ArticlePDF Available

Karantina ve Kamu Sağlığı Bağlamında Sosyal Dayanıklı Mahalle

August 2020

August 2020

Authors:

Selin Turan

Karadeniz Technical University

Hatice Ayataç

Istanbul Technical University

2019 yılı Aralık ayında Çin’de başlayan ve tüm dünyaya yayılmasıyla Mart ayında Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi olarak ilan edilen Covid-19 pek çok alanda olduğu gibi kent yaşamını da etkilemiş ve bu nedenle şehirciliğin ilgi alanı haline gelmiştir. Salgınla beraber ihtiyaçları karşılamada kentsel sistemlerin yetersiz kalması, kamusal alan kullanımının kısıtlanması, sosyal faaliyetlerin minimuma inmesi ve bunlara yönelik yeni oluşan pratikler şehir planlama ve kentsel tasarım gibi ilgili disiplinlerin günümüzde ve gelecekte alternatif çözümler üzerinde düşünmesini gerektirmektedir. Bu çalışma kentin en küçük ve en temel birimi olan mahallenin küresel ölçekte yaşanan Covid-19 gibi çevre problemlerine çözüm getirebileceği düşüncesini esas almaktadır. Bu bağlamda sosyal dayanıklı mahalle olgusu toplum sağlığı kapsamında değerlendirilmiştir. Yaşadığımız salgın sürecinin mahalleleri nasıl etkilediği, gelecekte benzeri olası durumlara karşı mahalleleri neye hazırlamamız gerektiği ve mahalleleri nasıl daha dayanıklı hale getirebileceğimiz ise yanıtı aranan sorulardır.

Content uploaded by Selin Turan

Content may be subject to copyright.

Veba: Ümidin Kuru Bir Yaprağa Tutunduğu Zamanlar ¦ Salgın Edebiyatı “Hep Aynı Hikâye”yi mi Anlatır? ¦

Karantina ve Kamu Sağlığı Bağlamında Sosyal Dayanıklı Mahalle ¦ Koronavirüs Komşuluğu ¦

Dünyada ve Türkiye’deki Salgınlar ¦ Şehir Sâkinlerinin Sükût Halleri ¦ Sağlıklı Kal Türkiye ¦

Şehir ve Karantina Filmleri ¦ Tarihten Bugüne Karantina Mekânlarımız ¦ Pestsaule Veba Anıtı ¦

Karantina’da Kamusa(na)l Alanları Yeniden Düşünmek ¦ Edebî Bir Mesele Olarak Karantina ¦

Osmanlı Hekimlerinin Türkçe Tıp Eserlerinde Veba Hastalığı ve Tedavisi ¦

Yıl: 2020 Sayı:16 Aktüel-Hakemli Dergi 4 Ayda bir yayımlanır ISSN:2147-849X.

DOSYA TOPLANTISI: Şehir ve Karantina Üzerine Düşünceler

Şehir ve Karantina

KARANTİNA VE KAMU SAĞLIĞI

BAĞLAMINDA

SOSYAL DAYANIKLI MAHALLE

MAKALE

Doç. Dr. Hatice AYATAÇ

İTÜ Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü

Selin TURAN

Şehir Planlama Yüksek Lisans Öğrencisi, İTÜ Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü

019 yılı Aralık ayın-

da Çin’de başla-

yan ve tüm dün-

yaya yayılmasıyla

Mart ayında Dünya

Sağlık Örgütü ta-

rafından pandemi olarak ilan edi-

len Covid-19 pek çok alanda oldu-

ğu gibi kent yaşamını da etkilemiş

ve bu nedenle şehirciliğin ilgi ala-

nı hâline gelmiştir. Salgınla bera-

ber ihtiyaçları karşılamada kent-

sel sistemlerin yetersiz kalması,

kamusal alan kullanımının kısıt-

lanması, sosyal faaliyetlerin mini-

muma inmesi ve bunlara yönelik

yeni oluşan pratikler şehir plan-

lama ve kentsel tasarım gibi ilgili

disiplinlerin günümüzde ve gele-

cekte alternatif çözümler üzerinde

düşünmesini gerektirmektedir. Bu

çalışma kentin en küçük ve en te-

mel birimi olan mahallenin küre-

sel ölçekte yaşanan Covid-19 gibi

çevre problemlerine çözüm getire-

bileceği düşüncesini esas almakta-

dır. Bu bağlamda sosyal dayanıklı

mahalle olgusu toplum sağlığı kap-

samında değerlendirilmiştir. Yaşa-

dığımız salgın sürecinin mahallele-

ri nasıl etkilediği, gelecekte benzeri

olası durumlara karşı mahallele-

ri neye hazırlamamız gerektiği ve

mahalleleri nasıl daha dayanıklı

hâle getirebileceğimiz ise yanıtı

aranan sorulardır.

Mahalle1

Uluslararası literatürde mahalleye

yönelik ifadelere bakıldığında “ne-

ighbourhood, district, commune,

Sosyal dayanıklı mahallenin temelini oluşturan topluluk

hissinin birbirine ve yaşadığı yere bağlı, geleceğe dâir pozitif ve

daha sağlıklı bireyler oluşturmada etkisi vardır.

Mardin

ŞEHİR DÜŞÜNCE DERGİSİ 2020-16 ‹ 32 33 ›

MAKALE

borough, suburb, parish, quarter”

gibi farklı kavramlarla karşılaşıl-

maktadır. En bilinen kavram ola-

rak neighbourhood’un anlamı “bir

kasaba veya şehir içindeki bir böl-

ge veya topluluktur.” Komşuluk en

yalın hâliyle birbirine yakın yaşa-

yan insanlardır ve ona göre kom-

şular, öncelikle ortak kökenlerine

veya ortak amaçlarına göre değil,

mekândaki konutlarının yakınlı-

ğıyla birleşmiş insanlardır.2 Bu ya-

kınlık karşılaşma, iletişime geçme,

ortak bağlantılar gibi alternatif yol-

larla komşuların birbiri hakkında

bilgi edinmesine ve bilinç kazan-

masına olanak sağlamaktadır. Böy-

lece sosyal bağların belki de en ilke-

li olarak düşünülebilecek şey olan

aynı yeri paylaşmak en basit örgüt-

lenme şeklini doğurmaktadır. 19.

yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başın-

da sanayileşmenin kentlere olum-

suz etkisi yüz yüze ilişkilerin sağlıklı

bir toplumsal yapının öncül koşulu ol-

duğu kabulünü doğurmuş ve kom-

şuluk birimi kavramının doğması-

na zemin hazırlamıştır.3 Kavramın

ilk kapsamlı tanımı 1929 yılında

Clarence Arthur Perry tarafından

ele alınmıştır. Perry’nin amacı; eski

köy topluluğunu karakterize eden

ve büyük şehirlerde yeniden yara-

tılması çok zor olan yüz yüze ilişki-

lerin ﬁziksel temelini keşfetmektir.

Bu doğrultuda komşuluk birimin-

den bahsederken Tablo 1’de görül-

düğü gibi altı temel ilke üzerinde

durmuştur.

Türkiye özelinde mahalleye yöne-

lik araştırmalara bakıldığında ise

işlevsel olarak mahalle; yönet-

sel amaçlarla biçimlenen, iktisâ-

dî boyutu olan, toplumsal-kültü-

rel öğelerle anlam kazanan, içinde

yaşayanlar için ontolojik bir de-

ğer barındıran ve ﬁziksel çevrede

bir yere karşılık gelen ve o yerdeki

topluluğu ifade eden kentin en kü-

çük yerleşim birimidir.4 Bir başka

deyişle toplumsal ilişkiler mekâna

yansımakta ve mekânı şekillendir-

mektedir. Alver (2010) bu birlikte-

liği, “mahallenin mekân ile hayatın

iç içe geçmişliğini sembolize etme-

si” olarak ifade etmiştir. Ona göre,

“mahalle bir mekân biçimi olma-

nın yanı sıra belli bir hayat tarzıdır

ve mahalle kurmak, mekân üret-

mek olduğu kadar çok yönlü in-

san ilişkilerine ortam hazırlamak-

tır.” Dayanışma, âidiyet, güvenlik,

sosyalleşme ve komşuluk gibi bu

çağrışımlar mahalleyi “bizim ma-

halle” yapan işlevlerdir.

Mahallenin günümüzdeki duru-

munu, geleceğini ve özellikle ola-

sı kriz anlarında kent yaşamına

Büyüklük Komşuluk birimi, bir ilköğretim okulunun hizmet edeceği nüfusa yönelik

planlanmalı ve alan sınırları da nüfus yoğunluğu doğrultusunda belirlenmelidir.

Sınırlar Komşuluk birimini oluşturan sınırlar, ana caddeler tarafından sarılmalı ve traﬁğin

mahalle içine girmeden bu caddelerden akması sağlanmalıdır.

Açık alanlar Küçük park ve rekreasyon alanlarından oluşan bir sistemin planlanması gereklidir.

Kurum ve

Kuruluşlar

Kurumsal işlev gören, okul, dinî yapı veya topluluk merkezi gibi kullanımlar

komşuluk biriminin merkezî bir noktasında planlanmalıdır.

Yerel ticâret Yeterli sayıda alışveriş alanı, mahallenin çeperinde ve tercihen kavşakların yanında,

diğer komşuluk birimlerinin de yararlanabileceği düşüncesiyle yer almalıdır.

Sokak sistemi İç sokak sistemi, komşuluk birimi içerisinde kolay ulaşımı sağlayacak nitelikte

olmalı ve yoğun traﬁği komşuluk biriminin içine almayacak şekilde planlanmalıdır.

Tablo 1: Perry (1929) tarafından geliştirilen ve komşuluk birimi tasarımını yönlendiren ilkeler

“Mahalle bir mekân

biçimi olmanın yanı sıra

belli bir hayat tarzıdır

ve mahalle kurmak,

mekân üretmek olduğu

kadar çok yönlü insan

ilişkilerine ortam

hazırlamaktır.”

Hong Kong

GELENEKSEL MAHALLE MODERN MAHALLE

19. yüzyıldan 1980’lere

MODERN SONRASI

MAHALLE

1980’lerden günümüze

FİZİKSEL MEKÂN

Doğa ile uyumlu ona hükmeden

değil onu içine alan organik

doku

Büyüklük ölçütü olarak yöneti-

lebilirlik

Fiziksel sınırdan ziyâde sosyal

olarak anlaşılan muğlak sınır

-kent içinde coğrâfî olarak bir arada

yaşayan insanlara dâir mahal bilgi-

si algısal ve bölgesel sınırlar-

Konut alanlarında millet esaslı

ve sınıf farkının mekâna yan-

sımadığı yerleşim

Habermas’ın tariﬂediği kamu-

sal alandan ziyâde paylaşım

mekânları

Batı’daki meydan anlayışından

ziyâde birkaç yolun birleşmesiyle

oluşan şişmelerle meydana ge-

len, amaçlanmamış meydan

En az elli hâne bir mahalle oluştu-

rur gibi ölçek belirleyici düzen-

lemeler

Yayılan yerleşimler, daha katı

sınırlar ve ayrımlar

Çıkmaz sokakların yok olması ile

beraber değişen sokak kavramı

ve kullanımı

Yaşam şartlarının farklılaşması,

modern yaşam biçiminin konut

iç mekânında yarattığı yeni ge-

reksinimlere bağlı olarak apart-

manlaşma

Konut alanlarında sınıf esaslı

yerleşim biçimi

Modernle geleneksel olanın net

ayrımı

Modern merkez oluşumu

Zaman-mekân ve mutlak kav-

ramlarının değişikliğe uğraması

Küresel dünya

Tüketim mekânları

Yerel yönetimlerin ve diğer

aktörlerin rolünün kuvvetlen-

mesi

Zamana yayılmış planlı gelişme-

ler/değişimlerden ziyâde kısa

süreli parçalı büyük değişim-

ler. Bu durumun kent mekânında

süreksizliklere algısal ve mekânsal

kırılmalara neden olması

Tarihî değeri olan alanların soy-

lulaşma ile korunması

Kent mekânının büyük ölçüde

değişim değeri üzerinden yapı-

lanması

TOPLUMSAL YAPI

İktisâdî, mâlî, idârî ve sosyal

yönden kendi içine kapalı

Yönetim kadıya bağlı olan ima-

mın elinde

Birey hem mekâna karşı sorumlu

olmasıyla hem de mekândan

etkilenmesiyle diyalektik tavır

içinde -vergi ödeyen, devlete/

cemaate karşı sorumluluğu olan,

cemaatle varlık bulan ve bir değer

olan-

Edinilmiş yatkınlıklar, top-

lumda kodlanmış olan dav-

ranış ve algılama modelleri

-ihtiyaçları, tutumları ve davranış-

larıyla nerdeyse prototip bir insan

modeli-

Ortak değerler

Kolektif hareket etme

yatkınlığı

İmamın değişen rolü ve yeni bir

model olarak muhtarlığın oluş-

turulması

Değişen insan ve değişen de-

ğerler sistemi

Toplumsal yapıda subayların,

bürokratların, memurların orta-

ya çıkması, lonca düzeninin ve

zanaatkârlar sınıfının çözülmesi

ve onun yerine emekçiler sını-

fının doğması

Ekonomik yönden ikili sosyal

yapının oluşması

Kırdan kent göç başlangıcı ve

bununla beraber komşuluk kav-

ramının değişmesi

Îcat edilmiş gelenekler

Sosyal platformlar

Öncüler

Sivil toplum kuruluşlarının öne-

minin ve gerekliliğinin artması

Farklı güvenlik anlayışı ve

imaj göstergesi olarak kapalı

siteler

TOPLUMSAL MEKÂN

Yaşantının, deneyimin ve bel-

leğin mekânı

Bireyleri kendi hâline bırakma-

yan ve yaşayanlara belli bir bilinç

aşılayan öğrenen ve öğreten

mahalle

Mekân sosyolojisinin gelişmesi

yeni mekân anlayışı

Modernizmin yeni dili olarak

sokak isimlendirmeleri

İnsan deneyiminden ve sosyal

pratiklerden uzak olan soyut

mekâna evrilme

Sosyal platformlar

Farklı dayanışma pratikleri,

farklı komşuluk pratiklerine

imkân sağlayan

Tablo 2 : Eren (2017)’in çalışmaları doğrultusunda “geleneksel-modern-modern sonrası mahalle”

ŞEHİR DÜŞÜNCE DERGİSİ 2020-16 ‹ 34 35 ›

MAKALE

sunabileceği katkıları ve çözümle-

ri farklı bir yaklaşımla ele almadan

önce onun geçirdiği değişimin anla-

şılması gerekmektedir. Bu kapsam-

da Eren (2017)’in5 çalışmalarından

faydalanarak, Türkiye özelinde ma-

hallenin geçirdiği değişimler üçlü

dönemselleştirme ile ele alınmış-

tır. Osmanlı Mahallesi olarak ifa-

de edilebilecek geleneksel mahal-

le dönemi, sanayileşmeyle beraber

başlayan modern mahalle dönemi

ve küreselleşmenin etkisiyle doğan

modern sonrası dönem olarak ifa-

de edilmiştir. Geleneksel mahal-

lenin kendiliğinden-doğal olarak

oluşan, ﬁzik mekân açısından ba-

sit, toplumsal yapı açısından güçlü

ve kavramın sahip olduğu ﬁziksel,

sosyal, idârî pek çok anlamı dengeli

bir şekilde yansıtan mekân olarak

ifade edilmesi mümkündür. İkinci

olarak ele alınan modern yaklaşım-

da ise sanayileşmeyle başlayan sü-

reç ile bireyin, mekânı anlayış biçi-

minin, ﬁziksel mekân tasarımının

ve yönetim yapısının değişikliklere

uğradığı görülmektedir. Gelenek-

sel dönemde kendiliğinden, doğal

olarak oluşan mahalle bu dönemde

bazı uygulamalarla değişikliğe uğ-

ramıştır. Bu uygulamalar ﬁziksel

mekânda ve toplumsal yapıda de-

ğişikliklere neden olmuştur. Bu-

nun sonucu olarak herkesi birleşti-

ren, sınıfsal- etnik-dini farklılıkları

yok sayan kapsayıcı bir mekân olan

mahalle ikili sosyal yapının okun-

duğu ve komşuluk ilişkilerinin

sekteye uğradığı mekâna dönüş-

müştür. Günümüzde yaşadığımız

modern sonrası yaklaşıma gelin-

diğinde ise göze çarpan en önemli

özelliklerden biri Keyder (2009)’in

ifadesiyle bölünmüş kent olarak

ifade edilen, küresel sisteme ayak

uyduran kent parçasıyla küresel si-

temden kopmuş kent parçasının

yan yana gözlemlenebilmesidir. Bu

üç dönem kapsamında Tablo 2’de

Eren (2017)’in çalışmaları doğrul-

tusunda mahalleye dâir özet niteli-

ğinde bir değerlendirme yapılmış-

tır. Bu değerlendirme yaşadığımız

mekânı sadece ﬁziksel olarak gör-

düğümüzle değil yaşadığımızla ve

hissettiğimizle algılayarak yarını-

na yönelik düşünme gerekliliği dü-

şüncesiyle oluşturulmuştur.

Kent Sağlığı

Perspektifi ile

Mahalleye Bakmak

ve Sosyal Dayanıklı

Mahalle Kavramı

Kentsel dayanıklılık yaşam şartla-

rının iyileştirilmesine, kent gene-

linde bilgi düzeyinin artmasına ve

karar verme süreçlerinde çok ak-

törlü yapının oluşmasına olanak

verdiği için güncel yaklaşımlardan

biri hâline gelmiştir. Bu kapsamda

kentsel dayanıklılık ﬁziksel, sosyal

ve ekonomik anlamda bütüncül bir

yaklaşımla ele alınması gereken bir

konudur. Ancak mevcut çalışma-

larda daha çok ﬁziksel yönüyle ele

alınmakta ve sosyal boyutu ihmal

edilmektedir. Fakat yaşadığımız

salgın ve karantina sürecinde dün-

yada gözlemlenen yeni pratikler bu

krizi aşmada topluluğun üstüne

düşen rolü gözler önüne sermekte

ve sosyal dayanıklı mahalleye, sos-

yal dayanıklı topluma olan ihtiyacı

yansıtmaktadır.

Dayanışma, âidiyet,

güvenlik, sosyalleşme

ve komşuluk gibi bu

çağrışımlar mahalleyi

“bizim mahalle” yapan

işlevlerdir.

Şekil 1:

Sosyal da yanıklı

kavramı ile ilgili

anahtar kelimeler

Sosyal dayanıklılık “grupların ya da

toplumların çevresel, sosyal ve politik

değişimler sürecinde ortaya çıkan ge-

rilim ve karışıklıklarla başa çıkabil-

me yeteneğidir.”6 Sosyal dayanıklılık

içinde bulunduğu toplumun top-

lum olma hissini, âidiyetini, kül-

türel kimliğini ve sosyal uyum ye-

teneğini artırarak; daha bilinçli,

aktif, kolektif ve öğrenen bir top-

lum oluşturmakta aynı zamanda

bunu yaparken ﬁziksel mekâna da

katkı sağlamakta ve kavramı anla-

şılması gereken, önemli bir konu

hâline getirmektedir.

Öte yandan, Birleşmiş Milletler

2030 Sürdürülebilir Kalkınma He-

deﬂeri’nde bahsedilen sürdürüle-

bilir şehirler ve topluluklar ile sağ-

lık ve kaliteli yaşam ilkelerine göre

sağlıklı bireyler, sağlıklı yaşam ve

herkes için hareketliliği teşvik eden

kamusal alanlar tanımlanmalı,

güvenli, kapsayıcı dayanıklı ve sür-

dürülebilir kentler ve insan yerleş-

meleri tasarlanmalıdır.7

Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO)

göre sağlık, “sadece hastalık, sa-

katlık veya zayıﬂığın olmaması

değil; bütünsel olarak bulunma-

sı gereken ﬁziksel, zihinsel ve sos-

yal refah durumudur.” Bu tanım-

lama ile sağlığın ruhsal ve sosyal

boyutlarını da içeren bütüncül ve

çok kapsamlı bir yaklaşımı günde-

me getirmesi bakımından önem

taşımaktadır. Dünya Sağlık Örgü-

tü’nün tanımına göre, insan sağ-

lığının yalnızca sağlıkla ilgili olan

profesyonellerin alanına giren bir

konu olmadığı, aksine şehir plan-

lama ve kentsel tasarım gibi diğer

disiplinlerin de konuyu ele alması

gerektiği ifade edilmektedir.8

Bu perspektif doğrultusunda in-

celenen dayanıklılık ve sürdürüle-

bilirlik literatürüne göre sosyal da-

yanıklı mahalle olmaya yönelik yol

gösterici anahtar kelimeler arasın-

da çeşitlilik, güçlü yerel ağlar, top-

luluk hissi, ortak değerler öne çık-

maktadır (Şekil 1).

Tespit edilen anahtar kelimeler ta-

rih-kültür, sosyal paylaşım, sosyal

organizasyon, ﬁziksel-sosyal imaj,

Sosyal dayanıklılık

“grupların ya da

toplumların çevresel,

sosyal ve politik

değişimler sürecinde

ortaya çıkan gerilim

ve karışıklıklarla başa

çıkabilme yeteneğidir.”

Şekil 2:

Sosyal

dayanık lı

kavramı ile

ilgili sosyal

dayanık lı

mahalle

göstergeleri

ŞEHİR DÜŞÜNCE DERGİSİ 2020-16 ‹ 36 37 ›

MAKALE

yere bağlılık ve memnuniyet, sos-

yal sürdürülebilir-yaşanabilir-da-

yanıklı başlıkları altında sınıﬂandı-

rılmıştır. Böylece Perry (1929)’nin

söz ettiği ﬁziksel mekâna işaret

eden mahalle göstergelerine ek

olarak sosyal dayanıklı mahalleye ait

göstergeler elde edilmiştir (Şekil 2).

Perry (1929)’nin mahalle modelin-

de bahsettiği ilkelerin sağlıkla olan

ilişkisine bakıldığında; iyi planlan-

mış yapılı çevrenin ﬁziksel aktivi-

telere fırsat sunarak yaşayanların

ﬁziksel, sosyal ve zihinsel sağlığına

katkı sağladığı söylenebilmektedir.

Gerek ulaşım gerekse rekreasyon

amacıyla kent içindeki yaya hare-

ketliliğin artırılmasına karma ara-

zi kullanımı, güçlü sokak sistemi,

uygun yerleşim yoğunluğu, güven-

li yeşil alanlar ve erişilebilir kamu-

sal alanlar gibi planlama ve tasarım

kararları ile katkı sağlanabilmekte-

dir. Bu noktada Perry’nin ideal bir

mahalle için belirttiği 400 metrelik

yürünebilirlik mesafesi bugün 20

dakikalık yürüme mesafesinde de-

ğerlendirilmektedir. Kullanıcıların

farklı kamusal aktivitelerini bisik-

letle ya da yürüyerek 20 dakikada

gerçekleştirebilmesine fırsat sağ-

lamak da daha sağlıklı bir kent da-

ha sağlıklı bir topluluk oluşturmak

adına önem taşımaktadır.

Mahallenin geçirdiği

dönüşüme bakıldığında

en göze çarpan

şeyin komşuluğun

yitirilmesidir.

Görsel 1:

Komşularla

birlikte spor

faaliyeti

gabrielegalimbertiphoto : “Oﬁsimin dışındaki manzara. 20 gün öncesine kadar, komşularımı pek tanıyordum ve birçoğu

da birbirini tanımıyordu. Şimdi hepimiz her gün 18.00’de birlikte spor yapıyoruz. Koronavirüsün yarattığı fırtınanın ortasında,

bugünlerde herkesi etkileyen üzüntü ile insanların nasıl katlanmaya çalıştıklarını görmek güzel.” Milano, İtalya

jermcohen : “Çatı kültürü. Çatıda yoga yapan, çalışan, okuyan, müzik yapan, uyuyan insanların kliplerini çekmeye başladım.

Pencereme her baktığımda yeni ve farklı şeyler yapan yeni insanlar görüyorum. Günlük yaşamınızda hang i yeni şeyleri fark

ediyorsunuz?” New York, ABD

Görsel 2:

New York’ta

değişen çatı

kültürü

Sosyal dayanıklı mahalleye ilişkin

göstergelerin sağlıkla olan ilişki-

sine bakıldığında ise; ortak değer-

leri paylaşan, farklılığı hoş gören,

yaşadığı yere kendini ait hisseden

güçlü topluluk hissine sahip mahal-

lenin zorlukları yenmede daha ba-

şarılı olduğunu söylemek müm-

kündür. Sosyal dayanıklı mahalle

olarak kabul edilebilen yerleşimler

birlik olmanın verdiği güç ve katı-

lım isteğiyle zorluklara karşı sos-

yal desteği -motivasyonu sağlayarak

zihinsel- ruhsal sağlığı güçlü tut-

mayı başarabilmektedir. Bu duru-

ma örnek olarak sosyal medyadan

toplanan ve karantina sürecinde

gözlemlenen farklı oluşumlar–pra-

tikler gösterilmiştir.

Mahallenin geçirdiği dönüşüme

bakıldığında en göze çarpan şeyin

komşuluğun yitirilmesi olduğu-

nu ifade etmiştik. Fakat karanti-

na süreciyle oluşan pratiklere-olu-

şumlara baktığımızda geçirdiğimiz

sürecin belki de bize komşulu-

ğu yeniden hatırlatacağına, toplu-

luk olmanın gücünü öğreteceğine,

sosyal motivasyonun ne demek

olduğunu anlamamıza yardımcı

olacağına ve mahalleye geri dönü-

şü sağlayacağına yönelik bir umut

doğmaktadır.

İnsanın doğası gereği karşılaştı-

ğı zorluklara ayak uydurduğu ve

toplumsal ilişkilerini bir şekilde

sürdürmeyi başardığı ve yeni nor-

malini yarattığı bilincindeyiz. Bu

monamai

“Tüm dünyanın tek bir dev köye

dönüştüğünü hissediyorum. “Hepimiz

çok deneme sürelerinden geçiyoruz ama

insanlığın en iyilerini görmek” “sosyal

mesafeye” rağmen her zamankinden

daha az yalnız hissetmemi sağlıyor.

Lütfen buna “sosyal mesafe” yerine

“ﬁziksel mesafe” demeyi düşünün. Ve

bu geçici durumun sosyal bağlantının

kırılganlığını unutmamasına izin

vermeyin. Suçu birisine yerleştirmek,

sorumluluklarımızdan kaçmanın ve

zayıﬂığımızı gizlemenin en kolay yolu

olabilir, ancak kesinlikle bir çözüm değildir.

Şimdi birbirimize her zamankinden daha

fazla ihtiyacımız var. Birlikte hepimiz

ırkçılık, bencillik ve dünyadaki herhangi

bir virüsten daha güçlüyüz. Hepinize

sabırlı olduğunuz ve birbirinize baktığınız

için teşekkür ederiz. Evde kalın, güçlü

kalın ve iyi olun.”

Kaliforniya, ABD

İnsanın doğası gereği

karşılaştığı zorluklara

ayak uydurduğu ve

toplumsal ilişkilerini

bir şekilde sürdürmeyi

başardığı ve yeni

normalini yarattığı

bilincindeyiz.

Görsel 4:

Kurtuluş’ta

pencere

muhabbetleri

Görsel 5:

Yeni kamusal

alan olarak

“balkon”

Görsel 3:

Yeldeğirmeni’nde

mahallelilerin

mini konseri

istanbul.etkinlik

“Kadıköy Yeldeğirmeni’nde evde kalanlara komşulardan

mini konser” Kadıköy, Yeldeğirmeni, İstanbul

sakiryildirim

“Pencere muhabbetleri”

Şişli, Kurtuluş, İstanbul

ŞEHİR DÜŞÜNCE DERGİSİ 2020-16 ‹ 38 39 ›

MAKALE

doğrultuda toplumun salgına karşı

çözümünü yeni kamusallığı çatı, bal-

kon ve pencere faaliyetleri ile yarat-

mak olarak ele almak mümkündür.

Salgın döneminde farkındalık ar-

tırma, dayanışma, eğlence ve mo-

tivasyon artırmaya yönelik mahal-

lelinin olduğu kadar belediyelerin

yarattığı yeni bir oluşumlar ve pra-

tikler de önemlidir. Birlikte olma his-

si bizi daha güçlü, dayanıklı ve sağ-

lıklı yapmak için bir başlangıçtır.

Toplumun karşılaştığı zorluğa tep-

ki olarak mahalleyi ‘bizim mahalle’

yapan dayanışma ruhunun yeniden

yeşerdiğini ve bu süreçte küresel

ölçekte farklı dayanışma örnek-

lerinin karşımıza çıktığını gör-

mek mümkün. Bu doğrultuda sos-

yal dayanıklı mahallenin temelini

oluşturan topluluk hissinin birbiri-

ne ve yaşadığı yere bağlı, geleceğe dâir

pozitif ve daha sağlıklı bireyler oluş-

turmada etkili olduğu söylenebilir.

Sonuç Yerine

Geçirdiğimiz karantina süreci pek

çok alanda olduğu gibi kentleri-

mizde de etkisini göstermiştir. Bu

yazının arka planındaki düşünce

salgının beraberinde getirdiği top-

lum sağlığı ve sosyal olarak bir ara-

da olamayışın neden olduğu olum-

suz durumların aksine konuyu

pozitif bir yaklaşımla ele alarak kri-

zi fırsata çevirebilme inancıdır.

Sosyal dayanıklı mahallenin temeli-

ni oluşturan topluluk hissinin birbi-

rine ve yaşadığı yere bağlı, geleceğe

dâir pozitif ve daha sağlıklı bireyler

oluşturmada etkisi vardır. Mahal-

le kültürü ile sosyal dayanıklılığa

Birlikte olma hissi bizi

daha güçlü, dayanıklı ve

sağlıklı yapmak için bir

başlangıçtır.

sislibelediye

“Evde canınız sıkıldığı anda camdan

başınızı uzatmanız yeter. İlçemizin

müzisyenleri ile mahallelerimizi

dolaşıyoruz, yüzünüze gülümseme

ruhunuza müzik katıyoruz! Siz de

onlara eşlik edin, unutmayın Şişli’ de

mutluluk bulaşıcıdır.

Şişli, İstanbul

esenlerbelediye

“Esenler Belediyesi Sanat Evi’nin

(ESEV) hayata geçirdiği ESEV Moral

TİMİ, bu süreçte evde kalanların

morallerini düzeltmek için sokak

konserleri düzenlerken, Moral TİMİ

de haftalardır evlerinden çıkmayan

ilçe sâkinlerini tek tek arıyor, hâl-hatır

soruyor, ihtiyaçlarının olup olmadığını

öğreniyor.”

Esenler, İstanbul

Gö rsel 7:

Esenler Belediyesi

Moral Timi

Görsel 6:

Şişli

Belediyesi’nin

mahallelilere

müzik dinletisi

yönelik hazırlanan ve hâlen devam

eden araştırmanın ön bulgularına

göre; karantina sürecinde komşu-

luk dayanışması ve sosyal motivas-

yon en önemli çıktıdır. Öte yandan

salgın ve karantina sürecinin sosyal

etkileşime etkisine yönelik değer-

lendirme yapıldığında komşularla

beraber yapılan balkon faaliyetleri-

nin yeni pratiklerle devam etmekte-

dir. Karantina sürecinde evde yapı-

lan faaliyetlere bakıldığında ise yeni

hobilere örnek olarak spor ve sa-

natsal etkinlikler öne çıkmaktadır.

Bu sonuç sosyal dayanıklı bir ma-

hallenin öğrenen bir toplum olduğu

gerçeğidir.

Dipnotlar

1 Bu bölüm yazarların MSGSÜ 28. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu’nda sunmak üzere hazırladığı “Günümüzde

Mahalle Kültürünü Sürdürebilmek ve Yeni Bir Kavram Arayışı Olarak Sosyal Dayanıklı Mahalle: Kurtuluş - Feriköy Örneği”

başlıklı bildirisi doğrultusunda oluşturulmuştur.

2 Mumford, 1954.

3 Barlas, 2012.

4 Eren, 2017 ve Şahin, 2011.

5 Eren, İ. (2017). Mahalle: Yeni Bir Paradigma Mümkün mü?. İstanbul: Nefes Yayıncılık.

6 Adger, 2000.

7 UNDP, 2030 Gündemi, Ocak 2016.

8 Türkoğlu ve Koramaz, 2012.

Kaynakça

1. Adger, W. N., (2000). Social and Ecological Resilience: Are ey Related? Progress in Human Geography, 24, ss. 347-364.

2. Alver, K. (2010). Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği, İdealkent Dergisi, Sayı 2, ss. 116-139.

3. Barlas, A. (2012). Komşuluk Birimi. Ersoy, M. (Der.), Kentsel Planlama içinde, İstanbul: Ninova, ss. 281-283.

4. Eren, İ. (2017). Mahalle: Yeni Bir Paradigma Mümkün mü?, İstanbul: Nefes Yayıncılık.

5. Keyder, Ç. “Arka plan”, İstanbul, Küresel İle Yerel Arasında, İstanbul: Metis Yayıncılık, 2009, ss. 9-40.

6. Mumford, L. (1954). e Neighborhood and e Neighborhood Unit, e Town Planning Review, 24(4), 1954, ss. 256-270.

7. Perry, C. e Neighborhood Unit: A scheme of Arrangement Jor e Family Life Community. In A Regional Plan for New York and

Environs; Vol. vii. New York: 1929.

8. Şahin, M. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 30. Ss. 221-230.

9. Turan, S. ve Ayataç, H. (2020, Mayıs). MSGSÜ 28. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu. Günümüzde Mahalle

Kültürünü Sürdürebilmek ve Yeni Bir Kavram Arayışı Olarak Sosyal Dayanıklı Mahalle: Kurtuluş-Feriköy Örneği, İstanbul

(kitap yayın aşamasında).

10. Türkoğlu, H. ve Koramaz, E. (2012). Kent ve Sağlık. Ersoy, M. (Der.), Kentsel Planlama içinde, İstanbul: Ninova, ss. 185-187.

Karantina sürecinde

evde yapılan faaliyetlere

bakıldığında ise yeni

hobilere örnek olarak

spor ve sanatsal

etkinlikler öne

çıkmaktadır.

ustunpalmie

“Şu son 2 haftadır yaşadığımız moral bozukluğu aslında şaşkınlıktanmış demek.

“Korona kimmiş ya? Bizim çok değerli dostlarımız var.” diye düşününce 24 saat

dolmadan dayanışmanın gücünü, sevginin ve paylaşmanın iyiliğ ini hep beraber

yaşadık. Corona var diye Paskalya olmayacak sandık bir an, yumurta tokuşturup

çörekteki altını bulamayacağız sandık. Nişanlılar birbirine koca koca çikolata

göndermeyecek sandık. Oysa bir baktık ki onlar gelemiyorsa biz gidermişiz.

Corona neymiş ki Paskalya’nın yanında. Dostlarımızı çok seviyoruz, onlar da bizi

seviyormuş. Hep beraber daha neler neler yapacakmışız.”

Şişli, Feriköy, İstanbul

Görsel 8:

Ferik öy’de

dayanışma

örneğ i:

“esnafa sahip

çıkma”

ŞEHİR DÜŞÜNCE DERGİSİ 2020-16 ‹ 40 41 ›

MAKALE

Farklı Sosyal Kırılganlık Düzeyine Sahip Mahalle Muhtarlarının Gözünden Covid 19 Salgın Deneyimi: İstanbul İli Örneği

Article

Full-text available

Jan 2022

This paper examines how Covid-19 pandemic is experienced at the neighborhood level from the mukhtars’ perspective. It aims to reveal the similarities and differences in experiences and local governance of the pandemic in neighborhoods depending on their level of social vulnerability. The data come from semi-structured interviews conducted online with 20 mukhtars from different neighborhoods in 4 municipalities of Istanbul with differing levels of social vulnerability. The findings show that there is a relation between the social vulnerability level of the neighborhood and its pandemic experiences as well as the mukhtar’s efforts related to pandemic governance. In neighborhoods with lower levels of social vulnerability, the main issues with the pandemic experiences and management were related to the demographic composition. In those with higher levels of social vulnerability, in addition to financial problems, issues arose regarding compliance with pandemic regulations. This paper elucidates that pandemic experiences are shaped by neighborhoods’ level of social vulnerability and that there is a need for pandemic governance which takes into account the structural and functional characteristics of neighborhoods. It provides some insights which would benefit the institutions in their management of any future pandemics by serving as a guide for more efficient and effective intervention measures. Keywords: Covid-19 pandemic, neighborhood mukhtars, neighborhoods with different levels of social vulnerability, local governance of the pandemic

The Development of Hittite Housing Architecture From Hattians up to the Late Hittite Period

Chapter

Full-text available

Jun 2021

Reading the Architecture of Le Corbusier in His Own Houses

Chapter

Full-text available

Jun 2021

Indoor Plants: Their Use and Importance

Chapter

Full-text available

Jun 2021

Housing, Life and Furniture in Phrygian Civilization

Chapter

Full-text available

Jun 2021

Windows: Eyes of the Residence

Chapter

Full-text available

Jun 2021

Re-Evaluation of Solutions for Public Health and Life Quality in the Design Processes with the COVID-19 Pandemic

Chapter

Full-text available

May 2021

Fatma Kürüm Varolgüneş

The COVID-19 outbreak caused by the new type of coronavirus (SARS-CoV-2), which was first reported in December 2019 and spread all over the world from Wuhan, China, has been a real threat to societies today, as an urbanization without a strategy prevails, with the existence of public areas that were created without a vision. In this study, the needs of people in their living spaces and the need for green spaces in cities in the process of fighting against epidemic diseases have been revealed by examining the literature and making observations in some of the cities of Turkey (Gaziantep, Aksaray, Bingöl). Findings obtained in the study can be summarized as follows: - During the process, the experience of working from home has increased, and various arrangements have been made in the interiors of the houses to increase efficiency. There have been new demands regarding the number of rooms or opportunities to work independently. However, it has been observed that the expectations for flexible spaces that can transform according to need and that can have different functions in the same spaces have increased. - In dense city centres, interest in terraces, balconies, and small common gardens that we did not care about nor used before the COVID-19 pandemic has increased, and outdoor spaces have begun to be prioritized in housing preferences. - The process of spending most of the time at home has brought about the question of the physical conditions regarding indoor airflow, humidity, noise control, heat and daylight, and it has been observed that new expectations have emerged for physical environmental control in housing demands. - Producing surfaces with material where viruses and bacteria cannot live, the development of details that can provide cleaning in surface compositions, and the consideration of solutions that prevent the spread of the virus in space use have been required. - During the process, there has been a great increase in the use of secondary housing that is far from city centres. -The issue of self-sufficient houses has started to be discussed more. - It has been observed that there are some researchers who emphasize that travel restrictions and quarantine requirements reduced traffic and air pollution in cities, and there are also (Litman, 2020) optimistic approaches that argue that this process has contributed to protecting the nature. - There has been an increase in walking, cycling, and using green spaces as a result of the curfews imposed. - It has been observed that social distance can be maintained more easily in wide, open green areas, and small urban green areas are important places especially for children, the elderly, and those with limited mobility. - With the pandemic, the importance of renewing the way we perceive, design, and use "healthy spaces" has been understood. The COVID-19 pandemic is a reminder of the negative consequences of humanity's constant intervention in nature. In this process, there will be an opportunity for a sustainable future if economic recovery programs are implemented, and efforts to protect nature and to combat climate change are made (Rosenbloom & Markard, 2020). Considering the dimensions of humanity and technology today, all disciplines should create solutions by establishing relationships with each other in fighting against the epidemic and infectious diseases. In this context, architecture has a special importance as one of the disciplines that directly affect human life. Making a visionary design for the future will be possible with comprehensive, sustainable, and informed work on infectious and epidemic diseases. During this period of the COVID-19 pandemic, it is necessary to examine and transform the existing architectural structure stock and to construct the program for possible future infectious and epidemic disasters, as a product of "interdisciplinary cooperation," in multi-dimensional aspects. Studies should be made regarding the importance of natural air conditioning and ventilation indoors. However, in closed spaces that do not have this opportunity, the airflow must be organized correctly, the filters of ventilation systems must be changed frequently, and ventilation ducts must be cleaned frequently. Urban green spaces should be considered not only in terms of public health and as social investment, but also as a chance to re-balance our relationship with nature to protect ourselves against future pandemics (Rosenbloom & Markard, 2020). By investing in urban public green spaces, additional benefits (creating jobs and food, promoting biodiversity, reducing urban heat, carbon sequestration) can be achieved. Realizing these benefits requires an emphasis in the balance of decision-making to protect, develop, and provide more suitable green spaces designed with local communities.

MAHALLE Yeni Bir Paradigma Mumkun Mu

Book

Full-text available

Jan 2017

İmre Özbek Eren

Social and Ecological Resilience: Are They Related?

Article

Full-text available

Sep 2000

W. Neil Adger

This article defines social resilience as the ability of groups or communities to cope with external stresses and disturbances as a result of social, political and environmental change. This definition highlights social resilience in relation to the concept of ecological resilience which is a characteristic of ecosystems to maintain themselves in the face of disturbance. There is a clear link between social and ecological resilience, particularly for social groups or communities that are dependent on ecological and environmental resources for their livelihoods. But it is not clear whether resilient ecosystems enable resilient communities in such situations. This article examines whether resilience is a useful characteristic for describing the social and economic situation of social groups and explores potential links between social resilience and ecological resilience. The origins of this interdisciplinary study in human ecology, ecological economics and rural sociology are reviewed, and a study of the impacts of ecological change on a resourcedependent community in contemporary coastal Vietnam in terms of the resilience of its institutions is outlined.

The Neighborhood and the Neighborhood Unit

Article

Jan 1954

Lewis Mumford

The neighborhood unit: a scheme of arrangement for the family-life community

Article

Jan 1929

Clarence A.~Perry

Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği, İdealkent Dergisi, Sayı 2, ss

Jan 2010
116-139

K Alver

Alver, K. (2010). Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği, İdealkent Dergisi, Sayı 2, ss. 116-139.

Osmanlı'dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 30. Ss

Jan 2011
221-230

M Şahin

Şahin, M. (2011). Osmanlı'dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 30. Ss. 221-230.

Karantina ve Kamu Sağlığı Bağlamında Sosyal Dayanıklı Mahalle

Abstract

Recommended publications

Günümüzde Mahalle Kültürünü Sürdürebilmek ve Yeni Bir Kavram Arayışı Olarak “Sosyal Dayanıklı Mahall...

Kentsel Kriz(ler)e Karşı Sosyal Dayanıklı Mahalle

Mekân(sız), Zaman(sız) ve Sınır(sız): Yeni Mahalle - Yeni Komşuluk

KAMUSAL ALAN ve DEĞİŞEN KAMUSALLIK ALGISI