Krystyna Szwed-Urbaś’s scientific contributions

W latach 2007–2010 przeprowadzono badania z 73 genotypami jarej pszenicy twardej (Triticum durum Desf.) pozyskanymi z National Germplasm Resources Laboratory USDA, ARS, Beltsville. Były to populacje miejscowe pochodzące z Afganistanu, głównie z prowincji Helmand, Herat, Kabul i Kandahar. Wszystkie genotypy poddano szczegółowej ocenie w czteroletnim cyklu doświadczeń polowych przeprowadzonych w Gospodarstwie Doświadczalnym Uniwersytetu Przyrodniczego w Czesławicach koło Nałęczowa. Analizowano następujące cechy: liczba dni od wschodów do kłoszenia, długość okresu wegetacji, wysokość roślin, długość osadki kłosowej, liczba kłosków w kłosie, zbitość kłosa, liczba ziaren w kłosie i kłosku, masa ziaren z kłosa, masa 1000 ziaren oraz zawartość białka ogólnego w ziarnie. Uzyskane wyniki wskazują na duże zróżnicowanie badanego materiału pod względem wszystkich analizowanych cech, przy czym najwyższe współczynniki zmienności stwierdzono dla liczby (CV=15,7%) i masy ziaren z kłosa (CV=23,8%) oraz masy 1000 ziaren (CV=15,0%). W odniesieniu do liczby ziaren w kłosie i kłosku można sądzić o znacznej interakcji genotypowo-środowiskowej, o czym świadczą nieistotne współczynniki korelacji pomiędzy wszystkimi latami badań. Masa ziaren z kłosa zależała głównie od liczby ziaren w kłosie (rxy= 0,810) i kłosku (rxy= 0,824) oraz MTZ (rxy= 0,772). Korelacje wymienionej cechy z zawartością białka w ziarnie były natomiast nieistotne (rxy= -0,172). W analizowanej populacji genotypów można wskazać na szereg form o wysokiej i mało zmiennej w latach masie ziaren z kłosa oraz wysokiej zawartości białka w ziarnie. Mogą one być interesującym materiałem wyjściowym w praktycznej hodowli pszenicy twardej w Polsce.

Celem pracy było określenie wartości plonotwórczej 6 linii pszenicy twardej (Triticum durum Desf.). Doświadczenie założono w latach 2002–2006 w Gospodarstwie Doświadczalnym w Czesławicach k. Nałęczowa, metodą bloków losowanych w trzech powtórzeniach. Powierzchnia poletek wynosiła 30 m2. Ocenie poddano plon i niektóre elementy jego struktury, takie jak: długość osadki kłosowej, liczba kłosków w kłosie, liczba ziarn w kłosie i kłosku, masa ziarn z kłosa oraz masa 1000 ziarn i masa hektolitra. Wartość technologiczną oceniono na podstawie następujących parametrów: szklistości ziarna, zawartości białka i glutenu, zawartości popiołu, liczby opadania. Wizualnie określono również barwę ziarna i barwę mąki (semoliny). Najwyższy plon w analizowanym okresie uzyskała linia LGR 900/3a (średnio 54,4 dt · ha-1). Linia ta odznaczała się ponadto dużą masą 1000 ziarn (52,6 g) i masą ziarn z kłosa (2,04 g). Ziarno wszystkich linii miało barwę bursztynową lub ciemnobursztynową. Mąka miała barwę w zależności od roku badań, od ciemnokremowej do kremowożółtej.

W latach 2002–2005 przeprowadzono doświadczenia z 20 liniami Triticum durum Desf., wyselekcjo¬nowanymi z kilku kombinacji krzyżowań. Doświadczenie założono w GD Czesławice k. Nałęczowa w układzie losowanych bloków w trzech powtórzeniach. Powierzchnia poletek wynosiła 2 m2. Wzorcem była pszenica zwyczajna cv. Torka. Przedmiotem obserwacji i pomiarów były następujące cechy: porażenie roślin chorobami i odporność na wyleganie, długość okresu wegetacji, wysokość roślin, długość osadki kłosowej i liczba kłosków w kłosie, zbitość kłosa, liczba i masa ziaren z kłosa, masa 1000 ziaren, masa hektolitra, zawartość białka ogółem w ziarnie. Otrzymane dane opracowano statystycznie analizą wariancji, a najmniejsze istotne różnice obliczono wg Tukeya przy poziomie istotności  = 0,05. Obliczono również współczynniki zmienności fenotypowej i współczynniki korelacji pomiędzy analizowanymi cechami ilościowymi. Stwierdzono dość duże zróżnicowanie badanych linii pod względem analizowanych cech. Linie pszenicy twardej odznaczały się krótszym okresem wegetacji, krótszym i bardziej zbitym kłosem oraz mniejszą liczbą ziaren w kłosie w porównaniu do pszenicy zwyczajnej. Natomiast większość badanych linii miała wyższą masę ziaren z kłosa i MTZ oraz wyższą zawartość białka w ziarnie od odmiany Torka. Plon z m2 był dla wszystkich linii T. durum istotnie niższy od wzorca, przy czym trzy linie miały dość zadawalający plon ziarna, na poziomie 70% cv. Torka. Plon ziarna był istotnie dodatnio skorelowany jedynie ze zbitością kłosa i masą ziaren z kłosa. Korelacje z pozostałymi cechami są nieistotne.

Materiał badawczy stanowiło ziarno 18 linii T. durum ze zbioru 2003 i 2004 roku. Ocenie poddano następujące wyróżniki fizyko-chemiczne ziarna i mąki: masa 1000 ziaren, masa hektolitra, barwa ziarna, szklistość ziarna, zawartość popiołu, zawartość białka, ilość glutenu, liczba opadania. W próbkach mlewa całoziarnowego przesianego przez sito 230 oznaczono barwę mąki. Stwierdzono wpływ lat na wartość analizowanych cech. Większość ocenianych linii miała w 2004 roku wyższą zawartość białka w ziarnie, średnio 15,7% w porównaniu do roku 2003 (14,8%). Wyższa była również zawartość popiołu — 1,86% w 2004 roku, 1,73% w 2003 roku. Ilość glutenu wahała się od 30 do 38% i wynosiła średnio 34% w 2003 r. i 35% w 2004 r. Największe różnice pomiędzy latami dotyczyły liczby opadania (442 s — 2003 r., 222 s — 2004 r.). Również barwa mąki zależała nie tylko od linii, ale także od roku uprawy, przy czym mąka uzyskana z ziarna dwóch linii miała w obu latach barwę zbliżoną do wymagań przemysłu makaronowego.

Badaniom poddano źdźbła czterech linii pszenicy twardej (Triticum durum Desf.) dwie długosłome i dwie krótkosłome. Pomiary biometryczne posłużyły do wyznaczenia cech geometrycznych źdźbła (długość międzywęźli, średnica zewnętrzna i wewnętrzna, grubość ścian, pole przekroju poprzecznego) właściwości mechanicznych (moduł sprężystości Younga i sztywność rozciągania). Wystąpiły istotne różnice między liniami krótko- i długosłomymi dla większości analizowanych cech. Linie krótkosłome charakteryzowały się znacznie grubszymi źdźbłami jak również grubszą ścianą źdźbła, szczególnie w II i III międzywęźlu od góry. Odznaczały się także wyższymi wartościami pola przekroju poprzecznego oraz niższym współczynnikiem sprężystości Younga.