Effect of collagen supplementation on skin, hair and nails condition

Full text

187Górska M, Ziaja M, Drab K. Wpływ suplementacji kolagenu na jakość skóry, włosów ipaznokci
Wpływ suplementacji kolagenu na jakość skóry, włosów ipaznokci
Effect of collagen supplementation on skin, hair and nails condition
M G, M Z, K D
Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia z siedzibą w Krakowie
Dynamic development of the cosmetics industry over the years as
aresult of continuous research on skin and aging processes. With
age, the ability to regenerate tissues decreases, which is influenced by
a number of external factors. New ingredients that have a beneficial
effect on its condition are gaining popularity. One of the most popular
ingredients is collagen, also known as the protein of youth. Collagen
causes effects on the human body, especially the skin. Occupying a large
surface area, it is the basic building protein and is responsible for its
strength and elasticity. Due to the interest in the area of supplementation
over recent years, supplements containing collagen in the form of
peptides have appeared on the market. The paper presents reports on
the delivery of the above-mentioned protein from the inside. Types
of collagen and its types along with their origin are described. The
availability of collagen in the diet, as well as the necessary ingredients
for its synthesis in the body, was analyzed. Types of collagen and its
types along with their origin are described. The effects of deficiency
of the mentioned protein and available forms of supplementation are
presented. Attention was also focused on research and scientific reports
on collagen supplementation. Its effectiveness has been confirmed and
the benefits of its use have been described, such as: wrinkle reduction
and anti-aging skin protection.
Key words: collagen, protein, skin, supplementation
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Magdalena Górska
Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia z siedzibą w Krakowie
e-mail: magdalena.gorska.kwspz@wp.pl
© Polish Journal of Cosmetology 2023, 26(4): 187-195
www.kosmet.pl
Nadesłano: 24.01.2024
Zakwalifikowano do druku: 22.02.2024
Dynamiczny rozwój branży kosmetycznej na przestrzeni lat skutkuje
ciągłymi badaniami na temat skóry oraz procesów starzenia. Wraz
zwiekiem zdolność do regeneracji tkanek maleje, na co wpływ ma
szereg czynników zewnętrznych. Popularność zyskują nowe składniki
mające korzystny wpływ na jej stan. Jednym z najpopularniejszych
składników jest kolagen zwany również białkiem młodości. Kolagen
odgrywa istotną rolę dla ludzkiego organizmu, w tym szczególnie dla
skóry. Zajmując jej dużą powierzchnię stanowi podstawowe białko
budulcowe oraz odpowiada za jej wytrzymałość i elastyczność.
Wzwiązku z zainteresowaniem obszarem suplementacji na przestrzeni
ostatnich lat, na rynku pojawiły się suplementy zawierające kolagen
w formie peptydów. W pracy przedstawiono doniesienia na temat
dostarczenia wyżej wymienionego białka od wewnątrz. Opisano
typy kolagenu oraz jego rodzaje wraz z pochodzeniem. Analizowano
dostępność kolagenu w diecie, a także niezbędne składniki do jego
syntezy w organizmie. Przedstawiono skutki niedoboru wymienionego
białka, dostępne formy suplementacji. Skupiono także uwagę na
badaniach oraz doniesieniach naukowych na temat suplementacji
kolagenu. Potwierdzono jej skuteczność i opisano korzyści płynące
z jej stosowania takie, jak: redukcja zmarszczek oraz ochrona
przeciwstarzeniowa skóry.
Słowa kluczowe: kolagen, białko, skóra, suplementacja
Budowa i funkcja kolagenu w organizmie
Kolagen to włókniste białko produkowane przez
komórki tkanek łącznych i nabłonkowych. W skó‑
rze tworzą go fibroblasty, w kościach osteoblasty,
wchrząstkach natomiast chondroblasty i chondrocyty.
Jest cząsteczką o kształcie potrójnej helisy, którą bu‑
dują trzy łańcuchy polipeptydów, głównie złożonych
z aminokwasów takich, jak: prolina, arginina, lizyna,
glicyna (co trzeci aminokwas). W budowie łańcuchów
zawarta jest także hydroksyprolina i hydroksylizyna.
W skórze powstaje podczas dwóch faz z udziałem
fibroblastów. Podczas fazy wewnątrzkomórkowej
powstają łańcuchy białkowe oraz łączą się ze sobą.
Hydroksylacja lizyny i proliny prowadzi do powsta‑
nia prokolagenu, który przed opuszczeniem komórki
fibroblastu przekształca się w tropokolagen (potrójne
cząsteczki kolagenu). W trakcie fazy pozakomórkowej
cząsteczki tropokolagenu opuszczają fibroblast, łączą
się ze sobą tworząc włókna kolagenowe [1‑5].
Proces syntezy kolagenu w punktach:
1. Geny w jądrze komórki fibroblastu zawierające
instrukcje dotyczące syntezy kolagenu zapisują
je na mRNA.
2. Instrukcje mRNA są transportowane do ryboso‑
mów, które są odpowiedzialne za syntezę białek.
Rybosomy łączą aminokwasy w określonej kolej‑
ności, tworząc łańcuchy kolagenowe.
Pol J Cosmetol 2023, 26(4): 187-195

188 Pol J Cosmetol 2023, 26(4): 187-195
3. Powstałe łańcuchy kolagenowe są modyfikowane
w retikulum endoplazmatycznym przez zacho‑
dzące procesy chemiczne i strukturalne.
4. Do aminokwasów w retikulum endoplazmatycz‑
nym dodawane są grupy hydroksylowe. Proces ten
wymaga udziału witaminy C.
5. Na drodze modyfikacji łańcuchy kolagenowe
zawijają się wokół siebie oraz tworzą charaktery‑
styczną, potrójną helisę kolagenową.
6. Gotowy prokolagen transportowany jest do apara‑
tu Golgiego. Następnie do macierzy pozakomór‑
kowej, gdzie enzymatycznie usuwane są końcówki
prokolagenu, prowadzące do jego przekształcenia
w tropokolagen.
7. Tropokolageny są łączone w kolagenowe włókien‑
ka za pomocą oksydazy lizylowej. Powstałe włó‑
kienka mogą łączyć się dalej w większe struktury
włókniste.
8. Po opuszczeniu tropokolagenu przez komórkę,
fibroblasty oddziałują na organizację oraz roz‑
mieszczenie włókien kolagenowych w tkankach
[1, 2, 5, 6].
Skład aminokwasowy kolagenu:
•glicyna33%,
•prolina12%,
•hydroksyprolina12%,
•kwasglutaminowy10%,
•alanina9%,
•arginina8%,
•kwasasparaginowy6%,
•lizyna4%[9].
Kolagen jest zaliczany do najmocniejszych, a tak‑
że najczęściej występujących białek. Stanowi około
30%masybiałkaw ludzkim organizmieizajmuje
około70%skóry.Pełnikluczowąrolęwutrzymaniu
elastyczności, wytrzymałości skóry oraz zachowaniu
jej właściwej struktury. Jest także budulcem kości,
ścięgien, chrząstek oraz mięśni. Wyróżniamy około
29typówkolagenu,gdzie11występujewskórzewła‑
ściwej. Te białka budulcowe różnicują się w zależności
od tkanki. Do podstawowych rodzajów lokalizujących
się w dermis zaliczane są:
•KolagentypuI–najbardziejpowszechnytypwy‑
stępującywskórze,zajmujeokoło80%powierzchni
skóry właściwej, odpowiada za jej wytrzymałość,
pełni kluczową rolę w procesie starzenia się skóry;
•KolagentypuIII–zwany„kolagenempłodowym”,
drugi najważniejszy typ w środkowej warstwie skó‑
ry,stanowiokoło15%macierzy,przeważawskórze
płodu i podczas tworzenia się blizny;
•Kolagentypu IV – kluczowyelementpołączeń
skórno‑naskórkowych, stanowi podporę dla innych
cząsteczek, odpowiada za mechaniczną stabilizację,
jego ubytek może przyczyniać się do powstawania
zmarszczek;
•Kolagentypu VII –budujewłóknakotwiczące,
wiążące błonę podstawną z warstwą brodawkowatą
skóry właściwej, osłabienie tych wiązań prowadzi
do formowania się zmarszczek [1‑5, 7, 8].
Do funkcji kolagenu między innymi należy:
łączenie ze sobą komórek jako materiał budulcowy,
odpowiada za kondycję skóry: nawilżenie, sprężystość,
procesy odnowy komórkowej, przyspiesza regenerację
i odbudowę tkanki łącznej, wpływa na stan włosów
i paznokci, odpowiada za prawidłową gęstość ko‑
ści, stymuluje procesy ochronne tkanki chrzęstnej,
wukładzie immunologicznym zapewnia ochronę
przed wnikaniem drobnoustrojów oraz toksyn, chroni
narządy wewnętrzne, zapewnia prawidłowy metabo‑
lizm, wpływa na wzrok. W kosmetologii stosuje się
go głównie w celach estetycznych, wyróżniając trzy
kategorie:
•wypełniaczetkankowe,podawanezapomocąinie‑
kcji, zaliczane są do wyrobów medycznych (spły‑
cenie, wypełnienie zmarszczek, redukcja blizn);
•nutriceutyki(suplementydiety)stosowanedo‑
ustnie posiadające kolagen oraz jego hydrolizaty
(pobudzenie syntezy kolagenu);
•kosmetykiorazpreparatyprzeznaczonedostoso‑
wania na skórę takie, jak: kremy, maski, żele, serum
(tworzenie filmu ochronnego skóry, zapobieganie
transepidermalnejutraciewody)[1,2,7‑9].
Rodzaje kolagenu
Kolagen naturalny przeważnie rozpuszczalny
wkwasach, jest konserwowany przez dodatek kwasu
askorbinowego do roztworu kwasu octowego. Służy
wyłącznie do użytku zewnętrznego, w postaci cieczy
stanowi bezpośredni dodatek do emulsji. Stosowany na
skórę, działa powierzchownie tworząc film chroniący
przed nadmierną utratą wody. Ze względu na wysoką
masę cząsteczkową nie przenika przez skórę. Dzieli
się go ze względu na pochodzenie:
•ksenogeniczne(ztkanekzwierzęcych);
•allogeniczne(ztkanekludzkich,zeskórywłaściwej
i powięzi);
•autogeniczne(ztkanekwłasnych)[4,8].
 Atelokolagen(kolagenbeztelopeptydów)– po‑
wstaje poprzez usunięcie telopeptydów odpowie‑
dzialnych za immunogenność białka, co osłabia jego
funkcje antygenowe oraz zwiększa rozpuszczalność.
Stosowany jako roztwór lub zawiesina w zależności
od stężenia, najczęściej jako wypełniacz w iniekcjach.
Używany jest do korekcji zmarszczek oraz bruzd.
Efekty stosowania są bardzo dobre, natomiast krótko‑
trwałe (3‑6 miesięcy). Obecnie jest rzadziej stosowany
ze względu na reakcje nietolerancji, skutki uboczne
(ropnie, infekcje bakteryjne, krwiaki, obrzęki, wy‑
broczyny, martwica miejscowa) oraz ryzyko chorób
tkanki łącznej ze względu na bydlęce pochodzenie.

189Górska M, Ziaja M, Drab K. Wpływ suplementacji kolagenu na jakość skóry, włosów ipaznokci
Do nowych wypełniaczy ksenogenicznych należy np.
Evolence (usieciowany, doczyszczony atelokolagen ze
ścięgien wieprzowych). Za pomocą procesu usieciowa‑
nia D‑rybozą, uzyskano dłuższy czas utrzymywania
się efektów oraz małe ryzyko pojawienia się działań
niepożądanych [3, 4, 8].
 Bioinżynieryjnyludzkikolagen–powstaływwy‑
niku poszukiwań kolagenu o zmniejszonej immuno‑
genności oraz zastąpienia wad kolagenu bydlęcego.
Otrzymywany jest podczas procesów bioinżynieryj‑
nych z ludzkich fibroblastów skóry właściwej (np.
CosmoDerm,CosmoPlast–zawierajągłówniekolagen
typu I oraz III). Ich stosowanie nie powoduje dużego
ryzyka wystąpienia alergii oraz działań niepożąda‑
nych. Efekty utrzymują się porównywalnie do uzyska‑
nych preparatami z kolagenem bydlęcym, natomiast
cena jest znacznie wyższa ze względu na wysokie
koszty produkcji [3, 8].
 Kolagenallogeniczny–pozyskiwanyztkanek
ludzkich, głównie z tkanek osób zmarłych. Tkanki
dawców poddawane są odpowiednim badaniom.
Preparaty np. Cymera (zmikronizowany kolagen
zmacierzy skóry) oraz Fascian (otrzymywany z powię‑
zi) nie powodują rekcji uczuleniowych, ich trwałość
wynosiokoło3‑9miesięcy[3,8].
 Kolagennierozpuszczalny–kolagenksenogenicz‑
ny, występuje w formie proszku. Posiada szerokie za‑
stosowanie w medycynie, do produkcji chirurgicznych
nici, czy kompresów [3, 8].
 Hydratkolagenu– uwodnionykolagenpoprzez
wiązanie z cząsteczkami wody. Jako jedyny, wiążący
się z wodą kolagen występuje kolagen natywny rybi,
który utrzymuje postać tropokolagenu poza organi‑
zmem[1].
 Hydrolizatykolagenu–powstająpodczasprocesu
hydrolizyzudziałemwodyikatalizatorów– rozry‑
wanie wiązań peptydowych, które łączą aminokwasy
wbiałka.
W wyniku rozpadu białka otrzymywana jest
mieszanina wolnych aminokwasów oraz krótkich
peptydów kolagenowych. Mają postać białego prosz‑
ku, ojego jakości świadczą parametry takie, jak: brak
smaku, zapachu, rozpuszczalność w wodzie. Do
hydrolizatów zaliczamy między innymi kolagen wo‑
łowy, zwany żelatyną otrzymywany w długotrwałym
procesie obróbki cieplnej [1, 4].
 Kolagenliofilizowany–powstajewprocesie
wymrożenia wody, preparat ma postać proszku skła‑
dającego się z aminokwasów i dwupeptydów. Jego
szczególny stopień rozdrobnienia zapewnia prawie
100%wchłanialności,po2minutachodpojawienia
się w jelitach aminokwasy i peptydy ulegają wchłonię‑
ciu do krwi, natomiast po 4 godzinach następuje ich
wbudowanie w tkanki [1].
Skutki niedoboru kolagenu
Kolagen ze względu na szereg swoich właściwości
pełni wiele kluczowych funkcji w ludzkim organizmie.
Odpowiada za procesy regeneracyjne, wiąże wodę wna‑
skórku, służy także jako nośnik niektórych leków. Jego
niedobór może nieść wiele poważnych konsekwencji
dlaorganizmu–uszkodzeńważnychelementówciała
oraz niedożywienia komórkowego. Wraz zwiekiem
spada zdolność do syntezy kolagenu endogennego, po
25. roku życia zmniejsza się jego produkcja, nasilenie
występuje podczas menopauzy ze względu na zmiany
hormonalne,natomiastpo60.rokużyciajegosynteza
zatrzymuje się całkowicie. Na skutek wielu czynników
orazszkodliwegopromieniowaniaUVprocesmoże
zostać przyspieszony. Promieniowanie wnika w głąb
skóry, co prowadzi do powstania stanu zapalnego oraz
uwolnieniacząsteczek– metaloproteinaz(enzymy
odpowiedzialne za degradację białka) niszczących
sieć kolagenu oraz spowalniających jego produkcję
przez fibroblasty. Zmiany te wpływają na wiele skut‑
ków dla układu immunologicznego, skóry, włosów,
paznokci, układu kostnego oraz chrzęstnego. Poprzez
zmniejszoną syntezę kolagenu oraz udział czynników
zewnętrznych pogarsza się stan skóry: białko zmienia
swoją strukturę oraz właściwości, co prowadzi do utraty
sprężystości, odwodnienia skóry oraz pojawienia się
bruzd i zmarszczek. Dla włosów niedobór kolagenu,
który poza keratyną jest ich drugą budulcową prote‑
iną, może objawiać się wypadaniem oraz zwiększoną
łamliwością. Włosy stają się wówczas cienkie, osłabione
i przesuszone przez brak niezbędnych aminokwasów
odżywiających ich cebulki.
Kolagen pełni także istotną rolę w układzie
odpornościowym, chroni przed wnikaniem tok‑
syn, mikroorganizmów chorobotwórczych oraz ich
rozprzestrzenianie się, co może prowadzić do upo‑
śledzenia funkcji obronnych organizmu na skutek
jego niedoboru. Włókna białkowe kolagenu są także
budulcem ścian naczyń krwionośnych, a ich defekty
na skutek zaburzonej gospodarki mogą objawiać się
trwałym rozszerzeniem naczyń krwionośnych (tzw.
„pajączków”),obrzękamiorazzagrożeniemmiędzy
innymi miażdżycą. Buduje elementy oka, odpowiada
za ostrość widzenia, zaburzenia prowadzą do proble‑
mów ze wzrokiem, zaćmy oraz dalekowzrocznością na
skutek zaburzonego właściwego kształtu gałki ocznej.
Zmniejszenie produkcji endogennego kolagenu
powoduje również konsekwencje dla układu kostnego
i chrzęstnego. Włókna kolagenowe zmieniają swoje
właściwości, stają się cienkie i kruche, co przyczynia
się do osłabienia tkanki kostnej: powoduje kruchość
oraz łamliwość kości. Zmniejsza się odporność me‑
chaniczna tkanki chrzęstnej, stawy są osłabione, co
prowadzi do bólu a także chorób reumatycznych czy
teżzwyrodnień[1,5,10].

190 Pol J Cosmetol 2023, 26(4): 187-195
Kolagen w diecie
Wraz z następującym procesem starzenia orga‑
nizm produkuje mniejszą ilość kolagenu. Mechanizm
ten może ulegać nasileniu ze względu na czynniki
takie, jak: alkohol, papierosy, stres, tryb życia, promie‑
niowanie słoneczne oraz dieta. Kolagen jest białkiem
wrażliwymnacukier–zładieta,bogatawcukrypro‑
wadzi do glikacji, która powoduje zmianę właściwości
kolagenu oraz jego degradację. W żywności kolagen
naturalnie występuje tylko w tkankach zwierzęcych,
takich jak mięso i ryby zawierające tkankę łączną.
Jednak wiele różnych pokarmów zarówno zwierzę‑
cych, jak i roślinnych zawiera składniki niezbędne do
produkcji kolagenu we własnym organizmie. Produkty
odzwierzęce zawierające największą ilość kolagenu to:
skórka świńska (golonka), ścięgna, chrząstki, żyły,
parówki (z dużą ilością ścięgien i zmielonej skóry),
podroby, pasztety, jaja, galarety rybne i wieprzowe,
salceson, kurze łapki czy bulion kostny. Brakuje badań
potwierdzających przyswajalność oraz, że spożywa‑
nie kolagenu bezpośrednio z pożywienia korzystnie
wpływa na zdrowie skóry lub stawów. Po spożyciu,
kolagen jest rozkładany w żołądku na aminokwasy,
które są następnie rozprowadzane tam, gdzie orga‑
nizm najbardziej potrzebuje białka. Niemniej jednak
wiele pokarmów, które wspierają produkcję kolagenu,
zaleca się jako część zdrowej diety. Wiele produktów
spożywczych o wysokiej zawartości białka (ryby, drób,
mięso, jaja, nabiał, rośliny strączkowe i soja) uważa
się za korzystne dla produkcji kolagenu, ponieważ
zawierająaminokwasyniezbędnedojegoprodukcji–
glicynę, prolinę oraz hydroksyprolinę [1, 11‑13].
Warzywa i owoce nie zawierają kolagenu, ale
dostarczają potrzebne składniki do jego syntezy wor‑
ganizmie (np. flawonoidy) oraz witaminy ogranicza‑
jące jego rozpad. Witaminy i minerały niezbędne do
produkcji kolagenu to: witamina C, witamina A, wi‑
tamina E, cynk, miedź, krzem, selen, siarka, mangan.
Niedobór witaminy C (cytrusy, papryka, porzeczki,
szpinak, natka pietruszki) hamuje syntezę hydroksy‑
proliny oraz hydroksylizyny, co skutkuje zaburzeniami
produkcji kolagenu. Z kolei witamina B6 (obecna np.
w orzechach, roślinach strączkowych, zbożowych)
również pozytywnie wpływa na przemiany kolagenu
(tab. I) [11, 14, 15].
Suplementacja kolagenu
W dzisiejszych czasach suplementacja kolagenu
staje się coraz bardziej popularna. Jest stosowana
wcelu uzupełnienia diety dzięki odpowiednio skom‑
ponowanym źródłom witamin i minerałów w formie
suplementów diety. Badania donoszą, że najczęściej
stosowane są suplementy witaminowo‑mineralne, na
drugim miejscu suplementy wspomagające wygląd wło‑
sów, skóry i paznokci, a następnie wzmacniające stawy
ikości. Wzrost zainteresowania suplementacją kolage‑
nu wynika z jego niskiej zawartości w pożywieniu oraz
słabą przyswajalnością. Jest to również związane z jego
utratą na skutek wieku. Najwięcej preparatów doust‑
nych zawierających kolagen lub jego hydrolizaty było
dotychczas stosowane zapobiegawczo w schorzeniach
tkanki chrzęstnej, stawów czy kości. Obecnie pojawia
się coraz więcej preparatów mających na celu: utrzyma‑
nie prawidłowego nawilżenia skóry, profilaktykę pro‑
cesów starzenia, zapewnienie odpowiedniej jędrności
skóry, wspomaganie procesów regeneracyjnych oraz
pozytywne działanie na stan włosów i paznokci. Na
rynku farmaceutycznym kolagen występuje głównie
w formie hydratów i hydrolizatów. Hydrat to białko
wformie naturalnej natomiast hydrolizat to niejedno‑
rodna mieszanina peptydów. Produkcja hydrolizatów
polega na jego ekstrakcji ze skór bydlęcych, wieprzo‑
wych, kości kurczaka, atakże kości i skór rybich oraz
innych bezkręgowców wodnych. Pozyskany kolagen
poddaje się hydrolizie enzymatycznej, w wyniku której
powstają bardziej przyswajalne peptydy ze względu
na ich mniejszą masę cząsteczkową. Przyjęta dawka
dzienna, która jest bezpieczna w stosowaniu wynosi
z2,5‑15 g. Liczba daltonów to liczba określająca
średnią masę kolagenu, która pozwala ocenić stopień
jego przyswajalności. Uznaje się, że organizm najlepiej
przyswajakolagenomasieponiżej4500daltonów–
mniejsza od wartości granicznej przenikalności jelita.
Suplementacja kolagenu może także wspomagać ku‑
racje kosmetologiczne pobudzające jego syntezę takie,
jak: fale radiowe, mikronakłucia, karboksyterapia,
kwasy,retinoidy[1,8,9‑11,15,16].
Preparaty zawierające w składzie kolagen
Szeroką dostępną formę kolagenu dostępnego na
rynku kosmetycznym stanowią preparaty do stoso‑
wania zewnętrznego: kosmetyki zawierające kolagen
oraz żele kolagenowe. Do głównych funkcji produktów
stosowanych zewnętrznie należy: regeneracja skóry,
zapewnienie odpowiedniego poziomu nawilżenia.
Tabela 1. Wybrane składniki niezbędne do syntezy kolagenu i ich
źródła [14]
Składnik odżywczy warzywa i owoce
witamina C pomarańcze, cytryny, kiwi, truskawki, mango,
melon, ananas, papaja
witamina A marchew, szpinak, bataty, jarmuż, papryka
czerwona, śliwki suszone, melon
witamina E awokado, szpinak, jarmuż, czerwona papry-
ka, brokuły
cynk szpinak, fasola, ciecierzyca, groch, dynia
miedź bataty, ziemniaki, fasole, soczewica
siarka czosnek, cebula, por, brukselka, kapusta
mangan jarmuż, szpinak ananas, borówki, rzodkiewka

191Górska M, Ziaja M, Drab K. Wpływ suplementacji kolagenu na jakość skóry, włosów ipaznokci
Preparaty tworzą na skórze warstwę, która zapewnia
odpowiedni poziom wody w naskórku oraz chroni
przed jej utratą. O skuteczności i jakości kosmetyków
świadczy stopień hydratacji, pochodzenie surowców
orazzawartośćhydroksyproliny(naturalnie12%).Jako
najlepszy uważa się hydrat kolagenu rybiego, ze względu
na mniejszą immunogenność może być stosowany na
skórę wrażliwą, jego cząsteczki mają mniejszą masę
od kolagenu wołowego i wieprzowego, co ułatwia prze‑
nikanie w głębsze warstwy skóry. Posiada właściwości
kojące i przeciwzapalne. Naturalny rybi żel kolagenowy
nałożony na skórę ulega fragmentacji przez enzymy
warstwy zrogowaciałej. Powstała mieszanina łańcuchów
białkowych, peptydów oraz aminokwasów stymuluje
komórki skóry właściwej do produkcji kolagenu oraz
pobudza komórki warstwy twórczej do podziałów.
Istnieje wiele badań potwierdzających wpływ kolagenu
na proces podziału fibroblastów oraz syntezowanie
przez nie nowego kolagenu. Do produkcji kremów
przeciwstarzeniowych najczęściej wykorzystuje się
tripeptydy powstałe na skutek hydrolizy kolagenu. Do
najbardziej znanych peptydów stymulujących syntezę
kolagenu należy Matrixyl (pentapeptyd połączony
zkwasem palmitynowym). Dostępne są także prepa‑
raty zawierające kolagen wprowadzane wgłąb skóry
podczas zabiegów takich, jak: sonoforeza, mezoterapia
bezigłowaorazmikroigłowa[1,9].
Suplementy zawierające kolagen
Na rynku farmaceutycznym pojawia się coraz
więcej preparatów zawierających kolagen. Suplementy
różnią się między sobą formą kolagenu, pochodze‑
niem surowca a także dostępnością dodatkowych
składników mających wpływ na jego przyswajalność
oraz syntezę. Źródło pozyskiwania kolagenu ma zna‑
czenie, ponieważ może zawierać różne typy kolagenu
oraz cechować się zróżnicowaną biodostępnością dla
organizmu [1].
Porównanie surowców zwierzęcych:
•kolagenbydlęcy(wołowy)–zawieragłówniekola‑
gen typu I oraz III, pochodzi ze skóry, kości, mięśni
krów, występuje głównie pod postacią żelatyny,
jest ciężkostrawialny, jego spożywanie może nieść
ryzyko zarażenia się chorobą szalonych krów;
•kolagenwieprzowy–jegowłaściwościorazbudowa
przypominają kolagen wołowy, nie niesie ryzyka
zarażenia chorobami prionowymi, jest praktycznie
niestrawialny–wymagadługotrwałejobróbkiciepl‑
nej w celu uzyskania cząstkowej przyswajalności;
•kolagenzchrząstkirekina–kolagentypuII,naj‑
częściej stosowany w suplementach do regeneracji
stawów ze względu na swoje korzystne działanie
na budowę chrząstki oraz regenerujące stawy, jest
lepiej trawiony przez organizm niż kolagen wołowy
i wieprzowy;
•kolagenrybi(morski)–kolagentypuI,jestdobrze
absorbowany, ze względu na małą cząsteczkę, trawi
się dużo szybciej i łatwiej, jest kolagenem natyw‑
nym–tropokolagenem(postaćpotrójnejhelisy),
jest najdroższym oraz najbezpieczniejszym źró‑
dłem kolagenu [1].
Doniesienia naukowe na temat wpływu suple-
mentacji kolagenu na jakość skóry
Biorąc pod uwagę wzrost popularności suple‑
mentacji kolagenem, wiele mówi się na temat jej
działania oraz skuteczności. Ze względu na zain‑
teresowanie specjalistów powyższym tematem na
przestrzeni lat, powstało wiele badań naukowych oraz
doniesień, które odpowiadają na postawione pytania.
Instytut badawczy firmy FANCL wraz z Wydziałem
Biologii Molekularnej, Szkoły Nauk Medycznych
Uniwersytetu Yokohama przeprowadził badania na
temat doustnego spożycia hydrolizatu kolagenu oraz
transportu peptydów pochodzących z kolagenu do
krwioobiegu i skóry [17]. W ostatnich latach odnoto‑
wano pozytywny wpływ hydrolizatów kolagenu na or‑
ganizm i skórę, jednak mechanizm efektów pozostawał
nieznany. Wcześniejsze badania wykazały, że peptyd
Pro‑Hyp stymuluje proliferację komórek oraz zwiększa
syntezę kwasu hialuronowego. Analizowano preparat
HTC‑Col–hydrolizatkolagenuowysokiejzawartości
tripeptydów. Wykazano przejściowy wzrost poziomu
Gly‑Pro‑Hyp we krwi zarówno u ludzi, jak i myszy
po doustnym podaniu HTC‑Col, a także, że tripeptyd
jest następnie hydrolizowany we krwi i skórze do Pro‑
Hyp. Odnotowano również, że także inne peptydy
były transportowane do skóry po spożyciu badanego
preparatu. Wyniki powyższego badania pozwalają
na stwierdzenie, że suplementacja kolagenem może
być skuteczna ze względu na transport peptydów do
krwi i skóry oraz brak ich całkowitego strawienia po
spożyciu.
Kawaguchi i wsp. [18] badali dystrybucję pepty‑
du Pro‑Hyp w tkankach po jego doustnym podaniu.
Wcześniejsze analizy wykazały, że Pro‑Hyp pocho‑
dząca z hydrolizatu kolagenu ma pozytywny wpływ
na skórę oraz stawy. Po podsumowaniu wyników
wykazano, że doustnie podany Pro‑Hyp jest rozprowa‑
dzany wbadanych tkankach m.in. w skórze itkance
chrzęstnej w nienaruszonej formie, co może być od‑
powiedzialne za jego funkcje biologiczne. Ponadto,
wykryto dużą ilość peptydów zmodyfikowanych
proliną, w porównaniu z Pro‑Hyp i konieczne są ich
dalsze badania naukowe.
 WpracyGauzy‑Włodarczykiwsp.[19]przedsta‑
wiono porównanie składu jakościowego aminokwasów
kolagenu ze skóry rybiej (FS), kolagenu ze ścięgna
Achillesa bydlęcego (BAT) oraz kolagenu z kości.
Wyniki pokazały, że zarówno kolagen FS, jak i kolagen

192 Pol J Cosmetol 2023, 26(4): 187-195
BAT nie zawierają cysteiny i znacznie różnią się ilo‑
ścią hydroksyproliny. W kolagenie BAT zawartość
hydroksyprolinyjesto30%wyższaniżwkolagenie
FS. W kolagenie kości ilość hydroksyproliny jest dwa
razy większa niż w kolagenie FS. Ponadto wykazano, że
wrażliwość na promieniowanie poszczególnych ami‑
nokwasów jest różna i zależy od pochłoniętej dawki
promieniowania jonizującego.
Badania ostatnich lat dowodzą o skuteczności su‑
plementacji kolagenem oraz o jego działaniu na ludzki
organizm. Zdolność suplementów diety do poprawy
właściwości skóry zyskuje coraz większą uwagę, szcze‑
gólnie spopularyzowany został wpływ kolagenu na
jej stan oraz ochronę przeciwstarzeniową. Na rynku
nutriceutyków pojawia się coraz więcej preparatów
zawierających kolagen lub jego hydrolizaty, a także
badań potwierdzających ich dobroczynne działanie
na skórę. Powyższe obserwacje potwierdzają analizy
z2023rokuLuanyDiasCamposiwsp.[20].Dane
literaturowe jednoznacznie wskazują, że suplementa‑
cja hydrolizowanym kolagenem promuje przemiany
zachodzące w skórze. Obejmuje to zredukowanie
pojawiania się zmarszczek, poprawę elastyczności
skóry oraz zwiększony poziom nawilżenia. Ponadto,
stwierdzono wzrost zawartości, gęstości i syntezy ko‑
lagenu, co stanowi istotne działanie prewencyjne na
proces starzenia się skóry.
W badaniu przeprowadzonym przez Proksch i wsp.
[21] stwierdzono, że spożywanie suplementów diety
moduluje funkcje skóry, a zatem może być przydatne
w terapii starzenia się skóry. Podczas badań oceniano
skuteczność bioaktywnego peptydu kolagenowego
(BCP)onazwieVERISOL®napowstawaniezmarsz‑
czek wokół oczu, stymulację biosyntezy prokolagenuI,
elastyny oraz fibryliny w skórze. W rezultacie, wyni‑
ki pokazały, że doustne przyjmowanie określonych
bioaktywnychpeptydówkolagenowych(VERISOL®)
przyczyniło się do redukcji zmarszczek i miało pozy‑
tywny wpływ na syntezę macierzy skórnej.
W ostatnich latach, kolagen pozyskiwany z ryb stał
się popularną alternatywą, ze względu na mniejszy
wpływ na środowisko i niższe ryzyko przenoszenia
chorób w porównaniu do innych źródeł. Co więcej,
kolagen z ryb morskich i peptydy kolagenowe mają
wysoki stopień homologii do ludzkiej struktury
ibiodostępności przez barierę żołądkowo‑jelitową.
Evans iwsp. [22] w swoich badaniach oceniających
skuteczność słodkowodnego kolagenu morskiego na
zmarszczki i elastyczność skóry wywnioskowali, że
suplementacja hydrolizowanego kolagenu morskiego
pochodzącegozrybonazwieVinhWellnessCollagen
(VWC)okazałasiębezpiecznym,dobrzetolerowanym
preparatem o wysokiej skuteczności. Doustne spożycie
VWCprzyniosłozamierzoneefektywpoprawiezdro‑
wia skóry u starzejącej się populacji kobiet w wieku od
45do60lat.Wykazanotakże,żepeptydykolagenu
rybiegoznaczącoredukują„kurzełapki”izmarszczki
około oczodołowe u kobiet. Warto również podkre‑
ślić, że doustna suplementacja stanowi praktyczne
rozwiązanie dla przeciwdziałania starzeniu się skóry,
ze względu na możliwość dostarczania składników
aktywnych do skóry właściwej.
Na podstawie przeprowadzonych badań klinicz‑
nych przez Choi i wsp. [23] dotyczących potencjal‑
nego wpływu suplementów diety na bazie kolagenu
na skórę, korzyści przeciwstarzeniowych, a także
potencjalnego zastosowania w dermatologii medycz‑
nej wykazano, że ich doustne spożywanie zwiększa
elastyczność skóry, nawilżenie oraz wpływa na gęstość
skórnego. Suplementacja kolagenem jest ogólnie bez‑
pieczna i nie odnotowano żadnych działań niepożą‑
danych, natomiast konieczne są dalsze badania w celu
wyjaśnienia zastosowania medycznego w chorobach
bariery skórnej, takich jak atopowe zapalenie skóry
iokreślenia optymalnych schematów dawkowania.
Kolejne analizy badawcze potwierdzające korzyści
płynące z suplementacji kolagenu zostały przepro‑
wadzone przez Kim i wsp. [24]. Celem badania była
ocena wpływu niskocząsteczkowego peptydu kolage‑
nowego (LMWCP) będącym hydrolizatem kolagenu
typu I pochodzącego z ryb. Wyniki dowodzą, że doust‑
ne przyjmowanie LMWCP skutecznie poprawiło stan
zdrowiafotostarzejącejsięskórykobietwwieku40‑60
lat. Nawilżenie skóry znacząco poprawiło się już po
6 tygodniach przyjmowania, natomiast elastyczność
skóry i redukcja zmarszczek po 12 tygodniach przyj‑
mowania. Zaleca się dalsze badania z wykorzystaniem
zarówno mężczyzn, jak i kobiet w różnych grupach
wiekowych, aby uogólnić skuteczność LMWCP
wprzeciwdziałaniu fotostarzeniu.
Na podstawie przeglądu aktualnej literatury na‑
ukowej de Miranda i wsp. [25] również wykazano
korzyści płynące z suplementacji hydrolizowanym ko‑
lagenem w poprawie oznak starzenia się skóry. Analiza
badań wykazała pozytywne wyniki suplementacji
hydrolizowanym kolagenem, wporównaniu z placebo
pod względem: nawilżenia, elastyczności izmarszczek
skóry. Na podstawie uzyskanych wyników można
stwierdzić, że przyjmowanie hydrolizowanego ko‑
lagenuprzez 90dnijestskutecznew zmniejszaniu
starzenia się skóry, ponieważ redukuje zmarszczki
oraz poprawia elastyczność i nawilżenie skóry.
Przegląd dostępnej literatury naukowej [26] do‑
tyczącej wpływu suplementów kolagenowych na para‑
metry zdrowotne skóry u osób zdrowych i pacjentów,
koncentrując się na mechanizmach działania wykazał,
że doustne podawanie nienaruszonego lub zhydrolizo‑
wanego kolagenu poprawia kliniczne objawy zdrowia
skóry. Bezpośredni wpływ peptydów kolagenowych
na fibroblasty, makrofagi M2‑podobne i mechanizmy

193Górska M, Ziaja M, Drab K. Wpływ suplementacji kolagenu na jakość skóry, włosów ipaznokci
związane z tolerancją doustną to możliwe mechani‑
zmy korzystnego wpływu suplementacji kolagenem.
Na podstawie przeglądu literatury Kaziród i wsp.
[11] stwierdzono, że przyjmowanie hydrolizowanego
kolagenu pochodzenia zwierzęcego, jak i rybiego drogą
doustną, może być skutecznym sposobem na popra‑
wę jakości skóry, zwiększeniu nawilżenia, redukcji
zmarszczek i opóźnieniu procesów jej starzenia się.
Co więcej, kolagen wspiera proces gojenia się ran oraz
zmniejsza podatność skóry na urazy spowodowane
zabiegami medycznymi.
Tomaszkiewicz i wsp. [27] badali w jakim stopniu
suplementy oparte na kolagenie rybim wpływają na
stopień nawilżenia skóry. Badania zostały przeprowa‑
dzonenagrupiekobietwprzedzialewiekowymod30
do 72 lat. Stwierdzono, że suplementacja preparatem
Class A Collagen firmy Noble Health przez okres
trzech miesięcy poprawiła nawilżenie skóry, które
zostało zmierzone przez korneometr.
Suchość skóry i przyspieszona fragmentacja
sieci kolagenowej w skórze właściwej to cechy cha‑
rakterystyczne starzenia się skóry. Odżywianie jest
kluczowym czynnikiem wpływającym na zdrowie
skóry, a w konsekwencji na jej wygląd. Szeroka gama
suplementów diety jest oferowana w celu poprawy
zdrowia skóry. Peptydy kolagenowe są stosowane jako
bioaktywny składnik produktów nutrikosmetycz‑
nych i wykazano w badaniach przedklinicznych, że
poprawiają funkcję bariery skórnej, indukują syntezę
kolagenu i kwasu hialuronowego oraz promują wzrost
i migrację fibroblastów. Celem Asserin i wsp. [28] było
zbadanie wpływu doustnej suplementacji określonymi
peptydami kolagenowymi na nawilżenie skóry i skórną
sieć kolagenową w warunkach klinicznych. Doustna
suplementacja peptydami kolagenowymi znacząco
zwiększyła nawilżenie skóry po 8 tygodniach przyjmo‑
wania. Gęstość kolagenu w skórze właściwej znacząco
wzrosła, a fragmentacja skórnej sieci kolagenowej
znacząco spadła już po 4 tygodniach suplementacji.
Poprawa tych fizjologicznych parametrów skóry jest
prawdopodobnie związana ze wzrostem syntezy
kolagenu i glikozaminoglikanów w odpowiednich
warstwach skóry. Dane te pokazują, że doustna su‑
plementacja specyficznymi peptydami kolagenowymi
może poprawić strukturę i zdrowie skóry od wewnątrz.
Zmiany strukturalne w skórze właściwej są kluczo‑
wą przyczyną starzenia się skóry twarzy i prowadzą do
wysuszenia i utraty jędrności skóry oraz pojawienia się
bruzdizmarszczek.Borumandiwsp.[29]wswoich
badaniach analizowali wpływ suplementu Pure Gold
Collagen®nastarzeniesięskóry.Preparatzawiera
zhydrolizowany kolagen typu I ze skóry ryb, kwas
hialuronowy a także witaminy i minerały. Rezultaty
badańwskazują,żesuplementacjaprzezokres60dni
doprowadziła do zauważalnego zmniejszenia suchości
skóry, zmarszczek i głębokości fałdów nosowo‑war‑
gowych. Ponadto po 12 tygodniach zaobserwowano
znaczny wzrost gęstości kolagenu i jędrności skóry.
Stwierdzono,że15%osóbprzyjmującychPureGold
Collagen miało mniej linii mimicznych i zmarszczek.
Cowięcej,u32%nastąpiłapoprawapoziomufotosta‑
rzenia,au39%zmniejszyłasięsuchośćskóry.Dane
z tego badania sugerują, że Pure Gold Collagen może
przeciwdziałać oznakom naturalnego starzenia się
skóry.
Doniesienia naukowe na temat wpływu suple-
mentacji kolagenu na jakość włosów
W ostatnim czasie coraz częściej słyszy się opo‑
zytywnym wpływie różnych suplementów, w tym
kolagenu, na stan włosów. Promowana jest idea, że
suplementacja może przyspieszyć wzrost włosów,
poprawić ich gęstość oraz zdrowie. Pomimo coraz
liczniejszych obietnic reklamowych, obecnie brakuje
wiarygodnych badań potwierdzających korzyści lub
ewentualne negatywne skutki doustnej suplementacji
kolagenem w kontekście włosów [11].
 Tomaszewicziwsp.[30]przeprowadzilibadania,
których celem była ocena wpływu suplementów opar‑
tych na kolagenie rybim Class A Collagen firmy Noble
Health na poziom cynku we włosach. Wykazano, że
wgrupie badawczej osób w wieku 25‑65 lat poziom
cynku we włosach zwiększył się po doustnym spoży‑
waniu preparatu. Na podstawie omówionego badania
możemy stwierdzić, że suplementacja kolagenem
przynosi korzyści ze względu na zwiększenie poziomu
cynku we włosach. Wynika to z faktu, że cynk jest
kluczowym pierwiastkiem warunkującym prawidłowy
stan włosów. Zapobiega on ich wypadaniu, wzmacnia je
oraz zapewnia prawidłowe nawilżenie skóry głowy[6].
Doniesienia naukowe na temat wpływu suple-
mentacji kolagenu na stan paznokci
Badanie Kaziród i wsp. [11] dotyczyło wpływu
kolagenu na paznokcie. Przez 24 tygodnie, 25 uczest‑
ników suplementowało bioaktywne peptydy kolageno‑
we. Obserwacje przeprowadzono na początku, po 12
i 24 tygodniach suplementacji oraz po 4 tygodniach
odzakończenia.Rezultatybadaniawykazały,że88%
uczestników zauważyło poprawę stanu paznokci,
łamliwośćpaznokcizmniejszyłasięo42%,atempo
wzrostuzwiększyłosięo15%.Zgodniezprzepro‑
wadzonymkwestionariuszem80% pacjentów było
zadowolonychzkuracji,ponad75%stwierdziło
wzmocnieniepaznokci,a71%zaobserwowałoprzy‑
spieszenie wzrostu i wydłużenie paznokci. Mimo
obiecujących wyników, konieczne są dalsze, bardziej
wszechstronne badania, aby potwierdzić korzystny
wpływ suplementacji kolagenu na stan paznokci.

194 Pol J Cosmetol 2023, 26(4): 187-195
Badanie skuteczności kolagenu w odniesieniu
do zmian cellulitowych
Cellulit to złożony problem, który dotyka około
80%kobietpo20rokużycia.Patozjologiacellulitu
nie jest jeszcze w pełni zrozumiała, ale ogólnie przyj‑
muje się, że oprócz zmienionej struktury tkanki łącz‑
nej i zaburzonej macierzy zewnątrzkomórkowej skóry,
nadwaga ma również negatywny wpływ na obszary
skóry podatnej na cellulit, takie jak uda i pośladki.
Schnuck i wsp. [31] badali skuteczność określonych
bioaktywnych peptydów kolagenowych (BPC) wle‑
czeniucellulituukobietw wiekuod24do50lat.
Wyniki badań wykazały, że regularne przyjmowanie
BPC przez okres 6 miesięcy doprowadziło do wyraź‑
nej poprawy wyglądu skóry u kobiet cierpiących na
umiarkowany cellulit.
Podsumowując, doustna terapia BCP może być
skuteczną metodą leczenia cellulitu poprzez poprawę
jędrności i elastyczności skóry. Badania wykazują, że
BCP może zwiększać produkcję kolagenu, elastyny
ifibryliny, co przyczynia się do redukcji cellulitu i ma
pozytywny wpływ na zdrowie skóry.
Badania wpływu kolagenu na ludzki organizm
Kolageny to powszechnie występujące białka o
dużej masie cząsteczkowej, odgrywające kluczową
rolę strukturalną w organizmach zarówno bezkrę‑
gowców, jak i kręgowców, w tym ssaków. Występuje
wiele typów kolagenu, zróżnicowanych w zależności
od ich organizacji w różnych tkankach. Ze względu na
swoje właściwości, kolageny stanowią istotne materiały
biologiczne w dziedzinie regeneracji tkanek. Na pod‑
stawie przeglądu literatury naukowej Silva i wsp. [32]
stwierdzono, że kolageny morskie mają zastosowanie
w gojeniu ran powstałych w wyniku różnych urazów
takich, jak: oparzenia, przeszczepy i owrzodzenia.
Urazy tkanki łącznej są powszechne w aktyw‑
nych i starzejących się populacjach, prowadząc do
przewlekłego bólu i pogorszenia funkcji. Celem pracy
Kviatkovsky i wsp. [33] była analiza jak suplementacja
peptydami kolagenowymi wpływa na urazy tkanki
łącznej i jej funkcjonowanie. Na podstawie opraco‑
wanej pracy wykazano, że suplementacja peptydów
kolagenowych poprawia regenerację tkanki łącznej
i ból poprzez zwiększoną produkcję kolagenu oraz
reguluje szlaki metaboliczne związane ze wzrostem
mięśni i ścięgien. Literatura naukowa potwierdza,
że szlaki te są również zaangażowane w zwiększoną
syntezę i degradację kolagenu i innych elementów
macierzy zewnątrzkomórkowej. Wykazano, że suple‑
mentacja peptydami kolagenowymi promuje regene‑
rację, zmniejsza ból oraz poprawia siłę i skład ciała
w połączeniu z treningiem oporowym. Korzyści te
można przypisać bioaktywnym peptydom zawartym
w suplementach kolagenowych.
Kolagen jest jednym z głównych składników ma‑
cierzy zewnątrzkomórkowej skóry właściwej ichrząst‑
ki stawowej, wpływa na właściwości mechaniczne,
organizacyjne i tkankowe organizmu. Niniejsze
badanieCamposiwsp.[20]miałonaceluprzepro‑
wadzenie przeglądu literatury na temat dowodów na‑
ukowych dotyczących korzystnego wpływu spożycia
kolagenu w leczeniu chorób skóry i ortopedycznych.
Suplementacja kolagenem przynosi korzyści w lecze‑
niu zmian ortopedycznych, wpływając pozytywnie
na wiele aspektów. Wzmacnia wytrzymałość, gęstość
oraz masę kości, co ma szczególne znaczenie w kon‑
tekście utraty masy kostnej związanej ze starzeniem
się oraz uszkodzeniami wynikającymi z intensywnej
aktywności fizycznej. Dodatkowo, suplementacja ko‑
lagenem poprawia elastyczność i ruchomość stawów,
wzmacniając funkcjonalność układu ruchu, oraz
przyczynia się do redukcji bólu związanego z tymi
czynnikami.
Z kolei według analizy Kaziród i wsp. [11] badania
na temat suplementacji kolagenu sugerują jego pozy‑
tywny wpływ na układ kostny, regenerację tkanek,
zapobieganie urazom, na chrząstkę stawową, redukcję
bólu, prewencyjnie w zakresie chorób układu krąże‑
nia. Wykazano także wpływ na zdolności poznawcze
istrukturę mózgu jednak potrzebne są dalsze badania,
aby te efekty potwierdzić. Podobnie, istnieją badania
dotyczące korzystnego wpływu kolagenu na regenera‑
cję mózgu po urazach, udarach i operacjach. Niemniej
jednak, wyniki te są wstępnymi ustaleniami, a dalsze
badania pomogą lepiej zrozumieć wpływ kolagenu
na zdolności poznawcze oraz procesy regeneracyjne
mózgu, zarówno w formie suplementów, jak i innych
metod dostarczania kolagenu.
Podsumowanie
Celem niniejszej pracy była analiza wpływu
suplementacji kolagenu na kondycję skóry, włosów
i paznokci oraz sprawdzenie mechanizmu jego
działania i skuteczności. Z przytoczonych danych
wynika, że doustne spożycie hydrolizatów kolagenu
przynosi korzyści dla organizmu. Na podstawie ba‑
dań potwierdzono, że peptydy kolagenowe docierają
do krwioobiegu oraz do komórek skóry. Doniesienia
naukowe na podany temat wskazują na pozytywny
wpływ stosowania suplementacji na kondycję skóry,
włosów i paznokci, wykazując działanie proliferacyjne
na komórki oraz stymulujące produkcję kolagenu, co
ma wpływ na spowolnienie procesu starzenia się skóry.

195Górska M, Ziaja M, Drab K. Wpływ suplementacji kolagenu na jakość skóry, włosów ipaznokci
Piśmiennictwo / References
1. Jurkowska S. Kolagen. Przyjaciel, który nie pyta o wiek! Twórz
Teraz,Opole2019.
2. Kołodziejczak A (red) Kosmetologia. Tom 1. PZWL,
Warszawa2019.
3. Padlewska K (red). Dermatologia estetyczna. PZWL,
Warszawa2021.
4. Placek W (red). Kosmetologia i farmakologia skóry. PZWL,
Warszawa2007.
5. https://www.liposhell.pl/images/ascolip‑beauty/Structure_
Properties_and_Fundaction.pdf
6. https://natural.pl/blog/kolagen‑budowa‑typy‑funkcje‑zro‑
dla‑suplementacja/
 7. MolskiM.Chemiapiękna.PWN,Warszawa2009.
 8. ŻelaszczykD, WaszkielewiczA, MaronaH.Kolagen–
struktura oraz zastosowanie w kosmetologii i medycynie
estetycznej.EstetolMedKosmetol2012,2(1):14‑20.
 9. MatwiejczykM. Kolagenwkosmetologii.KosmetolEstet
2018,505‑506.
10. Nowicka‑ZuchowskaA,ZuchowskiA.Kolagen–rolawor‑
ganizmieiskutkiniedoboru.LekwPolsce2019,29(11/12):
6‑10.
11. Kaziród K, Hunek A, Zapała M, et al. Collagen supplemen‑
tation–doesitbringrealbenets?QualSport2023,13(1):
88‑107.
12. https://wybieramykolagen.pl/kolagen‑w‑jedzeniu
13. https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/collagen/
14. https://natu.care/pl/kolagen/w‑czym‑jest‑kolagen
15. https://auraherbals.pl/blog/kolagen‑skuteczne‑wsparcie‑dla
‑zdrowia‑i‑urody/#dieta‑bogata‑w‑kolagen‑%e2%80%93‑
jak‑uzupelnic‑niedobor‑kolagenu
16. Noszczyk M (red). Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska.
PZWL,Warszawa2010.
17. Yazaki M, Ito Y, Yamada M, et al. Oral ingestion of collagen
hydrolysate leads to the transportation of highly concentra‑
ted gly‑pro‑hyp and its hydrolyzed form of pro‑hyp into the
bloodstreamand skin. J AgricFoodChem 2017, 65(11):
2315‑22.
18. Kawaguchi T, Nanbu PN, Kurokawa M. Distribution of proly‑
lhydroxyproline and its metabolites after oral administration
inrats.BiolPharmBull2012,35(3):422‑7.
19. Gauza‑WłodarczykM,KubiszL,WłodarczykD.Amino
acid composition in determination of collagen origin and
assessment of physical factors effects. Int J Biol Macromol
2017,104:987‑91.
20. CamposLD,SantosJrVA,PimentelJD,etal.Collagensup‑
plementation in skin and orthopedic diseases: a review of
theliterature.Heliyon2023,9(4):1‑10.
21. ProkschE,SchunckM,ZagueV,etal.Oralintakeofspecic
bioactive collagen peptides reduces skin wrinkles and incre‑
asesdermalmatrixsynthesis.SkinPharmacolPhysiol2014.
27(3):113‑9.
22. Evans M, Lewis ED, Zakaria N, et al. A randomized, triple
‑blind, placebo‑controlled, parallel study to evaluate the
efficacy of a freshwater marine collagen on skin wrinkles
andelasticity.JCosmetDermatol2021,20(3):825‑34.
23. Choi FD, Sung CT, Juhasz ML, et al. Oral collagen supplemen‑
tation: a systematic review of dermatological applications.
JDrugsDermatol2019,18(1):9‑16.
24. Kim DU, Chung HC, Choi J, et al. Oral intake of low‑mole‑
cular‑weight collagen peptide improves hydration, elasticity,
and wrinkling in human skin: a randomized, double‑blind,
placebo‑controlledstudy.Nutrients2018,10(7):826.
25. de Miranda RB, Weimer P, Rossi RC. Effects of hydrolyzed
collagen supplementation on skin aging: a systematic review
andmeta‑analysis.IntJDermatol2021,60(12):1449‑61.
26. Barati M, Jabbari M, Navekar R, et al. Collagen supple‑
mentation for skin health: a mechanistic systematic review.
JCosmetDermatol2020,19(11):2820‑9.
27. TomaszewiczV,KlaweJJ,ChrzanowskaM.Ocenastanuskóry
po suplementacji kolagenem w odniesieniu do wyników po‑
miaru aparaturowego wilgotności naskórka. Pol J Cosmetol
2015,18(3):223‑6.
28. Asserin J, Lati E, Shioya T, Prawitt J. The effect of oral col‑
lagen peptide supplementation on skin moisture and the
dermal collagen network: evidence from an ex vivo model
and randomized, placebo controlled clinical trials. J Cosmet
Dermatol2015,14(4):291‑301.
29. BorumandM,SibillaS.Dailyconsumptionofthecollagen
supplement PureGoldCollagen®reducesvisiblesignsof
aging.ClinIntervAging2014,13(9):1747‑58.
30. TomaszewiczV,Światły‑FigielA,KlaweJJ,ChrzanowskaM.
Ocena wpływu suplementów z kolagenem na poziom cynku
wewłosach.PolJCosmetol2017,20(3):248‑51.
31. SchnuckM,ZagueV,OesserS,ProkschE.Dietarysupple‑
mentation with specific collagen peptides has a body mass
index‑dependent beneficial effect on cellulite morphology.
JMedFood2015,18(12):1340‑8.
32. Silva TH, Moreira‑Silva J, Marques ALP, et al. Marine origin
collagensanditspotentialapplications.MarineDrug2014,
12(12):5881‑901.
33. Kviatkovsky SA, Hickner RC, Ormsbee MJ. Collagen peptide
supplementationforpainandfunction:isiteective?Curr
OpinClinNutrMetabCare2022,25(6):401‑6.