Geografie emocjonalne i społeczne w literaturze polskiej: Przestrzenie refleksji i transformacji. Emocjonalne i społeczne uczenie się poprzez edukację literacką: Opracowywanie i testowanie materiałów dla szkół, uniwersytetów i samokształcenia w projektach transformacyjnych

Abstract

Podstawowym celem jest dalszy rozwój dydaktyki zorientowanej na świat przeżyć (Lebenswelt) (Bröcher, 1997, 2022) ze względu na rosnące problemy społeczne w naszych zachodnich społeczeństwach i szkołach. Z naszego doświadczenia pedagogicznego wynika, że przede wszystkim musimy zrozumieć świat subiektywnie odbierany przez młodych ludzi, a następnie możemy wspólnie zastanowić się nad nim. Dopiero na tej podstawie możemy rozpocząć pracę dydaktyczną w ramach tematów, które odgrywają istotną rolę w różnych przedmiotach szkolnych. W kolejnym kroku dydaktyka zorientowana na świat przeżyć (Lebenswelt) tworzy przejścia do programowych, poznawczych i przedmiotowych procesów uczenia się. Te procesy uczenia się mogą mieć miejsce na przykład w dziedzinie języka, literatury, socjologii, filozofii, psychologii, historii lub polityki. Innymi słowy, w tym rodzaju pedagogicznego podejścia zaczynamy od subiektywnego świata ludzi, a następnie przechodzimy do zewnętrznego świata rzeczywistych kontekstów. Cechą charakterystyczną dydaktyki zorientowanej na świat przeżyć (Lebenswelt) jest zatem podejście pedagogiczne skoncentrowane na jednostce. Ta perspektywa pedagogiczna koncentruje się na tematach, które determinują życie ludzi. Jednocześnie przyglądamy się temu, jak te jednostki radzą sobie w danej sytuacji i z wyzwaniami, które często z niej wynikają oraz staramy się zrozumieć ich przestrzenie życiowe. Nasz pomysł polega na wykorzystaniu dzieł polskiej literatury jako przykładu do zbadania jej znaczenia dla pracy edukacyjnej na poziomie emocjonalnymi i społecznymi. To samo można osiągnąć w przypadku innych języków i literatur. W tym ogólnym kontekście koncepcje geografii emocjonalnych i społecznych oraz emocjonalnego i społecznego uczenia się poprzez edukację literacką okazują się bardzo obiecujące. Literatura może zatem odegrać tutaj ważną rolę, na przykład jest w stanie pełnić swego rodzaju funkcję pomostową, ponieważ zawsze odzwierciedla ona kwestie istotne dla społeczeństwa oraz pobudza do refleksji. Oczywiście teksty literackie muszą być dobierane odpowiednio do wieku i przygotowane zgodnie z grupą docelową i sytuacją. Możliwe są również aktywne, praktyczne lub kreatywne formy dyskusji i refleksji. Plakaty literackie są obecnie ważną częścią tych badań, więc powinny być testowane w szkołach, na uniwersytetach, a także w różnych innowacyjnych projektach poza wyżej wymienionymi instytucjami (Broecher i Painter, 2023). Pojedynczy plakat nie ma jednak na celu uchwycenia całości dzieła literackiego pod względem treści lub formy, ale zawsze wybiera poszczególne tematy z powieści, które mogą być istotne w kontekście edukacyjnym. Podejmujemy się tej pedagogicznej redefinicji z perspektywy trzech krajów (Niemcy, Polska, USA). Opiera się to na wcześniejszych polsko-niemieckich projektach (Bröcher i Toczyski, 2021; Toczyski i Broecher, 2021; Toczyski, Broecher i Painter, 2022). Bazujemy również na wcześniejszej współpracy niemiecko-amerykańskiej (Broecher et al., 2014). Dlaczego polska literatura? Po pierwsze, Rzeczpospolita Obojga Narodów, która istniała w latach 1569-1795, była ogromnym, tętniącym życiem wieloetnicznym państwem. Może to dostarczyć wskazówek dla dzisiejszych wielokulturowych Niemiec i Stanów Zjednoczonych, ale dzisiejsza Polska może również, w zależności od rozwoju sytuacji politycznej, przekształcić się w bardziej wielokulturowy kraj. Po drugie, Polska zniknęła całkowicie z mapy na 123 lata (do 1918 r.) w wyniku polityki podbojów prowadzonej przez Prusy, Austro-Węgry i Rosję w trakcie trzech rozbiorów (1772, 1793, 1795). Polska przetrwała jako naród przede wszystkim dzięki swojej literaturze. Po trzecie, podczas inwazji na Polskę w 1939 r. i podczas późniejszej okupacji Niemcy próbowali całkowicie zniszczyć polską inteligencję. Profesorowie byli aresztowani i internowani, a tysiące nauczycieli rozstrzelano. W polskich szkołach prowadzono radykalną politykę germanizacyjną. Po czwarte, w 1945 r. Związek Radziecki, który do 1941 r. okupował wschodnią część Polski, rozpoczął starania, by przenieść całe państwo polskie na zachód, co powodowało masowe wypędzenia i przymusowe przesiedlenia. W okresie komunistyczno-stalinowskim, który trwał do 1989 roku, polska inteligencja nie miała szans na swobodny rozwój. Literatura żyła więc częściowo w podziemiu, a częściowo na emigracji. Po piąte, dzisiejsza Polska wydaje się rozdarta między europejską otwartością a narodową izolacją. Po dekadzie niemal nieograniczonej otwartości, proces ten rozpoczyna się teraz również w Niemczech. Polska literatura zawsze miała bardzo silny charakter polityczny i społeczny ze względu na szczególne tło historyczne, wspomniane powyżej, znacznie bardziej, niż miało to i ma miejsce w Niemczech. Oczywiście wszystko to dotyczy również emocji i tematów związanych z życiem ludzi, z przestrzeniami, w których żyją, z geografią emocjonalną i społeczną, ponieważ są one ściśle powiązane z wydarzeniami historycznymi, politycznymi i społecznymi. Szczególnie mieszkańcy Niemiec mają wiele powodów, aby czytać polską literaturę i czerpać wiedzę z dzieł polskich autorów. Sprzyja to nie tylko uczeniu się emocjonalnemu, ale także dalszemu rozwojowi społecznemu jako całości.

Full text

Geografie emocjonalne i społeczne w literaturze polskiej:
Przestrzenie refleksji i transformacji
Emocjonalne i społeczne uczenie się poprzez edukację literacką:
Opracowywanie i testowanie materiałów dla szkół, uniwersytetów i samokształcenia w projektach transformacyjnych
Prezentacja plakatu na VI Kongres Polonistyki „Przełomy – przeobrażenia“, na
Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie, Niemcy, od 14 do 17 marca 2024 r.
Profesor Dr. habil. Joachim Bröcher, Europa-Universität Flensburg, Flensburg, Niemcy
Profesorka Dr. Janet F. Painter, Lenoir-Rhyne University, Hickory, Karolina Północna, Stany Zjednoczone Ameryki
Profesor Dr. Piotr Toczyski, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskej, Warszawa, Polska
Kontekst i cel
Podstawowym celem jest dalszy rozwój dydaktyki zorientowanej na świat przeżyć
(
Lebenswelt
) (Bröcher, 1997, 2022) ze względu na rosnące problemy społeczne w
naszych zachodnich społeczeństwach i szkołach. Z naszego doświadczenia pedago-
gicznego wynika, że przede wszystkim musimy zrozumieć świat subiektywnie
odbierany przez młodych ludzi, a następnie możemy wspólnie zastanowić się nad
nim. Dopiero na tej podstawie możemy rozpocząć pracę dydaktyczną w ramach te-
matów, które odgrywają istotną rolę w różnych przedmiotach szkolnych. W kolejnym
kroku dydaktyka zorientowana na świat przeżyć (
Lebenswelt
) tworzy przejścia do
programowych, poznawczych i przedmiotowych procesów uczenia się. Te procesy
uczenia się mogą mieć miejsce na przykład w dziedzinie języka, literatury, socjologii,
filozofii, psychologii, historii lub polityki. Innymi słowy, w tym rodzaju pedagogicz-
nego podejścia zaczynamy od subiektywnego świata ludzi, a następnie przechodzimy
do zewnętrznego świata rzeczywistych kontekstów. Cechą charakterystyczną dydak-
tyki zorientowanej na świat przeżyć (
Lebenswelt
) jest zatem podejście pedagogiczne
skoncentrowane na jednostce. Ta perspektywa pedagogiczna koncentruje się na te-
matach, które determinują życie ludzi. Jednocześnie przyglądamy się temu, jak te jed-
nostki radzą sobie w danej sytuacji i z wyzwaniami, które często z niej wynikają oraz
staramy się zrozumieć ich przestrzenie życiowe. Nasz pomysł polega na wykorzysta-
niu dzieł polskiej literatury jako przykładu do zbadania jej znaczenia dla pracy
edukacyjnej na poziomie emocjonalnymi i społecznymi. To samo można osiągnąć w
przypadku innych języków i literatur. W tym ogólnym kontekście koncepcje
geografii
emocjonalnych i społecznych
oraz
emocjonalnego i społecznego uczenia się poprzez
edukację literacką
okazują się bardzo obiecujące. Literatura może zatem odegrać tutaj
ważną rolę, na przykład jest w stanie pełnić swego rodzaju funkcję pomostową, po-
nieważ zawsze odzwierciedla ona kwestie istotne dla społeczeństwa oraz pobudza do
refleksji. Oczywiście teksty literackie muszą być dobierane odpowiednio do wieku i
przygotowane zgodnie z grupą docelową i sytuacją. Możliwe są również aktywne,
praktyczne lub kreatywne formy dyskusji i refleksji. Plakaty literackie są obecnie
ważną częścią tych badań, więc powinny być testowane w szkołach, na uniwersyte-
tach, a także w różnych innowacyjnych projektach poza wyżej wymienionymi in-
stytucjami (Broecher i Painter, 2023). Pojedynczy plakat nie ma jednak na celu uch-
wycenia całości dzieła literackiego pod względem treści lub formy, ale zawsze
wybiera poszczególne tematy z powieści, które mogą być istotne w kontekście
edukacyjnym. Podejmujemy się tej pedagogicznej redefinicji z perspektywy trzech
krajów (Niemcy, Polska, USA). Opiera się to na wcześniejszych polsko-niemieckich
projektach (Bröcher i Toczyski, 2021; Toczyski i Broecher, 2021; Toczyski, Broecher
i Painter, 2022). Bazujemy również na wcześniejszej współpracy niemiecko-
amerykańskiej (Broecher et al., 2014). *
Dlaczego polska literatura?
Po pierwsze, Rzeczpospolita Obojga Narodów, która istniała w latach 1569-1795,
była ogromnym, tętniącym życiem wieloetnicznym państwem. Może to dostarczyć
wskazówek dla dzisiejszych wielokulturowych Niemiec i Stanów Zjednoczonych, ale
dzisiejsza Polska może również, w zależności od rozwoju sytuacji politycznej,
przekształcić się w bardziej wielokulturowy kraj. Po drugie, Polska zniknęła całkowi-
cie z mapy na 123 lata (do 1918 r.) w wyniku polityki podbojów prowadzonej przez
Prusy, Austro-Węgry i Rosję w trakcie trzech rozbiorów (1772, 1793, 1795). Polska
przetrwała jako naród przede wszystkim dzięki swojej literaturze. Po trzecie, podczas
inwazji na Polskę w 1939 r. i podczas późniejszej okupacji Niemcy próbowali całko-
wicie zniszczyć polską inteligencję. Profesorowie byli aresztowani i internowani, a
tysiące nauczycieli rozstrzelano. W polskich szkołach prowadzono radykalną politykę
germanizacyjną. Po czwarte, w 1945 r. Związek Radziecki, który do 1941 r. okupo-
wał wschodnią część Polski, rozpoczął starania, by przenieść całe państwo polskie na
zachód, co powodowało masowe wypędzenia i przymusowe przesiedlenia. W okresie
komunistyczno-stalinowskim, który trwał do 1989 roku, polska inteligencja nie miała
szans na swobodny rozwój. Literatura żyła więc częściowo w podziemiu, a częścio-
wo na emigracji. Po piąte, dzisiejsza Polska wydaje się rozdarta między europejską
otwartością a narodową izolacją. Po dekadzie niemal nieograniczonej otwartości, pro-
ces ten rozpoczyna się teraz również w Niemczech. Polska literatura zawsze miała
bardzo silny charakter polityczny i społeczny ze względu na szczególne tło historycz-
ne, wspomniane powyżej, znacznie bardziej, niż miało to i ma miejsce w Niemczech.
Oczywiście wszystko to dotyczy również emocji i tematów związanych z życiem
ludzi, z przestrzeniami, w których żyją, z geografią emocjonalną i społeczną, ponie-
waż są one ściśle powiązane z wydarzeniami historycznymi, politycznymi i
społecznymi. Szczególnie mieszkańcy Niemiec mają wiele powodów, aby czytać
polską literaturę i czerpać wiedzę z dzieł polskich autorów. Sprzyja to nie tylko ucze-
niu się emocjonalnemu, ale także dalszemu rozwojowi społecznemu jako całości.*
Ramy teoretyczne
Bilczewski, T., Bill, S. and Popiel, M. (Eds.) (2022).
The Routledge world companion to Polish literature.
Milton Park,
Abingdon, Oxon: Routledge.
Bröcher, J. (2022).
Lebenswelt und Didaktik. Unterricht mit sogenannten „verhaltensauffälligen“ Jugendlichen auf der Basis
ihrer (alltags-)ästhetischen Produktionen
(2. korr. und ergänzte Aufl.). Heidelberg: Universitätsverlag Winter, Open Access,
Download.
Broecher, J., Davis, J. H., Matthews, K., Painter, J. F., and Pasour, K. (2014). How transatlantic workshops and field trips
can make German-American university-partnerships an active learning space. Internationalisation of Higher Education, Vol.
2, 18-42, https://doi.org/10.1177/0261429414526655, Download.
Broecher, J. and Painter, J. F. (2023). Transformative community projects in East Germany's rural spaces: Exploring more
sustainable forms of learning, working, and living.
Frontiers in Sociology, Vol. 8,
1164293, https://doi.org/10.3389/
fsoc.2023.1164293, Download.
Bröcher, J. und Toczyski, P. (2021). Europäische Lernräume: Pädagogischer Austausch zwischen Polen und Deutschland zur
Zeit des Kalten Krieges. In J. Bröcher, Anders lernen, arbeiten und leben. Für eine Transformation von Pädagogik und Ge-
sellschaft (S. 223-238). Bielefeld: transcript, https://doi.org/10.14361/9783839456514, Download.
Ramy teoretyczne, kontynuacja
Davidson, J., Bondi, L., and Smith, M. (2017).
Emotional geographies
(first release: Ashgate Publ., 2005). London, New
York: Routledge.
Skórczewski, D. and Polakowska, A. (2020).
Polish literature and national identity. A postcolonial perspective.
Rochester,
NY: University of Rochester Press.
Toczyski, P. i Broecher, J. (2021). Niemiecko-polskie doświadczenie, spotkanie, kontakt i dialog w europeizacyjnej pe-
dagogice Andrzeja Jaczewskiego i Karla-Josefa Klugego.
Kwartalnik Pedagogiczny, 66
(1), 124-152, https://
doi.org/10.31338/2657-6007.kp.2021-1.7, Download.
Toczyski, P., Broecher, J., and Painter, J. F. (2022). Pioneers of German-Polish inclusive exchange: Jaczewski’s and Klu-
ge’s Europeanization in education despite the Iron Curtain.
Prospects: Comparative Journal of Curriculum, Learning, and
Assessment, 52
(3-4), 567-583, https://doi.org/10.1007/s11125-021-09545-x, Download.
Trojanowska, T., Niżyńska, J., Czapłiński, P., and Polakowska, A. (Eds.) (2019).
Being Poland: A new history of Polish lite-
rature and culture since 1918
. Toronto: University of Toronto Press.
Tussey, J. and Haas, L. (Eds.) (2021).
Handbook of research on supporting social and emotional development through lite-
racy education
. Hershey, PA: IGI Global u.a.m.
Wybór wątków emocjonalnych i społecznych
w twórczości polskich autorów
Jak transgresyjne zachowanie chłopca rzuca wyzwanie zaangażowanemu społecznie
lekarzowi: Sceny z powieści
Ludzie bezdomni
Stefana Żeromskiego
Krytyczne spojrzenie na atawistyczne koncepcje męskości i coming-out tożsamości
interseksualnej w zauberbergowskiej wariacji Olgi Tokarczuk
Empuzjon
Socjalizacja nastolatków w warunkach dezintegracji w rapowym utworze Doroty
Masłowskiej
Inni ludzie
Ksenofobia, homofobia i teorie spiskowe na fikcyjnym forum internetowym w
powieści Joanny Bator
Ciemno, prawie noc
Marginalizacja społeczna syna akuszerki samotnie wychowującej dziecko w
gimnazjum w Thornie, w okupowanej przez Prusy Polsce, w XIX wieku, w
Moi
współcześni - Wśród obcych
Stanisława Przybyszewskiego
Jak podróż statkiem z Gdyni do Buenos Aires na krótko przed wybuchem II wojny
światowej staje się początkiem długiej emigracji: Autobiograficzna powieść Witolda
Gombrowicza
Trans-Atlantyk
Negatywny portret Żydów jako grupy jedynie tolerowanej społecznie w nagrodzonej
Nagrodą Nobla epickiej powieści Władysława Reymonta
Chłopi
Życie ojca i własne życie syna: poszukiwania i refleksje na temat relacji ojciec-syn
w powieści Wiesława Myśliwskiego
Nagi sad
O reprodukcji sadomasochistycznych wzorców doświadczenia w rodzinie
nuklearnej: kary cielesne wymierzane chłopcu przez ojca w powieści Wojciecha
Kuczoka
Gnój: Antybiografia
Przesądy, tępota intelektualna, brak wykształcenia i demonizacja kobiecości jako
tematy powieści
Dziurdziowie
Elizy Orzeszkowej
Odrzucenie siebie jako polskiego chłopca w gimnazjum pruskim w Thornie w XIX
wieku: retrospekcje Stanisława Przybyszewskiego w
Moich współcześni - Wśród
obcych
Od dziecka do chłopca, przez „smarkacza“ do mężczyzny: eksploracje rozwoju jaźni
w powieści Witolda Gombrowicza
Ferdydurke
Miłość i seksualność, eksperyment i samopoznanie w powieści
Pokora
Szczepana
Twardocha
Refleksje o więzieniu w nas, o instytucjach społecznych, mediach i niezależnej
myśli, o granicach ludzkiego poznania i ciemności świata w powieści Olgi
Tokarczuk
Prowadź swój pług przez kości umarłych
Przestrzeń miejska, wyobraźnia i świat wewnętrzny chłopca w opowiadaniu
Brunona Schulza
Sklepy cynamonowe
Męskość, samotność i bezbronność: nadmierna budowa ciała i podnoszenie ciężarów
jako temat powieści Jakuba Małeckiego
Saturnin
Demarkacja społeczna, agresja w męskich światach rówieśniczych i rola
charyzmatycznego outsidera: obraz nietypowego meczu piłkarskiego w powieści
Pawła Huelle
Weiser Dawidek
Jak dalsza rodzina zarzyna, przygotowuje i zjada koguta w niedzielę: wspólne
jedzenie, struktura rodziny i porządek społeczny na wsi w połowie XIX wieku w
powieści Wiesława Myśliwskiego
Widnokrąg
Jak młoda lekarka zakochuje się w młodym przestępcy. Oblicza sadomasochizmu i
przekraczanie granic społecznych w powieści
Senność
Wojciecha Kuczoka
Wiedza o tym, jak radzić sobie z osobliwościami klientów: Strategie zawodowe i
techniki przetrwania nastoletnich naciągaczy w powieści Michała Witkowskiego
Fynf i Cfancyś
Wczesna utrata rodziców jako motyw w powieści Jakuba Małeckiego
Rdza
itp.
Kolejne dzieła literackie są obecnie katalogowane i edytowane. Te i wiele innych
tematów są następnie przygotowywane w formie plakatów i testowane w
kontekstach edukacyjnych, z pytaniami impulsowymi. Oto pierwsza lista: Link.
* Autorzy chcieliby podziękować Bartoszowi Ostrowskiemu z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie za jego
rady i pomoc w tworzeniu modułów tekstowych po lewej stronie plakatu
** Pierwszy autor tej prezentacji plakatowej chciałby podziękować Karolinie Walkowskiej z Uniwersytetu
Adama Mickiewicza w Poznaniu, obecnie w Berlinie (Szkoła językowa Polka Dot), za motywujące
wprowadzenie w świat języka polskiego