BÖCEK İSTİLÂSI HABERLERİNİN COĞRAFÎ PERSPEKTİFTEN İNCELENMESİ

Abstract

Biyolojik doğal afetlerden biri olan böcek istilâları, dünyanın başka bölgelerine benzer şekilde Türkiye’de de zaman zaman gerçekleşmektedir. Böcek istilâsı sırasında, tarım ürünleri başta olmak üzere bitkilerin büyük hasara uğraması nedeniyle, insanlar da hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkilenir. Türkçe internet kaynaklarına ait haber metinlerinde böcek istilâlarının nasıl ele alındığı konusu bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amaçla; 2014 yılından günümüze kadar olan yaklaşık 10 yıllık süre içerisinde haber yapılan toplam 29 böcek istilâsı vakasına ait 50 farklı internet haberine erişilerek değerlendirme yapılmıştır. Durum çalışması olan bu çalışmanın verileri doküman analiziyle elde edilmiş, bulgular betimsel nitel tekniklerle coğrafî perspektiften yorumlanmıştır. Araştırma sonucunda; incelenen haberlerin 35 farklı internet kaynağından alındığı, en fazla 2014 Haziran’ında yaşanan Van Bahçesaray böcek istilâsının haber yapıldığı, yıllara göre böcek istilâlarının çoğaldığı, kurak bir dönemin ardından gelen ani sağanak yağışlarla sayısı hızla arttığı için Türkiye’nin en fazla çekirge (Caelifera) istilâsına uğradığı, haber fotoğraflarında en fazla olay yerinden görüntülerin yer aldığı, metinlerde en fazla ekili dikili ürünlerin zarar gördüğünün vurgulandığı, mekânsal özellikler üzerinde çok durulmasa da bazı haberlerde yağış ve sıcaklık durumuna değinildiği, uzman ya da yetkililerin görüşlerine yer verildiği ve en fazla bahsedilen çözüm önerisinin yetkililerce ilâçlama yapılması olduğu belirlenmiştir. Gelecekte karşılaşılabilecek böcek istilâsı haberlerinde insanları ürkütmekten kaçınılarak; mağdurların böceklerle mücadelede en yeni yöntemler konusunda eğitilmesine yönelik uzman-yetkili-halk işbirliğini teşvik edecek bütünleştirici ifadelere yer verilmesi, haberlerin tamamında özellikle yakın çevredeki uzmanların bizzat sahadan seslenerek doğru yönlendirmelere destek sağlanması, böylece maddî ve manevî kayıpların en aza indirilmesi için hassasiyet gösterilmesi önerilmektedir.

Full text

Eastern Geographical Review
Öznur YAZICI
Güzin KANTÜRK YİĞİT
Karabük Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi,
Coğrafya Bölümü, Karabük, Türkiye
Araştırma Makalesi Research Article
DOI: 10.17295/ataunidcd.1535596
Böcek İstilâsı Haberlerinin Coğrafî Perspektiften İncelenmesi
Examining Insect Infestation News from Geographical Perspective
ÖZ
Biyolojik doğal afetlerden biri olan böcek istilâları, dünyanın başka bölgelerine benzer şekilde Türkiye’de de
zaman zaman gerçekleşmektedir. Böcek istilâsı sırasında, tarım ürünleri başta olmak üzere bitkilerin büyük
hasara uğraması nedeniyle, insanlar da hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkilenir. Türkçe internet
kaynaklarına ait haber metinlerinde böcek istilâlarının nasıl ele alındığı konusu bu çalışmanın amacını
oluşturmaktadır. Bu amaçla; 2014 yılından günümüze kadar olan yaklaşık 10 yıllık süre içerisinde haber
yapılan toplam 29 böcek istilâsı vakasına ait 50 farklı internet haberine erişilerek değerlendirme yapılmıştır.
Durum çalışması olan bu çalışmanın verileri doküman analiziyle elde edilmiş, bulgular betimsel nitel
tekniklerle coğrafî perspektiften yorumlanmıştır. Araştırma sonucunda; incelenen haberlerin 35 farklı
internet kaynağından alındığı, en fazla 2014 Haziran’ında yaşanan Van Bahçesaray böcek istilâsının haber
yapıldığı, yıllara göre böcek istilâlarının çoğaldığı, kurak bir dönemin ardından gelen ani sağanak yağışlarla
sayısı hızla arttığı için Türkiye’nin en fazla çekirge (Caelifera) istilâsına uğradığı, haber fotoğraflarında en fazla
olay yerinden görüntülerin yer aldığı, metinlerde en fazla ekili dikili ürünlerin zarar gördüğünün vurgulandığı,
mekânsal özellikler üzerinde çok durulmasa da bazı haberlerde yağış ve sıcaklık durumuna değinildiği, uzman
ya da yetkililerin görüşlerine yer verildiği ve en fazla bahsedilen çözüm önerisinin yetkililerce ilâçlama
yapılması olduğu belirlenmiştir. Gelecekte karşılaşılabilecek böcek istilâsı haberlerinde insanları
ürkütmekten kaçınılarak; mağdurların böceklerle mücadelede en yeni yöntemler konusunda eğitilmesine
yönelik uzman-yetkili-halk işbirliğini teşvik edecek bütünleştirici ifadelere yer verilmesi, haberlerin
tamamında özellikle yakın çevredeki uzmanların bizzat sahadan seslenerek doğru yönlendirmelere destek
sağlanması, böylece maddî ve manevî kayıpların en aza indirilmesi için hassasiyet gösterilmesi
önerilmektedir.
Anahtar kelimeler: Böcek istilâsı, biyolojik doğal afet, internet haberi, coğrafî perspektif
ABSTRACT
Insect infestations, one of the biological natural disasters, occur from time to time in Türkiye, similar to other
parts of the world. During insect infestations, humans are affected directly and indirectly because plants,
especially agricultural products, suffer great damage. This study aims to examine how insect infestations are
addressed in news texts from Turkish internet sources. For this purpose, 50 different internet news items
about 29 insect infestation cases that were reported in the news in approximately 10 years from 2014 to
the present were accessed and evaluated. The data of this study, which is a case study, were obtained
through document analysis and the findings were interpreted from a geographical perspective using
descriptive qualitative techniques. At the end of the research, it was determined that the news items
examined were taken from 35 different internet sources, the Van Bahçesaray insect infestation that
occurred in June 2014 was the most reported one, insect infestations have increased over the years, Türkiye
is most infested with locusts (Caelifera) as their numbers increase rapidly with sudden downpours following
a dry period, news photographs mostly included images from the scene, texts mostly emphasized the
damage to cultivated and planted products, although spatial features were not emphasized much, some
news articles mentioned rainfall and temperature conditions, expert or official opinions were included, and
the most frequently mentioned solution suggestion was pesticide application by the authorities. It is
recommended that avoiding scaring people integrative expressions that will encourage expert-authority-
public cooperation should be included in news articles about insect infestations that may be encountered in
the future in order to educate victims on the latest methods of combating insects; and that sensitivity should
be shown in all news reports in order to minimize material and moral losses by providing contribution to the
provision of right guidance with the experts, especially in the immediate vicinity, reporting from the field.
Keywords: Insect infestation, biological natural disaster, internet news, geographical perspective
Giriş
Dört mevsimin yaşandığı elverişli iklim koşullarıyla, verimli topraklarıyla, geniş ovalarıyla, uçsuz
bucaksız otlak ve orman sahalarıyla, tatlı ve tuzlu sulak alanlarıyla ve zengin biyoçeşitliliğiyle Anadolu
coğrafyası, çok eski medeniyetlerden bugüne insanların yaşamak için seçtiği başlıca mekânlardan biri
olmuştur. Bütün bu artılara ve güzelliklere tezat oluşturacak şekilde, aynı coğrafya zaman zaman
çeşitli doğal afetlerin ağır sonuçlarıyla sınanmaktadır. Deprem, sel, taşkın, heyelan, kuraklık, sis, dolu
Geliş Tarihi/Received
Kabul Tarihi/Accepted
Yayın Tarihi/Publication
Date
19.08.2024
14.12.2024
30.12.2024
Sorumlu Yazar/Corresponding author:
Öznur YAZICI
E-mail: oznuryazici@karabuk.edu.tr
Cite this article as:
Yazıcı, Ö., & Yiğit Kantürk, G. (2024).
Examining insect infestation news from
geographical perspective. Eastern
Geographical Review, 29(52), 60-76.
Content of this journal is licensed under a Creative
Commons Attribution-Noncommercial 4.0
International License.

61
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
yağışları, buzlanma, çığ, orman yangınları, erozyon, salgın
hastalıklar ve böcek istilâları gibi doğal afet türleri, Türkiye’de
zaman zaman büyük kitleleri etkilemektedir.
Her ne kadar volkanik patlama, deprem ya da kasırga gibi pek çok
doğal afetin yeryüzündeki dağılışı eşitsiz ve dengesiz olsa da; pek
çok afetin ekonomik ve sosyal açıdan toplumların daha
dezavantajlı kesimlerini etkilediği bir gerçektir. Örneğin eğimi
fazla olan ve bitki örtüsünün insanlar tarafından bilinçli olarak
tahrip edildiği bir yamaca, yanlış arazi kullanımına bağlı olarak
aşırı yük bindirilmesi, yerel halka büyük zarar verebilecek bir
heyelanla sonuçlanabilir. Bu sonuca varılmasında elbette bu çeşit
afetlere karşı yeterince önlem alınmamış olunması, acil yardım
müdahalesinin gecikmesi ya da ilkel koşullarda yapılması, daha
fazla nüfusun bu afetten etkilenmesi gibi kırılganlık, yoksulluk,
savunmasızlık eğilimleri ve afet sonrası iyileştirmelerin uzun
zaman ve büyük maliyetler getirmesi hususlarının da önemi
büyüktür.
American Geological Institute (1984, Amerikan Jeoloji Enstitüsü);
can veya mala yönelik risk veya potansiyel bir tehlike oluşturan,
doğal veya insan etkisiyle meydana gelen olayları ‘afet’ olarak
tanımlamıştır. Genel olarak Türkçe literatürde (Özey, 2006)
afetler; doğal (jeolojik, klimatik, hidrografik ve biyolojik) ve beşerî
(sosyal ve teknolojik) afetler olarak ikiye ayrılmakta ve bu
çalışmanın konusu olan böcek istilâları ‘biyolojik afetler’ sınıfına
dahil edilmektedir. Chaudhary ve Piracha (2021), doğal afetleri
jeofizik veya jeolojik (deprem, volkanizma gibi), meteorolojik
(fırtınalar, aşırı sıcaklar, sis gibi), klimatolojik (iklim değişikliğine
bağlı kuraklık ve kontrol edilemeyen orman yangınları gibi),
hidrolojik (taşkın, heyelan, dalga hareketi gibi), biyolojik (Covid-19
virüsü gibi) ve dünya dışı (asteroitler, meteoritler ve kuyruklu
yıldızların Dünya’ya çarpması ya da Dünya’nın manyetosferini,
iyonosferini ve termosferini etkileyebilecek gezegenler arası
koşulların değişmesi gibi) tehlikelere bağlı olarak 6 başlığa
ayırmıştır. Bu doğrultuda, aynı araştırmacılar biyolojik afetlerin
canlı organizmalara ya da bunlardan kaynaklanan toksik
maddelere maruz kalınmasından kaynaklandığını ifade
etmişlerdir.
Below, Wirtz ve Guha-Sapir (2009) tarafından biyolojik afetler 3
ana türe ayrılır. Bunlar; salgınlar, böcek istilâları ve hayvan
izdihamlarıdır. Salgınlar kendi içerisinde viral (virütik), bakteriyel,
paraziter, mantar ve prion (anormal yapıdaki protein partikülleri)
olarak 5 sınıfta incelenir. Böcek istilâları; çekirgeler (uzun
boynuzlu olan grasshopper’lar ve kısa boynuzlu olan locust’ler),
kurtçuklar ve diğer böcek türlerinden meydana gelir. Yıldırım ya
da gökgürültüsü, orman yangını, patlama sesi ya da yırtıcı hayvan
saldırısı gibi nedenlerle büyük hayvan sürülerinin panik halinde
koşmaları sırasında meydana gelen yaralanma veya ölümler de
hayvan izdihamı olarak açıklanabilir.
Doğurduğu sonuçlara daha geniş anlamda bakıldığında; biyolojik
afetler arasında verilen böcek istilâlarının insanları ısırma,
zehirleme, hastalık bulaştırma, korkutma yoluyla psikolojik etkiler
ortaya çıkarma riskinin yanı sıra; tarımsal ürünlere ya da
ormanlara zarar verme yoluyla kıtlık ve açlığa kadar gidebileceği
de dikkate değer etkiler arasında yer almaktadır. Ayrıca, bazı
böcekler sıtma, tifüs, veba, Kırım-Kongo kanamalı ateşi
(hemorajik ateş) gibi insan ve yaban hayatı popülasyon
dinamiklerini etkileyen hastalıkların önemli vektörleridir
(Schowalter, 2006).
Hayvanlar âleminde Arthropoda şubesi Insecta (Hexapoda)
sınında bulunan böceklerin önemli bir çoğunluğu uçma
yeteneğine sahip olduklarından etrafa kolayca yayılabilirler
(Tuncer & Saruhan, 2008). Omurgasızlar, parazitler, balıklar,
ambiler, sürüngenler, kuşlar ve memeli avcılar için böcekler
önemli bir kaynak oluşturur (Schowalter, 2006). Ezcurra,
Rapoport ve Marino (1978); doğal biyocoğrafya, ziraat coğrafyası,
tarımsal uygulamalar (ekili arazilerin genişlelmesi,
monokültürler, sulama, gübreler, pessitler), iklim, caret ve hem
gastronomik tatları hem de gelenekleri veya yaşam biçimlerini
kapsayan kültürel kalıpların böcek zararlılarının dağılımını
belirleyebileceğini öngörmüşlerdir. Buna rağmen örneğin dut
ipekböceği (Bombyx mori) çevresel dalgalanmalara karşı hassasr
ve eski zamanlardan beri evcilleşrildiği için doğal olarak hayaa
kalamaz (Singh, Bhat & Khan, 2009). Vücut sıcaklığını dış ortama
bağlı olarak düzenleyen ektoterm (soğukkanlı) organizmalar olan
böcekler yerel sıcaklık veya nem dalgalanmalarına karşı oldukça
hassas oldukları için yeryüzündeki dağılışları ve yaşam ortamları
genellikle iklimle yakından ilişkilidir (Wilson, Davies & Thomas,
2007). Dünyada tanımlanmış olan bitki ve hayvan türlerinin döre
üçünü, yaklaşık 751.000 türle çoğu tropikal iklim bölgelerinde
yaşayan böcekler meydana gerir (Choudhary & Ahi, 2015).
Bir türün düzenli olarak ortaya çıkğı ve doğal üreme yoluyla
kendini koruduğu coğra alana dağılım alanı veya menzili denir.
Deniz kıyıları, buzullar, yüksek dağlar ve çöller gibi hayvan
dağılımını engelleyen ziksel engellerin yokluğunda bile, çoğu tür
ekolojik kısıtlamalar nedeniyle büyük bir kara kütlesinin yalnızca
bir bölümünde yaşamayı seçer (Zwick, 2009). Genellikle böcek
türlerinin coğra menzilleri bitki örtüsüyle değil, sıcaklıkla sınırlı
olup, dağılım mekanizmaları izin verdiği sürece yaşam ortamları
hızlı bir şekilde kutuplara doğru genişleyebilecekr (Kiritani,
2006). Örneğin Quarles (2007), küresel ısınmanın böcek
popülasyonu üzerindeki etkilerini belirlemek için 1.600 böcek
türünün incelendiğini, incelenen böceklerin menzil sınırlarının
ortalama olarak her 10 yılda 6,1 km (3,7 mil) kuzeye ve yine her
10 yılda yaklaşık 6,1 m (20 feet) yerden yukarı doğru olarak
değişğinin belirlendiğini yazmışr.

62
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Tablo 1.
Kıtalara Göre Böcek İstilâsı Sayı ve Oranları
KITA
AFET ALT TÜRÜ
AFET SAYISI (f)
%
Afrika
Kısa boynuzlu çekirge (locust) istilâsı
55
58.51
Uzun boynuzlu çekirge (grasshopper) istilâsı
14
14.89
Sivrisinek veya çeşitli böceklerin istilâsı
3
3.19
Kurtçuk (worm) istilâsı
2
2.13
Asya
Kısa boynuzlu çekirge (locust) istilâsı
8
8.51
Sivrisinek veya çeşitli böceklerin istilâsı
3
3.19
Kurtçuk (worm) istilâsı
1
1.06
Güney Amerika
Kısa boynuzlu çekirge (locust) istilâsı
2
2.13
Sivrisinek veya çeşitli böceklerin istilâsı
2
2.13
Okyanusya
Kısa boynuzlu çekirge (locust) istilâsı
3
3.19
Avrupa
Kısa boynuzlu çekirge (locust) istilâsı
1
1.06
TOPLAM
94
100
Kaynak: 1903-2024 yılları arası EM-DAT verileri kullanılarak oluşturulmuştur (Temmuz 2024).
Dünyada böcek islâlarının tarihsel durumuna bakıldığında,
islânın genel olarak belirli bölgeleri etki alna aldığı görülür
(Tablo 1). Türkçesi ‘Acil Durum Olayları Veritabanı’ olan EM-DAT
(The Emergency Events Database ya da The Internaonal Disaster
Database) kayıtlarına göre, 1903’ten günümüze ‘biyolojik afetler’
içerisinde toplam 94 adet büyük böcek islâsı yaşandığı
belirlenmişr (URL 1). Bunlar içerisindeki ilk kayıt 1913 yılındadır.
Verilen vakalardan 61’i Sahra Al Afrika, 15’i Kuzey Afrika, 5’i
Güney Asya, 3’ü Ba Asya, 3’ü Lan Amerika ve Karayipler, 2’si
Avustralya ve Yeni Zelanda, 2’si Güneydoğu Asya, 1’i Doğu Asya,
1’i Orta Asya ve 1’i Doğu Avrupa bölgesinde gerçekleşmişr. Ülke
bazında değerlendirildiğinde ise; 6 vakanın Nijer’de, 6 vakanın
Sudan’da, 5 vakanın Eyopya’da, 5 vakanın Mali’de, 5 vakanın
Senegal’de, 4 vakanın Çad’da, 4 vakanın Gambiya’da, 4 vakanın
Fas’ta ve 4 vakanın Moritanya’da yaşandığı görülür. Sınıandırılan
kayıtlara göre; bunların dışında kalan 3 farklı ülkede 3’er, 10 farklı
ülkede 2’şer ve 22 farklı ülkede 1’er vaka yer alır. Bu listede
Türkiye yer almamışr. Kayıtlı ülkelerden Türkiye’ye mesafe
olarak en yakın örneğin, komşu İran olduğu belirlenmişr. Yıllar
açısından ise kronolojik olarak böcek islâları; 1913 (1 vaka), 1930
(1 vaka), 1944 (1 vaka), 1974 (1 vaka), 1978 (2 vaka), 1979 (1
vaka), 1985 (2 vaka), 1986 (13 vaka), 1987 (12 vaka), 1988 (17
vaka), 1989 (1 vaka), 1991 (1 vaka), 1992 (1 vaka), 1993 (3 vaka),
1995 (4 vaka), 1997 (1 vaka), 1998 (1 vaka), 2000 (4 vaka), 2001
(2 vaka), 2004 (12 vaka), 2006 (1 vaka), 2009 (1 vaka), 2010 (1
vaka), 2019 (8 vaka) ve 2020 (2 vaka) biçiminde sıralanabilir.
Görüldüğü gibi, 1986, 1987 ve 1988 yıllarında üst üste böcek
islâları görülmüş, bunlar arasında 17 vaka ile en üst sırayı 1988
yılı almışr. Sayıların nispeten daha düşük geçği yıllardan sonra
2004 ve 2019 yıllarında yeniden arş meydana gelmişr.
Tablo 1’de verilen 94 böcek istilâsı vakası, EM-DAT internet
sayfasında afet türü olarak ‘biyolojik afet’ başlığı altındadır.
Veriler taranırken; ayrıca 1988’de 1, 2005’te 2, 2008’de 1 vaka
olmak üzere 4 adet ‘klimatik afet (kuraklık)’ ve 2021’de 1 adet
‘hidrolojik afet (taşkın)’ türüne böcek istilâlarının da eşlik ettiği
not düşülmüştür.
Anadolu’nun tarihine bakıldığında; böcek istilâlarının önemli
sorunlar oluşturduğunu gösteren çeşitli araştırmalar göze
çarpmaktadır. Turhan Sarıköse (2021), 19. Yüzyıl içerisinde
Osmanlı Devleti döneminde çekirgelerle etkili olarak mücadele
edilerek çekirge istilâsına uğrayan halka devlet tarafından maddî
destek verildiğini; ancak 20. yüzyılda I. Dünya Savaşı yıllarında
(1914-1918) yaşanan ekonomik sıkıntılar sonucu çekirgelerle tam
anlamıyla mücadele edilemediğini ifade etmiştir. Özer de (2016),
savaş yıllarında peşpeşe çekirge istilâlarının gerçekleşmesinin,
çekirge sürülerinin geniş arazilere yayılmasının ve mahsulün
önemli bir kısmının çekirgeler tarafından tüketilmesinin Anadolu
halkını oldukça güç durumda bıraktığını, devletin yardımda ve
mücadelede güçlük çektiğini vurgulamaktadır. Bununla beraber,
1915’ten sonra eksiklikleri değerlendiren merkezî yönetim
tarafından Çekirge Mücadele Teşkilâtı oluşturulmuş ve çekirge
istilâlarına yönelik önlemler içeren ilk hukukî düzenlemelerle
çekirge itlafına dair kanunlar kabul edilmiştir (Başbakanlık
Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti, Umum Vilâyetler Müdüriyeti,
1914; Akt: Özer, 2016). Cumhuriyet döneminde ise çekirgelerle
asıl mücadelenin yumurtaların imhasıyla sağlanabileceği üzerinde
durulmuştur (Hâkimiyet-i Millîye Gazetesi, 1930).
Özer (2016), Türkiye için en tehlikeli ve en zararlı çekirge türlerinin
Fas çekirgesi (Dociostaurus maroccanus), Çöl çekirgesi (Sudan)
(Schistocerca gregaria) ve İtalyan çekirgesi (Calliptamus italicus)
olduğunu yazmaktadır. Erler (2010), yukarıda bahsi geçen Sudan
çöl çekirgesi Schistocerca gregaria türünün şiddetli rüzgârlarla
sürüler hâlinde Osmanlı Devleti sınırları içerisindeki verimli
topraklara geldiklerini, zaman zaman tahıl kıtlığına yol açtıklarını,
hâttâ çeşitli belgelere göre çekirge istilâları nedeniyle iç göçlerin
bile yaşanmış olduğunu, devlet tarafından halktan alınan tarımsal
alan vergilerinin düşürüldüğünü not düşmüştür. Karademir de
(2014) benzer şekilde, başta çekirge olmak üzere çeşitli böcek
istilâlarının tarımsal ürünleri yok ederek, geniş kitleleri
etkileyebilen kıtlık sebeplerinden biri olduğuna ve insanları
yardıma muhtaç bıraktığına vurgu yapmaktadır. Bu büyük afetle
mücadele yöntemleri arasında; vurarak öldürme, çukura gömme,
gürültü ve dumanla uzaklaştırma, ağ ile yakalama, çuvala
doldurma, yakma, sığırcık kuşları ve leylekler ile imha etme,
kimyasal mücadele etme ve suda boğma uygulanmıştır (Özer,
2016).
Günümüzde herhangi bir haber kaynağına bakıldığında;
muhakkak doğal ya da beşerî afet haberleriyle karşılaşılır. Bu bir

63
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
deprem, taşkın, kuraklık, aşırı yağış, göl sularında kirlilik, erozyon,
orman yangını gibi bir doğal afet ya da trafik kazası, maden kazası,
kıtlık, savaş, terör gibi bir beşerî afet olabilmektedir. Bilişim ve
iletişim teknolojilerinin sunduğu olanaklarla hızlı ve doğru
biçimde dünyanın hemen her yerinde ortaya çıkan bu tür afet
haberlerine erişebilmek artık hiç de zor değildir.
Bilindiği gibi, iletişim ortamı veya iletişim araçları anlamına gelen
medya (URL 2), çeşitli kitle iletişim araçları kullanarak insanlara
haber iletir. Gazete, dergi, radyo, televizyon, telefon, belgegeçer,
posta gibi sistemlerin yer aldığı geleneksel habercilik, uydudan
alınan verilere bağlı olarak dijital platformlara evrilmiştir. Bunun
sonucunda internet haberciliği önemli bir gelişme kaydetmiş,
‘okuyucular’ ‘kullanıcılara’ dönüştüğü için, internet ortamında
yorum ekleyebilmekte ve paylaşım yapabilmektedir (Bendaş,
2022). Bu yönüyle, internet haberciliğinin kullanıcıları interaktif
bir pozisyon kazanmıştır.
Literatüre bakıldığında; dünyada ve Türkiye’de çeşitli konuların ve
özellikle de afetlerin, topluma haber olarak nasıl sunulduğuna
ilişkin çeşitli çalışmaların yapılmış olduğu görülmektedir. Örneğin
Yurdigül (2014), 13 Mayıs 2014 günü Soma’da yaşanan ve 301 can
kaybı ile sonuçlanan maden kazasına yönelik haberleri analiz
etmiştir. Bu haberlerin, ana haber bültenlerinde uzun süreler
ayrılarak ilk haber olarak sunulmasının izleyiciyi olumsuz
etkilediği, abartı ve sansasyonel yaklaşımların toplumda paniğe ve
korkuya yol açtığı açıklanmıştır. Bir başka çalışmada Yılmaz ve
Algül (2019), 27 Temmuz 2017 tarihinde İstanbul’da yaşanan bir
dolu fırtınasının, Türkiye’de üç farklı haber bülteninin
metinlerinde nasıl ele alındığını sosyal öğrenme kuramı
bağlamında incelemişlerdir. Sonuçta, afetin anlık etkilerinin ön
plâna çıkarıldığı ve toplumu bilgilendirici bir nitelik taşımadıkları
görülmüştür. Benzer şekilde Arıkan, Büyük, Yeni ve Per (2021)
yaban hayatı kaçakçılığı haberlerinin tarihçesini ve genel
durumunu değerlendirmiştir. Araştırmacılar biyokaçakçılık
üzerine farkındalık oluşmasında ve gerektiğinde buna şahit
olanların yetkililere ihbar etmesindeki öneme vurgu yapmışlardır.
Valenzuela, Puente ve Flores’in (2017) Twitter (bugünkü X) ve
televizyondaki afet haberlerini karşılaştırdığı araştırma ise
yabancı literatüre bir örnek oluşturur. Şili’de 27 Şubat 2010 günü
yaşanan 8.8 büyüklüğündeki depremin örnek olay olarak seçildiği
bu çalışmada, medyanın olaya bakış açısı karşılaştırılarak hem
kesitsel hem de boylamsal eğilimler analiz edilmiştir. Hızlı bir
şekilde gündemin belirlendiği Twitter’ın insanlar üzerinde
televizyondan daha fazla etkili olduğu belirlenmiştir.
Literatür taraması sırasında özellikle afet konusunda haberlerin
değerlendiridiği bazı çalışmalara rastlanmasına karşılık;
Türkiye’de olumsuz etkilere neden olan böcek istilâlarına ilişkin
haberlerle ilişkili herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu
nedenle; Türkçe internet haber sitelerinde Türkiye’deki böcek
istilâlarının nasıl ele alındığı konusu, bu araştırmanın amacını
oluşturmaktadır. Medyanın kamuoyunu büyük ölçüde
etkileyebildiği bilgisinden hareketle, erişilebilen çeşitli vakaların
yakın ya da aynı tarihli farklı haber sitelerinde ne şekilde
sunulduğu, metinlerde tarafsız/objektif olunup olunmadığı,
kadersel ya da bilimsel ifadeler içerip içermedikleri, olayların
dramatize edilip edilmediği sorgulanmıştır.
Yöntem
Araştırma konusunun bulunduğu mekâna ve zamana bağlı olarak
tanımlandığı (McMillan, 2000) bu durum çalışmasında, dijital
medya haberciliği içerisinde ulusal ve yerel gazetelerin web
siteleri başta olmak üzere çeşitli internet sitelerinden veri
kaynaklarına ulaşılmış ve biyolojik afetlerin bir alt türü olan böcek
istilâlarına yönelik haberlerden bazıları incelenmiştir. Haber
seçilirken, veri kaynağını olabildiğince güvenilir kılmak için
haberin içeriğinde verilen bilgilerin (örneğin, böcek istilâ alanı,
tarihi, böcek türü, fotoğraf kullanımı, habercinin adı-soyadı vb.)
mevcudiyeti hususlarına hassasiyet gösterilmeye çalışılmıştır.
Bu durum çalışmasında, araştırmacıların müdahalesi olmadan
(Bowen, 2009) elde edilen hazır metinler ve alınan internet ekran
görüntüleri olan birincil kaynaklar doküman analiziyle incelenmiş,
sınıflandırılmış, bulgular nicel betimsel yöntemlerle oransal olarak
ortaya konulmuş ve sonuçlar sorgulanarak nitel betimsel analiz
teknikleriyle coğrafî perspektiften analiz edilmiştir. Çalışmada
haberlerin başlıkları, metindeki ifadelerin dili, toplumsal bir
sorunun sunuluşu, haberin eğitici yönü, haberin kamuoyunun
farkındalığına etkisi, haberde geçen sözcüklerin kullanım sıklığı,
coğrafî verilerin doğruluğu, mekânın belirleyiciliği, tarafsızlık ya da
objektiflik misyonu, önlem veya çözümcül yaklaşımların
mevcudiyeti üzerinde durulmuştur. Gazete haberleri içerisinde
‘böcek istilâsı tehlikesi var’ ya da ‘böcek sürüsü Türkiye’ye de
gelebilir’ gibi ifadeleri içeren başlıklar çalışma kapsamı dışında
bırakılmıştır.
Bu bağlamda, araştırma sorusu aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir:
‘Bir biyolojik afet alt türü olan böcek istilâları, internet
haberlerinde nasıl ele alınmıştır?’
Belirlenen araştırma sorusu kapsamında alt araştırma soruları
şöyledir:
1. Haber içeren internet kaynaklarının oransal dağılışı nasıldır?
2. İstilâ edilen alanlara göre zamansal dağılış nasıldır?
3. İstilâ edilen alanlara göre böcek türü dağılışı nasıldır?
4. Haberde kullanılan fotoğraf konularının oransal dağılışı
nasıldır?
5. Haberde kullanılan dikkat çekici sözcük ve ifadelerin oransal
dağılışı nasıldır?
6. Haberde coğrafî mekân özellikleri (örneğin yağış fazlalığı, aşırı
sıcaklar, Afrika’dan gelen rüzgârın etkisi vb.) verilmiş midir?
7. Haberde eğitici ve bilimsel bakış açısı sunan uzman görüşlerine
yer verilmiş midir?
8. Haberde çözüme yönelik girişimlerin varlığından söz edilmiş
midir?
Bulgular
Birinci alt araştırma sorusuna ait bulgular
Haber içeren internet kaynaklarının oransal dağılışı nasıldır?
Çalışmada, 28 ayrı böcek istilâsı haberine yönelik 35 farklı web
sayfasından toplam 50 internet haberi incelenmiştir. 2014 yılı
Haziran ayında Van’ın Bahçesaray ilçesindeki çekirge (Caelifera)
istilâsına yönelik 8, 2015 yılı Temmuz ayında İstanbul’daki
turunçgil uzun antenli böceği (Anoplophora chinensis) istilâsına

64
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
yönelik 2, 2016 yılı Mayıs ayında Van’ın Bahçesaray ilçesindeki
çekirge istilâsına yönelik 5, 2020 yılı Eylül ayında Kocaeli’nin
Çayırova, Darıca ve Gebze ilçelerindeki meşe dantel böceği
(Corythucha arcuata) istilâsına yönelik 2, 2021 yılı Ağustos ayında
Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ’daki meşe dantel böceği
(Corythucha arcuata) istilâsına yönelik 2, 2021 yılı Eylül ayında
İstanbul’un Sultangazi ilçesindeki meşe dantel böceği (Corythucha
arcuata) istilâsına yönelik 3, 2023 yılı Mart ayında Antalya’nın
Manavgat ilçesindeki çam kese böceği (Thaumetopea
pityocampa) (Fotoğraf 1) istilâsına yönelik 2, 2023 yılı Mayıs
ayında Şanlıurfa’nın Ceylanpınar ilçesindeki Carabidae
familyasından olan kara bit istilâsına yönelik 2 ve son olarak 2023
yılı Eylül-Ekim aylarında başta Ordu olmak üzere Karadeniz
Bölgesi genelinde Pentatomidae familyasından olan kahverengi
kokarca böceği (Halyomorpha halys) istilâsına yönelik 4 haber
incelenmiştir. Geriye kalan 20 istilâ vakasının her biri, sadece birer
internet sayfasından alınmıştır. Tablo 2’de görüldüğü gibi,
incelenen web sayfaları arasında birinci sırada 5 haberle (%10)
trthaber.com; ikinci sırada 4 haberle (%8) ntv.com.tr; üçüncü
sırada 3’er haberle (%6) sabah.com.tr ve sondakika.com;
dördüncü sırada ise 2’şer haberle (%1) cumhuriyet.com.tr,
gunebakis.com.tr, haberturk.com ve hurriyet.com.tr gelmektedir.
Bu 8 web sayfasının dışında kalan 27 web sayfasından sadece 1’er
tane böcek istilâsı haberinin çalışmaya dâhil edildiği görülmüştür.
Tablo 2.
Böcek İstilâsı Haberlerinin Kaynağına Göre Dağılışı
SIRA
İNTERNET HABER KAYNAĞI
f
%
1
arsiv.turkiyegazetesi.com.tr
1
2
2
caytvhaber.com
1
2
3
cumhuriyet.com.tr
2
4
4
dha.com.tr
1
2
5
diyarbakirgazete.com
1
2
6
gazeteduvar.com.tr
1
2
7
gazetemerhaba.com
1
2
8
gunebakis.com.tr
2
4
9
guneydoguekspres.com
1
2
10
haberantalya.com
1
2
11
haber3.com
1
2
12
haberler.com
1
2
13
haberturk.com
2
4
14
hakimiyet.com
1
2
15
hurriyet.com.tr
2
4
16
iha.com.tr
1
2
17
karabukpostasi.com
1
2
18
kenttv.net
1
2
19
kilispostasi.com
1
2
20
manisakulishaber.com
1
2
21
milliyet.com.tr
1
2
22
mynet.com
1
2
23
ntv.com.tr
4
8
24
olay.com.tr
1
2
25
sabah.com.tr
3
6
26
sakaryayenihaber.com
1
2
27
sondakika.com
3
6
28
sozcu.com.tr
1
2
29
tarimtv.gov.tr
1
2
30
trthaber.com
5
10
31
vanolay.com
1
2
32
yenicaggazetesi.com.tr
1
2
33
yenisafak.com
1
2
34
yesilgazete.org
1
2
35
yesilniksar.com
1
2
TOPLAM
50
100

65
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Fotoğraf 1.
Antalya/Manavgat Çam Kese Böceği İstilâsı Haberinin Ekran Görüntüsü (URL 3).
İkinci alt araştırma sorusuna ait bulgular
İstilâ edilen alanlara göre zamansal dağılış nasıldır?
Tablo 3’te 2014-2024 (Temmuz) aralığında seçilip incelenen 50
böcek istilâsı haberinin aylık ve yıllık oranları sunulmuştur. Söz
konusu haberlerin aylık dağılımı incelendiğinde, %22’şer oran ile
Mayıs (n=11) ve Eylül (n=11) aylarının öne çıktığı görülmektedir.
Bunu %18 ile (n=9) Haziran ayı, %8 ile (n=4) Nisan ayı, %6 ile (her
biri için ayrı ayrı n=3) Mart, Temmuz ve Ağustos ayları, %4 ile (her
biri için ayrı ayrı n=2) Şubat ve Ekim ayları, %2 ile (her biri için ayrı
ayrı n=1) de Ocak ve Kasım ayları izlemektedir. Aralık ayında
herhangi bir böcek istilâsı haberine rastlanmamış olması dikkat
çeken bir bulgu olmuştur.
Böcek istilâsı haberlerinin yıllık dağılımına bakıldığında; 2014’te
haberlerin %18’i (n=9), 2015’te %4’ü (n=2), 2016’da %10’u (n=5),
2018’de %2’si (n=1), 2019’da %4’ü (n=2), 2020’de %6’sı (n=3),
2021’de %20’si (n=10), 2022’de %2’si (n=1), 2023’te %30’u (n=15)
ve 2024 Temmuz ayına kadar %4’ü (n=2) oluşturduğu
hesaplanmıştır. 2017 yılında hiç böcek istilâsı haberine
rastlanmamıştır. Tüm bu zamansal dağılıma göre, böcek
istilâlarının ay olarak Mayıs ve Eylül’de, mevsim olarak ilkbaharda,
yıl olarak ise 2023’te yoğunluk kazandığı sonucuna ulaşılmıştır.

66
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Tablo 3.
İstilâ Edilen Alanlara Göre Haberlerin Zamansal Dağılışı
SIRA
YAYIN AY VE YILI
İSTİLÂ EDİLEN ALAN
f
Aylık %
Yıllık %
1
2014 Haziran
Van Bahçesaray
8
16
18
2
2014 Ekim
Muğla Milas
1
2
3
2015 Temmuz
İstanbul
2
4
4
4
2016 Mayıs
Van Bahçesaray
5
10
10
5
2018 Nisan
Mardin Derik
1
2
2
6
2019 Mayıs
Adıyaman
1
2
4
7
2019 Mayıs
Şanlıurfa Siverek
1
2
8
2020 Ocak
Trabzon
1
2
6
9
2020 Eylül
Kocaeli Gebze, Darıca ve Çayırova
2
4
10
2021 Şubat
Trabzon
1
2
20
11
2021 Şubat
İstanbul
1
2
12
2021 Mart
İstanbul
1
2
13
2021 Nisan
Kilis
1
2
14
2021 Nisan
Artvin Hatila Millî Parkı
1
2
15
2021 Ağustos
Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ
2
4
16
2021 Eylül
İstanbul Sultangazi
3
6
17
2022 Mayıs
Diyarbakır
1
2
2
18
2023 Mart
Antalya Manavgat
2
4
30
19
2023 Mayıs
Şanlıurfa Ceylanpınar
2
4
20
2023 Haziran
Gümüşhane Şiran
1
2
21
2023 Temmuz
Aksaray
1
2
22
2023 Ağustos
Trabzon Maçka
1
2
23
2023 Eylül
Artvin Borçka
2
4
24
2023 Eylül
Ordu
3
6
25
2023 Ekim
Amasya, Bayburt, Çorum, Giresun, Gümüşhane, Samsun, Tokat
1
2
26
2023 Eylül
Hakkâri Yüksekova
1
2
27
2023 Kasım
Karabük
1
2
28
2024 Nisan
Diyarbakır
1
2
4
29
2024 Mayıs
Bitlis Tatvan
1
2
TOPLAM
50
100
100
Üçüncü alt araştırma sorusuna ait bulgular
İstilâ edilen alanlara göre böcek türü dağılışı nasıldır?
Haberlerdeki böcek türleri içerisinde ilk sırayı %34 oran ile (n=17)
çekirgeler (Caelifera) almıştır. Bunu %14’er oran ile kahverengi
kokarca böceği (Halyomorpha halys) (n=7) ve meşe dantel böceği
(Corythucha arcuata) (n=7), %12 ile (n=6) turunçgil uzun antenli
teke böceği (Anoplophora chinensis), %8 ile (n=4) kara böcek
(Carabidae), %4’er ile (her biri için ayrı ayrı n=2) sivrisinek
(Culicidae), tespih böceği (Armadillidium vulgare) ve çam kese
böceği (Thaumetopea pityocampa), %2 ile (her biri için ayrı ayrı
n=1) sekiz dişli kabuk böceği (Ips typographus), on iki dişli çam
kabuk böceği (Ips sexdentasus) ve palmiye kırmızı böceği
(Rhynchophorus ferrugineus) izlemiştir (Tablo 4).

67
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Tablo 4.
Haberlerin Böcek Türüne ve İstilâ Alanına Göre Dağılışı.
SIRA
BÖCEK TÜRÜ
İSTİLÂ EDİLEN ALAN
f
%
1
Çekirge (Caelifera)
Van Bahçesaray
13
26
Bitlis Tatvan
1
2
Gümüşhane Şiran
1
2
Mardin Derik
1
2
Şanlıurfa Siverek
1
2
ARA TOPLAM
17
34
2
Kahverengi kokarca böceği (Halyomorpha halys)
Artvin Borçka
2
4
Ordu
3
6
Amasya, Bayburt, Çorum, Giresun, Gümüşhane, Samsun,
Tokat
1
2
Karabük
1
2
ARA TOPLAM
7
14
3
Meşe dantel böceği (Corythucha arcuata)
İstanbul Sultangazi
3
6
Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ
2
4
Kocaeli Çayırova, Darıca ve Gebze
2
4
ARA TOPLAM
7
14
4
Turunçgil uzun antenli teke böceği (Anoplophora chinensis)
İstanbul
3
6
Trabzon
2
4
Diyarbakır
1
2
ARA TOPLAM
6
12
5
Kara böcek (Carabidae)
Şanlıurfa Ceylanpınar
2
4
Adıyaman
1
2
Kilis
1
2
ARA TOPLAM
4
8
6
Sivrisinek (Culicidae)
Aksaray
1
2
Diyarbakır
1
2
ARA TOPLAM
2
4
7
Tespih böceği (Armadillidium vulgare)
Hakkâri Yüksekova
1
2
Muğla Milas
1
2
ARA TOPLAM
2
4
8
Çam kese böceği (Thaumetopea pityocampa)
Antalya Manavgat
2
4
9
Sekiz dişli kabuk böceği (Ips typographus)
Artvin Hatila Millî Parkı
1
2
10
On iki dişli çam kabuk böceği (Ips sexdentasus)
Trabzon Atatürk Köşkü Ormanları
1
2
11
Palmiye kırmızı böceği (Rhynchophorus ferrugineus)
İstanbul
1
2
TOPLAM
50
100
Tablo 4’te verilen böcek türlerinin istilâ alanlarının dağılışı Türkiye
haritası üzerinde gösterilmiştir (Harita 1). Böcek dağılışı
haritalanırken, haberde verilen coğrafî alan detayına bağlı
kalınarak ‘il veya ilçe’ bazındaki istilâ olayı dikkate alınmıştır.
Haberin içeriğine göre bazı vakalar ilçe hâttâ kimisi mahalle ya da
köy olarak verilmiştir. Zorunluluktan dolayı harita ölçeği küçük
tutulduğu için, veriler de haritaya il ve ilçe bazında işlenmiştir. Bu
durumda incelenen habere göre; örneğin Sivrisinek (Culicidae)
istilâsı Aksaray ve Diyarbakır illeri genelinde gerçekleşmişken,
Çekirge (Caelifera) istilâsı Van’ın Bahçesaray ilçesi, Bitlis’in Tatvan
ilçesi, Gümüşhane’nin Şiran ilçesi, Mardin’in Derik ilçesi ve
Şanlıurfa’nın Siverek ilçesi genelinde yaşanmıştır. Harita
incelendiğinde; böcek istilâlarının Türkiye’nin kuzeydoğu,
kuzeybatı ve güneydoğu kesimlerinde daha sıklıkla yaşandığına
işaret etmektedir.

68
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Harita 1.
İncelenen İstilâ Haberlerindeki Böcek Türlerinin Coğrafî Dağılışı.
Dördüncü alt araştırma sorusuna ait bulgular
Haberde kullanılan fotoğraf konularının oransal dağılışı nasıldır?
Araştırmada ele alınan her bir internet sayfasında çok sayıda
fotoğraf bulunduğu için, Tablo 5 düzenlenirken incelenen haber
sayısı değil kullanılan toplam fotoğraf sayısı göz önünde
tutulmuştur. Böcek istilâsı haberlerinde yer alan fotoğraflar konu
açısından değerlendirildiğinde; %86.73 (n=196) gibi çok büyük bir
oranda çevrede çokça böceğin yayıldığı, insanlı ya da insansız olay
yerinden görüntülere (Böceklerin yerleşim alanlarında, evlerin
etrafında, evlerin içinde, çevredeki duvarlarda, kayaların
üzerinde, tarla ve bahçelerde yayılırken, süpürge ile
süpürülürken, yaprakları ve tarım ürünlerini yerken vb.
manzaraları) yer verildiği izlenmiştir. Bunu %7.52 ile (n=17)
yakından tek bir böcek görüntüsünün; ilâçlama yapan ekiplerin ve
bilimsel uzman fotoğraflarının %1.33’er (her biri için ayrı ayrı
n=3); yeşilin bin bir tonunu yansıtan orman manzarası, devlet
yetkilisi, fındık ağaçlarının yakılmasına yönelik görüntülerin
%0.88’er (her biri için ayrı ayrı n=2) ve tarım yapan üretici
konseptinin yer aldığı fotoğrafların ise %0.44 (n=1) oranına sahip
olduğu tespit edilmiştir (Tablo 5). Bu bağlamda, çevrede çokça
böceğin yayıldığı görüntülerin haberlerde büyük bir çoğunluğu
oluşturduğu belirlenmiştir.

69
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Tablo 5.
Böcek İstilâsı Haberlerinde Yer Alan Fotoğrafların Konuya Göre Dağılışı
SIRA
FOTOĞRAF KONUSU
f
%
1
Çevrede çokça böceğin yayıldığı, insanlı ya da insansız olay yerinden görüntüler (Böceklerin yerleşim alanlarında,
evlerin etrafında, evlerin içinde, çevredeki duvarlarda, kayaların üzerinde, tarla ve bahçelerde yayılırken, süpürge ile
süpürülürken, yaprakları ve tarım ürünlerini yerken vb. manzaraları)
196
86.73
2
Yakından tek bir böcek görüntüsü
17
7.52
3
İlâçlama yapan ekipler
3
1.33
4
Bilimsel uzman
3
1.33
5
Yeşilin bin bir tonunu yansıtan orman manzarası
2
0.88
6
Devlet yetkilisi
2
0.88
7
Fındık ağaçlarının yakılmasına yönelik görüntü
2
0.88
8
Tarım yapan üretici konsepti
1
0.44
TOPLAM
226
100
(Her Bir İnternet Kaynağında Çok Sayıda Fotoğraf Yer Aldığı İçin, Tablo Düzenlenirken Haber Sayısı Yerine Toplam Kullanılan Fotoğraf Sayısı Esas Alınmıştır.)
Fotoğraf 2.
Şanlıurfa/Siverek Çekirge İstilâsı Haberinden Çevrede Çokça Böceğin Yayıldığı, Olay Yerinden Bir Görüntü (URL 4).

70
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Beşinci alt araştırma sorusuna ait bulgular
Haberde kullanılan dikkat çekici sözcük ve ifadelerin oransal
dağılışı nasıldır?
Haberlerin verilmesi kadar nasıl verildiği de ilgi çeken bir konudur.
İncelenen her bir internet kaynağından çok sayıda sözcük ve ifade
seçilmiş olduğundan, Tablo 6 düzenlenirken haber sayısı değil
toplam kullanılan sözcük/ifade sayısı esas alınmıştır. Böcek istilâ
haberlerinin verilmesinde kullanılan dikkat çekici sözcük ve
ifadeler incelendiğinde; %19,10 oranında (n=17) ‘ekili dikili
ürünlerin kuruması ve ağaçların çürümesi’ gibi ifadelerin ilk sırada
yer aldığı tespit edilmiştir. Bunu %6,74 ile (n=6) ‘ağaçlara/evlere
dadanan’ ifadeleri izlemektedir. ‘Mücadele’, ‘imha’, ‘tahriş ve
kaşıntı’, ‘korku/korkulu rüya’, ‘dev çekirge’, ‘zor günler/zor anlar’
gibi kelimelerle verilen haberlerin her birinin oranı %5,62’dir (her
biri için ayrı ayrı n=5). Ardından ‘tehdit’, ‘kötü koku’, ‘larva’
ifadelerinin geçtiği %4,49 oranındaki (her biri için ayrı ayrı n=4)
haberler gelmiştir. ‘Kâbus’ sözcüğünün geçtiği haberlerin oranı ise
%3,37’dir (n=3). ‘Odun zararlısı’, ‘mağduriyet’, ‘çaresiz’, ‘tedirgin’,
‘tehlike’, ‘ısırık’ kelimelerinin geçtiği haberlerin oranı %2,25 (n=2)
iken; ‘acil eylem plânı’, ‘iklim değişikliği ve küresel ısınma’,
‘alarm’, ‘vücutta yara’, ‘toksik’, ‘nem seven’, ‘verim kaybı’, ‘dev
çekirge ifadesi gerçeği yansıtmıyor, ortalama boyları 2 cm’ ve
‘bunun adı dumansız orman yangınıdır’ sözlerinin geçme
oranlarının ise %1,12 (n=1) olduğu belirlenmiştir (Tablo 6). Bu
ifadelerden özellikle korkuyu yansıtan ve tarımı etkileyen
haberlerin diğerlerine göre biraz daha fazla verildiği
görülmektedir.
Tablo 6.
Böcek İstilâsı Haberlerinde Kullanılan Dikkat Çekici Sözcük ve İfadelerin Dağılışı.
SIRA
SÖZCÜK VEYA İFADELER
f
%
1
Ekili dikili ürünlerin kuruması/ağaçların çürümesi
17
19.10
2
Ağaçlara/evlere dadanan
6
6.74
3
Mücadele
5
5.62
4
İmha
5
5.62
5
Tahriş ve kaşıntı
5
5.62
6
Korku/korkulu rüya
5
5.62
7
Dev çekirge
5
5.62
8
Zor günler/zor anlar
5
5.62
9
Tehdit
4
4.49
10
Kötü koku
4
4.49
11
Larva
4
4.49
12
Kâbus
3
3.37
13
Odun zararlısı
2
2.25
14
Mağduriyet
2
2.25
15
Çaresiz
2
2.25
16
Tedirgin
2
2.25
17
Tehlike
2
2.25
18
Isırık
2
2.25
19
Acil eylem plânı
1
1.12
20
İklim değişikliği ve küresel ısınma
1
1.12
21
Alarm
1
1.12
22
Vücutta yara
1
1.12
23
Toksik
1
1.12
24
Nem seven
1
1.12
25
Verim kaybı
1
1.12
26
Dev çekirge ifadesi gerçeği yansıtmıyor, ortalama boyları 2 cm
1
1.12
27
Bunun adı dumansız orman yangınıdır
1
1.12
TOPLAM
89
100
(Her Bir İnternet Kaynağından Çok Sayıda Sözcük ve İfade Seçildiği İçin, Tablo Düzenlenirken Haber Sayısı Yerine Toplam Kullanılan Sözcük/İfade Sayısı Esas
Alınmıştır.)
Tablo 6’da yer alan 27 farklı dikkat çekici sözcük ve ifade üzerine
bulut analizi yapılarak Şekil 1’de sunulmuştur. İncelenen
haberlerde; ekili dikili ürünlerin kuruması/ağaçların çürümesi,
ağaçlara/evlere dadanan, mücadele, imha, korku/korkulu rüya,
dev çekirge, tehdit, larva ve kâbus gibi ifadeler vurgulanarak daha
fazla ön plâna çıkmıştır. Araştırma konusu böcek istilâları üzerine
olduğu için, bulut sembolü olarak böcek formu seçilmiştir.
Lohmann, Heimerl, Bopp, Burch ve Ertl (2015); kelime
bulutlarının, metin belgelerinde en sık kullanılan kelimelerin
görsel olarak iletilmesinde basit ve etkili bir yol olduğu
görüşündedirler.

71
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Şekil 1.
Böcek İstilâsı Haberlerinde Kullanılan Dikkat Çekici Sözcük Bulutu (Kaynak: URL 5).
Altıncı alt araştırma sorusuna ait bulgular
Haberde coğrafî mekân özellikleri (örneğin yağış fazlalığı, aşırı
sıcaklar, Afrika’dan gelen rüzgârın etkisi vb.) verilmiş midir?
İncelenen böcek istilâ haberlerinin %50’sinde (n=25) mekânsal
özelliklere yer verilmediği tespit edilmiştir. Haberlerde %8’er
oranda ‘yağış fazlalığı’ (n=4) ile ‘yüksek sıcaklık ve yetersiz yağış
nedeniyle en fazla meşe ağaçlarına zarar veren dantel
böceklerinin popülasyonunun artması’ (n=4) ifadelerine
rastlanmıştır. ‘Kahverengi kokarcanın Türkiye’ye Gürcistan’dan
yük taşıyan araçlarla gelmesi’ ve ‘Türkiye’ye yurt dışından ithal
edilen palmiyelerle veya süs bitkileriyle gelmesi’ ifadeleri %6’şar
(her biri için ayrı ayrı n=3) orana sahiptir. ‘Havaların ısınmasıyla
kara bit adlı böcek türünün popülasyonunun artması’ (n=2),
‘yağmurun az yağması nedeniyle çam ağacının zarar veren böcek
ve tırtıl üretmesi’ (n=2) ve ‘kahverengi kokarca böceğinin havalar
serinlediğinde kapalı mekânlara yuvalanmaları’ (n=2) maddeleri
%4 değeriyle diğerlerini izlemiştir. ‘Yapışkan özellikteki dantel
böceklerinin, ağaçlı bölgelerden rüzgârla birlikte gelmesi’, ‘tespih
böceklerinin nemsever olması olması ve sulak alanları tercih
etmesi’, ‘böceklerin Türkiye’ye girme nedeninin Çin’den ithal
edilen süs bitkileri olduğu kanısı’, ‘teke böceğinin İstanbul’daki
konukçuları akçaağacı, at kestanesi, çınar, kavak gibi türler’ ve
‘istilânın nedeni iklimsel değişimler’ şeklinde mekânsal özellikleri
dile getiren haberlerin oranı %2’şer (her biri için ayrı ayrı n=1)
olmuştur (Tablo 7).

72
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Tablo 7.
Böcek İstilâları Haberlerinde Coğrafî Mekân Özelliklerinin Yer Alma Durumu.
SIRA
MEKÂNSAL ÖZELLİK
f
%
1
Mekânsal özellik verilmemiş
25
50
2
Yağış fazlalığı
4
8
3
Yüksek sıcaklık ve yetersiz yağış nedeniyle en fazla meşe ağaçlarına zarar veren dantel böceklerinin popülasyonunun
artması
4
8
4
Kahverengi kokarcanın Türkiye’ye Gürcistan’dan yük taşıyan araçlarla gelmesi
3
6
5
Türkiye’ye yurt dışından ithal edilen palmiyelerle veya süs bitkileriyle gelmesi
3
6
6
Havaların ısınmasıyla kara bit adlı böcek türünün popülasyonunun artması
2
4
7
Yağmurun az yağması nedeniyle çam ağacının zarar veren böcek ve tırtıl üretmesi
2
4
8
Kahverengi kokarca böceğinin havalar serinlediğinde kapalı mekânlara yuvalanmaları
2
4
9
Yapışkan özellikteki dantel böceklerinin, ağaçlı bölgelerden rüzgârla birlikte gelmesi
1
2
10
Tespih böceklerinin nemsever olması olması ve sulak alanları tercih etmesi
1
2
11
Böceklerin Türkiye’ye girme nedeninin Çin’den ithal edilen süs bitkileri olduğu kanısı
1
2
12
Teke böceğinin İstanbul’daki konukçuları akçaağacı, at kestanesi, çınar, kavak gibi türler
1
2
13
İstilânın nedeni iklimsel değişimler
1
2
TOPLAM
50
100
Yedinci alt araştırma sorusuna ait bulgular
Haberde eğitici ve bilimsel bakış açısı sunan uzman görüşlerine
yer verilmiş midir?
İncelenen haberlerin %60 (n=30) gibi büyük bir bölümünde
uzman/yetkili görüşüne yer verilmiş olduğu, %40 (n=20) oranında
ise uzman/yetkili görüşüne yer verilmediği tespit edilmiştir (Tablo
8). Böcek istilâsı haberlerinin yarıdan fazlasında uzman görüşü
alınmış olmasının bilgilendirici yönüyle, okuyucu kesim tarafından
olumlu olduğu düşünülmektedir.
Tablo 8.
Böcek İstilâsı Haberlerinde Uzman Görüş Durumu
SIRA
UZMAN GÖRÜŞÜ
f
%
1
Uzman/yetkili görüşüne yer verilmiş
30
60
2
Uzman/yetkili görüşüne yer verilmemiş
20
40
TOPLAM
50
100
Sekizinci alt araştırma sorusuna ait bulgular
Haberde çözüme yönelik girişimlerin varlığından söz edilmiş
midir?
Araştırmaya dâhil edilen haberlerin %58’inde (n=29) çözüm
önerisi olarak ‘yetkililerce ilâçlama ve bakım yapıldığı/yapılacağı’,
%16’sında (n=8) ‘vatandaşların devlete ilâçlama yönünde çağrı
yaptığı’, %14’ünde (n=7) soruna dair bir çözüme değinilmediği,
%6’sında (n=3) ‘kimyasal çözüm henüz bulunmadığından,
turunçgil uzun antenli teke böceği için fındık ağaçlarının iş
makineleri eşliğinde bahçelerden sökülerek yakıldığı’, %4’ünde
(n=2) ‘Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü tarafından halka
tarım ilâcı verildiği’ ve %2’sinde (n=1) ‘halkın kendi gayretiyle
ilâçlama yaptığı’ bilgisine ulaşılmıştır (Tablo 9). Buna göre,
yetkililerce ilâçlama ve bakım yapılması beklentisi en iyi çözüm
girişimi olarak kabul görmüştür.
Tablo 9.
Böcek İstilâsı Haberinde Çözüme Yönelik Girişimlere Yer Verilme Durumu
SIRA
ÇÖZÜM ÖNERİSİ
f
%
1
Yetkililerce ilâçlama ve bakım yapıldığı/yapılacağı
29
58
2
Vatandaşların devlete ilâçlama yönünde çağrı yaptığı
8
16
3
Çözüme değinilmemiş
7
14
4
Kimyasal çözüm henüz bulunmadığından, turunçgil uzun antenli teke böceği için fındık ağaçlarının iş makineleri
eşliğinde bahçelerden sökülerek yakıldığı
3
6
5
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü tarafından halka tarım ilâcı verildiği
2
4
6
Halkın kendi gayretiyle ilâçlama yaptığı
1
2
TOPLAM
50
100

73
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Tartışma ve Sonuç
Yeryüzünde büyüklü küçüklü çok sayıda doğal ya da beşerî afet
meydana gelmektedir. Örneğin ormanların ortadan
kaldırılmasıyla yağışın azalması, yine aynı sebeple ve ek olarak
yamaçlara ekstra yük konulmasıyla erozyon ve heyelanın artması,
kuş gribi gibi hastalıklara bağlı tavukların itlaf edilmesiyle
kenelerin ya da çekirgelerin çoğalması, akarsu yataklarının
daraltılması ve setlerin yapılmasıyla taşkınların görülmesi vb.
doğa ve arazi üzerinde fazla insan müdahalesi sonucu doğal
afetler tetiklenebilmekte ve karma nedenli afetler meydana
gelmektedir. Afetler gerçekleştiğinde manevi ve maddi kayıplar
çok ciddi boyutlara ulaştığından, çözümü ve telafisi çok zordur.
Afetlerin bu önemine dayanarak yapılan bu araştırmada; biyolojik
bir doğal afet olan böcek istilâları konu olarak seçilmiştir.
Türkiye’deki böcek istilâlarının internet ortamında nasıl ele
alındığı, nasıl haberleştirildiği ve böylece topluma nasıl
sunulduğuna ilişkin değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Bu
amaçla, web tabanlı veriye ulaşmak üzere arama motoru
üzerinden anahtar sözcüklerle ulaşılan 35 değişik siteden 28 farklı
böcek istilâsı haberi yapan toplam 50 internet haberi seçilmiştir.
Seçilen haberlerin güvenilir veri kaynakların olabilmesi için
haberin tarihi ve habercinin adı-soyadı bilgilerinin bulunmasına
dikkat edilmiş; ancak çok büyük bir çoğunluğunun Anadolu Ajansı
(AA), Anka Haber Ajansı (ANKA), Demirören Haber Ajansı (DHA)
veya İhlas Haber Ajansı (İHA) gibi tanınmış haber ajansı kaynaklı
oldukları görülmüştür. Çalışma böcek istilâsı haberlerini coğrafî
perspektiften analiz edebilmek için nitel yöntemlerle
kurgulanmış; doküman analiziyle elde edilen verilerin
düzenlendiği tablolarda frekans ve yüzde bilgilerini sunarken ise
nicel betimsel tekniklere de başvurulmuş ve böylece sonuçta
karma desen ortaya çıkmıştır.
Araştırmanın bulguları içerisinde birinci alt problemde, incelenen
internet kaynaklarının dağılışı ele alınmıştır. Haber siteleri
arasında en fazla haber %10 oran ile (n=5) trthaber.com
sayfasındadır. Bunun ardından gelen ntv.com.tr %8 (n=4),
sabah.com.tr ve sondakika.com %6 (her biri için ayrı ayrı n=3),
cumhuriyet.com.tr, gunebakis.com.tr, haberturk.com,
hurriyet.com.tr ise %6 (her biri için ayrı ayrı n=3) oranındadır.
Toplam 35 web sayfasından geriye kalan 27’sinden birer haber
seçilmiştir. Sağlam (2022), benzer şekilde afet haberlerinde
‘korku çekiciliği’nin kullanımını belirlemek amacıyla Cumhuriyet
gazetesinden 4, Hürriyet gazetesinden 15 ve Sabah gazetesinden
17 olmak üzere toplam 36 adet Covid-19 haberini incelemiştir.
Araştırmanın ikinci alt probleminde, böcek istilâsı haberlerinin
zamansal oranları üzerinde durulmuştur. Erişilebilen ilk haber
2014 yılına, son haber ise Temmuz 2024 dönemine aittir. Mayıs
ayı (n=11 ve %22) ve Eylül ayı (n=11 ve %22) en fazla istilâ
haberine rastlanan aylardır. Ardından gelen Haziran ayı %18 (n=9)
ve Nisan ayı %8 (n=4) orana sahiptir. Aralık ayı için hiç bir böcek
istilâsı haberi çıkmamıştır. 2014-2024 Temmuz’una kadar olan
aralıkta yıllık böcek istilâsı haberlerinin en fazla 2023’te (n=15 ve
%30) olduğu belirlenmiştir. İkinci sırada 2021 yılı (n=10 ve %20),
üçüncü sırada ise 2014 (n=9 ve %18) yılı gelmektedir. Bu süre
zarfında 2017’ye ait bir kayıt bulunamamış olup; böcek istilâsı
haberlerinin daha ziyade ilkbahar mevsiminde yapıldığı
söylenebilir. Böceklerin sayılarında belirli dönemlerde ve belirli
coğrafî ortam koşullarına bağlı olarak çoğalmalar meydana
gelmektedir. Yılın sıcak dönemlerinde genel olarak böcek ve
bunlar içerisinde sinek sayılarında artış gerçekleşir. Yamamura ve
Kiritani (1998), çeşitli böcek türlerinin nesil sayısındaki potansiyel
değişimi inceleyerek, 2°C’lik sıcaklık artışıyla böceklerin bir yılda 5
nesil daha üreyebileceğini belirlemişlerdir. Buna bağlı olarak
böceklerin coğrafî yayılış alanlarının da genişleyeceğini tahmin
etmek zor değildir.
Araştırmanın üçüncü alt problemine göre; istilâ gerçekleştiren
böcek türleri içerisinde birinci sırayı çekirgeler (Caelifera) (n=17
ve %34) almıştır. İkinci sırayı kahverengi kokarca böceği
(Halyomorpha halys) (n=7 ve %14) ve meşe dantel böceği
(Corythucha arcuata) (n=7 ve %14) birlikte paylaşmaktadır.
Araştırma kapsamında karşılaşılan diğer böcek türleri şunlardır:
Turunçgil uzun antenli teke böceği (Anoplophora chinensis) (n=6
ve %12), kara böcek (Carabidae) (n=4 ve %8), sivrisinek (Culicidae)
(n=2 ve %4), tespih böceği (Armadillidium vulgare) (n=2 ve %4) ve
çam kese böceği (Thaumetopea pityocampa) (n=2 ve %4), sekiz
dişli kabuk böceği (Ips typographus) (n=1 ve %2), on iki dişli çam
kabuk böceği (Ips sexdentasus) (n=1 ve %2) ve palmiye kırmızı
böceği (Rhynchophorus ferrugineus) (n=1 ve %2). Haber yapılan
böcek istilâları arasında en fazla sayıda olan çekirge (Caelifera)
istilâlarının Türkiye’nin doğu ve güneydoğu kesimlerinde,
kahverengi kokarca böceğinin (Halyomorpha halys) Karadeniz
Bölgesi illerinde, meşe dantel böceğinin (Corythucha arcuata)
Marmara Bölgesi illerinde, turunçgil uzun antenli teke böceğinin
kuzeybatı, kuzeydoğu ve güneydoğuda, kara böceğin (Carabidae)
güneydoğuda, tespih böceğinin (Armadillidium vulgare)
güneybatı ve güneydoğuda, çam kese böceğinin (Thaumetopea
pityocampa) güneyde, sekiz dişli kabuk böceğinin (Ips
typographus) kuzeydoğuda, on iki dişli çam kabuk böceğinin (Ips
sexdentasus) kuzeydoğuda, palmiye kırmızı böceğinin
(Rhynchophorus ferrugineus) kuzeybatıda dağılış gösterdiği tespit
edilmiştir. Bahsi geçen böceklerden kahverengi kokarca
(Halyomarpha halys) ile ilgili çalışma yapan Altanlar ve Tuncer
(2023), bu böceğin başka ülkelerden yayılarak geldiğini ve
Türkiye’de ilk defa 2017’de görülmüş olan egzotik istilâcı bir tür
olduğunu belirtmişlerdir. Turunçgil uzun antenli böceği
(Anoplophora chinensis), ithal edilen süs bitkileri yoluyla bazı
bitkilerin odun dokusu içerisinde yumurta, larva ve pupa
dönemlerinde taşınabilen ve ağaca zarar veren türler arasındadır
(Bozkurt, 2018). Türkiye ormanlarının önemli zararlılarından biri
olan çam kese böceğine (Thaumetopoea pityocampa) dair
inceleme yapan Özcan ve Sivrikaya (2022) ise, bu böceğin
ormanlık alanlarda artım kaybına, ağaç ölümüne ve ekonomik
kayıplara neden olduğunu, ayrıca Orman Genel Müdürlüğü’nün
kimyasal, mekanik, biyolojik, biyoteknik ve entegre yöntemlerin
böcekle mücadelede kullanıldığını ifade etmektedirler. Aşağıda
Türkiye’de rastlanan böcek istilâsı haberleri coğrafî yönlere göre
sınıflandırılmıştır:
Batı – Böcek istilâsı haberine rastlanmamıştır.
Kuzeybatı – Meşe dantel böceği, turunçgil uzun antenli teke
böceği, palmiye kırmızı böceği
Kuzey – Kahverengi kokarca böceği

74
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Kuzeydoğu – Kahverengi kokarca böceği, turunçgil uzun antenli
teke böceği, sekiz dişli kabuk böceği, on iki dişli çam kabuk
böceği
Doğu – Çekirge
Güneydoğu – Çekirge, turunçgil uzun antenli teke böceği, kara
böcek, sivrisinek, tespih böceği
Güney – Sivrisinek, çam kese böceği
Güneybatı – Tespih böceği
Dördüncü alt problemde böcek istilâsı haberlerinde verilen
fotoğrafların içeriği değerlendirilmiştir. Bu bilgiler için haber sayısı
yerine, haberlerde yer alan toplam fotoğraf sayısı esas alınmıştır.
Buna göre 50 internet haberinde toplam 226 fotoğraf kullanıldığı
belirlenmiş olup; ilk sırada %86,73’lük oran ile (n=196) ‘çevrede
çokça böceğin yayıldığı, insanlı ya da insansız olay yerinden
görüntüler (Böceklerin yerleşim alanlarında, evlerin etrafında,
evlerin içinde, çevredeki duvarlarda, kayaların üzerinde, tarla ve
bahçelerde yayılırken, süpürge ile süpürülürken, yaprakları ve
tarım ürünlerini yerken vb. manzaraları)’ bulunmaktadır.
Fotoğraflardan 17 tanesi (%7,52) ‘yakından tek bir böcek
görüntüsü’ içerirken; az bir kısmında da ilâçlama yapan ekipler,
bilimsel uzman, yeşilin bin bir tonunu yansıtan orman manzarası,
devlet yetkilisi, fındık ağaçlarının yakılmasına yönelik görüntü ve
tarım yapan üretici konseptine sahip görüntüler yer almaktadır.
Maden kazaları haberlerini değerlendiren Oflamaz (2017),
çalışmasında incelediği fotoğrafların haberlerin başlığını ve
içeriğini desteklediğini belirtmiştir. Maden kazaları haberlerinde
de tıpkı bu böcek istilâsı haberlerinde olduğu gibi oldukça benzer,
hâttâ tamamen aynı içerikte fotoğrafların yayınlandığı
görülmüştür. Esasında bu durumun en önemli nedeni, yerel haber
kaynaklarının, bilinen haber ajanslarından (AA, ANKA, DHA, İHA
gibi) veri almasıyla ilişkilidir.
Böcek haberlerinde kullanılan sözcük ve ifade gruplarının
değerlendirildiği beşinci alt problemde de haber sayısı yerine
toplam kullanılan sözcük/ifade sayısı dikkate alınmıştır. Çünkü her
bir haberde çok sayıda etkili söze yer verilmiş olduğu
anlaşılmaktadır. Toplam 89 ifade arasında en fazla rastlananı ‘ekili
dikili ürünlerin kuruması ve ağaçların çürümesi’ (n=17 ve %19,10)
olmuştur. İkinci sırada ‘ağaçlara/evlere dadanan’ (n=6 ve %6,74)
sözlerinin geldiği görülmüştür. Üçüncü sırayı paylaşan ‘mücadele’,
‘imha’, ‘tahriş ve kaşıntı’, ‘korku/korkulu rüya’, ‘dev çekirge’, ‘zor
günler/zor anlar’ gibi ifadelerin her biri 5’er haberde (her biri için
ayrı ayrı %5,62) kullanılmıştır. Bunların dışında ‘tehdit’, kötü
koku’, ‘larva’, ‘kâbus’, ‘odun zararlısı’, ‘mağduriyet’, ‘çaresiz’,
‘tedirgin’, ‘tehlike’, ‘ısırık’ ‘acil eylem plânı’, ‘iklim değişikliği ve
küresel ısınma’, ‘alarm’, ‘vücutta yara’, ‘toksik’, ‘nem seven’,
‘verim kaybı’, ‘dev çekirge ifadesi gerçeği yansıtmıyor, ortalama
boyları 2 cm’ ve ‘bunun adı dumansız orman yangınıdır’ gibi
ifadelerin varlığı tespit edilmiştir. Sağlam’a (2022) göre haberler
sansasyonel şekilde duyurulması, medyanın haberin konusu
hususunda kendine biçtiği uyarıcı olma rolünü yerine getirdiğinin
göstergesidir. Araştırmacı, çeşitli gazete haberlerindeki Covid-19
ile ilgili ön plâna çıkarılan ifadeler arasında ‘korkutan tablo’, ‘işin
çığrından çıkması’, ‘dehşet verici’, ‘şok’, ‘ağır bilanço’, ‘panik’,
‘kâbus’, ‘felaket’, ‘ürküten’, ‘şok eden’ ve ‘kan donduran’ gibi
sözleri örneklemiştir. Yazılı basında maden kazalarının nasıl yer
aldığını inceleyen Oflamaz (2017), haberlerde ‘katliam’, ‘cinayet’,
‘iş güvenliği’, ‘ihmal’ ve ‘kader’ gibi sözlerin daha sık olarak
kullanıldığını belirlemiştir. Görüldüğü gibi, herhangi bir afetin
haber olması sırasında kullanılan sözler ve söz grupları oldukça
benzerdir.
Altıncı alt problem coğrafî mekân özelliklerinin (örneğin yağış
fazlalığı, aşırı sıcaklar, Afrika’dan gelen rüzgârın etkisi vb.) verilme
durumunu ortaya koymaktadır. Ancak haberlerin yarısında (n=25
ve %50) herhangi bir coğrafî özelliğe değinilmediği ve böcek
istilâsı haberinin mekânla ilişkilendirilmediği görülmüştür.
Mekânsal özelliklere ve coğrafî bakış açısına yer verilen böcek
istilâsı haberlerinde şu ifadeler ve oranlar olduğu tespit edilmiştir:
‘Yağış fazlalığı’ (n=4 ve %8), ‘yüksek sıcaklık ve yetersiz yağış
nedeniyle en fazla meşe ağaçlarına zarar veren dantel
böceklerinin popülasyonunun artması’ (n=4 ve %8), ‘kahverengi
kokarcanın Türkiye’ye Gürcistan’dan yük taşıyan araçlarla
gelmesi’ (n=3 ve %6), ‘Türkiye’ye yurt dışından ithal edilen
palmiyelerle veya süs bitkileriyle gelmesi’ (n=3 ve %6), ‘havaların
ısınmasıyla kara bit adlı böcek türünün popülasyonunun artması’
(n=2 ve %4), ‘yağmurun az yağması nedeniyle çam ağacının zarar
veren böcek ve tırtıl üretmesi’ (n=2 ve %4), ‘kahverengi kokarca
böceğinin havalar serinlediğinde kapalı mekânlara yuvalanmaları’
(n=2 ve %4), ‘yapışkan özellikteki dantel böceklerinin, ağaçlı
bölgelerden rüzgârla birlikte gelmesi’ (n=1 ve %2), ‘tespih
böceklerinin nemsever olması olması ve sulak alanları tercih
etmesi’ (n=1 ve %2), ‘böceklerin Türkiye’ye girme nedeninin
Çin’den ithal edilen süs bitkileri olduğu kanısı’ (n=1 ve %2), ‘teke
böceğinin İstanbul’daki konukçuları akçaağacı, at kestanesi, çınar,
kavak gibi türler’ (n=1 ve %2) ve ‘istilânın nedeni iklimsel
değişimler’ (n=1 ve %2). Haberlerde belirtildiği gibi birçok böcek,
canlı bitkilerin ticarî değişimi yoluyla kozmopolit veya yarı
kozmopolit hale gelmiş olup, özellikle aynı ülkenin sınırları içinde
mal taşımacılığını kontrol etmek çok daha zordur (Ezcurra ve ark.,
1978). Bu taşınmalar sonucu ulaştığı yerlerde adaptasyon
yetenekleri yüksek olan böceklerin vücut sıcaklıkları sabit
olmadığı için genel olarak yeni coğrafî koşula uyum sağlayabilirler
(Tuncer ve Saruhan, 2008). Bu bağlamda, hiç beklenmedik
ortamlarda ani böcek istilâları ortaya çıkabilmektedir. Hekimoğlu
ve Altındeğer (2008), Türkiye ormanlarında giderek artış
kaydeden toplu ağaç kurumaları ve zararlı böcek salgınları gibi
afetlerin temel nedeninin kuraklık, hava kirliliği ve asit yağmurları
olduğunu; yalnızca 1993-1994 yılları arasında yaklaşık 2 milyon m3
ağaç serveti böcek yıkımı nedeniyle kesilmek zorunda kalındığını
ifade etmişlerdir. Kiritani’ye (2006) göre, istilâcı böcek türlerinin
kutuplara doğru coğrafî yayılışı küresel ısınma tarafından
tetiklenmekte; örneğin kahverengi kokarca böceğinin
(Halyomorpha halys) yetişkinlerindeki ölüm oranının her 1°C’lik
sıcaklık artışıyla %15 oranında azalacağı tahmin edilmektedir.
Dolayısıyla sıcaklıktaki artışın; böcek metabolizmasının
hızlanmasına, böceklerin beslenme alışkanlıklarının değişmesine
ve lokal böcek popülasyonlarının artmasına neden olabileceği
düşünülmektedir (Ögür & Tuncer, 2011). Singh ve ark., (2009) da
sıcaklık ve nemin, böceklerin fizyolojisini etkileyen en önemli
çevresel faktörler olduğu görüşündedir. Görüldüğü gibi, özellikle
sıcaklık, yağış, rüzgâr gibi parametrelerinin ön plânda olduğu

75
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
iklime dair mekânsal özellikler haberlerde sıklıkla
vurgulanmaktadır.
Yedinci alt problemde, okuyucuyu eğitici ve bilimsel bakış açısı
sunan uzman görüşlerine yer verilip verilmediği ele alınmıştır.
Toplam 50 haberden 30’unda (%60) uzman/yetkili görüşünün yer
aldığı, geri kalan 20 haberde (%40) ise görüş alınmadığı
anlaşılmıştır. İncelenen haberlerde, haberciler tarafından ilgililere
ulaştırılsa da, haberde geçen konunun uzmanlarının görüşlerine
yer verme durumu da önem taşımaktadır. Çünkü gazeteci veya
yazarlar her konuyu ayrıntısıyla bilecek bir uzmanlığa sahip
olmayacaktır. Dolayısıyla, yapılan haberdeki durum hakkında
alanın uzmanlarıyla ve/veya yetkililerle görüşerek kamuoyuna
duyurmak daha sağlıklı haber yapılmasına olanak sağlayacaktır.
Oflamaz’a (2017) göre, yapılan haberlerin sunumu benzer
sorunlarla karşılaşanlar için bir deneyim paylaşma yolu, bir
yönlendirme ve bilgilendirme aracıdır.
Araştırmanın sekizinci ve son alt problemini oluşturan çözüme
yönelik girişimler ayrı bir önem taşımaktadır. Doğal olarak istilâ
haberini okuyan kitlenin endişe ve kaygısını gidermek açısından
olumlu ya da olumsuz, halk ya da devlet tarafından ne tür
müdahalelerin yapıldığı konusunun haber içeriğinde bulunması
gerekir. Değerlendirme sonuçlarına göre toplam 29 haberde
(%58) ‘yetkililerce ilâçlama ve bakım yapıldığı/yapılacağı’, 8
haberde (%16) ‘vatandaşların devlete ilâçlama yönünde çağrı
yaptığı’ ve 7 haberde (%14) herhangi bir çözüm önerisinin
sunulmadığı görülmüştür. Bunların dışında; ‘kimyasal çözüm
henüz bulunmadığından, turunçgil uzun antenli teke böceği için
fındık ağaçlarının iş makineleri eşliğinde bahçelerden sökülerek
yakıldığı’, ‘Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü tarafından
halka tarım ilâcı verildiği’ ve ‘halkın kendi gayretiyle ilâçlama
yaptığı’ şeklinde çabaların bulunduğu belirlenmiştir. Arktik alanın
donmuş tundralarından Amazon’un sık yağmur ormanlarına
kadar hemen hemen her türlü ortamda bulunabilen böceklerin
(Suman, Dhaneshvari & Mohd, 2024), kirlilik ve habitat kaybı gibi
insan kaynaklı çevresel değişikliklerin başlıca biyolojik
göstergeleri arasında bulunduğuna vurgu yapılmıştır (McGeoch,
1998). Özellikle otçul böcekler, her yıl dünyada mahsulün beşte
birini yok etmekten sorumlu tutularak büyük ekonomik kayba
neden olur; yaprak, gövde ve kökleri çiğner, özsuyunu emer ve
çeşitli hastalıklar bulaştırarak bitkilere zarar verirler (Kumar &
Singh Rathor, 2020). Benzer şekilde tarımda sürdürülebilirlik
üzerinde çalışan Kayişoğlu ve Türksoy (2023), tarladan çatala
kadar olan süreçte gıda güvenliğini tehdit eden başlıca fiziksel
unsurlar arasında böcekleri de sıralamışlardır. Bütün bu
nedenlerle, tarımsal alanda çalışan kesimin olabildiğince maddi
hasardan korunabilmesi için böcek istilâlarına yönelik koruyucu
ve çözümleyici önlemlerin hızlıca alınması gerekmektedir.
Yukarıda açıklanan sonuçlara dayanılarak bu çalışma için şu
önerilere yer verilebilir:
Böcek istilâsına ilişkin haberlerin Diyarbakır, Karabük, Kilis,
Manisa, Niksar ve Van vb. yerel internet haber sayfalarında
olduğu gibi, genel basında da yer alması insanların
farkındalıklarını arttıracaktır.
Böcek istilâlarının yoğun olarak yaşandığı zamanların öncesinde
verilebilecek zararlara yönelik önlemler alınabilir. Böceklere karşı
alınabilecek önlemler, böcekleri kovucu ya da öldürücü ilâçlar ve
diğer kimyasalların tanıtımına dair uzmanlar ve yetkililer
tarafından bilgilendirme yapılarak dezenformasyonun önüne
geçilebilir. Örneğin kamu spotu oluşturma yoluyla insanların
hazırbulunuşçuluğu sağlanarak sorunla başa çıkmaları
kolaylaştırılabilir.
Haberlerde yer alan ifadelerin ve fotoğrafların insanları endişe
rüzgârından uzaklaştırması, korkuya ve paniğe sevk etmeyecek
ifadelerin kullanılması uygun olacaktır.
Haberlerde böcek istilâsının yaşandığı coğrafî ortam özellikleri
daha net şekilde açıklandığı takdirde, halkın kendi ortamlarıyla
karşılaştırma yapmaları veya böyle bir istilâ ile karşılaşma
olasılıklarını algılamaları mümkün olabilecektir.
Türkiye gibi tarım ve orman ürünlerinin ön plânda bulunduğu ve
bu varlığın korunması gerekli olan bir ülkede, böcek istilâlarına
karşı devletin ve halkın etkileşimli bir rota çizmesinin büyük önem
arz ettiği söylenebilir.
Hakem Değerlendirmesi: Dış bağımsız.
Yazar Katkıları: Fikir-Ö.Y.; G.K.Y.; Tasarım- Ö.Y.; Denetleme- Ö.Y.; G.K.Y.;
Kaynaklar- Ö.Y.; G.K.Y.; Veri Toplanması ve/veya İşlemesi- Ö.Y.; G.K.Y.;
Analiz ve/ veya Yorum- Ö.Y.; G.K.Y.; Literatür Taraması- Ö.Y.; G.K.Y.;
Yazıyı Yazan- Ö.Y.; G.K.Y.; Eleştirel İnceleme- Ö.Y.
Çıkar Çatışması: Yazarlar, çıkar çatışması olmadığını beyan etmiştir.
Finansal Destek: Yazarlar, bu çalışma için finansal destek almadığını
beyan etmiştir.
Peer-review: Externally peer-reviewed.
Author Contributions: Concept-Ö.Y.; G.K.Y.; Design- Ö.Y.; Supervision-
Ö.Y.; G.K.Y.; Resources- Ö.Y.; G.K.Y.; Data Collection and/or Processing-
Ö.Y.; G.K.Y.; Analysis and/or Interpretation- Ö.Y.; G.K.Y.; Literature
Search- Ö.Y.; G.K.Y.; Writing Manuscript- Ö.Y.; G.K.Y.; Critical Review-
Ö.Y.
Conflict of Interest: The authors have no conflicts of interest to declare.
Financial Disclosure: The authors declared that this study has received
no financial support.
Kaynaklar
Altanlar, E., & Tuncer, C. (2023). Kahverengi kokarca [Halyomorpha halys
(Stål, 1855) (Hemiptera: Pentatomidae]’ya karşı mücadelede
kullanılan feromon ve tuzak tiplerinin etkinliğinin belirlenmesi.
Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 38(3), 473-492.
American Geological Institute (1984). Glossary of geology. Falls Church,
Virginia: American Geological Institute.
Arıkan, K.G., Büyük, O.G., Yeni, B., & Per, E. (2021). Türk medyasında
yaban hayatı kaçakçılığı. Acta Infologica, 5(2), 299-317. DOI:
10.26650/acin.978812.
Below, R., Wirtz, A., & Guha-Sapir, D. (2009). Disaster category
classification and peril terminology for operational purposes.
Report No. 264; Université Catholique de Louvain: Louvain-la-
Neuve, Belgium; WHO Collaborating Centre for Research on the
Epidemiology of Disasters and Munich Reinsurance Company:
Munich, Germany.
Bendaş, K. (2022). Dijitalleşen dünyada medyanın dönüşümü: Geleneksel
medyadan yeni medyaya geçiş ve Türkiye’de internet haberciliği.
Anasay, 6(22), 373-396. DOI: 10.33404/anasay.1185803.
Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research
method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. DOI:
10.3316/QRJ0902027.

76
Eastern Geographical Review 2024 29(52):60-76 / doi: 10.17295/ataunidcd.1535596
Bozkurt, V. (2018). İstilâcı böcek türlerinin mücadelesinin yönetimi:
Anoplophora chinensis (Forster, 1771) (Coleoptera: Cerambycidae)
örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi Artvin Çoruh Üniversitesi
Doğal Afetler Uygulama ve Araştırma Merkezi, 4, 25-31.
Chaudhary, M.T., & Piracha, A. (2021). Natural disasters - Origins,
impacts, management. Encyclopedia, 1, 1101–1131. DOI:
10.3390/encyclopedia1040084
Choudhary, A., & Ahi, J. (2015). Biodiversity of freshwater insects: A
review. The International Journal of Engineering and Science (IJES),
4(10), 25-31.
Erler, M.Y. (2010). Osmanlı Devleti’nde kuraklık (1800-1880). İstanbul:
Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
Ezcurra, E., Rapoport, E.H., & Marino, C.R. (1978). The geographical
distribution of insect pests. Journal of Biogeography, 5(2), 149-157.
Hâkimiyet-i Millîye Gazetesi (1930). Çekirge mücadelesi yarın başlıyor.
Tarih: 22 Nisan 1930, sayfa 3 (gastearsivi.com).
Hekimoğlu, B., & Altındeğer, M. (2008). Küresel ısınma ve iklim değişikliği.
T.C. Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü, Samsun İl Tarım
Müdürlüğü Çiftçi Eğitimi ve Yayın Şubesi Yayını, Samsun.
Karademir, Z. (2014). İmparatorluğun açlıkla imtihanı-Osmanlı
toplumunda kıtlıklar (1560-1660). İstanbul: Kitap Yayınevi-301,
Tarih ve Coğrafya Dizisi-95.
Kayişoğlu, Ç., & Türksoy, S. (2023). Tarımda sürdürülebilirlik ve gıda
güvenliği. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 37(1),
289-303.
Kiritani, K. (2006). Predicting impacts of global warming on population
dynamics and distribution of arthropods in Japan. Population
Ecology, 48, 5-12. DOI: 10.1007/s10144-005-0225-0.
Kumar, R., & Singh Rathor, V. (2020). Nature and types of damage by
insect pests. Journal of the Entomological Research Society, 44(4),
639-646. DOI: 10.5958/0974-4576.2020.00106.1.
Lohmann, S., Heimerl, F., Bopp, F., Burch, M., & Ertl, T. (2015).
ConcentriCloud: Word cloud visualization for multiple text
documents. 19th International Conference on Information
Visualisation, July 22-24, 2015, pp. 114-120. Barcelona, Spain.
McGeoch, M.A. (1998). The selection, testing and application of
terrestrial insects as bioindicators. Biological Reviews of the
Cambridge Philosophical Society, 73, 181–201.
McMillan, J.H. (2000). Educational research: Fundamentals for the
consumer. NY: Addison Wesley Longman.
Oflamaz, B. (2017). Yazılı basında maden kazalarının sunumu (1949-
2016) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yaşar Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Ögür, E., & Tuncer, C. (2011). Küresel ısınmanın böceklere etkileri.
Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 26(1), 83-90.
Özcan, G.E., & Sivrikaya, F. (2022). Determining infestation of pine
processionary moth using remote sensing. 4th Intercontinental
Geoinformation Days (IGD), 20-21 June 2022, Tabriz, Iran.
Özer, S. (2016). Anadolu’da görülen çekirge istilâları ve halk üzerindeki
etkisi (1914-1945). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk
Tarih Kurumu Yayınları, IV/A-2-3. Dizi, Sayı: 2.
Özey, R. (2006). Afetler coğrafyası. Aktif Yayınevi.
Quarles, W. (2007). Global warming means more pets. The IPM
Practitioner- Monitoring the Field of Pest Management, XXIX
(9/10), 1-8.
Sağlam, H. (2022). Afet haberlerinde “korku çekiciliği”nin kullanımı:
Cumhuriyet, Hürriyet ve Sabah gazetelerindeki Covid-19
haberlerine yönelik bir inceleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 49, 213-228.
DOI:10.30794/pausbed.950339.
Schowalter, T.D. (2006). Insect ecology: An ecosystem approach (Second
edition). USA: Academic Press.
Singh, T., Bhat, M.M., & Khan, M.A. (2009). Insect adaptations to
changing environments- temperature and humidity. International
Journal of Industrial Entomology, 19(1), 155-164.
Suman, Dhaneshvari, A., & Mohd, F. (2024). The role of insects in the
ecosystem (Chapter 5). (In: Exploration of new trends in
entomology, Eds: Sushant Kumar, Ram Ajeet Chaudhary, Rajendra
Prasad, Arun Kumar K M, Abhishek Yadav, pp. 54-65). New Delhi:
Golden Leaf Publishers.
Tuncer, C., & Saruhan, İ. (2009). Biyolojik silah olarak böcekler. (Ed.: H.R.
Öz, F. Karaca & F. Eldemir, içinde I. Kimyasal Biyolojik Radyolojik
Nükleer Tehditler Kongresi (KBRN) bildiri kitabı, 3 Aralık 2008. s. 85-
95). Fatih Üniversitesi, İstanbul.
Turhan Sarıköse, S. (2021). XIX. Yüzyılda Çukurova’da doğal afetler ve
salgın hastalıklar. Çizgi Kitabevi.
Valenzuela, S., Puente, S., & Flores, P.M. (2017). Comparing disaster
news on Twitter and television: An intermedia agenda-setting
perspective. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 61(4),
615-637, DOI: 10.1080/08838151.2017.1344673.
Wilson, R.J., Davies, Z.G. & Thomas, C.D. (2007). Insects and climate
change: Processes, patterns and implications for conservation (In:
Insect Conservation Biology, Eds: A.J.A. Stewart, T.R. New & O.T.
Lewis Proceedings of the Royal Entomological Society’s 22nd
Symposium. CAB International Publishing, Wallingford, pp. 245-
279).
Yamamura, K., & Kiritani, K. (1998). A simple method to estimate the
potential increase in the number of generations under global
warming in temperate zones. Applied Entomology and Zoology, 33,
289-298.
Yılmaz, S., & Algül, A. (2019). Afet içerikli haberlerin sosyal öğrenme
kuramı bağlamında değerlendirilmesi. The Turkish Online Journal of
Design, Art and Communication (TOJDAC), 9(2), 234-248.
Yurdigül, A. (2014). Olumsuz olayların televizyon ana haber bültenlerinde
sunumu: “Soma faciası” üzerine bir inceleme çalışması.
Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2(4),
71-99.
Zwick, P. (2009). Biogeographical patterns (Chapter 23) (Second Edition).
(In: Encyclopedia of Insects Second Edition). Academic Press. DOI:
10.1016/b978-0-12-374144-8.00032-1.
URL 1: https://www.emdat.be
URL 2: https://sozluk.gov.tr
URL 3: https://www.haberantalya.com
URL 4: https//www.ntv.com.tr
URL 5: https://www.wordclouds.com/