Available via license: CC BY 4.0
Content may be subject to copyright.
2024 PRACE JĘZYKOZNAWCZE XXVI/3
ISSN 1509-5304 DOI10.31648/pj.10350 93–108
eISSN2450-0801
PiotrPieprzyca
UniwersytetKomisjiEdukacjiNarodowejwKrakowie
ORCID:https://orcid.org/0000-0001-8833-3085
e-mail:piotr.pieprzyca@uken.krakow.pl
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi
etnolingwistyki w analizie tekstu prawnego
On the possibility of using selected tools of ethnolinguistics
in legal text analysis
Abstrakt
Wniniejszymartykuleautorrozważamożliwośćzastosowaniakilkuwybranychnarzędzi
etnolingwistycznychwbadaniachtekstówprawnych.Zaproponowanametodama
umożliwićwydobyciespołeczniewyznawanychwartości,któresąwnichzakodowane.
Aktnormatywnytworzyprawnotekstowyobrazświata,czylizespółsądówodnoszącychsię
donormiregułpostępowaniawdanymspołeczeństwie,ocharakterzeantropocentrycznym,
widzianyzperspektywyprawodawcy.Zawartawtekstachprawnychinterpretacjapojęć
mającychistotneznaczenieprawnemożliwajestdoustaleniapoprzezsformułowanie
definicjiprawnokognitywnej,obejmującejcharakterystykędanegopojęciaizwiązaneztym
regułypostępowania.Jejpodstawowąfasetą,wynikającązfunkcjitekstuprawnegojest
deontyczność,czyliodnoszącesiędopojęcianakazy,zakazyidozwolenia.Integralnymi
składnikamitej definicjisąstereotypyprawnojęzykowe,stanowiące konwencjonalne
wyobrażenieprzedmiotuw tekścieprawnym.Stereotypytemającharakterobrazów,
wzorówi wyobrażeńideologicznych;odmianytemogąrównieżwspółwystępowaćze
sobą.Ustalenietreścistereotypówprawnojęzykowychodbywasiępoprzezcałościową
analizęaktunormatywnego,zuwzględnieniemwszelkiegorodzajuprzepisówprawnych,
odnoszącychsiędodanegopojęcia.
Słowa kluczowe: juryslingwistyka,językprawny,etnolingwistyka,obrazświatawtekście
prawnym,definicjakognitywna
Abstract
Thearticleconcernsthepossibilityof using severalselectedtoolsofethnolinguistics
inresearchonlegaltexts.Theproposedmethodistoenabledeterminationofsociety’s
valuesthatare encodedinsuchtexts.Anormativeactcreatesa legal-textual image
oftheworld,i.e.asetofjudgmentsrelatingtothenormsandrulesofconductinagiven
societythatareanthropocentricinnature,asseenfromtheperspectiveofthelegislator.
Theinterpretationoflegallysignificantconceptswhicharefoundinlegaltextscanbe
determinedbyformulatingalegal-cognitivedefinitionthatincludesthecharacteristics
94 Piotr Pieprzyca
ofacertainconceptandrulesofconductrelatedtoit.Deonticity,i.e.obligations,
prohibitionsandpermissionsreferringtotheconcept,resultingfromthefunctionofthe
legaltextisthe basicaspectofsucha definition.Itcomprisesalsolegal-linguistic
stereotypes,whichreflect theconventionalimageofasubjectin thelegaltext.These
stereotypesareimages,patternsandideologicalideas,whichmayalsoco-occurwitheach
other.Thecontentoflegal-linguisticstereotypesisdeterminedthroughacomprehensive
analysisofanormativeact,consideringalltypesoflegalprovisionsconcerningagiven
concept.
Keywords: legallinguistics,legallanguage,ethnolinguistics,linguisticimageoftheworld
inthelegaltext,cognitivedefinition
1. Wstęp
Nagrunciepolskiegojęzykoznawstwaautorzyprowadzącybadaniaetno-
lingwistyczne,zmierzającedorekonstrukcjijęzykowegoobrazuświata,
początkowokoncentrowalisięprzedewszystkimnajęzykuludowym(Bart-
miński2002:29).Wpóźniejszymczasiemetodologiętęzaczętostosować
równieżdoanalizyjęzykaogólnego1,utworów literackich2,użytkowych3
iwieluinnych,niewyłączającperspektywyporównawczej4.Wydajesię
zatem,żeskoronarzędziaetnolingwistykisątaklicznieużywanedoróż-
norodnegomateriałubadawczego–cowskazywaćmożenaichuniwersalny
charakter–tozpowodzeniemmożnajewykorzystaćdoopisujęzykasto-
sowanegowaktachnormatywnych.Niniejszytekstmanaceluwykazanie,
żemetodologialubelskiejetnolingwistykiposiadaodpowiednieinstrumenty
doprzeprowadzeniaanalizytekstówprawnych5iprzypewnychzabiegach
adaptacyjnychmożliwejestodtworzeniezawartegownichobrazuświata.
Rezultatytakiejpracybadawczejmogązkoleimiećistotneznaczenienie
tylkodlajęzykoznawców,alerównieżdlaprawnikówikulturoznawców.
2. Etnolingwistyka w służbie juryslingwistyki
Nakoncepcjęjęzykowegoobrazuświata,stanowiącąrdzeńetnolingwisty-
ki,składasię,zdaniemJerzegoBartmińskiego,kilkanaściefundamentalnych
pojęć„przydatnychdoopisujęzykawjegoróżnychaspektachispołecznych
1 Np.Mikołajczuk(1996);Bielińska-Gardziel(2009).
2 Np.Abramowicz(1989);Pieciul-Karmińska(2018).
3 Np.Bielińska-Gardziel(2003);Nowak,Olejnik(2001).
4 Np.Abramowicz,Bartmiński(1996);Bartmiński,Sandomirskaja,Telija(1999).
5 Pod pojęciem„tekstprawny”wniniejszymtekścierozumiemtekstsformułowany
wjęzykuprawnymwznaczeniuzaproponowanymprzezBronisławaWróblewskiego(1948)
–sątozatemwszelkiegorodzajuaktynormatywne:ustawy,rozporządzeniaitp.
95
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki…
manifestacjach”(Bartmiński2008:23),stanowiącychzarazemjejinstru-
mentariumpojęciowe;narzędziatebyłyprzezwielubadaczyrozwijane
iuzupełniane.Wartozastanowićsięteraz,jakieefektymożeprzynieśćzasto-
sowanieniektórychznichdoanalizytekstównormatywnych,czylijednego
zgłównychprzedmiotówbadańjuryslingwistycznych.Wniniejszymtekście
skoncentrowanosięjedynienawybranychelementachtejmetody–analiza
dotyczyćbędziepojęć:tekstowy obraz świata (jakoodmiana językowego obrazu
świata),definicja kognitywna i stereotyp językowy. Właściwezaadaptowanie
tychtrzechpodstawowychinstrumentówbadawczychmoże,moimzdaniem,
umożliwićodkryciezakodowanychwtekścieprawnymwartościitymsa-
mymbliżejpoznaćkulturęspołeczeństwa,wktórymteaktyobowiązują.
Wzwiązkuztym,żeaktynormatywne–pozaobrazemjęzykowym–tworzą
równieżrzeczywistośćprawną, wterminachtychproponujędodaćmorfem
prawno-dlaukazaniaichszczególnegocharakteru–uzyskanewtenspo-
sóbpojęciato:prawnotekstowy obraz świata,definicja prawnokognitywna
i stereotyp prawnojęzykowy.
2.1. Prawnotekstowy obraz świata
Wpolskiejliteraturzejęzykoznawczejsformułowanowieledefinicjijęzyko-
wegoobrazuświata–jakwskazujeStanisławaNiebrzegowska-Bartmińska,
pojęcietomożebyćtraktowanewsposóbprzedmiotowy–jako„obrazodbity
wjęzyku(Pisarek),zbiórprawidłowości(Tokarski),strukturazakrzepła
wjęzyku(Grzegorczykowa)”lubpodmiotowy–„jakozespół(czyichś)sądów
oświecie(Bartmiński,Tokarski),(czyjś)sposóbujmowaniarzeczywistości
(Anusiewicz),czyjaświedzaorzeczywistości(Maćkiewicz),interpretacja
rzeczywistości(Bartmiński)lubdynamicznanarracja(Filar)”(Niebrze-
gowska-Bartmińska2020:107).Mającnauwadze,żeprawostanowisystem
wartościdanegospołeczeństwa,któryzakodowanyjestprzedewszystkim
wróżnegorodzajutekstachprawnych,rekonstrukcjaobrazuświatawnich
zawartegobędziemiałanaceluprzedewszystkimodtworzenietychwar-
tości–takaoptykawymuszawybórdefinicjiocharakterzepodmiotowym.
Spośródpodanychwyżejpropozycjiwniniejszymtekściezostanieprzyjęta
najbardziejrozpowszechnionawpolskiejliteraturzedefinicjatwórcylubel-
skiejszkołyetnolingwistykiJ.Bartmińskiego,zgodniezktórąjęzykowy
obrazświatajest„zawartąwjęzykuinterpretacjąrzeczywistościdającąsię
ująćwpostacizespołusądówoświecie,oludziach,rzeczach,zdarzeniach”
(Bartmiński2010:158).
96 Piotr Pieprzyca
Wbadaniachetnolingwistycznychcodozasadywykorzystywanesątrzy
rodzajedanych:systemowe(np.definicjesłownikowe,etymologie,derywaty),
wywołane(badaniaankietowe)itekstowe(korpusyjęzykowe);niekiedy
badaczewykorzystujądoanalizywszystkietetrzyźródłarównocześnie6.
Wzwiązkuztym,żepostulatemzawartymwniniejszejpracyjestodtwo-
rzenieobrazuświatazawartegoprzezprawodawcęwaktachnormatywnych,
podstawowymźródłemdanychbędziewtymprzypadkuaktprawny.Obraz
światawnimzakodowanystanowiodmianętekstowegoobrazuświata.
Prawnotekstowy obraz światajestzatemdokonanąprzezprawodawcę
interpretacjąrzeczywistości,naktórąskładasięzespółsądówdotyczących
normiregułpostępowaniawspołeczeństwie.Tekstowyobrazświatamoże
zawieraćsięwbazowym,ogólnymjęzykowymobrazieświata,powtarzając
czyteżegzemplifikującsystemowejegoskładniki,jednakmożeteż„kreować
nowesposobypostrzeganiarzeczywistości,dokonywaćreinterpretacjisys-
temowopowtarzalnychkategoryzacjiiwartościowań”(Tokarski2016:33);
zastrzeżenietodotyczyrównieżaktównormatywnych.
Wbadaniachzzakresuetnolingwistykiczęstopodkreślasię,żejęzykowy
obrazświatajestnaiwny,tj.antropocentryczny,odpowiadającyjegopotrze-
bomimierzonyjegomiarą(Bartmiński2006:14).Podobnetendencjemożna
zauważyćrównieżwtekstachprawnychitonietylkotych,któredotyczą
regulacjistosunkówmiędzyludzkich,leczrównieżtych,któredotycząrelacji
międzyczłowiekiemiświatemprzyrody.Dobrymprzykłademjesttuustawa
oochroniezwierząt,któradokonujekategoryzacjitychistotnapodstawie
funkcji,jakiespełniająwświecieczłowieka(nacowskazująstosowanewniej
kolokacjezwierzęta domowe,zwierzęta gospodarskieitp.,oczymbędziejesz-
czemowaponiżej).Dlapotrzebprawnychwaktachnormatywnychtworzone
sądefinicjelegalne,niejednokrotnieodbiegająceznaczeniowooddefinicji
ogólnychlubteżpokrywającesięznimijedynieczęściowo7.Jakstwierdzają
MałgorzataGębka-WolakiAndrzejMoroz:
zgodniezpowszechnieakceptowanązasadąustanawianierelacjipomiędzyformalną
aznaczeniowąstronąznakujęzykowegojestprocesemdługotrwałyminiepodlegającym
6Np.Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. Red.J.Bartmiński.T.1–5(2015).
7Przykładowo,zgodniezdefinicjązawartąwSłowniku języka polskiego PWN,do-
kumentemjest:1.pismourzędowe;2. dowódstwierdzającyczyjąśtożsamość,np. dowód
osobisty,legitymacja;3.materiał,przedmiotmającywartośćdowodowąlubinformacyjną;
4.potocznie:filmdokumentalny;5.winformatyce:logiczniespójnaporcjainformacjiprze-
twarzanawsystemiekomputerowym,<https://sjp.pwn.pl/sjp/dokument%3B2555296.html>,
dostęp:16.06.2024,podczasgdy wKodeksiekarnymdokumentemjest„każdy przedmiot
lubinnyzapisanynośnikinformacji, zktórym jestzwiązaneokreśloneprawo,alboktóry
zewzględunazawartąwnimtreśćstanowidowódprawa,stosunkuprawnegolubokoliczno-
ścimającejznaczenieprawne”(art.115§14k.k.).
97
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki…
zasadniczo„wolijednostki” [...]wodmianachspecjalistycznychrelacja tapodlega
kontrolizestronyużytkownika(Gębka-Wolak,Moroz2019:67).
Zjawiskotojestszczególniewidocznewprzypadkutekstówprawnych,
wktórychprawodawcamożewielokrotniezmieniać(inierzadkozmienia)
definicjeużytychwnichpojęć.
Wzwiązkuztym,żefunkcjeiobszarregulacjikażdegotekstunorma-
tywnegosąinne,definicjeprawnewtymsamymsystemieprawnymmogą
dodatkoworóżnićsięmiędzysobą8.Prawodawcatworzyzatemznaczeniasłów
dlaswoichpotrzeb,pomijającczęściowowwieluprzypadkachichznaczenie
wjęzykuogólnymlubpotocznym.Użytkowycharakterdefinicjiprawnych
potwierdzarównieżfakt,żepoprzeznowelizacjeustawustawodawcadokonuje
zmianichtreści,wskutekczegoznaczenietychdefinicjijestrozszerzane
lubzawężane9.
2.2. Definicja prawnokognitywna
Napotrzebybadańetnolingwistycznychstworzonopojęcietzw.definicji
kognitywnej,nieodpowiadającejznaczeniuabstrakcyjnemuiobiektywnemu,
leczmającejcharaktersubiektywny,ujmującejto,„coludzierozumiejąpod
określonymisłowami,jakietreści(cechy,wartości)mająnamyśli,tworząc
sobiementalnewyobrażenieprzedmiotu”(Bartmiński2008: 25).Warto
dodać,że„definicjakognitywnazacelgłównyprzyjmujezdaniesprawy
zesposobupojmowaniaprzedmiotuprzezmówiącychdanymjęzykiem,
tj.zesposobuutrwalonejspołecznieidającejsiępoznaćpoprzezjęzykiuży-
ciejęzykawiedzyoświecie,kategoryzacjijegozjawisk,ichcharakterystyki
iwartościowania”(Bartmiński2006:42).Definicjekognitywneniekiedy
znacznieodbiegająoddefinicjileksykograficznych,ichcelemjestbowiem
przedewszystkimwydobyciezdeterminowanejkulturowointerpretacjiświa-
ta(Bartmiński2006: 45).Zdaniadefiniującesąuporządkowanewedług
8Przykładowo,terminosoba bliskawustawieoprawachpacjentaiRzecznikuPraw
Pacjentaoznacza„małżonka,krewnegododrugiegostopnialubpowinowategododrugiego
stopniawliniiprostej,przedstawicielaustawowego,osobępozostającąwewspólnympożyciu
lubosobęwskazanąprzezpacjenta”(art.3ust.1pkt2tejustawy),podczasgdywustawie
okształtowaniu ustrojurolnegoosobąbliskąjestzstępny,wstępny,rodzeństwo, dzieci
rodzeństwa, rodzeństworodziców,małżonek,rodzicemałżonka, osobyprzysposabiające
iprzysposobione,ojczym,macochaipasierb.Jesttoprzykładtzw.polisemiiwewnętrznej
wjęzykuprawnym.Natomiastwjęzykuogólnym„osoba bliska”macharakter znacznie
bardziejsubiektywny.
9 Przykładowo,ustawąozmianieustawyokształtowaniuustrojurolnegoorazniektó-
rychinnychustawdokonanonowelizacjiustawy okształtowaniuustrojurolnego, dodając
dokręguosóbbliskichrównieżrodzeństworodzicóworazpasierbów.
98 Piotr Pieprzyca
określonychkategorii–tzw.faset,którychdobórzależyodtypówhaseł
(Bartmiński2006:50).Wartowtymmiejscuzastanowićsię,jakiefasety
mogłybyzostaćzastosowanedladefinicjistworzonychna podstawietek-
stówprawnych.Wydajesię,żezewzględunaichcharakterystykęifunkcję
jednązpodstawowychfasetbędziedeontyczność,czylizwiązanezdanym
hasłemnakazy,zakazyidozwolenia(Pieprzyca2024).Proporcjapomiędzy
tymitrzemawymiaramimodalnoścideontycznejzależeć będzieodaktu
prawnego,wktórymdanehasłowystępuje–wprzepisachocharakterze
prawnokarnymprzeważaćbędąregulacjedotyczącezakazów,podczasgdy
waktachcywilnoprawnychpojawiaćsiębędzieznaczniewięcejdozwoleń,
któremogą„dopuszczaćokreślonezachowanialubwyrażaćkompetencje
dowykonaniaokreślonychczynności”(Nowak-Korcz2013:85).Możliwesą
równieżsytuacje,gdydanytekstprawnyzawieraćbędzieprzepisyodwołujące
siędowszystkichtrzechwymiarówmodalnoścideontycznej.
NapodstawieustawyoochroniezwierzątdlapojęciaZWIERZĘ można
przykładowoutworzyćnastępującefasety deontyczne:
[nakaz]
• człowiekjestzwierzęciuwinienposzanowanie,ochronęiopiekę,
• zwierzętomwykorzystywanymdocelówrozrywkowych,widowiskowych,
filmowych,sportowychispecjalnychnależyzapewnićopiekęweteryna-
ryjną,
• każdezwierzęnależytraktowaćwsposóbhumanitarny.
[zakaz]
• zwierzęniemożebyćzabijaneaniuśmiercaneniezgodniezzasadami
wymienionymiwustawie,
• niemożnaznęcaćsięnadzwierzętami,
• niemożnaimportowaćzwierzątznaruszeniemprzepisówustawy,
• niemożnazwierzątprzeciążać,używaćdopracyzwierzątchorychlub
niedożywionych,
• niemożnastosowaćwobeczwierzątfarmakologicznychimechanicznych
metodiśrodkówdopingujących,
• niemożnawykorzystywaćzwierzątwwidowiskachisportachnoszących
znamionaokrucieństwa,
• niemożnazmuszaćzwierzątdowykonywaniaczynności,którepowodują
bóllubsąsprzecznezichnaturą.
[dozwolenia]
• zwierzęmożebyćodebranewłaścicielowilub opiekunowi na podstawie
decyzjiwójta(burmistrza,prezydentamiasta)wprzypadkuznęcaniasię
nadnim,itd.
99
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki…
Opróczkategoriicharakterystycznychdlajęzykaprawnego,możliwe
jeststworzeniefasetwyprofilowanychpodkonkretnyaktnormatywny,
dostosowanychdomateriiprawnej,którądanytekstreguluje.Itak,głównym
tematemanalizowanejustawyoochroniezwierzątjestrelacjapomiędzy
człowiekiemizwierzęciemorazmiejscezwierzątwpolskimspołeczeństwie.
Wefekciemożnawyróżnićkolejnyaspektdefinicji,zbliżonydofasety
[zastosowanie,użytek,narzędzie],stosowanejwSłowniku stereotypów i sym-
boli ludowych podredakcjąJ.Bartmińskiego(1996) –będzieto[relacja
zczłowiekiemifunkcje],gdziewyszczególnionezostanąfunkcjetychistot
wświecieludzkimisposóbichwykorzystania:
[relacja z człowiekiem i funkcje]
• zwierzę domowe, laboratoryjne, gospodarskie, zwierzę wykorzystywane do
celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych, specjalnych,
wopozycjidoktórychwyróżnićmożnazwierzę wolno żyjące (dzikie)–
zdefiniowanewart.4pkt21tejustawyjakozwierzę nieudomowione, żyjące
w warunkach niezależnych od człowieka.
Wproponowanymmodeludefinicji,pozacharakterystycznymidlatekstu
prawnegofasetami,możliwejestrównieżzastosowaniekategoriiogólnych,
znanychzewspomnianegowyżejSłownika stereotypów i symboli ludowych,
takichjak:
[Hiperonim]
Istotażyjąca,zdolnadoodczuwaniacierpienia.
[Opozycje]
Zwierzę—rzecz10,zwierzę—człowiek.
Obiefasetymajądoniosłąfunkcjęwtekścieprawnym.Pierwszaznich
przyporządkowujebowiempojęciedookreślonejkategoriiprawnej,która
regulowanajestokreślonymiprzepisami,mogącymiuzupełniaćtekstowy
obrazdanegopojęcia.Opozycjazaśsłużyskontrastowaniuanalizowanego
pojęciawzględemdrugiegoitymsamymwyłączeniustosowaniaokreślonych
przepisówprawnych,lubteżwyjątkowo–jakmatomiejscewprzypadku
pojęciaZWIERZĘ wustawieoochroniezwierząt–podkreśleniuichodręb-
negostatusupomimostosowaniadonichwznacznejmierzetychsamych
przepisów,coprzeciwstawianymuobiekt(tj.rzecz).
Takutworzonądefinicjępojęcia,stworzonąprzyużyciumetodstosowa-
nychwetnolingwistyce,powstałąnapodstawieprzepisówdanegotekstu
10 Należyw tym miejscuzaznaczyć, że wprawdzieustawaoochronie zwierzątwpro-
wadzawyraźnąopozycjęzwierzę–rzeczpoprzezprzepisart.1ust.1(„Zwierzę[…]niejest
rzeczą”).Jednakchwilępóźniej,wust.2tegoartykułu,stwierdzazarazem,że„wsprawach
nieuregulowanychwustawiedozwierzątstosujesięodpowiednioprzepisydotyczącerzeczy”.
100 Piotr Pieprzyca
prawnego,nazwałemdefinicją prawnokognitywną (Pieprzyca2024).
Oddefinicjilegalnejbędziejąróżnićfakt,że bierzepoduwagęnietylko to,
co ustawodawcazawarłbezpośredniowdefiniensiekonkretnegoprzepisu
prawnego,leczrównieżto,cowynikazinnychjegowypowiedzi(przepisów).
Tymsamymuwzględniaonaetnolingwistycznypostulat,abyniezawężać
definiensado„koniecznychiwystarczającychskładnikówznaczeniowych,
któremająfunkcjędystynktywną”(Bartmiński2006:47).Treśćtegotypu
definicjikierowanajestdoobywatelizapośrednictwemprzepisówprawnych,
zaśzadaniembadaczajestdokonanierekonstrukcjidanegopojęciawjak
najpełniejszymzakresie.
To,cołączydefinicjękognitywną,stosowanąwetnolingwistyce,zpropo-
nowanątudefinicjąprawnokognitywną,jestfakt,żejednaidruganiema
charakteruscjentystycznego,choćzbieżnośćtawynikazcałkiemróżnych
przyczyn.Podczasgdyta pierwszama odtworzyćistniejącąjużzbiorową
świadomośćużytkownikówjęzykanatematkonkretnegopojęcia,todruga
dążydorekonstrukcjiobrazutegopojęcia,któryustawodawcanarzuca
społeczeństwu.Przykładowo,wustawieoochroniezwierzątznajdujesię
przepisstwierdzający,żeustawaregulujepostępowaniezezwierzętamikrę-
gowymi.Zawężonozatem–poprzezart.2ust.1tejustawy–zakrespojęcia
ZWIERZĘtylkodookreślonejkategorii,wwynikuczegozwierzę i kręgowiec
nagruncietejustawysąrównoważneznaczeniowo,coniewątpliwiejest
sprzecznezwiedząnaukowąidefinicjąsłownikową,jednaknajwyraźniej
mauzasadnieniejurydyczne.Tekstprawnykreujezatemobrazświata
odmiennywzględempotocznegolubnaukowego.Wiedzanatematobrazu
światawtekstachnormatywnychprzyswajanajestwprocesienabywania
świadomościprawnejprzezczłonkówspołeczeństwa,tak jakwiedzana
tematpotocznegoobrazuświatanabywanajestwprocesieprzyswajania
językaisocjalizacji.Jedenidrugiobrazjestwięczgórynarzucany–bądź
przezgrupę,społeczność,bądźprzezprawodawcę.
Wartozwrócićrównieżuwagęnato,żejęzykowyobrazdanegopojęcia
„wydobyty”ztekstuprawnegoniekonieczniemusibyćzbieżnyzwyobra-
żeniamiutrwalonymiwpotocznymobrazieświata.Wpowyższejustawie
ZWIERZĘjestistotążywą,którapowinnabyćodpowiedniotraktowana
przezczłowieka.Przeprowadzoneanalizyjęzykowegoobrazuzwierzątwe
frazeologiianimalistycznej(Piasecka2021;Kielak2020),jakrównieżwzna-
czeniumetaforycznym(Tokarski1999)prowadządoodmiennychwniosków
–zwierzętasątraktowanejakoistotymającesłużyćludziom,konotujące
cechywprzeważającejmierzenegatywneipostrzeganeprzezpryzmatich
przyszłegoprzeznaczenia.
101
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki…
Definicjakognitywna,stosowananagruncieetnolingwistyki,przybiera
postaćsąduoprzedmiociew formiezdanialubjegotekstowegoekwiwa-
lentu(Bartmiński2006:49).Podobnierzeczsięmawprzypadkudefinicji
prawnokognitywnej,skonstruowanejnapodstawiewypowiedzidyrektywal-
nych.Zdaniatebędąmiałyswojeźródłowprzepisachprawnych,wktórych
danyprzedmiothasłowysiępojawiaiktóretymsamymstanowićbędączęść
dokumentacyjnądefinicji.
Obokwspomnianychjużpodobieństwpomiędzydefinicjąkognitywną
aprawnokognitywnąmożnajednakzauważyćpewneróżnice.Uzasadniając
zastosowanieprzymiotnika„kognitywna”,J.Bartmiński(2006:42)wskazał
dwazasadniczepowody:popierwsze–charakterpoznawczytejdefinicji,
coprzejawiasięw uwzględnianiuwjejtreścisposobupercepcjiobiektu
przezużytkownikajęzyka,podrugie–nawiązaniedonurtulingwistyki
kognitywnej,zajmującejsiękwestiamiludzkiej(„naturalnej”)kategoryza-
cjizjawiskświata.Wprzypadkudefinicjiprawnokognitywnejużycietego
morfemumanatomiastnaceluprzedewszystkimnawiązaniedostruktury
tejdefinicji,tzn.jejfasetowegouporządkowaniaorazopisowegocharak-
teru,tj.nieograniczaniasięwyłączniedocechdystynktywnych.Ponadto
wprzypadkudefinicjiprawnokognitywnejmożnamówićraczejosposobie
percepcjipojęciaprzeznadawcę,tj.prawodawcę.
Zewzględunapolisemicznośćwewnętrznąjęzykaprawnegoiodrębność
tematycznąmożliwawydajesięsytuacja,żetosamopojęciewramach
jednegosystemuprawnegobędziemiałoróżnedefinicjeprawnokognityw-
new zależnościodwybranejgałęziprawa.ZwróciłnatouwagęTomasz
Gizbert-Studnicki,stwierdzając,że „swoisteobrazyświatazwiązanesą
zposzczególnymigałęziamiprawa.Tekstynależącedoróżnychgałęziwod-
miennysposóbkategoryzujątesamedanedoświadczeniaorazniejedno-
krotnienadająimodmiennekwalifikacje”(GizbertStudnicki1992:161).
PrzykłademjestchociażbywspomnianewyżejpojęcieZWIERZĘ,którego
obrazwustawieoochroniezwierzątjestcałkieminnyniżwKodeksiecy-
wilnym(zob.Pieprzyca2024).Przedmiotregulacjiprawnejnarzucazatem
odpowiednieprofilowaniepojęć.
Jakjużzauważono,częśćpojęć–terminówprawnychjesteksplicyt-
niezdefiniowanawaktachnormatywnych.W takimprzypadkuoczywi-
ściedefinicjaprawnastanowićbędzieczęśćdefinicjiprawnokognitywnej,
niewyczerpującjejjednak.Tadrugastanowibowiempełniejszyobraztego
pojęciawidzianyzperspektywypodmiotu– prawodawcy,zbudowanynie
tylkonasamymprzepisiedefiniującym,leczrównieżuwzględniającyinne
użyciategopojęciawtekścieprawnym.
102 Piotr Pieprzyca
Definicjaprawnokognitywnato nietylkozwięzła syntezaregulacji
prawnychodnoszącychsiędodanegopojęcia,leczrównieżźródłopoznania
wmniejszymlubwiększymzakresiekulturydanegospołeczeństwa.Nawet
napodstawiewyżejpodanegozarysudefinicjipojęciaZWIERZĘmożemy
odtworzyćwieleregułpostępowania,wyznawanychwspółcześniewpolskim
społeczeństwie,chociażbybrakakceptacjidlaznęcaniasięnadzwierzętami,
czyteżdlaokrutnegoichtraktowania.Schematdocieraniadozjawiskkultu-
rowychwprzypadkutegotypuanalizywyglądaćzatembędzienastępująco:
Schemat 1.Etapyetnolingwistycznejanalizytekstuprawnego
Wopozycjidotradycyjnychschematównurtulingwistykikulturowej
ietnolingwistyki,operującychkategoriamijęzyk – kulturalubewentualnie:
język – kultura – człowiek wróżnychkonfiguracjach,wetnolingwistycznej
analizieaktunormatywnegopojawiasiętrzecielement–prawo–jako
ogniwopośrednie,łączącedwapozostałe,czylijęzykikulturę.
Punktemstycznympomiędzyjęzykowymobrazemświataaprawemsą
wartości–jednoidrugiezawierabowiempewiensystemwartości;wprzy-
padkuprawamożnagozrekonstruowaćnapodstawieanalizyprzepisów
prawnych.Jakjużwspomnieliśmy,waktachnormatywnychwartościowanie
oscylujewokółpojęć:nakaz – zakaz – dozwolenie,którezkoleiwjęzykoznaw-
stwietraktujesięjakointegralneskładnikizjawiskamodalnoścideontycznej.
Stosowaneprzezustawodawcęwykładnikijęzykowe,np.czasownikipowi-
nien,jest zobowiązany (nakaz),nie może(zakaz),strukturamóc+bezoko-
licznik(dozwolenie)istrukturygramatyczne,np.czasteraźniejszysłużący
dowyrażanianakazu(Nowak-Korcz2013:89)–sąnośnikieminformacji,
cowdanejspołecznościjestakceptowalne,aconie,azatemwyrażeniate
mająwartośćaksjologiczną.Definicjaprawnokognitywnamanaceluuka-
zaniewyznawanegowspołeczeństwiesystemuwartości.
2.3. Stereotyp prawnojęzykowy
Wetnolingwistycestereotypyokreślonezostałyjako„determinowa-
nesubiektywniewyobrażeniaprzedmiotówi zdarzeń,[które]obejmują
zarównoichcechyopisowe,jakiwartościujące,a takżesą rezultatem
interpretacjirzeczywistościwramachspołecznychmodelipoznawczych”
(Bartmiński2008:24).Stereotyp prawnojęzykowyjestzaśtypowym
103
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki…
wyobrażeniemprzedmiotu,jakiwynikaztreścidanegoaktunormatywnego.
Przypuszczaćmożna,że wprzypadkutekstówprawnychstereotypyjęzyko-
weczęściejdotyczyćbędąfunkcjidanegodesygnatuwspołeczeństwieniż
np.jegowygląduzewnętrznego.Przyustalaniu,cojeststereotypem,aconie,
należywziąćpoduwagęzarównotreśćprzepisówprawnych,wszczególności
definicjilegalnych(jeśliwystępująwtekście),jakiwszelkieinneużycia
danegohasławakcienormatywnym.DlawspomnianegojużpojęciaZWIE-
RZĘnajważniejszącechąwynikającązustawyoochroniezwierzątbędzie
funkcjasłużeniaczłowiekowidonajrozmaitszychcelów,podporządkowanie
człowiekowi.Właściwośćtęmożemyprzypisaćnawetdozwierzątwolnoży-
jących(dzikich)–kolokacjatapojawiasięwanalizowanejustawiegłównie
wkontekściepozyskiwaniawcelupreparowaniaichzwłok(art.22ustawy
oochroniezwierząt).
Stereotypyprawnojęzykowe,jakicaładefinicjakognitywnamogąbyć
odtworzonenietylkonapodstawieprzepisów,wktórychdanepojęciesię
pojawia,leczprzywykorzystaniucałegotekstunormatywnego,zuwzględ-
nieniemjegosystematyki.Źródłemdanychdoanalizybędązatemrównież:
tytułaktunormatywnegoiposzczególnychrozdziałów,atakżeinneprzepisy
prawneodnoszącesiędodanegopojęcia,szczególniewtedy,gdypojęcieto
jestzawartewnazwiedanejjednostkisystematyzacyjnej.W przypadku
pojęciaWŁADZARODZICIELSKAwKodeksierodzinnymiopiekuńczym
źródłemdanychbędą zarównokonkretneprzepisy,którychczęściąjest
wyrażeniewładza rodzicielska, jakrównieżwszystkieinne,którezawarte
sąwoddziale2–Władzarodzicielska(rozdziałIIdział1Ategokodeksu).
Przyustalaniucechstereotypuwskazanejestponadtouwzględnianienie
tylkoprzepisówkonkretnych,zawierającychdyspozycjęnormy,leczrównież:
1)przepisówodsyłających,czyliwskazujących,wjakimprzepisielubakcie
normatywnymzostałyzawarteposzukiwanewzoryzachowania11,
2)przepisówblankietowych,zawierającychkompetencjędanegoorganupań-
stwadostanowieniaprawa(Chauvin,Stawecki,Winczorek2021:127)12
–wobuprzypadkachwrazzprzepisamilubaktamiprawnymi,doktórych
oweprzepisysięodnoszą.
11 Przykłademjestchociażbypojęcienieruchomościrolnejnagruncie wspomnianej
wyżejUstawyzdnia11kwietnia2003r.okształtowaniuustrojurolnego,wktórejdefinicja
tegopojęciaodsyładoKodeksucywilnego(art.2pkt2tejustawy).
12 Przykładowo,przytworzeniudefinicjiprawnokognitywnejpojęciarolnikindywidual-
nywrozumieniuUstawyzdnia11kwietnia2003r.okształtowaniuustrojurolnegonależy
wziąćpoduwagęnietylkodefinicjęlegalną,zawartąwart.6ust.1tejustawy,leczrównież
m.in.art.7ust.8iwydanenapodstawietegoprzepisuRozporządzenieMinistraRolnictwa
iRozwojuWsizdnia17stycznia 2012 r.w sprawiekwalifikacjirolniczychposiadanych
przezosobywykonującedziałalnośćrolniczą.
104 Piotr Pieprzyca
TypologizacjastereotypówjęzykowychstosowanaprzezJ.Bartmińskiego
(2009:92–93)obejmujeczterypodstawoweodmiany,tworząceróżneramy
metatekstowe.Obrazytostereotypyodwołującesiędocechrealnych,zawie-
rającesięwramie„taki,jakijest”.Wzory,czylicechywymaganeodobiektu,
osadzonesąwramie„taki,jakibyćpowinien”.Obatewariantyodwołująsię
doróżnegostopniamodalnościasertorycznej(realny/idealny).Kolejnedwa
zaśwymykająsiętymkryteriom:wyobrażeniamitologiczneodnosząsiędo
kulturowo-językowychwyobrażeńistotmitologicznychiopisująprzedmiot
„taki,jakimożebyć”,zaśwyobrażeniaideologiczne–„taki,jakimożebyć
ijakibyćpowinien”idotycząjęzykowo-kulturowychwyobrażeńsytuacji
społecznych,postawizachowańczłowieka.Wartowtymmiejscuzastanowić
się,wjakichwariantachmogąwystępowaćstereotypyprawnojęzykowe.
Jużnapodstawiepowyższychrozważańmożnastwierdzić,żeaktynor-
matywnetworząobrazy,odwołującesiębezpośredniodorzeczywistości
–wprzypadkupojęciaZWIERZĘ,wpowołanejustawieoochroniezwie-
rzątjesttoistotażyjąca,zdolnadoodczuwaniacierpienia.Obrazybędą
równieżwłaściwedladefinicjilegalnych.PrzykłademjestpojęcieROLNIK
INDYWIDUALNYnagruncieart.6ustawyokształtowaniuustrojurol-
nego–jesttoosoba,któraprowadziosobiściegospodarstworolne,posiada
odpowiedniekwalifikacjerolniczeitp.PojęcieNIEWOLNICTWOzgodnie
zdefinicjązawartąwart.115§22Kodeksukarnegowiążesięnatomiast
ztraktowaniemczłowiekajakoprzedmiotwłasności.
Jeśliprzyjmiemy,żeprymarnąfunkcjąprawajesttworzenienorm,czyli
regułpostępowania,tobezwątpieniakonsekwencjątegojestfunkcjonowanie
wtekścieprawnymkolejnegowariantustereotypów–wzorów.Zaprzykład
posłużyćtumogąchociażbytzw.ustawykorporacyjne,tworzącepozytyw-
nestereotypywzorcowychprzedstawicielizawodówprawniczych.Zgodnie
zart.11pkt2ustawy–Prawoonotariacie,nanotariuszamożebyćpowo-
łanaosoba,którajestnieskazitelnegocharakteru,innymisłowy–cechą
prawdziwegoNOTARIUSZAjestnieskazitelnycharakter.Zkoleizgodnie
zart.3ust.2ustawyoradcachprawnychradcaprawnywykonujezawód
zestarannościąwynikającązwiedzyprawniczejorazzasadetykiradcy
prawnego,z czegowynika,żeprawdziwyRADCAPRAWNY jestprzede
wszystkimstaranny.Przykłademzinnejgałęziprawamożebyćdyspozycja
art.23Kodeksurodzinnegoiopiekuńczego,zgodniezktórymprawdziwy
MAŁŻONEKjestwiernyipomagadrugiemumałżonkowi.
Wyobrażeniamitologiczneniesąprzedmiotemregulacjiprawnychwak-
tachnormatywnych,natomiastwyobrażeniaideologicznesąwnichniewąt-
pliwiezakodowane,szczególniejeślichodzioaktynajwyższejrangi,zawie-
rającepodstawowezasadyustrojupaństwa.Napodstawieprzeprowadzonej
105
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki…
przezemnieanalizypreambułkonstytucjipaństweuropejskich(Pieprzyca
2017:58)możnastwierdzić,że na stereotyppojęciaPAŃSTWOwwięk-
szościtychkrajówskładasięprzedewszystkimkierowaniesięzasadami
demokracji.Stereotypyideologicznemogąbyćrównieżzawartewaktach
oniższejrandze.Przykładowo,wart.3Kodeksukarnegowodniesieniudo
pojęciaKARAwidocznajestzasadahumanitaryzmu–przepistenstanowi
bowiem,że„karyorazinneśrodkiprzewidzianewtymkodeksiestosujesię
zuwzględnieniemzasadhumanitaryzmu,wszczególnościzposzanowaniem
godnościczłowieka”.
Odmianystereotypówzawartewaktachnormatywnychmogąrównież
–podobniejakwjęzykuogólnym–współwystępowaćzesobą.Przykładowo,
WŁADZARODZICIELSKA jestpojęciem,na któreskładasięzarówno
obraz,gdyżzgodniezKodeksemrodzinnymiopiekuńczymprzysługujeona
codozasadyobojgurodzicom(art.93tegokodeksu),jakrównieżwzór,gdyż
obejmuje„obowiązekipraworodzicówdowykonywaniapieczynadosobą
imajątkiemdzieckaorazdowychowaniadziecka,zposzanowaniemjego
godnościipraw”(art.95tegokodeksu).
3. Konkluzja i perspektywy badawcze
Przeddokonaniempodsumowanianależyzaznaczyć,żezaproponowana
metodamapewneograniczenie.Prowadzeniebadańetnolingwistycznych
wtekstachlegislacyjnychjestniewątpliwienajbardziejskutecznewprzy-
padkupojęćoznacznejdoniosłościprawnej,coskutkujedużąliczbąwystą-
pieńiróżnorodnymikontekstami,natomiastprzynosimniejzadowalające
rezultatywprzypadkuniewielkiejliczbywystąpieńhasłowanegopojęcia
wmaterialedokumentacyjnym.
Poczynionewyżejspostrzeżeniadotyczącestosowaniametodetnolingwi-
stykiwtekścieprawnymprowadządonastępującychkonkluzji:
1)możliwejestwykorzystaniewybranychnarzędzietnolingwistycznychdo
analizytekstównormatywnych,dziękiktórejmożliwajestrekonstrukcja
prawnotekstowegoobrazuświata,
2)prawnotekstowyobraz świata w aktach normatywnych jest projekcją
przekonańizamierzeńustawodawcy(lubinnegoorganutworzącegotekst
prawny),uwarunkowanychprawnie,historycznie,społecznie,kulturowo
ipolitycznie,
3)napotrzebyopisuprawnotekstowegoobrazuświatamogąbyćtworzone
tzw.definicjeprawnokognitywne,obejmującecechydanegopojęciaizwią-
zaneznimregułypostępowania,wyrażonewformienakazów,zakazów
idozwoleń,
106 Piotr Pieprzyca
4)wzwiązkuztymjednąznajważniejszychfasettworzącychtędefinicję,
specyficznądlaaktównormatywnychjestdeontyczność;ponadtowopisie
prawnojęzykowegoobrazuświatamożliwejeststosowaniefasetocharak-
terzeogólnym,jakiinnych,dostosowanychdotreścikonkretnegoaktu
prawnegolubdziedzinyprawa,
5)aktynormatywnezawierająstereotypyprawnojęzykowe,mającecharakter
obrazów,wzorówiwyobrażeńideologicznych.
Niniejszapropozycjaadaptacjiwybranychnarzędzimetodologiietnolin-
gwistykidoaktównormatywnychzostała przedstawionajedyniewogól-
nymzarysieizcałąpewnościąwymagadalszychstudiów,którepomo-
gąjąudoskonalićizwiększyćjejfunkcjonalność.Wieleinnychistotnych
dlatejmetodypojęć(chociażby profilowanie, rama doświadczeniowa, typ
racjonalności czyteż scena)niezostałowniniejszymtekścieuwzględnionych
iniewątpliwiewymagadodatkowejrefleksjiwkontekścieichwykorzystania
dlacelówopisuobrazuświatawtekścieprawnym.Interesującewynikimogą
daćrównieżbadaniaporównawcze,wktórychprzedmiotemanalizybędzie
tosamopojęciewróżnychsystemachprawnychiróżnychparadygmatach
językowo-kulturowych.Dostosowanieopisanychwniniejszymtekścieetno-
lingwistycznychnarzędzidlapotrzebjuryslingwistykimożezpewnością
otworzyćnoweperspektywybadawczezarównowwymiarzeteoretycznym,
odnoszącymsiędosamejmetodologii,jakipraktycznym,poprzezrekon-
strukcjęobrazupojęćfundamentalnychdlaprawa,społeczeństwaikultury.
Nakoniecwartozaznaczyć,żeniniejszaanalizaodnosisiędokorpusów
tekstowychzłożonychzaktównormatywnychwceluodtworzeniaobrazu
światastworzonegoprzezprawodawcę.Niemajednakprzeszkód,aby–biorąc
zapunktwyjściaprzepisyprawne–poszerzyćmateriałbadawczyoteksty
konkretyzujące,opisująceiinterpretująceaktyprawne,któredoprecyzowują
zarazemwolęprawodawcy,takiejakorzeczeniasądoweczytekstyzzakresu
dogmatykiprawa.Dziękitemumożliwebędzieodtworzenieprawnoteksto-
wegoobrazuświatawznaczniepełniejszymzakresie.
Literatura
AbramowiczM.(1989):Incipit tekstu w kontekście kulturowym na przykładzie poezji staro-
francuskiej.„Etnolingwistyka”2,s.39–48.
AbramowiczM.,BartmińskiJ.(1996):Francuski „peuple” i polski „lud”. Dwa pojęcia – dwa
paradygmaty językowo-kulturowe.„Etnolingwistyka”8,s.41–56.
BartmińskiJ.(2002):Lubelska etnolingwistyka.„Analecta”11/1–2(21–22),s.29–42.
BartmińskiJ.(2006):Językowe podstawy obrazu świata.Lublin.
BartmińskiJ.(2008):Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa, lingwistyka antropologiczna?
[W:]„JęzykaKultura”.T.20:Tom jubileuszowy.Red.A.Dąbrowska.Wrocław,s.15–33.
BartmińskiJ.(2009):Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin.
107
O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki…
BartmińskiJ.(2010):Pojęcie „językowy obraz świata” i sposoby jego operacjonalizacji.
[W:]Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa? Red. P.Czapliński,A.Legeżyńska,
M.Telicki.Poznań,s.155–178.
BartmińskiJ.(red.)(1996):Słownik stereotypów i symboli ludowych.T.1:Kosmos.Lublin.
BartmińskiJ.(red.)(2015):Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów.T.1–5.Lublin.
BartmińskiJ.,SandomirskajaI.,TelijaV.(1999):Ojczyzna w polskim i rosyjskim językowym
obrazie świata.„Etnolingwistyka”11,s.25–49.
Bielińska-GardzielI.(2003):Techniki operowania stereotypem w reklamie.„Etnolingwistyka”
15,s.165–186.
Bielińska-GardzielI.(2009):Rodzina i jej profile we współczesnej polszczyźnie.„Etnolingwi-
styka”21,s.121–138.
ChauvinT.,StaweckiT.,WinczorekP.(2021):Wstęp do prawoznawstwa.Warszawa.
Gębka-WolakM.,MorozA.(2019):Jednostka tekstu prawnego w ujęciu teoretycznym i prak-
tycznym.Toruń.
GizbertStudnickiT.(1992):Język prawny a obraz świata. [ W:]Prawo w zmieniającym się
społeczeństwie. Księga jubileuszowa prof. Marii Boruckiej-Arctowej.Red.G.Skąpska,
J.Czapska,K.Daniel,J.Górski,K.Pałecki.Kraków,s.149–161.
KielakO.(2020):Zwierzęta domowe w języku i kulturze. Studium etnolingwistyczne.Lublin.
MikołajczukA.(1996):Kognitywny obraz GNIEWU we współczesnej polszczyźnie.„Etnolin-
gwistyka”8,s.131–145.
Niebrzegowska-BartmińskaS.(2020):Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce.
Lublin.
NowakP.,OlejnikK.(2001):Współcześni czarnoksiężnicy – magia i rytuał w tekstach poli-
tycznych.„Etnolingwistyka”13,s.27–48.
Nowak-KorczP.(2013):Wybrane cechy polskiego i francuskiego języka prawa zobowiązań
umownych – charakterystyka cech umów odnoszących się do rzeczy.„ComparativeLegi-
linguistics”14,s.47–116.
PiaseckaA.(2011):Kilka uwag o antropocentryzmie i dydaktyzmie jako wykładnikach relacji
homo–animal (na podstawie polskich i rosyjskich frazeologizmów z nazwami wybranych
zwierząt gospodarskich).„PoznańskieStudiaSlawistyczne” 21,s.53–74.
Pieciul-KamińskaE.(2018):Nijakość w języku i neutralność w literaturze jako sygnał od-
mienności kulturowej.„Etnolingwistyka”30,s.113–132.
PieprzycaP.(2017):Le préambule de la constitution comme un exemple d’un texte de droit.
„ComparativeLegilinguistics”30,s.51–66.
PieprzycaP.(2024):Image jurilinguistique des animaux dans les codes civils français et polo-
nais. „InternationalJournalfortheSemioticsofLaw–RevueinternationaledeSémiotique
juridique”,<https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s11196-024-10140-4.pdf>,
dostęp:16.06.2024.
Słownik języka polskiego PWN,<https://sjp.pwn.pl/>,dostęp:16.06.2024.
TokarskiR.(1999):Językowy obraz świata w metaforach potocznych.[W:]Językowy obraz
świata. Red.J.Bartmiński.Lublin,s.65–81.
TokarskiR.(2016):Od językowego obrazu świata do obrazów świata w języku. „JęzykPolski”
XCVI,nr2, s. 28 –37.
WróblewskiB.(1948):Język prawny i język prawniczy.Kraków.
Akty normatywne
Rozporządzenie MinistraRolnictwaiRozwojuWsizdnia17stycznia 2012r.w sprawie
kwalifikacjirolniczychposiadanychprzezosobywykonującedziałalnośćrolniczą(Dz.U.
z2012r.poz.109zezm.).
Ustawazdnia 11kwietnia2003 r.okształtowaniu ustrojurolnego(t.j.Dz.U.z 2024r.
poz.423).
Ustawazdnia14lutego1991r.–Prawoonotariacie(t.j.Dz.U.z2022poz.1394zezm.).
108 Piotr Pieprzyca
Ustawazdnia21sierpnia1997r.oochroniezwierząt(t.j.Dz.U.z2023r.poz.1580).
Ustawazdnia23kwietnia1964r.–Kodekscywilny(t.j.Dz.U.z2023r.poz.1610zezm.).
Ustawazdnia25lutego1964r.–Kodeksrodzinnyiopiekuńczy(t.j.Dz.U.z2023r.poz.2809).
Ustawazdnia26kwietnia2019r.ozmianieustawyokształtowaniuustrojurolnegooraz
niektórychinnychustaw(Dz.U.z2019r.poz.1080).
Ustawazdnia6czerwca1997r.–Kodekskarny(t.j.Dz.U.z2024r.poz.17).
Ustawazdnia6lipca1982r.oradcachprawnych(t.j.Dz.U.z2024r.poz.499).
Ustawazdnia6listopada2008r.oprawachpacjentaiRzecznikuPrawPacjenta(t.j.Dz.U.
z2024r.poz.581).
