ZET Problem Durumu ve Amaç: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan çocuklarda beslenme üzerine yaygın endişeler olmasına rağmen ulusal ve uluslararası alanyazın incelendiğinde bu konuda yapılmış̧ çalışma sayısının sınırlı olması, ulusal alanyazında OSB ve beslenme konusunda var olan durumun ortaya konması, durumun ayrıntılarıyla açıklanması, aile ve uzmanların bilgilendirilmesi ve gelecekteki tartışmalar için zemin oluşturulması amacıyla bu çalışmaya gerek duyulmuştur. Bu çalışmada OSB ve beslenme yaklaşımları konusunda güncel yaklaşımlar hakkında eğitimci, aile ve ilgili uzmanlara bilgi vermek, bu kişiler arasında iş birliğinin önemini ortaya koymak ve çeşitli önerilerde bulunmak amaçlanmıştır. Yöntem: Bu çalışma, sistematik bir alanyazın taramasıdır. Çalışma kapsamında 13 çalışma incelenmiştir. İncelemeler içerik analizi yoluyla yapılmıştır. Bulgular: Bulgular beş temada açıklanmıştır. Çalışma konuları temasında beslenme özellikleri ve OSB belirti ve şiddeti; katılımcı özelliklerinde katılımcı yaşlarının 2-18 arasında değişmesi; araştırma desenleri temasında sıklıkla ilişkisel çalışmalar; araştırma sonuçları temasında OSB'ye özgü beslenmeye ilişkin sonuçlar, ölçüm sonuçları ve aileye ilişkin sonuçlar; öneriler temasında ise işbirliği, eğitim, danışmanlık, beslenme izlemi ve ileri araştırmalar yer almaktadır. Tartışma, Sonuç ve Öneriler: OSB'ye özgü kesin bir beslenme tedavisi yaklaşımından şimdilik söz etmek mümkün değildir. Ailelerin çocuklarının sağlık açısından ortaya çıkan beslenme sorunlarını gidermek amacıyla yaygın olarak farklı diyetler ve besin takviyelerine başvurdukları dikkat çekmektedir. Bu nedenle bireysel beslenme planı geliştirmek, başarılı bir uzmanlar arası iş birliği yaklaşımını gerektirmektedir. Oysa, ailelerin çocuklarının davranışsal ve sosyal açıdan ortaya çıkan davranış problemlerinin azaltılması için kanıt temelli uygulamalara başvurmaları önemlidir. Bu doğrultuda besin tedavisinde kullanılan diyetlerin geçerliliğini sınamak amacıyla deneysel ve boylamsal çalışmaların yapılması ve UDA temelli müdahale yaklaşımlarını kullanan daha ileri ve kapsamlı araştırmaların yapılması önerilebilir. Anahtar Sözcükler: Otizm spektrum bozukluğu, beslenme, diyet, beslenme bozuklukları, yeme bozuklukları, beslenme yaklaşımları Giriş Son yüzyılda ilgi duyulan yetersizlik türlerinden biri Otizm Spektrum Bozukluğudur (OSB). OSB, farklı bağlamlarda gözlenen sürekli bir sosyal iletişim ve etkileşim yetersizliği ile sınırlı ve yineleyici davranış, ilgi ve etkinlik örüntüleriyle karakterize edilen nörogelişimsel bir bozukluktur (APA, 2013). Günlük yaşam işlevlerinde aksaklıklara yol açan bu bozukluğun erken çocukluk çağında ortaya çıktığı, erkeklerde kızlara oranla beş kat daha fazla olduğu ve her 59 çocuktan birinde görüldüğü rapor edilmiştir (Center for Disease and Control [CDC], 2018). Her geçen yıl artış gösteren OSB'nin Türkiye'de genel nüfus içindeki oranları bilinmemekle birlikte yaygınlık oranının dünya geneline yakın olduğu tahmin edilmektedir. OSB'nin nedenlerine ilişkin olası etmenler arasında; genetik, biyokimyasal, nö roanatomik, nö rofizyolojik, ailesel ve çevresel bazı etmenler yer almaktadır. Tıbbi bozuklukların da sıklıkla bu bozukluk ile beraberliği, biyolojik nedenlerin varlığını iyice ortaya çıkartmaktadır. Heterojen bir yapıya sahip olduğu dü ş ü nü len OSB'nin ç ok sayıda birbiri ile etkileş en gen nedeniyle ortaya çıktığı ileri sü rü lmektedir (Pehlivantürk, Bakkaloğlu ve Ünal, 2003). Öte yandan çevresel risk faktö rleri olarak da ileri baba yaş ı, annenin gebeliğ inde yaş adığ ı sorunlar, beyin ü zerine toksik etkisi bulunan etmenler, hava kirliliğ i, beslenme, aş ılar ve D vitamini eksikliğ i ö n planda tutulmaktadır (Mukaddes, 2014). İ leri baba yaş ı, OSB iç in tek baş ına bir sebep olmamakla birlikte, biyolojik sü recin belirleyicisi olarak etki gö stermektedir. OSB ile ilgili bugü ne kadar en ç ok ç alış ılmış beyin ü zerine etkili ç evresel etkenler; ilaç lar, kurş un, cıva, manganez, pestisidler, tiroid bezi hasarına neden olduğ u dü ş ü nü len polibrominedifenil eterler, polisiklikaromatik hidrokarbonlardır. Endokrin ve bağışıklık sistemi (immun) sorunları da dolaylı yoldan nö rolojik geliş imi olumsuz etkileyerek OSB tablosuna yol aç abilmektedir (Diert, Diert ve DeWitt, 2011). Ancak günümüzde bu Problem Durumu ve Amaç: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan çocuklarda beslenme üzerine yaygın endişeler
olmasına rağmen ulusal ve uluslararası alanyazın incelendiğinde bu konuda yapılmış̧ çalışma sayısının sınırlı olması, ulusal
alanyazında OSB ve beslenme konusunda var olan durumun ortaya konması, durumun ayrıntılarıyla açıklanması, aile ve
uzmanların bilgilendirilmesi ve gelecekteki tartışmalar için zemin oluşturulması amacıyla bu çalışmaya gerek duyulmuştur.
Bu çalışmada OSB ve beslenme yaklaşımları konusunda güncel yaklaşımlar hakkında eğitimci, aile ve ilgili uzmanlara bilgi
vermek, bu kişiler arasında iş birliğinin önemini ortaya koymak ve çeşitli önerilerde bulunmak amaçlanmıştır.
Yöntem: Bu çalışma, sistematik bir alanyazın taramasıdır. Çalışma kapsamında 13 çalışma incelenmiştir. İncelemeler içerik
analizi yoluyla yapılmıştır.
Bulgular: Bulgular beş temada açıklanmıştır. Çalışma konuları temasında beslenme özellikleri ve OSB belirti ve şiddeti;
katılımcı özelliklerinde katılımcı yaşlarının 2-18 arasında değişmesi; araştırma desenleri temasında sıklıkla ilişkisel
çalışmalar; araştırma sonuçları temasında OSB’ye özgü beslenmeye ilişkin sonuçlar, ölçüm sonuçları ve aileye ilişkin
sonuçlar; öneriler temasında ise işbirliği, eğitim, danışmanlık, beslenme izlemi ve ileri araştırmalar yer almaktadır.
Tartışma, Sonuç ve Öneriler: OSB’ye özgü kesin bir beslenme tedavisi yaklaşımından şimdilik söz etmek mümkün değildir.
Ailelerin çocuklarının sağlık açısından ortaya çıkan beslenme sorunlarını gidermek amacıyla yaygın olarak farklı diyetler ve
besin takviyelerine başvurdukları dikkat çekmektedir. Bu nedenle bireysel beslenme planı geliştirmek, başarılı bir uzmanlar
arası iş birliği yaklaşımını gerektirmektedir. Oysa, ailelerin çocuklarının davranışsal ve sosyal açıdan ortaya çıkan davranış
problemlerinin azaltılması için kanıt temelli uygulamalara başvurmaları önemlidir. Bu doğrultuda besin tedavisinde kullanılan
diyetlerin geçerliliğini sınamak amacıyla deneysel ve boylamsal çalışmaların yapılması ve UDA temelli müdahale
yaklaşımlarını kullanan daha ileri ve kapsamlı araştırmaların yapılması önerilebilir.
Anahtar Sözcükler: Otizm spektrum bozukluğu, beslenme, diyet, beslenme bozuklukları, yeme bozuklukları, beslenme
yaklaşımları