Content uploaded by Tolga Çakmak
Author content
All content in this area was uploaded by Tolga Çakmak on Jan 11, 2017
Content may be subject to copyright.
Available via license: CC BY-NC-SA 4.0
Content may be subject to copyright.
Türk Kütüphaneciliği 22, 2 (2009), 278-298
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe
Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web Sayfası
Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University
Department of Information Management
Nazan (Özenç) Uçak* ve Tolga Çakmak1**
Öz
Günümüzde bilgi giderek daha çok elektronik ortamda üretilmekte ve erişimi
de web sayfaları aracılığıyla sağlanmaktadır. Internet’te yer alan web sayfası
sayısının artması sonucunda benzer içeriğe sahip ancak farklı tasarımlarla
hazırlanan web siteleri ortaya çıkmıştır. Web sitelerinde yer alan bilginin kullanıcı
beklenti ve özelliklerine göre tasarlanarak sunulması bu bilginin etkin kullanımı
açısından önemlidir. Bu çalışmada, web sayfalarının tasarımında ve kullanımında
etkinliğini ölçmek için gerçekleştirilen kullanılabilirlik çalışmaları hakkında bilgi
verilmektedir. Ayrıca Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü web
sayfasının kullanılabilirliğini ölçmek üzere yapılan bir araştırma ve sonuçları
aktarılmaktadır. Bölüm web sayfası kullanıcısı olan farklı düzeyde yedi gönüllü
denek üzerine gerçekleştirilen araştırmada nitel ve nicel yöntemler birlikte
kullanılmıştır. Deneklere uygulama öncesi genel durumlarının belirlenmesi için
bir ön test uygulanmıştır. Klasik kullanılabilirlik testinin uygulaması aşamasında
deneklere bölüm web sayfasının çeşitli bölümlerinin kullanımını gerektiren on
dört soru yöneltilmiştir. Soruların yanıtlanması sırasında sesli düşünme tekniği
ile elde edilen veriler, tıklama sayıları ve yanıtlama süreleri kaydedilmiştir.
Kullanılabilirlik çalışmasının son aşamasında kullanıcılara son test uygulanarak
bölüm web sayfası ile ilgili görüşleri alınmıştır. Çalışmanın sonucunda elde
edilen nicel ve nitel veriler analiz edilerek web sayfasının kullanımını olumlu ya
da olumsuz etkileyen unsurlar belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar mevcut web
1* Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. e-posta: ucak@hacettepe.edu.tr
** Arş. Gör., Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. e-posta: tcakmak@hacettepe.edu.tr
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 279
sayfasının etkin kullanımını sağlayacak düzenlemeler için kullanılmıştır.
Anahtar Sözcükler: web kullanılabilirliği, kullanılabilirlik testi, Hacettepe
Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
Abstract
Today, information is produced increasingly in electronic form and retrieval of
information is provided via web pages. As a result of the rise of the number
of web pages, many of them seem to comprise similar contents but different
designs. In this respect, presenting information over the web pages according to
user expectations and specifi cations is important in terms of effective usage of
information. This study provides an insight about web usability studies that are
executed for measuring effectiveness of web pages in design and usage sections.
It also puts emphasis on the usability study of Hacettepe University, Department
of Information Management web page. Seven volunteered users are determined
from different levels. Qualitative and quantitative methods were used together
for usability study. This usability study consists of three stages. In the fi rst stage,
“pre-test” was implemented for determining users’ general computer and Internet
skills. In the second stage, “classical usability study” was implemented. Fourteen
questions that require the usage of the web page were prepared and directed
to users. Clicking number and retrieval time was recorded and think-aloud
protocol was also implemented during the study. In the third stage, a fi nal test
was implemented to users in order to fi nd out the ideas of users about Hacettepe
University, Department of Information Management web page. As a result of the
usability study, positive and negative features of the web page were determined
by the analyses of qualitative and quantitative data. Finally the results that were
elaborated from the analyses have been used for revision that will provide an
effective usage of the web page.
Keywords: web usability, usability test, Hacettepe University, Department of
Information Management
Giriş
Bilginin günümüzde yoğunlukla bulunduğu ortamlar Internet ve Internet’in en
önemli parçası olan web siteleridir. Gün geçtikçe çeşitlenen web siteleri sayesinde
Internet’te yer alan bilginin artışı katlanarak devam etmekte ve bunun sonucunda
da bu ortamlarda yer alan bilginin takibini zorlaşmaktadır. Bu artış Internet’te yer
alan bilgilere erişmek isteyen kullanıcıların, web sitelerinde yer alan içeriğe nasıl
erişecekleri ve web sitelerini nasıl daha etkin kullanacaklarına yönelik soruların
280 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenle web sitelerinin nasıl düzenlendiği,
kullanılabilir olup olmadığı giderek daha fazla önem taşır bir hale gelmektedir.
Web sitelerinin oluşturulmalarındaki temel amaç sahip olunan içeriğin
hedefl enen kullanıcı kitlesine en etkin şekilde iletilmesidir. Ancak içeriğin
kullanıcıya sunulmasında dikkat edilmesi gereken en önemli unsur, kullanıcıların
bilgiye kısa sürede ve kolaylıkla erişebilecekleri bir kullanıcı arayüzünün olmasıdır.
Genelde kullanıcılar, kendilerine karmaşık gelen arayüzlere sahip web sitelerinden
kolaylıkla vazgeçerek, benzer içerikteki bir başka web sitesini tercih etmekte, bu
da bazı web sitelerinin kullanılabilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Gelişen
teknolojiler, kullanıcıların Internet’in en önemli parçası olan web sitelerinden
beklentilerini ve davranış özelliklerini de değiştirmektedir. Araştırmalar;
kullanıcıların web sitelerini beş saniyeden daha az bir sürede ziyaret ettiklerini
ve web sitesinden mümkün olduğunca kısa sürede ayrılma eğiliminde olduklarını
göstermektedir (Townes, 2007). Kullanıcıların web sitelerini kullanımlarında
görülen bu değişiklikler, bazen aylarca süren ve yüksek maliyet gerektiren
tasarımlarda kullanıcı davranışlarının ölçülmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bu
nedenle gerek yeni tasarlanan gerekse mevcut web sitesinin kullanımını sağlanmak
için kullanıcıların web sitesi üzerindeki hareketlerini içeren testler yapılmaktadır.
Bu testlerin gerçekleştirilmesinde özel kullanılabilirlik laboratuarları da dâhil
olmak üzere çok çeşitli tekniklerin ve olanakların kullanıldığı görülmektedir.
Kullanıcı odaklı ve kullanılabilirlik testleri yapılarak tasarlanmış
arayüzlere sahip web sayfaları, benzer içeriğe sahip diğer web sitelerine göre
kullanıcılar tarafından daha çok tercih edilmektedir. Bu nedenle web sitelerinin
tasarlanmasında kullanıcı özelliklerinin dikkate alınması gerekir. Kullanıcı
özelliklerine göre tasarlanan web siteleri, kullanıcılara daha etkin bir içerik
sunmakta, site içinde kaybolmadan ve gereksiz işlemler yapmadan bilgiye erişme
olanağı sağlamaktadır. Web sitelerinin kurulum aşamasında olduğu kadar var olan
sitelerin değerlendirilmesinde de kullanılabilirlik testleri ile sınanması yaygınlık
kazanmaktadır.
Bu çalışmada Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
web sayfasının tasarımının ve içeriğinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan bir
kullanılabilirlik araştırması yer almaktadır. Çalışmanın başında kullanılabilirlik
kavramı ve kullanılabilirlik testleri ile ilgili kısaca bir tanıtımdan sonra yapılan
araştırma ve elde edilen bulgulara yer verilmektedir.
Kullanılabilirlik
Kullanılabilirlik; insanların çevre ile olan etkileşimlerini, özelliklerini,
sınırlılıklarını inceleyen ve elde edilen verilere göre makine veya sistem
tasarımına yönelik bir mühendislik alanı olan işbilim (ergonomi) alanında
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 281
üretilmiş bir kavramdır (Alexander, 2003; İşbilim, 2008). Literatüre baktığımızda
kullanabilirlik ile ilgili birçok çalışmanın yapıldığını, Uluslararası Standartlar
Organizasyonu (International Organization for Standardization, ISO) tarafından
konuyla ilgili olarak ISO 9241 standardının oluşturulduğunu görmekteyiz (ISO,
2008).
Literatürde genelde insan-bilgisayar etkileşimi ile ilgili kullanılabilirlik
tanımlarının yanı sıra genel kapsamda tanımların da yapıldığı görülmektedir.
Coşkunserçe ve Dursun (2008) kullanılabilirliği “bir ürünü kullanan insanların
işlerini hızlı ve kolay bir şekilde yerine getirmesi” olarak tanımlamaktadırlar
(s.888). Kullanılabilirlik Profesyonelleri Derneği (Usability Professionals’
Association, UPA) benzer bir tanım yaparak kullanılabilirliği “yazılım,
donanım ya da herhangi bir ürünün, o ürünü kullanan insanlar için uygunluğu
ve kolay kullanımını sağlayan bir ölçüt” olarak tanımlamaktadır (UPA, 2008).
Kullanılabilirlik ile amaçlanan kullanıcıların gereksinimlerini karşılayacak şekilde
ürünlerin tasarlanmasını sağlamaktır (Kılıç ve Güngör, 2006b s.1). Bu tanımlarda
kullanılabilirliğin genel kapsamda bütün ürünlere yönelik kaliteyi belirleyen
bir ölçüt olarak belirtildiği görülmektedir. Konuyla ilgili çok sayıda araştırması
olan Jakob Nielsen (2003) ise bu tanımlardan farklı olarak kullanılabilirliği nasıl
basit kullanıcı arayüzü oluşturulacağını değerlendiren bir kalite niteliği olarak
tanımlamaktadır. Bazı çalışmalarda ise kullanılabilirliğin birden çok anlamı
üzerinde durulmaktadır. Bu çalışmalardan birinde Quesenbery (2001) bu anlamları
dört başlık halinde sıralamıştır. Bunlar:
Bir sonuç olarak; kullanılabilir yazılımlar, -
Bir süreç olarak; kullanılabilir yazılımlar üretmek için kullanıcı merkezli -
tasarımlar,
Bir teknikler bütünü olarak; kullanılabilir yazılımları oluşturmak -
için gerekli olan kullanılabilirlik testleri ve gözlem gibi metotlar ve
yöntemler,
Felsefi olarak; kullanıcı ihtiyaçlarının karşılanması, -
anlamlarını taşımaktadır.
Sadece genel kapsamlı ürün veya insan-bilgisayar etkileşimi açısından değil,
hizmetlerin tasarlanmasında da kullanılabilirlik önemli bir unsur olarak karşımıza
çıkmaktadır. Kullanılabilirliğe yönelik yapılan tanımlamalar kullanılabilirliğin
kullanıcı merkezli ve bir kalite ölçütü olma özelliği yanında ürün veya hizmetlerin
kullanımında basitlik ve çabukluk sağlama özelliklerini taşıyan bir kavram
olduğunu göstermektedir. Bu özelliklerini göz önüne alarak kullanılabilirliği “bir
ürünün veya hizmetin hedefl enen kullanıcılar tarafından kolay ve kısa sürede
282 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
kullanımını sağlayan bir kalite ölçütü” olarak tanımlamak mümkündür. Ürün ve
hizmetlerin tasarımında kullanılabilirlik esaslarının dikkate alınması kullanıcıların
gereksinimlerinin en iyi şekilde karşılamasına yardımcı olurken, bu ürün ve
hizmetleri sunan kurumlara diğer benzer nitelikteki kurumlar karşısında üstünlük
de sağlamaktadır.
Kullanılabilirlik Ölçütleri ve Kullanılabilirlik Testleri
Ürünlerin veya hizmetlerin kullanılabilir olması aynı zamanda kullanıcılara
avantaj sağlayan bazı özelliklere sahip olmaları anlamına gelmektedir.
ISO 9241 standardında on birinci bölümde ergonomi ile ilgili olarak ifade
edilen kullanılabilirlik, ürünlerin kullanıcıların kendilerine özgü hedefl erine
ulaşabilmeleri için etkililik, etkinlik ve memnuniyet unsurları ile sağlanabilinen
bir olgu olarak ifade edilmiştir (ISO 9241, 2008). Bu tanımda yer alan etkililik,
etkinlik ve memnuniyet unsurları günümüzde birçok ürünün kullanılabilirliğinin
belirlenmesinin yanı sıra web sitelerinin kullanılabilirliklerinin ölçülmesinde de
sıklıkla kullanılmaktadır.
ISO 9241 standardından yola çıkılarak kullanılabilirlik ile ilgili birçok
araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalara göre kullanılabilirliği belirleyen beş ölçütün
bulunduğu ve literatürde bu ölçütlerin “5E” olarak nitelendirildiği görülmektedir.
Bu ölçütlerden ilki; web sitesinin kullanıcıların bilgi gereksinimlerini tam
olarak karşılayıp karşılamadığını ve ihtiyaç duyulan bilgiye tam olarak erişilip
erişilemediğini ölçen etkililik (effective) ölçütüdür. İkinci ölçüt ise kullanıcıların
web sitesinde bir görevi tamamlarken ne kadar çabuk bir şekilde işlemleri
başardıklarını ve bu görevi gerçekleştirirken harcadıkları bilişsel çabayı ele alan
etkinlik (effi cient) ölçütüdür. Üçüncü ölçüt olarak kullanıcıların memnuniyeti ve
tatmin olmalarını içeren caziplik (engaging) kavramı ele alınmaktadır. Literatürde
yer alan bu ölçütlerden bir diğeri de kullanıcıların hata yapmalarını engelleyecek
bir arayüzün olması ve kullanıcılara yardımcı olacak unsurların site içinde yer
almasını sağlayan hatalara karşı olumlu yaklaşım (error tolerant) ölçütüdür. Bu
ölçütlerden sonuncusu ise kullanıcının siteyi kullanırken yapacağı işlemleri nasıl
gerçekleştireceğini kolaylıkla tahmin etmesini ve site bölümlerinin bir bütün
olarak tutarlı olmasını içeren sitenin kullanımının kolay öğrenilebilir (easy to
learn) olmasıdır (Alexander, 2003). Ayrıca kullanılabilirlik araştırmalarında
bu ölçütler tanımlanırken bu ölçütlere benzer nitelikleri içeren öğrenilebilirlik,
etkililik, hatırlanabilirlik, hatalar ve hata oranları ve memnuniyet unsurları da
belirlenmeye çalışılmaktadır (Nielsen, 2003).
Bu ölçütlerden yola çıkılarak web sitelerinin kullanılabilirliklerinin
belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalara genel olarak kullanılabilirlik testi adı
verilmektedir. Bu konu ile ilgili yapılan tanımlara baktığımızda kullanılabilirlik
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 283
testlerinin, tasarımların ya da arayüzlerin kullanıcı ile buluşmadan önce yapılan
ve tasarımın kullanılabilirliğini ölçen testler olduğu söylenebilir (Dalcı, 2008).
Kullanılabilirlik testi, bir ürünün gelişimi ve nasıl daha aktif kullanılacağı hakkında
nicel ve nitel verilerin toplamasını içeren pazarlama alanıyla ilgili bir terim
olmakla birlikte, ergonomi, bilgisayar bilimleri, web tasarımı ve programlama ile
de ilişkili disiplinlerarası bir kavramdır (Elaina, 2002 s.2). Kullanılabilirlik testleri
bir ürünün, sistemin ya da web sayfasının daha önceden belirlenmiş amaçlar
ve ölçütler doğrultusunda ne derece etkin, verimli ve tatmin edici bir kullanım
sunduğunu araştıran testlerdir (ÜTEST, 2008).
Bir ürünün veya hizmetin kullanılabilirlik çalışmasının yapılabilmesi için
çeşitli unsurların göz önüne alınması ve bu unsurların araştırma öncesinde
belirlenmesi gerekir. Bir ürünün kullanılabilirlik çalışmasını yaparken öncelikle;
• Kullanılabilirlik çalışması yapılacak konu
• Kullanılabilirlik çalışması uygulanacak arayüz, ve bu çalışma
sırasında kullanılacak araçlar
• Hedef kullanıcı grubu
• Verilerin hangi tekniklerle toplanacağının belirlenmesi gerekir
(Alaçam ve Çağıltay, 2007).
Bu ölçümlerde çeşitli yöntemler kullanılmakla birlikte genelde ISO 9241
standardında yer alan etkinlik, verimlilik ve tatmin edicilik fonksiyonları hakkında
veriler elde edilmeye çalışılmaktadır. Bu nedenle kullanılabilirlik testlerinde
hazırlanan soruların bu üç unsuru belirlemeye yönelik ortak özellikler taşıdığı
söylenebilir. Kullanılabilirlik testlerinde yer alan etkililik unsuru, sistemin amaca
yönelik kullanımının nicel olarak ölçülmesini ifade etmektedir (Bağış, 2003).
Etkililik ile ilgili sorular genellikle kullanıcıların yaptıkları hata sayısı, görevleri
başarıyla tamamlayan kullanıcıların yüzdesi gibi sayısal ve istatistiksel verilerin
elde edilmesine yöneliktir. Etkinlik unsurunun saptanması için ise web sitesinin ya
da ürünün oluşturulma amacına ne denli ulaşıldığının belirlenmesi ölçülmektedir.
Bu unsur için verilen bir görevi gerçekleştirmek için geçen süre, harcanan çaba,
yardım kullanmada harcanan zaman gibi nicel veriler elde edilmeye çalışılmaktadır.
Son olarak ise kullanıcıların ürünü veya web sitesini kullanımları sonucunda
şikâyet sıklıkları, verdikleri olumlu ve olumsuz görüşler ve bu görüşlerin oranı gibi
hem nitel hem de nicel verilerden yararlanılarak kullanılabilirliğin memnuniyet
unsuru hakkında bilgi elde edilmektedir (Bağış, 2003).
Bir ürünün ya da hizmetin etkililik, etkinlik ve memnuniyet sağlama
özelliklerini ölçülmeye çalışırken, yapılan kullanılabilirlik testini etkileyen iki
önemli etkenin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu iki önemli etken
284 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
“güvenilirlik” ve “geçerlilik” kavramlarıdır (Elaina, 2002 s.5). Bu kavramlardan
güvenilirlik, Elaina’nin (2002); Hernon’un 1994 yılında yaptığı çalışmadan
aktarımına göre ürünün veya hizmetin hedef kullanıcı grubu arasından seçilen
farklı örneklemlerden benzer sonuçların elde edilmesidir. Bu bağlamda
kullanılabilirlik testleri gerçekleştirilirken seçilen örneklemin güvenilir bir özellik
taşıması gerekmektedir. Geçerlilik ise yine aynı çalışmada iki grupta, iç ve dış
geçerlilik olarak incelenmiştir. Burada iç geçerlilik olarak araştırmacıların ölçmek
istedikleri unsurların tam olarak ölçülüp ölçülmediği ifade edilmeye çalışılırken,
dış geçerlilik kavramı ile test sonrasında elde edilen bulguların genellenebilirliği
ve sunulabilirliği ifade edilmektedir. Bu bağlamda kullanılabilirlik testi
gerçekleştirilirken kullanılan yöntem ve tekniklerin bu iki ölçütü sağlayacak
şekilde yapılandırılması çalışmanın doğruluğu ve tutarlılığı için büyük öneme
sahiptir.
Kullanılabilirlik testlerinde testi uygulayacak kişiler, kullanıcı ve yöntem
seçimi sonuçların başarısı açısından önemlidir. Kurumun web ile ilgili servisinde
çalışan yetkililerin araştırma grubu içinde bulunması gerekir. Kullanılabilirlik
testini yapılandıracak olan ekibin oluşturulmasından sonra önemli olan bir diğer
konu, testin uygulanacağı grubun ve örneklemin seçilmesidir. Kullanılabilirlik
testleri genellikle çok karmaşık, zaman alıcı ve yüksek düzeyde maliyet gerektiren
çalışmalar olmasına karşın çok az sayıda kullanıcı üzerinde uygulanabilmektedir.
Nitekim bu çalışmalar için beş ile on beş kişi arasında değişen gruplar sınama için
yeterli olmakta, az sayıda kişi üzerinde sınanmasına rağmen yüksek tutarlılık ve
başarı oranı sağlanabilmektedir (Nielsen, 2000).
Bu araştırmalarda yer alacak kullanıcıları belirlerken öncelikle web sitesi veya
ürün ile nelerin hedefl endiği ve kimlere yönelik olarak tasarımın yapıldığının
saptanması gerekir (Lazar, 2001 s.30). Çalışmada yer alacak kullanıcı grubu
ve kullanıcı sayısının web sitesinin veya ürünün tasarım aşamasında belirlenen
hedef kitlesini temsil edecek düzeyde olması, kullanılabilirlik testinin güvenilirlik
ve geçerlilik özelliklerini sağlaması açısından önemlidir. Bu noktada sitenin
potansiyel kullanıcısı olabilecek ve siteye aşina olmayan acemi kullanıcıların da
(novice users) dikkate alınması gerekir.
Kullanılabilirlik testlerinde tasarım aşamasında belirlenen amaçlar ve hedef
kitle kullanılan yöntemin belirlenmesine de yardımcı olmaktadır. Yöntemin
belirlenmesinde web sitesinin ve sistemin yapısı, kullanım amaçları ve hedef
kitle önemli etkenlerdir (Tiryaki Ersen, 2004 s.41). Kullanılabilirlik çalışmaları
sadece web sitesinin tasarımı aşamasında değil, mevcut sitenin durumunu ölçmek
için de yapılabilmektedir. Bunun temel nedenleri kullanıcı beklentilerinin gelişen
yeni teknolojiler ve yeni olanaklarla birlikte değişmesi ve web sitelerinin bu
beklentileri ne derece karşıladığının analiz edilerek yenilenmesi için gerekenlerin
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 285
belirlenmesidir. Kullanılabilirlik testlerinin çeşitli sıklıklarla yinelenmesi web
sitesinde yaşanan sorunların erken belirlenmesi ve çözümlenmesi açısından
önemlidir (Learn About Usability Testing, 2009). Bu nedenle belirli aralıklarla
kullanıcı beklentilerini karşılamaya yönelik mevcut durumunun analiz edilmesi
için web sitesinin amaçları doğrultusunda hedefl ediği kullanıcı kitlesini temsil
eden örneklemler üzerinde sınanması gerekmektedir.
İlgili Çalışmalar
Literatürde tasarım aşamasında veya mevcut bir web sitesi üzerinde yapılan
kullanılabilirlik testleri ile ilgili çok sayıda yayın vardır. Bunların bir kısmı eğitim
kurumları ve bilgi merkezleri ile ilgilidir. Bu çalışmalara örnek olarak 2003 yılında
Niagara Üniveristesi Kütüphanesi tarafından yapılan kütüphane web sayfası
kullanılabilirlik çalışması gösterilebilir. Bu çalışmada 14 lisans öğrencisine web
sitesinin dolaşım araçları ile ilgili olarak 12 sorunun yöneltildiği ve bu sorulara
verilen cevaplar doğrultusunda web sitesinin kullanım alanlarının belirlendiği
görülmektedir (Niagara, 2003).
Literatürde kütüphane web sayfalarına yönelik olarak gerçekleştirilen
kullanılabilirlik testlerinden bir tanesi de 2007 yılında Maryland Üniversitesi
Kütüphanesi web sitesi üzerine gerçekleştirilmiştir. Bu testte farklı bölümlerden
dört öğrenci belirlenerek kütüphane web sitesi üzerinde tanımlanmış görevlere
erişmeleri istenmiştir. Test sonucunda kullanıcıların kütüphane web sitesini
kullanırken hangi alanlarda sıkıntı yaşadıkları saptanmaya çalışılmıştır (University
of Maryland, 2007).
Literatürde yer alan çalışmalara genel olarak bakıldığında yapılan araştırmaların
büyük bir çoğunluğunun araştırma kütüphaneleri üzerine olduğu görülmektedir.
Bilgi merkezleri dışında veritabanı servis sağlayıcılarının da kullanıcılarına daha
iyi hizmetler sunabilmek için çeşitli kullanılabilirlik testlerini kendi arayüzlerine
uyguladığı ve bu doğrultuda tasarımlarını geliştirdikleri görülmektedir. Örnek
olarak EBSCOhost veritabanının 2006 yılında arama ekranları üzerinde yaptığı
kullanılabilirlik testi gösterilebilir. Bu çalışmada James Madison Üniversitesi
Kütüphanesi kullanılabilirlik laboratuarından yararlanılmış ve iki grup halinde
dörder öğrencinin belirlenen arama görevlerini tamamlamaları istenerek
kullanılabilirlik çalışması gerçekleştirilmiştir (Fagan, 2006). EBSCOhost web
sitesinde klasik kullanılabilirlik testinin yanı sıra EBSCOhost web sitesinin
çeşitli arayüzleri, Kent State Üniversitesi Kütüphanecilik ve Bilgi Bilim Okulu
kullanılabilirlik laboratuarlarında göz izleme cihazları ile sayfanın hangi alanlarına
kullanıcıların daha çok odaklandığı da belirlenmeye çalışılmış ve elde edilen
sonuçlar tasarımda göz önüne alınmıştır (EBSCO, 2009).
Kullanılabilirlik testleri ile ilgili olarak ülkemizde de bazı çalışmaların yapıldığı
286 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
görülmektedir. Bu çalışmalara baktığımızda Hacettepe Üniversitesi Kütüphaneleri
web sitesi üzerine yapılan bir yüksek lisans tezinde nicel ve nitel yöntemler bir
arada kullanılarak kullanıcıların tıklama sayıları, görevlere erişimde geçen zaman
ve deneklerin web sayfasına ilişkin görüş ve düşünceleri saptanmıştır (Tiryaki
Ersen, 2004). Bu çalışmanın ardından 2006 yılında yapılan bir doktora tezi ile
ULAKBİM’in web sayfası kullanılabilirlik açısından incelenmiş ve ortaya yeni
bir tasarım çıkarılarak yeni tasarımın performansı ölçülmüştür. Deney ve kontrol
gruplarının bulunduğu çalışmada elli denek yer almış ve araştırmada hem nitel
hem de nicel yöntem kullanılmıştır (Gürses, 2006).
Ülkemizde kütüphane web sayfalarına yönelik olarak gerçekleştirilen
kullanılabilirlik testlerinden bir diğeri ise 2006 yılında Kılıç ve Güngör
tarafından gerçekleştirilen Gazi Üniversitesi Merkez Kütüphanesi web sitesinin
kullanılabilirlik testidir. Bu çalışmada öncelikle kütüphane kullanıcıları üç gruba
ayrılmış ve bu grupların her birinden on deneyimli on deneyimsiz olmak üzere
toplamda altmış denek ile çalışılarak kütüphane web sayfasında çeşitli görevlere
erişimleri beklenmiştir. Daha sonra test sonuçları göz önüne alınarak web
sayfasında belirlenen eksiklikler ortaya koyulmuştur (Kılıç ve Güngör, 2006a).
Ülkemizde yapılan kullanılabilirlik çalışmalarının bir diğer örneği olarak
ODTÜ kütüphanesinin web sayfasının tasarımı gösterilebilir. Bu çalışmada
ODTÜ kütüphane web sayfasının kullanıcı grubunu temsil eden sekiz kullanıcı
belirlenmiş ve kütüphane web sayfasında belirlenen görevleri kullanıcıların
tamamlaması beklenirken sesli düşünmeleri de istenerek web sayfasının kullanımı
ölçülmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada ODTÜ Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığında
yer alan kullanılabilirlik laboratuarından yararlanılmıştır. Ayrıca çalışmada göz
izleme testi de yapılmış ve test sonuçları göz önüne alınarak web sitesi üzerinde
gerekli düzenlemeler gerçekleştirilmiştir (Dalcı, Alçam, Saatçioğlu ve Erdal,
2008).
Yöntem
Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü web sitesinin
kullanılabilirlik çalışmasının gerçekleştirilmesi için hem nicel hem de nitel yöntem
birlikte kullanılmıştır. Nicel verilerin toplanmasında anket ve gözlem tekniğinden
yararlanılmış; deneklerden sesli düşünme tekniği (think aloud) ile toplanan veriler
içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırmanın yapılabilmesi için öncelikli
olarak web sitesinin amaçları belirlenmiş ve bu amaçları sınayabilecek sorular
hazırlanmıştır. Bölüm web sayfasının amaçları genel olarak bölümün tanıtımı,
genel yapısı ve sağladığı olanakları hakkında bilgi vermek; öğretim elemanları
ile öğrenciler arasında iletişimi sağlamak; bölümdeki dersler, ders programları,
danışmanlar gibi gerekli bilgileri ve öğrencilerin gereksinim duyabilecekleri
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 287
bölümle ilgili belgeleri web üzerinden sağlamak; öğrencilerin mezun olduktan sonra
bölümle ve birbirleri ile olan iletişimlerinin devam etmesine olanak hazırlamak;
bölümde ve bölüm dışında alanla ilgili gerçekleştirilen araştırmaları ve çeşitli
bilimsel etkinlikleri duyurmak olarak özetlenebilir. Bu amaçlar doğrultusunda site
üzerinde yer alan global navigasyon da göz önüne alınarak kullanıcıların erişmesi
beklenen on dört soru belirlenmiştir. Bu sorular ile kullanıcıların web sitesi
üzerinde farklı alanlara erişmeleri hedefl enmiştir. Kullanıcılara yöneltilmek üzere
hazırlanan soru numaraları ve soruların işlevleri Tablo 1’de belirtilmiştir. Web
sitesinin amaçlarının ve bu amaçlara uygun soruların belirlenmesinin ardından
hedef kullanıcı grubunu temsil edecek deneklerin seçimi yapılmıştır. Her düzeyde
temsil özelliği dikkate alınarak hazırlık sınıfından yüksek lisans öğrencilerine
kadar farklı düzeyde toplam yedi denek belirlenmiştir. Özellikle nitel yöntemle
yapılan çalışmalarda deneklerin araştırmaya katkısının önemi dikkate alınarak
denekler gönüllüler arasından seçilmiş, uygun araştırma ortamı hazırlanarak hafta
sonu farklı saatlerde deneklerle uygulama gerçekleştirilmiştir.
(Tablo 1): Soru ve İşlev dağılımları
Soru No øúlevler
1.
DanÕúman bilgilerine eriúim
2.
Proje raporlarÕna ve bilgilerine eriúim
3.
YapÕlmÕú ya da yapÕlmakta olan tezlerle ilgili bilgiye eriúim
4.
MezunlarÕn bilgilerine eriúim
5.
Duyurularda yer alan bilgilere eriúim
6.
Bölümün araútÕrma alanlarÕ hakkÕnda bilgiye eriúim
7.
Bölüm ile ilgili genel bilgilere ve olanaklarÕyla ilgili bilgiye eriúim
8.
Stajla ilgili bilgi ve belgelere eriúim
9.
Erasmus bilgilerine eriúim
10.
Yönetmeliklere eriúim
11.
Örnek dilekçe formlarÕna eriúim
12.
Ö÷retim üyeleri ile ilgili bilgilere eriúim
13.
Güncel etkinliklerin (konferans, seminer… v.b.) bilgilerine eriúim
14.
Daha önce gerçekleútirilmiú etkinliklere eriúim
288 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
Deneklere araştırma ile ilgili bilgi verildikten sonra bilgisayar ve Internet
kullanım düzeylerini, bölüm web sayfasını kullanım sıklıklarını ve kullanım
amaçlarını belirlemeye yönelik bir ön test uygulanmıştır. Ön test sonrası uygulama
aşamasına geçilmiş ve araştırma süresince kullanıcıların soruları yanıtlarken sesli
düşünmeleri istenmiştir. Deneklerin soruları yanıtlarken yüksek sesle verdikleri
geribildirimler banda kaydedilerek, bu verilerin bir nitel veri analiz programı
olan NVivo12programı yardımıyla düzenlenmesi ve kodlanması sağlanmıştır.
Kullanıcıların sorulara erişimlerinde tıklama sayılarının ve erişim sürelerinin
kayıtları tutulmuş ve bu verilerin analizi için SPSS programı kullanılmıştır. Bu
çalışmanın ardından kullanıcılara bir de son test uygulanmış ve web sayfası
hakkında genel görüşlerini ifade etmeleri istenmiştir.
Bulgular
Çalışma sonunda ön testten, uygulama aşamasından ve son testten nicel ve nitel
bulgular elde edilmiştir. Ön test sonuçlarından deneklerin genelde kendilerini
Internet kullanımında yeterli olarak gördüğü; büyük bir kısmının (%71,4) bölüm
web sitesini haftada en az birkaç kez ve çok amaçlı kullandığı anlaşılmaktadır.
Web sayfasının kullanım amaçları sıralandığında ilk sırada (%71,4) öğretim
üyelerinin web sitelerine erişmek amacının olduğu, bunu duyuruların (%57,1)
ve ders programlarının yer aldığı sayfaların kullanımının (%42,1) izlediği
görülmektedir. Kullanıcıların bu sayfalar dışında ders kayıt haftalarında dilekçe
örneklerini ve derslerin optik kodlarını sunan sayfaları da sıklıkla kullandıkları ön
test sonuçlarında anlaşılmaktadır.
Soruları doğru yanıtlama oranı
Yapılan kullanılabilirlik testi sonucunda başarı oranlarına göre soruları dört grup
altında toplamak mümkündür. Bu gruplar kullanıcıların tamamının (%100) başarılı
olduğu yüksek başarı oranındaki sorular, kullanıcıların büyük bir çoğunluğunun
(%85,7) başarılı olduğu sorular, kullanıcıların orta düzeyde (%71,4) başarılı
olduğu sorular ve kullanıcıların düşük oranlarda (%42,9 ve %57,1) başarılı
oldukları sorular olarak karşımıza çıkmaktadır.
Elde edilen sonuçlar 14 sorudan beş tanesinin tüm denekler tarafından
(%100) doğru yanıtlandığını göstermektedir. Bu sorular danışmanlarla, projelerle,
duyurularla, stajla ve öğretim üyeleriyle ilgili bilgilere erişim sorularıdır (1, 2, 5,
8, ve 12. sorular).
Doğru yanıtlamada ikinci sırada %85,7 başarı oranı ile mezunlar, erasmus,
yönetmelikler ve örnek dilekçe formlarına erişim soruları gelmektedir (4, 9 ve 11.
1 Nitel verilerin analiz edilmesinde NVivo 8 programı için NVivo 8 Getting Started kaynağından yararlanılmıştır.
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 289
sorular). Bölümden mezun olanlarla ilgili bilgiye erişimin ölçülmeye çalışıldığı
dördüncü soruda bazı kullanıcıların “mezunlar veri tabanını” kullanımda
zorlandıkları gözlenmiştir. Aynı şekilde Erasmus ile ilgili olarak bölümün yurt
dışında anlaşmalı olduğu okullara erişimini ölçmeyi hedefl eyen dokuzuncu soruda
acemi kullanıcıların “ikili anlaşmalar” başlığının ne ifade ettiğini kavramakta
zorluk çektiği ve deneyimli kullanıcıların da bu başlığın anlaşılır olmadığını
düşündüğü deneklerin sözlü ifadelerinden anlaşılmaktadır. Başarı oranının yüksek
olduğu dilekçe örneklerine erişimi içeren 11’inci soruda da acemi kullanıcıların
zorlandığı görülmektedir.
Soruların %71,4 oranında doğru yanıtlandığı üçüncü grupta bölümün temel
araştırma alanlarına, bölüm hakkında genel bilgilere ve yapılan etkinliklere erişimi
ölçen altıncı, yedinci ve ondördüncü sorular yer almaktadır. Bölümün araştırma
alanlarının sorulduğu altıncı sorunun az sayıda tıklanmasına ve kısa sürede
yanıtlanmasına karşın başarı oranının düşük olması; kullanıcıların bu sorunun
yanıtını bölümün genel misyonu, vizyonu ve ders programları seçenekleri altında
aramalarından ve bu başlıklar altında bulamayınca da aramadan vazgeçmelerinden
kaynaklanmaktadır. Benzer şekilde bölümün teknolojik olanaklarına erişimi
ele alan yedinci soruda da kullanıcılar sorunun yanıtını farklı mönü seçenekleri
altında aramışlardır. Kullanıcıların web sayfasını kullanırken %71,4 oranında
başarılı oldukları bir diğer soru da 14’üncü sorudur. Bu soruda kullanıcıların
duyuruları kullanarak geçmiş bir çalıştay hakkında bilgi edinmeleri sağlanmaya
çalışılmıştır. Ancak kullanıcıların gerek kaydırma çubuğunu kullanmamaları
gerekse bu türdeki bilgilerin başka bir mönü alanı altında aramaları başarısız
olmalarına neden olmuştur.
Doğru yanıtlanma oranının düşük olduğu sorular ise %57,1 oranla güncel
etkinliklere erişimi sınayan onüçüncü soru ile bölümün web sitesi üzerinden
yönlendirme yapılan yönetmeliklere erişim ile ilgili olan 10’uncu sorudur.
Yönetmeliklere erişimde başarılı olan kullanıcıların iki tıklamayla erişebilecekleri
sorunun yanıtına en az üç en çok beş tıklama ile erişebildikleri gözlenmiştir.
Bu durumun bölüm web sayfasında mönülerde yer alan “Yönetmelikler”
bağlantısının fark edilmemesinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Başarı oranının
en düşük olduğu soru ise %42,9 oranla bölümde yapılan tezlere erişimi sınayan
üçüncü sorudur. Deneklerin “bölümde yapılan tezlere erişim” ile ilgili olarak
bölümün yayınları altında yanıt aramak yerine, bölüm web sayfasında bulunan
eğitim başlığı altındaki lisansüstü sekmesinden bu bilgiye erişmeye çalıştıkları
görülmüştür. Bu soruyu kısa sürelerde ve az tıklama ile yanıtlayanlar daha çok
deneyimli kullanıcılardır.
290 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
Tıklama Sayıları ve Erişim Süreleri
Web sitesinin kullanım özelliğinin belirlenmesinde tıklama sayıları ve erişim
süreleri anahtar role sahip iki unsurdur. Kısa sürede ve az sayıda tıklamayla
bilgiye erişimin sağlanması sitenin etkinliğini göstermesi açısından önemlidir.
Soruları doğru olarak yanıtlayan kullanıcılar dikkate alınarak her soruya yönelik
kullanıcıların tıklama sayıları ve erişim süreleri için minimum, maksimum ve
ortalama değerleri hesaplanmıştır (bk. Tablo 2).
(Tablo 2): Soruların Doğru Yanıtlanma Süreleri, Tıklama sayıları ve Erişim süreleri
Bu tabloya göre soruları doğru yanıtlayan kullanıcıların çoğunluğunun soruları
minimum bir tıklamayla ve ilk 15 saniye içinde cevaplandırdıkları gözlenmektedir.
Minumum tıklama sayılarına baktığımızda dokuz sorunun en az bir tıklamayla
bulunduğunu görüyoruz. Minumum tıklama sayıları içinde üç tıklama ile
“mezunlara yönelik bilgi erişim” sorusu olan 4. soru ile “yönetmeliklere erişim”
ile ilgili olan 10. soru diğer sorulardan daha yüksek bir orana sahiptir. Sorulara
erişimde maksimum tıklama sayılarına baktığımızda ise en yüksek tıklama
sayılarının sırasıyla 1., 7. ve 5. sorularda olduğu görülmektedir. Beşer tıklama
ile 4., 10., 12. ve 14. sorular bu grubu izlerken, maksimum tıklamada en düşük
tıklanan soru iki tıklama ile 6. soru olmuştur.
TÕklama SayÕlarÕ
Eriúim Süresi (sn.)
Soru
NumaralarÕ
SorularÕn
Do÷ru
YanÕtlanma
Yüzdeleri Min. Max. Ortalama Min. Max. Ortalama
Soru 1 %100 1 8 2,71 07,09 55,22 24,13
Soru 2 %100 1 3 2,00 11,87 53,31 25,50
Soru 3 %42,9 1 4 2,33 13,97 26,27 21,11
Soru 4 %85,7 3 5 3,83 20,34 30,85 25,46
Soru 5 %100 1 6 2,57 06,87 110,35 39,33
Soru 6 %71,4 1 2 1,60 02,59 06,37 5,32
Soru 7 %71,4 2 7 3,00 06,35 152,90 46,49
Soru 8 %100 2 3 2,71 07,03 22,94 13,26
Soru 9 %85,7 2 4 3,00 08,38 51,40 21,00
Soru 10 %57,1 3 5 3,50 32,60 102,87 64,60
Soru 11 %85,7 1 3 2,50 03,15 42,56 18,88
Soru 12 %100 1 5 2,29 04,56 32,78 13,64
Soru 13 %57,1 1 4 2,50 21,84 71,60 34,96
Soru 14 %71,4 1 5 3,00 12,97 93,60 39,37
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 291
(Şekil 1): Deneklerin sorulara verdikleri doğru yanıtlara göre ortalama tıklama sayıları
Soruların ortalama tıklama sayılarına baktığımızda en yüksek ortalama
tıklama oranının dört ve onuncu sorularda olduğu görülmektedir. Elde edilen
sonuçlar soruların yarısından çoğuna ortalama iki ve üç tıklama ile erişildiğini ve
ortalama tıklama sayısıyla erişilen en düşük sorunun yine altıncı soru olduğunu
göstermektedir.
Soruları doğru olarak yanıtlayan deneklerin her bir soruya erişim için
harcadıkları süre saniye olarak kaydedilmiştir. Elde edilen sonuçlar soruların
çoğunluğunun ilk 30 saniye içinde yanıtlandığını göstermektedir. Minumum
erişim süresi dikkate alındığında en az sürede (02,59 sn.) erişilen soru altıncı
soru olurken, bu soruyu 11. (03,15 sn.) ve 12. (04,56 sn.) sorular izlemektedir.
Maksimum erişimler dikkate alındığında ise 152,90 saniye ile yedinci soru ilk
sırada gelmektedir. Bu soruyu beşinci (110,35 sn.) ve onuncu (102,87 sn.) sorular
izlemektedir. Soruların yanıtlanmasında harcanan sürelerin ortalamaları dikkate
alındığında ilk on saniye içinde bir, on ile 20 saniye arasında ise dört sorunun
cevaplandığı görülmektedir. Ortalama değerler içinde en kısa sürede (5,32 sn.)
yanıtlanan soru altıncı soru olurken, en uzun sürede yanıtlanan soru onuncu
sorudur (64,6 sn.) (bk. Şekil 2).
Ortalama TÕklama SayÕlarÕ
4
3
2
1
0
Deneklere Yöneltilen Sorular
Soru 14
Soru 13
Soru 12
Soru 11
Soru 10
Soru 9
Soru 8
Soru 7
Soru 6
Soru 5
Soru 4
Soru 3
Soru 2
Soru 1
292 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
(Şekil 2): Deneklerin verdikleri doğru yanıtlara göre saniye olarak ortalama erişim süreleri
Tıklama ve süreleri gösteren iki grafi ği karşılaştırdığımızda en düşük tıklama
sayısı ve en kısa sürede yanıtlanan sorular olduğu gibi yüksek tıklama ile ancak kısa
sürede erişilen soruların da olduğu görülmektedir. Bu sonuçlarda web özellikleri
kadar kullanıcının deneyiminin de etkili olduğu anlaşılmaktadır.
Web sitesi ile ilgili genel görüşler
Web üzerindeki uygulamadan sonra kullanıcılara son test uygulanarak web
sitesinin içeriği ve mönüler hakkındaki görüşleri sorulmuştur. Kullanıcıların
%71,4’ü mönüleri kısmen yeterli bulurken %28,6’sı mönülerin yeterli olduğunu
ifade etmiştir. Ayrıca web sitesinin içeriği ile ilgili olarak kullanıcıların %57,1’i
web sitesinin kısmen yeterli içeriğe sahip olduğunu ve %42,9’unun ise web
sitesinin içeriğinin yeterli olduğunu ifade ettiği görülmektedir. Son testte ayrıca
kullanıcıların web sitesi hakkındaki düşünceleri, eksik buldukları ve geliştirilmesi
gerektiğini düşündükleri unsurları belirtmeleri istenmiştir. Gerek son testte,
gerekse uygulama anında sesli düşünme tekniği ile elde edilen verilerin içerik
analizleri yapılarak gruplandırılmıştır. Web sayfasının içeriği ve kullanımına
ilişkin deneklerin görüşleri şu örneklerle açıklanabilir:
“BBY sayfasının kullanım hızı ve alt yapısının oldukça iyi olduğunu
düşünüyorum…… bir hızlı arama çubuğu olursa belki site içi aramalarda yararlı
olabilir……….”
“Arama fonksiyonu olursa acemi kullanıcılar için büyük kolaylık
sağlanacaktır”.
Ortalama Eriúim Süresi (sn.)
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Deneklere Yöneltilen Sorular
Soru 14
Soru 13
Soru 12
Soru 11
Soru 10
Soru 9
Soru 8
Soru 7
Soru 6
Soru 5
Soru 4
Soru 3
Soru 2
Soru 1
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 293
“Bölümün web sayfası içinde bir arama butonunun olması bilgiye erişimi
hızlandıracaktır”.
“Aslında bölüm web sayfası, bazı diğer bölümlerle ya da sayfalarla
karşılaştırıldığında daha kullanışlı olsa da bazı yetersizlikler olduğunu gördüm.
Örneğin 2009 yılında yapılacak olan bir seminere ait duyurunun 2008 yılında
yapılmış bir duyurudan daha altta yer alması ve dikkat çekmemesi. Gerçekleşmemiş
bir seminer duyurusunun sayfanın başında olması daha çok dikkat çektirirdi”.
“Aynı mönüler üç defa tekrar edilmekte ve duyurular bölümü de kafa
karıştırmaktadır. Ayrıca banner daha net ve anlaşılır olabilir”.
“….aradığım bilgilerin birden çok yerde olmasını tercih ederdim. Örneğin
sınıf danışmanlarının hangi öğretim görevlileri olduğuna danışmanlar sekmesinin
yanı sıra personel başlığı altında da yer verilebilir”.
“Daha çok yönlendirmeleri olan bir sayfa olabilir. Bu yetersiz bir sayfa olduğu
anlamına gelmiyor. Birinci sınıfl a ilgili her şeye rahatlıkla ulaşabiliyorum……”
“….Erasmus başlığı altında “ikili anlaşmalar” bölümünde bölümümüzün
anlaşmalı olduğu okulların ismine tıklandığında o okulların internet sitelerine
erişebilmeyi isterdim”.
“Erasmus sayfasında Avrupa Birliği Ofi si kırmızı yazı içinde mavi olarak
belirtilmiş ve bu sayfada düzenin iyi olmadığını göstermektedir”.
“Sağ tarafta bulunan duyuruların sol tarafta ya da orta kısımda bulunması
daha ergonomik olacaktır”.
“Ana sayfaya gittim. Eğitime tıklamak istedim ama tüm mönülere hepsine teker
teker baktıktan sonra eğitime baktıktan sonra eğitime tıklamayı düşündüm. Yani
ilk olarak eğitimin altında olduğunu idrak edememiştim. Bakınca gördüm aslında
yönetmelikler eğitimin altında değil de başka bir yerde mi olsaydı yönetmelikler,
dilekçe örnekleri gibi şeyler başka bir yerde mi olsaydı”.
Sonuç ve Öneriler
Bir web sayfasının oluşturulmasında amaç hedefl enen kullanıcı grubunun bilgi
gereksinimlerini karşılamaktır. Bu amaç doğrultusunda tasarlanan web sitelerinin
kullanıcılar tarafından ne ölçüde kullanıldığı, sunduğu bilgilere ne düzeylerde
ulaşıldığı kullanıcıların doğrudan gözlenmesi sonucunda elde edilen nitel ve nicel
verilerin değerlendirilmesi ile mümkün olabilmektedir.
Bu çalışmada, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü web
sayfasının kullanılabilirliği araştırılmıştır. Araştırma sonunda kullanıcıların en
düşük oranda yanıtladığı soruların tezler hakkındaki bilgilere, yönetmeliklere,
konferans ve seminer duyurularına erişim ile ilgili sorular olduğu belirlenmiştir.
Bunun yanı sıra kullanıcıların doğru yanıt verirken ortalama tıklama sayıları
294 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
açısından en çok zorlandıkları soruların mezunlar hakkındaki bilgilere ve
yönetmeliklere erişimle ilgili olduğu görülmüştür.
Çalışma sonunda kullanıcıların sayfa ile ilgili olumlu ve olumsuz gözlemlerinin
yanı s ıra beklentileri de saptanabilmiştir. Kullanıcıların yazılı ve sözlü ifadelerinden
eğitimleriyle ilgili (dersler, sınavlar, danışmanlar v.b. gibi) sayfaların bilgi
ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşıladıkları anlaşılmaktadır. Araştırmaya katılan
kullanıcılar, global navigasyondaki mönü unsurlarının içeriğe erişimde başarılı
olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca, web sayfasının altyapısı ve kullanım hızından
da kullanıcıların memnun oldukları gözlenmiştir. Deneklere uygulanan son test
sonuçları bu bulguları doğrulamakta, deneklerin büyük bir kısmının mönüleri ve
web sitesinin içeriğini yeterli bulduklarını göstermektedir.
Elde edilen sonuçlardan olumlu unsurların yanı s ıra web sayfasında kullanıcıları
olumsuz yönde etkileyen unsurların yer aldığı anlaşılmaktadır. Bazı linklere ait
renklendirmenin yetersizliği, duyurular kısmında eski ve yeni duyuruların bir
arada yer alması, bazı bilgiler için yeterli yönlendirmenin yapılmaması, arama
butonunun olmaması ve mönü altında yer alan bazı başlıkların mönü başlığı ile
çok bağdaşmaması kullanıcılar tarafından dile getirilen şikâyetlerdir.
Yapılan araştırma sonucu elde edilen bulgular doğrultusunda bölüm
web sayfasının içerik ve tasarımı ile ilgili düzenlemelerin yapılabilmesi ve
kullanılabilirliğinin artırılabilmesi için bazı önerilerde bulunulmuştur. Bunlar:
• Web sayfası üzerinde bulunan “Duyurular” mönüsünün yeniden
düzenlenmesi, sempozyumlara ve konferanslara ait duyuruların bölümün
genel duyurularından ayıklanarak kullanıcıların daha kolay fark edebileceği
bir alanda yer alması,
• “Öğrenci Bilgi Sistemi” oluşturulması, dilekçe ve benzeri bilgilere bu
sistem içinden erişimin sağlanabilmesi,
• Kullanılan dilin daha kolay anlaşılabilmesi için gözden geçirilerek jargondan
arındırılması,
• Sayfa içi aynı amacı taşıyan navigasyon araçlarının yeniden düzenlenerek,
elde edilen bilgiler doğrultusunda en çok kullanılan navigasyon sisteminin
belirlenmesi ve bu doğrultuda diğer navigasyon sistemlerinin kaldırılması,
• Web sayfasının sahip olduğu içerik göz önüne alınarak bazı bilgilere daha
kolay erişimi sağlayacak küçük bir arama kutucuğuna yer verilmesi,
• Bazı sayfalarda yer alan linklerin daha belirgin ve net bir şekilde ifade
edilmesi,
• Mönü başlıkları altında yer alan bazı unsurların yeniden düzenlenerek
uygun başlıklar altına yerleştirilmesi,
olarak özetlenebilir.
Araştırma sonuçları ve belirtilen öneriler ışığında web sayfasının gözden
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 295
geçirilerek gerekli düzenlemelerin yapılmasının kullanıcı memnuniyetini artıracağı
düşünülmektedir. Ayrıca bu testlerin belirli zaman aralıklarında ve düzenli olarak
tekrarlanması, değişen kullanıcı beklentilerinin web sayfasına yansıtılabilmesi
açısından önemli olacaktır.
Kaynakça
Alaçam, Ö. ve Çağıltay, K. (2007). ODTÜ BİDB İnsan Bilgisayar Etkilesimi
Laboratuvarı ve Yürütülen Çalışmalar. Akademik Bilişim Konferansı
Bildirileri, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi. 12 Şubat 2009 tarihinde http://
ab.org.tr/ab07/bildiri/190.pdf adresinden erişildi.
Alexander, D. (2003). Usability and human factors. Proceedings of Web Workshop
series at Monash University. 12 Şubat 2009 tarihinde http://www.its.monash.
edu.au/staff/web/slideshows/usability-humanfactors/ adresinden erişildi.
Bağış, A. (2003). Arayüz tasarımlarının karşılaştırmalı değerlendirilmesinde
kullanılabilirlik yaklaşımı, Mühendis ve Makine, 522. 7 Mart 2009 tarihinde
http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2003/temmuz/tasarim.htm
adresinden erişildi.
Coşkunserçe, O. ve Dursun, Ö. Ö. (2008). Web sitelerinin değerlendirilmesinde
kullanılan yöntemler. 8th International Educational Technology Conference
Proceedings, 12 Şubat 2009 tarihinde http://ietc2008. home.anadolu.edu.tr/
ietc2008/172.doc adresinden erişildi.
Dalcı, M. (2008). Kullanılabilirlik testleri ve denek (kullanıcı) sayısı sorunsalı
1. 14 Kasım 2008 tarihinde http://www.md-12.com/kullanilabilirlik-testleri-
denek-kullanici-sayisi/ adresinden erişildi.
Dalcı, M., Alçam, Ö., Saatçioğlu, Y. O. ve Erdal, F. (2008). ODTÜ Kütüphanesi
yeni web sayfasının tasarımı ve kullanılabilirlik çalışması. Akademik Bilişim
Konferansı Bildirileri, Çanakkale. 15 kasım 2008 tarihinde http://ab.org.tr/
ab08/bildiri/80.pdf adresinden erişildi.
EBSCO. (2009). 17 Mart 2009 tarihinde http://era.nla.gov.au/governance/
documents/EBSCO.ppt adresinden erişildi.
Elaina, N. (2002). Usability testing for library websites: a hands-on guide.
Chicago: American Library Association.
Fagan, J.C. (2006). Basic search and visual search: usability tests with EBSCOhost.
Conference on Electronic Resources & Libraries’de sunulan bildiri. 28 Aralık
2008 tarihinde http://smartech.gatech.edu/dspace/bitstream/1853/10174/3/
BasicVisualSearchNoStudent.pdf adresinden erişildi.
Gürses, E. A. (2006). Kütüphane web sitelerinde kullanılabilirlik ve kullanılabilirlik
296 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
ilkelerine dayalı tasarım. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe
Üniversitesi, Ankara.
Hernon, P. (1994). Statistics: A Component of the research process. Norwood,
N.J.:Ablex.
ISO 9241.(2008). 12 Kasım 2008 tarihinde http://en.wikipedia.org/wiki/
ISO_9241#ISO_9241-11 adresinden erişildi.
İşbilim. (2008). 26 Aralık 2008 tarihinde http://tr.wikipedia.org/
wiki/%C4%B0%C5%9Fbilim adresinden erişildi.
Kılıç, E. ve Güngör, Z. (2006a). Kütüphane web sitelerinin kullanılabilirliği:
bir uygulama çalışması. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi
Dergisi, 21 (4), 781 -789.
Kılıç, E. ve Güngör, Z. (2006b). Web site tasarımlarında kullanılabilirlik
değerlendirme yöntemlerinin önemi, Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri,
Denizli Pamukkale Üniversitesi. 11 Kasım 2008 tarihinde http://ab.org.tr/
ab06/bildiri/154.doc adresinden erişildi.
Lazar, J. (2001). User-centered Web Development. Boston: Jones and Bartlett
Publishers.
Learn about usability testing. (2009). Usability.gov web sitesinden 19 Ocak 2009
tarihinde http://www.usability.gov/refi ne/learnusa.html adresinden erişildi.
Niagara. (2003). Niagara University Library web site usability study. 19 Ocak
2009 tarihinde http://www.niagara.edu/library/webstudy.pdf adresinden
erişildi.
Nielsen, J. (2000). Why you only need to test with 5 users. Jakob Nielsen’s
Alertbox web sitesinden 15 Kasım 2008 tarihinde http://www.useit.com/
alertbox/20000319.html adresinden erişildi.
Nielsen, J. (2003). Usability 101: introduction to usability. Jakob Nielsen’s
Alertbox web sitesinden 15 Kasım 2008 tarihinde http://www.useit.com/
alertbox/20030825.html adresinden erişildi.
QSR International Pty. (2008) NVivo 8 Getting Started. QSR International Pty
Ltd. web sitesinden 13 Kasım 2008 tarihinde www.qsrinternational.com/
FileResourceHandler.ashx/RelatedDocuments/DocumentFile/289/NVivo8-
Getting-Started-Guide.pdf adresinden erişildi.
Quesenbery, W. (2001). What does usabilitymean: looking beyond ‘ease of
use’. Proceedings of the 48th Annual Conference, Society for Technical
Communication Chicago Illinois University. 15 Kasım 2008 tarihinde
http://www.wqusability.com/articles/more-thanease-of-use.html adresinden
erişildi.
Tiryaki Ersen, S. (2004). Üniversite kütüphaneleri web sitelerinin değerlendirilmesi:
Hacettepe üniversitesi kütüphaneleri örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web
Sayfası Örneği
Measurment of Web Usability: Web Page of Hacettepe University Department of Information Management
Measurment of Web Usability 297
Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Townes, F. (2007). Website design aesthetics. Webcredible User Experience &
Design web sitesinden 22 Kasım 2008 tarihinde http://www.webcredible.
co.uk/user-friendly-resources/web-credibility/website-design.shtml
adresinden erişildi.
University of Maryland. (2007). UM Library’s Web Site Usability Testing. 19
Aralık 2008 tarihinde http://www.lib.umd.edu/itd/ux/site07/index.html
adresinden erişildi.
UPA. (2008). UPA, 9 Kasım 2008 tarihinde
http://www.upassoc.org/usability_resources/about_usability/index.html
adresinden erişildi
ÜTEST. (2008). Orta Doğu Teknik Üniversitesi BİLTİR / ÜTEST Ürün
Kullanılabilirlik Test Birimi. 28 Aralık 2008 tarihinde http://www.utest.metu.
edu.tr/kullanilabilirlik.html adresinden erişildi.
Summary
The aim of this study is to provide an insight about web usability studies which
measures the effectiveness of web pages in design and usage. This paper contains
two sections. The fi rst section presents theoretical information about usability tests
that show how web pages interact with their intended users in terms of effi ciency
and satisfactory measurements. The second section includes a classical usability
test research of the Hacettepe University Department of Information Management
web page and research fi ndings of the given test.
Usability tests contain measurements about how contents and designs of web
pages interact with their intended users more effi cient and satisfactory. Usability
tests are utilized not only during the designing stage of a web page; it is also used
for the evaluation of the web pages as well. As a result of these tests, web pages
are designed or revised according to user expectations. Usability tests provide
advantages for determining user expectations about web pages. These tests can be
applied to any web page and a few users are suffi cient for highly reliable results.
The second part provides information about a usability research of Hacettepe
University Department of Information Management web site. Seven volunteered
users are determined from different levels and fourteen questions are prepared to
measure of web site’s all parts. Clicking numbers and retrieval time measurements
are analyzed and think aloud protocol is also used for determining participants’
298 Hakemli Yazılar / Refereed Articles Nazan (Özenç) Uçak ve Tolga Çakmak
ideas during the test. The results show that Hacettepe University Department of
Information Management web site has some positive and negative features in terms
of usability factors. Users have some diffi culties about retrieving information
about thesis, by-laws and announcements about seminars and conferences. Users
do also have diffi culties about link colors and content design of some parts of the
web page. On the other hand they stressed that the navigation of the web page is
easy and fast.
In the conclusion part, qualitative and quantitative fi ndings of our study are
discussed and evaluated. In light of these results it has been argued that the web
page needs revision to some extent in order to provide a much more effective
usage. It is also suggested that usability tests should be implemented and repeated
to similar web sites with regular intervals.
