ResearchPDF Available

Smart Villages. Poradnik

July 2024

DOI:10.53098/978-83-89900-81-4

Authors:

Anna Rosa

Polish Academy of Sciences

Łukasz Komorowski

Institute of Rural and Agricultural Development, Polish Academy of Sciences

Slawomir Kalinowski

Polish Academy of Sciences - Institute of Rural and Agricultural

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Content uploaded by Łukasz Komorowski

Content may be subject to copyright.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

SMART VILLAGES

PORADNIK

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

SMART VILLAGES

PORADNIK

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Autorzy poradnika: Anna Rosa, Łukasz Komorowski,

Sławomir Kalinowski – pracownicy Instytutu Rozwoju Wsi

i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk (IRWiR PAN)

ISBN 978-83-89900-81-4

DOI 10.53098/978-83-89900-81-4

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

SPIS Treści

Wstęp 7

1. Czym jest koncepcja smart villages

i czy warto się nią zainteresować? 9

1.1. W kierunku wspólnej definicji 12

1.2 . Otoczenie smart villages 19

1.3 . Rodzaje projektów smart villages 23

2. Gdzie szukać wsparcia finansowego

dla smart pomysłów? 25

2.1. LEADER/RLKS (Interwencja 13.1) 27

2.2. Interwencja infrastrukturalna (Interwencja 10.10) 30

2.3. Inne źródła finansowania 33

3. Co musi się znaleźć w koncepcji smart villages? 35

3.1. Wizja inteligentnej wsi 36

3.2. Zasięg terytorialny koncepcji 38

3.3. Określenie grupy docelowej 38

3.4. Diagnoza wraz z identyfikacją problemów 40

3.5. Opis procesu opracowania koncepcji

(obligatoryjnie wg PS WPR) 42

3.6 . Uproszczona analiza SWOT

(obligatoryjnie wg PS WPR) 43

3. 7. Plan włączenia społeczności

(obligatoryjnie wg PS WPR) 44

3.8. Lista projektów (obligatoryjnie wg PS WPR) 45

4. Przykłady inicjatyw smart villages 47

4.1. Nowy model hospicjum na terenach wiejskich 47

4.2. Ogród deszczowy 50

4.3 . Górnicza wioska 52

4.4. Przystanki z historią 54

4.5. Zagroda edukacyjna „Pszczelandia” 55

Zakończenie 57

Wykorzystane źródła 61

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Wstęp

Wyobraź sobie, że żyjesz w miejscu, w którym problemy spo-

łeczności są dobrze zdiagnozowane i na bieżąco rozwiązywane,

a nowe, nieprzewidziane wcześniej trudności są skutecznie

pokonywane. W miejscu, w którym ważne dla społeczności

decyzje podejmowane są wspólnie, z uwzględnieniem intere-

sów wszystkich zainteresowanych stron. W miejscu, w którym

działania opierają się na zasobach tkwiących w mieszkańcach

oraz podmiotach, które współtworzą, a wzmacniane są zasoba-

mi pozyskanymi w przemyślany sposób z zewnątrz. I w końcu

w miejscu, które oferuje swoim mieszkańcom dopasowane do

potrzeb usługi wspierane cyfrowo, z zadbanymi terenami zie-

lonymi oraz czystym powietrzem. Być może w pierwszej chwili

zaklasyfikujesz tę wizję do kategorii science-fiction, być może-

wyda się ona zupełnie nierealna, czy wręcz naiwna, jednak czy

to właśnie dążenie do stanu idealnego nie daje największych-

szans na powodzenie?

W miejscach naszego zamieszkania w ostatnich latach ob-

serwujemy liczne przemiany oraz identyfikujemy problemy,

z którymi borykają się lokalne społeczności. Te wyzwania są

aktualnie coraz częściej przedmiotem debaty publicznej i szcze-

gólnie dotykają mieszkańców obszarów wiejskich, którzy stoją

w obliczu nie tylko takich trudności jak izolacja społeczna (ze

względu na odległość od innych społeczności), ale również

depopulacja czy proces starzenia się społeczności. Ponadto

w wielu wsiach infrastruktura, taka jak drogi, sieć wodociągowa,

kanalizacyjna czy elektryczna, może być niedostateczna lub

niezdatna do użytku, co ogranicza codzienne funkcjonowanie

mieszkańców. Barierą, z którą walczą obszary wiejskie jest rów-

nież ograniczony dostęp do usług publicznych takich jak opieka

zdrowotna, dostęp do edukacji, bibliotek, centra kulturalne czy

miejsca rekreacyjne.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Jeśli jesteś mieszkańcem wsi i kiedykolwiek zastanawiałeś się,

jak wieś może stać się miejscem lepszym do życia to ten po-

radnik jest dla Ciebie. Czy wiesz, że bycie „smart” w kontekście

wiejskim otwiera drzwi do rozwoju Twojej społeczności lokalnej?

I co właściwie oznacza bycie smart na wsi? Czy to kolejny etap

odnowy wsi? Pojawiają się pytania, pojawiają się wątpliwości,

na które spróbujemy odpowiedzieć.

Wchodząc w świat

smart villages

, odkryjesz innowacyjne sposo-

by wykorzystania zasobów społeczności lokalnej i jej kreatyw-

ności dla dobra wszystkich mieszkańców. Przygotuj się zatem

na fascynującą podróż przez zrównoważony rozwój, integrację

społeczną i możliwości, jakie oferuje koncepcja smart villages.

Poradnik powstał w wyniku doświadczeń ekspertów z IRWiR

PAN nabytych podczas realizacji projektów związanych ze

smart

villages

oraz prac zespołu zadaniowego ds. smart wsi w Pol-

sce, utworzonego w ramach projektu Smart Rural 27. Został

sfinansowany ze środków Unii Europejskiej.

Koncepcja

smart villages

wychodzi naprzeciw tym wyzwa-

niom i stwarza szansę na poprawę jakości życia w Twojej

miejscowości!

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Czym jest

koncepcja smart

villages i czy

warto się nią

zainteresować?

Jednym z głównych celów

smart villages

jest zapewnienie

równego dostępu do wysokiej jakości usług publicznych i pry-

watnych, takich jak edukacja, opieka zdrowotna, czy transport

i szerokopasmowy dostęp do Internetu. Dzięki zastosowaniu

zaawansowanych technologii, inteligentne wsie mogą lepiej

zarządzać swoimi zasobami naturalnymi, poprawiać efektyw-

ność energetyczną, wspierać lokalną przedsiębiorczość oraz

promować turystykę i ochronę dziedzictwa kulturowego.

W tej części poradnika spróbujemy odpowiedzieć na dwa po-

stawione w tytule pytania – czym jest koncepcja

smart villages

i czy warto się nią zainteresować? Spróbujemy pokazać, że kon-

cepcja ta, to nie tylko zestawienie modnych słów, ale praktyczne

podejście do rozwoju społeczności lokalnych. To działania

zmierzające do poprawy warunków życia na wsi.

Zanim zdefiniujemy pojęcie

smart villages

, spróbujmy odpowie-

dzieć najpierw na pytanie czy warto się tą koncepcją zaintere-

sować? Odpowiedź jest prosta – WARTO! Ale dlaczego?

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Oto kilka uzasadnień: koncepcja ta jest nowym podejściem do

podejmowania działań na wsi w odpowiedzi na pojawiające

się wyzwania. Jednym z takich wyzwań jest poprawa jakości

infrastruktury i usług wiejskich. To jedna z kluczowych korzyści,

które mogą przyczynić się do podniesienia standardu życia

mieszkańców. Ale czy wiesz, że

smart villages

mają także po-

tencjał do zwiększenia świadomości na temat zrównoważone-

go rozwoju? To więcej niż tylko nowoczesne rozwiązania – to

szansa na korzystne zmiany w środowisku i dywersyfikację

produkcji wiejskiej.

Jednak to nie koniec: istotny aspekt koncepcji smart villages

stanowi tworzenie więzi społecznych i interakcji miesz-

kańców. Dzięki transformacji cyfrowej, wieś może stać się miej-

scem, gdzie tradycja spotyka się z innowacją.

Jesteś gotowy dowiedzieć się więcej? Poznaj głębiej tajniki

smart villages i odkryj, jak mogą one przekształcić Twoją spo-

łeczność wiejską!

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Koncepcja smart villages ma inspirować lokalne społeczności

do zmian w związku z przeobrażeniami społeczno-gospodar-

czymi na obszarach wiejskich, które obejmują m.in.:

■

zmianę struktury demograficznej ludności wiejskiej (odpływ

młodych osób),

■starzenie się społeczeństwa,

■przemiany strukturalne w rolnictwie,

■zmiany na rynku pracy oraz pauperyzację społeczeństwa,

■konflikty społeczne i przestrzenne,

■

ekspansję obszarów zurbanizowanych poza granice aglo-

meracji miejskich.

Wdrażanie koncepcji smart villages wymaga

współpracy pomiędzy różnymi podmiotami, w tym władzą

samorządową, przedsiębiorstwami, organizacjami pozarządo-

wymi oraz mieszkańcami wsi. Kluczowe jest również zapewnie-

nie, by innowacje technologiczne były dostępne i przystępne

dla wszystkich mieszkańców, niezależnie od ich wieku czy po-

ziomu wykształcenia. Tylko wówczas koncepcja inteligentnych

wsi może przynieść oczekiwane korzyści i przyczynić się do

zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

1.1. W kierunku wspólnej definicji

Co oznacza bycie smart w kontekście

wiejskim?

Czym tak naprawdę oznacza bycie „smart” na wsi? Nie jest

łatwo jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Samo okre-

ślenie społeczności wiejskiej jako „smart” oznacza wykorzysta-

nie innowacyjnych podejść i rozwiązań, aby poprawić jakość

życia na wsi. To trochę jak budowanie mostu między wiedzą

a praktyką, a samo poszukiwanie definicji

smart villages

jest jak

odkrywanie nowych horyzontów na już odkrytych polach. Mimo

że koncepcja ta jest jeszcze dość młoda, już teraz możemy za-

uważyć wiele różnych podejść do jej realizacji na całym świecie.

Badania nad

smart villages

obejmują różne obszary geogra-

ficzne, od Azji i Afryki po Europę. To dlatego, że każdy region

ma swoje własne wyzwania i unikalne potrzeby. Na przykład,

w niektórych częściach świata priorytetem jest zapewnienie

dostępu do nowoczesnych źródeł energii czy podstawowej

edukacji, podczas gdy w innych obszarach należy skupić się na

poprawie usług publicznych czy na zrównoważonym rolnictwie.

Bycie smart w kontekście wiejskim oznacza między innymi wy-

korzystanie nowych technologii oraz inteligentnych rozwiązań

w celu poprawy jakości życia np. telemedycyna czy e-urząd

oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Inteligentne

wioski dążą do stworzenia zrównoważonych społeczności wiej-

skich, które wykorzystują nowoczesne technologie do rozwiąza-

nia lokalnych problemów i efektywnego zarządzania zasobami.

Bardziej szczegółowe rozwiązania zostały zaprezentowane na

rysunku 1.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Mobilność i transport

■inteligentne systemy

transportowe

■alternatywne formy

transportu

■infrastruktura drogowa

i transportowa

Ład przestrzenny

■estetyka przestrzeni

publicznych/porządek

■spójna mała architektura

■nowoczesność z dbałością

o to co tradycyjne

Infrastruktura

technologiczna

■internet

szerokopasmowy

■systemy komunikacji

■inteligentne sieci

energetyczne

Zrównoważona

energia

■energia odnawialna

■sytemy zarządzania

energią

Społeczność lokalna

■programy edukayjne

■programy zdrowotne

■programy kulturane

Ochrona środowiska

■gospodarowanie odpadami

■ochrona bioróżnorodności

■zalesienie

Zrównoważone rolnictwo

■innowacyjne praktyki

■minimalizacja negatywnego

wpływu na środowisko

Ekonomia lokalna

■wsparcie dla lokalnych

przedsiębiorców

■miejsca pracy

■zachęty do zakupów

lokalnych produktów

i usług

Rysunek 1. Rozwiązania smart

Źródło: opracowanie własne.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Jednak bycie „smart” na wsi nie zawsze oznacza koniecz-

ność posiadania najnowszych technologii. Czasami chodzi

po prostu o wykorzystanie dostępnych zaso-

bów lokalnych i zaangażowanie społeczności

w proces podejmowania decyzji. To podejście wydaje

się być szczególnie skuteczne w inicjatywach o charakterze

społecznym, gdzie głównym celem jest poprawa warunków

życia i większa integracja społeczności wiejskiej.

W skrócie, być „smart” na wsi to nie tylko wykorzystanie nowo-

czesnych technologii, ale także umiejętność dostosowania się

do potrzeb i warunków lokalnych społeczności. To podejście

oparte na innowacyjności, współpracy społecznej i zrównowa-

żonym rozwoju, które ma na celu poprawę jakości życia na wsi.

Nie ma idealnego i precyzyjnego tłumaczenia słowa “smart” na

język polski. A każde bezpośrednie tłumaczenie nie do końca

i niezbyt wyraźnie definiuje co przez tę kategorię rozumiemy.

Część pojęć może być źle odbierana przez potencjalnych czy-

telników, a część wręcz pejoratywnie.

Dlatego też w ostatnim czasie coraz częściej stosowanym poję-

ciem jest po prostu „smart villages” lub „smart wieś”.

Stosuje się również polską nazwę „inteligentne wsie”,

zwłaszcza w oficjalnych urzędowych dokumentach. Jednak

każde z tych trzech wyrażeń można traktować równoznacznie,

i tak też jest w tym poradniku.

Zagłębiając się w tłumaczenie słowa „smart”, wkraczamy do

świata pełnego niuansów i subtelności. Słowniki wprawdzie

podsuwają nam szereg polskich odpowiedników smart (ang.)

- inteligentny, mądry, sprytny, elegancki, modny, szykowny,

bystry, cwany, ale żaden z nich nie oddaje w pełni bogactwa

znaczeń zawartych w angielskim oryginale.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Wizja lepszego życia

Kraje europejskie przechodzą transformację ku społeczeństwu

informacyjnemu, a zachodzące w ostatnich latach zmiany zależ-

ne są od globalnego rozwoju technologicznego. W tym procesie

uczestniczą także mieszkańcy obszarów wiejskich. Przystoso-

wanie się do nich jest koniecznością, ponieważ coraz więcej

aktywności realizowanych jest w świecie wirtualnym.

Wystarczy prześledzić zmiany, jakie zaszły w codziennym życiu

każdego z nas od momentu wybuchu pandemii koronawirusa.

Z założenia technologie informacyjno-komunikacyjne pozwalają

na „zmniejszanie” odległości (w sensie geograficznym), a tym

samym zwiększanie dostępności do dóbr i usług publicznych.

W tym kontekście traktowane są jako szansa w przezwyciężeniu

trudności rozwojowych. Ich użyteczność jest jednak zależna od

dostępu do Internetu. Jego brak lub słaba dostępność pozbawia

dany obszar szans na „smart” rozwój. Internet jest jednak „tylko”

narzędziem i to od ludzi zależy jak jest wykorzystywany i do

czego służy. To sprawia, że obok niezaprzeczalnych przewag

jest on powodem także wielu zagrożeń, takich jak wykluczenie

cyfrowe, uzależnienie od korzystania z tego medium, hejt, tro-

lling, stalking, cyberprzemoc, kradzieże środków finansowych

oraz danych, itp.

W rozwoju koncepcji

smart villages

upatruje się szans na ła-

twiejsze i wygodniejsze życie mieszkańców wsi. Podkreśla się

przy tym konieczność odpowiedzi na problemy starzenia się

społeczeństwa i zaniku usług publicznych. Bardzo ważnym jej

aspektem jest wrażliwość terytorialna, dająca moż-

liwość dostosowania podejmowanych w jej ramach przedsię-

wzięć do lokalnych uwarunkowań.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Jako mieszkaniec obszarów wiejskich możesz zaobserwować

i korzystać z rozwiązań smart:

W swoim codziennym życiu – załatwiając sprawy urzędowe,

korzystając z usług publicznych, robiąc zakupy.

Przykładami mogą być: opłata za odbiór śmieci przez

aplikację w smartfonie, skorzystanie z teleporady lekar-

skiej, zakupy prosto od rolnika na internetowej platformie

sprzedażowej, partycypacja społeczna w mediach spo-

łecznościowych.

Z pewnych rozwiązań korzystasz na co dzień niezależnie

od tego czy chcesz, czy nie.

Przykładem jest oświetlenie uliczne – im bardziej nowo-

czesne, tym bezpieczniejsze dla Ciebie, środowiska oraz

bardziej przyjazne dla budżetu.

W pracy – niezależnie od tego, czy jesteś urzędnikiem, rol-

nikiem, czy prowadzisz firmę, czy jesteś przedstawicielem

innej profesji.

Wspólnym mianownikiem jest dostęp do szybkiego Inter-

netu, dzięki któremu obsłużysz klientów online, zastosujesz

precyzyjne metody uprawy, dotrzesz ze swoimi produktami

do szerszego grona odbiorców, czy po prostu będziesz

mógł odbyć niektóre spotkania przez ekran swojego lap-

topa.

Te punkty pokazują różnorodność dziedzin, w których smart

villages mogą być obecne i wpływać na codzienne życie miesz-

kańców, zarówno w obszarach miejskich, jak i wiejskich.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

W rozmowach nt. inteligentnej wsi często pada

pytanie: a czym różni się to od odnowy wsi?

Zarówno

smart villages

, jak i odnowa wsi są stosunkowo no-

wymi koncepcjami, które w ostatnich latach zyskały na po-

pularności w kontekście rozwoju obszarów wiejskich. Są one

postrzegane jako innowacyjne odpowiedzi na wyzwania zwią-

zane z kryzysem demograficznym i zanikiem usług na wsi oraz

trudnościami w zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich.

Obie koncepcje mają na celu poprawę warunków i ja-

kości życia mieszkańców na terenach wiejskich.

Są ponadto postrzegane jako potencjalne kierunki w kreowaniu

społeczeństwa obywatelskiego. Skupiają się na partycy-

pacji mieszkańców, wzmocnieniu społeczności lokalnych

i tworzeniu partnerstw.

Jednak między nimi są także różnice. Odnowa wsi

koncentruje się na procesie rewitalizacji obszarów wiejskich,

obejmującym różne rozwiązania społeczne czy też infrastruktu-

ralne, takie jak: rewitalizacja świetlic, budowa placów zabaw czy

poprawa stanu dróg. Z kolei

smart villages

kładzie większy

nacisk na wykorzystanie integracji nowocze-

snych technologii z lokalnymi zasobami, skupiając

się na wzmacnianiu społeczności oraz poprawie infrastruktury

i usług wiejskich. Inteligentne wsie to także jeszcze więk-

sza koncentracja na sołectwie (mikro-sk ala),

większa partycypacja i współpr aca, mniejsza

dominacja gmin w całym procesie, a większa swo-

boda działań sołectw.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Główne różnice między tymi podejściami zostały przedstawione

w tabeli 1.

Tabela 1. Różnice między koncepcjami smart villages i odnową wsi.

KONCEPCJA

Kryterium Odnowa wsi smart villages

Zakorzenienie Sprawdzony i znany instrument

wsparcia

Nowy instrument wsparcia

Aplikowalność Duże doświadczenie

we wdrażaniu

Brak doświadczenia

Zasady

wsparcia

Stabilne zasady otrzymywania

wsparcia

Zasady w opracowaniu

Efektywność Możliwość oceny skuteczności

wsparcia

Brak możliwości, zbyt nowy instru-

ment, brak perspektywy

Poziom

wdrażania

Opiera się na podejściu oddolnym Jeszcze większa oddolność działa-

nia w smart villages (mikroskala)

Podstawa

wdrażania

Realizowane na bazie planów

odnowy miejscowości

Realizowane na bazie koncepcji

smart villages dla miejscowości

oraz na pilotażowym wdrożeniu

kilkunastu dużych projektów

Finansowanie

Finansowanie zapewnione w kon-

kretnych programach

Finansowanie, póki co, tylko na

stworzenie koncepcji oraz pilotaż

tzw. kompleksowych projektów

infrastrukturalnych

Źródło: Komorowski Ł., Rosa A., Kalinowski S. (2023). „Koncepcja

smart villages – czy to kolejny etap odnowy wsi?”, Wieś i Rolnictwo,

(3 (200), s. 187–207. doi: 10.53098/wir032023/09.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

1.2. Otoczenie smart villages

Otoczenie

smart villages

tworzą różnorodne elementy, które

sprzyjają rozwojowi inteligentnej wsi. Te elementy otoczenia

obejmują (rys. 2):

■smart inicjatywy,

■smart społeczność,

■smart usługi,

■smart instytucje,

■smart infrastruktura.

Rysunek 2. Otoczenie smart villages

Źródło: Komorowski, Stanny (2020).

Smart

inicjatywy

Smart

infrastruktura

Smart

społeczność

Smart

usługi

Smart

instytucje

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Smart inicjatywy to wszelkie lokalne przedsięwzięcia ma-

jące na celu zaspokojenie konkretnej potrzeby mieszkańców.

Te projekty są zazwyczaj inicjowane lub realizowane przez spo-

łeczność lokalną, a ich skuteczność często wspierana jest przez

nowoczesne technologie, o ile jest to uzasadnione i możliwe

do zrealizowania.

Smart społeczność danego obszaru, to mieszkańcy da-

nej jednostki terytorialnej (np. gminy, sołectwa), którzy aktyw-

nie uczestniczą w życiu społecznym. Mieszkańcy powinni być

współtwórcami i beneficjentami rozwoju wsi. Poprzez aktywny

udział w lokalnych sprawach, potrafią identyfikować potrzeby,

wspólnie podejmować decyzje i rozwiązywać lokalne problemy

oraz podejmować inicjatywy służące poprawie jakości życia.

Kluczową rolę pełni lider lokalny, który może być burmistrzem,

sołtysem lub zaangażowanym aktywistą społecznym. Ten lider

potrafi, ma umiejętność słuchania mieszkańców i uwzględniania

ich opinii przy podejmowaniu decyzji oraz realizacji działań na

rzecz społeczności lokalnej.

zawiązanie stowarzyszenia na rzecz danej miejscowości czy

gminy. Korzyści: możliwość zaspakajania lokalnych potrzeb

poprzez pozyskiwanie dodatkowych środków.

Społeczność, z jednej strony odbiorca i użytkownik usług

i infrastruktury, z drugiej zaś – uczestnik, pomysłodawca

i kontroler instytucji. To właśnie od aktywności społeczności

zależy tak wiele na danym obszarze, poczynając od udziału

w wyborach lokalnych, przez zasilanie budżetu gminy, koń-

cząc na współudziale w życiu społecznym.

PRZYKŁAD:

Smart usługi: obejmują usługi publiczne i społeczne, które

bazują na nowinkach technologicznych, zwłaszcza takie, które

są niezbędne dla konkretnego obszaru (tzn. dopasowane do

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

PRZYKŁAD:

potrzeb). W większości za ich świadczenie odpowiada samo-

rząd lokalny, ale pożądanym jest, by współpracował on z innymi

jednostkami samorządu terytorialnego, sektorem pozarządo-

wym i firmami.

transport na żądanie w miejscach oddalonych od sieci trans-

portu zbiorowego. Korzyści: zmniejszenie wykluczenia trans

portowego, niższe koszty dla gminy niż organizacja dodat-

kowych linii komunikacyjnych.

Jakość usług publicznych zależy od wielu czynników, w tym

takich, na które nawet najlepszy zarządca nie ma wpływu (np.

położenie, sieć osadnicza, zasobność budżetu). Dlatego też

to właśnie w podejściu „smart” upatruje się szans na usłu-

gi publiczne dopasowane do potrzeb. Kolejne lata pokażą,

w jakim stopniu polskie samorządy będą w stanie poszukiwać

innowacyjnych rozwiązań wykorzystujących nowe technolo-

gie i współpracę z różnymi podmiotami gospodarki.

szybki i bezpieczny Internet w szkołach. Korzyści: możliwość

nabywania zaawansowanych kompetencji cyfrowych, w tym

reakcji na niebezpieczeństwa czyhające w sieci.

Smart instytucje: to instytucje publiczne, np. urząd gmi-

ny, placówka szkolna, czy ośrodek kultury, które korzystają

z nowoczesnych rozwiązań, jednocześnie udostępniając je

mieszkańcom.

Instytucje, zarówno samorządy wraz z jednostkami podległy-

mi, jak i instytucje o charakterze społecznym (np. organizacje

pozarządowe, lokalne grupy działania – LGD) odpowiadają nie

tylko za pozyskiwanie funduszy i realizację zadań, lecz także za

planowanie rozwoju danej jednostki w dłuższej perspektywie.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Smart infrastruktura: niezbędna podbudowa material-

na każdej działalności człowieka. W przypadku obszarów wiej-

skich to przede wszystkim infrastruktura transportowa, umoż-

liwiająca mobilność mieszkańców, infrastruktura komunalna,

mająca duży wpływ na warunki bytowe ludności wiejskiej oraz

infrastruktura teleinformatyczna, pozwalająca na szybsze zała-

twianie wielu spraw, wygodne korzystanie z wielu usług publicz-

nych oraz komunikowanie się z innymi członkami społeczności

lokalnej. Należy tu również wymienić odnawialne źródła energii.

Warto podkreślić, że dla funkcjonowania i rozwoju koncepcji

smart villages ważna może być infrastruktura cyfrowa, w tym do-

stęp do szybkiego Internetu. Jednak nie są to elementy kluczo-

we, bowiem w niektórych regionach w Polsce wciąż problemem

jest zapewnienie odpowiedniej jakości łączy. Nie oznacza to,

że w tego typu wsiach nie da się zrealizować ciekawych, „inteli-

gentnych” projektów. Z pewnością jednak rozwiązania cyfrowe

będą coraz bardziej obecne i warto być na nie przygotowanym.

czujniki na sieci wodociągowej, pozwalające ograniczyć

straty wody. Korzyści: niższe rachunki za wodę, dbałość

o środowisko.

PRZYKŁAD:

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

1.3. Rodzaje projektów smart

villages

Koncepcja

smart villages

daje ogólne wytyczne rozwoju wsi,

a konkretne projekty zależą od potrzeb i możliwości danej spo-

łeczności lokalnej. Dlatego rodzaje projektów

smart villages

mogą obejmować różnorodne inicjatywy i działania mające

na celu poprawę jakości życia oraz rozwój obszarów wiejskich

przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii (które mogą być

przydatnym narzędziem, ale wcale nie są wymagane). Na pod-

stawie analizy działań podejmowanych na obszarach wiejskich

można zauważyć, że dotyczą one najczęściej trzech głównych

działań, które zostały przedstawione w tabeli nr 2.

Tabela nr 2. Przykładowe obszary interwencji w ramach

smart villages

DZIEDZINA

SMART

ROZWIĄZAŃ

USŁUGI

PUBLICZNE

ZARZĄDZANIE

PUBLICZNE PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

obszary

interwencji

energetyka e-administracja rolnictwo precyzyjne

bezpieczeństwo gospodarka

odpadami

handel online

edukacja zdalna planowanie

przestrzenne

turystyka wiejska

transport

publiczny

monitoring jakości śro-

dowiska

współdzielenie sprzętów

e-opieka,

e-zdrowie

spotkania

i konsultacje online

z mieszkańcami

inkubatory wiejskie

Źródło: Kalinowski S., Komorowski Ł., Rosa A. (2021). Koncepcja smart

villages. Przykłady z Polski; Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN:

Warszawa

Na podstawie analizy działań podejmowanych na obszarach

wiejskich w Polsce można wyróżnić rozwiązania w zakresie:

■

inteligentne zarządzanie energią i bezpieczeństwem ener-

getycznym,

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

■działania na rzecz środowiska naturalnego,

■idee społeczeństwa obywatelskiego,

■elementy wpływające na poprawę jakości i poziomu życia,

■działania na rzecz poprawy infrastruktury technicznej i spo-

łecznej,

■

działania poprawiające poziom edukacji i rozwijające kom-

petencje,

■usprawnienia w kontakcie pomiędzy mieszkańcami gminy,

■

inteligentne rozwiązania z zakresu rolnictwa (np. precyzyjne

rolnictwo) i gospodarki żywnościowej,

■

promocja kultury oraz dziedzictwa materialnego i niemate-

rialnego,

■rozwój e-usług dla mieszkańców,

■odnawialne źródła energii,

■poprawa infrastruktury internetowej.

Te różnorodne projekty stanowią integralną część koncepcji

smart villages

, wspierając rozwój zrównoważony i poprawiając

jakość życia na obszarach wiejskich.

Ważne, by przy podejmowaniu pierwszych kroków dokładnie

rozpoznać zarówno potrzeby mieszkańców, jak

i dostępne zasoby. Na początku najlepiej wybrać jedno

albo kilka mniejszych rozwiązań, które uwzględniając atuty da-

nego obszaru, zwiększą szansę na odniesienie sukcesu. Co na

pewno zachęci do podejmowania i realizacji kolejnych wyzwać.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Gdzie szukać

wsparcia

finansowego dla

smart pomysłów?

Finansowanie zapewnia środki niezbędne do pokrycia kosztów

związanych z realizacją smart rozwiązań. Wsparcia finansowego

dla smart pomysłów można szukać w różnych miejscach i od

różnych instytucji. Jednak w tej części poradnika chcielibyśmy

się skupić na Interwencjach Planu Strategicznego dla Wspólnej

Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (PS WPR) - I. 13.1. LEADER/

RLKS oraz I. Interwencji 10.10. Infrastruktura na

obszarach wiejskich oraz wdrożenie koncepcji

inteligentnych wsi.

Ideą instrumentu

smart villages

w Polsce ma być jego dwu-

fazowość (MRiRW, 2021) polegająca na tym, że w pierwszej

fazie społeczności lokalne będą określały, w jaki sposób chcą

wprowadzać w życie zasady

smart villages

(tworząc koncepcje

obejmujące jedną miejscowość, ich grupę lub inną jednostkę

terytorialną). Tego typu podejście może nie tylko pozwolić na

aplikowanie o środki na realizację zaplanowanych w koncepcji

inicjatyw (druga faza), ale także (a być może przede wszystkim)

zgromadzić mieszkańców objętych planem wokół wspólnego

określenia wizji rozwoju, zdiagnozowania sytuacji społecznej,

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

gospodarczej i środowiskowej, w jakiej się znajdują, jak również

uruchomienia zasobów lokalnych do realizacji koncepcji.

Ponadto, instrument ten w Polsce jest realizowany w dwóch

zasadniczych ścieżkach – powyższej, związanej z interwen-

cją LEADER/RLKS oraz interwencji 10.10 w ramach inwestycji

w infrastrukturę publiczną. Obie ścieżki szczegółowo opisuje

Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej w Polsce na lata

2023-2027 (PS WPR), czyli dokument, który stanowi podsta-

wę realizacji celów WPR i wydatkowania środków na rolnictwo

i rozwój obszarów wiejskich w kilku najbliższych latach. Taki

plan sporządza odrębnie każde państwo członkowskie UE.

Polski PS WPR liczy ponad 1200 stron, i choć w zdecydowa-

nej części dotyczy działalności rolniczej, mimo to zwrot “smart

villages” lub “inteligentna wieś” pojawia się w nim wielokrotnie

- nawet na etapie deklaracji strategicznej, gdzie w koncepcji

tej upatruje się umacniania struktury społeczno-ekonomicznej

obszarów wiejskich.

Wdrażanie inteligentnych wsi wpisuje się w cel szczegółowy 8

WPR: Promowanie zatrudnienia, wzrostu, równości płci, w tym

udziału kobiet w rolnictwie, włączenia społecznego i rozwoju lo-

kalnego na obszarach wiejskich, w tym biogospodarki o obiegu

zamkniętym izrównoważonego leśnictwa, Promowanie zatrud-

nienia, wzrostu, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na

obszarach wiejskich, w tym biogospodarki i zrównoważonego

leśnictwa. A także odpowiada na potrzeby:

■

CS 8. P 3. Poprawa dostępu do infrastruktury publicznej typu:

gospodarka wodno-ściekowa

■CS 8. P 8. Rozwój form współpracy na obszarach wiejskich

w wymiarze produkcyjnym, usługowym, społecznym

■CS 8. P 11. Stymulowanie rozwoju lokalnego przez innowa-

cje, cyfryzacje i wykorzystanie potencjału endogenicznego;

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

■

CS 9. Poprawa reakcji rolnictwa UE na potrzeby społeczne

dotyczące żywności i zdrowia, w tym bezpiecznej, bogatej

w składniki odżywcze i zrównoważonej żywności, jak też

dobrostanu zwierząt.

2.1. LEADER/RLKS (Interwencja 13.1)

Interwencja 13.1. LEADER/RLKS jest zaliczana do „Współpracy”

według nomenklatury UE. Jest to naczelna interwencja realizu-

jącą tzw. II filar, a więc obejmujący działania z zakresu rozwoju

obszarów wiejskich. Dotyczy ona obszarów wiejskich, w tym

miast, które zamieszkuje nie więcej niż 20 tys. mieszkańców.

Interwencja LEADER/RLKS ukierunkowana jest na budowanie

lokalnej tożsamości bazującej na aktywizacji społecznej i przy

wykorzystaniu miejscowych zasobów w sposób zapewniający

najlepsze zaspokojenie potrzeb społeczności wiejskich, w tym

poprzez wykorzystanie wiedzy, innowacji i rozwiązań cyfrowych.

Wśród kilku głównych punktów tej interwencji, jeden powiązany

jest bezpośrednio z inteligentnymi wsiami - jest to przygotowanie

koncepcji inteligentnej wsi.

Ten zakres wparcia pojawił się w działaniu LEADER już w tzw.

okresie przejściowym w ramach Programu Rozwoju Obszarów

Wiejskich 2014-2020. Jest to zakres nieobowiązkowy

i zależy wyłącznie od decyzji lokalnej grupy działania (LGD).

Jeśli LGD wpisze w swojej strategii rozwoju lokalnego kiero-

wanego przez społeczność (LSR) realizację tego zakresu, to

musi on mieć formę projektów grantowych, w ramach, których

na przygotowanie jednej takiej koncepcji przysługuje granto-

biorcom 4 tys. zł.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Po pierwsze, taka koncepcja może być przygotowana dla da-

nej miejscowości (lub grupy współpracujących miejscowości)

tylko raz w aktualnym okresie programowania. Po drugie, jej

twórcami mogą być zarówno osoby fizyczne (w tym wykonu-

jące działalność gospodarczą), osoby prawne (w tym organi-

zacje pozarządowe, jednostki sektora finansów publicznych,

mikro- i małe przedsiębiorstwa), jak i jednostki organizacyjne

nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje

zdolność prawną.

A zatem kto przykładowo może pozyskać taki

grant? Na przykład sołtys wsi, stowarzyszenie wiejskie,

szkoła, czy „zwykły Kowalski”, który zgromadzi wokół siebie

odpowiednią grupę wsparcia do realizacji smart rozwiązań.

O tym, jakie elementy powinien zawierać taki dokument (kon-

cepcja) piszemy w dalszej części poradnika. Zasadniczo jednak

ma być to koncepcja na miarę obecnych czasów i wyzwań

społeczności lokalnych, uwzględniająca użycie technologii cy-

frowych i telekomunikacyjnych lub lepsze wykorzystanie wiedzy.

Przy czym, “lepsze wykorzystanie wiedzy” jest tak naprawdę

bardzo pojemne i zależne od kontekstów lokalnych. Koncepcja

powinna ponadto zawierać co najmniej jeden z komponentów:

cyfrowy, środowiskowy lub klimatyczny.

Co jednak ważne (a może nawet najważniejsze), koncepcja

powinna wykazywać korzyść dla lokalnej społecz-

ności, co również jest kategorią niezwykle szeroką. Twórcy

PS WPR wymieniają przykładowe korzyści, m.in. podniesie-

nie jakości usług lokalnych lub bezpieczeństwa, działań dla

poszanowania środowiska i klimatu, rozwiązania problemów

Jakie są warunki

tego wsparcia?

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

dotyczących niedoinwestowania, starzejącego się społeczeń-

stwa, wyludnienia, niewystarczającej ilości miejsc pracy lub

przepaści cyfrowej.

Kolejnym istotnym elementem tej części interwencji jest to, że

koncepcje inteligentnej wsi powinny powstać w partnerstwie.

Czy to w partnerstwie wewnątrz danej społeczności (np.

stowarzyszenie + rada sołecka + szkoła itp.), czy to w partner-

stwie zewnętrznym (sołectwo A + sołectwo B).

Co jednak najistotniejsze, to że w danej LGD nie

zdecydowano się na granty na koncepcje smart

villages, nie oznacza, że taka koncepcja nie może

powstać!

Lider danej miejscowości

może w tej sytuacji zwrócić się do

przedstawicieli innych wsi i razem rozmawiać z władzami LGD

w sprawie zmiany LSR. Może również nawiązać kontakt z sa-

morządem lokalnym czy powiatowym, by spróbować uzyskać

wsparcie w realizacji pomysłów. Innym rozwiązaniem, stosowa-

nym często (nawet nieświadomie) jest działalność oddolna, „na

własną rękę”, np. poprzez założenie stowarzyszenia wiejskiego

lub wykorzystanie istniejących organizacji. Być może niektóre

miejscowości mają już takie koncepcje (ale np. nie w formie

papierowej, a po prostu formie idei i pomysłów), a inne mogą

wypracować je własnymi zasobami lub z wykorzystaniem innych

środków. Dlaczego to podkreślamy? Ponieważ Plan Strategicz-

ny nie przewiduje żadnych szczególnych środków na realiza-

cję powstałych koncepcji. Ich realizacja może być wspierana

w ramach LSR (np. w punktacji podczas wyboru operacji

w poszczególnych naborach), jednak ponownie jest to w wy-

łącznej gestii LGD. Jednak, jeśli LGD zdecyduje się zaoferować

w swojej strategii wsparcie na tworzenie koncepcji SV, to reko-

mendowane jest, żeby miała ona w ramach kryteriów wyboru

operacji przewidziane punktowanie operacji będących projekta-

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

mi opracowanymi w ramach tych koncepcji. Zatem niektóre

z elementów koncepcji będą mogły zostać zreali-

zowane w r amach LGD (zależnie od decyzji), a inne

będą wymagały poszukiwania innych środków.

Dlatego warto porozmawiać z władzami/biurem swojej LGD

i dowiedzieć się, czy:

1) można pozyskać 4 tys. na wypracowanie koncepcji,

2) LSR przewiduje premiowanie w niektórych naborach tych

wnioskujących, którzy mogą pochwalić się taką koncepcją,

3) dopuszczalne są koncepcje, które powstaną z innych środ-

ków niż LGD.

2.2. Interwencja

infrastrukturalna

(Interwencja 10.10)

Ta interwencja ma charakter inwestycyjny iNIE JEST częścią

LEADER/RLKS. W jej ramach przewidziano dwa obszary:

■

Obszar A – Inwestycje w zakresie systemów indywidualnego

oczyszczania ścieków;

■Obszar B – Inteligentna wieś.

W polu naszego zainteresowania znajduje się oczywiście obszar

B – Inteligentna wieś. W jego ramach realizowane będą wybrane

projekty koncepcji inteligentnych wsi z zakresu nowoczesnej

infrastruktury, ze wskazaniem służącej adaptacji do zmian kli-

matu i ochronie środowiska w celu szeroko pojętej poprawy

jakości życia i rozwiązania takich problemów jak niekorzystne

trendy demograficzne, podniesienie jakości usług publicznych,

poszanowanie środowiska przyrodniczego, zwiększenie zatrud-

nienia oraz włączenie cyfrowe. Co ważne inwestycje mają być

realizowane w sposób oddolny, kompleksowy i inno-

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

wacyjny, a także mają pozwolić na rozwiązanie konkretnego

oraz istotnego problemu zaznaczającego się na danym terenie.

W ramach tej interwencji w sposób szczególny preferowane

będzie nowoczesna infrastruktura, ze wskazaniem służącej

adaptacji do zmian klimatu i ochronie środowiska. Autorzy

PS WPR wymieniają przykładowe inwestycje takie jak insta

lacje OZE, zbiorniki retencyjne, budownictwo pasywne. Jed-

nak uważamy, że katalog ten może być znacznie

szerszy i zależny wyłącznie od pomysłowości

liderów lokalnych. Beneficjentami tej interwencji mogą

być wyłącznie gminy lub związki międzygminne,

co oznacza, że w odróżnieniu od interwencji LEADER/RLKS ta

będzie realizowana na nieco wyższym poziomie terytorialnym.

Po pierwsze, warunkiem wyboru będzie posiadanie koncep-

cji inteligentnej wsi (spójnej z tą w ramach LEADER/RLKS),

a więc dokumentu, o którym pisaliśmy wyżej. Zatem mogą to

być zarówno koncepcje tworzone w ramach grantów LGD, ale

także poza nimi pod warunkiem, że będą spójne z pierwszymi

wymienionymi.

Inwestycje w ramach tej interwencji muszą odznaczać się po-

niższymi cechami:

1) oddziaływaniem zrealizowanego projektu na rozwój miej-

scowości,

2) zastosowaniem komponentów cyfrowych,

3) określeniem dalszego funkcjonowania projektu, w tym do-

datkowego źródła finansowania,

Jakie są warunki

tego wsparcia?

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

4) kompleksowością i dojrzałością proponowanych rozwiązań,

5) innowacyjnością.

Żadna z cech nie została jeszcze sprecyzowana, jednak praw-

dopodobnie będą one stanowiły podstawę do stworzenia

kryteriów wyboru projektów, gdy ruszą już nabory (planowany

nabór wniosków to koniec 2025 r.).

W MRiRW Przewodniczący Komitetu Monitorującego PS WPR

powołał grupę roboczą w sprawie wdrażania koncepcji inteli-

gentnych wsi w ramach PS WPR.

Do zadań grupy należy:

1) wsparcie Instytucji Zarządzającej przy opracowaniu kryte-

riów wyboru dla Obszaru B – Inteligentna wieś w ramach

Interwencji I.10.10,

2) współpraca przy opracowaniu wytycznych szczegółowych

dla I.10.10 w zakresie obszaru B oraz projektu regulaminu

naboru wniosków o przyznanie pomocy,

3) identyfikacja najlepszych przykładów w zakresie inteligent-

nych wsi w Polsce, Europie oraz na świecie (zebrane infor-

macje posłużą do zbudowania bazy najlepszych projektów

SV portalu KSOW),

4) poszukiwanie oraz analiza innych źródeł finansowania dla

realizacji projektów SV.

Co równie istotne, interwencja będzie pilotażem, ograniczonym

zarówno od strony finansów, jak i liczby beneficjentów. Budżet

całej interwencji (środki publiczne ogółem) –

€ 335 000000, środki EFRROW – € 184 250000.

Środki, które będą przeznaczone na tego typu inwestycje

w zakresie smart village to około 160 mln zł (wraz z wkładem

krajowym) przy intensywności wsparcia wynoszą-

cym 75%. Zakłada się, że zostanie wydzielonych 16 kopert po

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

10 mln zł na jedno województwo. W ramach jednej koperty bę-

dzie można zrealizować 1 lub więcej inwestycji (max. 6) – min.

1,5 mln zł do max. 10 mln zł

. Z racji tego, że interwencja ta ma

charakter pilotażu oraz jeszcze nie są znane kryteria wyboru

projektów, w tym opracowaniu tylko o niej wspominamy.

2.3. Inne źródła finansowania

Smart villages jest pojęciem w pewnym sensie „niezamkniętym”.

To znaczy, że nie można wskazać pełnego katalogu

źródeł finansowania pomysłów wpisujących się

w tę koncepcję. Co prawda, jak zostało opisane wyżej,

społeczności lokalne i gminy powinny zacząć poszukiwania od

polityki rolnej i obszarów wiejskich w ramach PS WPR, jednak

nie jest to jedyne „miejsce”, gdzie dostępne są fundusze.

W ramach Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027, która okre-

śla cele i sposoby wykorzystania funduszy europejskich w ra-

mach Polityki Spójności, gros środków skierowanych zostało

na wsparcie rozwoju cyfrowych rozwiązań polegających na

optymalizacji różnego rodzaju procesów, w tym m.in. rozwiązań

z obszaru inteligentnych miasta, wsi i rolnictwa. Oczywiście,

w większości dotyczą one bardzo dużych projektów o skali

krajowej i regionalnej, jednak warto mieć je na względzie i zapi-

sać sobie nazwę programu „Fundusze Europejskie na Rozwój

Cyfrowy 2021-2027”2. W niektórych programach regionalnych

1 Szczegółowy podział środków na inteligentną wieś został już opublikowany w wytycz-

nych w zakresie podziału środków dostępnych w ramach niektórych interwencji Planu

Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027; www.gov.pl/web/rolnic-

two/wytyczne-w-zakresie-podzialu-srodkow-dostepnych-w-ramach-niektorych-interwen-

cji-planu-strategicznego-dla-wspolnej-polityki-rolnej-na-lata-2023-2027.

2 Jest to kontynuacja Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. Należy

mieć na względzie, że na obszarach wiejskich w Polsce, mimo wielu inwestycji, wciąż

notuje się gorszy dostęp do szybkiego Internetu niż w miastach. Na koniec 2019 r. prze-

ciętnie w gminach wiejskich Internet stacjonarny o przepustowości co najmniej 30 Mb/s

był doprowadzony do 30% budynków, w gminach miejsko-wiejskich do 43%,

a w gminach miejskich do 62% . Według prognoz Urzędu Komunikacji Elektronicznej, po

zakończeniu wydatkowania środków z Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa 2014-

2020, wartość wskaźnika dla gmin wiejskich miała się podwoić.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

(RPO) planuje się finansowanie w obszarze smart villages,

zwłaszcza w zakresie wysokiej jakości e-usług (zwłaszcza

e-usług publicznych).

Przykładowo, Fundusze Europejskie dla Mazowsza prze-

widują kontynuację projektu pn. Smart Village 2.0; Fundu-

sze Europejskie dla Podlaskiego - wykorzystanie cyfrowych

innowacji w dziedzinach: zdrowie, usługi społeczne, edu-

kacja, mobilność, energia; preferowane projekty wykorzy-

stujące model „chmury obliczeniowej”; Fundusze Euro-

pejskie dla Śląska – finansowanie koncepcji smart village

w ramach projektów międzynarodowych dla gmin i beneficjen-

tów na południowym pograniczu; Fundusze Europejskie dla

Wielkopolski – finansowanie rozwiązań cyfrowych dotyczących

monitorowania i optymalizacji procesów rozwoju inteligentnych

miast, wsi i rolnictwa i pokrewnych odpowiadających na spe-

cyficzne potrzeby regionu.

Doświadczenia trzech edycji konkursu pn. „Moja SMART wieś”,

realizowanego w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej

Akademii Nauk (IRWiR PAN) pokazują, że społeczności lokalne

potrafią być bardzo kreatywne w pozyskiwaniu grantów i do-

tacji na planowane działania. Trzeba pamiętać, że niektóre

środki są blisko Was. Przykładem jest fundusz sołecki,

z którego sfinansowano już bardzo wiele ciekawych i użytecz-

nych rozwiązań. Warto także pomyśleć o założeniu stowarzysze-

nia wiejskiego, które otwiera nowe horyzonty. Również koła go-

spodyń wiejskich (KGW) czy ochotnicze straże pożarne (OSP)

są odpowiednimi jednostkami do „myślenia” o dodatkowych

funduszach. Warto również pytać o możliwe sposo-

by wsparcia w urzędzie gminy, urzędzie powiatu, urzędzie

marszałkowskim, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rol-

nictwa (ARiMR), Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW),

itp. Często działania społeczne prowadzą też prywatne firmy,

rozdając granty na nietuzinkowe, lokalne projekty.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Co musi się

znaleźć

w koncepcji

smart villages?

Ogólne ramy wsparcia dla inteligentnych wsi znajdziemy

w Planie Strategicznym. Wskazuje on na pewne elementy, które

powinna zawierać wypracowywana na poziomie sołectw (lub

gmin) koncepcja inteligentnej wsi.

W tym rozumieniu słowo „koncepcja” utożsamić można

z pewnym dokumentem - strategią, planem, programem, wizją,

spisem działań itp. Staramy się jednak unikać tutaj któregoś

z tych sformułowań, albowiem mogą one – co jest niekoniecznie

pożądane - zamykać w ramach skojarzeniowych właśnie z tym

rodzajem dokumentu. Zwłaszcza mamy tu na myśli „strategię”,

która w polskich warunkach odmieniana jest przez wszystkie

przypadki, a tym (niestety) częstym przypadkiem jest to, że

kończy ona jako eksponat na półce (lub zakładce internetowej)

urzędu czy innej instytucji. Chcielibyśmy, by taki los nie spotkał

koncepcji

smart villages

, a niezależnie od jej formy, była ona

przede wszystkim UŻYTECZNA dla mieszkańców. Niemniej,

warto wskazać pewne elementy, które mogą znaleźć się w takim

opracowaniu, w tym te które wskazywane są jako obligatoryjne.

Kilka kluczowych elementów, które powinny być uwzględnio-

ne w strategii smart villages prezentujemy na rysunku poniżej.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

wizja smart

villages

(zakładany

efekt końcowy)

zasięg

terytorialny

koncepcji

określenie

grupy

docelowej

diagnoza wraz

z identyfikacją

problemów uproszczona

analiza

SWOT

Koncepcja

smart

vill ages

określenie

zasobów

do wdrażania

koncepcji

planowanie

inicjatywy do

wdrożenia oraz

ich efekty

Rysunek 3. Składowe koncepcji (strategii)

smart villages

Źródło: Kalinowski S., Komorowski Ł., Rosa A. (2021). Koncepcja

smart

villages

. Przykłady z Polski; Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN:

Warszawa

3.1. Wizja inteligentnej wsi

Wizja inteligentnej wsi to opis oczekiwanego w przyszłości

stanu jaki społeczność wiejska chciałaby osiągnąć poprzez

wykorzystanie innowacyjnych rozwiązań w różnych obszarach

życia społecznego, gospodarczego i środowiskowego (można

na przykład przyjąć rok 2030).

Jest to swoisty obraz przyszłości, w której wieś staje się dy-

namicznym i zrównoważonym środowiskiem do życia i pracy,

wykorzystującym potencjał technologiczny dla dobra miesz-

kańców i rozwoju społeczności.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Można powiedzieć, że wizja stanowi cel całkowicie nadrzędny

nad wszystkimi, zawierający w sobie pozostałe cele szczegó

łowe sformułowane w strategii. Cele te powinny być mie-

rzalne i osiągalne!

Za sformułowanie wizji odpowiada lider (ale dobrze, jeśli ją kon-

sultuje). I dobrze, jeśli wizja jest określona na samym początku

– przed przystąpieniem do diagnozy.

Przykładowo, wizja inteligentnej wsi może brzmieć następująco:

Sprytna Wieś dostępnym miejscem życia i odpoczynku, ofe-

rującym wysokiej jakości usługi turystyczne, nastawionym na

ekologiczną produkcję rolniczą sprzedawaną na miejscu lub

przez Internet.

Zauważ, że bierze ona pod uwagę specyficzne warunki tej wsi,

i nie może być skopiowana w miejscu, które nie ma tego typu

walorów (ale prawdopodobnie ma inne).

PAMIĘ TAJ!

Nie ma złej wizji! Jednak nie może być zbyt trywialna lub

nierealna – a dążenie do jej osiągnięcia powinno być zada-

niem wykonalnym.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

3.2. Zasięg terytorialny

koncepcji

Bardzo ważne jest określenie terytorium, jakie ma być objęte

działaniami smart.

W tym przypadku jest to obszar naszej miejscowości (sołectwa),

ale mogą być to także np. trzy sąsiadujące sołectwa (nawet

jeśli są z różnych gmin) – jeśli tylko „dojdą do porozumienia”

ich liderzy.

Dobrze zobrazować zasięg terytorialny naszej koncepcji za

pomocą zdjęcia satelitarnego, planu miejscowości (dostępnego

np. na mapy.geoportal.gov.pl), czy odręcznego szkicu. Możesz

spróbować oznaczyć na rzucie Swojej miejscowości wybrane

obszary czy miejsca, np. takie, gdzie występuje nagromadzenie

jakichś problemów, planowane są tam projekty itp. Pozwoli to

utożsamić się mieszkańcom z wyznaczoną wizją oraz plano-

wanymi inicjatywami.

Jest to też spore ułatwienie dla lidera, bo pozwala lepiej poznać

wieś, którą zarządza.

3.3. Określenie grupy docelowej

Określenie grupy docelowej w

smart villages

oznacza zidenty-

fikowanie konkretnych grup osób lub społeczności wiejskich,

które będą bezpośrednio korzystać z wprowadzanych rozwią-

zań. Z pozoru wydaje się, że to zadanie jest proste, ale nie

zawsze tak jest, ponieważ nie wszystkie rozwiązania z zakresu

smart villages

kierowane są do tej samej grupy osób. Ponadto

rozwiązania te mogą mieć wielowątkowe oddziaływanie.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Grupa docelowa może obejmować takie podmioty jak:

MIESZKAŃCY

DANEGO OBSZARU

Osoby zamieszkujące wieś, które są bezpośrednimi beneficjenta-

mi innowacyjnych rozwiązań, wprowadzanych w ramach koncepcji

smart villages. Mogą to być zarówno rodziny, osoby starsze, mło-

dzież, jak i osoby o różnych statusach społeczno-ekonomicznych.

LOKALNE

PRZEDSIĘBIORSTWA

I ROLNICY

To przedsiębiorstwa z różnych branż, w tym gospodarstwa rolnicze

oraz przedsiębiorstwa usługowe, które korzystając z nowych tech-

nologii mogą poprawić efektywność działalności czy też zwiększyć

konkurencyjność na rynku.

ORGANIZACJE

SPOŁECZNE

I POZARZĄDOWE

To organizacje pozarządowe, stowarzyszenia lokalne i fundacje dzia-

łające na rzecz rozwoju społeczności lokalnych, które będą wspierać

wdrażanie innowacyjnych rozwiązań oraz promować partycypację

społeczną i aktywizm lokalny.

INSTYTUCJE

PUBLICZNE

I SAMORZĄDOWE

Wśród tej grupy znajdują się np. szkoły, przychodnie zdrowia,

urzędy gminne, czy jednostki samorządowe, które będą korzystać

z inteligentnych rozwiązań w celu zapewnienia lepszych usług dla

mieszkańców.

INSTYTUCJE

FINANSOWE

Instytucje wspierające finansowanie projektów związanych

z rozwojem smart villages.

TURYŚCI

Osoby przebywające przez określony czas na terenie obszaru ob-

jętego koncepcją inteligentnej wsi.

Przykład. Świetlica wiejska jest ogrzewana nieefektywnym „kop-

ciuchem”, który potęguje zjawisko smogu w okolicy. Zakładamy,

że świetlica jest ogólnodostępna i korzystają z niej wszyscy

mieszkańcy czy też turyści. Planujesz ubiegać się o przyłącze

gazowe do pobliskiej biogazowni. Grupę docelową tego dzia-

łania można określić szeroko, obejmuje ona ogół osób, które

są w jakiś sposób związane z miejscowością (mieszkają w niej,

odwiedzają ją w zimie).

Jedno takie działanie może sprawić, że jakość powietrza będzie

lepsza, a miejscowość stanie się bardziej atrakcyjna turystycz-

nie. Ponadto, może ono zyskać wymiar edukacyjny i służyć

jako dobry przykład gospodarstwom domowym na terenie

miejscowości.

Istotnym elementem planowania i realizacji projektów

smart

villages

jest określenie grupy docelowej. Z jednej strony

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

umożliwia to precyzyjne dostosowanie działań

do konkretnych potrzeb i oczekiwań społecz-

ności wiejskich, z drugiej zaś przyczynia się do

maksymalizacji korzyści dla potencjalnych

beneficjentów.

3.4. Diagnoza wraz

z identyfikacją problemów

Opracowanie diagnozy wymaga zdefiniowania czym jest

smart

villages

Smart villages to wsie (społeczności lokalne),

które wykorzystują technologie cyfrowe i in-

nowacje w swoim codziennym życiu, poprawiając

w ten sposób jego jakość, polepszając standard

usług publicznych i lepiej wykorzystując zaso-

by lokalne.

„Rzetelna diagnoza strategiczna jest warunkiem użyteczności

opracowywanych na jej podstawie celów rozwojowych, a w

efekcie – stanowi podstawę rozwoju jednostki” (Planowanie

strategiczne. Poradnik dla pracowników administracji publicz-

nej, 2012).

Rzetelna nie znaczy duża objętościowo i opisująca wszystkie

aspekty życia społeczno-gospodarczego miejscowości.

W pierwszym kroku dobrze jest opisać podstawowe charaktery-

styki miejscowości takie jak liczba mieszkańców, liczba gospo-

darstw domowych, opis najważniejszych miejsc (np. budynków

użyteczności publicznej), obiektów dziedzictwa kulturowego itp.

Może to być pogrupowane tematycznie na przykład tak (opisy

powinny jednak być bardziej rozbudowane niż te zapropono-

wane poniżej):

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

1. ludność – wskazanie liczby mieszkańców, liczby gospo-

darstw domowych np. wieś liczy 800 mieszkańców. Społecz-

ność tej wsi coraz bardziej starzeje się – co czwarty mieszkaniec

wsi to osoba w wieku 60 lat i więcej. Część młodych osób

wyjechała na stałe do miasta lub przebywa za granicą.

2. życie codzienne – aktualnie z rolnictwa utrzymuje się

około 80 mieszkańców wsi. Przeważa produkcja zwierzęca.

Jest też kilkanaście gospodarstw ekologicznych. Bardzo waż-

nym zajęciem ludności stała się turystyka, w tym agroturystyka.

W miejscowości znajdują się 3 sklepy spożywczo-przemysłowe,

5 punktów gastronomicznych, sala wiejska połączona z siedzibą

OSP, żłobek, przedszkole i szkoła podstawowa. W miejscowości

działają 3 organizacje pozarządowe.

3. środowisko – wieś położona jest w obszarze zagrożonym

osuwiskami. Ponadto, położenie w kotlinie przyczynia się do

zalegania zanieczyszczeń powietrza.

Powyżej podane zostały jedynie przykładowe zagadnienia, któ-

re warto opisać. Oprócz tego mogą to być np. TRANSPORT,

AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA, TELEKOMUNIKACJA, INFRA-

STRUKTURA, DZIEDZICTWO KULTUROWE.

Z reguły dane dostępne są w urzędzie gminy, w strategii rozwoju

gminy lub w innych opracowaniach planistycznych. PAMIĘTAJ!

Każde dodatkowe elementy stanowią wartość do-

daną diagnozy, ale jeśli jakieś zagadnienie nie jest istotne

z punktu widzenia rozwoju wsi, można je pominąć.

Wynikiem diagnozy mają być zidentyfikowane problemy. A teraz

można zastanowić się nad potrzebami, które trzeba zaspokoić

i które wpisują się w wizję inteligentnej wsi. Należy pamiętać,

że nie powinny to być projekty, które są np. w planach realizacji

władzy gminnej lub wyższego szczebla.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Diagnoza może zostać dokonana przez lidera danej społecz-

ności lokalnej. W trakcie jej opracowywania wyznaczane są

potrzeby, które w perspektywie najbliższych kilku lat trzeba za-

spokoić. Należy pamiętać, że muszą być one zgodne

z ramami wsparcia smart villages oraz możliwe do

zrealizowania na poziomie sołectwa.

Na tym etapie warto (a nawet trzeba) przeprowadzić konsultacje

społeczne z mieszkańcami wsi, np. w formie zebrania wiejskiego,

elektronicznego formularza, kierując ankietę do szkoły. Można

poddać pod dyskusję zaproponowane pomysły Lidera.Moż-

na również skorzystać z pomocy doświadczonych organizacji

z zewnątrz (np. organizacji pozarządowych, ekspertów itp.) oraz

współpracy lokalnej (sołtys, organizacje, lokalne autorytety).

W zależności od ostatecznego wyglądu instrumentu smart vil-

lages, potrzeby wsi można podzielić na kategorie tematyczne.

Muszą to być jednak projekty (zarówno małe,

jak i duże), które biorą pod uwagę aspekt śro-

dowiskowy i zawierają element cyfryzacji (o ile

założenia rządowe nie zmienią się).

3.5. Opis procesu opracowania

koncepcji (obligatoryjnie

wg PS WPR)

Ten punkt nie jest szczególnie rozbudowany. Jest ważny z punk-

tu widzenia wszystkich instytucji i osób, które uczestniczyły

w opracowaniu koncepcji. W pewnym sensie stanowi podzięko-

wanie dla nich, jak również rodzaj oświadczenia, że koncepcja

została opracowana wspólnie.

Należy zawrzeć w nim wszystkie podjęte kroki, np. warsztaty,

zebrania, spotkania, itp., które były częścią procesu wypraco-

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

wywania koncepcji. Warto także wspomnieć o danych, które

posłużyły do opracowania diagnozy (tzn. jakie i skąd zaczerp-

nięte). Dobrym rozwiązaniem jest umieszczenie tych wszystkich

elementów na osi czasu, która pozwoli w późniejszym czasie

przypominać, że dokument nie powstał samoistnie, ale był

efektem wielu rozmów i spotkań. Element ten wzmacnia pozy-

cję koncepcji w oczach osób, które mogłyby w jakiś sposób

próbować podważać jej zawartość. Dla grantodawców (którymi

mogą być między innymi LGD-y) jest natomiast informacją, że

konkretny projekt (zawarty w koncepcji), o którego dofinanso-

wanie wnioskuje lider koncepcji, wpisuje się w jakąś szerszą

wizję, będącą konsensusem całej społeczności lokalnej.

3.6. Uproszczona analiza SWOT

(obligatoryjnie wg PS WPR)

Analiza SWOT ma na celu określenie mocnych (S – streng-

ths) i słabych (W – weaknesses) stron analizowanej jednost-

ki oraz szans (O – opportunities) i zagrożeń (T – threats)

w jej funkcjonowaniu.

Mocne strony to atuty danej jednostki, w tym przypad-

ku wsi. Inaczej, są to cechy wewnętrzne, które stanowią

o przewadze nad innymi.

Słabe strony to ograniczenia w zasobach wewnętrznych.

Mówimy o elementach, które blokują rozwój jednostki i nie

mają na nie wpływu czynniki z zewnątrz.

Szanse można utożsamiać z korzystnymi zjawiskami na

zewnątrz jednostki, które mogą pomóc w osiągnięciu za-

kładanych celów.

Z kolei zagrożenia to czyhające na zewnątrz niekorzystne

zjawiska, które mogą stanowić barierę rozwojową anali-

zowanej jednostki.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

W niniejszym poradniku nie rozwijamy elementu analizy SWOT

od strony technicznej, jest to bowiem metoda rozpowszechniona

i dobrze opisana w różnych poradnikach planowania strategicz-

nego jednostek samorządowych3.

3.7. Plan włączenia społeczności

(obligatoryjnie wg PS WPR)

W trakcie opracowania strategii należy dokonać analizy zaso-

bów z punktu widzenia koncepcji i należy przedstawić plan

włączenia społeczności, a także potencjalnych partnerów

w jej realizację.

Bardzo ważne jest zrozumienie, jakie zasoby mamy i jak najle-

piej je wykorzystać, żeby nasze miejscowości rozwijały się i żeby

osiągnąć sukces w realizacji zamierzonych działań. Odpowied-

nia kombinacja zasobów jest kluczem do rozwoju i kształtowania

rozwiązań poprawiających jakość życia mieszkańców obszarów

wiejskich. Najtrudniejszym do uruchomienia zasobem według

Nas są zasoby ludzkie.

Zasoby ludzkie - to umiejętności, wiedza, zdolności, kom-

petencje oraz predyspozycje wszystkich osób związanych

z organizacją – w tym przypadku mieszkańców wsi oraz osób

potencjalnie zaangażowanych w realizację koncepcji smart

villages, włącznie z zasobami ludzkimi instytucji.

Analizując przedsięwzięcia realizowane na wsiach w Polsce,

można wyróżnić oprócz kapitału ludzkiego również inne zasoby,

3 Polecamy w szczególności: Dziemianowicz W., Szmigiel-Rawska K., Nowicka P.,

Dąbrowska, A. (2012). Planowanie strategiczne. Poradnik dla pracowników administracji

publicznej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 103-120;

https://www.academia.edu/31623070/Planowanie_strategiczne_Poradnik_dla_pracow-

nik%C3%B3w_administracji_publicznej.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

które co prawda nie stanowią elementu społeczności, jednak

są zależne od decyzji i działania jednostek:

Pieniężne – kapitał finansowy, który wykorzystuje się do

finansowania różnych działań – wliczają się do nich np.

budżet sołecki, granty, dotacje oraz wszystkie inne środki

zewnętrzne, które można pozyskać (przez różne podmioty

działające na rzecz wsi).

Rzeczowe – w ich skład wchodzą m.in. budynki, po-

mieszczenia, oraz wszelkiego rodzaju sprzęt – innymi sło-

wy, wszystko to co materialne i możliwe do wykorzystania

na cele wiejskie.

Informacyjne – wszystkie użyteczne dane potrzebne do

skutecznego podejmowania decyzji – jest to choćby grupa

mieszkańców na portalu społecznościowym, czy doradca

z zewnątrz (np. z LGD czy OWES).

Naturalne – ziemia, organizmy żywe, krajobraz, poło-

żenie umożliwiające rozwój, energia.

3.8. Lista projektów

(obligatoryjnie wg PS WPR)

Po rzetelnej diagnozie, analizie mocnych i słabych stron, szans

i zagrożeń, a także wiedząc, jakimi zasobami dysponuje wieś,

należy zaplanować jakie smart inicjatywy mają zostać zrealizo-

wane w ciągu najbliższych lat wraz z szacunkowym kosztem,

potencjalnymi źródłami finansowania oraz możliwymi partne-

rami.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Lista projektów w

smart villages

to zestaw konkretnych inicja-

tyw (działań, projektów), które społeczność lokalna uznała za

najbardziej przystające do realizacji w ramach strategii

smart

villages

, zgodnie z założeniami określonymi w PS WPR w celu

osiągnięcia wypracowanych celów koncepcji.

Rysunek 4. Wybrane rodzaje inicjatyw realizowanych w ramach smart

villages

Źródło: opracowanie własne.

Planowane smart projekty powinny być dobrze przemyślane,

wynikać z diagnozy potrzeb a mieszkańcy powinni się z nimi

utożsamiać.

Środowisko Edukacja

i kompetencje

2. Przystąpienie

do systemu

e-opieki nad

seniorami

(w partnerstwie)

2. Zimowa

Akademia

Aktywnego

Mieszkańca

(w partnerstwie)

1. Utworzenie

platformy

internetowej

do sprzedaży

produktów

lokalnych

(w partnerstwie)

1. Bus na

żądanie

(„telebus”)

(w partnerstwie)

1. Cykl szkoleń

z zakresu

kompetencji

cyfrowych dla

mieszkańców

(w partnerstwie)

1. Stworzenie

pumptrucku

rowerowo-

motorowego

Przedsiębiorczość

Oczywiście, listy tej nie należy traktować jako zamkniętej –

każda koncepcja może zostać zaktualizowana

w trakcie jej wdrażania!

Lista projektów może obejmować różnorodne inicjatywy, wy-

brane zostały zaprezentowane na rysunku nr 4.

Usługi

publiczne Czas wolny

1. Zabudowa

biologiczna

skarp

zagrożonych

osunięciem

2. Wymiana

pieca na gazowy

w świetlicy

wiejskiej wraz

z inwentaryzacją

kotłów na paliwa

stałe („spis

kopciuchów)

2. Poszerzenie

oferty turystycznej

o trasy narciarstwa

górskiego

i single tracki

(w partnerstwie)

2. Rewitalizacja

terenu starej

mleczarni

(Nowe Centrum

Wsi)

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

4. Przykłady

inicjatyw

smart villages

Jakie są polskie pomysły na smart

inicjat y w y?

4.1. Nowy model hospicjum

na terenach wiejskich

Lokalizacja: gmina Michałowo, woj. podlaskie (działalność na

terenie gmin: Narew, Narewka, Michałowo, Gródek, Zabłudów)

Inicjatorzy: Fundacja Hospicjum Proroka Eliasza

Beneficjenci: nieuleczalnie chore i niesamodzielne osoby z te-

renu działania hospicjum, rodziny tych osób

Koszt: koszt budowy stacjonarnego hospicjum to ok. 15 mln zł.

Źródło finansowania: darowizny, dotacje, refundacja NFZ

Lata realizacji: od 2012

Opis: Podlasie jest jednym z najstarszych demograficznie re-

gionów Polski. Zdarza się, że ponad 40% mieszkańców danej

gminy to seniorzy. Potrzeby takiego społeczeństwa są specy-

ficzne, często dotyczą sfery zdrowotnej. Fundacja prowadzi

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

bezpłatne społeczne Hospicjum Domowe na wiejskich ob-

szarach wschodniego Podlasia. W ostatnim czasie Fundacja

buduje także stacjonarne hospicjum. Ta innowacja społeczna

ma również wiele innych wymiarów, np. w jej ramach działa

sieć opiekunów, która pomaga załatwiać codzienne sprawy,

organizowane są biegi i wydarzenia kulturalne. Fundacja jest

także liderem innowacyjnego projektu finansowanego przez

Komisję Europejską: „Dać to, czego naprawdę potrzeba – To

give what is really needed”.

Fotografia 1. Przykładowa fotografia z hospicjum domowego

Źródło: Piotr Mojsak.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Fotografia 2. Pani Nadzieja, pacjentka hospicjum domowego

Źródło: Archiwum Fundacji Hospicjum Proroka Eliasza

Fotografia 3. Budowane hospicjum stacjonarne

Obszary tematyczne: ochrona zdrowia

Źródło: Archiwum Fundacji Hospicjum Proroka Eliasza

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

4.2.Ogród deszczowy

Lokalizacja: Piaseczna Górka, gmina Morawica, woj. święto-

krzyskie

Inicjatorzy: Stowarzyszenie Mieszkańców Piasecznej Górki

„Z Górki”, Sołtys

Beneficjenci: mieszkańcy wsi

Koszt: 14 tys. zł; w tym praca mieszkańców

Źródło finansowania: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej

Rok realizacji: 2017

Opis: w ramach inicjatywy „Przeciwdziałanie lokalnym podtopie-

niom w Piasecznej Górce” założony został na działce publicz-

nej ogród deszczowy – nieznacznie obniżony teren z piaskiem

i żwirem, porośnięty odpowiednio dobraną roślinnością, które-

go zadaniem jest zmagazynowanie, a następnie filtracja wody

opadowej. Inicjatywa połączona z wykładem nt. funkcjonalności

ogrodów deszczowych.

Obszary tematyczne: ochrona środowiska, edukacja.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Fotografia 5. Prace w trakcie realizacji ogrodu deszczowego

Źródło: Alicja Jamorska-Kurek

Fotografia 4. W trakcie realizacji ogrodu deszczowego

Źródło: Alicja Jamorska-Kurek (http://smart.irwirpan.waw.pl/pdf/Ali-

cja%20Jamorska-Kurek_Smart%20wie%C5%9B%20Piaseczna%20

G%C3%B3rka.pdf)

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Fotografia 6. Prace w trakcie realizacji ogrodu deszczowego

Źródło: Alicja Jamorska-Kurek

4.3. Górnicza wioska

Górnicza Wioska – kopalnią idei Smart Villages.

Lokalizacja: Miejscowość Piła, w gminie Gostycyn, powiecie

Tucholskim, w województwie kujawsko-pomorskim

Wioska z tematem przewodnim – tzw. wioska tematyczna, która

stała się motorem „smart” zmian w małej, wiejskiej miejscowo-

ści o nazwie Piła, liczącej około 109 mieszkańców, położonej

w malowniczej części Borów Tucholskich.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Fotografia 7. Wioska górnicza

Źródło: https://agronomist.pl/artykuly/smart-villages-czyli-rewitaliza-

cja-uslug-wiejskich

Podjęto szereg działań poprawiających jakość i poziom życia

mieszkańców sołectwa: w tym:

projekt „Ekomuzeum Węgla Brunatnego w Borach Tuchol-

skich”,

2. grę terenową „Quest Kuferek Wilhelma Krügera”,

utworzono Przedsiębiorstwo Społeczne „Górnicza Wioska”

Sp. z o.o.,

4. geocaching,

5. przygotowanie interaktywnej makiety Maszynowni,

6. biologiczna oczyszczalnia ścieków.

Różnorodność i innowacyjność przeprowadzonych działań, pro-

jektów i rozwiązań wpisują się w ideę

smart villages

ze względu

na swój wymiar społeczny – utworzenie wioski tematycznej,

aktywizacja gospodarcza mieszkańców w branży turystycznej

z wykorzystaniem lokalnych zasobów historycznych, kulturo-

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

wych i przyrodniczych. Przeprowadzone działania są również

innowacyjne w zakresie wykorzystywania technologii cyfrowych

– warsztaty z modelowania 3D i digitalizacji obiektów zabyt

kowych, wykorzystanie technologii audio i wideo w obsłudze

ruchu turystycznego przez mieszkańców – np. usługa audio

przewodnika w 3 językach, interaktywny model miejscowości

Piła z przeszłości, monitoring budek lęgowych ptaków zamiesz-

kujących wieś tematyczną.

Wieś stała się również przykładem wsi z innowacyjnym podej-

ściem do edukacji np. poprzez zastosowanie gier terenowych

typu quest, geocaching i quizów wykorzystujących zasoby przy-

rodnicze i kulturowe wsi jak i prowadzenie zajęć edukacyjnych

dla szkół z zastosowaniem technik interaktywnych.

4.4. Przystanki z historią

Przystanki z historią i usługa Małkocin SCANSEN

Lokalizacja: miejscowość Małkocin, gmina Stargard, wojewódz-

two zachodniopomorskie

Projekt polegający na budowie - na wniosek mieszkańców, no-

wych wiat przystankowych, które zastąpiły stare, nieestetyczne

wiaty. Jednak to nie tylko budowa nowych, przeszklonych przy-

stanków, ale cała gama usług dla korzystających – wdrożenie

mobilnej informacji pasażerskiej oraz montaż materiałów ikono-

graficznych przedstawiających historię wsi i aktualne wydarzenia

w formie pisanej oraz cyfrowej, uzyskiwanej po zeskanowaniu

kodów QR.

Na uwagę zasługuje fakt, że przedsięwzięcie przyczyniło się do

poprawy jakości ważnej usługi – transportu publicznego, a co

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

za tym idzie, także jakości życia mieszkańców, którzy nie tylko

korzystają z transportu publicznego, ale sami kreują rozkłady

jazdy. Dodatkowo, przy wprowadzaniu rozwiązań cyfrowych

w sołectwie zadbano, by wszyscy mieszkańcy mogli korzystać

ze zniżek na Internet od lokalnego dostawcy. Warto podkreślić

współpracę z firmą przewozową, muzeum i innymi podmiotami

w trakcie realizacji inicjatywy, która jak zapewnia jej inicjator –

ma jeszcze wiele do zaoferowania.

4.5. Zagroda edukacyjna

„Pszczelandia”

Lokalizacja: województwo warmińsko-mazurskie, powiat kę-

trzyński, gmina Barciany, Pastwiska

Fotografia 8. Zajęcia edukacyjne w Pszczelandii

Źródło: https://www.facebook.com/pszczelandiazagrodaedukacyj-

na/?locale=pl_PL

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

To firma, która ewoluowała z roli producenta surowca i skupu

do zaawansowanego gospodarstwa ekologicznego z unikalną

zagrodą edukacyjną. Autorzy tego osiągnięcia są doświadczo-

nymi przedsiębiorcami działającymi w branży pszczelarskiej

przez ostatnie 20 lat. W ich obiekcie nie tylko prowadzone są

praktyczne zajęcia związane z pszczelarstwem, ale również

organizowane są edukacyjne warsztaty dla najmłodszych, obej-

mujące naukę lepienia świec i inne związane z tą dziedziną

zajęcia. Ponadto, produkowany przez tę firmę miód został uzna-

ny za Dziedzictwo Kulinarne Warmii, co dodatkowo podkreśla

wysoką jakość ich produktów.

Innowacyjność działalności firmy podkreślają również wykorzy-

stywane podczas zajęć filmy 3D, które wzbogacają doświad-

czenie edukacyjne uczestników. W uznaniu tych osiągnięć firma

otrzymała wiele prestiżowych nagród, w tym od renomowanych

jednostek takich jak CDR Brwinów czy Agroliga. Ta historia to

przykład inspirującej przemiany, która nie tylko przynosi sukces

komercyjny, ale również przyczynia się do edukacji i rozwoju

społeczności lokalnej.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Zakończenie

Mamy nadzieję, że po przeczytaniu poradnika już potrafisz sobie

wyobrazić wieś, gdzie społeczne problemy są diagnozowane

i przy Twoim wsparciu skutecznie rozwiązywane. Wieś, gdzie

nowe wyzwania napotykają szybką i skuteczną reakcję. Wieś,

gdzie istotne decyzje podejmowane są wspólnie, z uwzględnie-

niem potrzeb wszystkich mieszkańców. Wieś, która opiera się

na zasobach tkwiących w Tobie i osób, które Ciebie otaczają,

a także lokalnych organizacjach, wzmacnianych przez środki

pozyskiwane z zewnątrz. Wieś, która oferuje usługi dostoso-

wane do Twoich potrzeb, wspierane technologią, z zadbanymi

terenami zielonymi i czystym powietrzem.

Taka wieś to nie jest utopia, lecz wizja

smart villages

– inte-

ligentnych wsi, które wykorzystują technologie i innowacje,

by stać się lepszym miejscem do życia. Miejscem dla Ciebie

i Twoich bliskich!

Wdrażanie koncepcji inteligentnych wsi może przynieść sze-

reg korzyści społecznościom lokalnym wśród których należy

wymienić:

poprawę jakości życia mieszkańców, poprzez np. dostęp

do lepszej infrastruktury,

wzmocnienie kapitału społecznego i więzi społecznych,

podnoszenie atrakcyjności obszarów wiejskich (dla mło-

dych czy też przedsiębiorców),

zwiększenie bezpieczeństwa np. poprzez inteligentne sys-

temy monitorowania,

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

wsparcie dla lokalnej gospodarki (np. tworzenie nowych

miejsc pracy),

poprawę opieki zdrowotnej,

wsparcie dla rolnictwa i ochrona bioróżnorodności,

efektywne gospodarowanie lokalnymi zasobami.

Jesteśmy przekonani, że po przeczytaniu tego poradnika do-

strzegasz już zalety koncepcji

smart villages

i rozumiesz, że

takie zmiany dla poprawy życia może wprowadzić każda wieś.

Pod warunkiem, że te zmiany wesprzesz!

Pamiętaj, że takie inteligentne wsie to nie tylko przyszłość, ale

już teraźniejszość. Wiele wsi w Polsce już wprowadza inteli-

gentne rozwiązania, poprawiając jakość życia mieszkańców

i budując lepszą przyszłość dla swoich społeczności.

Pamiętajcie, że to Wy jesteście autorami tej wizji. To Wy macie

moc, aby przekształcić ją w rzeczywistość. Dołączcie do tych

co już budują lepsze życie na wsi!

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Wykorzystane źródła

Dziemianowicz W., Szmigiel-Rawska K., Nowicka P., Dąbrowska,

A. (2012). Planowanie strategiczne. Poradnik dla pracowników admi-

nistracji publicznej,Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa,

s. 103-120; https://www.academia.edu/31623070/Planowanie_strate-

giczne_Poradnik_dla_pracownik%C3%B3w_administracji_publicznej.

Kalinowski S., Komorowski Ł., Rosa A. (2021). Koncepcja smart villa-

ges. Przykłady z Polski; Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN: War-

szawa.

Komorowski Ł., Stanny M. (2020).

Smart villages

: Where can they

happen? Land, 9 (5),151, 12. DOI:10.3390/land9050151.

Komorowski Ł., Rosa A., Kalinowski S. (2023). „Koncepcja smart vil-

lages – czy to kolejny etap odnowy wsi?”, Wieś i Rolnictwo, (3 (200),

s. 187–207. doi: 10.53098/wir032023/09.

www.gov.pl/web/rolnictwo/wytyczne-w-zakresie-podzialu-srodkow-

-dostepnych-w-ramach-niektorych-interwencji-planu-strategiczne-

go-dla-wspolnej-polityki-rolnej-na-lata-2023-2027.

https://www.facebook.com/pszczelandiazagrodaedukacyjna/?loca-

le=pl_PL

https://agronomist.pl/artykuly/smart-villages-czyli-rewitalizacja-uslu-

g-wiejskich

http://smart.irwirpan.waw.pl/pdf/Alicja%20Jamorska-Kurek_Smart%20

wie%C5%9B%20Piaseczna%20G%C3%B3rka.pdf

https://hospicjumeliasz.pl/projekty-i-wydarzenia/stacjonarne/

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

Więcej informacji o smart villages znajdziesz tutaj:

This material has been prepared under the Smart Rural 27 project (Contract No. Agri 2020-0332) funded by the

European Commission. The views reflect those of the authors and not the Contracting Authority.

ResearchGate has not been able to resolve any citations for this publication.

Koncepcja smart villages – czy to kolejny etap odnowy wsi?

Article

Full-text available

Oct 2023

Program odnowy wsi i idea smart villages to koncepcje przyjęte w Unii Europejskiej, które promują przedsięwzięcia mające na celu poprawę warunków życia mieszkańców wsi. Oba programy wzbudziły zainteresowanie nie tylko u przedstawicieli władz samorządowych, lecz także wśród liderów wiejskich. O ile znany już od 20 lat program odnowy wsi pozwala spojrzeć z perspektywy czasu na zrealizowane przedsięwzięcia i stojące wyzwania, o tyle koncepcja smart villages jest nowym rozwiązaniem i ciągle nie wiadomo, w czym się sprawdzi i jakie będą jej efekty. W artykule dokonano charakterystyki obu koncepcji wraz ze wskazaniem ich podobieństw i różnic. Ponadto podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy koncepcja rozwoju obszarów wiejskich smart villages jest kontynuacją programu odnowy wsi, czy też zupełnie nowym rozwiązaniem na rzecz poprawy jakości życia na wsi. Przeprowadzona analiza porównawcza pozwoliła na wyłonienie wspólnych cech obu programów, do których należą m.in.: aktywizacja lokalnej społeczności, uwzględnianie lokalnych uwarunkowań i zasobów, realizacja przedsięwzięć zarówno infrastrukturalnych, jak i społecznych. Sformułowano również rekomendacje dla dalszego rozwoju smart villages.

Koncepcja smart villages. Przykłady z Polski

Book

Full-text available

Sep 2021

Przemiany na obszarach wiejskich oraz szeroko pojęte problemy rozwoju tych rejonów są przedmiotem analiz naukowych i ożywionej od wielu lat debaty publicznej. Toczące się dyskusje wynikają z refleksji dotyczącej wzrostu efektywności działań polityk rozwoju obszarów wiejskich oraz poszukiwania nowych podejść do ich programowania na poziomie lokalnym. Są one również efektem rosnącego poczucia, że konieczna jest nie tylko efektywniejsza realizacja celów zrównoważonego rozwoju, ale też zmniejszanie dysproporcji w wymiarze społecznym i ekonomicznym pomiędzy wsią a miastem. Wśród pojawiających się wyzwań w ostatniej dekadzie na pierwszy plan wysuwa się problem przechodzenia ku społeczeństwu informacyjnemu, jednak należy podkreślić, że zachodzące zmiany zależą od globalnego rozwoju technologicznego i cyfrowego. Znaczenie tych przemian na obszarach wiejskich uzmysławia fakt, że zamieszkiwane są one przez około 1/4 społeczeństwa Unii Europejskiej. W Polsce odsetek ten jest znacznie wyższy i wynosi 40%. Uświadomienie sobie tego pozwala przyjąć, że przystosowanie się do przeobrażeń nie może być traktowane jako sposobność, ale konieczność, ponieważ coraz więcej aktywności realizowanych jest w świecie wirtualnym. Znaczenie technologii cyfrowo-komunikacyjnych wzmocniła w ostatnich miesiącach pandemia COVID-19, która część działań przeniosła w sferę wirtualną. Wyposażanie mieszkańców wsi w umiejętności cyfrowo-komunikacyjne pozwoli na „zmniejszanie” odległości, a tym samym zwiększanie dostępności do dóbr i usług, szczególnie publicznych. W tym kontekście technologie informacyjno-komunikacyjne traktowane są jako szansa na przezwyciężenie trudności rozwojowych. Ich wykorzystanie jest jednak zależne od dostępności Internetu na danym obszarze. Jego brak lub słaby zasięg pozbawia wybrany teren szans na rozwój oparty na smart technologiach czy smart inicjatywach. W wymiarze lokalnym znaczenia nabierają nie tylko technologie cyfrowe, ale również działania, które zmierzają do poprawy szeroko pojętych warunków życia mieszkańców wsi, także w skali mikro. W tych przeobrażeniach szczególną wartość ma człowiek i jego umiejętności oraz poczucie, że bierne czekanie na nadejście zmian nie ma większego sensu. W tym też kontekście technologia może być co najwyżej narzędziem, gdyż głównym czynnikiem poprawy poziomu i jakości życia stają się kompetencje ludzkie. Dobrze rozpoznane lokalne zasoby ludzkie stanowią podstawę innowacji społecznych, a w konsekwencji konstytuują wzrost odporności obszarów wiejskich pozwalając rozwiązać problemy, przed którymi stoją lokalne społeczności. Tak rozumiana transformacja ku społeczeństwu informacyjnemu ma istotnie szerszy kontekst niż technologie cyfrowo-komunikacyjne i obejmuje szereg zagadnień o charakterze społecznym i rolno-środowiskowym.

Smart Villages: Where Can They Happen? https://www.mdpi.com/2073-445X/9/5/151

Article

Full-text available

May 2020

The European Union is actively promoting the idea of “smart villages”. The increased uptake of new technology and in particular, the use of the internet, is seen as a vital part of strategies to combat rural decline. It is evident that those areas most poorly connected to the internet are those confronted by the greatest decline. The analysis in this paper is based on Poland, which at the time of EU accession had many deeply disadvantaged rural areas. Using fine-grained socio-economic data, an association can be found between weak internet access and rural decline in Poland. The preliminary conclusions about the utility of the smart village concept as a revitalisation tool for rural Poland point to theoretical and methodological dilemmas. Barriers to the concept’s implementation are also observed, although there is a chance they may be overcome with the continued spread of information and communication technologies in rural areas.

Planowanie strategiczne. Poradnik dla pracowników administracji publicznej

Book

Full-text available