Economic sciences from the perspective of the New Washington Consensus

Abstract

Cel pracy
Celem artykułu jest dokonanie rekonstrukcji i oceny obowiązującego przez kilka ostatnich dziesięcioleci Konsensusu Waszyngtońskiego, który został porównany do projektowanego na przyszłość tzw. Nowego Konsensusu Waszyngtońskiego.

Materiał i metody
Przyjęta perspektywa badawcza polegała na identyfikacji założeń teoretycznych tych dwóch ładów gospodarczych w celu wskazania podobieństw i różnic między nimi. Dopełnieniem jest charakterystyka realnych uwarunkowań, w których projektowana zmiana się dokonuje. Dokonano analizy porównawczej obu typów ładu gospodarczego z wykorzystaniem przeglądu literatury przedmiotu.

Wyniki
Wynikiem przeprowadzonych rozważań jest identyfikacja i ocena założeń tzw. Nowego Konsensusu Waszyngtońskiego oraz określenie uwarunkowań jego realizacji.

Wnioski
W obliczu zachodzących turbulencji i zmian nie tylko w światowym systemie gospodarczym, ale także politycznym i społecznym, propozycja Nowego Konsensusu Waszyngtońskiego wydaje się być propozycją akceptowalną dla większości społeczności międzynarodowej. Nie jest natomiast taką propozycją tzw. Konsensus Pekiński.

Full text

8
DOI: doi.org/10.13166/jms/192388
NAUKI EKONOMICZNE
ZPERSPEKTYWY NOWEGO
KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
ECONOMIC SCIENCES FROM
THE PERSPECTIVE OF THE NEW
WASHINGTON CONSENSUS
JOURNAL OF MODERN SCIENCE
T 4/58/2024
www.jomswsge.com
Piotr Banaszyk
Poznan University of Economics
and Business, Poland
ORCID iD: orcid.org/0000-0002-9457-3613
Marian Gorynia
Poznan University of Economics
and Business, Poland
ORCID iD: orcid.org/0000-0002-7633-8249

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 9
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
A
Objectives: e article's objective is to reconstruct and evaluate the Washington
Consensus in force over the last few decades, compared to the New Washington Consensus.
Material and methods: e adopted research perspective consisted of identifying
these two economic orders' theoretical assumptions to indicate their similarities
and dierences. It is complemented by describing the real conditions in which the
planned change takes place. Acomparative analysis of both types of economic order
was made using areview of the subject literature.
Results: e result of the conducted considerations is the identication and assess-
ment of the assumptions of the so-called New Washington Consensus and determining
the conditions for its implementation.
Conclusions: In the face of the ongoing turbulence and changes not only in the
global economic system but also in the political and social system, the proposal of the
New Washington Consensus seems to be an acceptable proposition for the majority
of the international community. However, this condition is not met by the proposal
referred to as the so-called Beijing Consensus.
S
Cel pracy: Celem artykułu jest dokonanie rekonstrukcji ioceny obowiązującego
przez kilka ostatnich dziesięcioleci Konsensusu Waszyngtońskiego, który został porów-
nany do projektowanego na przyszłość tzw. Nowego Konsensusu Waszyngtońskiego.
Materiał imetody: Przyjęta perspektywa badawcza polegała na identykacji zało-
żeń teoretycznych tych dwóch ładów gospodarczych wcelu wskazania podobieństw
iróżnic między nimi. Dopełnieniem jest charakterystyka realnych uwarunkowań,
wktórych projektowana zmiana się dokonuje. Dokonano analizy porównawczej
obu typów ładu gospodarczego zwykorzystaniem przeglądu literatury przedmiotu.
Wyniki: Wynikiem przeprowadzonych rozważań jest identykacja iocena założeń
tzw. Nowego Konsensusu Waszyngtońskiego oraz określenie uwarunkowań jego realizacji.
Wnioski: W obliczu zachodzących turbulencji i zmian nie tylko w świato-
wym systemie gospodarczym, ale także politycznym ispołecznym, propozycja
Nowego Konsensusu Waszyngtońskiego wydaje się być propozycją akceptowalną
dla większości społeczności międzynarodowej. Nie jest natomiast taką propozycją
tzw. Konsensus Pekiński.
K: Economic order, Washington Consensus, New Washington Consensus,
economic sciences, conditions of economic processes
S : Ład gospodarczy, konsensus Waszyngtoński, Nowy Konsensus
Waszyngtoński, nauki ekonomiczne, uwarunkowania procesów
gospodarczych

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
10
P. BANASZYK, M. GORYNIA
W
Procesy gospodarcze izarządzanie biznesem potrzebują przewidywalności
istabilności. Tylko wtakich warunkach bardziej racjonalne staje się podejmo-
wanie decyzji otreści polityki gospodarczej isposobach zarządzania podmio-
tami gospodarczymi
[I]
. To zapotrzebowanie skłaniało iskłania do kształtowania
tzw. ładu gospodarczego. Zdenicyjnego punktu widzenia ład gospodarczy jest
określany jako zbiór stabilnych form iwarunków ramowych procesu gospoda-
rowania, dzięki którym zdeniowane zostają reguły gry gospodarczej tworzące
przestrzeń decyzyjną dla menedżerów przedsiębiorstw, decydentów rządowych
izwykłych ludzi wich gospodarstwach domowych (Pysz, 2008, s. 37).
Przez kilka dziesięcioleci obowiązywał ład gospodarczy, którego geneza
sięga końca lat 80. ubiegłego wieku, kiedy to upadł międzynarodowy porzą-
dek dwubiegunowy. Pozwoliło to m.in. na przyspieszenie procesu globaliza-
cji. Promowanym hasłem stała się wówczas koncepcja końca historii, która
wuproszczeniu miała oznaczać objęcie całego globu jednolitym iuniwer-
salnym porządkiem społecznym, politycznym igospodarczym (Fukuyama,
1992). Porządek ten przyczynił się jednak wraz zinnymi okolicznościami do
kryzysu dot-comów na przełomie wieków, globalnego kryzysu nansowego
zlat 2008–2010, kryzysu covidowego zokresu 2020–2022, wojny wUkrainie
rozpoczętej w2022 r., wojny handlowej Zachodu zChinami, atakże do kryzysu
ekologicznego. Coraz bardziej oczywiste stało się, że międzynarodowa spo-
łeczność potrzebuje nowego porządku światowego, wtym ładu gospodarczego.
Ład gospodarczy obowiązujący przez około czterdziestolecie od końca
lat 80. ubiegłego wieku jest opisywany przez tzw. konsensus waszyngtoński.
Nauki ekonomiczne
[II]
charakteryzują iwyjaśniają logikę tego konsensusu
wramach głównego nurtu myśli ekonomicznej oneoliberalnym charakterze.
Postulaty nowego ładu gospodarczego bywają nazywane nowym konsensusem
waszyngtońskim, który potrzebuje nowych koncepcji ekonomicznych, żeby
opisać iwyjaśnić jego istotę (Rodrik, 2023b). Określenie nowy ład gospodarczy
nie jest jednak powszechnie akceptowane iużywane.
Celem głównym niniejszego opracowania jest po pierwsze, rekonstrukcja,
synteza iinterpretacja założeń konsensusu waszyngtońskiego zpunktu widzenia
nauk ekonomicznych. Po drugie, rekonstrukcja, synteza iinterpretacja założeń

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 11
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
nowego konsensusu waszyngtońskiego ztego samego względu. Wreszcie po
trzecie, identykacja różnic ikoniecznych zmian wpolityce gospodarczej
imetodach zarządzania biznesem pod rządami nowego ładu gospodarczego.
K W,  
  
Konsensus waszyngtoński jest terminem wypromowanym przez J. Williamsona
w 1989 r. podczas konferencji wInstytucie Ekonomii Międzynarodowej
wWaszyngtonie (Williamson, 2009, s. 7). Autor ten zaprezentował 10 za-
sad, które wjego opinii powinny stać się wytycznymi polityki gospodarczej,
wszczególności wpaństwach reformujących swe gospodarki. Było to związane
zupadkiem żelaznej kurtyny, zprzeobrażeniami gospodarek państw Ameryki
Łacińskiej oraz zwyczerpaniem się idei forsowanych od przełomu lat 70. i80.
przez administracje M. atcher iR. Reagana. Te 10 zaleceń to (Williamson,
2009, s. 9–10): dyscyplina skalna pozwalająca na redukcję decytu budżeto-
wego iprzeciwdziałanie wysokiej inacji; zmiana kierunków wydatków pu-
blicznych znansowania opieki społecznej, ochrony zdrowia iinfrastruktury
na stymulację wzrostu gospodarczego; reforma podatkowa zmierzająca do
zmniejszenia obciążeń podmiotów gospodarczych iosób zycznych; libera-
lizacja stóp procentowych, aby mogły podlegać działaniu konkurencyjnego
rynku; urynkowienie kursów walutowych, aby mogły swobodnie się kształtować;
liberalizacja handlu międzynarodowego, żeby wpełni korzystać zmiędzynaro-
dowego podziału pracy; liberalizacja zagranicznych inwestycji bezpośrednich,
co ma umożliwić aktywizację gospodarczą krajów iobszarów relatywnie mniej
rozwiniętych; prywatyzacja jako metoda zwiększająca efektywność gospoda-
rowania; deregulacja minimalizująca bariery wejścia do iwyjścia zsektorów
gospodarczych oraz rynków; prawa własności, czyli ochrona własności inte-
lektualnej dla autorów lub posiadaczy patentów czy certykatów.
Taki zestaw zasad jest emanacją poglądów często klasykowanych jako
neoliberalne. Zpunktu widzenia dorobku nauk ekonomicznych kwalikacja
ta jest nieprecyzyjna. Historycznie bowiem rzecz ujmując, pojęcie neolibe-
ralizm zostało wprowadzone do dyskursu naukowego przez niemieckich

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
12
P. BANASZYK, M. GORYNIA
uczonych skupionych wtzw. szkole fryburskiej (Boas, Gans-Morse, 2009,
s. 139 i151–154), która rozwijała koncepcję ordoliberalizmu. Co ciekawe,
nowy liberalizm wzałożeniu miał być koncepcją bardziej prospołeczną wpo-
równaniu zwcześniejszym, klasycznym liberalizmem. Radykalizm zaleceń
zawarty wkonsensusie waszyngtońskim został określony dopiero wzwiązku
zreformami – wszczególności wChile – które pozostawały pod wpływem
poglądów ukształtowanych na Uniwersytecie wChicago, często określanych
jako monetaryzm (Boas, Gans-Morse, 2009, s. 162– 163). Tak zwana szkoła
chicagowska była propozycją nowego paradygmatu naukowego, lecz była
także głosem we współzawodnictwie zkoncepcjami radzieckimi. Dlatego
jest postrzegana również jako ideologia polityczna wykorzystywana przede
wszystkim wlatach 80. i90. ubiegłego wieku (Schiattarella, 2023, s. 5–6).
Istotą współczesnego neoliberalizmu jest korzystanie zdorobku ortodok-
syjnej ekonomii neoklasycznej ipsychosocjologicznych założeń homo oe-
conomicus jako dominującego modelu człowieka (Venugopal, 2015, s. 176).
Kluczowymi atrybutami są konkurencyjny iwolny rynek oraz przewaga wła-
sności prywatnej wstrukturze systemu gospodarczego. Oznacza to istotne
ograniczenie aktywności rządu jako podmiotu ekonomicznego. Wcześniejsze
uzasadnienia interwencji rządowych odwoływały się do koncepcji zawodności
rynku (market failure). Skoro rynek generuje asymetrię informacji idzięki
temu stymuluje pokusę nadużycia (moral hazard) oraz fałszywą ocenę ofert
podażowych, to tylko rząd poprzez regulacje prawne inansowanie usług
publicznych może tę zawodność naprawić. Kontrargumentem neoliberałów
jest koncepcja zawodności rządu (government failure). Aktywność rządowa
wymaga biurokracji, co pozbawia elastyczności iprowadzi do nadmiernych
kosztów działania. Wszczególności ważne jest rozdzielenie polityki skalnej
imonetarnej. Tę ostatnią powinny prowadzić niezależne od rządów, wyspe-
cjalizowane instytucje eksperckie, nieuwikłane wbieżące problemy polityczne
(Palley, 2004, s. 9). Najistotniejszą wartością jest więc wolność jednostki, czego
uzasadnienie wywodzi się już od F. Knighta iF. von Hayeka, aco najbardziej
wybrzmiało wpracach M. Friedmana (Schiarattella, 2023, s. 7).
Instytucją zapewniającą emanację wolności jest rynek, bo zjednej strony
jest on płaszczyzną swobodnej inicjatywy jednostek, az drugiej strony,
pozwala na efektywniejszą dyfuzję informacji (Schiarattella, 2023, s. 9).

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 13
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
Wolny ikonkurencyjny rynek powinien obowiązywać we wszystkich jego
segmentach. Szczególnie jest to kontrowersyjne wodniesieniu do rynku
pracy. Postulowano bowiem rezygnację zkategorii minimalnej płacy oraz
marginalizowano znaczenie związków zawodowych. Każdy człowiek jest
indywidualnie odpowiedzialny za swe zachowania, ajego pozycja na rynku
pracy iwysokość wynagrodzenia zależą tylko od niego. Porzucono też ideę
pełnego zatrudnienia, promując koncepcję naturalnej stopy bezrobocia (Palley,
2004, s. 5–6). Przyjmowano, że wodniesieniu do rynków nansowych także
powinna obowiązywać zasada wolnej konkurencji. Sprzyjało to dynamicz-
nemu rozwojowi tych rynków, kt óre autonomizowały się od realnej gospodarki,
doprowadzając do zjawiska nazywanego nansyzacją (Urban, 2020). Wreszcie
rynek zaopatrzenia oraz zbytu materiałów iproduktów nalnych także nie
powinien być ograniczany, ito wskali międzynarodowej. Wolna konkurencja
miała bowiem zapewniać wzrost gospodarczy ipostęp społeczno-ekono-
miczny. Efekt ten wyjaśnia teoria klucza lecących gęsi, tłumacząc, że dzięki
deregulacji gospodarki do krajów mniej rozwiniętych zaczynają napływać
zagraniczne inwestycje bezpośrednie, które stymulują awans technologiczny,
wymagają lepszej edukacji pracowników izanurzają się wlokalnym otoczeniu
instytucjonalnym, motywując krajowych przedsiębiorców do postępu tech-
niczno-technologicznego (Waligóra, Waligóra, 2012, s. 28–29).
Potencjał konkurencyjnego rynku we wszystkich jego segmentach wyja-
śniają hipotezy efektywnego rynku iracjonalnych oczekiwań. Ta pierwsza
hipoteza zakłada, że ceny aktywów zawsze wpełni oddają wszystkie do-
stępne informacje. Dlatego tak istotna jest transparentność ijednakowy dostęp
do tych informacji przez wszystkich uczestników rynku. Z kolei hipoteza
racjonalnych oczekiwań tłumaczy, iż decydentom przysługuje atrybut ra-
cjonalnego zachowania wynikający zumiejętności logicznie poprawnego
rozumowania, wykorzystującego dostępne informacje (Delcey, Sergi, 2022,
s. 86–87). Wkonsekwencji każde zdarzenie zakłócające emisję informacji
przez rynek ikażda aktywność kreująca niepewność prowadzą do niemożności
podejmowania racjonalnych decyzji. Wynika to zprzekonania odynamicznej
równowadze między uktuacjami produkcji, ruchem cen ipoziomem zatrud-
nienia. Ingerencja wten proces jest przyczyną niepewności, czyli rosnącego
ryzyka gospodarowania (Delcey, Sergi, 2022, s. 91).

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
14
P. BANASZYK, M. GORYNIA
Jak wyżej zaznaczono, reguły konkurencyjnego rynku powinny obowiązy-
wać także na rynku pracy. Idea pełnego zatrudnienia albo gwarantowanego
zatrudnienia, najmocniej forsowana przez zwolenników podejścia keynesow-
skiego, oznaczała ingerencje rządowe wrynek pracy, czyli ex denitione była
nie do przyjęcia przez zwolenników poglądów neoliberalnych, wszczególności
wnurcie monetarystycznym. Za sprawą M. Friedmana iE. Phelpsa wprowa-
dzono koncepcję naturalnej stopy bezrobocia wynikającej zczynnika fryk-
cyjnego (dobrowolne poszukiwanie pracy) iniedostosowania strukturalnego
(konieczność opanowania nowych kwalikacji). Wswej istocie oznaczało to
uznanie uktuującego bezrobocia za stan normalny wgospodarce znajdującej
się wstanie dynamicznej równowagi (Kwiatkowski, 2002).
Postulaty neoliberalne nie ograniczają się tylko do obszaru makroekonomii,
lecz mają też znaczenie ze względu na zarządzanie wbiznesie. Przedsiębiorstwo
jest rozumiane jako podmiot gospodarczy, który transformuje zasobowy stru-
mień wejściowy wzbywany strumień produktów wcelu maksymalizowania
zysku ekonomicznego (Gorynia, 1998, s. 16). Kryterium naczelnym zarządza-
nia przedsiębiorstwem jest maksymalizacja ekonomicznej wartości dodanej
dla akcjonariuszy (Economic Value Added, EVA
[III]
). Ekonomiczna wartość
dodana jest różnicą między zyskownością aktywów netto akosztem kapitałów
zaangażowanych wrmie (Brilman, 2002, s. 45). Zasadnicze znaczenie ma
koncepcja kosztu kapitału, który jest interpretowany jako koszt utraconych
możliwości. Nie wystarczy zatem być tradycyjnie rentownym, aby kreować
wartość ekonomiczną dla akcjonariuszy. Należy być bardziej rentownym, niż
gdyby kapitał został zainwestowany przez nich walternatywną działalność
gospodarczą. Rynki nansowe stały się więc podstawowymi ośrodkami ewalu-
acji pracy top managementu, azpowodu dominującego krótkiego horyzontu
czasowego tych ocen ukształtowała się dominacja krótkookresowych decyzji
kierowniczych nad długookresowymi.

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 15
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
N K W,
  
 
Wymienione wyżej kryzysy stały się stymulatorem do falsykacji założeń
ekonomicznej doktryny neoliberalnej oraz powodem zapoczątkowania dys-
kusji iposzukiwania zasad nowego ładu ekonomicznego. D. Rodrik wskazuje,
że neoliberalizm wcale nie stymulował wolnego handlu wskali międzynarodo-
wej, ale stworzył możliwości nadużywania monopolistycznych pozycji przez
korporacje międzynarodowe wróżnych branżach. Dotyczy to wszczególności
międzynarodowych instytucji nansowych, korporacji farmaceutycznych
itechnologicznych. Rodrik twierdzi, iż protekcjonizm imerkantylizm są tak
naprawdę przywróceniem równowagi wtakich ważnych sprawach, jak prze-
mieszczanie siły roboczej, zacofane regiony, problemy klimatyczne i zdrowie
publiczne (Rodrik, 2023a). WUSA, wczasie prezydentury J. Bidena, bardzo
wyraźna jest reorientacja polityki gospodarczej, aby wzałożeniu naprawić
zaniedbane wcześniej sprawy. Rodrik uważa także, że zasadna jest tu analogia
do okresu po drugiej wojnie światowej, kiedy to obowiązywała konwencja
zBretton Woods, arządy państwowe miały spore kompetencje wdziedzinie
polityki przemysłowej, nansowej iwinnych kwestiach regulacyjnych. Tamten
czas to również okres znaczących sukcesów wpostępie społeczno-ekono-
micznym (Rodrik, 2023a). Poszukiwanie nowego ładu ekonomicznego jest
obecnie obarczone sporym ryzykiem, ponieważ uwarunkowania gospodarcze
są odmienne niż wczasach Bretton Woods. Teraz konikt dotyczy relacji USA
iChin. Znaczącym czynnikiem jest, że Chiny są ważnym dostawcą materiałów
przemysłowych do rozwiniętych gospodarek świata, czyli kategoryczne igwał-
towne zaprzestanie współpracy nie jest możliwe (Rodrik, 2023a).
Długi czas naturalną alternatywą wobec konsensusu waszyngtońskiego
był ład promowany właśnie przez Chiny, określany jako konsensus pekiński
(Zhao, 2010, s. 432 inast.; Haldar, 2023). Uzasadnieniem były oczywiście spek-
takularne sukcesy gospodarcze tego kraju. Od 1978 r., gdy zapoczątkowano
reformy Deng Xiaopinga do dziś przeciętny dochód mieszkańca Chin wzrósł
25-krotnie, czyli ponad 800 mln ludzi wydostało się zubóstwa (Haldar, 2023).
Swój model Chiny promowały aktywnie jako narzędzie współzawodnictwa

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
16
P. BANASZYK, M. GORYNIA
zmodelem państw rozwiniętego Zachodu. Jedną zważniejszych instytucji tej
promocji jest grupa BRICS, początkowo złożona zBrazylii, Rosji, Indii, Chin
iRepubliki Południowej Afryki. Po ostatnim spotkaniu wJohannesburgu
zapowiedziano dołączenie kolejnych sześciu państw (Arabia Saudyjska, Iran,
Egipt, Etiopia, Argentyna iZjednoczone Emiraty Arabskie). Grupa ta dyspo-
nuje własną instytucją nansową – New Development Bank, który zzałożenia
udziela kredytów także wwalucie państw je zaciągających ijest konkurencją
wobec Banku Światowego (BŚ) iMiędzynarodowego Funduszu Walutowego
(MFW) (e Economist explains, 2023).
Pojawia się zatem pytanie, czy konsensus pekiński jest naprawdę konku-
rencją paradygmatyczną wobec propozycji zachodnich oraz czy jest skuteczny
zpunktu widzenia polityki gospodarczej. Przyjmuje się, że jego kluczowymi
składnikami są: zaangażowanie winnowacje iciągłe eksperymentowanie wza-
kresie reform, akcentowanie równości izrównoważonego rozwoju zamiast
wzrostu PKB per capita oraz szanowanie samostanowienia jako alternatywy dla
podporządkowania się wymaganiom BŚ iMFW. Nie oznacza to oczywiście, że
Chiny doskonale realizują te założenia. Rząd chiński kontroluje wpoważnym
stopniu kluczowe gałęzie gospodarki, mimo że konkurencyjny rynek ma domi-
nujące znaczenie wrelacjach między przedsiębiorstwami (Zhao, 2010, s. 421).
Zpunktu widzenia świata zachodniego model ten jest nieakceptowalny
przede wszystkim zpowodu ograniczenia wolności jednostki ibraku poli-
tycznej demokracji. Wszczególności administracja USA zdaje sobie sprawę
zkonieczności zaproponowania nowej koncepcji światowego ładu gospodar-
czego
[IV]
. Założenia tej koncepcji przedstawił J. Sullivan wBrookings Institution
wdniu 27 kwietnia 2023 r. Zadeklarował on, że nowa strategia amerykańska
ma na celu zbudowanie bardziej sprawiedliwego itrwałego porządku gospo-
darczego, tworzącego korzyści dla USA iludzi na całym świecie. Kluczowym
założeniem jest uznanie konkurencyjnych rynków jako ważnych instytucji
ekonomicznych, które jednak samodzielnie nie rozwiązują wszystkich proble-
mów społeczno-gospodarczych inie sprzyjają ochronie ważnych strategicznie
gałęzi przemysłowych. Ważniejszym kryterium decyzyjnym od kalkulacji eko-
nomicznej powinny być bezpieczeństwo narodowe iodporność na wpływ po-
tencjalnych sytuacji kryzysowych. Skupienie się na wewnętrznych problemach
gospodarczych nie może jednak oznaczać autarkii gospodarczej, czyli wymaga

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 17
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
współpracy zgospodarkami państw podzielających ważne postulaty aksjo-
logiczne świata zachodniego. Włączenie społeczeństw tych państw powinno
pozwolić na budowę bezpieczeństwa idobrobytu także unich. Bezpieczeństwo
ma jednak wymiar nie tylko geopolityczny, lecz także ekologiczny. Celem jest
silna, odporna inowoczesna baza technologiczno-przemysłowa USA ijego
partnerów. Państwowe inicjatywy gospodarcze wymagają nansowania, dla-
tego konieczne jest zakończenie wyścigu wdół wdziedzinie opodatkowania
podmiotów gospodarczych. (Międzynarodowa agenda…, 2023).
Deklaracja Sullivana obejmuje więc pięć larów: nową amerykańską politykę
przemysłową prowadzącą do inwestycji prywatnych wsektorach strategicznie
kluczowych; otwarcie na współpracę zinnymi, przyjaznymi państwami wcelu
osiągnięcia sprawności, odporności iinkluzywności; zastąpienie bilateralnych
umów handlowych przez nowe, międzynarodowe partnerstwo gospodarcze
rozwiązujące problemy ekologiczne, bezpieczeństwa cyfrowego, korporacyjnej
konkurencji podatkowej iproblemów świata pracy; generowanie kapitału inwe-
stycyjnego, lokowanego wpaństwach zadłużonych, wcelu redukcji tego długu;
ochrona amerykańskiej technologii ofundamentalnym znaczeniu (Rodrik, 2023b).
Zpunktu widzenia nauk ekonomicznych powyższe zasady nawiązują do kla-
sycznego nurtu wmyśli ekonomicznej. Zjednej strony uznaje się fundamentalne
znaczenie konkurencyjnego rynku, azdrugiej – zobowiązuje się organy rządowe
do stymulowania założonego kierunku rozwoju gospodarczego. Uzasadnieniem
może być ekonomia dobrobytu, awszczególności tzw. słaba zasada Pareto. Jest
to twierdzenie, że konkurencyjne rynki zawsze prowadzą do optymalnej alo-
kacji zasobów (Czarny, 2011, s. 4). Charakter tej optymalnej alokacji zależy
od warunków początkowych ispołecznych preferencji, czyli od treści funkcji
społecznego dobrobytu (Biernacki, 2010, s. 27). Dzięki aktywnej redystrybucji
możliwe jest stymulowanie kształtowania odmiennego poziomu optymalnej
alokacji. Ta prawidłowość daje organom rządowym możliwość, aby aktywnie
wpływać na dochodzenie do pożądanej alokacji. Wodniesieniu do tego zagad-
nienia D. Rodrik stwierdza, że: To, co niektórzy potępiają jako protekcjonizm
imerkantylizm, wrzeczywistości oznacza przywrócenie równowagi wkierunku
zajęcia się ważnymi kwestiami krajowymi (Rodrik, 2023b).
Wnawiązaniu do powyższej koncepcji nowego konsensusu waszyngtoń-
skiego należy także wspomnieć okoncepcji nowej ekonomii strukturalnej.

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
18
P. BANASZYK, M. GORYNIA
Rozwijając tę koncepcję, J. Yifu Lin wskazuje na pożądany sposób aktywności
rządu (Lin, Wang 2018). Lin uważa, że państwo powinno wspierać rozwój
gospodarczy poprzez przezwyciężanie nieodłącznych nieprawidłowości wfunk-
cjonowaniu rynku, związanych zprzemianami technologicznymi, modernizacją
przemysłu iulepszeniami infrastruktury twardej imiękkiej (Lin, Wang, 2018,
s. 131). Pojawia się tu następująca logika rozwojowa: aktywność rządu po-
zwalająca przezwyciężyć niesprawności konkurencyjnego rynku prowadzi
do stymulowania rozwoju technologii iprzemysłu, aby podnosić wydajność
pracy, co gwarantuje wzrost gospodarczy idobrobyt społeczny, pod warun-
kiem że preferowany jest rozwój struktury przemysłu zgodny zprzewagą
komparatywną danego kraju.
Można sądzić, że nadal obowiązuje wyżej opisana hipoteza rynku efektyw-
nego, której jednak nie szkodzi przewidywalna irozsądna centralna polityka
gospodarcza. Na swój sposób jest to powrót do idei keynesowskich. Dotyczy
to też stosunku do zasad polityki zatrudnienia. Na przykład Dariusz Grzybek
wskazuje, że powodem rezygnacji zidei pełnego zatrudnienia stała się zmiana
priorytetów wpolityce gospodarczej: Głównym celem stał się wzrost gospodar-
czy, awśród narzędzi mających do niego prowadzić znalazły się polityki służące
równoważeniu budżetu istabilizacji cen (Grzybek, 2021, s. 11).
Ważnym iwspółcześnie akcentowanym problemem nie tylko społecz-
nym, lecz także ekonomicznym jest niesprawiedliwa dystrybucja bogactwa
zarówno wskali międzynarodowej, jak imiędzypokoleniowej. Szczególnie
popularne wtej dziedzinie są analizy irecepty głoszone przez T. Piketty’ego
(2023). Dążenie do zapewnienia zatrudnienia każdemu, czyli do zagwaran-
towania życia na akceptowalnym społecznie poziomie materialnym wymaga
aktywnej polityki wtej dziedzinie, której podporządkowane powinny być
polityka skalna imonetarna. Propozycją teoretyczną, wyjaśniającą możliwość
zapewnienia pełnego zatrudnienia, jest klasykowana jako postkeynesowska
nowoczesna teoria monetarna. Stara się ona dowieść, że tradycyjne podejście
keynesowskie powoduje, iż osiągnięcie pełnego zatrudnienia skutkuje inacją,
natomiast neoliberalne podejście, stawiając na wzrost gospodarczy, prowadzi
do bezrobocia iubóstwa (Grzybek, 2021, s. 14). Państwo powinno zobowiązać
się do zapewnienia każdemu miejsca pracy, nawet jeśli oznacza to utworzenie
iutrzymywanie państwowych podmiotów gospodarczych.

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 19
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
Poprawna polityka gospodarcza rządu przekłada się na racjonalne decyzje mi-
kroekonomiczne przedsiębiorców, oile sprawnie działają instytucje rynkowe. To
one dostarczają informacji onajkorzystniejszych inwestycjach isposobach
działalności ze względu na rentowność przedsiębiorstw (Lin, Wang, 2018, s. 135).
Zpunktu widzenia postrzegania logiki ludzkiego zachowania upodstaw
jego ekonomicznego rozumienia powinno leżeć porzucenie modelu homo
oeconomicus na rzecz homo oeconomicus moralis. Oczywiście pierwiastki racjo-
nalności iegoizmu są zapewne nieodłącznymi atrybutami ludzi, nie można inie
należy im jednak jednocześnie odmawiać cechy odpowiedzialności. Ten trzeci
pierwiastek skłania do włączenia wartości etycznych do zbioru imponderabiliów
gospodarowania. (Banaszyk iin., 2021, s. 79). Postulat ten dotyczy także dyrek-
tyw co do sprawnego zarządzania biznesem. Sprawiedliwość wwynagradzaniu,
inkluzywność mimo różnic kulturowych, poszanowanie wartości ekologicz-
nych itp. powinny być uwzględniane też przez menedżerów. Takie podejście
wzmacnia znaczenie społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social
Responsibility – CSR). Warto wtym miejscu przypomnieć kontrowersję między
stanowiskiem neoliberalnym wwersji monetarystycznej apromowanym przez
dzisiejszych zwolenników CSR. Milton Friedman uznawał możliwość kierowa-
nia się przez menedżerów iakcjonariuszy zasadami CSR aer prot, czyli mają
oni prawo swe wynagrodzenia idywidendy przeznaczać na nansowanie działań
charytatywnych (From there to…,, 2020). Współcześnie forsuje się zasadę CSR
before prot, czyli jest to obowiązek menedżerów wodniesieniu do planowanej
strategii biznesowej icodziennych decyzji operacyjnych (From there to…, 2020).
P   
Przedstawione wyżej dwie koncepcje ładu gospodarczego – konsensus wa-
szyngtoński inowy konsensus waszyngtoński – są odmiennymi propozycjami
politycznymi wspierającymi się na różnych podstawach teoretycznych, także
wdziedzinie nauk ekonomicznych. Propozycje te były isą formułowane wod-
miennych uwarunkowaniach historycznych, co sprawia, że są dostosowane do
wyzwań czasów, wktórych są zgłaszane irealizowane. Załączona tabela jest
syntezą założeń, uzasadnień ekonomicznych iuwarunkowań tych koncepcji.

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
20
P. BANASZYK, M. GORYNIA
Tabela 1. Konsensus waszyngtoński anowy konsensus waszyngtoński – porównanie
Główne założenia Uzasadnienia teoretyczne Uwarunkowania
sytuacyjne
Konsensus
waszyngtoński
- Wolna konkurencja rynkowa
- Prywatyzacja
- Równowaga budżetowa
- Ochrona własności
intelektualnej
- Liberalizacja
międzynarodowych stosunków
gospodarczych
- Brak barier wejścia do sektorów
gospodarczych
- Maksymalizacja EVA
wzarządzaniu biznesem
- Zasada homo oeconomicus jako
wiodący model człowieka
- Zasada racjonalnego
gospodarowania
- Przewaga efektywności
prywatnej nad publiczną
– przewaga rynku nad
państwem (zagrożenie market
failure słabsze niż zagrożenie
government failure)
- Potrzeba rozdzielenia polityki
monetarnej od fiskalnej
- Teoria racjonalnych oczekiwań
- Hipoteza rynku efektywnego
- Koncepcja naturalnej stopy
bezrobocia
- Akceptacja nierówności
- Rywalizacja
Zachodu
zsystemem
radzieckim
- Świat
jednobiegunowy
zsupremacją USA
- Idea końca historii
- Niebezpieczeństwo
stagflacji
- Potrzeba reform
gospodarczych
wAmeryce
Łacińskiej
ipaństwach
postradzieckich
- Prymat globalizacji
Nowy
konsensus
waszyngtoński
- Preferencje rządowe rozwoju
strategicznych sektorów
gospodarki
- Międzynarodowa współpraca
gospodarcza zpaństwami
przyjaznymi
- Nowe, międzynarodowe
partnerstwo gospodarcze
podporządkowane ekologii,
bezpieczeństwu, odrębności
kulturowej iochronie pracy
- Wzrost znaczenia
międzynarodowej pomocy
gospodarczej – inwestycje,
zadłużenie
- Zasada sprawiedliwości
międzynarodowej
imiędzypokoleniowej
- Ochrona technologii
kluczowych strategicznie
- Aktywna rola irelatywnie
szeroki zakres międzynarodowej
polityki handlowej
iinwestycyjnej
- Ewolucja celów przedsiębiorstwa
wkierunku prób odejścia od
prymatu zysku
- Zasada homo oeconomicus
moralis jako przeważający
model człowieka
- Zasada racjonalnego
gospodarowania
- Bardziej wyważone podejście
do ryzyka market failure
igovernment failure
- Koncepcja nowej ekonomii
strukturalnej
- Zasada minimalnego
wynagrodzenia, koncepcja
gwarantowanego dochodu
minimalnego
- Hipoteza rynku efektywnego
- Koncepcja pełnego zatrudnienia
- Zasada ochrony różnorodności
kulturowej
- Konieczność niwelowania/
łagodzenia nierówności
- Świat
wielobiegunowy
bez jednego ośrodka
dominującego
- Główna oś ry walizacji:
USA– Chiny
- Aspiracje różnych
państw igrup
państw odnośnie do
przewodzenia światu
- Zauważalna
tendencja do
regionalizacji
- Slowbalization versus
deglobalization
Źródło: opracowanie własne.

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 21
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
C   
  
  [V]
Powyższe rozważania na temat konsensusu waszyngtońskiego inowego kon-
sensusu waszyngtońskiego jako przykładów międzynarodowego ładu gospodar-
czego koncentrują uwagę na zmiennych ekonomicznych. Jest jednak oczywiste,
że konstruowanie ikonceptualizacja nowego porządku winny uwzględniać także
zmienne znajdujące się albo poza wąsko rozumianym systemem gospodarczym,
albo też umiejscowione nie wjego centrum, lecz na obrzeżach. Ozasadności
takiego podejścia przypomniała choćby pandemia COVID-19. Wtym kontek-
ście pojawia się metafora czarnych łabędzi (Taleb, 2007). Zazwyczaj przyjmuje
się, że określenie czarny łabędź jest nazwą wydarzenia owielkim, ogromnym
wpływie na funkcjonowanie współczesnego świata, którego zajścia nie potraono
przewidzieć. Whistorii ludzkości do kategorii czarnych łabędzi można zaliczyć
wiele wydarzeń zarówno ze sfery gospodarki, jak izinnych sfer życia. Można tutaj
wymienić np. kryzys naowy z1973 r., azjatycki kryzys nansowy z1997 r., bańkę
internetową z2000 r., atak na World Trade Center 11 września 2001 r., brexit
(Rzeczpospolita, 2021). Za inne przykłady czarnych łabędzi są uważane dość
zgodnie takie wydarzenia/procesy, jak światowy kryzys nansowy 2007–2011,
pandemia COVID-19 czy wojna rosyjsko-ukraińska z2022 r.
Pozostawiając na boku spory oto, czy jakieś konkretne wydarzenie słusznie
jest zaliczane do kategorii czarnych łabędzi, czy też nie, warto zwrócić uwagę
na istotę tego problemu. Sprowadza się ona do nadmiernej – jak się okazało –
wiary wmożliwości prognostyczne nauki. Zgodnie zduchem nowoczesnego
racjonalizmu zwłaszcza wielu przedstawicieli nauk społecznych (socjologia,
politologia, ekonomia) skłaniało się wstronę przekonania, że nauka dyspo-
nuje wystarczająco zaawansowanymi narzędziami, by wsposób zadowalająco
celny przewidywać przyszłość. Przypomniane wyżej wydarzenia zdają się
wskazywać, że jest inaczej. Zwłaszcza dyskusja prowadzona wkontekście
pandemii COVID-19 dostarcza tutaj nowe spostrzeżenia ihipotezy. Jedna
znich dotyczy właśnie tego, co może nas czekać wprzyszłości. Sprowadza
się ona do stwierdzenia, że być może wydarzenia zaliczane dziś dość zgodnie
do czarnych łabędzi nabiorą cyklicznego ipowtarzalnego charakteru ibyć może

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
22
P. BANASZYK, M. GORYNIA
niebawem staną się normą nowej, mniej przewidywalnej rzeczywistości (Nowa
normalność…, 2020; Gorynia (red.), 2023, s. 199).
Należy także zwrócić uwagę, że zarówno zdoświadczeń pandemii COVID-19,
jak izperspektywy zaburzeń spowodowanych przez agresję Rosji na Ukrainę
oraz innych potencjalnych, ajeszcze dzisiaj nieznanych inieskonkretyzowa-
nych zagrożeń cywilizacyjnych (potencjalnych nienazwanych dziś czarnych
łabędzi) wynikają pewne ogólne wskazania odnośnie do tego, wjakim kierunku
powinna ewoluować ludzkość, aby była zdolna przetrwać i prosperować na
dłuższą metę. Doświadczana obecnie koniunkcja rzeczywistych iewentual-
nych czarnych łabędzi, atakże znanych wcześniej problemów, jakich doznaje
światowa społeczność, może być postrzegana łącznie jako zestaw warunków
brzegowych prowadzących do wystąpienia przesilenia cywilizacyjnego, rozu-
mianego jako radykalna zmiana wfunkcjonowaniu wspólnoty ludzkiej, bez
której zwysokim prawdopodobieństwem zostanie zakwestionowania ciągłość
naszej cywilizacji. Mączyńska (2023) ujmuje to wnastępującym stwierdzeniu:
Przy każdym przełomie cywilizacyjnym występują zatem głębokie przemiany,
które oznaczają przejściowe narastanie różnych kłopotów itrudności, bo jest to
tzw. kapitalny remont świata. Warunkiem koniecznym, ale niedostatecznym
podjęcia środków odpowiadających temu wyzwaniu jest uświadomienie sobie
jego realności isiły. Wydaje się, że wposzukiwaniu konstruktywnych rozwiązań
na poziomie ogólnym, wymagającym oczywiście konkretyzacji ioperacjonali-
zacji, mogą być przydatne idee racjonalności globalnej oraz dobra wspólnego.
Łącznie obie wymienione idee opierają się na dwóch założeniach – po-
kojowej współpracy czy choćby koegzystencji państw iludzi (czyli świat
bez wojny) oraz takiego prowadzenia działalności przez człowieka, by nie
doprowadzić do zagłady naszej Matki Ziemi. Ten drugi lar jest często okre-
ślany wliteraturze jako ekonomia umiaru albo racjonalność globalna. To, że
musimy dziś głośno podnosić, rozpoznawać i dyskutować te zagadnienia,
atakże podejmować działania wpisujące się whasła ekonomii umiaru jest
paradoksalnie skutkiem postępu technologicznego, którego wszczególnie
intensywny sposób doświadcza ludzkość.
Trzeba bowiem pamiętać, że jako cywilizacja mamy jednoznacznie zde-
niowane ramy przestrzenne – jest to planeta Ziemia inie sądzę, by wczasach
życia naszych dzieci iwnuków miało się to istotnie zmienić, choć nie można

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 23
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
tego kategorycznie wykluczyć, zwłaszcza wdłuższej perspektywie. Te ramy
przestrzenne, uwarunkowania zyczne, biologiczne, środowiskowe itp., wktó-
rych żyjemy, charakteryzują się określoną wydolnością czy też wypornością –
dopuszczalne skutki działalności prowadzonej przez człowieka zagrażające
środowisku naturalnemu nie są nielimitowane. Rozmiary tych skutków są
zdeterminowane, zgrubsza rzecz biorąc, przez dwa czynniki – liczbę lud-
ności iintensywność działalności człowieka zpunktu widzenia generowania
negatywnych efektów dla środowiska naturalnego.
Należy podkreślić, że kwestia umiaru wprocesach gospodarowania po-
wraca wtoczonych debatach regularnie, zarówno tych na poziomie naukowym,
jak itych ocharakterze publicystycznym, co można traktować jako symbo-
liczny zwiastun zmiany myślenia – przynajmniej części elit gospodarczych,
politycznych, intelektualnych – orelacjach między dobrobytem astanem
naszej planety, zwłaszcza wdłuższym okresie, który jednak dziś wydaje się
zdecydowanie krótszy aniżeli np. 2–3 dekady temu. Postępujący rozwój spo-
łeczno-gospodarczy napotyka przecież oczywiste ograniczenia środowiskowe
iich ignorowanie jest niedopuszczalne.
Konieczna jest więc zgoda wsprawach kardynalnych, ataką stanowi
m.in. kwestia umiaru. Wprowadzonym tutaj rozumowaniu przyjmujemy,
że wwymiarze całościowym cywilizacji umiar będący synonimem racjonal-
ności globalnej jest to takie funkcjonowanie ludzkości, które wobliczu obiek-
tywnych barier eksploatacji środowiska umożliwi jej przetrwanie wdługim
okresie. Warto też uświadomić sobie, że bez możliwości kontynuacji trwania
naszej cywilizacji tracą sens wszelkie rozważania odobrobycie, dobrostanie
iprzyczyniającym się do ich poprawy rozwoju gospodarczym czy nawet spo-
łeczno-gospodarczym. Zdanie sobie sprawy izrozumienie tych ograniczeń
oraz ich implikacji jest najważniejszym składnikiem ekonomii umiaru.
Trzeba też dodać, że postulowany tutaj umiar na poziomie ogólnym, nieco abs-
trakcyjnym, to jedno, ażycie przeciętnego człowieka tu iteraz podporządkowane
idei umiaru to drugie. Dlatego tak ważne znaczenie ma konceptualizacja iope-
racjonalizacja tego pojęcia. Zjednej strony konieczne jest określenie, zjaką skalą
negatywnych skutków działalności człowieka Ziemia jest wstanie sobie poradzić,
azdrugiej trzeba zdeniować, zaproponować iwdrożyć pożądany wkład każdego
człowieka wograniczenie tychże niepożądanych efektów. To wiąże się niestety

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
24
P. BANASZYK, M. GORYNIA
zograniczeniem konsumpcji, zmianą stylu życia, transformacją energetyczną,
opakowaniami, zużyciem wody, ograniczeniem marnotrawstwa, śmieciami itp.
Warto ponadto podkreślić, że wdotychczasowej historii rozwoju ludzkości
wprzeszłości wypadkowa liczby ludności iintensywności działalności czło-
wieka nie przyjmowała rozmiarów zagrażających ciągłości trwania cywilizacji.
Dostępne wyniki badań naukowych wskazują jednoznacznie, że dzisiaj nad-
szedł moment, iż bez samoograniczenia ludzkość może sama siebie dopro-
wadzić do katastrofy. Generalnie są dwie drogi, aby temu zaradzić: edukacja
iregulacja. Ale to bardzo szeroki temat, który trzeba zostawić na inną okazję
jako przedmiot odrębnego opracowania.
Wyrażając powyższe myśli nieco inaczej, trzeba podkreślić, że postulowana
tutaj koncepcja racjonalności globalnej wychodzi od spostrzeżenia, że eks-
ploatacja przez ludzi środowiska przyrodniczego ma swoje naturalne granice
oraz że jesteśmy, jako cywilizacja, bliscy ich przekroczenia. Sama racjonalność
globalna oznacza natomiast zdolność albo możliwość długofalowego trwania
cywilizacji, co nie jest osiągalne bez uwzględnienia ograniczeń środowisko-
wych procesów wzrostu irozwoju społeczno-gospodarczego. Wtym sensie
można uznać, że racjonalność globalna jest przykładem dobra wspólnego
onajwyższym priorytecie, bo warunkującego trwanie cywilizacji. Inny przy-
kład dobra wspólnego, aczkolwiek zlokalizowany niżej whierarchii ważno-
ści, to odporność cywilizacji na ataki czarnych łabędzi wrodzaju pandemii
COVID-19 albo podobnych (odporność można budować m.in. poprzez wy-
szczepienie ludzkości). Jako kolejny zasługujący na rozpatrzenie przypadek
dobra wspólnego można potraktować pokój wstosunkach pomiędzy pań-
stwami, przykładem naruszenia którego jest wojna rosyjsko-ukraińska.
Na podstawie powyższych spostrzeżeń zasadna wydaje się więc konstatacja,
że warunkiem osiągnięcia racjonalności globalnej jest poprawne zidentyko-
wanie izdeniowanie idei dobra wspólnego, anastępnie jej wdrożenie wskali
całej społeczności ludzkiej. Tylko tyle iaż tyle zarazem.
Idea nowego konsensusu waszyngtońskiego ma charakter globalny iuni-
wersalny. Jednak wzwiązku zpołożeniem Polski wEuropie celowe wydaje się
uwzględnienie także tego specycznego kontekstu, który można wiązać zpro-
wadzoną dyskusją, jak zdeniować nowy ład na Starym Kontynencie, czym
miałby być ten ład iczy należy go odnosić do przestrzeni Unii Europejskiej,

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 25
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
czy szerzej Europy (er, 2015; Gorynia, 2023). Otóż wydaje się, że dla po-
trzeb prowadzonych tutaj rozważań można wyróżnić kilka płaszczyzn nowego
ładu wEuropie. Wpierwszej kolejności chodzi opłaszczyznę przedmiotową,
która obejmuje cztery wymiary: system polityczny ikwestia demokracji – ład
polityczny; system gospodarczy – ład gospodarczy; rola państwa narodowego
oraz rola aktorów zewnętrznych. Wdalszej kolejności chodzi opłaszczyznę
czasową – wjakim horyzoncie czasowym chcemy rozpatrywać kwestie nowego
ładu. Również ta kwestia powinna być elementem wielostronnych uzgod-
nień pomiędzy krajami budującymi nowy ład. Trzecią płaszczyznę stanowi
płaszczyzna geograczna, gdzie podstawowe znaczenie ma uwzględnienie
całego kontynentu, czyli inkluzję wszystkich jego części składowych. Wreszcie
następny element to płaszczyzna metodologiczno-metodyczna, gdzie celowe
jest przyjęcie podejścia systemowego, zjednoczesnym odrzuceniem podejścia
redukcjonistycznego oraz podejścia holistycznego. Wpostulowanym podej-
ściu powinna liczyć się Europa jako całość, ale jednocześnie powinniśmy
mieć świadomość znaczenia iautonomii części składowych; zjednej skrajnej
strony podejście redukcjonistyczne absolutyzujące znaczenie poszczególnych
państw/części byłoby obciążone piętnem nacjonalizmu, szowinizmu; zdrugiej
zaś strony podejście całościowe/holistyczne, absolutyzujące prymat całości na
częściami byłoby równoznaczne zzagrożeniem dominacją ze strony całości
wstosunku do części składowych albo też mogłoby prowadzić do hegemo-
nizmu ze strony państw najsilniejszych.
Odpowiedź na kolejne pytanie, wjaki sposób ma się dokonać instytucjo-
nalizacja nowego ładu na Starym Kontynencie, aby przestrzegali irozwijali
go wszyscy (przywódcy, reguły, organizatorzy, wykonawcy) nie jest łatwa. Co
do zasady, tylko uzgodnienia wielostronne zinkluzją wszystkich interesariu-
szy wydają się dobrą ścieżką. Dyskusja, edukacja, budowanie świadomości
wspólnoty losów, jak najmniej dominacji, hegemonizmu, narzucania własnego
punktu widzenia przez silniejszych, nieustanne dążenie do kompromisu po-
winny towarzyszyć wytyczaniu wspólnej trajektorii rozwoju. Wskazane wydaje
się podejście zakładające współpracę na podstawie kompromisów, jak trudne
by one nie były. Zresztą podobne relacje należałoby założyć wstosunku relacji
Europy iresztą świata. Wtym kontekście warto przypomnieć na zasadzie per
analogia dwie podstawowe zasady odnoszące się do współpracy pomiędzy

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
26
P. BANASZYK, M. GORYNIA
przedsiębiorstwami sformułowane przez F. Contractora iP. Lagrange’a. Otóż
budowaniu nowego ładu powinna towarzyszyć świadomość, zjednej strony,
że kooperacja może, ale nie musi prowadzić do osiągnięcia nadwyżki korzyści
nad kosztami. Zdrugiej strony, nadwyżka nie może być wcałości zawłaszczana
przez jedną stronę, musi być dzielona pomiędzy kooperantów. Bez spełnienia
sformułowanego warunku kooperacja zamiera, nie zachodzi, ponieważ nie ma
podmiotów, które są nią zainteresowane. Warto zaznaczyć, że zawsze proble-
matyczny jest podział nadwyżki zkooperacji. Pojawia się wtym miejscu py-
tanie – czy powinny tu rządzić zasady sprawiedliwości oraz równości? Można
tutaj odwołać się do znanej zbiznesu koncepcji siły przetargowej (bargaining
power). Ponadto należy przyjąć, że racjonalne iwskazane założenie ogotowo-
ści do współtransformacji ze strony wszystkich państw powinno implikować
otwartość na wzięcie udziału wprzetargu na temat sposobu określenia wiel-
kości ipodziału korzyści. Współtransformacja przypomina bowiem co do
zasady współpracę zwszystkimi obawami izagrożeniami ztym związanymi.
Wreszcie ostatnie już zagadnienie, które jest ważne iktóre warto tutaj
poruszyć, to dylemat odnoszący się do relacji nowego ładu wEuropie do
globalizacji, dylemat, który można ująć wformie następującego pytania:
razem czy osobno? Wydaje się, że wtej kwestii nowy ład wEuropie powi-
nien być rozważany wścisłym związku zrozwiązaniami światowymi, które
symbolicznie, skrótowo zwykło się nazywać globalizacją. Wtej perspektywie
globalizacja to wuproszczeniu wielopłaszczyznowa współpraca gospodarcza
(atakże winnych wymiarach) pomiędzy państwami iinnymi podmiotami,
charakteryzująca się dwiema cechami. Pierwsza znich to powszechność (stop-
niowalna) wskali światowej. Drugi nierozłączny atrybut globalizacji stanowi
standaryzacja, unikacja czy uniformizacja strategii/zachowań wskali świata,
prowadząca do podwyższenia efektywności. Uwzględniając dotychczasowe
tendencje wgospodarce światowej oraz prognozy na przyszłość, można za-
sadnie przypuszczać, że znaczenie ekonomiczne, polityczne, demograczne
ispołeczne Europy wświecie nie będzie się zwiększać. Wtej sytuacji igno-
rowanie szerszego otoczenia, które rośnie, rozwija się, nabiera znaczenia,
byłoby samobójstwem. Do globalizacji wjej licznych odmianach, odsłonach
iaspektach nie należy więc podchodzić zuprzedzeniami iobawami, ale na-
leży pragmatycznie starać się odnosić zniej korzyści. Dość powszechnie

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 27
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
akceptowany jest pogląd, że globalizacja jest nieodwracalna, dyskusyjne są
tylko jej skala idynamika. Wtym ujęciu globalizacja jest logiczną konsekwen-
cją gospodarki rynkowej; jeśli ktoś chce walczyć zglobalizacją, to tak, jakby
chciał likwidować gospodarkę kapitalistyczną. Trudno byłoby nie występować
przeciw negatywnym konsekwencjom hiperglobalizacji, nie można też nie
doceniać procesu określanego jako slowbalization, co jednak nie implikuje
konieczności odrzucania globalizacji. Wydaje się więc, że ciągle aktualny jest
pogląd, iż globalization is good, but not good enough (Bhagwati, 2004).
P   
   
Nowe uwarunkowania społeczno-polityczne wpływają oczywiście na za-
łożenia pożądanego ładu gospodarczego[VI]. Według Góralczyka (Góralczyk,
2021, s. 47) coraz wyraźniej krystalizują się dwa megatrendy determinujące
przyszłość tego ładu, mianowicie odchodzenie od jednobiegunowości wkie-
runku wielobiegunowości światowego porządku gospodarczego (niewiadomą
jest liczba tych biegunów) oraz migracja centrum ekonomicznego ihan-
dlowego zAtlantyku na Pacyk. Istotne determinanty przyszłości szczegól-
nie polskiej gospodarki zawiera wsobie też proekologiczna polityka Unii
Europejskiej. Program Next Generation EU oraz projektowany Fit for 55 ozna-
czają głęboką iszybką dekarbonizację gospodarek państw unijnych. Dotyka
to negatywnie Polskę, wktórej poziom karbonizacji produkcji energii, bu-
downictwa itransportu jest wysoki, co wynika zhistorycznych zaszłości
iwspółczesnych zaniechań zpowodu potencjalnych oporów społecznych.
Uwarunkowania te skłaniają do ponownego postulowania włączenia pol-
skiej gospodarki wsystem gospodarczy Unii Europejskiej. Ponadto (Banaszyk,
Gorynia, 2022, s. 157):
a.
wodniesieniu do polityki strukturalnej należy opracować iwdrożyć za-
chęty do uruchamiania wPolsce przedsiębiorstw orelatywnie wysokim
poziomie techniczno-technologicznym iprzez to mających argumenty
do włączenia się wmiędzynarodowe łańcuchy dostaw wiodących go-
spodarczo państw Unii Europejskiej,(inwestycje te powinny odgrywać

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
28
P. BANASZYK, M. GORYNIA
funkcję mnożnikową wcelu wsparcia rozwoju branż isektorów gospo-
darczych cechujących się międzynarodową przewagą komparatywną);
b. wodniesieniu do polityki skalnej należy upraszczać obowiązujące wtej
dziedzinie regulacje prawne iwdrażać przepisy budujące międzynarodową
konkurencyjność obowiązującego systemu podatkowego (powinien to być
kolejny magnes przyciągający ZIB). Można jednak spodziewać się, że
konkurowanie wdół stawkami podatkowymi ma swoje granice. Dlatego
lepsze jest preferowanie inwestycji wdobra publiczne iinfrastrukturę,
które docelowe staną się ważnymi magnesami przyciągającymi ZIB;
c. wodniesieniu do polityki monetarnej należy minimalizować ryzyko
kursowe izmniejszać koszty transakcyjne w wymianie międzyna-
rodowej, co najłatwiej osiągnąć przez wejście do strefy euro. Jest
oczywiście decyzja polityczna, ale wliteraturze panuje dość zgodny
pogląd, że kluczowe znaczenie wrozwoju gospodarki polskiej jako
gospodarki ośrednich rozmiarach działającej wotwartym otoczeniu
gospodarki międzynarodowej będą miały trzy czynniki – produktyw-
ność/konkurencyjność, innowacyjność oraz współpraca gospodarcza
zzagranicą
[VII]
. Czynniki te są ściśle zsobą powiązane. Fundamentalne,
pierwotne znaczenie powinien mieć przy tym mechanizm rynkowy,
ajednocześnie działanie sił rynkowych wtych obszarach powinno być
wspomagane przez prowadzoną politykę gospodarczą.
Oznacza to podporządkowanie polityki gospodarczej państwa ce-
lom społecznym i ekologicznym. Ze względu na sprawność zarządza-
nia biznesem ważne jest, aby polityka ta miała charakter transparentny.
Wtedy menedżerowie będą wstanie projektować długookresowe strategie biz-
nesowe. Pojawiają się postulaty, aby to projektowanie odbywało się wreżimie
zmienionych zasad (Banaszyk, Gorynia, 2020a; Banaszyk, Gorynia, 2020b).
Warunkiem podstawowym jest oczywiście produktywność, która zapewnia
zyskowność. Warunkami koniecznymi są jednak również:
•
bezpieczeństwo zatrudnienia isanitarne. Bezpieczeństwo zatrud-
nienia należy rozumieć dwojako. Zjednej strony chodzi ointeres
przedsiębiorstwa związany zdługookresowym utrzymaniem kluczo-
wych pracowników zpunktu widzenia kompetencji idoświadczenia.

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 29
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
Jest to istotne wwarunkach niskiego bezrobocia irynku pracobiorcy,
co charakteryzuje starzejące się społeczności. Czasem takie postępo-
wanie nazywa się chomikowaniem zasobów pracy. Zdrugiej strony
bezpieczeństwo zatrudnienia jest związane ze sprawiedliwością, czyli
korzystną atmosferą pracy isprawiedliwym wynagrodzeniem;
d.
elastyczność działalności gospodarczej. Ma ona kilka wymiarów. Zjed-
nej strony jest osiągana dzięki inwestowaniu wuniwersalną technikę
itechnologię, dzięki którym możliwe jest szybkie itanie restruktury-
zowanie oferty podażowej wślad za zmieniającymi się wymaganiami
rynku. Zdrugiej strony chodzi oelastyczność zatrudnienia waspekcie
podnoszenia kwalikacji zasobów pracy oraz waspekcie zmian wiel-
kości zatrudnienia. To ostatnie powinno być powiązane zprogramami
socjalnymi ułatwiającymi ludziom szybkie znalezienie nowego zatrud-
nienia (gwarancja zatrudnienia). Jednakże konieczna jest elastyczność
nansowania działalności gospodarczej pozwalającej mobilizować
przedsiębiorstwom okresowo konieczne środki umożliwiające dosto-
sowanie do zmieniających się okoliczności, wtym dostosowanie do
preferowanych przez państwo sektorów ibranż gospodarczych;
e.
zwinność dostosowań rynkowych. Zwinność dostosowań popytowych
to kompetencja wdziedzinie śledzenia migracji wartości użytkowych
oczekiwanych przez konsumentów iłatwość dostosowania się do za-
chodzących zmian. Współcześnie jest to możliwe dzięki technologiom
informacyjno-komunikacyjnym ułatwiającym bezpośredni kontakt
zklientami. Technologie te to także koszty, ale ielement konkuren-
cyjności przedsiębiorstwa.
Formuła oceny sprawności zarządzania biznesem powinna mieć konstruk-
cję, której pole recepcji zawiera wszystkie wymienione czynniki. Wnawiąza-
niu do powyższych uwag uzasadnione jest także zajęcie stanowiska wkwestii
relacji pomiędzy efektywnością arezyliencją, która – zwłaszcza wdobie pande-
mii COVID-19 – stała się swoistą mantrą, często przywoływaną wdyskusjach
na temat funkcjonowania biznesu wotoczeniu, wktórym mogą pojawiać się
bliżej nierozpoznane ex ante czarne łabędzie[VIII]. Na ogół przyjmuje się, że
efektywność oznacza osiąganie pożądanych rezultatów przy użyciu możliwie

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
30
P. BANASZYK, M. GORYNIA
najmniejszych środków, albo uzyskiwanie najlepszych rezultatów przy za-
stosowaniu danej puli środków (tzw. zasada racjonalnego gospodarowania).
Dlatego wzasadzie panuje consensus odnośnie do tego, że przedmiotem za-
interesowania nauk ekonomicznych czy wszczególności samej ekonomii jest
efektywna alokacja zasobów (Robbins, 1932). Wpowyższy sposób zdenio-
wana efektywność jest zarówno pożądana, jak ipożyteczna, gdyż zmniejsza
koszty życia albo pozwala na lepsze zaspokojenie potrzeb przy ograniczo-
ności zasobów, które mamy do dyspozycji (Skidelsky, 2020). Efektywność
jest więc synonimem wyższego poziomu dobrobytu. Jednocześnie jednak
cytowany autor wskazuje, że efektywność staje się wpewnym sensie passé,
jest wypierana przez inną zasadę rządzącą alokacją zasobów. Wjego opinii
wczterech ostatnich dziesięcioleciach mamy do czynienia zsytuacją, którą
opisuje następująco: …od 1982 roku dramatycznie spadła częstość używania
określeń »efektywność« i»wydajność«, gwałtownie wzrosła natomiast częstość
występowania terminów »odporność« (resilience) i»trwałość« albo »stabilność«
(sustainability). Więcej mówi się o stabilności życia gospodarczego, czyli jego
odporności na wstrząsy. Ekonomiści myślący tylko oefektywności znaleźli się
daleko za krzywą kultury. Wprzywołanym cytacie można łatwo zakwestio-
nować fakt, że przywołane pojęcia ujmowane są wkontrze, we wzajemnej
opozycji, co mogłoby oznaczać, że wzajemnie się wykluczają. Warto jednak
spostrzec, że wrzeczywistości długookresowa efektywność iwydajność za-
wsze były skorelowane zodpornością, trwałością istabilnością. Jednocześnie
odrębnym zagadnieniem jest to, czy wpraktyce życia gospodarczego potra-
ono rozpatrywać efektywność wodpowiednim horyzoncie czasowym, co
jednak wżadnym wypadku nie może prowadzić do wniosku, że efektywność
odchodzi do lamusa. Do lamusa odchodzi efektywność rozumiana ad hoc,
doraźnie, krótkookresowo, płytko ijednowymiarowo. Natomiast efektywność
pojmowana kompleksowo, wielowymiarowo idługookresowo nigdy nie
powinna stracić na znaczeniu, gdyż byłoby to wbrew interesom cywilizacji,
związanym przecież zmożliwie wysokim poziomem dobrobytu, mierzo-
nym adekwatnymi miernikami. Można nawet odważyć się postawić tezę,
że to właśnie całościowo rozumiana efektywność stanowi silny fundament
koncepcji rozwijanych we współczesnej ekonomii, takich jak racjonalność
globalna, ekonomia umiaru czy dobro wspólne.

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 31
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
Nie unikając więc odpowiedzi na pytanie oto, czy efektywność jest dobra,
czy zła, trzeba powtórnie zaznaczyć, że holistycznie rozumiana efektyw-
ność oznacza de facto zasadę racjonalnego gospodarowania. Wydaje się,
że każdemu ekonomiście trudno byłoby odrzucać tę zasadę przyjmowaną
wnaukach ekonomicznych jako fundament je konstytuujący. Równocześnie
należy jednak mieć świadomość, że przy posługiwaniu się kategorią efektyw-
ności pojawiają się liczne niebezpieczeństwa, które można osłabiać czy nawet
oddalać, konsekwentnie dążąc do doskonalenia tego postulatu, rozumianego
jako drogowskaz nauk ekonomicznych. Efektywność sama wsobie nie jest
więc niczym złym, ale uczynienie fetyszu zjej wypaczonej wersji może
dostarczyć wiele negatywnych konsekwencji. Innymi słowy, upoważnia to
do stwierdzenia, że efektywność jest ważna, bo jest niekwestionowaną bazą
budowania dobrobytu, jednak pozbawiona pewnych warunków ogranicza-
jących może prowadzić do wypaczeń.
Z
Przeprowadzone wyżej rozważania dotyczyły prawdopodobnego nowego
kształtu światowego ładu gospodarczego. Należy jeszcze raz podkreślić, że
okres armacji wersji tego ładu sformułowanej wkonsensusie waszyngtoń-
skim minął jeszcze na długo przed wybuchem pandemii COVID-19 iwojny
rosyjsko-ukraińskiej. Niektórzy uważali, że rozwiązaniem alternatywnym
wstosunku do konsensusu waszyngtońskiego może być tzw. konsensus pe-
kiński. Jednak niektóre jego cechy dyskwalikują to rozwiązanie jako możliwe
do akceptacji przez większość społeczności międzynarodowej. Wtej sytuacji
wydaje się, że nowy konsensus waszyngtoński stanowi propozycję wprawdzie
dopiero kształtującą się, znajdującą się in statu nascendi, ale obiecującą ze
względu na jej zgodność zpodstawowymi pryncypiami nauk ekonomicznych,
ajednocześnie uwzględniającą potrzebę realistycznych ipragmatycznych mo-
dykacji, dopasowujących ją do zmieniającej się turbulentnej rzeczywistości.

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
32
P. BANASZYK, M. GORYNIA
R
Banaszyk, P., Deszczyński, P., Gorynia, M., Malaga, K. (2021). Przesłanki modykacji wybra-
nych koncepcji ekonomicznych na skutek pandemii COVID-19. Gospodarka Narodowa,
(1), 53–86. Pobrano zhttps://doi.org/10.33119/GN/132485 (dostęp: 8.05.2024).
Banaszyk, P., Gorynia, M. (2020). Czym zastąpić zysk. Rzeczpospolita, 20 lipca, A19.
Banaszyk, P., Gorynia, M. (2022). Pandemia COVID-19 akonkurencyjność przed-
siębiorstwa, ICAN Management Review, (4), 68–73.
Banaszyk, P., Gorynia, M. (2022). Uwarunkowania polskiej polityki gospodarczej po
roku 2022, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny, 84(2), 149–161. Pobrano
zhttps://doi.org/10.14746/rpeis.2022.84.2.10 (dostęp: 8.05.2024).
Biernacki, M. (2010). Jakość usług instytucji użyteczności publicznej adobrobyt
społeczny, Zarządzanie Publiczne, 3(11), 19–31.
Bhagwati, J. (2004). In defense of globalization: With anew aerword. Oxford: Oxford
University Press.
Boas, T., & Gans-Morse, J. (2009). Neoliberalism: from new liberal philosophy to an-
ti-liberal slogan, Studies in Comparative International Development, 44(2), 137–161.
Pobrano zhttps://doi.org/10.1007/s12116-009-9040-5 (dostęp: 8.05.2024).
Brilman, J. (2002). Nowoczesne zarządzanie. Koncepcje imetody. Warszawa: PWE.
Czarny, B. (2011). Spory onaturę ekonomii dobrobytu we współczesnej metodologii
ekonomii. Ekonomia. Rynek, Gospodarka, Społeczeństwo, (27), 3–17.
Czarny łabędź: co oznacza to pojęcie? Rzeczpospolita, 7 listopada 2021.
Delcey, T., & Sergi, F. (2022). e ecient market hypothesis and rational expectations
macroeconomics. How did they meet and live (happily) ever aer? e European
Journal of the History of Economic ought, 30(1), 86–115.. Pobrano zhttps://doi.
org/10.1080/09672567.2022.2108869 (dostęp: 8.05.2024)
From there to here: 50 years of thinking on the social responsibility of business. Pobrano zhttps://
www.mckinsey.com/featured-insights/corporate-purpose/from-there-to-here-50-years-
-of-thinking-on-the-social-responsibility-of-business#/ (dostęp: 24.09.2023).
Fukuyama. F., (1992). e end of history and the last man. Free Press. Wydanie polskie:
Koniec historii (1996). Poznań: Zysk iSka.
Gorynia, M. (1998). Zachowania przed siębiorstw wokresie transformacji. Mikroekonomia
przejścia. Poznań: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
Gorynia, M. (2018). Innowacyjność, produktywność ikonkurencyjność gospo-
darki amiędzynarodowa współpraca gospodarcza. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny
iSocjologiczny, 80(4), 209–228.
Gorynia, M. (2021). Wywiad udzielony przez M. Gorynię: Złudzenia poprawiają samopo-
czucie, ale nie służą gospodarce. Miesięcznik Finansowy Bank, 12(341). Pobrano zhttps://
alebank.pl/bankowosc – i-nanse-gospodarka-wywiad-zludzenia-poprawiaja-samo-
poczucie-ale-nie-sluza-gospodarce/?id=393928&catid=33701 (dostęp: 17.03.2022).
Gorynia, M. (2023). Nowy ład na Starym Kontynencie. Rzeczpospolita, 12.10.2023.

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 33
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
Gorynia, M. (red.) (2023). Pandemia, wojna, globalne przesilenie. Poznań: Wydawnictwo UEP.
Góralczyk, B.J. (2021). Rola imiejsce UE wtworzeniu ładu międzynarodowego. W:
J. Niżnik (red.), Polska wEuropie jutra. Polityka europejska Polski wkontekście
zmian międzynarodowych XXI wieku, (46–56). Polska Akademia Nauk Komitet
Prognoz Polska 2000 Plus.
Grzybek, D. (2021). Pełne zatrudnienie – porzucona idea ijej odrodzenie. Nierówności
Społeczne aWzrost Gospodarczy, 68, 5–19. Pobrano zhttps://doi.org/10.15584/
nsawg.2021.4.1 (dostęp: 8.05.2024).
Haldar, A. (2023). Aer the Beijing Consensus. Pobrano zhttps://www.project-syndicate.
org/commentary/china-slowdown-beijing-consensus-development-model-by-an-
tara-haldar-2023-09 (dostęp: 14.09.2023).
Kwiatkowski, E. (2002). Strukturalne determinanty naturalnej stopy bezrobocia. Bank
iKredyt, 26, 149–154.
Lin, J.Y., & Wang, X. (2018). Państwo wspierające arozwój gospodarczy: rola pań-
stwa wNowej Ekonomii Strukturalnej. W: J.Y., Lin, A. Nowak (red.), Nowa poli-
tyka strukturalna wwarukach otwartej gospodarki rynkowej (129–148). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW.
Mączyńska, E., Woś, R. (2023). Wywiad. Obserwator Finansowy zdn. 16.01.2023.
Nowa normalność wświecie po COVID-19. (2020). Pobrano zhttps://www2.deloitte.
com/pl/pl/pages/zarzadzania-procesami-i-strategiczne/articles/nowa-normalno-
sc-w-swiecie-po-covid-19.html (dostęp: 10.04.2020) (tekst opublikowany przez
rmę doradczą Deloitte).
Międzynarodowa agenda gospodarcza administracji Bidena: rozmowa zdoradcą ds. bez-
pieczeństwa narodowego Jakiem Sullivanem. Pobrano zhttps://www.brookings.edu/
wp-content/uploads/2023/04/es_20230427_sullivan_intl_economic_agenda_tran-
script.pdf (dostęp: 14.09.2023).
Palley, T. (2004). From Keynesianism to Neoliberalism: Shiing Paradigms in
Economics. W: Johnson D., Saad-Filho A. (red.), Neoliberalism-A Critical
Reader. London: Pluto Press .
Piketty, T. (2023). Krótka historia równości. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki
Politycznej.
Pysz, P. (2008). Społeczna gospodarka rynkowa. Ordoliberalna koncepcja polityki
gospodarczej. Warszawa: PWN. .
Rappaport, A. (1999).Wartość dla akcjonariuszy. Poradnik menedżera iinwestora. WIG-Press.
Rodrik, D. (2023). e global economy’s real enemy is geopolitics, not protectionism. Pobrano
zhttps://www.project-syndicate.org/commentary/global-economy-biggest-risk-is-ge-
opolitics-not-protectionism-by-dani-rodrik-2023-09?utm_source=Project+Syndicate+-
Newsletter&utm_campaign=278aae1aa1-EMAIL_CAMPAIGN_2023_02_14_09_44_
COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_-e4393264df-%5BLIST_EMAIL_
ID%5D (dostęp:14.09.2023).

ak a d e M i a na u k S to S o w a n yc h wSGe i M . a. de G aS p e r i w Jó z e f o w i e
34
P. BANASZYK, M. GORYNIA
Rodrik, D. (2023). Nowy konsensus waszyngtoński: od wolnego handlu po wojny han-
dlowe. Pobrano zhttps://krytykapolityczna.pl/swiat/nowa-narracja-waszyngtonu-o-
-globalnej-gospodarce-rodrik/ (dostęp: 14.09.2023).
Schiattarella, R. (2023). Il neoliberalismo come invenzione della verità, XIII, n. 1. Sinapsi.
Rodrik, D. (2023). Dani Rodrik oprotekcjonizmie, rozwoju, redystrybucji inie
tylko. Project Syndicate, 10 października 2023.
Taleb, N.N. (2007, 2010), e Black Swan: e Impact of the Highly Improbable. London:
Random House and Penguin Books.
e Economist explains.What is the future of the BRICS?(2023). Pobrano zhttps://www.
economist.com/the-economist-explains/2023/08/09/what-is-the-future-of-the-brics?utm_
medium=cpc.adword.pd&utm_source=google&ppccampaignID=18151738051&ppca-
dID=&utm_campaign=a.22brand_pmax&utm_content=conversion.direct-response.
anonymous&gclid=CjwKCAjw3oqoBhAjEiwA_UaLtmRoykIrU8bsqhnplzDa8g-
RFkC1V2p_br6hvRI4p_tfgbOoucn5VRoCT9YQAvD_BwE&gclsrc=aw.ds
(dostęp: 14.09.2023).
er, P. (2015). Nowy ład na Starym Kontynencie. Historia neoliberalnej Europy. Warszawa:
PWN Biznes Horyzonty.
Urban, D. (2020). Finansyzacja gospodarki w ujęciu makroekonomicznym. Ruch
Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny, (1), 231–245. Pobrano zhttps://doi.
org/10.14746/rpeis.2020.82.1.16 (dostęp: 8.05.2024).
Venugopal, R. (2015). Neoliberalism as aconcept. Economy and Society, 44(2), 165-
187. Pobrano zhttps://doi.org/10.1080/03085147.2015.1013356 (dostęp: 8.05.2024).
Waligóra, K., Waligóra, T. (2012). Przypadek rozwoju gospodarczego Japonii wteorii
klucza lecących gęsi. Ekonomia Międzynarodowa, (3), 28–39..
Williamson, J. (2009). Ashort history of the Washington Consensus. Law and Business
Review of the Americas, 15(1), 7–23.
Zhao, S. (2010). e China model: Can it replace the Western model of moderni-
zation. Journal of Contemporary China, 19(65), 419-436. Pobrano zhttps://doi.
org/10.1080/10670561003666061 (dostęp: 8.05.2024).

Journal o f Modern S cience 4/58/2024 35
NAUKI EKONOMICZNE Z PERSPEKTYWY NOWEGO KONSENSUSU WASZYNGTOŃSKIEGO
Endnotes
[I]
Ztych powodów niniejszy artykuł jest pisany z perspektywy dwóch dyscyplin:
ekonomii inansów oraz nauk ozarządzaniu ijakości.
[II]
Wtym opracowaniu pojęcie nauki ekonomiczne jest interpretowane jako obejmujące
ekonomię inanse, nauki ozarządzaniu ijakości oraz geograę społeczno-eko-
nomiczną igospodarkę przestrzenną.
[III] Koncepcja EVA została przedstawiona ispopularyzowana przez A. Rappaporta
jako mikroekonomiczny wskaźnik sprawności zarządzania przedsiębiorstwem.
Pozostała kompatybilna zneoliberalną interpretacją szkoły neoklasycznej wteorii
ekonomii (Rappaport, 1999).
[IV] Wtym kontekście pojawia się określenie nowy konsensus waszyngtoński, które
nie zostało jednak użyte ocjalnie. Pojęcie to wystąpiło wpolskim tłumaczeniu
artykułu Rodrika (2023a) wKrytyce Politycznej – Nowy konsensus waszyngtoński: od
wolnego handlu po wojny handlowe. Oryginalny tytuł artykułu wProject Syndicate
to: Washington’s New Narrative for the Global Economy.
[V]
Wtej części wykorzystano zmienione fragmenty zakończenia książki Gorynia
(red.), 2023 oraz artykułu Gorynia (2023).
[VI] Wtej części wykorzystano: (Banaszyk, Gorynia, 2022).
[VII] Szerzej w: Gorynia (2018, 209–228) oraz Gorynia (2021b).
[VIII]
Wtym fragmencie odwołano się do rozważań zawartych w: Pandemia … (2023).