Calijn Plate’s scientific contributions

Many dragonfly species in The Netherlands declined in the 20th century because of acidification, eutrophication, and desiccation of lotic and lentic habitats and canalization of streams and rivers. These pressures peaked in the 1970s, when 26 of 65 native species had an unfavorable conservation status on the 1997 Dutch Red List. Since the 1980s, environmental regulations have led to improved water quality, and any habitat restoration projects have been carried out. We used standardized monitoring data (1999–2013) and unstandardized observations (1991–2013) to investigate how dragonflies have changed in the last 20 y on a national scale. We compared trends of dragonfly species from different habitat types and with southern vs northern distribution in Europe. Dragonflies recovered strongly in The Netherlands in a period of ∼20 y, probably because of recent habitat improvements. Lotic species have benefitted more than lentic species, and southern species have more positive trends than northern species, suggesting that climate change has contributed to the recovery. Dragonflies were resilient and able to quickly recover when their habitats were restored. Recovery has led to a better conservation status for many species. Unstandardized data delivered results consistent with those from monitoring data and had greater statistical power to detect trends because many more unstandardized data than standardized data were available. Thus, when the goal is to provide a general overview of changes in dragonflies, unstandardized data can outperform standardized abundance data. However, abundance data may deliver complementary information for individual species. Our results support the suitability of dragonflies as indicators of freshwater habitat condition, but they recover more strongly in The Netherlands than many other insects, possibly because of their higher dispersal abilities or different habitat requirements.

CBS Het oranjetipje hoort tot onze meest geliefde voorjaars-vlinders. Een voorjaar zonder oranjetipjes is lastig voor te stellen voor vlinderaars. En we zien ze de laatste jaren op steeds meer plekken. Of menen we dat? Tijd om met het Landelijk Meetnet Vlinders in meer detail te kijken. Het gaat goed met het oranjetipje. Vergeleken met 1990 is de soort nu bijna drie keer zo talrijk. De soort kan op veel plekken gevonden worden, maar het meest nog langs bosranden en op vochtige graslan-den. Dan zien we dat de soort het vooral op gras-landen goed doet, duidelijk beter dan in bosranden (figuur 1). Deze indexen zijn een maat voor het aantal vlinders: de populatiegrootte. Meer oranjetipjes vliegen verder De verspreiding van het oranjetipje is ook uitgebreid. De kaartjes (figuur 2) tonen de verspreiding en het aantal vlinders op de vlinderroutes in 1992 en in 2012. In 1992 kwam het oranjetipje vooral in lage aantallen in hoog Nederland voor (met een paar routes met veel vlinders) en in de duinen bij Haarlem. Dat beeld ziet er in 2012 een stuk beter uit: op heel veel routes worden oranjetipjes gezien, en bovendien in hogere aantallen. Een nieuwe techniek maakt het mogelijk om met losse waarnemingen te kijken naar de kolonisatie (occu-pancy modeling): hokken die in het ene jaar niet, en in het volgende jaar wel bezet zijn. Zou het zo zijn dat een hoger aantal oranjetipjes leidt tot meer kolonisa-ties? In figuur 3 wordt de relatie tussen de Nederlandse populatieindex en de kolonisatie gegeven: een duide-lijk positief verband: hoe meer oranjetipjes, hoe meer nieuwe hokken worden gekoloniseerd. Waar meer oranjetipjes zijn, gaan ze dus verder vliegen.

Indices and trends of Dutch butterflies and dragonflies until 2013.

Vlinderzomer 2013: veel vlinders. Dat 2013 een bijzondere vlinderzomer is geweest, zal niemand ontgaan zijn. Overal waren veel vlinders te zien, van uw tuin tot in de natuurgebieden. En naast gewone soorten ook veel bijzonderheden. Wat vertelt het Landelijk Meetnet Vlinders ons over deze vlinder-zomer? De grafiek toont het gemiddeld aantal vlinders per tel-ling in de drie beste vlinderweken in de zomer vanaf 1990. We zien flinke schommelingen, maar ook met een trend van hoog in de jaren negentig naar het voorlopige dieptepunt in 2012. 2013 wordt met gemak de beste vlinderzomer van deze eeuw (tot nu toe) en verslaat andere goede zomers als 2003 en 2006 ruim (maar lees ook even de toelichting in het kader). Maar we zien in de grafiek ook dat een heel rijtje zomers in het midden van de jaren negentig even goed of zelfs nog beter was. De zomer van 2013 was dus een puike vlinderzomer, maar in de jaren negentig was het een heel gewone vlinderzomer geweest, niet eens de beste. De grafiek laat ook zien wat we op allerlei andere manieren ook al wisten: de vlinderstand gaat langzaam maar voortdurend achteruit. Er zijn wel fluctuaties, maar de trend is duidelijk dalend. Tot 2013. Een jaar waarin, achteraf bekeken, alles op zijn plek viel. Een koude winter, een koel en laat voorjaar waardoor de vegetatie langzaam begon te groeien en er altijd vol-0

De kommavlinder is bij ons een zeldzame vlinder van droge heidevelden en open duinen. Het gaat al jaren slecht met dit vlindertje. De kommavlinder, in Nederland een vlinder van hei en duin, is internationaal veel meer een droge gras-landvlinder. Zo kent men hem in Engeland alleen van kalkgraslanden. Overigens gaat het daar erg goed met deze soort: hij breidt zich onder invloed van de klimaatopwarming uit en koloniseert voortdurend nieuwe plekken. In Nederland is dat nog niet het geval. Hier komt hij nu niet voor op kalkgraslanden, wel op schrale droge graslanden. Daar kan hij zelfs bijzonder talrijk worden. Een goed voorbeeld hiervan was de vliegbasis Soesterberg. Door decennialang te maaien en het maaisel af te voeren was hier een droge schrale en open graslandvegetatie ontstaan. Regelmatig wer-den hier op secties van 50 meter lang meer dan tien kommavlinders geteld, soms op de hele route tiental-len per telling. De vliegbasis Soesterberg is geen vliegbasis meer; we hopen dat het schraallandbeheer voor de kommavlin-der wel zal worden voortgezet. De eerste jaren van het meetnet lieten flinke verschil-len zien tussen de duinen en de hei in het binnenland. Maar daarna gingen de lijnen steeds dichter bij elkaar lopen en inmiddels is er nog maar weinig verschil (figuur 1). De indexen van de kommavlinder liggen nu rond de 25. Dat betekent dat er rond 1992 ongeveer vier keer zoveel kommavlinders in ons land rondvlo-gen als nu: een bedenkelijke achteruitgang. Gelukkig zijn er af en toe wel kleine successen te melden. Het voorzichtige beheer op de Strabrechtse heide heeft hier tot een toename van de soort geleid. Maar op veel plekken blijft hij achteruitgaan. Meestal is dit het gevolg van de voortgaande vergrassing en het dicht-groeien van de hei of het duin. De vlinder houdt nu eenmaal van wat open zand. En hij heeft nectar nodig. Dat mag van alles zijn, maar speerdistel langs paden kan soms tientallen kommavlinders aantrekken, en dat is dan toch een gezellig gezicht. De kommavlinder wordt nog wel eens verward met het groot dikkopje. Beide soorten zijn aan de onderkant vrij eenvoudig uit elkaar te houden. De kommavlinder heeft in tegenstelling tot het groot dikkopje duidelijke witte kommavormige vlekken aan de basis van de achtervleu-gel. Als je alleen de bovenkant ziet, let dan op de achter-rand van de vleugels. Bij de kommavlinder zijn de zwarte aders even donker als de vleugel, bij het groot dikkopje steken de aders duidelijk af tegen de achtergrond.

Monitoring butterflies and dragonflies in the Netherlands in 2012 De Vlinderstichting (Dutch Butterfly Conservation) and CBS (Statistics Netherlands) coordinate the monitoring schemes for butterflies and dragonflies in the Netherlands. The butterfly scheme started in 1990, the dragonfly scheme in 1998. Method Butterflies and dragonflies are counted using a line-transect method. Butterfly transects are visited every week, dragonfly transects once every fortnight. The length of the transects is variable and depends on habitat quality and availability. In addition, single species transects are exclusively counted for a specific threatened butterfly or dragonfly. Indices were calculated using the computer program TRIM (Trends and Indices for Monitoring Schemes). This program was developed by CBS for the analysis of time series of counts with missing observations. The butterfly indices are calculated using a weighting procedure, the dragonfly indices are not weighted yet. The reference value of the year 2000 is set to 100. Results for 2012 The number of butterfly transects and plots has more or less stabilized around 750 sites (figure 1). Since 2011 we also offer the option to count dayactive moths as well (figure 3). The species-richest sites are found in the eastern half of the Netherlands and in the coastal dunes (figure 2). Only four transects had 25 or more species. The number of butterflies in 2012 was very low (table 1, figure 9). Maniola jurtina was the most abundant species. Chapter 7 presents the trends of all native butterflies as graphs. An overview of the trends of butterflies since 1992 indicates that 12 species show a significant increase, eleven others are stable and 28 species are declining (table 3). The number of dragonfly transects has stabilized around 330 sites. About 40% of these transects are counted for one target species only (figure 5). In 2012, 21 transects had more than 20 species (figure 6a). The most speciose transects had 27 species (2 transects, both in eastern Overijssel). The number of counted dragonflies per transect was below the long-term average, but a little higher than the previous two years (table 2, figure 10). Like previous years, Coenagrion puella was the most abundant species, Ischnura elegans was the most widespread species. Population indices are presented fort most species in chapter 8. 22 species show a significant increase, 6 species are stable and 18 others are declining (table 4). For the first time significant trends are presented for three very rare species: Coenagrion armatum, Leucorrhinia albifrons and Leucorrhinia caudalis (all declining). Leucorrihinia albifrons was not observed in 2012. The coming field season will indicate if this species still exists in the Netherlands or not.