Content uploaded by Gonca Babadağ
Author content
All content in this area was uploaded by Gonca Babadağ on Mar 05, 2024
Content may be subject to copyright.
1438
Sınıf Öğretmeni Adaylarının Gözünden: “İlkokul Görsel Sanatlar
Dersinde Sınıf Öğretmeni”
Gonca Babadağ
Manisa Celâl Bayar Üniversitesi
Problem Durumu
Bugün ve gelecekte toplumların ihtiyaç duyduğu insan tipinin yetiştirilmesi noktasında bilgi ve beceri birikiminden fazlasına
ihtiyaç duyulmaktadır. Değişen dünya şartları bu değişime ayak uydurabilen, yaratıcı, özgüven sahibi, girişimci, araştıran,
sorgulayan, analitik ve eleştirel düşünebilen, kendini ifade edebilen ve üretken bireyler yetiştirilmesini zorunlu kılmaktadır.
Bireylere özgür düşünmenin ve yaratıcılığın anahtarını sunan sanat eğitiminin hem aklı hem duyguları eğitmesi bakımından
eğitimde dengenin aracı konumunda olduğunu söyleyebiliriz. Sanat eğitimi, bireyleri toplumsal ve kültürel açıdan
geliştirmenin yanı sıra duygu ve düşünceleri bir ürüne dönüştürebilme, akıl yürütme, hayal kurma ve gözlem becerisini de
olumlu yönde desteklemektedir (Buyurgan ve Buyurgan, 2018; Çakır İlhan, 2003; San, 2019; Türkcan, 2020). Bu kapsamda
genel eğitim içinde sanat eğitimi oldukça önemlidir. Sanatsal gelişim dönemleri açısından ise çocuğun çizgisel ustalığı, araç-
gereç kullanma becerisini ve sanattan anlamayı en çok öğrenmek istedikleri dönem olması sebebiyle temel eğitim dönemi
kritik bir konumda yer almaktadır. Temel eğitim kademesinde sanat eğitimi sınıf öğretmenleri tarafından verilmektedir. Bu
bağlamda sınıf öğretmenlerinin nitelikli bir sanat eğitimi almaları ve sanat eğitiminin öneminin ve katkılarının bilincinde
olmaları gerekmektedir. Sınıf öğretmeninin sanata ve sanat eğitimine ilişkin bakış açısı, tutumu ve yeterlik algısı çocukların
temel sanat eğitimini ve ilerleyen sanat eğitimlerine yönelik ilgilerini şekillendirmektedir. Sanat eğitimi kapsamında yer alan
ilkokul Görsel Sanatlar dersine ilişkin bilgi, beceri, yöntem ve deneyim açısından yeterli olmayan sınıf öğretmenleri bu dersi
amacına uygun olmayacak şekilde işleyebilmektedirler (Aydil ve Kıral, 2016). Öğretmenlerin özellikle örnek etkinlikler
sunma, etkinlik düzenleme, değerlendirme, uygulamaya yönelik yöntem- teknikleri uygun biçimde kullanma nitelikleri
açısından eksiklikleri bulunmaktadır (Avşar, 2010; Tarı, 2011). Yapılan çalışmalarda lisans eğitimindeki sanat derslerinin
yetersizliğinin ve uygulama eksikliğinin sınıf öğretmenlerinin Görsel Sanatlar dersinde kendilerini yetersiz hissetmelerine yol
açtığı vurgulanmaktadır (Açıkgöz ve Polat, 2020; Bahar, 2011; Bakırhan ve Taşkesen, 2020). Bu derse ilişkin olumsuz ve
yanlış algılar ile bilgi, deneyim ve yöntem-teknik konusundaki eğitim yetersizlikleri sınıf öğretmenlerini bu dersi Görsel
Sanatlar öğretmenlerinin yürütmesi gerektiğine yönelik bir algıya yönlendirmektedir (Aydil ve Kıral, 2016; Öz ve Altun, 2021;
Yazar, Aslan ve Şener, 2014). Görsel Sanatlar dersi öğretim programında belirlenen amaçlara ulaşılabilmesi noktasında sınıf
öğretmenlerinin belirli düzeyde bu alana ilişkin yeterliliğe sahip olmasının yanı sıra bu dersi ilkokul düzeyinde sınıf
öğretmenlerinin yürütmesine yönelik algıya da sahip olmaları oldukça önemlidir. Bu algının oluşumunda ise Sanat ve Estetik,
Müze Eğitimi, Geleneksel Türk El Sanatları ve Türk Sanatı Tarihi gibi seçmeli dersler lisans düzeyinde her sınıf öğretmeni
adayı tarafından alınamayabildiği için zorunlu bir ders olan Görsel Sanatlar Öğretimi dersinin rolü ve niteliği son derece
kritiktir. Nitekim Özsoy (2015) sadece bir sanat dalında yetenekli olan öğretmenlerin yerine öğrencilerinin tüm sanatsal
yönlerini harekete geçirebilecek, eleştirel düşünme yeteneği kazandıracak, estetik duyarlılıklarını geliştirecek, hem kendi
ülkesine hem de diğer ülkelere ait görsel ve kültürel mirasa sahip çıkabilecekleri davranışlar kazandıracak programlara ve bu
programları uygulayacak şekilde yetiştirilmiş öğretmenlere ihtiyaç duyulduğunu vurgulamaktadır. Dolayısıyla nitelikli bir
Görsel Sanatlar Öğretimi dersi sınıf öğretmeni adaylarının Görsel Sanatlar dersinin bireysel, toplumsal, kültürel ve eğitsel
değerinin farkına varmasını sağlamalı ve bu dersi önemseyip meslek hayatlarında uygulamaya yönelik çaba göstermelerine
katkıda bulunmalıdır. Kuşkusuz bu eğitim kendilerini geliştirmeleri ve meslek hayatlarında öğrencilerini sanat eğitimine
yönelik olumlu yönde etkileyip geliştirmelerine de hizmet edecektir (Yılmaz ve Şahan, 2016). Bu kapsamda bu araştırmanın
sanat eğitiminin gerekliliğine dikkat çekmesi ve sınıf öğretmeni adaylarının sanat eğitimine yönelik algılarının ortaya
çıkarılması açısından önemli olduğu söylenebilir. Ayrıca araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının ilkokul düzeyinde Görsel
Sanatlar dersini sınıf öğretmenlerinin yürütmesine yönelik algılarının belirlenmesinin Görsel Sanatlar Öğretimi dersine ilişkin
bakış açısını yansıtması bağlamında uygulama sürecinin işlevselliğinin ortaya konulmasına ve eksikliklerin giderilmesine
katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının “ilkokul Görsel Sanatlar dersinde
sınıf öğretmeni” algılarının derinlemesine incelenmesi amaçlanmaktadır.
Yöntem
Araştırmada, fenomene ilişkin deneyimleri sorgulamayı ve bu deneyimlerin özüne ulaşmayı esas alan (Ersoy, 2016)
fenomenoloji deseninden yararlanılacaktır. Fenomenoloji, farkında olmakla birlikte ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız
olguların, deneyimlerin ve algıların kendi bağlamında derinlemesine ele alınmasına imkân tanımaktadır (Yıldırım ve Şimşek,
2016, s. 69). Bu araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının “ilkokul Görsel Sanatlar dersinde sınıf öğretmeni” algılarının
derinlemesine incelenmesi amacıyla katılımcıların ayrıntılı deneyimlerine ve bu deneyimlerin onlar için taşıdığı anlamlara
odaklanılmasına imkân tanıyan yorumlayıcı fenomenolojiye başvurulacaktır (Ersoy, 2016). Odaklanılan fenomeni
deneyimlemiş olup bunu yansıtacak olan katılımcıların seçilmesi (Richards ve Morse, 2012) ve araştırma sürecine katılmaya
gönüllü olmaları, fenomenoloji deseninde katılımcı seçiminde en önemli unsurdur (Moustakas, 1994). Bu kapsamda
araştırmanın katılımcıları Creswell (2017) tarafından fenomenolojik araştırmalar için önerilen amaçlı örnekleme
1439
yöntemlerinden ölçüt örnekleme tekniği ile belirlenmiştir. 2022-2023 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde sınıf öğretmenliği
programında okumakta olmak, disipline dayalı sanat eğitimi yaklaşımına uygun işlenen Görsel Sanatlar Öğretimi dersini
almakta olmak ve araştırmaya katılmaya gönüllü olmak kriterleri doğrultusunda araştırmaya 8 sınıf öğretmeni adayı katılmıştır.
Ayrıntılı ve bütüncül bir bakış açısının sunulması ve katılımcıların ele alınan fenomene ilişkin deneyim ve anlamlarının ortaya
çıkarılması amacıyla araştırmanın verileri; uygulama sürecinde öğrenci günlüğü, öğrenci ürünleri ve kişisel bilgi formu ile
uygulama sonunda ise yarı yapılandırılmış görüşme aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmanın veri analizi süreci devam etmekte
olup verilerin analizinde büyük miktarlarda veri ile çalışılmasına imkân tanıyan içerik analizinden (Seggie ve Bayyurt, 2015)
yararlanılmaktadır. İçerik analizinde toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşılması hedeflenmektedir
(Yıldırım ve Şimşek, 2016). Araştırma verilerinin içerik analizi ile çözümlenerek derinlemesine analiz edilmesi sürecinde
verilerin öncelikle kodlaması yapılacak, ardından bu kodlardan elde edilen alt kategorilere ve kategorilerden ise temalara
ulaşılacaktır.
Beklenen/Geçici Sonuçlar
Öğretmen adaylarının ilkokul dönemini; kendini sanatla ifade edebilme, eleştirel düşünme, estetik bilinç, özgüven, sanatın
öneminin farkına varma, hayal gücünün ve yaratıcılığın gelişmesi açısından önemli bir dönem olarak görecekleri
düşünülmektedir. Grup çalışmasıyla animasyon, dijital öykü, kısa film gibi bir görsel materyal geliştirmelerine imkan tanıyan;
yaratıcı yazma, beyin fırtınası, tartışma grupları, anket, örnek olay, oyun ve görsel kültür çalışması gibi etkinlikler aracılığıyla
etkileşime ve etkin katılıma dayalı olarak yürütülen Görsel Sanatlar Öğretimi dersinin öğretmen adaylarının araştırma, eleştirel
düşünme, kendini sanatla ifade edebilme, iş birliği, estetik bilinç ve yaratıcı düşünme gibi becerilerinin gelişmesine imkân
tanıyacağı öngörülmektedir. Disipline dayalı sanat eğitimi yaklaşımının uygulama boyutuna yönelik farklı yöntem ve
tekniklerle yapılan etkinliklere ilişkin öğretmen adaylarının olumlu görüş bildirecekleri ve zorlandıkları etkinliklere yönelik
önerilerde bulunacakları öngörülen sonuçlar arasındadır. Sınıf öğretmeni adaylarının hem kuramsal hem de yöntem ve
teknikler açısından mesleki anlamda kendilerini yeterli görecekleri, bu dersin yetenekle ilişkisine yönelik algılarının
değişeceği, bu dersi ilkokul düzeyinde sınıf öğretmenlerinin yürütmesi gerektiğine yönelik görüş bildirecekleri ve ilkokul
düzeyinde Görsel Sanatlar dersini işlemeye istekli olacakları düşünülmektedir. Ayrıca uzaktan eğitim sürecinin olumsuz
etkilerine ilişkin görüş bildirecekleri; müze ve ören yeri gezisi yapılması, dersin uygulama ağırlıklı olması sebebiyle döneminin
değiştirilmesi ve grup çalışması etkinliklerine daha az yer verilmesi gibi öneriler sunmaları öngörülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Görsel sanatlar dersi, sanat eğitimi, disipline dayalı sanat eğitimi, sınıf öğretmeni adayları, fenomenoloji
Kaynakça
Avşar, P. (2010). Sınıf öğretmeninin yürüttüğü görsel sanatlar dersi: Öğretme ve öğrenme sürecine yönelik nitel bir araştırma.
Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Aydil, N. ve Kıral, E. (2016). İlkokullarda sanat eğitimi. Ankara: EYUDER Yayınları.
Açıkgöz, A. ve Polat, S. (2020). Sınıf öğretmenlerine göre sanatsal liderlik davranışları sergilemenin önündeki engeller.
International Marmara Social Sciences Congress, 19-20 Haziran 2020, Kocaeli.
Bahar, S. (2011). Sınıf öğretmenlerinin ve sınıf öğretmenliğinde okuyan öğrencilerin görsel sanatlar ile ilgili görüşleri. Yüksek
Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bakırhan, A. ve Taşkesen, O. (2020). Sınıf öğretmenlerinin görsel sanatlar dersine ilişkin tutumları ve alan bilgisi yeterlilikleri
üzerine bir araştırma. EKEV Akademi Dergisi, 83, 31-48.
Buyurgan, S. ve Buyurgan, U. (2018). Sanat eğitimi ve öğretimi-eğitimin her kademesinde yönelik yöntem ve tekniklerle (4.
Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Creswell, J.W. (2017). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev: S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
Çakır İlhan, A. (2003). Sınıf öğretmeni yetiştirme programları ve sanat eğitimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Dergisi, 36(1-2), 13-24.
Ersoy, A. F. (2016). Fenonemoloji. A. Saban ve A. Ersoy (Ed). Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri içinde (s. 51-105). Ankara:
Anı Yayıncılık.
Moustakas, C. E. (1994). Phenomenological research methods. Sage Publications, Inc.
Öz, Z. ve Altun, Z. D. (2021). Sınıf öğretmenlerinin görsel sanatlar dersinin işlenişine ilişkin görüşleri. Uygulamada Eğitim
ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(2), 94-113.
Özsoy, V. (2015). Görsel sanatlar eğitimi (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Richards, L. and Morse, J. M. (2012). Read me first for a students guide to qualitative research. (3rd ed) Thousand Oaks, CA:
Sage.
San, İ. (2019). Sanatlar, eğitim ve kültür. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
Seggie, F. N. ve Bayyurt, Y. (2015). Nitel araştırma yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları. Ankara: Anı Yayıncılık.
1440
Tarı, H. (2011). İlköğretim okullarının 1. 2. 3. sınıflarında uygulanan görsel sanatlar dersinin öğretmen görüşlerine dayalı
olarak değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Türkcan, B. (2020). Sanat. S. Tuna ve A. O. Alakuş (Ed.). Görsel Sanatlar Öğretimi içinde (s. 1-21). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Yazar, T, Aslan, T. ve Şener, S. (2014). Sanat eğitimi sorunu olarak ülkemizde ilk ve orta öğretim kurumlarında sanat eğitimine
olan ilgisizlik sebepleri. OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 593-605.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, O. ve Şahan, G. (2016). Öğretmen adaylarının sanat eğitimi ihtiyacına yönelik görüşlerinin belirlenmesi. Abant İzzet
Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 717-729.
