Mammadova AN’s research while affiliated with Institute of Geology and Geophysics, Azerbaijan National Academy of Sciences and other places

Məqalədə, Azərbaycan palçıq vulkanlarının intişar tapdığı sahələrin geoloji, dərinlik-stratiqrafik, tektonik səciyyələri ilə bərabər, onların daxili quruluşları, püskürmələri haqqında seysmik stansiyaların qeydləri, həmçinin süxur tullantılarının vizual və geokimyəvi xarakteristikaları araşdırılır. Kompleks məlumatlar əsasında vulkan köklərinin maksimal dərinliyinin Təbaşir və Eosen yaşlı çöküntülər yerləşən intervallarla mümkün assosiasiyaları korrelyasiya olunur. Şıxzərlinin Üst Maykop yaşlı kəsilişindən götürülən yanar şistdən reper kimi istifadə edilməklə, vulkan tullantılarının zəngin üzvi maddə saxlayan (> 8 %), lakin geoloji yaşları mübahisə doğuran şistli süxurlarının üzvi-geokimyəvi göstəriciləri, tərkiblərində adsorbsiya sularının miqdarca paylanması və paleohövzə əmələgəlmə şəraitləri müqayisəli şəkildə öyrənilmiş, nəticə etibarı ilə onların Üst Maykopa və Orta Eosenə bağlılıqları ilə əlaqədar geoloji qanunauyğunluq müəyyənləşdirilir.

The paper presents a study on genesis and organic geochemical characteristics of oil shales, occurred in different tectonic zones of Eastern Azerbaijan. Lithostratigraphic properties of oil shale containing sediments, evolutionary dynamics and structural types of organic matter were studied. In terms of paleogeography, it was defined that the formation of oil shales in examined regions, are associated with an almost identical sedimentation conditions (in shallow freshwater and silty pools - lagoons). The organic matter of the oil shales is mainly consist of phytoplankton (algae) and zooplanktons (fish larvae etc.). Connected with orogenic phases, the formation of oil shale, coal and oil in southeastern slope of the Greater Caucasus links their similar genetic properties. Thermal analysis of oil shale revealed that when organic matter loses the most part of its weight at a higher temperature (≥400 °C) corresponds to aliphatic, but at lower temperatures (≥200 °C) aromatic structures. Pyrolysis of oil shale samples showed that in the initial stage (500-550 °C), excluding the amount of gas, bitumen and pyrolytic water were increased. Increasing the temperature up to 800-850 °C leads to the conversion of higher molecular hydrocarbons into lower, and formation of gases and coke residues. The gradual increase in temperature ends with carbonization of kerogen. An abrupt change in the yielding of bitumen is mainly observed at a temperature of 400 °C. Thermal analysis and pyrolysis of oi shale samples, taken from different studied regions allow making conclusion that some of their kerogens is fully matured.

Based on the results of the studies, an insignifcant difference in the geochemical characteristics of oil shales were established within the study area. The amount of OM in the samples taken from the outcrops and pits varies from 13,3 to 32,1 %. Based on the data of gravimetric studies and two-stage pyrolysis, the maturity of OM was assessed and the aliphatic type of OM was established. The Tmax obtained during the cracking process indicates the immaturity of the OM of shale rocks for the generation of hydrocarbons.

Məqalədə Paleogen-Miosen çöküntülərilə əlaqədar Azərbaycanın Quba (Şabrançay və Vəlvələçay) və İsmayıllı (Diallı yatağı) rayonlarının yanar şistlərinin tərkibindəki üzvi maddənin struktur və genezis məsələlərinə baxılır. Yanar şistlərin geokimyəvi tədqiqatlarına əsasən kerogenin pilləli termiki analizilə müəyyənləşdirilmişdir ki, əsas kütlə 300–500 oC temperatur intervalında dəyişir. Bununla əlaqədar üzvi maddələrin alifatik strukturlarının dəyişməsi aşağı temperaturlara, aromatik strukturlarının dəyişməsi isə yüksək temperaturlara uyğun gəlir. Üzvi maddələrin pirolizinin nəticələrinə əsasən başlanğıc mərhələdə neftəoxşar maddələr və pirogen su, temperatur artırılarsa qazəmələgəlmə, sonuncu mərhələdə isə kömürəmələgəlmə prosesləri baş verir.

National Atlas of the Republic of Azerbaijan, Map (Scale 1:1000000), State Land and Cartography Committee

The paper deals with the structure and origin of organic substance (OS) in the oil shales of Guba (Shabranchay and Velvelechay) and Ismayilli (Dially field) regions of Azerbaijan relating to the Paleogene-Miocene sediments. According to the results of geochemical studies of oil shales, including the step-by-step thermal analysis of kerogene, it has been revealed that the major mass changes in the interval of 300–500 0C temperature. Thus, changing of the structure of aliphatic organic substances occurs at low temperature, but an aromatic – at high ranges. Due to the results of pyrolysis of OS, the first stage is the forming of oil-like substances and pyrolysed water; by the increasing of temperature take place gas formation and the last stage – coal formation.

Analytical data obtained during studying of the oil shales’ samples of Gubinsky, Ismaillinsky and Gobustansky regions are presented in the article. Main focus was on the pyrolysis of organic matter (OM). The results of bitumen’s component analysis, obtained during distillation, asphaltenes, benzene tras, alcohol-benzene oils are given as well. High oils content in bitumens allow using shales in a number of branches of petrochemical industry.

Azarbaycanda yanar şistlara dair tasavvürlarin takamülünün bir asrlik tarixi vardır va onların öyranil- ma dövrü üç marhaladan ibarat olmuşdur. 6sasan sonuncu – üçüncü marhalada aparılan tadqiqatlar yanar şistlarin amala galmasi va saha boyu paylanmasına, regionun tektonik-struktur quruluşu va neftamala- galma prosesinda rolunun aydınlaşdırılmasına hasr olunmuşdur. Yanar şistlarin manimsanilmasinin prak- tiki ahamiyyatinin mahiyyatini aydınlaşdırmaq üçün xarici ölkalarda onların tadqiqinin takamülü va bi- zim ölkadan farqli olaraq, istifadasinın asrlik tarixi ila Azarbaycanda bu şistlara olan münasibat müqayisa olunmuş va güman edilmişdir ki, bela bir müqayisa indiki dövrda ölkamizda yanar şistlarin manimsanil- masinin praktiki ahamiyyatini şartlandiracakdır.

The article deals with history of study and use of shales in the foreign countries which is compared with investigations conducted in the last years in Azerbaijan. Evolution of the ideas about combustible shales of Azerbaijan has secular history and three stages are distinguished in their study. Problems of the shales genesis, regulations of their areal extension, tectonic-structural peculiarities of region were studied in the last stage. The analysis of investigations results shows that hereinafter for development of practical use technology of the combustible shales it is necessary to continue these works in Azerbaijan.