Gospodarka światowa podlega nieustannym przemianom. Ich siłą napędową jest
rozwój przebiegający w każdym obszarze życia gospodarczego zarówno w ujęciu
mikro-, jak i makroekonomicznym. Pojawia się pytanie, czy nadchodzące zmiany można antycypować opierając się o doświadczenia zdarzeń przeszłych. Historia rozwoju gospodarczego świata dowodzi, że nie jest to możliwe, kluczowymi
punktami zwrotnymi są zwykle zdarzenia nieprzewidywalne, jak wybuchy wojen
lub/i kryzysów. Gospodarka globalna ma również swoją wewnętrzną dynamikę
rozwoju, zatem część zmian generują procesy w niej zachodzące.
Celem niniejszej publikacji jest określenie uwarunkowań teoretycznych i praktycznych międzynarodowych przepływów inwestycji wobec zmieniających się
zasad funkcjonowania otoczenia zewnętrznego, którego ramy wyznacza ewolucja międzynarodowego systemu walutowego. Transgraniczne przepływy środków
finansowych stanowią istotny element zachodzących współcześnie procesów gospodarczych i są ważną determinantą zmienności parametrów makroekonomicznych. Pomimo faktu, że mechanizmy działania zarówno gospodarek krajowych,
jak i gospodarki globalnej są coraz lepiej rozpoznawane, prognozowanie kierunków i wolumenu międzynarodowych przepływów inwestycji jest nadal bardzo
trudne. Nie tylko oddziałuje na nie coraz większa liczba zróżnicowanych czynników, ale również sformułowane przez teorię ekonomii modele stają się coraz mniej
przydatne do ich objaśniania.
Niniejsza monografia ma w założeniach dostarczyć czytelnikowi wiedzy i kompetencji do analizy i interpretacji międzynarodowych przepływów finansowych.
Jest kierowana do szerokiego grona odbiorców, studentów, pracowników nauki,
przedstawicieli biznesu oraz wszystkich osób zainteresowanych przedstawianą tematyką. Okres, w którym została ukończona, stanowi prawdopodobnie moment
przełomowy i jednocześnie początek kolejnego etapu rozwoju gospodarki globalnej. Został on rozpoczęty przez wybuch ogólnoświatowego kryzysu finansowego
w 2008 roku, kolejnym istotnym czynnikiem zmiany był zapoczątkowany w 2020 roku kryzys pandemii, obecnie kryzys gospodarczy jest kontynuowany i pogłębiany przez wybuch konfliktu ukraińsko-rosyjskiego. Długofalowe skutki dwóch
ostatnich kryzysów są trudne do przewidzenia, nie sposób ocenić ich wpływu
na międzynarodowe przepływy inwestycji – jesteśmy obecnie w ich centrum,
co powoduje brak, niezbędnych do formułowania ocen, dystansu i perspektywy
(np. prognozy dotyczące kształtowania się m.in. równowagi zewnętrznej w gospodarce światowej, zawarte w External Sector Report [IMF, 2021], stały się wobec
wybuchu wojny nieaktualne). Oba czynniki indukujące obecny kryzys w globalnej
gospodarce mają charakter egzogeniczny, nie zostały wykreowane przez system
jako taki, zatem w obszarze działania systemu nie leży ich przezwyciężenie. Analiza międzynarodowych przepływów inwestycji kończy się zatem na kryzysie systemowym, za jaki można uznać światowy kryzys gospodarczy i finansowy 2008+.
Praca została podzielona na cztery rozdziały.
W rozdziale pierwszym zostały przedstawione najważniejsze teoretyczne przesłanki uzasadniające swobodę, lub jej brak, dla międzynarodowych przepływów
inwestycji oraz objaśniające ich kierunki i osadzone w teorii determinanty. Zamierzeniem autorki było przedstawienie różnych nurtów teoretycznych, których
stosunek do swobody przepływów finansowych między krajami jest zróżnicowany. Współczesne podejście do międzynarodowych przepływów inwestycji, które
w krajach rozwiniętych jest zdecydowanie proliberalizacyjne, znajduje uzasadnienie w jednej z dwóch głównych teorii systemowych – neoklasycyzmie. Druga
z teorii – keynesizm, reprezentująca odmienne podejście, jest bliższa stanowisku
(części) krajów rozwijających się.
Rozdział drugi to kontynuacja części teoretycznej, jego celem jest nakreślenie
szerokiego spektrum czynników uwzględnianych przez kraje przy podejmowaniu
decyzji o zniesieniu barier wobec przepływów finansowych, a także determinant
przemieszczania się kapitału inwestycyjnego w skali globalnej. Przedstawiona została w nim ich krótka charakterystyka, ze szczególnym uwzględnieniem podziału
na czynniki o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. W rozdziale zaprezentowano także przekrój zróżnicowanych sekwencji znoszenia przez kraje ograniczeń
istniejących wobec przepływów finansowych oraz bogaty zestaw możliwych do
zastosowania narzędzi ograniczających swobodę tych przepływów. W końcowej
części rozdziału dokonana została charakterystyka potencjalnych korzyści i zagrożeń wiążących się z włączaniem kraju w procesy globalizacji rynków finansowych,
w tym szczególnym aspekcie, jakim jest liberalizacja przepływów finansowych.
W rozdziale trzecim przedstawiono zarys zasad funkcjonowania trzech dotychczas działających międzynarodowych systemów walutowych, przy czym nacisk
został położony na przedstawienie uwarunkowań transgranicznych przepływów
finansowych. W każdym systemie kluczowe elementy prowadzonej przez kraje
polityki makroekonomicznej, postrzeganej przez pryzmat tzw. trylematu makroekonomicznego (szerzej w rozdziale pierwszym monografii), były odmienne. Fakt
ten rodzi konkretne konsekwencje dla polityki krajów wobec swobody międzynarodowych przepływów inwestycji, która stanowi część prowadzonej przez nie
polityki gospodarczej. W rozdziale poruszony został również problem działania
mechanizmu wyrównawczego w poszczególnych systemach. Nieefektywność
działania tego mechanizmu nie tylko wpływa na zaburzenia równowagi zewnętrznej poszczególnych krajów systemu, ale może być także źródłem kryzysu o zasięgu
krajowym, regionalnym bądź globalnym.
Rozdział czwarty poświęcony został charakterystyce i badaniom kierunków
przepływów inwestycji w gospodarce globalnej. Punktem wyjścia prowadzonych
w nim analiz jest odwołanie do modelu neoklasycznego i wniosków z próby jego
empirycznej weryfikacji w zakresie przydatności do objaśniania rzeczywistych kierunków przepływu kapitału w gospodarce globalnej. Wnioski te zostały sformułowane przez Roberta E. Lucasa Jr. w artykule opublikowanym w 1990 roku i znane
są jako tzw. paradoks Lucasa. Stanowią one po dziś dzień punkt wyjścia do badań
prowadzonych przez licznych ekonomistów próbujących zweryfikować ich zasadność we wszystkich okresach działania międzynarodowego systemu walutowego.
Zadanie to nie jest proste z uwagi na bardzo ograniczone dane na temat transgranicznych przepływów inwestycji dotyczące nie tylko najstarszego systemu, czyli
systemu waluty złotej, ale także systemu Bretton Woods, który powstał po zakończeniu II wojny światowej. We współczesnym systemie wielodewizowym, w którym dostępność danych jest znacznie większa, przeprowadzanie analiz jest utrudnione przez niejednorodność obowiązujących w nim zasad. Powoduje to istotne
zróżnicowanie polityk makroekonomicznych prowadzonych przez poszczególne
kraje, co ma znaczący wpływ na wolumen i kierunki przepływów finansowych.