Article

Pedagogía del Oprimido

Authors:
To read the full-text of this research, you can request a copy directly from the author.

No full-text available

Request Full-text Paper PDF

To read the full-text of this research,
you can request a copy directly from the author.

... Por consiguiente, se trata de preservar un modelo de educación y de investigación inclusivo, que fortalezca los valores democráticos como la equidad, la justicia social y los derechos humanos básicos. De manera más general, defendemos una forma de educación y de investigación científica que aboga por el poder emancipador de la pedagogía del amor (Freire, 1973) y el compromiso con la ética del cuidado de todas las personas, de la sociedad y de nuestro planeta, en lugar de una pedagogía de la crueldad (Segato, 2018 en RED. Revista de Educación a Distancia. ...
... Los orígenes de la IAP en la tradición latinoamericana son varios y se remontan a los años 70, cuando diferentes intelectuales de las ciencias sociales, alimentados por la pedagogía dialógica y el concepto de emancipación de Paulo Freire (1973) acompañan al sociólogo Orlando Fals Borda (2006) a desarrollar una nueva perspectiva de la investigación en las ciencias sociales. Esta perspectiva rompe con el paradigma positivista, con la intención de provocar la convergencia entre el pensamiento popular y la ciencia académica, buscando una dialéctica entre la práctica y la teoría para la mejora del entorno más cercano (Coghlan y Brydon-Miller, 2014) La defensa de la justicia social y la equidad en la producción y el acceso al conocimiento, y la crítica a la relación sujeto-objeto termina instituyéndose en una corriente con el foco puesto en el para qué de la ciencias sociales y la enseñanza. ...
... Los jóvenes fueron protagonistas, tanto del análisis realizado como de las soluciones concretas encontradas para dar respuesta a sus necesidades, expectativas y sueños, teniendo en cuenta el contexto específico de cada país. Las metodologías empleadas fueron participativas teniendo en cuenta la tradición nórdica de la investigación social crítica (Tofteng y Bladt, 2020) y la tradición latinoamericana de la educación crítica y la IAP (Freire, 1973;Fals Borda, 2013). ...
Article
Full-text available
This article presents some reflections regarding the theoretical, methodological and practical potentialities of university-territory collaboration, as they have been experienced in several collaborative projects in which an attempt has been made to unite teaching with critical research and socio-educational action. Furthermore, we present the characteristics of these initiatives, their theoretical foundations and the principles of action. Specifically, we identify, value and reflect on ten principles that have permeated each project in its three dimensions (teaching-research-action): 1. principle of inclusion, 2. principle of dialogue and creation of spaces for interrelation, 3. principle of creativity, 4. values-based principles, 5. principle of dynamic process, 6. principle of transparency, 7. strategic principle, the importance of Strong Ideas, 8. principle of change and transformation, 9. principle of democratic control and 10. principle of systematization and dissemination of Good Practices. Finally, we present some of the tensions and difficulties in the implementation of these principles, as well as some future perspectives that open in promoting collaborative, transformative practices between the university and the territory. En este artículo se presentan unas reflexiones con respecto a las potencialidades teóricas, metodológicas y prácticas de la colaboración Universidad - territorio, tal como se han vivenciado en varios proyectos colaborativos en los que se ha intentado aunar en un marco común, la docencia, la investigación crítica y la acción socio-educativa. En este sentido, presentamos las características de dichas iniciativas, sus fundamentos teóricos y los principios de actuación. En concreto, identificamos, valoramos y reflexionamos sobre 10 principios que han atravesado cada proyecto en sus tres dimensiones (docencia-investigación-acción): 1. principio de inclusión; 2. principio de diálogo y creación de espacios para interrelación: 3. principio de creatividad: 4. principio de valores como pieza que fundamenta los procesos; 5. principio de proceso dinámico; 6. principio de transparencia; 7. principio estratégico, la importancia de las Ideas Fuerza; 8. principio de acción transformadora; 9. principio de supervisión democrático y, por último, 10. principio de sistematización, difusión de Buenas Prácticas. Por último, presentamos algunas de las tensiones y dificultades en la implementación de dichos principios, así como algunas perspectivas de futuro que se abren para promover prácticas colaborativas, transformadoras entre la universidad y el territorio.
... O Ocorre Diário se firma como espaço que "ousa sonhar-fazer uma comunicação que liberte as potências emancipatórias, dialógicas, plurais e decoloniais da informação" 4 . É, portanto, parte do que autores/as como Kaplún (1985) e Freire (1987) chamaram de comunicação popular ou aindacomunicação alternativa e comunitária. ...
... Esta comunicação se caracteriza por ser livre e desvinculada dos aparatos governamentais, com ampla possibilidade dos povos e comunidades subalternizadas dizerem a sua palavra, visando obter respostas para suas demandas advindas das desigualdades sociais (PERUZZO, 2009). Freire (1987) desenvolveu elementos fundamentais para uma reflexão teórica e prática da comunicação popular, humanizada. Para ele, "a palavra, mais que instrumento, é origem da comunicaçãoa palavra é essencialmente diálogo" (FREIRE, 1987, p. 13). ...
... Esse movimento traz a fonte popular para o centro, garantindo o direito de dizer a palavra coletiva, que é constantemente subalternizada. Neste processo a confiabilidade aos segmentos populares é fundamental para a construção horizontal, participativa e com autonomia (FREIRE, 1987;1996) e caros à comunicação popular. Movimento parecido ao observado na matéria "10" 11 , onde além de um texto introdutório, os comunicadores optaram por inserir outro texto, produzido integralmente por uma das fontes ouvidas, a Professora Raquel Ronilk, que passou a compor também um lugar de destaque no conteúdo textual. ...
Article
Neste artigo analisamos o reposicionamento das “fontes” na comunicação e jornalismo popular, através da plataforma de Comunicação Colaborativa OcorreDiário, compreendendo as multidimensionalidades da práxis jornalística, associadas ao pensamento decolonial (QUIJANO, 2005), cuja a proposta é enfrentar a episteme colonial moderna. Tomamos como base a decolonialidade da comunicação proposta por Villanueva (2017), onde se propõe a quebra do paradigma instrumental para uma re-humanização pela comunicação. A transmetodologia (EFENDY, 2002) é nosso método de análise, que experimenta estratégias multimetodológicas estabelecendo diálogos transformadores para produção do conhecimento. Identificamos elementos comuns entre as reportagens que convidam as “fontes” (SCHIMITZ, 2011; LAGE, 2006) a serem participantes do processo, rompendo com a lógica hegemônica.
... Compreender a argumentação multimodal como um instrumento poderoso para a ação crítico--colaborativa é central em uma perspectiva que busca entender e possibilitar o desenvolvimento a partir de uma perspectiva engajada (Freire, 1970(Freire, /1987, na qual os sujeitos não só ampliam suas possibilidades de ser, sentir, viver, agir e saber, mas compreendem os efeitos de suas escolhas. Como explicado por Liberali (2016), a análise da argumentação multimodal permite dar visibilidade à produção de possibilidades para além das situações-limites impostas pela colonialidade. ...
... Compreender a argumentação multimodal como um instrumento poderoso para a ação crítico--colaborativa é central em uma perspectiva que busca entender e possibilitar o desenvolvimento a partir de uma perspectiva engajada (Freire, 1970(Freire, /1987, na qual os sujeitos não só ampliam suas possibilidades de ser, sentir, viver, agir e saber, mas compreendem os efeitos de suas escolhas. Como explicado por Liberali (2016), a análise da argumentação multimodal permite dar visibilidade à produção de possibilidades para além das situações-limites impostas pela colonialidade. ...
... Com isso, independentemente de sua visão de mundo, engaja-se e exige sua possibilidade de participação (Liberali et al., 2021). 1 6 Em seguida, Sxx traz uma questão controversa, valendo-se do mote de uma campanha publicitária -"o agro é pop" -, contrapondo que esse "pop" não é acessível para grande parte da população: "Então, assim, para mim, é bem claro, é uma coisa 'se tem gente com fome' é porque tem gente do 'agro é pop' que está explorando a terra e tem pessoas que não têm dinheiro para comprar (...)" (apresentação de ponto e vista). Sxx adentra o campo político e evidencia seu engajamento com a realidade social, questionando padrões opressores que se perpetuam nas injustiças sociais -geopolítica do poder, ser, existir -, o que promove condições para a criação do inédito viável (Freire, 1970(Freire, /1987. No domínio da pesquisa e extensão de teor crítico-colaborativo, torna-se fulcral problematizar 16 As imagens foram recortadas para a análise com foco na interação entre os personagens. ...
Article
Full-text available
Neste artigo discutimos uma visão de pesquisa que pressupõe formas de agir com potencial de superar opressões. Nossa proposta envolve a reflexão sobre uma práxis para a compreensão transformativa de realidades, tendo a linguagem como foco. Apresenta a perspectiva crítico-colaborativa, pautada na argumentação multimodal, como uma possibilidade de ação-investigação-transformação em espaços educacionais por uma sociedade mais justa e equânime. Com esse objetivo, apresentamos um exemplo de um processo crítico-colaborativo entre pesquisadores do Grupo de Pesquisa Linguagem em Atividade no Contexto Escolar em reunião de planejamento para um evento do Projeto Brincadas, cuja temática envolvia a contradição entre a fartura da festa junina e a fome vivida no Brasil. A análise do dado selecionado aponta para a importância na argumentação multimodal, materializada em aspectos como a exemplificação, as expressões faciais, os movimentos de cabeça e de corpo e, em especial, a concessão que permitem a expansão da colaboração crítica em oposição a uma argumentação para destruição do outro. Como resultado, foi possível perceber a busca por superação dos movimentos de opressão vividos no contexto acadêmico.
... O autor fez uma dura crítica ao modelo bancário, que persistia nas escolas e que dentre os distanciamentos impostos por esse modelo, impedia a riqueza gerada pelo diálogo. Este era para Freire o caminho do fortalecimento para a integração da realidade da vida para as pessoas (FREIRE, 1987). ...
... Além das relações entre o currículo e o desenvolvimento citadas anteriormente, é comum que a química seja ensinada de forma mnemônica, com uso de analogias músicas, e outros recursos que podem estar voltados apenas para que os alunos armazenem cada vez mais informações, desconsiderando os contextos em que se inserem estes educandos e as conexões necessárias para que se atribua significado aos símbolos utilizados (DE ASSIS SOUZA et al., 2006). Observa-se, assim, uma aproximação entre o ensino de química e a Educação Bancária, conforme proposta por Paulo Freire (1987), no qual os alunos, alienados no momento das aulas e na determinação dos conteúdos, são vistos como melhor sucedidos quanto mais recebem e armazenam informações oriundas do professor. ...
... Considerando a escola como este espaço privilegiado para abordar as drogas a partir do entendimento do papel de tais substâncias na história da humanidade, os referenciais de Paulo Freire, sobretudo a Pedagogia do Oprimido, podem ser utilizados para justificar o trabalho docente neste sentido. A pedagogia do Oprimido é, humanística e libertadora e se estabelece em dois momentos: o primeiro, de se desvelar o mundo Editora CRV -Proibida a impressão e/ou comercialização para os oprimidos, fazendo com que compreendam a situação de opressão que se encontram, e o segundo para transformação da realidade opressora (FREIRE, 1987). ...
Chapter
Full-text available
O presente trabalho articula emoções a formação em iniciação científica no Programa de Vocação Científica da Fiocruz (Provoc). Seguimos uma abordagem interdisciplinar considerando contribuições de teóricos das Ciências Humanas e Sociais. Usamos os pressupostos teóricos de Lev Vigotski, em sua Teoria das Emoções, de Paulo Freire nos seus ensinos sobre a Pedagogia da Autonomia e de Émile Durkheim na perspectiva socioconstrucionista que destaca o papel primordial das emoções na sociedade. Procuramos identificar como as emoções podem se relacionar com o processo ensino-aprendizagem vivenciado na experiência do programa e com a confirmação ou alteração das escolhas profissionais no Programa de Vocação Científica (Provoc). Nossos argumentos são exemplificados com dois trabalhos de pesquisa anteriores onde coletamos depoimentos de quinze alunos, oito moças e sete rapazes, entrevistados no ano de 2006 e de trinta e dois egressos entrevistados entre 2007 e 2011, sendo vinte e três egressas e nove egressos. As pesquisas fizeram uso da metodologia qualitativa/naturalista e da análise de conteúdo. Os relatos nos mostram que o Provoc pode ser um diferencial para seus alunos, egressos, orientadores e coorientadores na medida em que efetivamente promova uma aprendizagem afetiva regida por códigos institucionais aprendidos socialmente.
... Esto de por sí es revelador, ya que esta modalidad de violencia tiende a ser difícil de percibir. El mismo Galtung (2003a) establece que las violencias invisibles como la estructural y cultural necesitan de un proceso dialógico (Freire, 2005) para que puedan ser reveladas lo que de entrada sitúa a Violeta Parra y su ejercicio de folclorista más allá de la simple recolección musical para posicionarla como una trabajadora que promovió el diálogo, develó desigualdades e inició un proceso de transformación y emancipación de la violencia desde su arte, mientras conservó en la mayoría de su obra una posición no violenta, teniendo únicamente una canción que contiene un mensaje violento: Hace falta un guerrillero. Fuente: Elaboración propia a partir de los datos encontrados en la música de Violeta Parra. ...
... Estos mecanismos, similares a la invasión cultural que explica Freire (2005), son identificados por Violeta: en Los pueblos americanos aparece plenamente la fragmentación "mi vida, los pueblos americanos, mi vida, se sienten acongojados, mi vida, porque los gobernadores, mi vida, los tienen tan separados" (Parra, 1966a, 0m13s); y en Levántate Huenchullan la cantautora hace un llamado a las comunidades araucanas para superar la marginación mientras denuncia que "ya rugen las elecciones, se escuchan por no dejar, pero el quejido del indio nunca se habrá de escuchar" (Parra, 1962, 1m52s); finalmente, penetración y segmentación son intuidas como efectos del nacionalismo y la religión -dos dimensiones propias de la Vc-que promueven el amor a la patria y la glorificación de la pobreza, los cuales serán presentados en el siguiente apartado. ...
Chapter
Full-text available
Durante la década de 1960 se vivió en Chile un importante momento de luchas sociales en los que el movimiento de la Nueva Canción se convirtió en la voz política de comunidades humildes, escenario en el que Violeta Parra sobresalió y permanece como una de las voces de mayor trascendencia y protagonismo a nivel local e internacional. En este documento se realiza una aproximación metodológica de carácter cualitativo para analizar el discurso de las canciones de Parra frente a las realidades sociales de Chile en los años 60 usando como categoría teórica de análisis la violencia directa, estructural y cultural propuesta desde la “Investigación para la Paz”. Los hallazgos encontrados demuestran que la música de la cantante chilena es un espacio de denuncia contra la violencia, así como lugar de crítica, reflexión y sensibilización frente a las desigualdades sociales de su comunidad, sin lugar a dudas, una música comprometida. During the 60s, Chile experienced an important space of social struggles in which ‘the New Song movement’ became the political voice of humble communities, a scenario in which Violeta Parra stands out as one of the most important voices and prominence at the local and international stage. In this document, a qualitative methodological approach is made to analyze the discourse of Parra’s songs against the social realities of Chile in the 1960s, using the violence proposed by the research for peace as a theoretical category of analysis. The ndings found show that the Chilean singer’s music is a space for report violence, as well as a place for criticism, re ection and awareness of the social inequalities of her community, without a doubt, a committed music.
... Se tratando do uso de expedientes democráticos no setor educativo, entende-se que as escolas precisam abandonar a ênfase colocada na aprendizagem mecânica por parte dos estudantes, resultando numa "Educação Bancária" (FREIRE, 1997), na qual os conteúdos são depositados de maneira indiscriminada nos educandos, transformando-os em: [...] "vasilhas", em recipientes a serem "enchidos" pelo educador. Quanto mais vai "enchendo" os recipientes com seus "depósitos", tanto melhor educador será. ...
... Assim, tanto a escolha dos conteúdos curriculares quanto a maneira de abordá-los em sala de aula entre os estudantes deve resultar de uma decisão conjunta entre os próprios discentes, pais, professores, funcionários e a comunidade em geral. Ainda segundo Freire (1997), educadores não devem esperar que a sociedade se democratize para em seguida democratizar os conteúdos; professores não podem ser autoritários hoje e defensores da democracia amanhã. ...
Article
Esse artigo apresenta um plano de aula do componente curricular Língua Portuguesa, do 6º ao 9º ano do Ensino Fundamental II, sobre Democracia, Fake News e Processo Eleitoral Brasileiro. A abordagem metodológica é qualitativa, na qual utilizou-se a revisão de literatura, sobre democracia e educação, contribuições da temática na Base Nacional Comum Curricular (BNCC), que destaca ser necessário desenvolver nos educandos habilidades para analisar o fenômeno da disseminação de notícias falsas nas redes sociais, e o conhecimento de gêneros textuais da esfera pública e das leis em um estado democrático, bem como, uma reflexão ação sobre a prática pedagógica a partir de um plano de aula. Como resultado, uma proposta para ensino híbrido, sobre práticas de linguagem, leitura, produção de efeitos de sentido de textos que circulam no campo de atuação na vida pública, o entendimento do processo eleitoral brasileiro e como as fake news afetam a democracia
... Os opressores têm consciência necrófila: amam o controle e, ao "deter a ânsia de busca", "o poder de criar", "matam a vida". Nesse sentido, na reação do oprimido à violência, por mais paradoxal que possa parecer, encontramos um "gesto de amor": "o ato de rebelião dos oprimidos, que é sempre tão ou quase tão violento quanto a violência que os cria (...) pode inaugurar o amor", amor à vida, à vocação humana de "ser mais" (Freire 2011). ...
... No segundo, transformada a realidade de opressão, a pedagogia pós-revolucionária "deixa de ser do oprimido e passa a ser a pedagogia dos homens em processo de permanente libertação". O enfrentamento, agora, direciona-se à expulsão dos "mitos" da estrutura opressora ainda não superados (Freire 2011). ...
Article
Full-text available
O artigo analisa o conteúdo da educação para a cidadania global (UNESCO), questionando perspectivas transformadoras anunciadas e “armadilhas” contidas no texto. Isso, a partir da perspectiva crítica, somando à tradição do marxismo (em especial, Wood e Mészáros), o olhar “descolonial” e periférico, destaque às contribuições de Pazello e Freire. Argumenta que, no quadro de reformismo educacional, a ECG reduz-se a discurso neoliberal, instrumento do imperialismo/colonialidade, na globalização do capitalismo. Recusando tal proposta, o artigo traz aportes à reflexão quanto a possibilidades “emancipadoras”, com o uso crítico-descolonial e “tático” da linguagem de educação, direitos humanos e democracia.
... A promoção de debates educativos sobre os problemas de investigação vinculados ao ensino de ciências nos anos iniciais, tornam o professor um sujeito contextualizador que, de acordo com Tardif (2002), deve estar apto a transformar a escola. Esse poder de transformação do processo ensino-aprendizagem é visto por Freire (2005) como sendo um ato político, com perspectiva sociocultural emancipatória. Para tanto, o professor deve trabalhar para a concretização dos conteúdos curriculares, tornando-os socialmente mais relevantes (SANTOS, 2002). ...
... Os aspectos pedagógicos da formação de professores convergem para as propostas de Gadotti (2007), Shulman (1986) e Tardif (2002, sendo implementada conforme os processos metodológicos articulados a pedagogia de Paulo Freire (2004Freire ( , 2005 A revisão teórica faz uma apresentação do objeto de estudo e demonstra a eficácia da perspectiva Freireana a ser utilizada para o alcance dos objetivos propostos por meio de estudos realizados em relação a formação deficiente do professor-pedagogo, sugerindo e aguçando uma educação como ato político e problematizadora no uso de práticas em ensino de ciências, como forma de levantar discussões para resolver questões existenciais. Para Freire (2004, p. 25) é necessário que fique: [...] Ensinar não é transferir conhecimentos, conteúdos, nem formar é a ação pela qual um sujeito criador dá forma, estilo ou alma a um corpo indeciso e acomodado. ...
Article
Este artigo refere-se a uma pesquisa de mestrado de abordagem qualitativa que, objetivouinvestigar o potencial de uma ação de formação continuada para o ensino de ciências na perspectiva da Alfabetização Científica para pedagogos que atuam nos anos iniciais do ensino fundamental. Neste âmbito, foi ofertado um curso de extensão, intitulado: “Dimensões Transdisciplinares para o Ensino de Ciências nos Anos Iniciais do Ensino Fundamental: uma abordagem pela Alfabetização Científica”, com ações síncronas eassíncronas, com articulação entre o Educimat, Cefor e profissionais de pedagogia. A abordagem teórica que fundamentou o estudo foi a Alfabetização Científica e os aspectos pedagógicos da formação de professores implementados conforme os processos metodológicos articulados a pedagogia libertadora. Os resultados evidenciaram a necessidade de incentivar a formação continuada de pedagogos, possibilitando a ampliaçãode práticas pedagógicas para o ensino de ciências conduzindo o aluno a redescobertas.
... Abordar la problemática de la EI implica reconocer sus antecedentes en propuestas educativas de carácter pedagógico-terapéutico formuladas desde contextos globales (Decroly, 2006;Freire, 1969Freire, , 1971Freire, , 1992Guichot, 1998;Makárenko, 1996;Montessori, 1939Montessori, , 1958, e implementadas como herramientas para disminuir las brechas educativas entre sujetos con características, condiciones y necesidades especiales (NE). La educación especial es uno de los primeros esfuerzos realizados por la educación formal para brindar atención educativa a personas con NE, centrada en aquellas personas caracterizadas como sujetos en situación de discapacidad -física, mental, intelectual o sensorial-. ...
... Todas ellas, son preguntas que derivan de lo que significa para nosotros la educación, lo que el maestro de vida Paulo, nos dice sobre reconocernos como seres condicionados pero no determinados, comprender que enseñar es crear posibilidades de construcción colectiva, educar es un gesto de confianza, es un acto de justicia, encuentro y diálogo (Freire, 2016(Freire, , 2017, es decir, son preguntas que problematizan y nos impactan tanto en nuestra esfera individual como social porque generan luces pero también sombras. Luces, si logramos en nuestras comunidades educativas seguir mirando al otro, si nos escuchamos y si construimos un conocimiento compartido que reconozca la complejidad de las diferencias y de las situaciones sociales, emocionales y educativas de cada miembro de la comunidad. ...
Chapter
Full-text available
As anotações que seguem brotaram de inquietações acerca do uso da pedagogia proposta por Paulo Freire para finalidades sociais contrárias àquelas para as quais essa pedagogia foi elaborada e proposta. A pedagogia de Paulo Freire, ainda que justificada a partir de filosofias diversas, é guiada por um fio condutor único: empoderar as pessoas e grupos das classes populares mediante a tomada da palavra para expressarem suas dores e demandas. Em princípio, duas palavras associadas expressariam esse motivo fundante da pedagogia de Paulo Freire: autonomia e autoexpressão. Trata-se de signos que correspondem a dois movimentos históricos da tradição filosófico-cultural do ocidente: o iluminismo racionalista e o iluminismo expressivista.
... Todas ellas, son preguntas que derivan de lo que significa para nosotros la educación, lo que el maestro de vida Paulo, nos dice sobre reconocernos como seres condicionados pero no determinados, comprender que enseñar es crear posibilidades de construcción colectiva, educar es un gesto de confianza, es un acto de justicia, encuentro y diálogo (Freire, 2016(Freire, , 2017, es decir, son preguntas que problematizan y nos impactan tanto en nuestra esfera individual como social porque generan luces pero también sombras. Luces, si logramos en nuestras comunidades educativas seguir mirando al otro, si nos escuchamos y si construimos un conocimiento compartido que reconozca la complejidad de las diferencias y de las situaciones sociales, emocionales y educativas de cada miembro de la comunidad. ...
Chapter
Full-text available
A busca para pensar um sentido para a prática educacional no Brasil no adentrar do século XXI nos exige uma retomada do pensamento de Paulo Freire. Este entendimento pode ser pensado sob múltiplos aspectos, mas, fundamentalmente nos interessa porque Freire tem um modo único e singular de expressar uma ruptura no pensamento pedagógico brasileiro o qual merece ser investigado. Ela aparece, segundo Moacir Gadotti (2005), no reconhecimento de que Freire coloca a educação em uma relação com o problema da política e da sociedade. A afirmação ganha sentido, também, quando percebemos que Paulo Freire é um dos educadores brasileiros mais estudados no mundo, sendo o livro Pedagogia do Oprimido (Freire, 2001) uma das obras traduzidas para diversos países. Mas porque Freire tornou-se mundialmente conhecido? Qual a natureza de sua produção? Por que ela nos interessa para pensar e entender o Brasil e para pensar e compreender o mundo?
... Sin el afán de denostar los enfoques de tratamiento ni otros paradigmas clínicos, se considera importante tensionar en la práctica el quehacer clínico-comunitario que nos exige la demanda asistencial, en armonía con el fundamento de la estrategia, con el objeto de relacionar conceptos relevantes para el texto con el proceso de vinculación y validación del fonoaudiólogo en el equipo. Al respecto, durante el tiempo se ha hecho profundamente necesario dialogar y cuestionar de forma analítica y consecutiva los constructos de saberes teóricos de cada sujeto que ha compuesto el equipo terapéutico, generando espacios de discusión favorecedores en pos del fortalecimiento de la comunidad, promoviendo el fenómeno de "deconstrucción" terapéutica y "reconstrucción" en la práctica educativa comunitaria, bajo una lógica dialéctica y constructiva(Freire, 1970). ...
... A educação popular, "es un proceso ético-político-pedagógico que nos permite superar las explicaciones superficiales y reduccionistas, democratizando nuestras capacidades de construir conocimientos y sentidos, por tanto, construyendo más poder" (JARA, 2008, p. 68), poder e crítica vistos da última fala da Misión de Bachajón quando explica como sua escola de negócios é diferente do modelo hegemônico. Tal como afirma Freire (1994), este tipo de educação não trata só de compartilhar os conhecimentos, mas busca também criar os meios que eles são gerados por contextualizar o ensino na reconfiguração histórica, através do método e da prática, assim como da crítica e dialética de seu contexto. Essa relação entre método e prática é aludida pelo representante da UMAEZ quando aponta para a importância de um lastro prático da teoria. ...
... Assim, trazemos para a pesquisa um conjunto plural e fecundo de experiências docentes narradas pelos professores em uma proposta de pesquisa compartilhada com eles. Nesse caminho em curso, este conjunto de vozes se contrapõe ao pensamento moderno abissal (SANTOS, 2009) fundamentando-se em um processo de dialogicidade (FREIRE, 2018). Trata-se de um caminho que compreende a ciência como mais uma referência para a produção do conhecimento, em vez de única direção. ...
Conference Paper
Full-text available
RESUMO: Este artigo apresenta um recorte de uma pesquisa em andamento no Programa de Pós-Graduação em Educação e Contemporaneidade da Universidade do Estado da Bahia que aborda a formação continuada e as experiências com as tecnologias digitais desenvolvidas por professores da Educação Básica durante a pandemia. Assim, compreender a inter-relação entre a reconfiguração do trabalho docente na pandemia de Covid-19, as experiências elaboradas nos anos iniciais do ensino fundamental e o desenvolvimento de aprendizagens pedagógicas com as tecnologias pelos professores é a intenção do referido estudo. Este artigo tem por objetivo apresentar o andamento do estudo, especialmente o desenho do dispositivo de Pesquisa-Formação, que traz a experiência docente com as tecnologias digitais para a centralidade do processo e vem se constituindo a partir do encontro, do diálogo e em coautoria com professores da Educação Básica. PALAVRAS-CHAVE: Formação Continuada de Professores; Aprendizagens Pedagógicas; Experiências com Tecnologias Digitais.
... For Boje and Rosile (2020), semi-structured interviews are a form of colonization, manipulation, and cultural invasion since it starts from premises directed to a group (interviewees), taking into account concepts from another group. The definition of 'banking education' described by Freire (1975) illustrates this domain, as the expert/teacher deposits knowledge in the empty minds of students whose life experiences are neglected. They are untold stories, and they are people without a world. ...
Chapter
The activity of collecting non-timber forest products (NTFPs) is a secular activity in Brazil, more specifically the sertão [Brazilian backlands]. Many of these activities have ceased to exist over the years, although pinhão (Araucaria angustifolia seeds) production still persists as an income generator. Given this context, this study sought to answer the following question: “What are the challenges and perspectives of pinhão production considering the context of the community of Barro Preto in the city of Arvorezinha (Rio Grande do Sul State, southern Brazil) from the dimensions of sustainability?” Using thematic analysis, this interpretative qualitative study employed conversational interviews by Boje and Rosile (2021). In mapping the challenges and perspectives of the extractive activity of pinhão, these findings showed that inserting actors from the base of the pinhão productive chain to induce them to tell their stories is not enough to build a narrative that contemplates all the dimensions of sustainability.
... 63). Para Freire (1973), el hecho de que las instituciones establezcan los contenidos curriculares junto con los métodos de evaluación simboliza una forma de dominio que va en contra de los ideales de libertad y democracia. Incluso propone que el currículo debe ser diseñado por educadores y educandos, tomando en cuenta el contexto socio-cultural de la clase, y debe desarrollarse durante el periodo educativo. ...
Article
Full-text available
Existe una tendencia marcada hacia la reducción o eliminación de asignaturas relacionadas al desarrollo del pensamiento analítico o a la crítica social en los programas educativos que ofrecen las instituciones de educación superior. En el caso específico de la Licenciatura en Biología ofertada por la Universidad Autónoma de Occidente se observa la reducción de asignaturas relacionadas al área de matemáticas. Este fenómeno, impulsado por los profesores que forman parte de la academia del programa, tiene como trasfondo el cumplimiento de una agenda neoliberal que propicia la capitalización de la educación, la mercantilización de las instituciones y la tecnificación de los profesionistas, así como la propagación de ideologías respecto a los saberes y habilidades del biólogo.
... Esta libertação da opressão não deve ocorrer "para" os oprimidos e sim "através" destes, "com" estes, por meio de um processo de conscientização, na luta organizada para a superação da situação desumanizante a que se encontra. Assim, segundoFreire (2005, p. 71): Ninguém liberta ninguém, ninguém se liberta sozinho: os homens se libertam em comunhão [...] Somente quando os oprimidos descobrem, nitidamente, o opressor, e se engajam na luta organizada por sua libertação, começam a crer em si mesmos [...] os oprimidos, nos vários momentos de sua libertação, precisam reconhecer-se como homens, na sua vocação ontológica e histórica de ser mais. A pedagogia libertadora, portanto, possui dois momentos distintos: num primeiro momento, os oprimidos vão se desprendendo do mundo da opressão a partir da sua transformação através da práxis. ...
Book
A coletânea é organizada em torno de algumas temáticas que, por si só, revelam o potencial inovador e provocativo das discussões propostas. Entre elas, gostaria de destacar as noções de invisibilidade, aqui pensada como característica inerente à lógica da clandestinidade; de legitimidade e ilegitimidade, observadas em suas tensões e contradições com a oficialidade; e de traição, abordada como categoria analítica que permite pensar formas de militância, relações de poder, ações políticas e práticas sociais cotidianas em sua historicidade. Chama atenção o cuidado com que essas noções são tratadas na obra, levando em conta a polifonia e as modulações empregadas pelas narrativas que as apresentam. Essa perspectiva possibilita superar noções deterministas, teleológicas ou reificadoras e pensar as vivências, tensões e contradições dos indivíduos e dos grupos sociais a partir das suas múltiplas interações e condições de existência e das distintas correlações de força em que estão envolvidos. Sabe-se que tal cuidado, por mais que há muito seja propalado, não é de fácil consecução e depende de posturas teóricas e metodológicas coerentes e sofisticadas.
... Vemos aí também a prática feminista da educação engajada, como dito por Freire (1987) e hooks (2020), ou mesmo de uma pedagogia encarnada. Pérez, Follegati e Stutzin (2019) aventuram-se a falar da docência encarnada, que perpassa o entusiasmo -um envolvimento apaixonado. ...
Article
Desde uma perspectiva crítica e feminista dos estudos educacionais, este artigo analisa um projeto educacional desenvolvido através de uma política de formação continuada. Dos três contextos do Ciclo de Políticas, dedicamo-nos a estudar o contexto da prática, uma vez que é nele em que a política passa a ser interpretada e recriada por diferentes sujeitos ou instituições. Na política Saberes em Diálogo, da Rede Municipal de Ensino de Canoas, RS, em parceria com a Universidade La Salle, identificamos um grupo de professoras desenvolvendo um projeto interdisciplinar de educação crítica, feminista e antirracista. A partir da ferramenta teórico-metodológica da análise relacional, documentamos e analisamos o projeto “Estrelas Além do Tempo” a partir de suas características como prática transformadora e de sua manifestação como reflexo dos princípios de horizontalidade e flexibilidade da política.
... El movimiento de las teorías críticas, post-críticas, de género, trans, queer, decoloniales nos ayudan y animan a cuestionar la idea de sujeto autónomo, la pedagogía intelectualizada y la linealidad de la mediación pedagógica ya traída inteligentemente por Paulo Freire (2014). Hoy, más que nunca, estas teorías están en el centro de las problemáticas sobre la producción de conocimiento científico. ...
Article
Full-text available
Este ensayo describe alternativas señaladas para la superación de las desigualdades de género en la enseñanza y la Educación para las diversas expresiones del machismo en la sociedad contemporánea, así como para las expresiones del sexismo en los planes de estudio de los cursos de formación de profesores. Socializa apuntes teóricos y metodológicos de estos intercambios entre investigadores comprometidos con la construcción de una sociedad igualitaria a través de la enseñanza y la Educación. En un primer momento, se presentaron las tensiones por las opresiones estructurales de la sociedad, entre las cuales, destacamos las desigualdades de género y sus formas de reproducción a través de la enseñanza y la Educación. En un segundo momento, discutimos formas sofisticadas de expresión del machismo en la actualidad, así como alternativas para la construcción de un horizonte libre de jerarquizaciones de los cuerpos. Por último, se evaluaron diferentes formas de reproducción del sexismo en los planes de estudio de los cursos de formación de profesores.
... Essa característica de humanização, preconizada por Candido, também se apresenta na perspectiva de Paulo Freire (2005). Para este grande educador brasileiro, a prática literária vai além dos quesitos relacionados à alfabetização, constituindo-se uma ação educativa libertadora. ...
... In the second moment, we sought to discuss the most viable form of payment, among those presented in class. Throughout the process, the participants were encouraged to speak and share situations with the class, against the background of creating a welcoming environment for them, where their experiences were part of the construction of knowledge (Freire, 2000). ...
Conference Paper
Full-text available
Financial Education gained prominence in the early 2000s, based on a project developed by the OECD. Based on the results produced by the organization, different countries created their own strategies to implement measures aimed at financially educating their individuals. Therefore, in 2010, Brazil created the ENEF – National Strategy for Financial Education. Several Mathematical Educators, however, disagree with the neoliberal vision that the OECD and ENEF discussions promote, and suggest a critical look at Financial Education, so that their discussions encompass social, cultural, economic, and political issues. Having these premises, this article presents a synthesis of a workshop that aimed to discuss aspects of the credit card, a tool used in Brazil as a form of payment. The Workshop took place in a class of Youth and Adult Education of a public school in the city of Vitória da Conquista – Bahia, Brazil. The Workshop provided moments of reflection about the interest rates embedded in charges for using the tool, as well as creating a space to reflect on the care needed when using the credit card.
... Isso evidencia a importância dos jogos no sentimento de bem-estar individual e coletivo. Assim, ao pensar na saúde como algo que se expressa na luta pela amplificação das potencialidades individuais e coletivas, que resultam na capacidade de defender a vida, os jogos podem ser considerados como importantes estratégias para promoção da saúde, diante da possibilidade de se vivenciar outras realidades, estimular o respeito ao próximo e o pensamento crítico de forma prazerosa [Vasconcellos et al., 2018;Freire, 2020]. ...
Conference Paper
O presente trabalho buscou investigar de que forma os jogos foram integrados ao ensino em saúde relacionado à COVID-19 no Brasil. Através de uma revisão bibliográfica, 14 trabalhos foram incluídos e 17 jogos foram mapeados. Verificou-se um equilíbrio entre jogos digitais e analógicos, sendo majoritariamente direcionados ao público infantil e adolescente e voltados ao ensino formal. Houve predominância dos jogos focados na transmissão de informações, mais alinhados a concepção sanitária. Análises futuras serão realizadas a fim de observar os referenciais teóricos dos trabalhos e o contexto em que o jogo foi desenvolvido e aplicado a fim de verificar os conceitos de saúde presentes nos jogos.
... Para além disso, temos a interação entre profissionais da saúde, professores, alunos e comunidade local (DIAS; RIOS, 2021; RANGEL-S, 2008). (BUENO et al., 2017;FREIRE, 1974;FREIRE, 1979 ...
Article
Full-text available
Aedes aegypti é o principal vetor de dengue, Zika e chikungunya, doenças para as quais não existem vacinas totalmente eficazes. Alternativas de controle visando mitigar essas arboviroses são primordiais. Dentre essas, o controle mecânico aborda práticas de eliminação e/ou limpeza de criadouros do vetor. Neste relato, apresentamos e avaliamos criticamente ações realizadas pelo grupo, ocorridas entre 2016 e 2019, onde divulgamos informação científica clara através do diálogo com a população. Os métodos utilizados foram: 1) Palestras em escolas (público infantojuvenil) utilizando slides, fotos e vídeos; 2) Oficinas (público misto), stand com material in vivo do ciclo de vida do Aedes, jogos e desenhos. Analisamos dez palestras em escolas do ensino fundamental e médio e 20 oficinas realizadas em diferentes regiões do Brasil. Concluímos que tais ações e suas análises críticas devem ser realizadas continuamente para que sejam bem-sucedidas.
... Dialogando com as produções de Paulo Freire (2005) e Silva (2015) é de suma importância reconhecermos que todo processo de escolha está atravessado por uma composição política, existe um conjunto de saberes que o alimenta, bem como questões de poder. Quando se elenca determinados objetivos, outros ficam de fora. ...
Article
Este artigo teve como proposta dialogar com o Projeto Político Pedagógico de uma escola municipal de ensino fundamental da periferia da cidade de São Paulo. A intenção foi identificar traços de uma proposta educacional, que promova a superação das desigualdades, e colabore para promoção e fortalecimento de uma conjuntura de justiça curricular/social. Um estudo documental, de natureza qualitativa, que se apropria da noção de justiça sistematizada no pensamento da filósofa Nancy Fraser e do sociólogo Boaventura Santos e a confronta com o documento institucional. Consideramos que, enquanto carta de intenção, ao demonstrar vontade de fissurar a monocultura e combater a imposição de um modo universal de constituir a vida, o PPP da unidade em tela tem potencial para fazer emergir práticas pedagógicas em prol das diferenças.
... Ademais, cremos que o trabalho docente, a partir dos letramentos críticos, fomenta a criticidade e a emancipação social (Freire, 1978), temática essencial em tempos pandêmicos nas escolas públicas brasileiras. ...
Article
Este trabalho objetiva evidenciar o construto letramentos ao longo das últimas décadas e tem como ponto de partida os letramentos críticos em Freire (1987, 1989, 1992, 1997) e outros estudiosos como Buzato (2008), Kalantzis e Cope (1994 e 2000), Kalantzis, Cope e Pinheiro (2020), Kleiman (2003, 2008 e 2016), Rojo (2009, 2012 e 2013), Rojo e Barbosa (2015), Soares (2004, 2009 e 2010), Street (2014) que ressaltam a necessidade de repensar/debater a Pedagogia dos Multiletramentos. Nossa perspectiva é produzir uma reflexão crítica a partir da Base Nacional Comum Curricular (BNCC), especificamente, na área Linguagens Códigos e suas Tecnologias (Língua Portuguesa), a fim de apontar a importância da práxis crítica em tempos da COVID-19. Por meio de pesquisa qualitativa de cunho interpretativista, apresentamos um exercício analítico, recortes da BNCC, empreendendo a tese de que os estudos linguísticos contribuem para a práxis crítico-reflexiva e possíveis (trans)formações no fazer pedagógico.
... Adicionalmente, en América Latina, desde la década de los setenta, se desarrolló una práctica muy dinámica de cartografía social, particularmente en Colombia. Barragán-León (2019) explica que, siguiendo los pasos de Fals Borda, de los curas de la teología de la liberación y de la educación popular que se alimentaba de las reflexiones de Paulo Freire (1973) en Brasil, este auge cartográfico proviene en buena medida de los requerimientos y exigencias de comunidades locales, organizaciones y movimientos sociales en diferentes coyunturas, relacionados con conflictos, demandas y exigibilidad de derechos territoriales, los cuales surgen de la tensión en las relaciones interculturales del Estado-nación y los pueblos nativos (Barragán- León, 2019, p. 148). ...
Chapter
Full-text available
From the introduction : "Inspirada en las epistemologías feministas y decoloniales, en este capítulo intento comprender cómo esta experiencia corporal de transformación contribuye a producir un conocimiento situado en la ciudad. Los puntos de partida de esta reflexión son las habitantes de las favelas con las que pasé muchos meses, entre 2016 y 2019,17 reflexionando sobre la ciudad. En el transcurso de mi investigación quedó claro que el polimorfismo de las residentes que conocí estaba estrechamente relacionado con la forma en que se cuidaban a sí mismas, a los demás y a su entorno, así como con la forma en que se protegían de la violencia. Por ello, este capítulo articula una reflexión sobre las translocas a partir de la noción de cuidado que vincula estas dos dimensiones. Para las mujeres de las favelas, cuidar tiene un significado específico, no solamente porque pertenecen a una cierta clase social, raza, género o espacio, sino también porque cuidar es una manera de construirse una subjetividad propia, una subjetividad que se desarrolla con sus translocalizaciones urbanas."
... És la coneguda metàfora de l'escola com a fàbrica 3 , que ens fa a tots iguals, però que, en realitat, prepara les persones seguint els cànons vuitcentistes de la Revolució industrial: modela la gent tal com ho necessiten les minories que sostenen el poder. Cosa que segueix la metàfora de l'escola bancària, que va encunyar tan encertadament Paulo Freire (1972). ...
Article
Full-text available
En aquest article es mostra la força innovadora de la proposta d’ensenyament de llengües de l’Escola Andorrana (el sistema educatiu oficial d’Andorra) i la seva fonamentació teòrica. Es posa l’accent en la concepció de l’ensenyament centrada en els aprenents i no en els docents, i dintre d’una visió ecològica del que és ensenyar i aprendre. L’ensenyament plurilingüe i intercultural supera les barreres tradicionals que fragmentaven les disciplines i, en conseqüència, es proposen els projectes d’aula com a base per als processos d’aprenentatge. El currículum d’Andorra se situa així en línia amb les propostes més avançades que el Consell d’Europa està realitzant en aquests moments
... We base the debate presented here mostly on the Cultural-Historical Theory (Vygotsky, 1924-34), and the Critical Pedagogy (Freire, 1970(Freire, , 1992(Freire, , 1996. Data presented and analyzed in this paper are extracted from the speeches of participants (authors included) of a Graduate Course called Critical Research Methodologies, which was offered by distance learning to Master's and Doctorate students of three contexts, i.e., the Graduate Programs Education and Health in Childhood and Adolescence (Federal University of São 5 Professor Fernanda Coelho Liberali. ...
Article
Full-text available
This text discusses the Critical Collaborative Research known in Brazil as PCCol – Pesquisa Crítica de Colaboração - which is a practical-theoretical approach used in the development of investigations that focus on understanding and often challenging knowledge production and actions so as to promote de organization of decolonial-and-inclusive schools. Standing on Marxian, Vygotskian and Freirean underpinnings, the text was written from the recordings of two classes delivered by the authors in a Graduate Course called Critical Research Methodologies, with participation of some guest professors, such as Maria Cecilia Camargo Magalhães, who also authors this paper. The text is organized from the speeches of the authors on two occasions in which they collaboratively delivered lessons about PCCol, as well as the questions and interventions from the other course participants. The writing procedure interweaves speeches, treated as data, and their analyses, treated as the actual discussion of some of the concepts that base the Research Methodology itself, and that include relational and transformational agency, the Freirean notion of data production from the South rather than the North, professional practice that is personal and collectively responsive, but more specifically, we will discuss the role played by language for the implementation of collaborative interactions, as well as how this type of language is organized.
... Para o desenrolar das discussões de meio ambiente, pelo viés socioconstrutivista numa perspectiva eco-relacionada (Vygotsky, 2007;Figueiredo, 2007), visto que as proposições da Teoria das Representações Sociais ensejam trabalhos nesse sentido, metodologias adequadas de ensino podem ser utilizadas sob os princípios da dialogicidade e da autonomia, segundo propostas por Freire (2005;. ...
Article
Full-text available
A revista Terr@ Plural tem a missão de publicar artigos científicos relacionados à área de Gestão do Território que contribuam com o desenvolvimento do conhecimento teórico e metodológico deste campo de saber. Além disso, visa estimular o debate acadêmico daqueles que atuam na temática e ampliar as relações com profissionais de outras regiões do Brasil e do exterior. A revista é uma publicação semestral e é composta pelas seções de artigos e resenhas.
Article
Neste artigo objetiva-se analisar o contexto deficitário das políticas públicas específicas para a modalidade de Educação de Jovens e Adultos (EJA) e os problemas decorrentes para sua organização e funcionamento. Ao longo do texto problematizam-se questões recorrentes como as lacunas na formação docente e a carência de práticas pedagógicas apropriadas à especificidade da área. Discutem-se os impactos destas lacunas para a formação dos alunos e consequentemente para o cumprimento da função social prevista em lei para a modalidade, isto é, a de garantir o direito à educação àqueles que não tiveram acesso durante a sua infância e adolescência. Finaliza-se apontando para a necessidade de priorizar investimentos e se construir uma identidade metodológica e curricular para a EJA.
Article
Full-text available
RESUMO: O presente artigo tem como objetivo evidenciar nas discussões sobre a Educação de Jovens e Adultos um fenômeno relacionado a intergeracionalidade dos sujeitos que a constituem, referente presença cada vez mais crescente de jovens e por outro lado a busca de pessoas idosas nos espaços escolares. A este processo denominamos aqui de juvenilização e maturidade da Educação de Jovens e Adultos como forma de delimitar a discussão e facilitar a compreensão do fenômeno. Para esta temática buscamos os estudos freirianos como resultantes de experiências concretas que fundamentaram as lutas por uma educação pública para todos e todas, enquanto direito inalienável, garantidos na Constituição Federal de 1988; na LDB 9394/96 e nas demais políticas públicas conquistadas ao longo das lutas dos movimentos populares. Haddad (2011); Arroyo (2008) entre outros. A metodologia da pesquisa e qualitativa e refere-se a estudo bibliográfico, visto o caráter inicial da pesquisa a partir do levantamento de material teórico. Assim defende-se no texto que a pessoa idosa passa a garantir formalmente o seu direito a frequentar a escola em qualquer tempo. Palavras-chave: Direitos. Políticas públicas. Pessoa idosa. ABSTRACT: This article aims to highlight in the discussions about Youth and Adult Education a phenomenon related to the intergenerationality of the subjects who constitute it, referring to the increasing presence of young people and on the other hand the search for elderly people in school spaces. To this process we call here the juvenilization and maturity of Youth and Adult Education as a way to delimit the discussion and facilitate the understanding of the phenomenon. For this theme, we seek frerian studies as the result of concrete experiences that underpinted the struggles for public education for all and all, as an inalienable right, guaranteed in the Federal Constitution of 1988; in LDB 9394/96 and in other public policies conquered throughout the struggles of popular movements. Haddad (2011); Arroyo (2008) among others. The research methodology refers to a bibliographic study, given the initial nature of the research from the survey of theoretical material. Thus, it is advocated in the text that the old person begins to formally guarantee his/her right to attend school at any time. Keywords: Rights. Public policy. Old person.
Chapter
The chapter argues that the self-mediation activism on gender-based violence (GBV) we see on etvScandal Facebook page is a form of citizen social media journalism with its own news construction framework that is unique and different from the conventional mainstream journalism. The findings reveal that this form of journalism helps us to understand how GBV is conceptualised by digital audiences in South Africa. The chapter is based on a Facebook “talk” study on (GBV) episodes aired on Prime Television. It postulates that this form of journalism interrogates, offers counter voices, and goes beyond the reactionary accounts and politicians’ GBV rhetoric that we often encounter in the mainstream media mostly when there are special days to commemorate women and when high-profile murders of women happen. The findings further reveal that this form of journalism is helping to build a feminist resistant culture that is promoting dialogue and eliciting a kind of audience participation that help us with nuanced understanding of GBV. Although self-performative, it provides critical public debate and a channel for those in the margins who are not often given mainstream media attention. It harnesses the power of digital technology to rewrite feminist culture and offer a powerful pedagogical function where new narratives about women are created and spread. It influences networked or digital feminism movements that have been fast emerging globally since the fourth-wave feminism in 2012 that encourages women to document their oppression and help create an awareness about their issues (Jain, The Rising Fourth Wave: Feminist Activism and Digital Platforms in India. ORF Issue Brief No. 384, July 2020, Observer Research Foundation, 2020). This kind of digital feminist activism has birthed the #metoo and #blacklivesmatter campaigns whose narratives are interlocked in a range of powers that are symbolic, cultural, and embedded in indigenous languages. The chapter also helps to put into perspective the rage that drives citizen media journalists to social media regarding GBV and how misogyny manifests in the digital spaces. The chapter uses a qualitative netnography method and a black feminist theory framework to answer the following questions: (1) What was the type of journalism that shaped the talk that happened on etvScandal Facebook when it showed GBV episodes in 2015? (2) How did the technology convergence of social television, social media, and second screens help to shape this social media talk? (3) What did this journalism on “social media talk” reveal in terms of participants’ awareness of intimate partner violence? It draws on Couldry’s (Media, Society, World: Social Theory and Digital Media Practice. Polity, 2012) conceptualisation framework on media practice and mediation which focuses on what people do with media technologies and how these media-related practices combine and intersect with other social practices.KeywordsCitizenJournalismSocial mediaWomenViolenceGender-based violence etvScandal
Book
A coleção Educação Clandestina chega ao seu terceiro volume, agora sob o tema Dimensões conceituais e novas interlocuções. Dando continuidade à nossa proposta editorial, este volume coloca em questão o próprio conceito de Clandestinidade. Movidos pelo exercício analítico e reflexivo provocado pelos dois primeiros volumes, entendemos que é chegado o momento de demarcar alguns aspectos conceituais com que temos lidado e que, ao contrário do intento de cristalizá-los, trata-se de colocá-los em movimento
Article
Este artigo foi escrito com base em uma pesquisa que está investigando a tessitura de conhecimentos de direitos sexuais e reprodutivos no cotidiano escolar em diálogo com o pensamento de Paulo Freire. O estudo supracitado está sendo realizado com estudantes secundaristas matriculados em uma escola pública da rede estadual situada em um município no interior do Rio de Janeiro. Metodologicamente, buscamos aproximar a concepção freireana de educação à pesquisa com os cotidianos, a partir de conversas realizadas no WhatsApp e de uma criação coletiva no Mentimeter. Além dos dispositivos acima, também foram utilizados, o diário de campo que permitiu o registro detalhado das observações e as fichas-roteiro das conversas, instrumento previamente elaborado para fornecer subsídios ao diálogo estabelecido entre os participantes nas redes instituídas.
Chapter
The history of Mexican anthropology is closely associated with the building of the Mexican national state in the twentieth century. Particularly, anthropology was the discipline in charge of the knowledge and diffusion of the Mexican archaeological past and of contributing to the “mestizo” identity of Mexico through the knowledge and solution of the so-called indigenous problem, that is, the integration of indigenous cultures into the Mexican nation. However, starting in the 1960s, new generations of anthropologists severely questioned the relationship between anthropology and the Mexican state and advocated aligning the discipline with indigenous and popular struggles. This critical review temporarily coincided with a process of “academization” of Mexican anthropology, that is, a greater presence and visibility of the discipline in university spaces and research institutions, with a consequent theoretical and thematic diversification of the research carried out by Mexican anthropologists. In the last three decades, social movements such as the uprising of the Ejército Zapatista de Liberación Nacional (in 1994), the growing socioeconomic inequality, the increase in the levels of violence in the country, as well as the COVID-19 pandemic, have inspired new proposals to practise the profession with a public commitment to the recognition of diversity.
Article
Full-text available
Este trabalho objetiva identificar convergências nas teorias de Jürgen Habermas e Paulo Freire que constituem contribuições para a prática educativa. Os referidos autores apresentam aproximações que nos ajudam a perceber a racionalidade instrumental, que ainda hoje persiste na prática educativa. O excesso de racionalidade instrumental denunciado por Habermas e Freire demonstra o valor e a atualidade das ideias dos autores para a educação. Habermas propõe a razão comunicativa, trazendo o potencial da linguagem voltado ao entendimento intersubjetivo no agir comunicativo. Freire, por sua vez, opõe-se à educação bancária, que é por si mesma a personificação da racionalidade instrumental. Como alternativa à educação bancária, Freire nos apresenta a educação libertadora. As afinidades de pensamentos entre esses teóricos estão na intersubjetividade, na proposição e na exploração de uma concepção dialógico-comunicativa da razão, em que o diálogo se apresentada como mediador. Assim, as convergências teóricas percebidas entre Habermas e Freire, com relação às oposições e ao enfrentamento da razão instrumental, expressam relevantes contribuições para a educação.
Chapter
Full-text available
Considerando a necessidade do enfrentamento às discriminações e violências embasadas no gênero presentes em nossa sociedade e compreendendo a arte enquanto uma poderosa ferramenta para a reflexão sobre a realidade e para a sua transformação, este escrito intenta discutir ações educativas engajadas na problematização das discriminações e violências contra mulheres desenvolvidas a partir da discussão sobre o sistema artístico, as vidas de artistas e obras de arte, bem como discutir as reflexões emergentes nessas e dessas experiências. O desenvolvimento dessas ações se norteou pelo seguinte questionamento: Como romper com a cumplicidade do olhar frente à arte, que através de seus discursos (em imagens e palavras) estetiza e legitima discriminações e violências contra mulheres? Este texto se orienta pela apresentação da importância do desenvolvimento de propostas pedagógicas que problematizem as relações de gênero e as discriminações e violências que delas decorrem, destacando o papel que a arte pode desempenhar nesse tipo de trabalho; pela discussão sobre as experiências em ações educativas executadas sobre essas temáticas, enfatizando as falas das e dos participantes; e pela exposição de alguns apontamentos acerca dos desafios e possibilidades encontrados durante a execução dessas ações.
Book
Full-text available
El libro Entre cruces y protestas. Sobre la investigación religiosa en Centroamérica y el sur mexicano profundiza en la diversidad de una región que ha adquirido relevancia por el resto de América Latina, particularmente en torno al elemento religioso. La obra se articula en 9 capítulos ordenados por temporalidad, mismos que dan cuenta de los temas donde se evidencian diferentes niveles de las creencias: educación, imprenta, religiosidad popular, movimientos sociales, migración, cambio religioso y una gran variedad de subtemas. Se trata de una obra coordinada por Erick Adrián Paz y Reinaldo Josué Espino y es el primer producto editorial del Seminario de Intersecciones de lo Religioso (SEMIR), en conjunto con la Red Centroamericana de Investigadores del Fenómeno Religioso (RECIFRE).
Article
Full-text available
Este trabalho tem por objetivo delinear a proposta de uma crítica biográfica fronteiriça do escritor Paulo Freire, tendo como ilustração principal a obra A Pedagogia do Oprimido (1970) à luz dos conceitos propostos pela descolonialidade, como, por exemplo, desobediência epistêmica, desprendimento, semelhanças-na-diferença, bilinguajamento e pedagogia descolonial. Para isso, assentaremo-nos em uma metodologia bibliográfica respaldada, por um lado, pela epistemologia crítica biográfica fronteiriça no bojo dos intelectuais Mignolo, Edgar Cézar Nolasco, Zulma Palermo, Silviano Santiago, Gloria Anzaldúa e, por outro, pelo conceito de semelhanças e diferenças da Literatura Comparada a fim de comparar a diferença colonial da pedagogia freiriana com a pedagogia descolonial. Portanto, atravessados pelo exposto, buscaremos traçar um perfil no pensamento social e pedagógico de Paulo Freire, evidenciando as feridas abertas descoloniais presentes em seu projeto intelectual e literário, no intuito de descortinar um importante debate que antecede a constituição de uma pedagogia descolonial nas e a partir das exterioridades da América Latina e do Brasil.
Article
Os territórios de grupos culturais são carregados de dominância simbólica em função da rede de significados criados. A multiplicidade e a diferença inerentes à cultura encerram o poder da apropriação e podem agregar aos territórios o seu valor de uso, trazendo marcas do vivido. Assim, objetivamos compreender como a apropriação do elemento cultural por grupos culturais periféricos e precarizados urbanística e economicamente atinge as formas de atuação no espaço, significando-o e tecendo relações. Como metodologia, realizamos revisão bibliográfica e entrevistas semiestruturadas, no ano de 2018, com lideranças culturais de dois grupos pernambucanos: Coco de Umbigada e Maracatu Nação Cambinda Estrela, localizados nas periferias urbanas de Olinda e Recife, respectivamente. Percebemos que nesses territórios cabem a cultura, a educação, a religião e a composição social, imbricando-se num emaranhado de forças e potencialidades, para que seus integrantes possam melhor sobreviver. A cultura espalha-se e organiza a vida pela dicotomia da recuperação e da insurgência associada à construção de uma referência política local, de um território onde suas territorialidades possibilitam o auxílio e o se sentir integrado/abrigado à/na realização da vontade e generosidade humanas.
Article
Full-text available
El presente artículo busca dar a conocer parte del proyecto “Aplicación de innovación curricular en el área social a través del teatro foro y la pedagogía teatral en Escuela Especial Santa Juliana”, financiado gracias a un fondo de Fomento al Arte en la Educación (FAE) del Ministerio de las Culturas en Chile. Este se sustenta en la noción de que a través de la pedagogía teatral y sus posibilidades expresivas, lúdicas y experienciales los y las estudiantes pueden adquirir aprendizajes significativos de los contenidos del Área Social y de la asignatura de Orientación. Se expone parte del proceso y se describe el contexto de la intervención: estudiantes con necesidades educativas especiales en una escuela de educación especial en la comuna de Recoleta en Santiago de Chile.
Article
El presente artículo tiene como objetivo analizar la importancia de la práctica reflexiva en la docencia. Para la elaboración de este documento se realizaron búsquedas en bases de datos como: Dialnet, Scopus, Redylac y en los repositorios de la Universidad La Gran Colombia, Universidad Santo Tomás y Universidad Nacional de Colombia. Se estableció un análisis documental de las fuentes para su posterior discusión. El estudio concluye que la capacidad de reflexionar sobre la práctica educativa implica, sobre todo, la necesidad de autoevaluación del sujeto y de enfrentarse así mismo, lo que posteriormente permitirá al estudiante reflexionar mejor sobre lo que el docente le enseña. Para ello, el diálogo se convierte en la herramienta de comunicación necesaria para que los estudiantes transformen su aprendizaje en la escuela y, por consiguiente, la importancia de la práctica pedagógica reflexiva corresponde a lo esencial de las relaciones entre el docente y e estudiante. Dichas interacciones son vitales para que la práctica reflexiva tenga sentido y relevancia en el aula y así lograr una emancipación del conocimiento y el aprendizaje a través del espacio reflexivo de la práctica en el aula escolar.
Article
A educação inclusiva é discussão antiga, entretanto, no ensino e aprendizagem de inglês, ainda encontra desafios. Nesse sentido, este trabalho abordará os relatos de experiência acerca das propostas pedagógicas sobre a educação inclusiva e discutirá as potencialidades que a aproximação universidade-escola-núcleo de apoio à inclusão apresenta para a formação de professores de inglês em uma perspectiva inclusiva. A pesquisa, de cunho qualitativo, foi desenvolvida no âmbito do projeto UNISALE Parceria Universidade-Escola, da UFMG, durante o ensino híbrido em 2021 e ampara-se na descrição da sequência didática elaborada e nos dizeres de uma professora, à luz das teorias da Análise de Discurso. Destacamos o trabalho de membros da universidade, escola e núcleo de apoio à inclusão para pensarmos a inclusão de alunos com necessidades especiais educacionais e uma mobilização do processo de ensino e aprendizagem como um todo para promovermos outras inclusões como a de alunos vulneráveis socialmente. Também defendemos que a educação inclusiva seja vista como uma reformulação do espaço e tempo da docência e da escola para ser efetivamente trabalhada.
Article
A crise sanitária mundial, provocada pela COVID-19, afetou a qualidade de vida da população brasileira, causando danos a sua saúde mental. Tal contexto traz para o debate bioético a urgência de implementar políticas públicas que amparem os excluídos sociais. Este estudo tem como escopo a reflexão sobre fenômenos que impactam na saúde mental dos brasileiros, como desigualdade social, marginalização, exclusão e extrema pobreza, corroborando com a criação solidária de mecanismos éticos de proteção para os socialmente mais vulneráveis. Foi feita uma revisão integrativa de literatura, alicerçada no artigo 14 da Declaração sobre Bioética, com foco na condição de não liberdade dos “Condenados da terra”. Evidencia-se a necessidade de uma parceria que coadune a luta por um projeto de educação libertadora, que transforme a saúde mental — de modo a assegurar dignidade a todos — com a proposta de construção de uma bioética interventiva, plural e solidária, habilitada a enfrentar as disparidades sociais que fazem com que os “oprimidos” sofram múltiplas privações e diminuem suas chances de desenvolver plenamente suas habilidades, capacidades e potencialidades.
ResearchGate has not been able to resolve any references for this publication.