BookPDF Available

Historia szkół w gminie Podedwórze

February 2015

Publisher: Wydawnictwo Olech
ISBN: 978-83-63394-19-6

Authors:

Krzysztof Latawiec

Maria Curie-Skłodowska University

The publication presents the history of schools operating in the Podedwórze commune in the 19th and 20th centuries.

Content uploaded by Krzysztof Latawiec

Content may be subject to copyright.

Historia szkół

w gminie Podedwórze

Historia szkół

w gminie Podedwórze

Operacja pt. „Nasza szko³a œwiêtujê wzmacniaj¹c tradycje historyczne i kulturowe Gminy Pode-

dwórze” maj¹ca na celu: Promowanie lokalnego dziedzictwa historycznego i kulturowego poprzez

wydanie publikacji pt. „Historia szkó³ w Gminie Podedwórze” oraz wystawê historyczno-kulturowa

i obchody 50-lecia szko³y w Podedworzu. Publikacja wspó³finansowana ze œrodków Unii Europejskiej

w ramach Osi 4 LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013.

Publikacja powsta³a z inicjatywy:

Wójta Gminy Podedwórze Krzysztofa Chilczuka

Dyrektora Zespo³u Placówek Oœwiatowych w Podedwórzu Doroty Paw³owskiej

Wykonawca projektu: Gmina Podedwórze w ramach wsparcia Lokalnej Grupy

Dzia³ania „Jagielloñska Przystañ”

Podedwórze–Lublin 2015

Historia szkół

w gminie Podedwórze

Historia szkół

w gminie Podedwórze

Krzysztof LatawiecKrzysztof Latawiec

Projekt okładki

Wojciech Olech

Redakcja

Jolanta Jędrak

Redakcja techniczna, skład i łamanie

Wojciech Olech

Druk i oprawa: „Tekst” sp.j., ul. Wspólna 19, 20-344 Lublin

ISBN 978-83-63394-19-6

Na okładce fotografia budynku ZPO w Podedwórzu

(ze zbiorów Archiwum Urzędu Gminy Podedwórze)

& w , 2015ydawnictwo OLECH

Nakład 500 egz.

Recenzent

dr hab. Dariusz Magier

Spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

W okresie niewoli narodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

W latach 1944–1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Po 1989 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Bibliogra a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Wprowadzenie

„Wychowanie, nauka i oświecenie są przeto trzema stacjami śród piel-

grzymki świętej do kraju ubóstwienia, trzema bokami w doskonałości trójkąta,

są środkiem wiodącym nas do najwyższego celu, gościńcem trzema rzędami

lip wysadzonym do Salomonowej świątyni naszego przeznaczenia”1 – takimi

słowami najbardziej znany syn ziemi opolskiej Bronisław Ferdynand Trentowski

kreślił swoje poglądy na temat pedagogiki w jednym z najważniejszych dzieł

– Chowannie. Gdy przychodził na świat, w Opolu i jego najbliższych okolicach

nie funkcjonowały nawet szkoły najniższego szczebla. Nie przypuszczał, że kilka-

dziesiąt lat później w jego rodzinnych stronach zaczną działać pierwsze placówki

oświatowe a w czasach nam współczesnych funkcjonują okazałe szkoły będące

dumą lokalnej społeczności gminnej.

Dzieje szkół działających w okolicach Podedwórza znalazły już swoje miej-

sce na kartach książki pt. Śladami przeszłości po gminie Podedwórze. Monogra a

historyczna, wydanej w 2013 r. z inicjatywy wójta gminy Krzysztofa Chilczuka.

W okazałym rozdziale poświęconym dziejom oświaty na terenie gminy Pode-

dwórze nakreślono rys historyczny działających tutaj szkół od połowy XIX w.

do 1975 r., czyli do chwili powołania do życia Zbiorczej Szkoły Gminnej w Po-

dedwórzu. Ta część pracy stała się podstawą do opracowania pełnej niniejszej

monogra i omawiającej dzieje placówek oświatowych w gminie Podedwórze.

Wykorzystano i uzupełniono treści zawarte we wspomnianej pracy z 2013 r. oraz

dodano dzieje instytucji oświatowych funkcjonujących w gminie Podedwórze

od 1975 r. do dnia dzisiejszego.

W badaniach nad dziejami szkół w gminie Podedwórze wykorzystano

szereg źródeł rękopiśmiennych przechowywanych w Archiwum Państwowym

w Lublinie oraz w jego oddziałach w Chełmie i Radzyniu Podlaskim. Ponadto

wykorzystano materiały zgromadzone w Archiwum Para i Rzymskokatolickiej

w Opolu. Ogromne znaczenie miały materiały przechowane w Archiwum Ze-

społu Placówek Oświatowych w Podedwórzu. Odnaleziono tam unikalne źró-

dła do dziejów szkolnictwa z okresu międzywojennego i okupacji niemieckiej.

Ponadto bez materiałów powstałych w okresie czterech dekad poprzedzających

powstanie tej pracy a przechowywanych w archiwum szkolnym nie było możliwe

1 B. F. Trentowski, Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania,

nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. I, wstęp i komentarz A. Walicki, Wro-

cław–Warszawa–Kraków 1970.

8 Historia szkół w gminie Podedwórze

nakreślenie dziejów oświaty na terenie gminy. Wykorzystano również materiały

zdeponowane w Archiwum Urzędu Gminy Podedwórze.

Ważne znaczenie dla powstania pracy miały źródła drukowane. Szczegól-

nie te powstałe w ostatnich dekadach XIX w. i na początku XX w. w wyniku

działalności rosyjskiej administracji oświatowej i administracji ogólnej szczebla

gubernialnego.

Wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu, analizujące dzieje oświaty

w Królestwie Polskim w okresie niewoli narodowej, w wolnej Polsce w latach

1918–1939, w czasie funkcjonowania władzy komunistycznej po 1944 r. oraz

po 1989 r.

Praca posiada układ chronologiczno-rzeczowy. W każdym z okresów histo-

rycznych nakreślono dzieje wszystkich placówek oświatowych działających na

terenie określonym granicą gmin działających przed 1918 r., w okresie między-

wojennym, w latach 1944–1989, jak i w czasach nam współczesnych. Zwrócono

uwagę na obsadę personalną stanowisk pedagogicznych, liczbę uczniów, pro-

wadzony proces dydaktyczny oraz sytuację materialną placówek oświatowych.

Niniejsza praca została wzbogacona o aneksy zawierające informacje o na-

uczycielach zatrudnionych w szkołach na terenie gminy Podedwórze w ostatnim

półwieczu oraz zestawienie absolwentów szkół podstawowych z lat 1964–2014

oraz gimnazjum z lat 2002–2014.

W tym miejscu pragnę podziękować Panu Wójtowi Gminy Podedwórze

Krzysztofowi Chilczukowi i Pani Dyrektor Zespołu Placówek Oświatowych

w Podedwórzu Dorocie Pawłowskiej za udzieloną pomoc w gromadzeniu ma-

teriałów wykorzystanych w niniejszej publikacji.

W okresie niewoli narodowej

Analizując dzieje szkół na obszarze leżącym między Parczewem a Białą

Podlaską, można odnaleźć wiele informacji mówiących o istnieniu pierwszych

placówek oświatowych przy instytucjach Kościoła rzymskokatolickiego i grecko-

katolickiego. Pierwsze z nich powstawały w XVII w. lub XVIII w. Tworzono je

najczęściej z inicjatywy proboszczów para i lub przedstawicieli majętniejszych

rodzin szlacheckich posiadających swe dobra na interesującym nas obszarze1.

Sytuacja taka mogła mieć miejsce również w okolicach Opola, jednak nie zacho-

wały się jakiekolwiek przekazy źródłowe mówiące o istnieniu szkół we wczesnej

epoce nowożytnej. Jest to więc daleko idąca hipoteza, jednocześnie brak infor-

macji źródłowych nie oznacza swoistej „pustki oświatowej”. Zastanawiające jest

to, że terytorium to ominęły także inicjatywy tworzenia szkół elementarnych

w okresie Księstwa Warszawskiego, doby autonomicznej Królestwa Polskiego

czy w okresie tzw. nocy paskiewiczowskiej. Trudno stwierdzić, co wpłynęło na

utworzenie w latach pięćdziesiątych XIX w. szkoły elementarnej w Horodyszczu2

oraz dlaczego analogiczna placówka nie powstała przykładowo w Opolu.

Szansa na powstanie pierwszej zorganizowanej placówki oświatowej po-

jawiła się w chwili ogłoszenia Ustawy o wychowaniu publicznem w Królestwie

Polskiem. Ten akt prawny uzyskał sankcję cara Aleksandra II w Carskim Siole

w dniu 8/20 V 1862. Po jej ogłoszeniu zamierzano w jak najszybszym czasie

znacznie rozbudować sieć szkół elementarnych, czyli najniższego szczebla. Nie-

wykluczone, że taka szkoła miała powstać w miejscowościach leżących na inte-

resującym nas terenie, gdyż artykuł 12 ustawy mówił:

Szkoły Elementarne Rządowe jednoklasowe, oprócz tych, jakie są, otwierane być mają

stopniowo i w miarę możności we wsiach kościelnych, urządzonych kolonjalnie, oczynszowanych

i pańszczyźnianych, a obok tego w miastach. Szkół Elementarnych powinno z czasem być tyle,

ile jest gmin, tak aby w każdej gminie urządzoną była przynajmniej jedna szkoła, do której by

wszystkie dzieci, bez wyjątku, uczęszczać mogły. W gminach większych, może być urządzonych

szkół dwie i więcej, w miarę możności i potrzeby3.

1 Zob. D. Tarasiuk, M. Tymochowicz, A. Dudek-Szumigaj, K. Latawiec, B. Klimkowicz,

Z.W. Fronczek, Śladami minionego czasu... Monogra a gminy Wisznice, Wisznice–Lublin 2011,

s.113–114.

2 Ibidem, s. 116–117.

3 A. Kraushar, Margrabiego Wielopolskiego reforma wychowania publicznego w Królestwie Pol-

skiem. Kartka z lat 1861–1862, „Miscellanea Historyczne”, t. LVI, Warszawa 1914, s. 19–20.

10 Historia szkół w gminie Podedwórze

Przy takich założeniach reformy pod uwagę brano zapewne ustanowienie

szkoły najniższego szczebla w Opolu lub Hołownie z racji funkcjonowania tam

para i greckokatolickich. Na drodze ku realizacji ustawy oświatowej z maja

1862 r. stanął wybuch powstania styczniowego. Działalność władz oświatowych

w zakresie rozwoju struktur placówek szkolnych została zawieszona. Dopiero

po zdławieniu polskiego zrywu niepodległościowego nastąpiła swoista kontynu-

acja zamierzeń Wielopolskiego. Tym razem inicjatywę przejęły władze rosyjskie,

wśród których czołową rolę odgrywał Komitet Urządzający w Królestwie Pol-

skim – uważany za instytucję skupiającą kluczowych architektów przekształceń

dokonywanych w kraju między Wartą a Bugiem.

Upadek polskiego zrywu niepodległościowego, jakim było powstanie stycz-

niowe, przyniósł wiele poważnych zmian w polityce caratu wobec Królestwa

Polskiego. Dotknęło to także obszar szkolnictwa elementarnego. Bezpośrednie

znaczenie dla kształtu szkolnictwa powszechnego na najbliższe półwiecze miał

ukaz carski z dnia 30 VIII/11 IX 1864 r. podpisany przez cara Aleksandra II.

Reformował on szkoły elementarne w całej Kongresówce4. Ustawa oświatowa

zapewniała ludności Królestwa Polskiego możliwość udziału w zarządzaniu

szkołami. Było to możliwe przez tworzenie na terenie zgromadzeń szkolnych

w środowiskach wiejskich i miejskich. Skupiały one przedstawicieli miejscowych

społeczności lokalnych, pragnących wspierać różnorodne inicjatywy związane

ze szkolnictwem elementarnym. W mniejszym stopniu zgromadzenia szkolne

miały wpływ na wybór nauczyciela i jego zwolnienie. Właściwie można uznać, że

czasami nawet sugerowano osoby, które zasługiwały na nominację. Taka sytuacja

miała miejsce w Hołownie. 25 VIII/7 IX 1907 r. około 100 osób poparło akcję

zmierzającą do osadzenia na funkcji nauczyciela w miejscowej szkole elementar-

nej Iwana Słyszki nota bene pochodzącego z Hołowna5. Kluczowa rolę w aparacie

administracyjnym sprawującym nadzór nad szkołami elementarnymi odgrywały

dyrekcje naukowe. W tym przypadku władzę nad interesującym nas terenem

sprawowali naczelnicy Siedleckiej Dyrekcji Naukowej (od 1912 r. Chełmskiej

Dyrekcji Naukowej). Tak jak w przypadku Słyszki naczelnik mianował go na

stanowisko nauczyciela z dniem 1/14 IX 1907 r. Jednak nie zawsze wysłuchiwa-

no próśb mieszkańców. Czyniono to znacznie chętniej w sytuacji, gdy chodziło

o próby usunięcia nauczyciela. Zgromadzenie szkolne niekiedy wnioskowało

4 Dziennik Praw Królestwa Polskiego (dalej: DPKP), t. 62, 1864, s. 327–333; E. Staszyński,

Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim (od powstania styczniowego do I wojny światowej),

Warszawa 1968, s. 14–15; K . Lataw iec, W służbie imperium... Struktura społeczno-zawodowa ludno-

ści rosyjskiej na terenie guberni lubelskiej w latach 1864–1915, Lublin 2007, s. 118–119.

5 Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 2671,

k.8.

W okresie niewoli narodowej 11

o zwolnienie nauczyciela, motywując to lekceważącym stosunkiem pedagoga do

swoich obowiązków służbowych, nierealizowaniem programu nauczania, prze-

kraczaniem swoich kompetencji lub innymi, np. moralnymi, aspektami życia.

Zasadniczo ustawa szkolna z 1864 r. nałożyła na mieszkańców obowiązek

utrzymywania szkół i nauczycieli oraz rozbudowy słabo rozwiniętej sieci szkol-

nej6. Było to szczególnie zauważalne przede wszystkim w stosunku do ludności

wyznania rzymskokatolickiego (narodowości polskiej), natomiast co do wy-

znawców Kościoła greckokatolickiego lub Kościoła prawosławnego rosyjskie

władze oświatowe zajmowały odmienne stanowisko. W pierwszej dekadzie re-

alizacji reformy oświatowej z 1864 r. na płaszczyźnie szkolnictwa elementarnego

próbowano stworzyć sieć takich placówek oświatowych o charakterze wyznanio-

wym. Stąd też w nazewnictwie szkół pojawiają się przymiotnikowe określenia

wyznania, np. grecko-unicka szkoła elementarna czy rzymskokatolicka szkoła

elementarna7.

Wyżej wspomniana zasada już w połowie lat sześćdziesiątych XIX w. za-

ważyła na charakterze szkolnictwa na obszarze ówczesnej gminy Opole. Władze

rosyjskie od końca 1864 r., przymierzając się do rozbudowy sieci szkolnej, brały

pod uwagę kwestie wyznaniowe. Poczynania te nabrały wyrazistości szczególnie

na terenach, gdzie występowali wyznawcy Kościoła unickiego. Obszar guberni

siedleckiej, lubelskiej i suwalskiej stał się miejscem swoistej ofensywy, której

nadrzędnym zadaniem było „wyrwanie” unitów z wpływów czynników pol-

skich i rzymskokatolickich oraz uchronienie przedstawicieli narodowości nie-

mieckiej (ewangelików), ruskiej (grekokatolików), rosyjskiej (prawosławnych)

czy żydowskiej przed szkodliwą polonizacją8. Stąd nie powinien dziwić fakt, że

rosyjskie władze administracyjne działały z takim zaangażowaniem. Bezsporne

pozostaje stwierdzenie o realizacji polityki rusy kacyjnej na płaszczyźnie życia

oświatowego. Taka bowiem była racja stanu, gdyż władze w Petersburgu i War-

szawie traktowały Królestwo Polskie jako integralną część imperium. Stąd też

zależało władzom państwowym na wychowaniu obywateli w duchu rosyjskim.

Dnia 8/20 III 1865 r. urzędnicy oświatowi, którzy sporządzali raport o sta-

nie szkolnictwa na terenie gminy Opole, uwypuklili problem braku jakichkolwiek

6 R. Kucha, Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin 1982,

s.21.

7 Zob. Циркуляры по Управлению Варшавского Учебного Округа 1867–1872.

8 APL, Rząd Gubernialny Lubelski (1837–1866), sygn. tajne 111, p. 78–79; DPKP, t. 62,

s.391–403; K. Poznański, Reforma szkolna w Królestwie Polskim w 1862 r., Wrocław 1968, s. 292–

293; R. Kucha, Szkolnictwo Lublina w latach 1864–1915. Zarys dziejów, Lublin 1995, s. 27–29;

id., Z problematyki rozbudowy szkolnictwa elementarnego na Lubelszczyźnie w latach 1864–1905,

[w:] Szkolnictwo Lubelszczyzny w XVIII–XX wieku. Studia i rozprawy, red. R. Kucha, Lublin 1989,

s.83–85.

12 Historia szkół w gminie Podedwórze

placówek oświatowych. W związku z tym zwrócili uwagę na liczbę rzymskich

katolików i unitów mieszkających w Opolu i Hołownie. Okazało się, że w tych

miejscowościach liczba wyznawców obu kościołów była porównywalna9. Przy

zaakcentowanej obecności grekokatolików rosyjskie władze oświatowe nie miały

jakichkolwiek wątpliwości, że należy stworzyć tutaj grecko-unickie szkoły ele-

mentarne. Nie mogło być inaczej, skoro architektem przebudowy systemu szkol-

nictwa elementarnego, m.in. na obszarze gminy Opole, był naczelnik Siedleckiej

Dyrekcji Naukowej Je m Kriżanowski. Ten carski urzędnik, wywodzący się z ki-

jowskiego środowiska naukowego, otrzymał szczególną misję stworzenia szkół

rządowych dla ludności wyznania unickiego na wschodnich rubieżach guberni

siedleckiej10.

Wśród zachowanych źródeł bardzo trudno znaleźć odpowiedź na pytanie

o początki działania rządowej szkoły elementarnej w gminie Opole. Jedno ze źró-

deł informuje nas, że szkoła elementarna w Opolu powstała w 1865 r.11 Niektóre,

z początku XX w., podają, że wspomniana placówka oświatowa zaczęła działać od

1866 r.12 Nie można wykluczyć, że szkoła ta została powołana do życia jeszcze

w 1865 r., zaś nauczyciel zaczął pełnić swoje obowiązki wczesną wiosną 1866 r.13

Rosyjskie władze oświatowe, realizując reformę szkolnictwa elementarnego,

zamierzały ciężar utrzymania placówek oświatowych przenieść na barki społecz-

ności lokalnych. Zawiązane towarzystwa szkolne miały ustalać wysokość składki

płaconej przez ich członków na rzecz szkoły. Ze zgromadzonych środków zamie-

rzano pokrywać koszty utrzymania nauczyciela, wynajmu mieszkania, zakupu

opału, świec, środków dydaktycznych czy materiałów piśmiennych. Mieszkańcy

Opola w 1865 r. zawiązali takie towarzystwo szkolne. W jego skład weszło około

70 osób. Stosunkowo liczna grupa umożliwiała gromadzenie składki w wyso-

kości 100 rubli. Suma ta była jednak niewystarczająca, z czego zdawali sobie

sprawę urzędnicy Siedleckiej Dyrekcji Naukowej. Zadecydowano o wsparciu

szkoły elementarnej w Opolu dotacją w wysokości 100 rubli14. Sumę tę na stałe

wpisano do budżetu szkoły. Było to podyktowane chęcią wsparcia miejscowej

ludności unickiej. Zachowanie takie było typowe w stosunku do wielu szkół ele-

mentarnych zakładanych na obszarach guberni siedleckiej zamieszkałych przez

9 APL, Siedlecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 15, p. 36.

10 „Церковная Ведомости”, 1888, nr 31–32, s. 879; D. Szewczuk, Urzędnicy Siedleckiej Dy-

rekcji Naukowej (1864–1912), s. 3, maszynopis referatu wygłoszonego na konferencji naukowej

„IIISympozjum – Dzieje Biurokracji”, 18–19 czerwca 2010 r. w Lublinie.

11 APL, Siedlecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 50, p. 190.

12 APL, Klirowyje Vedomosti, sygn. 1003, k. 50v.

13 APL, Siedlecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 31, p. 59–60.

14 Ibidem.

W okresie niewoli narodowej 13

wyznawców Kościoła greckokatolickiego15. Analogiczna sytuacja miała miejsce

w Hołownie. Zawiązane towarzystwo szkolne postanowiło corocznie wspierać

placówkę oświatową kwotą 150 rubli. Siedlecka Dyrekcja Naukowa zgodziła się

do nansowywać szkołę w Hołownie sumą 40 rubli16. Planowano, że rosyjska

szkoła rządowa będzie wzmacniać wpływy rosyjskie na tym terenie przez reali-

zację przygotowanego do tego celu programu nauczania.

Ustawa szkolna z 1864 r. zakładała istnienie jednoklasowych i dwuklaso-

wych szkół elementarnych. Obie placówki szkolne w Opolu i Hołownie otrzyma-

ły status szkoły jednoklasowej. Pełny kurs nauki trwał w nich 4 lata. Prowadzono

lekcje religii, w czasie których uczono podstaw katechizmu (modlitwy, histo-

rie biblijne) właściwego dla Kościoła greckokatolickiego (po likwidacji unii

w 1875 r. wprowadzono naukę religii prawosławnej). Lekcje religii prowadzili

proboszczowie para i unickich (od 1875 r. prawosławnych) w Opolu i Hołownie.

Funkcję katechetów sprawowali: w Opolu – Grzegorz Górski (1865–1875)17,

zaś w Hołownie – Por ry Djakowski (1867–1873)18 i Iwan Charłampowicz

(1874–1875)19. W razie ich nieobecności ciężar obowiązków katechety mógł

być powierzony miejscowym psalmistom lub nauczycielowi przedmiotów ogól-

nych. Należy tutaj podkreślić, że na straconej pozycji znajdowali się uczniowie

wyznania rzymskokatolickiego. Byli oni pozbawieni możliwości nauki katechezy

15 Bardzo rzadko lokalne władze oświatowe przekazywały dotacje na rzymskokatolickie szko-

ły elementarne.

16 APL, Siedlecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 50, p. 187.

17 G. Górski, ur. 12 X 1821 r. w Kodeńcu, w rodzinie parocha unickiego; absolwent unickiego

Seminarium Duchownego w Chełmie; od 1850 r. proboszcz para i unickiej w Opolu; proboszcz

para i prawosławnej w Opolu w latach 1875–1886; żonaty z Anną Skalską; zmarł 23 II 1886r.

wOpolu. APL, Klirowyje Vedomosti, sygn. 955, k. 42v–43; sygn. 956, k. 40v–41; sygn. 957,

k.38v–39.

18 P. Djakowski, ur. w 1824 r. w Królestwie; absolwent unickiego Seminarium Duchownego

w Chełmie; proboszcz para i unickiej w Holeszowie i Hołownie; z powodu oporu wobec zmian

przeprowadzanych w liturgii Kościoła unickiego przez władze rosyjskie został w 1873 r. pozba-

wiony probostwa w Hołownie i internowany. Греко-униатское духовенство в Царстве Поль-

ском, [w:] Холмский Греко-Униатский Месяцеслов на 1868 год, Warszawa 1868, s. 58; W. Koł-

buk, Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835–1875, Lublin 1992, s. 125; D. Tarasiuk,

Dzieje para i w Opolu wpisane w dziedzictwo regionu, Podedwórze–Lublin 2010, s. 43.

19 I. Charłampowicz, ur. 24 VI 1844 r. w Lubieniu w rodzinie parocha unickiego; absolwent

unickiego Seminarium Duchownego w Chełmie; proboszcz para i unickich w Kościeniewiczach

i Hołownie; od 1875 r. proboszcz para i prawosławnej w Hołownie. APL, Chełmski Konsystorz

Greckokatolicki, sygn. 716 (cały poszyt); sygn. 701, k. 24; Chełmski Konsystorz Prawosław-

ny, sygn. 180,k. 8–8v, 27; Klirowyje Vedomosti, sygn. 992, k. 34v–35; sygn. 994, k. 35v–36v;

sygn.995, k. 34v–35.

14 Historia szkół w gminie Podedwórze

w szkole. Pozostawała im jedynie nauka podstaw religii w domu rodziców lub

korzystanie z możliwości nauki przy najbliższych kościołach rzymskokatolickich.

Obecność ludności unickiej zadecydowała również o wyborze języka, w ja-

kim wykładano przedmioty ogólne. Ustawa szkolna mówiła o obecności języków

narodowych w nauczaniu elementarnym. Władze rosyjskie, postrzegając uni-

tów jako ludność rosyjską, do ich szkół wprowadziły naukę języka rosyjskiego.

Oznaczało to także wykładanie w tym języku podstaw arytmetyki oraz obowią-

zującego systemu miar i wag w Królestwie Polskim i imperium rosyjskim. Taka

rzeczywistość szkolna była w placówkach szkolnictwa elementarnego w Opolu

i Hołownie.

Chęć odseparowania ludności unickiej od wpływów łacińskich spowodowa-

ła konieczność znalezienia odpowiednich kandydatów na stanowiska nauczycieli

w obu szkołach. Aby mieć gwarancję lojalności i pewność sumiennej realizacji

programu nauczania (bez wpływów polskich i katolickich), postanowiono się-

gnąć po siły pedagogiczne niezwiązane z obszarem Królestwa Polskiego. Stąd

też w roku szkolnym 1865/1866 stanowisko nauczyciela szkoły elementarnej

w Opolu objął Piotr Parczewski – prawdopodobnie pochodził z guberni gro-

dzieńskiej. Zanim objął wspomniany etat w Opolu, złożył stosowny egzamin

przed komisją oświatową w Siedleckiej Dyrekcji Naukowej20. We wspomnianym

roku szkolnym w Hołownie wykazano wakat na stanowisku nauczyciela.

Tab. 1. Nauczyciele i liczba uczniów szkół elementarnych w gminie Opole w latach 1878–1915

Rok Nazwa

miejscowości Imię i nazwisko nauczyciela Liczba

uczniów

Liczba

uczennic Ogółem

1877 Hołowno Anton Gorski* 41 1 42

Opole Cyprian Czeczko** 26 0 26

1878 Hołowno Anton Gorski 27 0 27

Opole Cyprian Czeczko 26 4 30

1879 Hołowno Iwan Łoboda 29 0 29

Opole Cyprian Czeczko 26 1 27

1880 Hołowno Iwan Łoboda 38 0 38

Opole Cyprian Czeczko 44 1 45

1881 Hołowno Gieorgij Dackiewicz 14 0 14

Opole Leontij Nazarowicz 16 0 16

1882 Hołowno Gieorgij Dackiewicz 30 0 30

Opole Leontij Nazarowicz 31 0 31

1883 Hołowno Gieorgij Dackiewicz 25 0 25

Opole Leontij Nazarowicz 33 0 33

20 APL, Siedlecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 31, p. 59–60.

W okresie niewoli narodowej 15

1884 Hołowno Semen Kraczko 31 0 31

Opole Leontij Nazarowicz 34 0 34

1886 Hołowno Olga Andriejewska 37 0 37

Opole Ippolit Wołynczik 42 9 51

1887 Hołowno Olga Andriejewska – – –

Opole Ippolit Wołynczik – – –

1888 Hołowno Wakat 39 1 40

Opole Grigorij Iwanowski 55 0 55

1889

Hołowno Antoni Panasiuk 30 1 31

Grabówka Emilian Łoncki 37 0 37

Mosty Fieodosij Muszyc 34 12 46

Opole Grigorij Iwanowski 42 0 42

1890

Hołowno Piotr Daniluk 32 2 34

Grabówka Emilian Łoncki 33 9 42

Mosty Fieodosij Muszyc 26 9 35

Opole Grigorij Iwanowski 44 2 46

1891

Hołowno Aleksy Iwanow 39 1 40

Grabówka Emilian Łoncki 31 4 35

Mosty Fieodosij Muszyc 21 5 26

Opole Filip Redko 43 0 43

1892

Hołowno Aleksy Iwanow 44 2 46

Grabówka Emilian Łoncki 30 4 34

Mosty Fieodosij Muszyc 27 3 30

Opole Wissarion Wachłaczenko 44 8 52

1893

Hołowno Aleksy Iwanow 39 0 39

Grabówka Emilian Łoncki 30 4 34

Mosty Fieodosij Muszyc 28 2 30

Opole Wissarion Wachłaczenko 52 8 60

1894

Hołowno Aleksy Iwanow – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Fieodosij Muszyc – – –

Opole Wissarion Wachłaczenko – – –

1895

Hołowno Aleksy Iwanow – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Fieodosij Muszyc – – –

Opole Wissarion Wachłaczenko – – –

1896

Hołowno Iwan Gasiuk – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Fieodosij Muszyc – – –

Opole Wissarion Wachłaczenko – – –

16 Historia szkół w gminie Podedwórze

1897

Hołowno Jakow Suchodoł – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Fieodosij Muszyc – – –

Opole Michał Gierasimow – – –

1898

Hołowno Jakow Suchodoł – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Fieodosij Muszyc – – –

Opole Siemen Kaminski – – –

1899

Hołowno Jakow Suchodoł – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Fieodosij Muszyc – – –

Opole Lew Szesziłko – – –

1901

Hołowno Aleksander Antonow – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Lew Szesziłko – – –

1902

Hołowno Paweł Gorłow – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Lew Szesziłko – – –

1903

Hołowno Paweł Gorłow – – –

Grabówka Maksym Fiałkowski – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Lew Szesziłko – – –

1904

Hołowno Paweł Gorłow – – –

Grabówka Paweł Zamułko – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Wakat – – –

1905

Hołowno Tomasz Kraczer – – –

Grabówka Paweł Zamułko – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Iwan Toczkowski – – –

1906 Hołowno Tomasz Kraczer – – –

Grabówka Paweł Zamułko – – –

1906 Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Iwan Toczkowski – – –

1907

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) – – –

Grabówka Paweł Zamułko/Gieorgij Romanski – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Jelizawieta Mudrolubowa/Semen Wasilewski – – –

W okresie niewoli narodowej 17

1908

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) – – –

Grabówka Gieorgij R omanski – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Semen Wasilewski – – –

1909

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) 31 16 47

Grabówka Gieorgij Romanski – – 61

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Semen Wasilewski 50 15 65

1910

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) 35 8 43

Grabówka Gieorgij Romanski – – 44

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Semen Wasilewski 44 15 59

1911

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) 33 15 48

Grabówka Gieorgij R omanski – – –

Mosty Wiktor Magnuszewski – – –

Opole Semen Wasilewski 33 17 50

1912

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) 44 15 59

Grabówka Gieorgij Romanski 50 7 57

Mosty Josif Gielewski – – –

Opole Semen Wasilewski/Wiera Tiwołow icz 30 20 50

1913

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) 45 14 59

Grabówka Gieorgij Romanski 44 7 51

Mosty Josif Gielewski 40 10 50

Opole Wiera Tiwołowicz – – –

1914

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) 37 3 40

Grabówka Gieorgij Romanski 47 15 62

Mosty Josif Gielewski – – –

Opole Wiera Tiwołowicz 34 16 50

1915

Hołowno Iwan Słyszko (Sliszko) – – –

Grabówka Gieorgij R omanski – – –

Mosty Olga Dubinska/Gieorgij Magnuszewski – – –

Opole Wiera Tiwołowicz – – –

*A. Gorski do lipca 1876 r. pełnił obowiązki nauczyciela szkoły elementarnej w Pieszowoli. Циркуляр по Варшавскому

Учебному Округу, 1876, nr 9, s. 231. **C. Czeczko przed przejściem do Opola w lipcu 1876 r. pracował w szkole elemen-

tarnej w Wyrykach. Циркуляр по Варшавскому Учебному Округу, 1876, nr 9, s. 231.

Źródło: APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 738, 740, 572, 2149, 2454, 3149, 3314, 3578; Памятная Книжка Седлец-

кой Губернии на 1877 год, Siedlce [b.d.w.]; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1878 год, Siedlce [b.d.w.]; Па-

мятная Книжка Седлецкой Губернии на 1879 год, Siedlce [b.d.w.]; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1880

год, Siedlce [b.d.w.]; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1881 год , Siedlce [b.d.w.]; Памятная Книжка Седлец-

кой Губернии на 1882 год, Siedlce 1882; Памятная Книжка Сед лецкой Губернии на 1883 год, Siedlce 1883; Памятная

Книжка Седлецкой Губернии на 1884 год, Siedlce 1884; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1886 год, Siedlce

1886; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1887 год, Siedlce 1887; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на

18 Historia szkół w gminie Podedwórze

1888 год, Siedlce 1888; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1889 год, Siedlce 1889; Памятная Книжка Седлец-

кой Губернии на 1890 год, Siedlce 1890; Памятная Книжка Сед лецкой Губернии на 1891 год, Siedlce 1891; Памятная

Книжка Седлецкой Губернии на 1892 год, Siedlce 1892; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1893 год, Siedlce

1893; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1894 год, Siedlce 1894; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на

1895 год, Siedlce 1895; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1896 год, Siedlce 1895; Памятная Книжка Седлец-

кой Губернии на 1897 год, Siedlce 1896; Памятная Книжка Сед лецкой Губернии на 1898 год, Siedlce 1897; Памятная

Книжка Седлецкой Губернии на 1899 год, Siedlce 1898; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1901 год, Siedlce

1901; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1902 год, Siedlce 1902; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на

1903 год, Siedlce 1903; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1904 год, Siedlce 1903; Памятная Книжка Седлец-

кой Губернии на 1905 г., Siedlce 1905; Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1906 г., Siedlce 1906; Седлецкая

Губерния. 1907, Siedlce 1907; Сед лецкая Губерния. 1908, Siedlce 1908; Седлецкая Губерния. 1909, Siedlce 1909; Сед-

лецкая Губерния. 1910, Siedlce 1910; Седлецкая Гу берния. 1911, Siedlce 1911; Сед лецкая Губерния. 1912, Siedlce 1912;

Седлецкая Губерния. 1913, Siedlce 1913; Холмская Губерния. 1914, Chełm 1914.

Obie placówki miały dobre warunki lokalowe. Udało się znaleźć na cele

szkolne w obu przypadkach wolno stojące domy drewniane. Oprócz sal lekcyj-

nych znajdowały się w nich mieszkania służbowe nauczycieli. Towarzystwa szkol-

ne w Opolu i Hołownie nie musiały ponosić dodatkowych kosztów związanych

np. z koniecznością wynajmu pomieszczeń na potrzeby szkolne.

Szkoły w Opolu i Hołownie w pierwszych latach działalności charakteryzo-

wały dość nasilone przemiany kadrowe na stanowisku nauczyciela. Zgodnie z ten-

dencjami panującymi w polityce personalnej w szkołach elementarnych na terenie

guberni siedleckiej pojawiły się osoby z głębi imperium. W marcu 1867 r. w Opolu

nauczycielem został Mikołaj Skuridin, który pochodził z guberni orłowskiej21, zaś

w Hołownie – Innocenty Kudricki22. Tego ostatniego już w październiku 1867r.

zastąpił Kalikst Teodozjusz Giejsztor23. Mieszkańcy Hołowna – zaangażowani

w sprawę funkcjonowania miejscowej szkoły – byli bardzo zadowoleni z działal-

ności tego pedagoga. Wystosowali nawet specjalne pismo do naczelnika Siedleckiej

Dyrekcji Naukowej, aby uniemożliwić przeniesienie Giejsztora do innej placówki

szkolnej. Eksponowano w nim wszelkie zalety i zaangażowanie w pracy z uczniami.

Działania te przynosiły pozytywne i zauważalne efekty24.

21 M. Skuridin, ur. w 1845 r. w guberni orłowskiej w rodzinie psalmisty; wyznania prawo-

sławnego; kształcił się w Seminarium Duchownym w Orle, którego nie ukończył. Żonaty. APL,

Siedlecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 50, p. 147.

22 I. Kudricki, ur. w 1846 r. w guberni kijowskiej w rodzinie psalmisty; wyznania prawosław-

nego; kształcił się w Seminarium Duchownym w Kijowie, którego nie ukończył. Ibidem, p. 155.

23 K. Giejsztor, ur. 25 V 1844 r. w Łabnie w guberni augustowskiej w rodzinie parocha unic-

kiego pochodzenia szlacheckiego Teodozjusza Giejsztora i Anety ze Skowrońskich; absolwent

(od 25 VI 1862 r.) Gimnazjum Gubernialnego w Grodnie; wyznania greckokatolickiego; aplikant

Zarządu Sprawami Grecko-Unickimi w Warszawie; 18 X 1867 r. nauczyciel szkoły elementarnej

w Hołownie, 1 XII 1869 r. nauczyciel męskiej szkoły elementarnej w Białej, 1 I 1871 r. nauczy-

ciel szkoły elementarnej w Połoskach, 1 IX 1873 r. nauczyciel szkoły elementarnej w Krasówce,

1XII 1873 r. na własną prośbę zwolniony ze służby; żonaty z Zo ą Gorbaczewską. APL, Dyrekcje

Szkolne, sygn. osobowe 738 (cały poszyt).

24 Ibidem.

W okresie niewoli narodowej 19

Na początku lat siedemdziesiątych XIX w. w obu szkołach pojawili się ab-

solwenci Grecko-Unickich Kursów Pedagogicznych w Chełmie. Mowa tu o Sy-

meonie Panasiuku25, Józe e Ostrowskim26 i Dymitrze Stepaniuku27. Wszyscy

trzej byli wyznania unickiego i pochodzili z guberni lubelskiej28.

We wspomnianych wcześniej latach nastąpiły również kolejne zmiany

prowadzące do całkowitego zrusy kowania szkolnictwa. Doszło do realizacji

propozycji przekazanych przez ministra oświaty Dymitra Tołstoja carowi Alek-

sandrowi II. W 1868 r. podkreślił on, że szkoły elementarne w pełni  nanso-

wane lub do nansowane środkami pochodzącymi ze skarbu państwa powinny

przynosić jak najwięcej korzyści imperium i ich władcom. Szkoła elementarna

miała więc przygotowywać do życia w realiach Rosji carskiej. Począwszy od roku

szkolnego 1872/1873 podkreślano obowiązek nauki języka rosyjskiego w tych

placówkach. Ponadto w wydanej w 1873 r. instrukcji dla nauczycieli szkół ele-

mentarnych w Warszawskim Okręgu Naukowym szkoła elementarna miała być

miejscem nauki języka rosyjskiego i wychowywania przyszłych obywateli impe-

rium29, zwłaszcza że rosyjski jako język urzędowy był nieodzowny w ówczesnych

warunkach życia społeczno-administracyjnego nawet na poziomie gminy30.

W 1873 r. zatwierdzono nowe programy nauczania w szkołach elementar-

nych. Uczniowie interesujących nas placówek uczestniczyli w zajęciach: religii,

czytania i pisania, arytmetyki, podstaw geogra i i historii Rosji, przyrody oraz

gimnastyki i gospodarstwa w iejskiego. Z racji obecności ludności unickiej w Opo-

lu i Hołownie zaczęto prowadzić lekcje z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego

25 S. Panasiuk, ur. w 1849 r. w rodzinie psalmisty; nauczyciel szkół elementarnych w: Sosno-

wicy od 15 IX 1869 r., Hołownie od 1 VI 1873 r., Pieszowoli od 1 VII 1876 r., Hannie od 15 IX

1876 r., Horodyszczu od 15 IV 1882 r., Rowinach od 1 IX 1887 r., Gródku od 1 VII 1893 r., Łu-

kowcu od 21 IV 1897 r., Sokołowie w dwuklasowej miejskiej szkole elementarnej od 1 IX 1903 r.;

z dniem 16 IX 1904 r. przeszedł na emeryturę; żonaty od 16 XI 1872 r. z Antoniną Szydłowską.

APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 2149 (cały poszyt); Akta Stanuc Cywilnego Para i Pra-

wosławnej w Hannie, sygn. 4, akt chrztu nr 37 z 1880 r. Циркуляр по Варшавскому Учебному

Округу, 1876, nr 9, s. 230–231.

26 J. Ostrowski pracował w Opolu do początku stycznia 1875 r. Następnie został przeniesiony

do szkoły elementarnej w Kosyniu. Циркуляр по Варшавскому Учебному Округу, 1875, nr 2,

s.58–59.

27 D. Stepaniuk przed objęciem stanowiska w Opolu w styczniu 1875 r. pracował w szkole

elementarnej w Jabłoniu. Z Opola został przeniesiony do szkoły w Wyrykach. Циркуляр по Вар-

шавскому Учебному Округу, 1875, nr 2, s. 58–59; 1876, nr 9, s. 230–231.

28 APL, Siedlecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 123, p. 86, 92; Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe

2149 (cały poszyt).

29 Циркуляр по Варшавскому Учебному Округу, 1873, nr 12, s. 10–28; F. Rzemieniuk,

Unickie szkoły początkowe w Królestwie Polskim i w Galicji 1772–1914, Lublin 1991, s. 121.

30 Język polski do połowy 1876 r. zachował się w strukturach sądownictwa wszystkich szczebli.

20 Historia szkół w gminie Podedwórze

oraz śpiewu cerkiewnego31. Obowiązki związane w wykładaniem ostatniego

z wymienionych przedmiotów spadało często na barki psalmistów zatrudnio-

nych w cerkwiach w Hołownie i Opolu.

Poważne konsekwencje dla szkolnictwa elementarnego w gminie Opole

miała likwidacja Kościoła greckokatolickiego. W 1875 r. z pejzażu obu szkół

zniknęli uczniowie unici. Taki los dotknął także nauczycieli tego wyznania. Wła-

dze oświatowe w Królestwie Polskim, działające w porozumieniu z Minister-

stwem Spraw Wewnętrznych, przystąpiły do usuwania ostatnich pozostałości

po zlikwidowanym kościele. Te czysto rusy kacyjne działania uderzyły również

w członków Kościoła rzymskokatolickiego. Efektem tego było zamknięcie ko-

ścioła w Opolu w latach 1876–1877. Stało się to z przyczyn czysto politycznych.

Władze administracyjne swoje postępowania motywowały, tak jak i w innych

tego typu przypadkach, chęcią zapobieżenia szkodliwego działania świątyni

rzymskokatolickiej na okoliczną ludność wyznania prawosławnego świeżo co

przyjętej na łono Cerkwi prawosławnej32. Uczniowie wyznania rzymskokato-

lickiego miejscowej szkoły elementarnej zostali pozbawieni możliwości nauki

religii w Opolu. Pozostało im korzystać z pomocy duchowej księży kierującymi

najbliżej położonymi para ami, np. w Sosnowicy.

W kwestii obsady personalnej stanowisk nauczycieli wykorzystywano, jak

już wspomniano, miejscowe siły pedagogiczne. Od połowy lat siedemdziesiątych

XIX w. byli wśród nich absolwenci Seminarium Nauczycielskiego w Białej33,

np. Leontij Nazarowicz34, Fieodosij Muszyc, Wiktor Magnuszewski35, Gieorgij

31 Циркуляр по Варшавскому Учебному Округу, 1873, nr 12, s. 10–28.

32 Zob. APL, Chełmski Konsystorz Prawosławny, sygn. 1580 (cały poszyt); D. Tarasiuk, op.

cit., s. 52–53.

33 Seminaria Nauczycielskie w Białej i w Chełmie zastąpiły działające tutaj do 1872 r. Unickie

Kursy Pedagogiczne.

34 L. Nazarowicz, ur. 15 II 1857 r. w Mielniku w guberni grodzieńskiej w rodzinie mieszcza-

nina Sylwestra Nazarowicza; żonaty z córką księdza prawosławnego (byłego parocha unickiego)

Eleną Iskricką (córką Pawła); nauczyciel szkół elementarnych w: od 15 VII 1876 r. w Zabłociu, od

15 I 1881 r. w Opolu, od 1 XII 1885 r. w Gródku w powiecie sokołowskim, od 1 IX 1889 r. w Swo-

rach w powiecie konstantynowskim, od 1 IX 1891 r. w Milanowie w powiecie radzyńskim; od

1X 1892 r. pracował na stanowisku pomocnika wychowawcy klasowego i pomocnika kierownika

internatu Gimnazjum Męskiego w Lublinie; następnie pracował w charakterze etatowego kontro-

lera gorzelni w Lubelskim Gubernialnym Zarządzie Akcyzy (do 1915 r.); nagrodzony w 1889 r.

medalem srebrnym za gorliwą i oddaną służbę. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 1978 (cały

poszyt); Lubelskie Gimnazjum Męskie, sygn. 690 knlb.; Lubelski Gubernialny Zarząd Akcyzy,

sygn. 214 (cały poszyt).

35 W. Magnuszewski, ur. w guberni grodzieńskiej w rodzinie chłopskiej; żonaty; od 1900 r.

nauczyciel w Mostach; od 1 IX 1911 r. nauczyciel szkoły elementarnej w Wyrykach w powiecie

włodawskim. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 740, k. 51.

W okresie niewoli narodowej 21

Magnuszewski36, Josif Gielewski37, Symeon Wasilewski38, Paweł Zamułko39,

Gieorgij Romanski40 czy Ippolit Wołynczik41. Tendencja taka utrzymała się aż

do wybuchu I wojny światowej. Godne zauważenia jest to, że tuż przed wybu-

chem kon iktu zbrojnego między Rosją a Niemcami i Austro-Węgrami do in-

teresujących nas placówek tra ły dwie nauczycielki: Wiera Tiwołowicz42 i Olga

36 G. Magnuszewski, ur. w guberni grodzieńskiej; prawdopodobnie syn W. Magnuszewskie-

go; kawaler; stanowisko nauczyciela w Mostach zajmował od 11 III do 11 VI 1915 r.; w końcu

czerwca 1915 r. zmobilizowany; we wrześniu 1916 r. służył w 35. rezerwowym pułku piechoty

w Teodozji. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 1770 (cały poszyt).

37 J. Gielewski, ur. 12 III 1886 r. w Wisznicach w rodzinie mieszczanina-rolnika Jakowa Gie-

lewskiego i Kseni z Turkowiczów; żonaty dwukrotnie: pierwszy raz (od 19 IX 1910 r.) z córką

diakona z Wisznic Marią Brienkiewicz, drugi – z córką psalmisty z Żeszczynki Olgą Szydłowską;

nauczyciel szkół elementarnych w: od 21 IX 1907 r. w Woli Zadybskiej w powiecie garwolińskim,

od 1 X 1908 r. w Wyrykach w powiecie włodawskim, od 1 IX 1911 r. w Mostach; w 1918 r. przeby-

wał na tzw. bieżeństwie w U e. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 740 (cały poszyt); Urząd

Stanu Cywilnego Biała Podlaska prawosławne – sobór, sygn. 45, k. 46v–47; Komisariat Oświaty

Ludowej dla Chełmszczyzny, Podlasia i Polesia, sygn. 24, p. 16.

38 S. Wasilewski, ur. 5 II 1888 r. w Połoskach w rodzinie chłopa Gierasima Wasilewskiego

iAkiliny z Kaliszuków; nauczyciel w Opolu od 1 IX 1907 r. do 31 VIII 1912 r.; kawaler. APL,

Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 3149 (cały poszyt).

39 P. Zamułko, ur. 28 IX 1861 r. w Nikolsku k. Palinówki w powiecie brzeskim guberni gro-

dzieńskiej w rodzinie chłopa Filipa Zamułki; Seminarium Nauczycielskie w Białej ukończył

w czerwcu 1883 r.; nauczyciel szkół elementarnych w: Kaplonosach od 11 VI 1883 r., Dołhobro-

dach od 10 XI 1884 r., Ruskowie w powiecie konstantynowskim od 1 IX 1887 r., Susznie od 1 X

1887 r., Zbereżu od 1 IX 1888 r., Bezwoli od 16 X 1898 r., Radczu od 15 X 1899 r., Żeszczynce od

1 III 1903 r., Grabówce od 1 X 1903 r., Rowinach od 1 X 1907 r., Rozwadówce od 1 VIII 1909r.,

Hrubieszowie w jednoklasowej miejskiej szkole elementarnej nr 5 od 21 X 1914 r.; żonaty od

13 XI 1900 r. (ślub w Polubiczach) z Marią Podgórską (katoliczką, która dokonała konwersji na

prawosławie), ur. 21 III 1871 r. w Chodlu, córką chłopa Józefa Podgórskiego i Emilii z d. Sawicka;

miał siedmioro dzieci. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 3578 (cały poszyt); Urząd Stanu

Cywilnego Chodel rzymskokatolickie, sygn. 1871 rok, akt chrztu nr 86.

40 G. Romanski, ur. 21 III 1865 r. w Rossoszu w rodzinie nauczyciela szkoły elementarnej

Aleksego Romanskiego i Ludwiki z d. Bielska. Seminarium Nauczycielskie w Białej ukończył

w 1884 r. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 2452 (cały poszyt).

41 I. Wołynczik, ur. 1864 r. w Milkonowiczach w powiecie słonimskim guberni grodzieńskiej

w rodzinie chłopa Andrzeja Wołynczika; Seminarium Nauczycielskie w Białej ukończył w czerw-

cu 1883 r.; nauczyciel szkół elementarnych w: Gródku w powiecie sokołowskim od 11 VI 1883r.,

Opolu od 1 XII 1885 r., Hrudzie w powiecie konstantynowskim od 1 IX 1887 r., Milanowie

w powiecie radzyńskim od 1 XII 1890 r.; od 15 VIII 1891 r. został zatrudniony w charakterze

urzędnika kancelary jnego w Siedleckim Zarządzie Gubernialnym; był kawalerem. APL, Dyrekcje

Szkolne, sygn. osobowe 3314 (cały poszyt).

42 W. Tiwołowicz, ur. 1 XI 1884 r., córka urzędnika Aleksandra Tiwołowicza; ukończyła Gim-

nazjum Żeńskie w Białymstoku; 1 XI 1909 r. podjęła pracę na stanowisku nauczycielki szkoły

22 Historia szkół w gminie Podedwórze

Dubinska43. O ile obecność Dubinskiej w Mostach była epizodyczna, to Ti-

wołowicz była ostatnim pedagogiem w Opolu zatrudnionym w czasach szkoły

rosyjskiej.

Towarzystwa szkolne w Opolu i Hołownie, których członkowie brali ak-

tywny udział w działalności samorządu gminnego, mieli do 1885 r. możliwość

wpływania na nominację nauczycieli do wspomnianych placówek oświatowych.

Wpływ ten raczej był iluzoryczny. O ile udało zatrzymać się wspomnianego już

nauczyciela Giejsztora w Hołownie, to po 1875 r. nawet przy szczerych chęciach

miejscowej ludności nie było możliwości zmiany decyzji administracyjnej do-

tyczącej nauczycieli. Władze zwierzchnie uciekały się do stosowania różnego

rodzaju nacisków na samorząd gminny, często przez osobę naczelnika powiatu

włodawskiego. W marcu 1885 r. samorząd gminy Opole utracił, w świetle prawa,

jakikolwiek wpływ na wybór nauczycieli44. Rola miejscowego wójta i przedsta-

wicieli towarzystwa szkolnego ograniczyła się jedynie do zatwierdzania proto-

kołu zdawczo-odbiorczego, przekazywanego przez ustępującego ze stanowiska

nauczyciela lub wstępującego na etat pedagoga. Ponadto na ręce wójta gminy

Opole naczelnik Siedleckiej Dyrekcji Naukowej adresował wszystkie pisma (no-

minacje, odwołania, decyzje o zwiększeniu wynagrodzenia, decyzje o udzieleniu

urlopu) dotyczące pedagogów zatrudnionych w placówkach szkolnych działają-

cych na podległym mu obszarze45.

Szkoła elementarna w swoich założeniach miała być miejscem wychowania

przyszłych obywateli państwa rosyjskiego. Szczególna rola tej instytucji realizo-

wana była na omawianym obszarze – pogranicza etniczno-wyznaniowego. Wi-

dząc sukcesy w realizacji założeń rusy kacyjnych w Królestwie Polskim przez

lansowany model wychowania w szkołach najniższego szczebla, kurator War-

szawskiego Okręgu Naukowego powziął decyzję o stopniowej rozbudowie sieci

szkolnej. Proces ten nie ominął także gminy Opole. Począwszy od roku szkol-

nego 1888/1889 zaczęły działać dwie kolejne elementarne placówki oświatowe.

elementarnej w Kołaczach w powiecie włodawskim; od 1 IX 1912 r. w Opolu; 15 VII 1915 r.

wyjechała z Opola w głąb Rosji; początkowo przebywała w guberni czernihowskiej; w 1918 r.

mieszkała w Rohaczewie w guberni moskiewskiej; była panną. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. oso-

bowe 3031 (cały poszyt).

43 O. Dubinska, ur. 14 IV 1887 r. w Sopoćkiniu w guberni suwalskiej w rodzinie księdza prawo-

sławnego Emiliana Stelmachowa (później proboszcz m.in. w Sworach i Drelowie); absolwentka

Gimnazjum Żeńskiego w Siedlcach; od 20 XII 1914 r. p.o. nauczycielki szkoły w Mostach; zamęż-

na z Józefem Dubinskim. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 572 (cały poszyt); Chełmski

Konsystorz Prawosławny, sygn. 1270 (cały poszyt); Klirowyje Vedomosti, sygn. 4, k.49v–50;

sygn. 741, k. 30v–32v; Starostwo powiatowe hrubieszowskie, sygn. 85, k. 3v–4.

44 R. Kucha, Oświata elementarna..., s. 113.

45 Zob. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe...

W okresie niewoli narodowej 23

Zostały one zorganizowane w Grabówce i Mostach. Finansowano je całkowicie

ze środków pochodzących ze skarbu państwa. Ten fakt może wskazywać na

brak zainteresowania mieszkańców kwestiami posiadania własnej szkoły (było

to zapewne umotywowane warunkami ekonomicznymi mieszkańców Grabówki

i Mostów). Jednocześnie władze oświatowe, biorąc na siebie obowiązek  nanso-

wania tych placówek oświatowych, realizowały program wychowania obywateli

w duchu rosyjskim przez rozwój sieci placówek oświatowych46. Tak ukształto-

wana sieć szkolna w gminie Opole przetrwała do chwili ewakuacji placówek

oświatowych w głąb Rosji w 1915 r.

Należy zastanowić się, jak wyglądało na co dzień funkcjonowanie jednokla-

sowej koedukacyjnej szkoły elementarnej w czasach carskich w gminie Opole.

Otóż lekcje we wszystkich czterech szkołach odbywały się w jednej klasie. Uczyły

się w niej wszystkie dzieci bez względu na przynależność do danego oddziału47.

Nauka odbywała się od poniedziałku do soboty włącznie. Rok szkolny rozpo-

czynał się najczęściej w połowie września, kończył się w drugiej połowie maja48.

Długość trwania roku szkolnego była uwarunkowana pracami polowymi. Docho-

dziło do sytuacji, że uczniowie w większej grupie pojawiali się niekiedy w połowie

października, gdy na dobre kończyły się prace wykonywane w gospodarstwie.

Dzieci wtedy mogły bez jakichkolwiek obciążeń zająć się uczęszczaniem do szkół.

Ich obecność właściwie kończyła się w pierwszej dekadzie kwietnia, gdy pomoc

najmłodszych członków rodzin chłopskich była nieodzowna w gospodarstwie.

Częsta nieobecność dzieci wpływała na poziom przyswajanej przez nich

wiedzy. Stąd też stosunkowo rzadko uczniowie uzyskiwali świadectwo ukończe-

nia tych placówek oświatowych. Frekwencja sięgała 50%. Zdarzały się sytuacje,

że w szkole obecnych było tylko kilku uczniów, np. w maju 1913 r. podczas

wizytacji szkoły w Grabówce na 52 uczniów w zajęciach lekcyjnych uczestni-

czyło jedynie trzech49. Analogiczna sytuacja miała miejsce w szkole w Opolu,

gdzie na 50 uczniów obecna była tylko jedna osoba50. Niestety, na podstawie

zachowanych źródeł nie jesteśmy w stanie przedstawić struktury wyznaniowej

uczniów uczęszczających do interesujących nas szkół. Posiadamy jedynie infor-

macje z lat 1908–1914, dzięki którym możemy przekonać się o skali obecno-

ści dzieci wyznania prawosławnego, rzymskokatolickiego czy mojżeszowego.

Okazuje się, że liczba dzieci poszczególnych wyznań odzwierciedlała strukturę

46 APL, Klirowyje Vedomosti, sygn. 1003, k. 50v; Памятная Книжка Седлецкой Губернии

на 1889 год, Siedlce 1889, s. 142–143.

47 We wszystkich wymienionych szkołach istniały następujące oddziały: wstępny, I, II i III.

48 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5336, p. 14.

49 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 2451 knlb.

50 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 3031 knlb.

24 Historia szkół w gminie Podedwórze

wyznaniową takich miejscowości, jak Grabówka czy Mosty. W grupie uczniów

dominowali wyznawcy prawosławia. Katolicy stanowili maksymalnie 40% spo-

łeczności uczniowskiej. Stosunkowo niewielka liczba katolików była spowodo-

wana kilkoma czynnikami, m.in. niechęcią posyłania dzieci do szkoły z powodu

konieczności uczestniczenia w pracach polowych czy świadomością obecności

tendencji rusy kacyjnych w elementarnej szkole rosyjskiej itd. Stąd też poja-

wiły się głosy przywrócenia nauki języka polskiego w szkołach elementarnych

w czasie wydarzeń rewolucyjnych lat 1905–1907. Szczególna rola w tworzeniu

szkół przypadła Polskiej Macierzy Szkolnej51. Organizacja ta tworzyła w latach

1905–1907 szkoły polskie w miejscowościach, gdzie ludność narodowości pol-

skiej była pozbawiona pełnego i swobodnego dostępu do szkoły elementarnej.

Niewykluczone, że w gminie Opole w miejscowości Zaliszcze działała w 1906r.

placówka oświatowa powstała z inicjatywy Polskiej Macierzy Szkolnej52. Nie-

stety, po jej delegalizacji nie było możliwości dalszego działania wspomnianej

szkoły. Każda nielegalna forma działalności szkolnej na rzecz Polaków, m.in. na

obszarze gminy Opole, kończyła się niepowodzeniem. Decydowała o tym polity-

ka władz carskich, które nie dopuszczały do funkcjonowania tego typu placówek,

uważając je za szkodliwe dla rosyjskiej racji stanu.

Rodzice dzieci wyznania prawosławnego chętniej posyłali swoje pociechy

do wspomnianych placówek. Szkoły były tworzone właśnie dla takiej grupy lud-

ności. Ponadto w osobie nauczyciela Słyszki mieli namacalny przykład możli-

wości awansu społecznego i zawodowego. Słyszko mógł uzyskać wykształcenie

dzięki specjalnemu programowi stypendialnemu stworzonemu przez władze

carskie. Mogły z niego korzystać osoby z ubogich środowisk wiejskich, które

odznaczały się osiąganymi sukcesami w nauce w szkole elementarnej, a nie po-

siadały środków na dalszą naukę, np. w seminariach nauczycielskich, szkołach

duchownych itd.

Tab. 2. Wyznanie uczniów szkół elementarnych w gminie Opole w latach 1908–1914

Lokalizacja

szkoły Wyznanie Lata

1908 1909 1910 1912 1913 1914

Opole prawosławne 41 43 43 34 – 34

rzymskokatolickie 10 20 14 16 – 16

Hołowno prawosławne 31 29 29 41 41 34

rzymskokatolickie 20 18 13 18 18 6

51 Zob. Dzieło samopomocy narodowej. Polska Macierz Szkolna 1905–1935, zebrał J. Stemler,

Warszawa 1935.

52 Archiwum Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Podedwórzu (dalej: AZPOP), Kronika

Szkoły Podstawowej w Zaliszczu, s. 2; D. Tarasiuk, op. cit., s. 34.

W okresie niewoli narodowej 25

Grabówka

prawosławne 50 60 39 42 43 54

rzymskokatolickie615887

mojżeszowe 100111

Mosty

prawosławne ––––29–

rzymskokatolickie––––20–

mojżeszowe ––––1–

Źródło: APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5283, 5288, 5290, 5336.

Dość znikoma obecność dzieci wyznania mojżeszowego była przede wszyst-

kim spowodowana brakiem jakiegokolwiek zainteresowania nauką w szkołach

rządowych. Żydzi mieli możliwość kształcenia w chederach. Dla większości

z nich wykształcenie tam uzyskane było wystarczające.

Warto przyjrzeć się kwestiom  nansowania szkół działających na obsza-

rze gminy Opole przed wybuchem I wojny światowej. Jak już wcześniej wspo-

mniano, szkoły w Opolu i Hołownie były współ nansowane przez towarzystwo

szkolne. Składka szkolna, w zależności od przyjętego budżetu szkoły na okres

trzyletni, kształtowała się różnorodnie. Na podstawie danych z początku dru-

giej dekady XX w. można wnioskować, że nigdy nie przekroczyła ona wartości

200 rubli. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX w. składka szkol-

na stanowiła ponad 50% wszystkich środków dysponowanych przez placówki

oświatowe w Hołownie i Opolu. Postępująca in acja oraz progresywny wzrost

wynagrodzeń nauczycieli ze 120 rubli (na przełomie lat sześćdziesiątych i sie-

demdziesiątych XIX w.) do 360 rubli (w 1911 r.) zmusiły władze oświatowe

w Siedlcach i Warszawie do konieczności powiększenia zapomogi udzielanej

szkołom. Doprowadziło to do sytuacji, w której dotacja naczelnika Siedleckiej

Dyrekcji Naukowej wynosiła w przypadku Hołowna – 62% budżetu, zaś Opola

– 71,7% budżetu53. Jak można zauważyć w tabeli 3, każdego roku budżet był

zasilany w sumy  nansowe pozostające po poprzednim okresie rozliczeniowym.

W 1912 r. w przypadku szkół w Hołownie i Opolu mieliśmy do czynienia z wy-

jątkową sytuacją. Otóż mieszkańcy zgromadzili  nanse na realizację remontu

budynków szkolnych. Wysiłki te zostały poparte pieniędzmi wyasygnowanymi

przez skarb państwa. Środki  nansowe, które nie zostały wykorzystane w tej

inwestycji, zasiliły budżet szkoły na rok  nansowy 1913.

53 W 1911 r. wynagrodzenie dla nauczyciela jednoklasowej szkoły elementarnej zostało od-

górnie ustalone na sumę 360 rubli. Nauczyciele jednoklasowych szkół elementarnych otrzymują-

cy wynagrodzenie przekraczające tę wartość posiadali dodatki z tytułu prowadzenia zajęć dodat-

kowych dla dorosłych lub dla dzieci w dni wolne, np. w niedziele. APL, Dyrekcje Szkolne, sygn.

5290 knlb.

26 Historia szkół w gminie Podedwórze

Szkoły elementarne w Grabówce i Mostach utrzymywały się jedynie dzięki

dotacji z budżetu państwa. Władze oświatowe decydowały się także na całkowite

wsparcie budowy gmachu szkolnego, czasami sumami pochodzącymi z poprzed-

nich okresów rozliczeniowych. Niekiedy rodzice uczniów decydowali się na do-

browolne zebranie niewielkich sum (rzadko osiągających wartość 10% budżetu

szkoły) w celu realizacji drobnych remontów lub imprez szkolnych54. Należy

dodać, że sytuacja mająca miejsce w Grabówce i Mostach nie była zjawiskiem

odosobnionym.

Tab. 3. Dochody szkół elementarnych w gminie Opole w latach 1912–1913

Źródło dochodów

Szkoła elementarna

w Opolu

Szkoła elementarna

w Hołownie

Szkoła elementarna

w Grabówce

Szkoła elementarna

w Mostach

1912 r. 1913 r. 1912 r. 1913 r. 1912 r. 1913 r. 1912 r. 1913 r.

Składka mieszkańców 141,93 – 190,0 – 0000

Dotacja ze skarbu państwa 360,0 – 310,0 – 560,0 – 560,0 –

Środki z 1911 r. 52,35 – 60,18 – 23,64 – 94,43 –

Środki nadzwyczajne 307,63 – 220,25 – 123,0 – 0 –

Inne 4,20 – 30,53 – 18,40 – 8,40 –

Ogółem 869,01 731,27 810,86 718,96 725,04 680,23 662,83 733,72

Źródło: APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5290.

Wszystkie szkoły elementarne działające na terenie gminy Opole przed

1915 r. ponosiły wydatki na podobne cele. Oczywiście najwięcej środków po-

chłaniało wynagrodzenie nauczyciela – od 60% do 70% budżetu. Niekiedy prze-

widywano także wynagrodzenie dla katechety religii prawosławnej (w Opolu

i Hołownie miejscowi proboszczowie otrzymywali 50 rubli rocznie) oraz tzw.

opiekunów (блюстители) szkół elementarnych w Grabówce i Mostach sprawo-

wanych przez proboszcza para i prawosławnej w Opolu (w wysokości 30 rubli

rocznie)55. Ponadto podstawowymi pozycjami w wydatkach było: zapewnienie

opału i materiałów oświetleniowych56; opłacenie składki emerytalnej nauczy-

ciela; opłacenie składki ubezpieczeniowej budynku szkolnego; zakup książek,

podręczników i pomocy dydaktycznych (mapa, globus, cyrkiel itp.); zakupienie

nagród (książki) dla najzdolniejszych uczniów; zapewnienie wynagrodzenia dla

54 Ibidem.

55 Niektórzy z proboszczów para i prawosławnej dobrowolnie zrzekali się przyznanego im

wynagrodzenia. Kwoty w wysokości 30–50 rubli były symboliczne i właściwie były przeznaczane

na pokrycie kosztów przejazdu. Ibidem.

56 Wyborem dostawców opału do szkoły zajmowało się towarzystwo szkolne (Opole i Ho-

łowno) lub wójt gminy Opole (Grabówka i Mosty) w porozumieniu z Siedlecką Dyrekcją Na-

ukową. Stosowano zasadę wyboru najtańszej oferty przetargowej, która była składana w zarządzie

gminnym.

W okresie niewoli narodowej 27

stróża szkolnego; czyszczenie kominów i toalet57. Niekiedy udawało się mody -

kować listę wydatków ponoszonych przez poszczególne placówki szkolne. Uza-

leżnione było to od wyjątkowych zdarzeń lub sytuacji, np. pilny szybki remont

wnętrza izby szkolnej58. Czasami dochodziło do zatwierdzania wydatków na

nietypowe cele. W sprawozdaniu  nansowym szkoły elementarnej w Grabówce

uwzględniono w 1912 r. wydatek 10 rubli na urządzenie zabawy choinkowej59.

Tab. 4. Wydatki szkół elementarnych w gminie Opole w latach 1912–1913

Wydatki

Szkoła elementarna

w Opolu

Szkoła elementarna

w Hołownie

Szkoła elementarna

w Grabówce

Szkoła elementarna

w Mostach

1912 r. 1913 r. 1912 r. 1913 r. 1912 r. 1913 r. 1912 r. 1913 r.

Wynagrodzenie nauczyciela 360,0 360,0 360,0 360,0 380,0 380,0 380,0 380,0

Składka na fundusz emerytalny

nauczyciela 7,20 – 7,20 – 7,20 – 7,20 –

Materiały piśmienne 4,99 – 5,0 – 4,80 – 4,80 –

Opał 60,0 – 60,0 – 60,0 – 60,0 –

Najem stróża 19,98 – 15,0 – 45,0 – 45,0 –

Zakup książek, podręczników,

nagrody dla uczniów i wsparcie

bibliotek pedagogicznych

32,19 – 43,45 – 37,23 – 25,06 –

Składka ubezpieczeniowa 10,98 – 9,07 – 7,22 – 7,52 –

Remont szkoły 330,0 – 224,85 – 123,0 – 64,35 –

Inne 0 – 0 – 28,20 – 3,20 –

Ogółem 825,34 604,53 724,57 644,54 692,65 584,68 597,13 608,75

Źródło: APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5290.

Regularnie, rokrocznie, w każdym z budżetów zagwarantowane były sumy

pieniężne (kilkudziesięciorublowe) na zakup książek do biblioteki szkolnej.

Należy zaznaczyć, że wszystkie placówki oświatowe były w posiadaniu zbiorów

bibliotecznych. Dominowały w nich pozycje książkowe niezbędne w procesie

dydaktycznym. Wśród nich należałoby wymienić różnego rodzaju opowiadania,

opisy, bajki itd. Ponadto nabywano podręczniki z zakresu języka rosyjskiego

i arytmetyki. Znalazły się tam także publikacje o charakterze religijnym. Biblio-

teki posiadały różną ilość woluminów, np. w 1914 r. w Opolu znajdowało się

57 Interesujące jest to, że wynagrodzenie dla stróża różniło się znacznie między Opolem

i Hołownem a Grabówką i Mostami. Prawdopodobnie wysokość pensji dla stróża w Opolu i Ho-

łownie została ustalona przez przedstawicieli towarzystwa szkolnego (znaleziono osoby, które

podjęły się stróżować w szkołach za zaproponowane wynagrodzenie), zaś w Grabówce i Mostach

odgórnie przyznane przez władze szkolne w Siedlcach.

58 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5283, p. 10, 14–15.

59 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5290 knlb.

28 Historia szkół w gminie Podedwórze

1111 książek, a w Hołownie w 1913 r. – 848 tomów60. W szkole w Grabówce

prenumerowano także czasopismo „Селский Вестник”61.

Wybuch I wojny światowej zdecydowanie wpłynął na funkcjonowanie szkół

w gminie Opole. Wymienione placówki w roku szkolnym 1914/1915 nie od-

czuły jeszcze trudów wojny. Jedynie nauczyciel szkoły elementarnej w Hołownie

Iwan Słyszko (Sliszko) po ogłoszeniu mobilizacji zgłosił się dobrowolnie do ar-

mii carskiej na początku sierpnia 1914 r. Został wcielony do 151. Piatigorskie-

go Pułku Piechoty, ale nie został pozbawiony zajmowanego stanowiska i jego

żona pobierała wynagrodzenie (30 rubli miesięcznie) aż do początku 1918 r.62

W drugiej połowie lipca 1915 r. nastąpiła ewakuacja szkół elementarnych z gminy

Opole w głąb Rosji. Ewakuacja odbyła się w sprzyjającym do tego momencie,

mianowicie w okresie przerwy wakacyjnej. Po kilku tygodniach tułaczki pla-

cówki oświatowe wraz z ich nauczycielami znalazły się daleko poza miejscem

prowadzenia działań wojennych. W drugiej połowie sierpnia 1915 r. nauczyciel

szkoły z Grabówki G. Romanski przebywał już w Jekaterynosławiu (obecnie

Dniepropietrowsk)63, a nauczycielka z Opola – Wiera Tiwołowicz korespon-

dowała z naczelnikiem Chełmskiej Dyrekcji Naukowej z miejscowości Browary

w guberni czernihowskiej64. Szkoły znajdujące się na uchodźstwie nie zostały

zlikwidowane. Władze rosyjskie miały nadzieję powrotu na opuszczone tere-

ny i nie podejmowały decyzji o likwidacji placówek oświatowych. Nauczyciele

tych placówek nigdy nie zostali pozbawieni swoich stanowisk, tylko tymczaso-

wo przydzielono ich do pełnienia obowiązków w szkolnictwie elementarnym

60 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5336, p. 14; sygn. 5288, p. 5.

61 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. 5290 knlb.

62 I. Słyszko (Sliszko), ur. 6 X 1883 r. w Hołownie w rodzinie rolnika Prokopa Słyszki; żonaty;

prawo piastowania stanowiska nauczyciela w szkołach elementarnych uzyskał na podstawie eg-

zaminu złożonego przed Radą Pedagogiczną Progimnazjum Męskiego w Sandomierzu we wrze-

śniu 1905 r.; przed objęciem etatu nauczyciela w szkole elementarnej w Hołownie (z dniem 1 IX

1907 r.) na przełomie lat 1906–1907 był nauczycielem szkoły cerkiewno-para alnej w Murawcu

w powiecie bialskim guberni siedleckiej. Słyszko został mianowany nauczycielem w Hołownie

dzięki zaangażowaniu mieszkańców jego rodzinnej wsi. Skierowali oni co najmniej trzy pisma do

naczelnika Siedleckiej Dyrekcji Naukowej z prośbą o jego nominację jego do Hołowna. Prośby

swoje motywowali brakiem zaangażowania poprzedników Słyszki w pełnieniu obowiązków peda-

gogicznych. Według mieszkańców Hołowna pobyt w tej miejscowości traktowali jako 6–7-mie-

sięczny przymusowy okres pracy. Następnie opuszczali miejscowość, szukając możliwości otrzy-

mania etatu w innych szkołach działających na obszarze guberni siedleckiej lub lubelskiej. APL,

Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 2671 (cały poszyt); Komisariat Oświaty Ludowej dla Chełmsz-

czyzny, Podlasia i Polesia, sygn. 24, p. 15.

63 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 2451 knlb.

64 APL, Dyrekcje Szkolne, sygn. osobowe 3031 knlb.

W okresie niewoli narodowej 29

działającym w głębi Rosji lub też dobrowolnie zgłosili się do służby wojskowej

w jednostkach rezerwy funkcjonujących na głębokim zapleczu frontu.

Na terenie gminy Opole, poza rządowym szkolnictwem elementarnym, po-

jawiły się także inne formy szkolnictwa popierane przez rząd carski. Począwszy

od 1884 r. na obszarze Królestwa Polskiego rozpoczęła się realizacja programu

rozbudowy tzw. szkół cerkiewno-para alnych i szkół gramoty. Ciężar prac nad

budową struktury tego typu szkolnictwa spoczywał na władzach prawosławnej

diecezji chełmsko-warszawskiej (od sierpnia 1905 r. dwóch diecezji: warszaw-

skiej i chełmskiej). Na terenie guberni siedleckiej i lubelskiej kwestie te spoczęły

w rękach Chełmskiego Zarządu Duchownego (do sierpnia 1905 r.). Według

wysoko postawionych urzędników z kręgu cara Aleksandra III tworzenie tego

typu placówek oświatowych dawało znacznie pewniejsze gwarancje prawidłowe-

go i prawomyślnego wykształcenia obywateli imperium Romanowów w duchu

religijnym i narodowym65. Stąd też w czerwcu 1884 r. wspomniany władca ro-

syjski wydał ukaz określający zasady ich tworzenia, podstawy programowe oraz

źródła  nansowania. Przewidywano istnienie dwuklasowych i jednoklasowych

szkół cerkiewno-para alnych oraz szkół gramoty. Dużą rolę w ich tworzeniu

mieli odgrywać proboszczowie para i prawosławnych, którzy byli bardzo dobrze

zorientowani w potrzebach edukacyjnych para an66.

Uczniowie szkół jednoklasowych (najczęściej spotykanych) cerkiewno-pa-

ra alnych mogli nauczyć się: umiejętności czytania i pisania w języku rosyjskim,

podstaw algebry, kaligra i, religii prawosławnej oraz podstawowych pojęć z za-

kresu historii Cerkwi prawosławnej. W szkołach gramoty obecne były jedynie

następujące przedmioty: religia prawosławna, nauka czytania i pisania. Zamierza-

no tworzyć szkoły o charakterze koedukacyjnym, a także przeznaczone jedynie

dla dziewcząt67.

Akcja tworzenia omawianych placówek oświatowych nie ominęła obszaru

gminy Opole. Działały tutaj dwie para e prawosławne – w Opolu i Hołownie.

Ich proboszczowie stosunkowo późno przystąpili do tworzenia tego typu pla-

cówek. Było to spowodowane przede wszystkim ograniczoną liczbą środków

dysponowanych przez Diecezjalną Radę Szkolną – organ nadzorujący wspo-

mniane placówki oświatowe. Pierwsza placówka oświatowa szkolnictwa cerkiew-

nego – szkoła gramoty, zaczęła działać w Lubiczynie od 1 X 1897 r. Rok później

65 E. Staszyński, Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim. Od powstania styczniowego do

I wojny światowej 1864–1914, Warszawa 1968, s. 30–31; A. Latawiec, Szkoły cerkiewno-para al-

ne na terenie powiatu włodawskiego na początku XX wieku, [w:] Włodawa. Szkice z dziejów miasta

w XX stuleciu, studia pod red. M. Bema, A. Duszyka i K. Latawca, Włodawa 2012, s. 7–8.

66 A. Latawiec, op. cit., s. 8.

67 Ibidem.

30 Historia szkół w gminie Podedwórze

taka szkoła zaczęła działać w Rusiłach. W 1900 r. dzieci z Zaliszcza mogły już

uczęszczać do szkoły cerkiewno-para alnej. Proboszcz w Hołownie w 1901 r.

doprowadził do powstania żeńskiej szkoły cerkiewno-para alnej. Ostatnia szkoła

cerkiewna zaczęła działać od 1 X 1905 r. w Kalince68. Niektóre ze szkół, zakładane

jako szkoły gramoty, otrzymały wyższą rangę – jednoklasowej szkoły cerkiewno-

-para alnej (Zaliszcze). Zasługi w rozwoju sieci szkół cerkiewno-para alnych

w gminie Opole miał proboszcz miejscowej para i prawosławnej – Atanazy

Salwicki, który od 4 VI 1902 r. do chwili ewakuacji w 1915 r. był członkiem

Włodawskiego Powiatowego Oddziału Diecezjalnej Rady Szkolnej69.

Tab. 5. Wykaz szkół działających na obszarze gminy Opole z wyszczególnieniem zadań

pełnionych przez duchowieństwo prawosławne

Para a Miejscowość Charakter szkoły Funkcja proboszcza

para i prawosławnej Nauczyciel religii prawosławnej

Hołowno

Hołowno rządowa szkoła elementarna katecheta i opiekun ks. Jan Budziński

Hołowno żeńska szkoła cerkiewno-

-para alna katecheta i kierownik ks. J. Budziński

Zaliszcze koedukacy jna szkoła

cerkiewno-para alna kierownik nauczyciel pod nadzorem

ks. J. Budzińskiego

Mosty rządowa szkoła elementarna opiekun nauczyciel pod nadzorem

ks. J. Budzińskiego

Opole

Opole rządowa szkoła elementarna k atecheta i opiekun ks. Atanazy Salwicki

Rusiły koedukacyjna szkoła

cerkiewno-para alna kierownik nauczyciel pod nadzorem

ks. A. Salwickiego

Kalinka koedukacyjna szkoła

cerkiewno-para alna kierownik nauczyciel pod nadzorem

ks. A. Salwickiego

Lubiczyn koedukacyjna szkoła

cerkiewno-para alna kierownik nauczyciel pod nadzorem

ks. A. Salwickiego

Grabówka rządowa szkoła elementarna opiekun nauczyciel pod nadzorem

ks. A. Salwickiego

Źródło: Archiwum Para i Rzymskokatolickiej w Opolu, Ведомость о школах по приходам 3 Влодавского благочи-

ническаго округа с указанием отношения к сим школам приходским священников и кто преподает Закон Божий.

Szkoły cerkiewno-para alne tworzono w celach pogłębienia w społeczeń-

stwie poczucia wierności wobec dynastii panującej w Rosji. Na pograniczu et-

niczno-wyznaniowym szkolnictwo to miało niewątpliwie wymiar rusy kacyjny.

Nie oznaczało to jednak wyraźnego bojkotu tych placówek oświatowych. Dane

68 APL, Klirowyje Vedomosti, sygn. 987, k. 8, 34; sygn. 1003, k. 10v, 50v; Archiwum Para i

Rzymskokatolickiej w Opolu (dalej: APRO), Ведомость об церкви в посаде Ополе; AZPOP,

Kronika Szkoły Podstawowej w Zaliszczu, s. 2; Zarys dziejów oświaty i ZNP w pow. parczewskim,

red. S. Jadczak, Parczew 2005, s. 65; A. Latawiec, op. cit., s. 16–17.

69 Седлецкая Губерния. 1908, Siedlce 1908, s. 225; Седлецкая Губерния. 1913, Siedlce

1913, s. 199.

W okresie niewoli narodowej 31

z 1914 r. zawarte w tabeli 6 pokazują, że nie tylko prawosławne dzieci uczęszczały

do tych szkół. Chętnie do nich tra ały dzieci wyznania rzymskokatolickiego.

Ich rodzice decydowali się na to z powodu sytuacji ekonomicznej. Nieodpłatna

nauka była magnesem przyciągającym katolików, a miejscowe duchowieństwo

prawosławne nie przeszkadzało temu procesowi. Innym czynnikiem wpływają-

cym na obecność katolików była stosunkowo łatwa dostępność ze względu na

bliskość położenia szkoły.

Tab. 6. Uczniowie szkół cerkiewno-para alnych na terenie gminy Opole w 1914 r.

Lokalizacja

szkoły

Liczba

chłopców

Liczba

dziewcząt

Liczba

prawosławnych

Liczba

katolików

Źródła utrzymania

para a skarb państwa

Hołowno 1 30 20 11 1,20 435,50

Kalinka 9 5 14 0 0 440,0

Lubiczyn 33 15 40 8 0 430,0

Rusiły 34 16 31 19 9,45 430,0

Zaliszcze 18 15 7 26 1,20 440,0

Źródło: A. Latawiec, Szkoły cerkiewno-para alne na terenie powiatu włodawskiego na początku XX wieku, [w:] Włodawa.

Szkice z dziejów miasta w XX stuleciu, studia pod red. M. Bema, A. Duszyka i K. Latawca, Włodawa 2012.

Po upadku Rządu Tymczasowego rząd bolszewicki – Rada Komisarzy Lu-

dowych – podpisał na początku marca 1918 r. traktat pokojowy w Brześciu Li-

tewskim z Niemcami i Austro-Węgrami. Obszar Chełmszczyzny i Podlasia został

przekazany państwu ukraińskiemu. Władze w Kijowie przystąpiły do organizacji

szkolnictwa elementarnego m.in. na obszarze gminy Opole. Proces ten odby-

wał się na zasadzie przejmowania pod władzę Komisariatu Oświaty Ludowej

Chełmszczyzny, Podlasia i Polesia szkół ewakuowanych z guberni chełmskiej

latem 1915 r. Oznaczało to odtworzenie czterech szkół elementarnych w Opolu,

Hołownie, Grabówce i Mostach70. Miały rozpocząć swoją działalność po po-

wrocie na obszar gminy Opole. Niestety, nie ma pewności, czy doszło do ich

aktywowania na interesującym nas obszarze.

Życie lokalnej społeczności, zdziesiątkowanej z powodu przymusowej ewa-

kuacji rosyjskiej, z wolna ulegało odbudowie. Władze okupacyjne niemieckie

i austro-węgierskie liczyły na szybkie uzyskanie poparcia społeczeństwa polskie-

go, które z kolei oczekiwało nadania pewnych swobód, a wśród nich np. umoż-

liwienia rozwoju struktur szkolnictwa elementarnego. Godne zauważenia jest

to, że liczba tych szkół na obszarze Królestwa Polskiego w 1917 r. była przeszło

3 tysiące wyższa niż w 1914 r.71 Proces ten nie ominął również obszaru gminy

70 APL, Komisariat Oświaty Ludowej dla Chełmszczyzny, Podlasia i Polesia, sygn. 24, p. 15–16.

71 Z. Marciniak, Sprawa upowszechnienia nauczania początkowego w Królestwie Polskim sierpień

1914–sierpień 1917, Wrocław 1962, s. 22–25.

32 Historia szkół w gminie Podedwórze

Opole. Miejscowe elity społeczne, które uniknęły ewakuacji, już kilka tygodni po

ustąpieniu wojsk rosyjskich zadbały o założenie polskich szkół elementarnych.

W Opolu działała szkoła, w której w charakterze nauczycielek pracowała Maria

Powieka i jej córka (pochodzące z Warszawy)72. Podobna szkoła, z polskim ję-

zykiem nauczania, powstała też w Zaliszczu. Umieszczona została w budynku

opustoszałej szkoły cerkiewno-para alnej. W charakterze nauczyciela pracował

w niej mieszkaniec Zaliszcza – Słyszko73. W 1916 r. podobna szkoła została ulo-

kowana w Mostach (przeniesiono ją z Antopola). We wszystkich szkołach dzia-

łających pod okupacją niemiecką prowadzono naukę w języku polskim. Uczono

w nich czytania, pisania, podstaw arytmetyki, historii i śpiewu. Wojskowe wła-

dze okupacyjne nie stwarzały większych przeszkód w rozbudowie szkolnictwa

podstawowego. Starano się także uczyć podstaw języka niemieckiego74. Był on

niezbędny do funkcjonowania w nowej tymczasowej rzeczywistości politycznej.

Lata 1915–1918 były bardzo ważnym okresem, w którym mogły powstawać

nowe placówki oświatowe. Miało to istotny wpływ na ukształtowanie się sieci

szkolnej w wolnej Polsce po 1918 r.

72 Zarys dziejów oświaty..., s. 64.

73 AZPOP, Kronika Szkoły Podstawowej w Zaliszczu, s. 2; Zarys dziejów oświaty..., s. 65.

74 AZPOP, Kronika Szkoły Podstawowej w Mostach, knlb., knlb.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej

W listopadzie 1918 r. rozpoczął się proces odbudowy państwa polskiego.

Rozwój szkolnictwa zaczął się znacznie wcześniej. Już 1 października 1917 r.

Polacy uzyskali wpływ na proces budowy własnego szkolnictwa za sprawą dzia-

łalności Departamentu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – organu

wykonawczego Tymczasowej Rady Stanu. Zaczęto tworzyć terenowe struktu-

ry administracji szkolnej, takie jak: okręgowe inspektoraty szkolne, okręgowe

rady szkolne, dozory i opieki szkolne1. Takie działania przygotowały grunt pod

stworzenie struktur oświatowych w przyszłym niepodległym państwie polskim.

W dniu 7 lutego 1919 r. został wprowadzony w niepodległej Polsce obowią-

zek szkolny. Wszystkie dzieci w wieku szkolnym (od 7 do 14 roku życia) zobo-

wiązane były do uzyskania wykształcenia w szkołach powszechnych2. Zakładano,

że dzieci będą musiały obowiązkowo odbyć naukę w 7-letniej szkole powszech-

nej. Były to oczywiście plany, gdyż sieć takich szkół nie istniała. Zakładano, że

w przyszłości uda się jednak takową zorganizować. Postanowienie o obowiązku

szkolnym było swoistym nowum. Nie powinien dziwić fakt jego ogłoszenia.

Rodzącemu się państwu polskiemu potrzebni byli obywatele świadomi swojej

przynależności państwowej, potra ący czytać i pisać, posiadający co najmniej

wykształcenie podstawowe – by mogli sprawnie funkcjonować w nowoczesnym

państwie. Władze polskie przystąpiły do programu zwalczania analfabetyzmu

przez niedopuszczenie do jego rozprzestrzeniania się w związku z zauważalnym

przyrostem demogra cznym.

Do 17 lutego 1922 r., do momentu uchwalenia ustawy o zakładaniu i utrzy-

mywaniu szkół powszechnych, placówki oświatowe działały na podstawie tym-

czasowych przepisów z lat poprzednich. Nowe ustawodawstwo przyjęło, że

obowiązek zakładania i utrzymywania szkół spadał na gminy. Mogły one liczyć na

pomoc  nansową ze strony rządu. Przepisy te miały obowiązywać aż do 1932r.,

czyli do wprowadzenia tzw. reformy jędrzejewiczowskiej. Ta ostatnia, przyjęta

przez Sejm RP w dniu 11 marca 1932 r., zakładała: istnienie szkoły podstawowej,

w której nauka trwała 7 lat; istnienie szkół trzech stopni: I stopnia – z obsadą

1 Dziennik Urzędowy Departamentu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Tym-

czasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, 1917, nr 1, poz. 1; M. Pęcherski, M. Świątek, Organi-

zacja oświaty w Polsce w latach 1917–1977. Podstawowe akty prawne, Warszawa 1978, s. 137–144.

2 Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1919,

nr2, poz. 2.

34 Historia szkół w gminie Podedwórze

1–2 nauczycieli i liczbą uczniów do 120; II stopnia – z obsadą 3–4 nauczycieli

i liczbą uczniów do 210; III stopnia – o liczbie nauczycieli 5 i więcej3.

Na terenie gminy Opole w chwili odzyskania przez Polskę niepodległości

działały szkoły powstałe jeszcze w okresie okupacji niemieckiej lat 1915–1918.

Mowa jest więc o placówkach oświatowych w: Hołownie, Mostach i Zaliszczu.

Prawdopodobnie w pierwszych latach funkcjonowania wolnej Polski działała

także szkoła w Opolu, chociaż nie zachowały się o niej jakiekolwiek informa-

cje. Potwierdzenie tego stanu znajduje się w źródle przechowywanym aktualnie

w archiwum miejscowej para i rzymskokatolickiej. Okazuje się, że w 1920 r. na

terenie interesującej nas gminy działały szkoły w: Opolu, Grabówce, Mostach,

Zaliszczu, Hołownie i Podedwórzu, z czego tylko w jednej – w Grabówce – nie

prowadzono lekcji z powodu fatalnego stanu budynku, w którym mieściła się

ta placówka oświatowa4.

W budowie struktury szkolnictwa powszechnego w gminie Opole ważną

rolę odegrały osoby skierowane tutaj z obszaru Galicji. Tam szkolnictwo polskie,

mające spore doświadczenia z końca XIX i początku XX w., posiadało wykwa-

li kowane kadry, które zostały skierowane na obszar byłego zaboru rosyjskiego

w celu tworzenia placówek oświatowych najniższego szczebla. Jeden z pedago-

gów galicyjskich – Chisiaczka, tra ł do szkoły w Zaliszczu, zaś w szkole w Opolu

pracował Wincenty Kłos5. W 1920 r. w szkołach istniejących na obszarze gminy

Opole pracowali następujący nauczyciele: w Opolu – Jan Bajora; w Mostach – Jó-

zefa Staniszewska; w Grabówce – Petronela Kozłowska; w Hołownie – Janina

Skowrońska; w Zaliszczu – Ewa Budzyńska i w Podedwórzu – Bolesława Fili-

powicz6. Bardzo trudno ustalić, skąd pochodzili ci pedagodzy. Prawdopodobnie

część z nich pochodziła z obszaru „polskiego Piemontu”, któremu przypadło za-

danie odtwarzania szkolnictwa opartego na polskich wzorcach wypracowanych

na obszarze Galicji. Taka sytuacja miała miejsce w sąsiedniej gminie Wisznice7.

Bezpośredni nadzór nad szkolnictwem powszechnym działającym na ob-

szarze gminy Opole miał sprawować tzw. dozór szkolny. W jego skład wchodzi-

ły najczęściej osoby cieszące się szacunkiem w lokalnym środowisku. Stąd też

był w niej obecny przedstawiciel wójta, przedstawiciele kadry pedagogicznej

zatrudnionej na obszarze gminy, majętniejsi chłopi oraz proboszcz miejscowej

3 Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1932, nr 38, poz. 389.

4 APRO, Pismo księdza proboszcza para i rzymskokatolickiej w Opolu do Kurii Diecezjal-

nej Podlaskiej w Janowie z lutego 1921 r.

5 AZPOP, Kronika Szkoły Podstawowej w Zaliszczu, s. 2; Kronika Szkoły Podstawowej

w Opolu, knlb.

6 APRO, Pismo księdza proboszcza para i rzymskokatolickiej w Opolu do Kurii Diecezjal-

nej Podlaskiej w Janowie z lutego 1921 r.

7 D. Tarasiuk i in., op. cit., s. 135–136.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 35

para i rzymskokatolickiej. Do zadań dozoru szkolnego należało: porozumiewa-

nie się z Radą Szkolną Powiatową we Włodawie co do działań czynionych na

płaszczyźnie szkolnictwa powszechnego; ustalanie budżetów wszystkich szkół

działających na obszarze gminy; zawieranie umów wynajmu pomieszczeń dla

izb szkolnych; sporządzanie protokołów zdawczo-odbiorczych przy zmianach

personalnych na stanowiskach kierowników szkół i nauczycieli; wybieranie i za-

twierdzanie głównych opiekunów szkół; egzekwowanie powszechnego obowiąz-

ku szkolnego (wystosowywanie upomnień, nakładanie kar itp.); podejmowanie

decyzji o wszelkich inwestycjach w szkołach (remonty, budowy, zakupy wypo-

sażenia technicznego, pomocy dydaktycznych i książek do bibliotek szkolnych)

itd. Wszyscy członkowie dozoru swoje obowiązki sprawowali nieodpłatnie, z wy-

jątkiem sekretarza prowadzącego całą dokumentację kancelaryjną. Niestety stan

zachowanych źródeł nie pozwala na identy kację wszystkich członków dozoru

szkolnego w Opolu. Z całą pewnością w latach trzydziestych XX w. w jego skład

wchodzili: Joachim Sołowij (sekretarz), Stefan Sarlej8 (nauczyciel, później także

sekretarz), Edward Kijański, Wacław Szcześniewski, Paweł Tymoszuk, ks. Michał

Wójtowicz, ks. Stanisław Klimkiewicz, Józef Nogal itd. Zachowane protokoły

posiedzeń z tego okresu umożliwiają zapoznanie się z charakterem kosztów ge-

nerowanych przez szkoły, o czym można się przekonać, analizując tabelę 7.

Tab. 7. Charakter wydatków na szkoły powszechne w gminie Opole

w roku szkolnym 1934/1935

Cel wydatku Opole Hołowno Grabówka Zaliszcze Leoncin

Wynajem lokalu 465,0 0 0 167,50 200,0

Opał 200,0 150,0 85,0 48,0 48,0

Oświetlenie 15,40 7,0 3,50 3,50 3,50

Remont budynków 25,0 40,0 50,0 10,0 10,00

Utrzymanie czystości 368,0 210,0 156,0 106,0 107,0

Ubezpieczenie przeciwpożarowe 23,16 50,0 11,56 0 0

Materiały piśmienne 50,0 30,0 20,0 30,0 20,0

Prenumerata czasopism 40,0 28,0 28,0 28,0 28,0

Nagrody szkolne 60,0 40,0 20,0 20,0 20,0

Zakup sprzętu szkolnego 13,0 60,0 10,0 21,0 70,0

Bielenie szkoły 40,0 20,0 20,0 0 0

Ropowanie 24,50 21,0 14,0 10,50 10,50

Mydło 15,0 10,0 5,0 5,0 5,0

Drewutnia i ustępy 0 140,0 0 0 0

Ogółem 1339,06 806,0 423,06 449,50 522,0

Źródło: AZPOP, Protokół posiedzenia Dozoru Szkolnego gm. Opole, z dnia 14 X 1933 r.

8 Nauczyciel szkoły powszechnej w Hołownie (do 1939 r.).

36 Historia szkół w gminie Podedwórze

Odwołanie Stefana Sobczuka od grzywny za niewypełnianie obowiązku szkolnego przez dziecko, 1936 r.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 37

Koło Młodzieży Katolickiej w Opolu – wyświęcenie sztandaru, w środku Zo a Zaleska

38 Historia szkół w gminie Podedwórze

Jak można zauważyć, największe koszty generowały takie pozycje, jak najem

pomieszczeń dla izb lekcyjnych (Opole, Zaliszcze, Leoncin), zapewnienie opału

oraz utrzymanie czystości. Na szczęście dla dozoru szkolnego wynagrodzenia dla

nauczycieli szkół powszechnych były przekazywane ze skarbu państwa. W prze-

ciwnym razie gminy nie byłyby w stanie podołać obciążeniom  nansowym.

Dozór szkolny każdej szkole powszechnej przydzielał opiekuna. Funkcję

tę zawsze sprawowała osoba zamieszkująca w miejscowości, w której funkcjo-

nowała placówka oświatowa. Do jego zadań należało doraźne dbanie o interesy

szkoły. Mógł on również brać udział w posiedzeniach dozoru szkolnego, gdzie

przedstawiał różne sprawy związane z podległą mu szkołą, np. w Grabówce od

12 września 1936 r. taką funkcję piastował Dymitr Zielonka9.

15 listopada 1937 r. miała miejsce reorganizacja szkół działających na ob-

szarze gminy Opole. Zmiany te przedstawiały się następująco: trzyklasowa szkoła

powszechna w Opolu – uzyskała miano szkoły powszechnej II stopnia; dwu-

klasowe szkoły powszechne w Grabówce i Hołownie – I stopnia; jednoklasowe

szkoły powszechne w Leoncinie i Zaliszczu – I stopnia10.

Szkoła w Opolu, najliczniejsza na terenie gminy, borykała się z problemami

lokalowymi. Lekcji nie prowadzono w jednym budynku szkolnym. W latach

trzydziestych wynajmowano dodatkowo lokal od Michała Osolińca w Kolo-

nii Podedwórze oraz Józefa Lewczuka w Kolonii Opole11. Doprowadziło to do

opracowania odpowiedniego systemu kształcenia dzieci w poszczególnych od-

działach. W każdym wynajętym pomieszczeniu skumulowano dzieci z dwóch

oddziałów w następującym systemie: I–II, III–IV i V–VI.

W szkole powszechnej w Opolu w okresie międzywojennym pracowali

przedstawiciele grona pedagogicznego płci męskiej i żeńskiej. Należy tutaj w ymie-

nić: Wincentego Kłosa, Marię Kłos, Piotra Samczyka, Kazimierza Jakubowicza

(kierownik), Marię Jurnę, Michała Poździka, ks. Franciszka Małysa, ks.Stani-

sława Klimkiewicza, ks. Józefa Grądzkiego, Joachima Sołowija (kierownik), Zo-

 ę Stankiewicz, Stanisława Nowosada (kierownik), Wacława Szcześniewskiego,

Józefa Żagla, Józefa Nogala, Julię Rychlicką, Wacława Szewczyka, Aleksandrę

Łupkowską, Józefa Łupkowskiego, Kazimierza Bobryka (kierownik)12.

9 AZPOP, Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1936 r.

10 AZPOP, Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1937 r.

11 AZPOP, Protokół posiedzenia Dozoru Szkolnego gm. Opole, odbytego dnia 14 IX 1931 r.;

Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1933 r.; Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1934 r.;

Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1935 r.

12 Z. Stankiewicz z Opola tra ła do Białki. S. Nowosad do Opola tra ł z Mszanny. A. Łup-

kowska do Opola przybyła z Kolonii Kulczyn. J. Nogal z Opola został przeniesiony do szkoły

w obwodzie zamojskim. APLoCh, Inspektorat Szkolny w Chełmie, sygn. 117, k. 35.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 39

Tab. 8. Liczba uczniów poszczególnych oddziałów szkoły elementarnej

w Opolu w latach 1925–1933

Rok szkolny Liczba dzieci w danym oddziale Ogółem

I II III IV V VI

1925/1926 50 22 28 15 14 5 129

1927/1928 39 24 25 11 14 0 113

1928/1929 43 33 18 14 14 0 122

1929/1930 38 45 19 16 6 5 129

1931/1932 38 37 36 27 10 5 153

1932/1933 35 29 30 24 17 5 140

1933/1934 35 36 34 26 25 11 167

1934/1935 35 33 43 28 25 20 184

1935/1936 27 31 34 44 30 26 192

Źródło: AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Opolu z lat 1925–1934; Księga Protokołów Posiedzeń R ady Pedagogicznej

Szkoły Powszechnej w Opolu z lat 1930–1936.

Do szkoły opolskiej w roku szkolnym 1938/1939 uczęszczało 189 dzieci.

Średnia frekwencja liczyła 90,14% i była najwyższą na terenie gminy. Wobec

opiekunów 28 dzieci dozór szkolny wyciągnął konsekwencję nieprzestrzega-

nia ustawy o powszechnym obowiązku szkolnym. Działała tutaj Spółdzielnia

Uczniowska i Szkolna Kasa Oszczędnościowa (SKO). Bardzo dobrze działała

biblioteka szkolna, licząca w czerwcu 1939 r. 389 dzieł w 409 tomach. Prenu-

merowano m.in. czasopisma „Płomyk”, „Płomyczek”, „Mały Płomyczek”, „Ga-

zetkę Szkolną” i „Młodego Spółdzielcę”. Szkoła posiadała tzw. poczekalnię dla

dzieci mieszczącą się w Podedwórzu. Warunki sanitarne były stosunkowo dobre.

W każdej klasie znajdowała się umywalka z miednicą, wiadro, ręcznik i mydło.

Starano się także zapewnić chociaż niewielką pomoc najuboższym dzieciom.

W razie niesprzyjających warunków atmosferycznych dzieci mogły skorzystać

z płaszcza, ciepłej bielizny itd. Ponadto Powiatowy Komitet Pomocy Dzieciom

przekazał na zapomogi 19,76 zł. W trakcie trwania roku szkolnego 1938/1939

odbyto trzy zebrania z rodzicami, na których nie było zbyt wysokiej frekwencji.

Poruszano na nich tematy związane z bieżącą działalnością szkoły, funkcjono-

waniem Polskiego Związku Zachodniego czy sprawy Pożyczki Obrony Przeciw-

lotniczej. W ostatnich miesiącach przed wybuchem II wojny światowej szkoła

w Opolu zakupiła pomoce dydaktyczne w postaci map i obrazów. Finanse na ten

cel uzyskano z budżetu gminy, dobrowolnych wpłat rodziców (roczna składka

0,5 zł), okolicznościowych imprez szkolnych i oszczędności z lat poprzednich.

Stanowisko kierownika i nauczyciela sprawował Kazimierz Bobryk13.

13 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 213, k. 1–1v.

40 Historia szkół w gminie Podedwórze

Placówka oświatowa w Hołownie w okresie międzywojennym była drugą

pod względem liczby uczniów szkołą w gminie Opole. Posiadała niższy status niż

ta mieszcząca się w Opolu i Podedwórzu. Jej społeczność uczniowska liczyła od

60 do 130 uczniów w różnym okresie działalności14. Nauczycielami w Hołownie

byli m.in. Stefan Sarlej, Maria Sarlej itd.

Tab. 9. Liczba uczniów w szkole powszechnej w Hołownie w latach 1932–1936

Rok szkolny Klasa I K lasa II Klasa III Klasa IV Klasa V Ogółem

1932/1933 36 15 24 39 13 127

1933/1934 24 25 15 36 13 113

1934/1935 17 21 37 21 21 117

1935/1936 22 18 39 25 9 113

Źródło: AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Hołownie z lat 1932–1936; Księga Protokołów Zebrań R odzicielskich przy

Szkole Powszechnej w Hołownie z lat 1934–1947.

Trudności sprawia nakreślenie dziejów szkoły powszechnej w Grabówce, bo-

wiem nie zachowały się w dostatecznej ilości źródła umożliwiające nawet w krótkim

zarysie scharakteryzowanie tej placówki oświatowej. Wiadomo, że przez dłuższy

czas należała ona do grona szkół najniższego szczebla, czyli była jednoklasową

szkołą składającą się z czterech oddziałów z etatem jednego nauczyciela. Sytuacja

zmieniła się z dniem 1 września 1936 r., kiedy to szkoła ta decyzją inspektora

szkolnego w Chełmie otrzymała status placówki dwuklasowej z dwoma pedagoga-

mi15. Szkoła powszechna w Grabówce z dniem 1 września 1936 r. zyskała nowego

nauczyciela – Antoniego Wojtalę, którego po roku (1października 1937 r.) zastąpił

Czesław Laskowski16. Budynek szkoły znajdował się w fatalnym stanie technicz-

nym. W sierpniu 1937 r. remontu wymagały wszystkie podłogi oraz su ty. Pomimo

trudności nie przeszkadzało to w dalszej działalności szkoły w Grabówce. Raport

z końca czerwca 1939 r. w następujący sposób przedstawił panującą tu sytuację:

do szkoły tej było zapisanych 125 dzieci (z czego 5 z urzędu). Samo zapisanie nie

oznaczało realizacji obowiązku szkolnego. Frekwencja obecności dzieci kształtowa-

ła się w granicach od 81% do 91%. Z powodu niewywiązywania się z obowiązku

szkolnego dozór szkolny zdecydował się nałożyć na rodziców 40 uczniów kary

 nansowe, jednak żadnej z nich nie zdołano wyegzekwować. Kierownik szkoły

sygnalizował, że udało się zrealizować cały program nauczania. Wymienił też słabą

frekwencję jako czynnik utrudniający pracę z uczniami. Miało to ogromny wpływ

na poziom nauczania i zakres przyswojonego przez uczniów materiału. W szkole

14 AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Hołownie z 1936 r.

15 AZPOP, Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1936 r.

16 AZPOP, Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1936 r.; Akta Dozoru Szkolnego gminy

Opole z 1937 r.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 41

powszechnej w Grabówce działała Szkolna Kasa Oszczędnościowa oraz Spółdziel-

nia Uczniowska. Ta ostatnia wraz z komitetem rodzicielskim oraz władzami gminy

przyczyniła się do zakupu książek dla biblioteki szkolnej, która liczyła w czerwcu

1939 r. 177dzieł. Szkoła prenumerowała także czasopisma dla dzieci, takie jak:

„Płomyk”, „Płomyczek” i „Mały Płomyczek”17.

Wypada też wspomnieć o szkole w Leoncinie, która należała do szkół naj-

niższego szczebla wśród szkół powszechnych. W ostatnim roku szkolnym przed

wybuchem II wojny światowej frekwencja w tej szkole wynosiła 91%. Uczęsz-

czało do niej 62 uczniów. Jedynie opiekunom 10 dzieci nałożono kary za nie-

wywiązywanie się z obowiązku szkolnego. W szkole istniała SKO i Spółdzielnia

Uczniowska. Funkcjonowała biblioteka szkolna, która liczyła 158 dzieł w 162

tomach. Księgozbiór uzupełniano dzięki środkom uzyskiwanym z gminy Opo-

le oraz otrzymanym od osób prywatnych. W trakcie trwania roku szkolnego

1938/1939 odbyło się 7 zebrań opieki szkolnej, 8 zebrań z rodzicami. Omawiano

na nich kwestie związane z frekwencją w szkołach, chorobami zakaźnymi, funk-

cjonowaniem przepisów przeciwpożarowych itd. Na potrzeby szkoły wydano

490,18 zł. W sumie tej zapisano także 70 zł o arowanych na zakup karabinu

dla jednego z pułków artylerii lekkiej18. Funkcję kierownika i nauczyciela szkoły

w Leoncinie w okresie międzywojennym łączyły: Zo a Stadnikowa (do 1wrze-

śnia 1936 r.) i Stefania Czaplanka/Lisiecka (od 1 września 1936 r.). Szkoła w la-

tach trzydziestych znajdowała się w pomieszczeniach wynajmowanych od Natalii

Ciemniewskiej, której z tego tytułu przekazywano 200 zł rocznie19.

Najwyższa frekwencja obecności dzieci w roku szkolnym 1938/1939 miała

miejsce w szkole w Zaliszczu. Liczyła ona 39 dzieci, a godne zauważenia jest to,

że wszystkie zostały dobrowolnie zapisane do tej placówki oświatowej. Tak jak

w innych szkołach funkcjonowała tutaj Spółdzielnia Uczniowska oraz SKO. Dzia-

łała też biblioteka licząca 207 dzieł w 211 tomach. Prenumerowano czasopisma

dla dzieci, a środki na ten cel uzyskano z gminnego dozoru szkolnego. Wyjątkowa

była prenumerata „Młodego Obywatela”, którą uzyskano w charakterze nagrody

od Polskiej Kasy Oszczędnościowej. Do takiego sukcesu przyczyniła się postawa

nauczycielki Natalii Domeńczukówny. Jej zaangażowanie w pracę dydaktyczną

z dziećmi było wyjątkowe. Zapał nauczycielki mógł jedynie osłabiać stan tech-

niczny szkoły. Placówka ta nie posiadała własnego boiska, toalety były w fatal-

nym stanie, w pomieszczeniu klasowym panowała ciasnota20. Nauczycielkami

17 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 176, k. 2–2v.

18 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 205, k. 4–4v.

19 AZPOP, Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1936 r.; Akta Dozoru Szkolnego gminy

Opole z 1933 r.

20 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 258, k. 4–4v.

42 Historia szkół w gminie Podedwórze

w Zaliszczu w okresie międzywojennym były m.in.: Barbara Kiner i Natalia Do-

meńczuk (od 1 września 1936 r.)

Tab. 10. Szkoły powszechne w gminie Opole w latach 1934–1936

Lokalizacja

szkoły Typ

Liczba uczęszczających

do szkoły wiosną w roku

Planowana liczba dzieci

w roku szkolnym

1934 1935 1936 1937 1934/35 1935/36 1936/37 1937/38

Grabówka 1-kl. 96 105 108 110 104 160 125 104

Hołowno 2-kl. 113 118 103 107 122 89 122 114

Leoncin 1-kl. 69 66 77 77 74 82 85 70

Opole 3-kl. 166 179 176 193 192 185 193 202

Zaliszcze 1-kl. 51 50 54 44 38 46 44 43

Źródło: APLoCh, Inspektorat Szkolny w Chełmie, sygn. 116, k . 5; sygn. 119, k. 5; sygn. 120, k. 2; Inspektorat Szkolny we

Włodawie, sygn. 259, k. 1–3.

O tym, jak przebiegała nauka w szkole powszechnej w połowie lat dwudzie-

stych w gminie Opole możemy przekonać się z lektury sprawozdania z działal-

ności placówki oświatowej w Zaliszczu we wrześniu 1926 r. Zapisano w nim:

W pierwszym oddziele j. polski: pogadanki o imionach i nazwiskach oraz ćwiczenia słu-

chowe, wzrokowe i ruchowe. Następnie omawiano obrazki, starające się aby dzieci same zwracały

uwagę na barwy i części ubrań postaci występujących, a także dążono do skupienia ich uwagi

przy opowiadaniu późniejszem. Nauczono dzieci zwracać uwagę na przedmioty otaczające, po-

znawać ich barwy i kształty, np. Jakie są domki? W jakich mieszka każde z nich? Kto pracował:

czego potrzebował przy budowie itd. W rozmówkach tych zwracano uwagę, aby dzieci mówiły

wyraźnie, głośno i możliwie całemi zdaniami. Urzeczywistnieć to się dało dopiero po miesiącu

takiej systematycznej pracy. Na podstawie wierszyka pt. Zosia i kicia były pogadanki higieniczne.

Tu również ujęto w ramy „rodzina” i kto do niej należy? Opowiadano dzieciom krótkie bajeczki,

aby mogły spamiętać i opowiedzieć je w domu siostrzyczkom. Z rachunków: rozdano dzieciom

po 10 fasolek, żołędzi, kasztanów, krążków i patyczków i metodą odwzorowywania starano się,

aby dzieci stwierdzały równość i nierówność zbiorów. I tu przerobiono pojęcia: równy, nie-

równy, większy, mniejszy, szeroki, wąski, cienki, gruby, nad, pod, obok. Porównywane też były

palce u rąk; wzrost dzieci i nauczycielki, a także rysowano i porównywano odcinki na tablicy.

Porównywano również powierzchnie krążków, układając je od największego do najmniejszego.

Ze śpiewu nauczano z wyklaskiwaniem Dzwoneczek szkolny na zabawach zaś Czyżyka, który jest

śpiewany z odpowiednią mimiką. Prócz tego nauczono dziat wę bawić się w Zając zka – Króla i jego

dzieci oraz Przerywane wojsko. Po miesiącu pobytu w szkole dziatwa zachowuje się przyzwoicie,

choć buńczuczno. Umie odpowiadać śmiało i pełnemi zdaniami. Opowiadają swobodnie różne

powiastki śmiało i bajeczki swojego utworu. Szybko i sprawnie umieją oznaczać, kiedy jest równo,

które jest więcej itd. Zabawiają się i śpiewają ochoczo na boisku szkolnym, a choć które bęcnie

na ziemię, to wstając, powiada jak w wierszyku „gdzieżby zuch bez guza”.

W oddziele II z języka polskiego przerobiono ust. Janek, Ala i Zosia czytając odstępami.

Przy czytaniu dbano o właściwą intonację głosu, zwalczając czytanie monotonne i zawodzące.

Kilkakrotnie nauczycielka, dając wzór, jak czytać należy, mały ustęp sama czytała. W ten spo-

sób przerobiono jeszcze dwa następne ustępy. Wysnuto równocześnie z każdego ustępu myśl

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 43

w formie pytania. Starano się, aby dzieci tworzyły i pisały także zdania przeczące i rozkazujące

pod kierownictwem nauczycielki, a także na robotę samodzielną jako zajęcie ciche. Przerobiono

też wiersz pt. Chłopczyk i kotek. Najpierw dzieci powtarzały go chórem, następnie pojedynczo,

w końcu uczyły się go na pamięć w domu. W następnym dniu opowiadano wierszyk i wygłaszano

pamięciowo. Z rachunków powtarzano cztery działania w zakresie „20” i rozszerzono zakres liczb

do 100 pełnemi dziesiątkami. Kreślono prostokąty, podstawa 10 cm. Dalej wzięto „Metr i jego

podział”. Każde z dzieci ma swój metr, którym mierzy długość ławki, ścian, linji itp. Brano też

przykłady na metr. Śpiew, gr y i gimnastyka jak w oddziale pierwszym. Z pracy uczniów w oddziale

II-gim jestem zupełnie zadowoloną. Są dobrze ułożone, swobodne i wesołe. W domu starają się

pełnić to wszystko co może podobać się nauczycielce. W III-cim oddziale z polskiego czytanie

ust. treści moralnej Synowie i miłość, tłumaczono wyrazy niezrozumiałe, oraz objaśniono za po-

mocą przykładowych wyrazów obowiązek, wdzięczność, dzielność itp. Starano się, aby dzieci

dobrze zrozumiały myśl przewodnią i żeby na podstawie dokonanego planu odpowiednio ustęp

opowiadały. Wzięto też jeden ustęp historyczny. Tu starano się na podstawie nabytych wiado-

mości w oddziale III-cim o Krakowie i Wandzie, ażeby przed czytaniem dzieci opowiedziały

o występujących osobach. Zresztą ciągłość czytania jak w powyższym ustępie. Głównie jednak

chodziło o zainteresowanie dzieci i obudzenie w nich miłości do Ojczyzny i jej przeszłości. Dano

też dzieciom kilka wypracowań krótkich i łatwych z ćwiczeń ustnych. Przerobiono wierszyk pt.

W lesie. Pisano dyktaty. Z gramatyki wzięto rzeczownik i jego podział. Z rachunków na tym

stopniu powtarzano 4 działania na liczbach nie przekraczających 100. Przerabiano o miarach

metrycznych i monetach krajowych. W dalszym ciągu rozszerzono materjał z zakresie 1000 same-

mi setkami. Z geogra i omawiano o zmianach pogody w celu zaprowadzenia wykresów pogody.

Wzięto też (na wycieczce) strony świata oraz najbliższe miejscowości będące w sąsiedztwie naszej

wsi. Z przyrody przerobiono „orkę” jako pracę jesienną, „o dżdżownicy i pędraku”. Dokładnie

opisano kreta jako tępiciela pędraków i wykazano jego użyteczność. Z historii były pogadanki

o Ojczystym kraju. Wykazano obowiązek, że znać trzeba swój kraj oraz jego przeszłość. Dano

też dzieciom dostateczne pojęcie o czasie i przestrzeni. Następnie wzięto o Słowianach jako na-

szych przodkach. Mówiono o wyglądzie naszego kraju przed 1000 lat, o zajęciu i sposobie życia

mieszkańców. Powtarzano podania o Lechu, Krakowie, Wańdzie i Piaście Kołodzieju. Rysunki:

Rysowano na podstawie okazu jabłko i gruszkę. Temat był obrany przez dzieci, również nie

krępowano je w wyborze (jaką barwą ołówków) materjału pracy. Zwracano też uwagę, aby

słabszym przyjść z pomocą i podtrzymywać ich chęć i ufność do pracy. Na robotach zszywano

potrzebne notesy, oprawiano książki, podziały godzin oraz przygotowywano sobie odpowiednie

zakładki do książek. Śpiew, gry i gimnastyka. Marsze ze śpiewem. Tworzenie kolumny dwójkowej

i czwórkowej. Powtarzano piosenki z roku ubiegłego. W oddziele IV-tym z polskiego przerobio-

no: jeden ustęp treści moralnej i jeden treści historycznej z uwzględnieniem planu. Ćwiczenia

ortogra czne i dyktaty jak w oddziele III-cim. Przerobiono rzeczownik, zaimek i przymiotnik,

oraz logiczny rozbiór zdań. Z rachunków: powtórzono działania z zakresie 1000 i rozszerzono

do 10 000. Powtórzono też miary metryczne i powierzchni. Przyroda i geogra a jak w oddziele

III-cim. Z geogra i brano jeszcze w oddziele IV strony świata, podrzędne i rzeźby na mapie.

Z historii wzięto w rozszerzeniu o Słowianach. Bajeczne dzieje Polski i Chrzest Polski. Śpiew,

gry i gimnastyka jak w oddziele III-cim21.

21 AZPOP, Akta Szkoły Podstawowej w Zaliszczu z 1926 r., knlb. W cytatach zachowano pi-

sownię oryginalną.

44 Historia szkół w gminie Podedwórze

Program szkoły powszechnej w dwóch dekadach istnienia wolnej Polski

wyraźnie ewaluował. Zależał od stopnia, jaki posiadała szkoła, co wiązało się

również w liczbą nauczycieli zatrudnionych w placówkach oświatowych. O tym

jakich przedmiotów oraz w jakim rozmiarze godzinowym ich nauczano w szko-

le powszechnej I stopnia z obsadą jednego nauczyciela możemy zapoznać się

poanalizie tabeli 11.

Szkoły powszechne działające na obszarze gminy były uposażone pewnymi

areałami ziemskimi. Wykorzystywano je na różne cele. Organizowano na nich bo-

iska szkolne. Urządzano ogródki szkolne, na których uczniowie w praktyce mogli

zapoznać się z podstawami ogrodnictwa. Niekiedy, jak to miało miejsce w Zalisz-

czu, grunt ze względu na swoje położenie nie był wykorzystywany. Znajdował się

stosunkowo w dużej odległości od wynajmowanego lokalu, w którym znajdowała

się szkoła. Zamierzano przeznaczyć go pod wzniesienie własnego budynku szkoły,

co miało być zrealizowane w pierwszej połowie lat czterdziestych XX w.22

Tab. 11. Rozkład godzinowy przedmiotów nauczanych w szkole powszechnej w Zaliszczu

wroku szkolnym 1938/1939

Nazwa przedmiotu Oddział (klasa) I Oddział (klasa) II Oddział (klasa) III Oddział (klasa) IV

Religia rzymskokatolicka 2 2 2 2

Język polski 6 6 7 5

Historia 0002

Geogra a w raz z nauką o pr zyrodzie 0 0 3 3

Arytmety ka z geometrią 4 4 4 4

Rysunek wraz z zajęciami praktycznymi 0 0 0 1

Śpiew wraz z ćwiczeniami cielesnymi 0 0 0 1

Źródło: AZPOP, Akta Szkoły Podstawowej w Zaliszczu z 1939 r., knlb.

Poważną rolę w procesie wychowawczym i działalności szkół powszechnych

w okresie międzywojennym zaczęły odgrywać zebrania rodzicielskie. Było to

swoiste nowum, bowiem np. przed I wojną światową w czasie zaborów rodzice

dzieci uczęszczających do szkół na terenie gminy Opole podejmowali jedynie

decyzję o  nansowaniu placówek oświatowych i ewentualnie mogli sugero-

wać zatrudnienie nauczyciela. Sytuacja ta diametralnie zmieniła się w okresie

istnienia wolnej Polski. Zebrania rodzicielskie, w których brali udział również

przedstawiciele kadry pedagogicznej, miały wielorakie zadania. Przede wszyst-

kim starano się dotrzeć do świadomości rodziców, że proces wychowawczy i na-

uczanie dzieci nie skupia się jedynie w murach szkoły, ten proces trwał również

22 AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Zaliszczu, Projekt organizacji Publicznej Szkoły Po-

wszechnej w Zaliszczu na rok szkolny 1939/40.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 45

w czasie pobytu ucznia w zaciszu domowym23. Zebrania rodzicielskie stawały się

także miejscem, gdzie odbywała się również edukacja osób starszych. Poruszano

przede wszystkim tematy związane z zachowaniem odpowiedniego stanu sani-

tarnego i higienicznego w środowisku wiejskim. W tym też celu przedstawiano

referaty specjalnie przygotowywane na ten cel, np. Maria Sarlej we wrześniu

1934r. wystąpiła z referatem „Higiena osobista i otoczenie”. Wystąpienie to nie

było przypadkowe. Starano się zwrócić uwagę na zachowanie higieny wśród

dzieci, szczególnie najmłodszych klas. Na następnym zebraniu rodzicielskim

M. Sarlejowa wystąpiła z kolejną prelekcją poświęconą powszechnie panującym

chorobom zakaźnym. W referacie pt. „Choroby zakaźne – ich przyczyny, skutki

i zapobieganie tymże” zwracała uwagę na zachowanie się w sytuacji wybuchu

epidemii jednej z ówcześnie groźnych chorób24.

Zebrania rodzicielskie były także miejscem propagowania powszechnie ist-

niejących tendencji w szkolnictwie powszechnym. Stefan Sarlej na jednym z ze-

brań mówił o działalności Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół

Powszechnych na terenie powiatu włodawskiego. Nakreślił w swoim wystąpieniu

korzyści płynące z istnienia tej organizacji. Wskazał także na celowość wspiera-

nia różnych inicjatyw budowlanych, mówiąc również o korzyściach płynących

z tego tytułu dla szkół działających na terenie gminy Opole. Odwoływał się do

obowiązku obywatelskiego rodziców, by chociaż najskromniejsze datki przeka-

zywali na pomoc towarzystwu. S. Sarlej wskazał na konieczność założenia koła

wspomnianego towarzystwa w Hołownie25.

Na zebraniach rodzicielskich uświadamiano rodziców o celowości oszczę-

dzania. Wspomniany już S. Sarlej wygłosił specjalnie przygotowany referat

„Oszczędność i jej znaczenie”. Nie bez przyczyny na jednym z zebrań poruszo-

no tę kwestię. Pod koniec pierwszej połowy lat trzydziestych XX w. pojawiły

się tendencje oszczędzania w Powszechnej Kasie Oszczędnościowej. Ta silnie

propagowana idea tra ła również do szkół. Każda z placówek szkolnych, działa-

jąca na obszarze gminy Opole, posiadała w swoich murach czynną Szkolną Kasę

Oszczędności np. w Grabówce na 120 uczniów 58 należało do SKO; w Hołownie

na 105 uczniów – 52; Zaliszczu na 39 uczniów – 37; Opolu i Leoncinie (nie-

określona liczba członków SKO)26.

23 AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Hołownie, Księga protokołów zebrań rodzicielskich

przy szkole w Hołownie z lat 1934–1947 (cały poszyt).

24 Ibidem.

25 Ibidem.

26 APLoCh, Inspektorat Szkolny we W łodawie, sygn. 176, k. 1; sygn. 179, k.1; sygn. 205, k. 2;

sygn. 213, k. 1; sygn. 258, k. 3.

46 Historia szkół w gminie Podedwórze

Tab. 12. Liczba i struktura wyznaniowa uczniów w szkole powszechnej w Zaliszczu

w latach 1923–1939

Rok

Liczba uczniów w oddziale

(klasie) Ogó-

łem Rok szkolny

Wyznanie uczniów uczęszczają-

cych w danym roku szkolnym Ogółem liczba uczniów

uczących się w trakcie

danego roku szkolnego

I II III IV rzymskokat. prawosł. mojż.

IX 1923 – – – – – 1923/1924 40 3 9 52

VI 1924 – – – – –

IX 1924 – – – – – 1924/1925 50 2 6 58

VI 1925 – – – – –

IX 1925 11 8 19 6 44 1925/1926 37 3 4 44

VI 1926 11 9 19 6 45

IX 1926 15 10 5 13 43 1926/1927 34 3 10 47

VI 1927 16 11 6 13 46

IX 1927 14 12 7 12 45 1927/1928 28 4 17 49

VI 1928 16 14 8 13 51

IX 1928 14 8 15 4 41 1928/1929 28 2 12 42

VI 1929 14 8 15 4 41

IX 1929 17 11 15 3 46 1929/1930 26 3 13 40

VI 1930 17 11 15 3 46

IX 1931 10 13 15 8 46 1931/1932 35 3 13 51

VI 1932 11 15 16 9 51

IX 1932 11 13 12 17 53 1932/1933 40 2 14 56

VI 1933 12 13 12 18 55

IX 1933 11 9 18 15 53 1933/1934 44 8 1 53

VI 1934 12 13 17 13 55

IX 1934 8 8 19 14 49 1934/1935 45 2 6 53

VI 1935 8 9 19 12 48

IX 1935 0 9 17 13 39 1935/1936 34 1 4 39

VI 1936 0 9 17 13 39

IX 1936 16 0 15 16 47 1936/1937 – – – –

VI 1937 12 0 15 15 12

IX 1938 – 11 12 – – 1938/1939 21 0 2 23

VI 1939 – 9 10 – –

Źródło: AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Zaliszczu z lat 1923–1939.

Tak jak w czasach istnienia rosyjskiej szkoły elementarnej biblioteki szkol-

ne miały odgrywać bardzo ważną rolę w procesie dydaktycznym. Nauczycielka

szkoły w Zaliszczu tak scharakteryzowała miejscową bibliotekę:

Do biblioteki szkolnej należą dzieci III i IV-go oddziału. Książki czytane są chętnie.

Najchętniej czytają o podróżach. Brak jest książek dla dziatwy pozaszkolnej. Należałoby książki

zmienić lub uzupełnić kompletem „B”27.

27 Ibidem.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 47

Charakteryzując działalność szkół powszechnych w okresie międzywojennym

na obszarze gminy Opole, nie można pominąć kwestii związanych z istnieniem

w nich elementów ruchu spółdzielczego. Były to bardzo popularne trendy panu-

jące w ówczesnym społeczeństwie polskim, czego wyrazem były funkcjonujące

spółdzielnie uczniowskie. Niestety, do dnia dzisiejszego zachowały się szczątkowe

informacje o ich istnieniu. W 1929 r. w szkole powszechnej w Hołownie powsta-

ła Spółdzielnia Uczniowska. Prawdopodobnie każdego roku liczyła kilkudziesię-

ciu członków, lecz nigdy nie przekroczyła liczby 60. W roku sprawozdawczym

1938/1939 do spółdzielni zgłosiły akces 24 osoby. Dzięki temu 21 czerwca 1939r.

w organizacji tej działało 61 osób. Uczniowie współdziałali ze Spółdzielnią Spo-

żywców w Hołownie, biorąc udział w „Święcie spółdzielczości” 11 czerwca 1939r.

Uczniowie dysponowali sumą 185,57 zł. Udało im się przeznaczyć na potrzeby

szkoły 49,45 zł (w tym 24,35 zł na zakup książek dla biblioteki). Uczniowie sumę

5 zł przeznaczyli także na rzecz Funduszu Obrony Narodowej28.

Niewielka spółdzielnia uczniowska istniała w szkole w Zaliszczu. Została

założona w 1934 r. Składka członkowska wynosiła 0,5 zł. W 1939 r. przynależało

do niej jedynie 11 uczniów na przeszło 62 zapisanych do tej placówki oświatowej.

Osiągnięto obrót na sumę 97,71 zł, z czego 91,91 zł wydano na zakup towarów

oraz składkę przekazaną na Fundusz Obrony Narodowej29.

Na terenie gminy Opole w okresie międzywojennym wystąpiła pilna po-

trzeba budowania szkół powszechnych. Oczywiście w związku z trudną sytuacją

ekonomiczną w Polsce nie było to możliwe. Gminy nie posiadały stosownych

funduszów i nie zanosiło się na poprawę tej sytuacji. Problemy te występowały

na obszarze całego kraju. Stąd też w pierwszej połowie 1933 r. w Warszawie

(zarejestrowane 1 czerwca 1933 r.) zostało powołane do życia Towarzystwo

Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych30. Organizacja ta miała

wspomagać proces budowy nowych szkół przez udzielanie nieoprocentowanych

długoterminowych pożyczek w wysokości do 25% wartości inwestycji budow-

lanej realizowanej przez daną gminę. Zaczęło pozyskiwać środki przede wszyst-

kim ze sprzedaży cegiełek czy też organizowania zbiórek pieniężnych w czasie

trwania Tygodnia Szkoły Powszechnej31. W związku z przyjęciem takiej formy

działalności 13 listopada 1934 r. towarzystwo zostało uznane za stowarzyszenie

wyższej użyteczności32. Towarzystwo to w całej Polsce w końcu 1934 r. liczyło

już prawie 270 tys. członków. W ciągu pierwszych trzech lat istnienia na budowę

28 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 179, k. 2.

29 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 258, k. 1.

30 Zob. Statut Towarzystwa Popierania Publicznych Szkół Powszechnych, Warszawa 1933.

31 „Goniec Częstochowski” 1937, nr 228, s. 1.

32 Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1934, nr 104, poz. 927.

48 Historia szkół w gminie Podedwórze

Stefan i Maria Sarlejowie, 1930 r.

Szkoła Powszechna w Hołownie, 1937 r.

Legitymacja nauczycielska S. Sarleja

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 49

Księga ocen postępów uczniów w naukach szkoły w Hołownie, 1934 r.

50 Historia szkół w gminie Podedwórze

szkół wydało 3 mln zł, zaś gminom udzielono pożyczek na kolejne 2 mln zł.33

Przedstawiciele miejscowej grupy pedagogów i osób powiązanych z działalno-

ścią oświaty, widząc konieczność budowy szkół na terenie gminy, postanowili

doprowadzić do powstania koła tej instytucji. Doszło do tego podczas spotka-

nia w sali szkolnej w Podedwórzu w dniu 8 października 1933 r. Wyłoniono

(14 członków) wtedy władze koła w osobach: Stefan Bilkiewicz – prezes, Józef

Nogal – wiceprezes, Stanisław Oporek – sekretarz, Paweł Tymoszuk – skarb-

nik, Emilian Słyszko – zastępca skarbnika, Wojciech Duda, Jan Bobruk, Wacław

Szewczyk i Albin Derlinkiewicz – członkowie komisji rewizyjnej34. W związku

z rzeczywistą bezczynnością koła tej organizacji 16 stycznia 1935 r. odbyło się

zebranie, którego celem było powołanie nowych władz koła. Na spotkaniu zja-

wiło się 20 osób, które wybrały zarząd w osobach: Antoni Piotrowski – prezes;

Stanisław Nowosad – wiceprezes; Józef Skorupski – sekretarz; Józef Łupkowski

– skarbnik; Edward Kijański, Albin Derlinkiewicz, Wojciech Duda i Jan Bobruk

– członkowie komisji rewizyjnej35. Działalność koła ograniczała się do gromadze-

nia środków  nansowych przez dystrybucję znaczków i cegiełek oraz aktywne

uczestnictwo w corocznie organizowanym Tygodniu Szkół Powszechnych.

Początek roku szkolnego 1939/1940 zbiegł się z napaścią III Rzeszy na Pol-

skę. Została podjęta decyzja o nierozpoczynaniu zajęć lekcyjnych. Klęska Polski

w starciu z Niemcami spowodowała przełożenie rozpoczęcia roku szkolnego na

bliżej nieokreśloną przyszłość. Decyzja o wznowieniu zajęć uzależniona była

od niemieckich władz okupacyjnych. Te prawdopodobnie w listopadzie 1939r.

wyraziły zgodę na wznowienie nauki w szkołach powszechnych na obszarze gmi-

ny Opole. Zanim to nastąpiło, odpowiednio zreorganizowano wspomniane pla-

cówki oświatowe. Przede wszystkim zmiany dotyczyły programu nauczania oraz

obsady kadry pedagogicznej. Przedstawiciele administracji okupacyjnej zalecili

pominięcie w procesie dydaktycznym wszystkich elementów godzących w dobre

imię okupanta niemieckiego. W lutym 1940 r. przeprowadzono akcję rekwizycji

we wszystkich zachowanych podręczników historii, geogra i i języka polskiego

(obowiązujących przed 1 września 1939 r.). Stosowne zarządzenia naczelników

okręgowych urzędów szkolnych wyeliminowały ze zbiorów publikacje o polskim

charakterze narodowym. Program nauczania został okrojony do następujących

przedmiotów: czytanie i pisanie w języku polskim, podstawy arytmetyki, przyro-

doznawstwo i podstawowe pojęcia geogra czne36. Szkoły z gminy Opole podpo-

rządkowano Okręgowemu Inspektoratowi Szkolnemu w Białej (Kreisschulrat).

33 „Przegląd Pedagogiczny” 1936, nr 12, s. 204–205.

34 AZPOP, Akta Koła Towarzystwa Popierania Budowy Szkół Powszechnych w Opolu.

35 Ibidem.

36 AZPOP, Akta Szkoły Powszechnej w Zaliszczu z lat 1925–1943, knlb.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 51

Placówki oświatowe z tego terenu wciągnięto pod przymusem do współpracy

z Instytutem Meteorologicznym w Warszawie. Zobowiązano także nauczycie-

li i uczniów do zbiórki materiałów na potrzeby niemieckiej machiny wojennej

(złom, szkło, makulatura, zioła). Uczestniczyły w akcjach np. zbierania ziół lecz-

niczych również na potrzeby wojenne (kasztany, żołędzie)37. Placówki oświa-

towe otrzymały nazewnictwo niemieckie, np. „Ö entl. Polnische Volksschule

in Zaliszcze”. Pieczęcie szkolne zostały pozbawione wizerunku orła w koronie

i zaopatrzone dwujęzycznymi napisami niemiecko-polskimi.

37 Tego typu akcje były organizowane na terenie całej Generalnej Guberni. Uczestniczyły

w nich nie tylko dzieci. Dorośli, którzy dostarczyli do punktu skupu np. kasztany, żołędzie, jagody

czarne itd., otrzymywali zapałki, papierosy marki „Klub”, sacharynę, wódkę itd. Jednak ich wyko-

nanie przynosiło różny skutek, co można się przekonać po treści następującego dokumentu: Do-

tyczy: wyników tegorocznego zbioru ziół leczn. Związek Gosp. Spółdz. Roln.-Handl. w Lublinie,

który został upoważniony przez Rząd do przeprowadzania akcji zbioru ziół, donosi mi dzisiaj,

że powiat Biała Podlaska zawiódł całkowicie i stoi z 1400 kg. zebranych ziół na ostatnim miejscu

w całym dystrykcie. Fakt ten jest tym dziwniejszy, że powiat Biała Podlaska w roku ubiegłym na-

leżał do przodujących powiatów pod względem zbierania ziół leczn[iczych]. Pretekst jakoby lasy

były niedostępne dla ludności z powodu niebezpieczeństwa ze strony band, nie może być brany

pod uwagę, gdyż po pierwsze, i inne powiaty liczyć się muszą z tym samym niebezpieczeństwem,

a powtóre (jak się mógł przekonać naocznie niżej podpisany) na łąkach można zbierać całe masy

ziół. Wyżej wymieniony Urząd podkreśla, że w dystrykcie warszawskim każdy zbieracz dostarczył

w miesiącu najmniej 10 (dziesięć) kg. ziół leczniczych. W przeciwieństwie do tych ruchliwych

zbieraczy zaangażowane do tej akcji szkoły, jak również i zbieracze pry watni w tutejszym powiecie

dostarczyli zaledwie po 1 kg, miesięcznie. Taki wynik zbioru jest mocno zawstydzający, tym wię-

cej, że przed rozpoczęciem powyższej akcji zwracało się uwagę każdemu zbieraczowi na donio-

słość zadania. Specjalnie personelowi nauczycielskiemu powierzono pieczę nad tą akcją zielarską

i wciągnięciem do niej młodzieży szkolnej. O ile wynik zbiorów ziół leczniczych przez szkoły nie

poprawi się, będę zmuszony szkoły te zameldować poszczególnie w Lublinie. Patrząc na wyniki

zbioru ziół, mimo stałych dowodów ważności tego zadania, dochodzi się do wniosku, że ta cała

sprawa traktowana jest bardzo powierzchownie. Wybiegiem, że każdy swoją część już wykonał,

nie dam się w żadnym razie zadowolić. Jeżeli wyniki zbioru ziół nie poprawią się w krótkim czasie,

poczynię odpowiednie kroki przeciwko opieszałym. Również prywatni zbieracze ziół wykazali

znikome wyniki swej pracy, jeżeli się porówna rezultaty zbioru z innymi powiatami. Np. jeden ze

zbieraczy, Fedorowicz z Sosnowicy dostarczył 12 000 kg. ziół leczniczych, zbieracz z Parcyszek

z Milanowa 7000 kg. ziół leczniczych, nie mówiąc już o wielu innych. Takie są prawdziwie zada-

walające wyniki akcji zbierania ziół! Prywatni zbieracze ziół w tut. powiecie muszą bardzo wiele

nadrobić, w przeciwnym bowiem razie zostaną wykluczeni z przyszłym roku z akcji zielarskiej.

AZPOP, Akta Publicznej Szkoły Powszechnej w Zaliszczu.

52 Historia szkół w gminie Podedwórze

Plan lekcji Polskiej Szkoły Powszechnej w Zaliszczu

w roku szkolnym 1942/1943

Świadectwo ukończenia Polskiej Szkoły Powszechnej w Hołownie

z1943 r.

W II Rzeczypospolitej i w czasie okupacji niemieckiej 53

Ostatnie elementy wyposażenia szkół z okresu wolnej Polski zostały usunię-

te, np. ze szkoły w Zaliszczu dopiero w czerwcu 1941 r. przekazano Zarządowi

Gminnemu w Opolu portret Józefa Piłsudskiego38.

Niemieckie władze szkolne latem 1941 r. próbowały doprowadzić do po-

wstania szkoły zawodowej, której obszar działania obejmował m.in. gminę Opo-

le. Na przeszkodzie realizacji tego projektu stanęła niewielka potencjalna liczba

uczniów39. Okupant niemiecki był żywotnie zainteresowany rozwojem szkol-

nictwa zawodowego. Potrzebował dla rozbudowanego przemysłu w IIIRzeszy

odpowiednio wykwali kowanej taniej siły roboczej. Stąd też dbano np. o to,

by z gminy Opole chłopcy – absolwenci tutejszych szkół powszechnych – po-

dejmowali dalszą naukę np. w Szkole Mechanicznej w Radzyniu Podlaskim

lub też uzyskiwali odpowiednie przyuczenie do różnych profesji związanych

z rzemiosłem40.

Polityka okupanta wraz z upływem czasu radykalizowała się w stosunku

do szkoły powszechnej. Po zakończeniu roku szkolnego 1941/1942 niemieckie

władze oświatowe nakazały przekazać wszystkie książki z biblioteki szkolnej do

władz gminnych. W sierpniu 1942 r. na ręce zarządu gminy Opole przekazano

łącznie 182 tomów41.

Dzieci wykorzystywano, jak już wspomniano, do różnych akcji ogłaszanych

przez Okręgowy Inspektorat Szkolny w Białej Podlaskiej. Jesienią 1942 r. zebrano

około 15 kilogramów ziół (ziele skrzypu polnego, liście brzozy, liście malin, kwiat

lipowy), które przekazano do punktu zbiorczego w Wisznicach. Czasami w spo-

sób zorganizowany uczestniczyły w pracach polowych, o czym świadczy jeden

z zachowanych raportów nauczycielki szkoły w Zaliszczu, mówiący o uczestni-

czeniu w kopaniu karto i 9 X 1942 r. u jednego z rolników42.

Kreśląc zarys dziejów szkolnictwa na obszarze gminy Opole, nie można po-

minąć kwestii obecności w czasie okupacji na tym obszarze szkół powszechnych

z językiem ukraińskim wykładowym. Burze dziejowe targające losami miejsco-

wej ludności znalazły także odzwierciedlenie w źródłach. Według relacji ustnych

osób obecnie mieszkających w gminie Opole, pamiętających czasy okupacji, we

wsi Mosty działała jednoklasowa ukraińska szkoła powszechna.

38 AZPOP, Dziennik Korespondencyjny Szkoły Powszechnej w Zaliszczu rozpoczęty 17 IV

1941 r., knlb.

39 Ibidem.

40 Ibidem.

41 AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Zaliszczu z 1942 r., knlb.

42 AZPOP, Akta szkoły powszechnej w Zaliszczu z 1942 r., knlb.

W latach 1944–1989

W ostatnim tygodniu lipca 1944 r. obszar gminy Opole został zajęty przez

oddziały Armii Czerwonej. Oznaczało to nadejście nowej rzeczywistości poli-

tycznej i społecznej. Szczęśliwie, ze względu na czas trwania wakacji, w momencie

przechodzenia frontu nie prowadzono zajęć lekcyjnych. Na terenach tzw. Polski

Lubelskiej w sierpniu 1944 r. przystąpiono do budowy nowej organizacji sieci

szkolnej. Procesem tym objęto także gminę Opole. Władze oświatowe postawiły

sobie za cel odtworzenie placówek szkolnych, które funkcjonowały przed 1 wrze-

śnia 1939 r. lub działały w warunkach okupacji niemieckiej. Zainstalowanie władz

polskich w Lublinie oznaczało tworzenie szkół z polskim językiem nauczania.

Dnia 11 sierpnia Wydział Szkolny Powiatowej Rady Narodowej we Włodawie1

zwrócił się do kierowników szkół powszechnych działających na terenie powiatu

w momencie wyzwolenia z pismem następującej treści:

Stoimy u progu nowego roku szkolnego. Będzie to pierwszy od 5 lat polski rok szkolny.

Do czasu wydania nowych zarządzeń obowiązuje przedwojenny podział na obwody szkolne

i stopień organizacyjny szkoły, przedwojenny program i podręczniki. Rok szkolny należy rozpo-

cząć dnia 1 IX. Dlatego też zechcą Panowie(nie) Kierownicy(czki) nawiązać kontakt z Radami

Gminnymi, aby te przystąpiły niezwłocznie do remontu szkół lub wynajęcia izb tam, gdzie szkoła

jest zrujnowana. Potrzebne są też nowe siły nauczycielskie. Nauczycielki mężatki, które dotąd

nie pracowały, nauczyciele, którzy z jakichkolwiek powodów odeszli ze szkoły, mogą obecnie

składać podania o przyjęcie ich z powrotem do szkolnictwa. Pozatem władze szkolne przyjmą

pewną ilość sił niewykwali kowanych, które później drogą kursów będą mogły uzupełnić swe

wiadomości i zdobyć przygotowanie metodyczne. Zatem osoby mające jakiekolwiek wykształce-

nie średnie (np. 6 klas dawnego gimnazjum, 4 klasy gimnazjum nowego typu, szkoła handlowa

itd.) mogą składać podania o przyjęcie do szkolnictwa2.

Jak można zauważyć, w celu ułatwienia i przyspieszenia procesu reakty-

wacji szkolnictwa powszechnego z dniem 1 września 1944 r. należało wykorzy-

stać istniejące placówki szkolne działające w czasie okupacji niemieckiej. Przy

organizacji administracji szkolnej (obwód szkolny) oparto się na strukturach

działających przed 1 września 1939 r. Postanowiono także wykorzystać dorobek

administracji szkolnej z okresu międzywojennego. Otóż zdecydowano się na ko-

rzystanie z podstawy programowej, a co się z tym wiąże również z podręczników

1 Kierownikiem Wydziału Szkolnego była Wanda Czerwony, nauczycielka Szkoły Powszech-

nej w Ostrowie Lubelskim. APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 57, p. 341.

2 Ibidem.

56 Historia szkół w gminie Podedwórze

wykorzystywanych w nauczaniu w roku szkolnym 1938/19393. We wrześniu

1944 r. przystąpiono do otwarcia szkół w: Opolu, Hołownie, Zaliszczu, Gra-

bówce i Mostach. Jedynie dwie pierwsze placówki oświatowe rozpoczęły swoją

działalność. Pomimo zgłoszenia chęci uczęszczania do wszystkich szkół w Za-

liszczu, Grabówce i Mostach nie rozpoczęto zajęć lekcyjnych z powodu braku

nauczycieli.

Wydział Szkolny Powiatowej Rady Narodowej we W łodawie zwrócił uwagę

także na problem dostępu do wykwali kowanej kadry pedagogicznej. Zamierza-

no wykorzystać wszelkie możliwe sposoby pozyskania nauczycieli. Brano więc

pod uwagę pedagogów zatrudnionych przed 1939 r., którzy nie znaleźli zatrud-

nienia w okresie okupacji; nauczycieli pracujących w szkołach powszechnych

w okresie okupacji; osoby posiadające wykształcenie pedagogiczne, a z różnych

przyczyn niepodejmujące zatrudnienia w szkolnictwie oraz osoby legitymują-

ce się wykształceniem średnim lub niepełnym średnim. Wspomniany problem

wystąpił na obszarze gminy Opole. W sprawozdaniu przesłanym z opolskiego

obwodu szkolnego do Wydziału Szkolnego Powiatowej Rady Narodowej we

Włodawie w końcu września 1944 r. na 9 istniejących etatów nauczycielskich aż

5 wakowało, co wynikało z sytuacji społeczno-politycznej panującej na ziemiach

polskich w okresie okupacji niemieckiej.

Tab. 13. Szkoły w gminie Opole w końcu września 1944 r.

Lokalizacja

szkoły

Stopień szkoły

w 1939 r.

Budynek

szkoły

Liczba sal

lekcyjnych

Liczba dzieci

zapisanych dzieci

Liczba etatów

nauczycielskich

Liczba nauczycieli

zatrudnionych

Opole II własny 2 141 3 2

Hołowno I własny 2 110 2 2

Zaliszcze I wynajęty 1 43 1 wakat

Grabówka I własny 2 87 2 wakat

Mosty I wynajęty 1 45 1 wakat

Źródło: APLoCh, Inspektorat Szkolny we W łodawie, sygn. 57.

Do podejmowania pracy w szkolnictwie zniechęcała także sytuacja, jaka

wystąpiła na obszarach znajdujących się pod panowaniem nowej władzy za-

instalowanej w Lublinie. W pierwszych tygodniach wolności tworzono zręby

administracji terenowej. Borykano się z olbrzymimi problemami  nansowymi.

Dotknęło to także szkolnictwo. Wydział Szkolny, nie mając środków na wyna-

grodzenia, postanowił kwestię tę rozwiązać w następujący sposób:

3 W związku z przyjęciem takiego stanowiska pojawił się problem związany z dostępnością

do podręczników używanych przed 1 września 1939 r. Niemieckie władze okupacyjne przystąpiły

od jesieni 1939 r. do niszczenia wszelkich polskich znamion programu szkolnego przekazywane-

go w okresie lat 1939–1944.

W latach 1944–1989 57

W obecnej chwili Izby Skarbowe nie posiadają zapasu gotówki i pensja nauczycielstwu nie

może być wypłacona na dzień 1 IX. Do czasu uregulowania tej sprawy przez władze nauczyciel-

stwo może wejść w porozumienie z kołami rodzicielskimi co do opłat szkolnych oraz z Radami

Gminnymi co do pewnych świadczeń na rzecz nauczycielstwa. Pan Przewodniczący Wojewódzkiej

Rady Narodowej polecił Radom Gminnym najwyższą dbałość o byt nauczycielstwa4.

W pierwszych miesiącach rządów PKWN-u widoczna była dość interesują-

ca postawa w stosunku do potrzeb szkolnych ludności ukraińskiej zamieszkującej

m.in. obszar gminy Opole. W nowych realiach we wsi Grabówka, począwszy

od 15 września 1944 r. do połowy stycznia 1945 r., działała szkoła ukraińska.

Wskazują na to zapisy pojawiające się w materiałach pozostałych po działalno-

ści Inspektoratu Szkolnego we Włodawie. W sprawozdaniu z roku szkolnego

1944/1945 (sporządzonego w lipcu 1945 r.) nauczyciel tak scharakteryzował

sytuację mającą miejsce w Grabówce:

Do dnia 15/I 1945 r. była tu szkoła ukraińska, która pozostawiła po sobie zasady „wycho-

wania ukraińskiego”. Szerszego zainteresowania się szkołą brak5.

Za taką tezą przemawia także sprawozdanie, które 27 września 1944 r. wpły-

nęło do kancelarii Inspektoratu Szkolnego we W łodawie. Okazało się, że ludność

Grabówki popierała ideę utworzenia szkoły ukraińskiej6. Zabiegi mieszkańców

musiały przynieść skutek, albowiem przez co najmniej 3 miesiące placówka ta

funkcjonowała. Niestety, nie udało ustalić się imienia i nazwiska nauczyciela

prowadzącego lekcje w tej placówce szkolnej. Prawdopodobnie po utworzeniu

typowej szkoły z językiem polskim doszło do wystąpienia pewnych form oporu

miejscowej ludności ukraińskiej. Polegał on na odmowie posyłania dzieci do

tej placówki szkolnej7. Problem ten rozwiązał się w chwili rozpoczęcia akcji

repatriacji ludności narodowości ukraińskiej na obszar Związku Radzieckiego.

Stąd też w sprawozdaniu z funkcjonowania szkół powszechnych na terenie po-

wiatu włodawskiego w roku szkolnym 1945/1946 nie uwzględniono danych

charakteryzujących szkołę w Grabówce. Uznawano, że placówka ta nie funk-

cjonowała ze wspomnianych przyczyn migracji ludności ukraińskiej8. Jednak,

o dziwo, w sprawozdaniu z 25 listopada 1945 r. podano, że funkcjonowała „Pol-

ska Publiczna Szkoła Powszechna Grabówka-Bojary”, do której zapisanych było

4 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 57, k. 341.

5 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 65, Publiczna Szkoła Powszechna stop-

nia I w Grabówce gm. Opole pow. Włodawa. Rok szkolny 1944/45.

6 Zob. APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 57.

7 Zauważalne było to w raporcie z klasy kacji uczniów przeprowadzonej w połowie czerwca

1945 r. Przeszło połowa uczniów nie otrzymała promocji do następnej klasy lub w ogóle nie była

klasy kowana z powodu nieuczęszczania do szkoły.

8 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 57, k. 122–123v.

58 Historia szkół w gminie Podedwórze

40 dzieci uczęszczających do czterech klas (z miejscowości Grabówka, Bojary,

Niedzielin i Ratajewicze)9. Informacje zawarte w tym raporcie były ogólnymi

wiadomościami o szkole. Nie wiadomo więc do końca, czy w szkole w Grabówce

w roku szkolnym 1945/1946 odbywały się zajęcia lekcyjne, gdyż zachowały się

informacje mówiące o tym, że we wspomnianym okresie ta placówka oświatowa

w ogóle nie funkcjonowała10. Prawdopodobnie o cjalnie szkoła w dokumentach

Inspektoratu Szkolnego we Włodawie  gurowała jako funkcjonująca i posiadają-

ca nawet obsadę nauczycielską – chodzi o Marię Minczakiewicz (od 1 września

1945 r.)11 i Antoniego Byczaka vel Byczkowskiego. Czy odbywały się w niej lekcje

w roku szkolnym 1946/1947? Wszystko na to wskazuje, że szkoła działała, cho-

ciaż frekwencja nie była zadowalająca. Jednak tę placówkę oświatową spotkała

tragedia. W dniu 29 maja 1947 r. spłonął dom, w którym szkoła wynajmowała

pomieszczenia. Utracono wtedy bezpowrotnie cały inwentarz wraz z aktami,

które mogłyby przybliżyć dzieje tej placówki oświatowej. W związku z zaist-

niałą sytuacją szkoła została przeniesiona na miejsce wcześniejszej lokalizacji12.

W roku szkolnym 1947/1948 w szkole 4-klasowej w Grabówce pracowała już

nauczycielka Janina Ginalska13. Uczęszczało do niej 19 dzieci (7 z Grabówki,

5 z Bojar, 6 z Niedzielina i 1 z folwarku Mosty14). W raporcie zachowanym

z roku szkolnego 1948/1949 szkoła w Grabówce jawi się jako placówka, która

powoli podnosi się upadku. Znajdowała się ona w wynajmowanym budynku

poukraińskim. Uczyło się w niej 21 dzieci. Szkoła nie posiadała biblioteki, cobyło

9 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 177, k. 1.

10 APLoCH, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 57, k. 150.

11 M. Minczakiewicz z d. Paszkiewicz, ur. 6 IV 1896 r. w Mackowicach w powiecie przemy-

skim. Ukończyła niemiecką szkołę powszechną we Lwowie. Uczęszczała do prywatnych gim-

nazjów żeńskich we Lwowie. W latach 1914–1919 przebywała w Rosji, gdzie pobierała nauki

w prywatnych szkołach średnich w Kijowie i Rostowie nad Donem. Egzamin maturalny złożyła

w Państwowym Seminarium Żeńskim we Lwowie w 1922 r. Od 1924 r. była zatrudniona w cha-

rakterze nauczycielki w szkołach powszechnych w powiecie pińczowskim, będzińskim i mie-

chowskim. W okresie okupacji (1942–1943) była nauczycielką w Horostycie, gdzie jej mąż Teo-

dor Minczakiewicz zajmował stanowisko proboszcza miejscowej para i prawosławnej. APLoCh,

Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 345, k. 1–23.

12 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 180 (cały poszyt).

13 J. Ginalska, ur. 6 VI 1926 r. w Kurowie w rodzinie szewca Bolesława Ginalskiego. Ukończyła

szkołę powszechną w Kurowie (1933–1940) oraz Państwowe Kursy Pedagogiczne z programem

gimnazjum w Lublinie (1945–1947). APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 232,

k.1–2; Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Kurowie, Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymsko-

katolickiej w Kurowie, sygn. 1926 rok, akt chrztu nr 77.

14 Ibidem, k. 8–8v.

W latach 1944–1989 59

konsekwencją majowego pożaru z 1947 r. Funkcję kierownika i nauczyciela szko-

ły łączyła Marta Nesel15.

Pierwszy rok szkolny na obszarach wyzwolonych z okupacji niemieckiej

upłynął w dość improwizowanych warunkach. W nadchodzącym roku szkolnym

1945/1946 zamierzano usprawnić działanie administracji szkolnej i podległej

jej sieci placówek oświatowych. Dnia 16 lipca 1945 r. opublikowano instrukcję

regulującą wszystkie te zagadnienia. Godne zauważenia jest to, że nadal korzysta-

no z osiągnięć systemu oświatowego, ukształtowanego przed II wojną światową.

Zdecydowano o: konieczności zapisania dzieci z roczników 1932–1938; prze-

dłużeniu czasu trwania obowiązku szkolnego do lat 8; otoczeniu opieką dzieci

pozbawionych opieki rodzicielskiej (umieszczenie w sierocińcach lub w rodzi-

nach zastępczych), a sprawami tymi miał zająć się samorząd gminny lub powia-

towy; egzekwowaniu wypełnienia obowiązku szkolnego z dnia 7 lutego 1919 r.

Rodzice lub opiekunowie uchylający się od posyłania dzieci do szkoły mieli być

pociągnięci do odpowiedzialności na wniosek gminnych i powiatowych komi-

sji szkolnych16. Tak więc władze komunistyczne przyjęły plany zmierzające do

budowy ośmioletniej szkoły powszechnej. Ich nadrzędnym celem było zlikwido-

wanie analfabetyzmu. Jednak komuniści, którzy zdominowali scenę polityczną,

zaczęli bardziej propagandowo podchodzić do tego zagadnienia, zwłaszcza po

całkowitym zdominowaniu opozycji. Pojawiły się zmiany w programach naucza-

nia, dzięki którym do treści przekazywanym uczniom przeniknęły podstawy ide-

ologiczne marksizmu-leninizmu, stanowiące idee nowej władzy. Komunistyczna

„modernizacja” szkolnictwa nabrała tempa w 1948 r. Postanowiono odejść od

szkoły ośmioletniej na rzecz powiązania siedmioklasowej szkoły powszechnej

z czteroletnim liceum, by przyjąć strukturę szkolnictwa istniejącą w Związku Ra-

dzieckim. Do najważniejszych wytycznych zaliczono: walkę z analfabetyzmem,

rozbudowę szkolnictwa wszystkich szczebli, prowadzenie odpowiedniej polityki

kadrowej wśród nauczycieli i silne propagowanie idei marksistowsko-leninow-

skich. Były to wyraźne symptomy stalinizmu wkraczającego na płaszczyznę szkol-

nictwa powszechnego17.

15 M. Nesel, ur. w 1904 r. w Warszawie. Legitymowała się ukończeniem sześciu klas gimna-

zjum. Pracowała w charakterze nauczycielki prywatnej oraz jako nauczyciel kontraktowy w szko-

łach powszechnych w powiecie grójeckim, powiecie płockim i powiecie kieleckim. APLoCh, In-

spektorat Szkolny we W łodawie, sygn. 294, k. 1–2; sygn. 177, k. 9–10, 20–22.

16 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 57, k. 201.

17 Zob. D. Magier, Szkoła i rewolucja. Szkolnictwo w powiecie radzyńskim w latach 1944–1961,

Radzyń Podlaski 2002, s. 14–35; Z. Osiński, Nauczanie historii w szkołach podstawowych w Pol-

sce w latach 1944–1989. Uwarunkowania organizacyjne oraz ideologiczno-polityczne, Toruń 2006,

s.12–28.

60 Historia szkół w gminie Podedwórze

Władze komunistyczne w procesie tworzenia zarządu administracyjnego

nad placówkami oświatowymi wykorzystały doświadczenia w tej materii osią-

gnięte w okresie międzywojennym. Miejsce przedwojennego gminnego dozoru

szkolnego zajęła Gminna Komisja Oświatowa z siedzibą w Opolu. W jej skład

wchodzili przedstawiciele kadry pedagogicznej (kierownicy szkół i nauczyciele)

oraz reprezentanci administracji gminnej – najczęściej w osobach wójta i sekre-

tarza zarządu gminy. Na każdym posiedzeniu komisji wyłaniany był przewodni-

czący, sekretarz oraz członkowie (od 2 do 4). Z analizy protokołów tej instytucji

można przedstawić zakres obowiązków. Jednym z najważniejszych zadań Komi-

sji Oświatowej było ustalanie budżetu poszczególnych placówek oświatowych.

Najakie cele szkoły wydatkowały przekazane im  nanse, np. w 1947 r., można

przekonać się, analizując tabelę 14.

Tab. 14. Budżet szkół powszechnych w gminie Opole w 1947 r.

Cel wydatku Grabówka Hołowno Most y Opole Zaliszcze

Wynajem lokali 6000 18 000 12 000 18 000 12 000

Opał i światło 3120 9100 3120 6940 3120

Remont budynku szkolnego 50 000 30 150 0 50 000 1000

Asekuracja 1000 500 0 1000 0

Higiena szkolna i pomoc lekarska 2000 3000 2000 3000 2000

Utrzymanie czystości 6000 19 900 6800 14 870 6000

Materiały piśmienne 2000 3000 2000 2500 2000

Wydatki nadzwyczajne i drobne remonty 100 34 700 3300 1000 1700

Pomoce naukowe 2000 12 050 1000 3050 1000

Prenumerata czasopism i dzienników urzędowych 1068 1068 1068 1068 1068

Ogółem 73 288 131 468 31 288 101 428 29 888

Źródło: APLoCh, Akta gminy Opole, sygn. 21, p. 1–2.

Na jednym z pierwszych posiedzeń Komisja Oświatowa zajęła się tworze-

niem struktury rejonów szkolnych. Było to nieodzowne działanie zmierzające

do przyporządkowania poszczególnych miejscowości do szkół istniejących na

terenie gminy. Tym sposobem starano się uniknąć nieporozumień związanych

z posyłaniem dzieci do placówek oświatowych. Z drugiej strony pozwalało to

roztoczyć kontrolę nad procesem realizacji powszechnego obowiązku szkolnego.

W 1946 r. została ustalona sieć szkolna, której skład można zobaczyć w tabeli 15.

Pierwsze mody kacje w sieci szkolnej na terenie gminy Opole pojawiły

się w kwietniu 1948 r. Według ustaleń Komisji Oświatowej zamierzano do ist-

niejących szkół przyporządkować miejscowości w następujący sposób: szkoła

w Hołownie – Hołowno, Kaniuki, Antopol (domy w lesie) i Antopol (dawniej

Feliksów); szkoła w Opolu – Opole Podedwórze i Rusiły; szkoła w Mostach

W latach 1944–1989 61

– Mosty, Leoncin, Antopol (bez lasu i Feliksowa) i Piechy; szkoła w Grabówce

– Grabówka, Bojary i Niedzielin; szkoła w Zaliszczu – Zaliszcze18.

Tab. 15. Sieć szkolna na terenie gminy Opole w końcu roku szkolnego 1946/1947

Siedziba rejonu szkolnego Miejscowości przynależące

do danego rejonu szkolnego Charakter szkoły Liczba nauczycieli

Opole Opole, Piechy, Podedwórze, Rusiły pełna zbiorcza 3

Hołowno Antopol, Hołowno, Kaniuki pełna zbiorcza 3

Grabówka Bojary, Grabówka, Niedzielin niepełna niezbiorcza 1

Mosty Leoncin, Mosty niepełna niezbiorcza 1

Zaliszcze Zaliszcze niepełna niezbiorcza 1

Źródło: APLoCh, Inspektorat Szkolny we W łodawie, sygn. 57, p. 29–30; Akta gminy Opole, sygn. 21, p. 4.

Komisja Oświatowa zajmowała się rozpatrywaniem jednostkowych spraw

nierealizowania obowiązku szkolnego. Wiele przypadków nie kończyło się na

ustnym upomnieniu. W stosunku do ponad stu osób zastosowano kary  nan-

sowe. Jednak rzadko kiedy udawało się je wyegzekwować19.

W pierwszych latach powojennych w gminie Opole szkoły borykały się

z problemami lokalowymi. Te zagadnienia także należały w kompetencji Ko-

misji Oświatowej, o czym można przekonać się w trakcie lektury protokołów

posiedzeń omawianej instytucji20.

Największą placówką oświatową na terenie gminy była szkoła w Opolu.

Zgodnie z wytycznymi władz zwierzchnich otrzymała status (II stopnia) ana-

logiczny, jaki posiadała przed wybuchem II wojny światowej. Była to szkoła

zbiorcza. Według raportu z 1 grudnia 1944 r. do szkoły uczęszczało 78 chłop-

ców i 52dziewczęta. Dzieci te zamieszkiwały w Opolu, Podedwórzu i Rusiłach.

Z racji charakteru źródeł utrzymania miejscowej ludności nie powinien dziwić

fakt, żeaż 112 dzieci pochodziło z rodzin utrzymujących się z prowadzenia wła-

snych gospodarstw, 6 – z rodzin najemnych robotników rolnych, 4 – rodzin rze-

mieślniczych, 2 – rodzin utrzymujących się z handlu, 2 – z rodzin inteligenckich

itd.21 Chociaż do klas V i VI powinny uczęszczać dzieci z Grabówki, Zaliszcza

i Rusił, to w roku szkolnym jedynie 1 dziecko realizowało kontynuację nauki

w szkole w Opolu. Frekwencja obecności należała do dość wysokich. Mieściła

się ona w granicach 82–97%. W placówce tej zaczął działać Komitet Rodzicielski.

Zorganizowano cztery spotkania z rodzicami dzieci (pierwsze już 10 września

1944r.), na których poruszano kwestie: uzyskania dodatkowych  nansów nawy-

18 APLoCh, Akta gminy Opole, sygn. 21, p. 22–24.

19 Zob. APLoCh, Akta gminy Opole, sygn. 21 (cały poszyt).

20 Ibidem.

21 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 65, p. 52.

62 Historia szkół w gminie Podedwórze

nagrodzenie dla nauczycieli, remontu budynku szkolnego, przygotowania paczek

świątecznych dla żołnierzy walczących na froncie, postępów w nauce szkolnej

itd.22 W Opolu zdecydowano się na zatrudnienie dwóch nauczycielek pracu-

jących w tej placówce szkolnej: Aleksandry Łupkowskiej (od 1934 r.) i Marii

Grabowskiej (od 1942 r.)23.

W roku szkolnym 1944/1945 organizacja szkół nie została jeszcze w pełni

zrealizowana. Pierwsze miesiące działania szkoły w Opolu były wielką improwi-

zacją. Okazało się, że szkoła nie posiadała żadnych pomocy dydaktycznych, poza

wagą szkolną, która została skradziona w listopadzie 1944 r.24 W szkole działało

6 klas. W charakterze nauczycieli pracowali tutaj: Aleksandra Łupkowska25, Ma-

ria Grabowska i katecheta ks. Józef Grądzki. Po zakończeniu zajęć lekcyjnych

w połowie maja 1945 r. A. Łupkowska, kierując raport do inspektora szkolnego

we Włodawie, pozwoliła sobie na następujące uwagi:

W Opolu powinna być szkoła zbiorcza, gdyż tak było przed wojną. 25% dzieci starszych

do V i VI klasy uczęszczało do Opola, z Zaliszcza, Hołowna i Grabówki. Obecnie zgłoszono

tylko jedno dziecko. Przy nowej organizacji będzie można stworzyć zespół śpiewaczy, który

przed wojną stał na wysokim poziomie26.

Niewątpliwie uwagi te zostały uwzględnione przy rekonstrukcji sieci szkol-

nej, gdyż poważne zmiany w organizacji szkolnictwa powszechnego nastąpiły

w najbliższych dwóch latach. W roku szkolnym już w siedmioklasowej placówce

oświatowej 1945/1946 pracowało trzech nauczycieli: Józef Łupkowski27 – wy-

chowawca, nauczyciel wszystkich przedmiotów w klasach V–VI oraz nauczyciel

matematyki w kl. III–IV; piastował także stanowisko kierownika szkoły i pod

swoją pieczą miał chór szkolny; Aleksandra Łupkowska – wychowawczyni

klas I–IV, nauczycielka wszystkich przedmiotów w klasach I–II i przedmio-

tów w klasach III–IV (bez matematyki); ponadto kierowała biblioteką szkolną

i opiekowała się organizacjami uczniowskimi (samorząd szkolny i spółdzielnia

uczniowska); ks. Leon Ryder – katecheta religii rzymskokatolickiej. Szkoła ta

była bardzo dobrze prowadzona w zakresie realizacji programu nauczania. Nie

22 Ibidem, p. 85–86.

23 Ibidem, p. 86.

24 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 215, p. 1.

25 A. Łupkowska legitymowała się maturą uzyskaną w Państwowym Seminarium Nauczyciel-

skim. Według danych z października 1948 r., pracę w szkolnictwie podjęła około 1928 r. W Opolu

pracowała do lata 1949 r. Ibidem, k. 5, 18.

26 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 65, p. 54, 55, 84.

27 J. Łupkowski posiadał maturę uzyskaną w Państwowym Seminarium Nauczycielskim. We-

dług danych z października 1948 r. pracę w szkolnictwie podjął około 1927 r. Do Opola tra ł

zeszkoły w Kolonii Kulczyn. W Opolu pracował do lata 1949 r. APLoCh, Inspektorat Szkolny

weWłodawie, sygn. 215, k. 5, 18; Inspektorat Szkolny w Chełmie, sygn. 117, k. 35.

W latach 1944–1989 63

stwierdzono bowiem jakichkolwiek opóźnień ani braków związanych z jego wy-

pełnieniem28. Fatalna sytuacja ekonomiczna mieszkańców gminy Opole miała

bezpośredni wpływ na proces dydaktyczny i położenie materialne nauczycieli.

Świadczy o tym dramatyczne w swej treści pismo z 1 grudnia 1945 r. skierowane

przez J. Łepkowskiego do inspektora szkolnego we Włodawie. Czytamy w nim:

Zawiadamiam, iż z dniem 29 XI b.r. przerwałem naukę w kl. I, II, III, IV i V z powodu

braku drugiej izby szkolnej i stróża. Do tej pory sam pełniłem funkcję stróża z konieczności,

gdyż nikt nie chce zamiatać, rąbać drzewo i palić w piecu za 250 zł miesięcznie od jednej izby

szkolnej. Kwota powy ższa jest wstaw iona do budżetu gminnego, ale realizacja jej nie jest termino-

wa, gdyż dotychczas nie otrzymałem wynagrodzenia za sprzątanie od początku roku szkolnego.

Wójt gminy powiedział mi, iż to jest zależne od wpłacania podatków przez obywateli, natomiast

podatnicy nie wpłacają podatków. Dzieci VI i VII klasy uczę w swoim mieszkaniu. Na przerwę

w nauczaniu zareagowało zaledwie kilku rodziców, dla reszty jest to obojętne. Większość ro-

dziców nie udzieli żadnej pomocy nauczycielstwu. Na przydzielone ziemniaki wykupiłem kwit

w urzędzie gminnym, ale ziemniaków nie otrzymałem, gdyż przestano oddawać ziemniaki na

kontyngent. Utrzymać się z rodziną wyłącznie za pensję nauczycielską przy obecnej drożyźnie nie

będę mógł. Wobec powyższego proszę Pana Inspektora o przeniesienie mnie z żoną na posady

nauczycielskie do miejscowości posiadającej klasy, stróża szkolnego i ludność ustosunkowaną

przychylnie do szkoły, chcącą i mogącą udzielać pomocy materialnej nauczycielstwu29.

J. Łupkowski jednak nie został przeniesiony do innej szkoły.

Szkoła w roku 1945/1946 liczyła już 6 klas, w których znajdowało się 106

uczniów. Jednak, co dziwne, w kolejnych dwóch, począwszy od jesieni 1946 r. do

lipca 1948 r., spadła liczba uczniów uczęszczających do szkoły w Opolu i nie była

zorganizowana klasa VII; 68 uczniów zakwali kowano do następujących klas:

I – 13, II – 13, III – 12, IV – 9, V – 10 i VI – 11. Dnia 23 października 1948 r.

szkołę wizytował inspektor Jan Bieszczad30, który ze swojej podróży służbowej

sporządził raport następującej treści:

Wizytację szkoły przeprowadziłem pod kątem poznania organizacji pracy, właściwej reali-

zacji programów nauczania. Czynności wizytacyjne rozpocząłem od wstępnej konferencji z kier.

szkoły na temat rozkładu zajęć w szkole. Następnie hospitowałem pracę w dwu godzinach z kl.

V+VI, 1 godzinę w kl. III+IV i 2 godz. w kl. I+II. Przeprowadziłem z uczniami pogadanki spraw-

dzające poziom naukowy i przeglądnąłem ich prace piśmienne. Z kolei zbadałem administracyjną

stronę szkoły i księgi kancelaryjne i odbyłem konferencje powizytacyjne z naucz. Wieczorem

28 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 65, p. 87, 90; sygn. 215, k. 5.

29 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 215, k. 7–7v.

30 J. Bieszczad był związany ze szkolnictwem rządowym od końca lat 20. XX w. W 1933 r.

został kierownikiem szkoły powszechnej w Wisznicach. Posadę tę zostawił po wyjeździe w marcu

1936 r. w celu podjęcia nauki we Wszechnicy w Warszawie. Powrócił na stanowisko kierownicze

do Wisznic w lipcu 1938 r. We wrześniu 1944 r. został mianowany inspektorem szkolnym we

Włodawie. D. Witek, Szkolnictwo podstawowe Lubelszczyzny w latach 1944–1961, Radzyń Podla-

ski 2005, s. 40; D. Tarasiuk i in., op. cit., s. 135.

64 Historia szkół w gminie Podedwórze

wziąłem udział w posiedzeniu Gminnej Komisji Oświatowej. [...]. Szkoła o 2 naucz. W Opolu

mieści się w budynku własnym (1 sala) i lokalu poukraińskim (2 sala). Pierwsza sala odpowiednia,

duża i widna, druga trochę za ciasna. Obie sale czyste, dostatecznie umeblowane, udekorowane

portretami. Pomoce naukowe skąpe. Biblioteka nieczynna. Dach na budynku szkolnym i ustępach

wymaga remontu. Frekwencja w szkole dobra. Organizacja pracy w szkole na ogół właściwa.

Szkoła nie prowadzi nauki o Polsce w kl. VI i geogra i w kl. IV. Rozkład materiału naukowego

zgodny z programem. Dydaktyczny stan szkoły zadowalający. Wychowawcza strona szkoły nie

budzi zastrzeżeń. Szkoła prowadzi szkolne koło PCK. Kancelaria prowadzona jest porządnie31.

Wśród zaleceń J. Bieszczad wymienił konieczność natychmiastowego urucho-

mienia biblioteki szkolnej, przeprowadzenia remontu dachu budynku szkolnego

i uruchomienie nauki z dwóch przedmiotach nienauczanych, a wspomnianych

w powyższym raporcie powizytacyjnym. Nauka w szkole w Opolu odbywała się

w trybie dwuzmianowym. Po południu lekcje prowadzono z kl.I i II do godzi-

ny 14.50. Ta placówka oświatowa była w użytkowaniu następujących obiektów:

szkoła i mieszkanie służbowe nauczycieli (z 1902 r., remont kapitalny w 1947 r.),

izba szkolna w budynku poukraińskim (1932 r.), budynek gospodarczy (1912 r.),

drewutnia (1930 r.) i dwóch ustępów (z 1922 r. i 1932 r.). Ponadto poza gruntami,

na których stała szkoła; znajdowało się boisko i ogród szkolny, do tej placówki

oświatowej należało 3,90 ha gruntu ornego i łąk, 0,47ha lasu i 2,70 ha innych32.

Tab. 16. Liczba uczniów Szkoły Podstawowej w Opolu w latach 1944–1957

Rok szkolny Liczba uczniów w poszczególnych klasach Ogółem

I II III IV V VI VII

1944/45 20 14 20 44 16 14 – 128

1945/46 6 11 25 13 16 22 – 93

1946/47 9 17 11 13 16 22 – 85

1947/48 11 11 9 12 13 13 – 69

1948/49 9 8 18 16 14 13 – 78

1949/50 5 12 15 19 19 9 – 79

1950/51 6 5 12 17 26 16 12 94

1951/52 9 4 2 14 19 17 12 77

1952/53 13 8 5 7 17 16 15 81

1953/54 5 11 7 5 11 18 13 70

1954/55 17 6 9 7 7 11 19 76

1955/56 22 15 7 8 11 10 15 88

1956/57 21 24 23 18 8 10 7 111

Źródło: APLoCh, Inspektorat Szkolny we W łodawie, sygn. 57, 65, 112, 176, 177, 179, 180; Prezydium Powiatowej Rady

Narodowej i Ur ząd Powiatowy we Włodawie, Wydział Oświaty: 36, 43, 112, 219, 220.

31 Ibidem, k. 16.

32 Ibidem, k. 19–19v.

W latach 1944–1989 65

W końcu lat czterdziestych XX wieku do szkoły w Opolu uczęszczały dzieci

z Opola, Podedwórza, Rusił i wyjątkowo z Antopola i Grabówki. Nadal posia-

dała status sześcioklasowej placówki oświatowej. W roku szkolnym 1948/1949

zaczęła działać biblioteka szkolna licząca 55 tomów, zaś po upływie dwunastu

miesięcy – 9433.

Wraz z rozpoczęciem nowego roku szkolnego 1949/1950 w szkole w Opolu

nastąpiły zmiany. Odnosiło się to do obsady etatów nauczycielskich. Po pięciu

latach dotychczasowe miejsce pracy opuściło małżeństwo Łupkowskich. W ich

miejsce zatrudniono Emiliana Mirona Romaniuka (kierownik i nauczyciel)34

i Józefa Pajdosza (nauczyciel)35.

We wrześniu 1944 r. w nowej rzeczywistości politycznej zaczęła funkcjo-

nować szkoła w Hołownie. Na podstawie raportu kierownika szkoły Teo la Li-

genzy vel Ozimka z połowy lipca 1945 r. możemy zapoznać się z działalnością

tej placówki. Okazało się, że założenia programu nauczania wykonano jedynie

w klasach I i VI. W pozostałych oddziałach nie zdołano przeprowadzić wszystkich

lekcji z rachunków (kl. II, III, IV i V), języka polskiego (kl. IV), geogra i (kl. IV

i V) i przyrody martwej (kl. V). Poza realizacją programu szkolnego uczniowie

byli aktywizowani w różnych dziedzinach związanych z kształtowaniem postaw

obywatelskich. Organizowano uroczyste obchody świąt narodowych i szkol-

nych. Zorganizowano zbiórkę prezentów gwiazdkowych dla żołnierzy walczą-

cych w ostatnich miesiącach II wojny światowej. Skompletowano kilka łóżek

dla szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża. Tak jak w okresie okupacji zbierano

zioła lecznicze. Na terenie szkoły powstała spółdzielnia uczniowska, skupiająca

uczniów z klasy V i VI. Sami uczniowie wykazywali się samodzielną aktywnością

przez udział w działalności samorządu klasowego. Dzieci starały się dbać o szkołę

i otaczającą ją przyrodę. Urządziły ogródek kwiatowy, nad którym sprawowały

pieczę. Zrobiono skrzynki lęgowe. Zawieszono je na drzewach znajdujących się

nieopodal szkoły. Uczniowie także brali udział w wycieczce przyrodniczej na

Górę Grabowską. Nie można także pominąć faktu rozwoju czytelnictwa wśród

dzieci. Uczniowie kl. I i II mieli możliwość zapoznania się z treścią „Małego

33 Ibidem, k. 22, 25.

34 E. Romaniuk, ur. 8 II 1927 r. w Janowie Podlaskim. Ukończył Liceum Pedagogiczne

w Leśnej. Ibidem, k. 25–26; Emilian Miron Romaniuk, [w:] Pamiętniki nowego pokolenia chłopów

polskich. Materiały konkursowe, t. VI, wybór i oprac. A. Budzyński i J. Gmitruk, Warszawa 1999,

s.133–160.

35 J. Pajdosz przed przybyciem do Opola pracował w szkole w Rozwadówce. Nie posiadał

kwali kacji pedagogicznych. Jego żona – Maria Pajdosz, zajmowała stanowisko woźnej w szkole

w Opolu. APLoCh, Inspektorat Szkolny we W łodawie, sygn. 215, k. 25v–26; Emilian Miron Ro-

maniuk, s. 162.

66 Historia szkół w gminie Podedwórze

Płomyczka” i „Płomyczka”, zaś starsi z lekturą książek o nieskomplikowanych

treściach36.

W połowie września 1944 r. w szkole powszechnej w Hołownie naukę w 6

klasach rozpoczęło 99 dzieci (55 chłopców i 44 dziewczęta), zaś 9 miesięcy

później do placówki tej uczęszczało już 109 uczniów. Pod względem frekwencji

sytuacja w Hołownie przedstawiała się znacznie gorzej niż w Opolu. Zdarzało

się, że frekwencja nie przekraczała nawet 30%. Do szkoły uczęszczały dzieci de-

klarujące wyznanie rzymskokatolickie (90 z liczby 108) i język ojczysty polski

(96). Pozostałe dzieci były wyznania prawosławnego (18) i deklarowały język

ukraiński jako ojczysty (12)37. Na stanowiskach nauczycieli w roku szkolnym

1944/1945 byli zatrudnieni: Stefan Sarlej38, Maria Sarlejowa i Teo l Ligenza vel

Ozimek (od 1 lutego 1945 r.)39.

Warto się przyjrzeć realiom działalności w pierwszym roku szkolnym po

zakończeniu II wojny światowej. W Hołownie w roku szkolnym 1945/1946 dzia-

łała szkoła zbiorcza, do której uczęszczały dzieci ze szkół publicznych z Mostów,

Wyhalewa i Zaliszcza. Kierownikiem placówki był Teo l Ligenza vel Ozimek,

zaś w 1945 r. przez krótki czas nauczycielem był Mieczysław Szabla40. Z począt-

kiem roku szkolnego 1946/1947 do grona pedagogicznego szkoły w Hołownie

weszły dwie nauczycielki: Janina Krzemienowska (od 22 IX 1946 r.)41 i Wanda

36 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 65, p. 134.

37 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 180, k. 9.

38 Zwieńczeniem kariery pedagogicznej S. Sarleja było piastowanie w latach pięćdziesiątych

XX w. stanowiska podinspektora i inspektora Wydziału Oświaty Powiatowej R ady Narodowej we

Włodawie.

39 T. Ligenza vel Ozimek, ur. 5 XII 1912 r. w folwarku Lasek koło Sosnowicy w powiecie wło-

dawskim. W 1928 r. ukończył 7-klasową szkołę powszechną we Włodawie, a następnie w 1933 r.

Państwowe Seminarium Nauczycielskie w Chełmie. Do wybuchu II wojny światowej pracował

w jednej z prywatnych szkół żydowskich we Włodawie, szkole powszechnej w Leśnej i szkole po-

wszechnej w Dołholisce. W tej ostatniej miejscowości pracował w czasie okupacji (1939–1942).

Po krótkim epizodzie w 1942 r. w szkole w Sajówce w powiecie bialskim powrócił w listopa-

dzie 1942 r. do Dołholiski i zajął się tajnym nauczaniem. Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego

w Sosnowicy, Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymskokatolickiej w Sosnowicy, sygn. 1912 rok,

akt chrztu nr 153; APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 315, k. 1–2; Wspomnienia

o „Profesorze” Ligenzie, red. Z. Gasza, Jelenia Góra 2010, s. 3–9.

40 M. Szabla był zatrudniony od 20 XI 1945 r. w Hołownie. Legitymował się ukończeniem

liceum ogólnokształcącego. Od września 1946 r. został nauczycielem szkoły powszechnej w Mo-

stach. APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 180, k. 28v.

41 J. Krzemienowska z d. Żukowska, ur. 3 X 1915 r. w Koziatynie w guberni kijowskiej. Ukoń-

czyła szkołę powszechną w Równem oraz cztery klasy gimnazjum. Przed objęciem stanowiska

w Hołownie pracowała w charakterze sekretarki w zarządzie gminy Kodeniec. Od sierpnia 1947 r.

W latach 1944–1989 67

Pyszkówna (od 20 IX 1946 r.)42. Placówka składała się z 6 klas koedukacyjnych,

do których uczęszczało łącznie 99 uczniów (klasa I – 15; II – 13; III – 13; IV – 22;

V – 24; VI – 12). Z tego okresu pochodzi następująca charakterystyka szkoły:

Budynek [szkoły – K.L.] własny został zbudowany z cegieł, kryty dachówką w Polsce

Niepodległej w 1926 r.

Tab. 17. Przedmioty i liczba godzin lekcyjnych w szkole powszechnej w Hołownie

w roku szkolnym 1945/1946

Nazwa przedmiotu

Liczba godzin w klasach

I II III IV V VI

Religia 222222

Język polski 777766

Język niemiecki000003

Historia 002233

Geogra a 002233

Przyroda 002222

Matematyka665555

Rysunek 111111

Prace ręczne 0,5 0,5 1111

Śpiew 111111

Wychowanie  zyczne 0,5 0,5 1111

Źródło: APLoCh, Inspektorat Szkolny we W łodawie, sygn. 180, k. 28.

Ponadto szkoła posiadała własne boisko szkolne o powierzchni 6 arów

i ogród szkolny zajmujący 5 arów. Biblioteka szkolna liczyła 107 tomów książek,

co nie było zbyt imponującą liczbą. Godna uwagi jest działalność spółdzielni

uczniów „Tęcza” (w kwietniu 1946 r. liczyła 90 członków). Prowadziła ona doży-

wianie uczniów z własnych środków. Oferowała też gorącą herbatę z cukrem. Nie-

stety, szkoła liczyła na pomoc administracji szkolnej. Apelowano o zakup tablicy,

stołu dla nauczyciela, 13 ławek dwuosobowych, 2 krzeseł, 3 szaf (dla spółdzielni

uczniowskiej, na sprzęt gimnastyczny i na pomoce naukowe) itd. W następnym

objęła stanowisko nauczycielki w szkole powszechnej w Zaliszczu. APLoCh, Inspektorat Szkolny

we Włodawie, sygn. 231, k. 1–3.

42 W. Pyszko, ur. 29 IV 1923 r. w Ratajewiczach, w rodzinie rolnika. Ukończyła 7-klasową

szkołę powszechną w Wisznicach oraz jedną klasę szkoły zawodowo-gospodarczej w Liskowie.

W czasie okupacji ukończyła szkołę spółdzielczą w Zakrzówku. Ukończyła kursy spółdzielcze

krawieckie. Była zatrudniona w biurze Spółdzielni Spożywców „Jutrzenka” w Ratajewiczach.

Pracowała w Hołownie prawdopodobnie do sierpnia 1948 r. APLoCh, Inspektorat Szkolny we

Włodawie, sygn. 408, k. 1–2; Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Wisznicach, Akta Stanu Cy-

wilnego Para i Rzymskokatolickiej w Wisznicach, sygn. 1923 rok, akt chrztu nr 48.

68 Historia szkół w gminie Podedwórze

roku szkolnym (1947/1948) placówka w Hołownie liczyła już 7 klas. Grono

pedagogiczne składało się z kierownika Ligenzy vel Ozimka, W. Pyszkówny,

ks.L. Rydera i Zenona Jarosiewicza, który zastąpił J. Krzemienowską43. Z po-

czątkiem roku szkolnego 1947/1948 szkoła powszechna w Hołownie otworzyła

klasę ósmą. W ten sposób została w pełni zorganizowaną szkołą zbiorczą. W ko-

lejnych latach nastąpiły dalsze zmiany w kadrze kierowniczej i pedagogicznej

szkoły w Hołownie. Miejsce W. Pyszkówny zajął Piotr Pilarski. Po odejściu Li-

genzy vel Ozimka z dniem 1 października 1948 r. do Szkoły Podstawowej nr 1

w Parczewie44 posadę dyrektora otrzymał miejscowy nauczyciel Z. Jarosiewicz.

W 1949 r. doszło do radyklanych zmian w gronie kadry pedagogicznej. Pojawi-

ły się nowe nauczycielki: Aniela Tureniec45 (od 1 września 1949 r.), Krystyna

Wójecka46 (od 1 października 1949 r.), Maria Grochowska i Eugeniusz Bober

(oboje do 31 sierpnia 1952 r.). Ponadto zatrudniono Karpa Pytla, który uczył

dzieci języka rosyjskiego47.

O ile szkoły zbiorcze były w dostateczny sposób wyposażone w pomoce

dydaktyczne i inne przedmioty codziennego użytku, o tyle w katastrofalnym

wręcz położeniu znajdowały się placówki oświatowe najniższego szczebla. Janina

Krzemienowska, piastująca stanowisko kierowniczki szkoły w Zaliszczu, w listo-

padzie 1947 r. tak nakreśliła sytuację w podległej jej placówce:

Brak ustępu, boiska, dobrej wody do picia. Szkoła jest bez opieki lekarskiej. Dzieci nie

były jeszcze badane. Szkoła nie posiada również żadnych pomocy naukowych, jak np. ilustracji,

globusu, piłki do gry, narzędzi stolarskich48.

Z takimi niedogodnościami zetknęli się także poprzednicy Krzemienow-

skiej – Anatoliusz Grabowski w roku szkolnym 1944/1945 i Maria Chądzyńska

w roku szkolnym 1945/194649. Analogiczna sytuacja miała miejsce w Grabówce,

43 Z. Jarosiewicz, ur. w 23 VI 1928 r. w Kolonii Ratajewicze. Uczęszczał do szkoły powszech-

nej w Łyniewie i Ratajewiczach oraz ukończył kurs rachmistrzów i sklepowych. Objął stanowisko

nauczyciela w Hołownie prawdopodobnie w sierpniu 1947 r. APLoCh, Inspektorat Szkolny we

Włodawie, sygn. 65, p. 135–137, 148–150; sygn. 180, k. 33, 196v; sygn. 262, k. 1–3; Archiwum

Urzędu Stanu Cywilnego w Sosnówce, Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymskokatolickiej w Roz-

wadówce, sygn. 1928 rok, akt chrztu nr 23.

44 Wspomnienia o „Profesorze”..., s. 10.

45 A. Tureniec legitymowała się ukończeniem liceum ogólnokształcącego. APLoCh, Inspek-

torat Szkolny we W łodawie, sygn. 180, k. 190.

46 K. Wójecka otrzymała tzw. małą maturę w gimnazjum handlowym. Ibidem.

47 K. Pytel ukończył jedynie 6 klas gimnazjum. APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie,

sygn. 112, p. 67; sygn. 180, k. 190.

48 Ibidem, p. 122.

49 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 65, p. 93, 110.

W latach 1944–1989 69

w której w roku szkolnym 1947/1948 brakowało właściwie wszystkich niezbęd-

nych elementów wyposażania.

Analizując sytuację w szkolnictwie powszechnym na terenie gminy Opole,

natra my na źródła nakreślające dość dramatyczną sytuację w Mostach. Dnia 15

lipca 1945 r. na ręce inspektora szkolnego we Włodawie mieszkańcy Mostów

skierowali prośbę o przydzielenie nauczyciela. Wzmiankowano, że w miejscowej

wsi znajdował się budynek szkoły oraz mieszkanie dla nauczyciela. Mostowianie

zobowiązywali się także wspomóc  nansowo przybyłego pedagoga środkami

 nansowymi w wysokości 1000 zł od każdego dziecka. Warto zauważyć, że na po-

daniu swoje podpisy złożyli mieszkańcy wsi narodowości polskiej i ukraińskiej.

Władze szkolne we Włodawie prośbę tę rozpatrzyły pozytywnie i skierowano

tutaj, wspomnianą już wcześniej, Marię Minczakiewicz50. Jak przedstawiały się

warunki kilkumiesięcznej egzystencji szkoły w Mostach, można przekonać się

po lekturze raportu z wizytacji odbytej 8 marca 1946 r.:

Wizytację szkoły rozpocząłem o godz. 6.30, rozpoczynając od zapoznania się ze stadium

budowy budynku szkolnego, obejrzenia go i placu na miejscu. Następnie zbadałem kancela-

rię szkolną i odbyłem posiedzenie Komitetu Rodzicielskiego, o godz. 8-ej zacząłem pracę

wizytacyjną zajęć w szkole, którą zakończyłem o godz. 10.30 konfer[encją] indywud[ualną]

z Naucz[ycielem] [...]. Szkoła mieści się w bud[ynku] wynajętym. Sala widna i na tę ilość dzieci,

jaka uczęszcza, (30) wystarczająca. W budowie znajduje się nowy budynek szkolny – zrąb o 2

salach szkolnych, sali na świetlicę i mieszkaniu naucz[yciela] 2 pokoje i kuchnia, wzniesiony wy-

siłkiem i funduszami gromady. Plac szkolny 1 ha znajduje się poza wsią i ze względu na przyszłą

komasację wsi, która w tym kierunku rozwinie się, położenie będzie miał środkowe. Ludność

chętna do wykonania bud[owy] szkoły zobowiązała się dać materiał drewn[iany] budulcowy

i robociznę niefachową – robi się starania o blachę, zasługuje na pomoc ze strony Skarbu Państwa.

Pod wzgl[ędem] dydaktycznym pozostawia dużo do życzenia poziom niski. Praca planowana

nawet dobrze, chociaż tylko częściowo, lecz niezrealizowana w pełni. By szkoła stanęła na wła-

ściwym poziomie, potrzebny jest większy wysiłek naucz[yciela], a przy nim poziom stanie się

osiągalny ze względu na małą ilość dzieci. Frekwencja dobra. Pod wzgl[ędem] sanitarnym uwag

nie nastręcza. [...]. Pracę bardziej i wszechstronnie planować i realizować wg planu zgodnie

z programem. Stosować nowy program historii w kl. III i IV, by móc go zrealizować. Stosować

ćw[iczenia] ort[ogra czne], celem poprawienia pisowni i dążyć do większej wprawy w czytaniu.

Uwzględnić aktualizację w nauczaniu. Dążyć do wprowadzenia punktualności u dzieci. W termi-

nie ustalonym na miejscu uzupełnić kancelarię szkolną. Dopilnować zabezpieczenia zbędnego

sprzętu szk[olnego] przed zniszczeniem. Nakaz zaopatrzenia szkoły w stół i krzesło, a także by

wszystkie dzieci w wieku szk[olnym] znalazły się w szkole51.

Pomimo szczerych chęci mieszkańców Mostów szkoła musiała przejść

gruntowne przemiany. Interesujące jest to, że w Mostach miejscowa ludność

50 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 210, k. 1.

51 Ibidem, k. 2.

70 Historia szkół w gminie Podedwórze

ukraińska nie stawiała oporu wobec możliwości stworzenia szkoły z polskim

językiem nauczania – w przeciwieństwie do mieszkańców Grabówki.

Swoje piętno na procesie dydaktycznym w szkole powszechnej w Mostach

wywarła akcja wysiedleńcza prowadzona wobec tutejszej ludności ukraińskiej.

Dnia 8 czerwca 1946 r. nauczycielka M. Minczakówna poinformowała inspek-

tora szkolnego we Włodawie o zawieszeniu działalności przez szkołę z powodu

braku uczniów, których rodziny zostały objęte akcją repatriacyjną52. W roku

szkolnym 1946/1947 rozpoczęły się zajęcia z 33 uczniami. Widocznie musiało

dojść do poprawienia sytuacji ekonomicznej szkoły, gdyż wprowadzono z dniem

2 grudnia 1946 r. dożywianie dzieci. Nowym nauczycielem został mianowany

wspomniany już Mieczysław Szabla53. W sierpniu 1947 r. na fali akcji „Wisła” wieś

Mosty została spalona przez oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. Pożar stra-

wił dom, w którym znajdowała się szkoła, oraz nieukończony gmach dopiero co

wznoszonej placówki oświatowej. W związku z tym w roku szkolnym 1947/1948

nauczyciel M. Szabla był zmuszony wraz z grupą 38 dzieci (z Mostów, Antopola,

Piech i Grabówki) przenieść się do Antopola54. Mieszkańcy Antopola zdecydo-

wali się na zerwanie z istniejącą  kcją. W dniu 23 lutego 1948 r. przedstawiciele

opieki szkolnej – Bolesław Pawłowski, Adam Demczuk i Józef Przybylski zwrócili

się z prośbą do inspektora szkolnego we Włodawie o zmianę nazwy placówki

oświatowej w Antopolu z „Szkoła Powszechna w Mostach” na „Szkoła Powszech-

na w Antopolu”. Prośbę motywowano tym, że w Mostach zostało tylko 6 rodzin,

a perspektywy funkcjonowania szkoły w tej miejscowości nie mają racji bytu.

Akcentowano, że w Antopolu istnieją możliwości do funkcjonowania szkoły.

Zaoferowano także pokrycie wszelkich kosztów związanych ze sporządzaniem

nowych pieczęci. Ostatecznie szkoła nosiła nazwę Szkoła Powszechna w Mo-

stach z siedzibą w Antopolu55. Dzięki takiej decyzji skorzystały na tym dzieci

z Antopola, dotąd uczęszczające do szkoły w Hołownie. Antopolacy stanowili

w szkole zdecydowaną większość. Uczęszczały do niej również dzieci z Piech,

Mostów i Bojar. Dzięki zaangażowaniu nauczyciela szkoła w Antopolu bardzo

szybko osiągnęła przyzwoity poziom. Świadczy o tym raport powizytacyjny

z 18października 1948 r. następującej treści:

Szkoła w Antopolu mieści się w lokalu wynajętym (w dawnym czworaku) [własność spół-

dzielni „Samopomoc Chłopska” – K.L.]. Posiada salę czystą, dość dużą, widną. Umeblowanie

dostateczne, pomoce naukowe skąpe, biblioteka liczy 38 książek nieoprawionych. Dzieci za-

opatrzone w przybory i podręczniki. Praca szkolna jest zaplanowana i należycie zorganizowana.

52 Ibidem, k. 4.

53 Ibidem, k. 3; AZPOP, Kronika Szkoły Podstawowej w Mostach, knlb.

54 AZPOP, Kronika Szkoły Podstawowej w Mostach, knlb.; Zarys dziejów oświaty..., s. 66–67.

55 APLoCh, Inspektorat Szkolny we Włodawie, sygn. 210, k. 7.

W latach 1944–1989 71

Rozkład materiału naukowego opracowany, zgodnie z instrukcją zawartą w Dz. Ust. Nr. 7/48.

Plan godzin sporządzony na podstawie siatki godzin dla szkoły o 1 naucz[ycielu]. Stan wycho-

wawczy szkoły dobry, higieniczna strona uczniów i sali szkolnej nie budzi zastrzeżeń. Szkoła

prowadzi Spółdzielnię Uczniowską i Szkolne Koło PCK. Pod względem dydaktycznym szkoła

na ogół na poziomie. Wymaga większej opieki nauka j. polskiego w kl. III oraz j. polski i aryt-

metyka w kl. I+II. Uczniowie orientują się w zagadnieniach aktualnych. Organizacja jednostek

metodycznych posiada pewne usterki. Uderza sympatyczna współpraca szkoły ze środowiskiem.

Szkoła przy pomocy rodziców prowadzi bardzo ładnie akcję dożywiania. Frekwencja w szkole

bardzo dobra. Dzienniki lekcyjne i kancelaria szkolna prowadzone są porządnie56.

W 1949 r. miejsce M. Szabli zajął Piotr Pilarski, który został przeniesiony do

Antopola z Opola. Następnie dołączyła do niego Maria Pilarska. Po odejściu tego

małżeństwa kierowniczką szkoły została Jadwiga Petruczynik, zaś nauczycielami

Zo a Romaniuk i Marian Kamiński57.

Dnia 20 marca 1950 r. została uchwalona ustawa o organach jednolitej

władzy państwowej. Istniejące rady narodowe zostały przekształcone w urzę-

dy administracji państwowej. W nowej rzeczywistości nie było już miejsca dla

tzw. niezespolonych organów administracyjnych. Likwidacji uległy inspektoraty

szkolne i kuratoria. Sprawy szkolnictwa znalazły się w gestii wydziałów oświa-

ty rad narodowych. Nad szkołami w gminie Opole władzę sprawował Wydział

Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej we Włodawie58.

Przekształcenia objęły również Komisję Oświatową. Właściwie zmiany miały

charakter kosmetyczny, bowiem została powołana do życia Gminna Komisja

Oświatowo-Kulturalna. Władzę nad szkołami przejęło Prezydium Gromadzkiej

Rady Narodowej w Podedwórzu59.

Poważne zmiany w organizacji szkolnictwa podstawowego miały miejsce

w 1961 r. Nim jednak do tego doszło, przez trzy lata w łonie partii komuni-

stycznej trwały dyskusje nad jej kształtem. Owocem tych prac było przyjęcie 15

lipca 1961 r. ustawy o rozwoju systemu oświaty i wychowania. Jej podstawowym

założeniem było wprowadzenie ośmioklasowej szkoły podstawowej. Obowiązek

szkolny miał obejmować dzieci w wieku siedmiu lat i trwać do ukończenia szko-

ły podstawowej (do osiągnięcia przez ucznia wieku 17 lat). Realizacja ustawy

została rozłożona w czasie (od roku szkolnego 1962/1963) do momentu wpro-

wadzenia klasy VIII w roku szkolnym 1966–196760.

56 Ibidem, k. 12.

57 AZPOP, Kronika Szkoły Podstawowej w Mostach, knlb.

58 Zob. APLoCh, Akta gminy Opole, sygn. 22 (cały poszyt).

59 Ibidem.

60 Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, 1961, nr 32, poz. 160; Dziennik Urzę-

dowy Ministerstwa Oświaty, 1962, nr 5, poz. 64.

72 Historia szkół w gminie Podedwórze

W końcu lat pięćdziesiątych XX w. miejscowości leżące wokół Opola były

zorganizowane w następujące obwody szkolne: obwód Antopol – Antopol, Mo-

sty, Mosty PGR, Piechy, część Hołowna; obwód Grabówka – Bojary, Grabówka,

Kolonia Niedzielin, Mosty PGR; obwód Hołowno – Hołowno, Kolonia Zadnia,

Kolonia Szeroka, Kolonia Szalemin; obwód Opole – Opole, Podedwórze, Rusiły,

Ślubów; obwód Zaliszcze – Kaniuki, Kolonia Zaliszcze, Zaliszcze61.

Tab. 18. Liczba nauczycieli i dzieci uczęszczających do szkół w gminie Opole oraz objętych

powszechnym obowiązkiem szkolnym w latach 1957–1973

Rok Liczba Grabówka Hołowno Zaliszcze Opole (od 1968 r. Podedwórze) Antopol

1957/1958

nauczycieli 1 1 1 2 3

dzieci w rejonie 36 39 43 107 67

dzieci uczących się 32 39 43 105 60

dzieci w szkole 22 25 45 111 65

1959/1960

nauczycieli 2 2 1 – –

dzieci w rejonie 58 45 51 – –

dzieci uczących się 58 45 51 – –

dzieci w szkole 45 37 48 – –

1960/1961

nauczycieli 3 2 2 4 3

dzieci w rejonie 67 48 44 156 65

dzieci uczących się 67 48 44 156 65

dzieci w szkole 62 46 46 160 67

1961/1962

nauczycieli 3 3 3 5 3

dzieci w rejonie 80 53 44 168 69

dzieci uczących się 80 53 44 168 69

dzieci w szkole 80 53 45 170 69

1963/1964

nauczycieli 3 3 – 5 3

dzieci w rejonie 81 47 – 174 69

dzieci uczących się 81 47 – 174 69

dzieci w szkole 73 45 – 174 69

1966/1967

nauczycieli 4 4 4 6 4

dzieci w rejonie 82 50 42 196 91

dzieci uczących się 82 50 42 196 91

dzieci w szkole 80 50 39 191 88

1967/1968

nauczycieli 4 4 4 6 4

dzieci w rejonie 85 45 35 191 87

dzieci uczących się 83 45 35 190 87

dzieci w szkole 84 46 35 190 87

61 APLoCh, Akta gminy Opole, sygn. 22, p. 47–53.

W latach 1944–1989 73

1969/1970

nauczycieli 4 4 4 6 4

dzieci w rejonie 88 45 31 180 76

dzieci uczących się 88 45 31 178 76

dzieci w szkole 98 42 30 178 66

1970/1971

nauczycieli 4 4 4 6 4

dzieci w rejonie 79 43 31 171 77

dzieci uczących się 79 43 31 171 77

dzieci w szkole 82 42 30 171 65

1971/1972

nauczycieli 4 4 4 6 4

dzieci w rejonie 82 37 31 158 77

dzieci uczących się 80 37 31 156 77

dzieci w szkole 92 38 30 156 66

1972/1973

nauczycieli 4 4 4 6 4

dzieci w rejonie 83 35 25 146 75

dzieci uczących się 88 35 25 145 74

dzieci w szkole 94 32 25 146 64

Źródło: APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie, Wydział Oświaty, sygn.

36–44 (całe poszyty).

Pomimo propagandowych działań władz komunistycznych w końcu lat

czterdziestych i pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX w. niewiele zmieniło

się w funkcjonowaniu szkół w okolicach Opola. Wciąż panowały dość trudne

warunki lokalowe, szkoły były niedo nansowane, co odbijało się na jakości ich

wyposażenia i poziomie nauczania.

Szkoła w Opolu (Podedwórzu) w 1955 r. uzyskała nową lokalizację. Z ini-

cjatywy komitetu rodzicielskiego została przeniesiona do murowanego budyn-

ku, zajmowanego przez Urząd Gminy, Kasę Spółdzielczą i Pocztę. Przeciwny

takiej lokalizacji był kierownik szkoły E. Romaniuk, widząc w tym zagrożenie

dla planu inwestycyjnego związanego z budową nowego gmachu dla miejscowej

placówki oświatowej62. Wybór nowego miejsca dla szkoły został spowodowany

m.in. wzrastającą liczbą uczniów. Doszło do interesującej sytuacji. Szkoła znaj-

dowała się na obszarze dwóch miejscowości. Był to więc powrót do sytuacji

sprzed kilkunastu lat. Dyrektor E. Romaniuk nie złożył jednak broni. Aktywnie

działał w celu uzyskania środków i wsparcia u władz zwierzchnich w projekcie

budowy szkoły. Udało mu się uzyskać także poparcie Państwowego Ośrodka

Maszynowego w Podedwórzu. Zaktywizować miejscową ludność w kwestii pozy-

skania materiału budowlanego (własna cegielnia). Ponadto inwestycja w Opolu

została wpisana w propagandowy program lansowany przez I sekretarza PZPR

Władysława Gomułkę „1000 szkół na tysiąclecie”. Budowę planowano rozpocząć

62 E. M. Romaniuk..., s. 164.

74 Historia szkół w gminie Podedwórze

w roku szkolnym 1961/1962, jednak pożar, jaki strawił większość Podedwó-

rza 8 października 1961 r., zniweczył plany inwestycyjne. Pożar oraz problemy

z zakupem placu pod budowę szkoły przesunęły moment rozpoczęcia inwesty-

cji. Ostatecznie jesienią 1964 r. inwestycja została zakończona. Według E. Ro-

maniuka nowa batalia rozgorzała w kwestii wyboru patrona szkoły. Dyrektor

zaproponował kandydaturę Bolesława Ferdynanda Trentowskiego63, jednego

z najwybitniejszych  lozofów i pedagogów polskich XIX w., który urodził się

w Opolu w 1808 r. i większość swojego życia spędził na emigracji w Niemczech,

gdzie powstało wiele jego znanych prac, takich jak np. Chowanna, czyli system

pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wy-

kształcenia naszej młodzieży czy Stosunek  lozo i do cybernetyki, czyli sztuki rzą-

dzenia narodem. Przedstawiciele powiatowych władz oświatowych i partyjnych

zafundowali jednak szkole bardziej odpowiadającego im ideologicznie patrona,

mianowicie komunistycznego partyzanta Jana Hołoda o ps. Kirpiczny64. W szko-

le w Opolu-Podedwórzu od początku lat pięćdziesiątych do połowy lat siedem-

dziesiątych pracowali następujący pedagodzy: Emilian Romaniuk (kierownik),

Maria Romaniuk, Irena Szabat, Henryk Szabat, Anna Magdiuk, Józef Pajdosz,

Izabella Malicka, Jan Iwaniuk, Genowefa Kapczuk, Stefan Mazuruk, ks. Leon

Ryder, Halina Czerska itd.65

Kilka lat przed mieszkańcami Podedwórza i Opola nowy gmach szkoły

otrzymała społeczność obwodu szkolnego w Zaliszczu. W latach pięćdziesiątych

szkoła nadal mieściła się w trzech wynajętych salach niespełniających wszystkich

norm ustalonych dla sal lekcyjnych. Inwestycja ta została zrealizowana dzięki

pozyskaniu patrona – Huty Szkła „Nadbużanka” w Uhrusku. Budowę rozpoczęto

w roku szkolnym 1959/1960. Powstała ona także dzięki osobistemu zaangażo-

waniu miejscowej ludności, która część prac wykonała w czynie społecznym.

Dnia 11 grudnia 1962 r. odbyło się uroczyste otwarcie nowej szkoły66. Sama

działalność pedagogiczno-wychowawcza szkoły, po analizie materiałów powizy-

tacyjnych, nie przedstawiała się dobrze. Inspektor szkolny, wizytując w dniach

10–11 stycznia 1961 r. tę placówkę, zauważył tylko jej trzy pozytywne strony:

63 Szerzej o jego biogra i i poglądach  lozo cznych zob. B. F. Trentowski, Chowanna czyli

system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia

naszej młodzieży, t. I, wstęp i komentarz A. Walicki, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.

64 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie, Wy-

dział Oświaty, sygn. 293, knlb.; E. M. Romaniuk..., s. 164–169; Zarys dziejów oświaty..., s. 65.

65 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 36, p. 5–11; sygn. 293 (cały poszyt); sygn. 294 (cały poszyt); Archiwum

Urzędu Gminy Podedwórze (AUGP), Akta osobowe Szabata Henryka; AZPOP, Kronika Szkoły

Podstawowej w Opolu, knlb.

66 AZPOP, Kronika Zbiorczej Szkoły Gminnej w Podedwórzu, knlb.

W latach 1944–1989 75

100% realizacja obowiązku szkolnego, prawie 100% frekwencja dzieci w szkole

oraz pobudzenie środowiska w celu realizacji budowy szkoły w ramach czynu

społecznego. Pozostałe kwestie związane z procesem dydaktycznym i działalno-

ścią wewnątrzadministracyjną szkoły należało niezwłocznie poprawić celem uzy-

skania bardziej pozytywnych wyników67. W grudniu 1962 r. świętowano oddanie

do użytku nowego gmachu szkoły. Przeprowadzana pół roku później wizytacja

ujawniła, że nie zdołano zadbać o estetykę nowego budynku i jego otoczenia.

Niewiele poprawił się stan procesu dydaktycznego68. W tej placówce szkolnej

pracowali m.in. następujący nauczyciele: Stanisław Romanowicz (kierownik),

Józef Darczuk, Henryk Szabat, Marian Kamiński, Maria Jurołajć, Stanisława

Wegiera (Darczuk), Teresa Wagner, Halina Szustek, Bogumiła Owczarek, Alina

Zielińska, Luba Żmudzińska itd.69

Dość liczną społeczność uczniowską miała szkoła podstawowa w Antopolu.

Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych uczęszczały do niej dzieci

z Antopola, Mostów, Piech i części Hołowna. Ta placówka oświatowa nawiąza-

ła ścisłą współpracę w Gminną Spółdzielnią „Samopomoc Chłopska” w Pode-

dwórzu. Spółdzielnia objęła patronat nad szkołą. Zobowiązała się do wspierania

uczniów. Pomoc ta przybrała różnorodne formy, np. prenumerata czasopism,

współudział w organizowaniu wycieczek i innych imprez kulturalno-oświato-

wych. W zamian szkoła zaoferowała organizację występów artystycznych dla

pracowników Gminnej Spółdzielni. Szkoła podstawowa w Antopolu miała swoje

cienie i blaski. Dużo na ten temat można przeczytać w raporcie powizytacyjnym

z 30 kwietnia 1962 r.:

[...] w stosunku do ostatniej (15 czerwca 1960 r.) wizytacji poziom dydaktyczno-wycho-

wawczy szkoły tylko na niektórych odcinkach uległ poprawie, jak np. higiena osobista uczniów

i stan higieniczno-sanitarny szkoły czy uporządkowanie dokumentacji w kancelarii, a w innych

nie uległ poprawie. Notuje się takie osiągnięcia, jak:

– 100% realizacja obowiązku szkolnego i dobrze prowad zona w tym zakresie dokumentacja;

– zadowalająca higiena osobista uczniów;

– dobra higiena izb lekcyjnych;

– zdobycie pomieszczenia na pomoce naukowe;

– sprzyjająca atmosfera pracy w zespole pedagogicznym;

– staranne wypełnianie dzienników lekcyjnych;

67 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 355, p. 27–28.

68 Ibidem, p. 66–67.

69 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 355 (cały poszyt); sygn. 356 (cały poszyt); AUGP, Akta osobowe Szabata

Henryka; Akta osobowe Darczuka Józefa; Akta osobowe Zielińskiej Aliny Janiny; Akta osobowe

Kamińskiego Mariana Wacława.

76 Historia szkół w gminie Podedwórze

– należyta współpraca z domem i inne.

Ale jednocześnie konstatuje się braki, błędy czy zaniedbania, a do najważniejszych należą:

– niedostateczny poziom ortogra i w całej szkole;

– niezadowalający stan estetyki pisania i stan zewnętrzny zeszytów;

– niski poziom dydaktyczno-wychowawczy klas wyższych i brak troski o zmianę powyż-

szego stanu;

– słabe wiązanie teorii z praktyką;

– brak należytej aktualizacji podawanych wiadomości;

– słabe kształtowanie pożytecznych nawyków i przyzwyczajeń;

– nieutrwalony i nieprzyswojony programowy materiał nauczania poszczególnych przed-

miotów w klasach wyższych przez większość uczniów;

– nieśmiałość i małomówność uczniów;

– liberalizm w ocenianiu uczniów na poszczególne okresy;

– małe zwracanie uwagi na wychowanie  zyczne;

– słaba aktywizacja uczniów;

– dość mało hospitacji itp.70

W szkole podstawowej w Antopolu od połowy lat pięćdziesiątych do poło-

wy lat siedemdziesiątych na stanowiskach nauczycieli byli zatrudnieni: Danuta

Derlikiewicz (Demczuk) (kierownik), Marian Kamiński, Krystyna Osypiuk, Da-

nuta Demczuk, Alicja Żyhaluk (Moszczuk), Maria Szklarczyk, Henryk Frończuk

(kierownik), Maria Dostaw, Halina Szustek, Halina Popławska (kierownik), Józef

Darczuk, Stanisława Darczuk71.

Szkoła w Grabówce w końcu lat pięćdziesiątych stanowiła placówkę czte-

roklasową. Posiadała 1,5 ha gruntu. Jej budynek był drewniany, oprócz tego

w skład zabudowań szkolnych wchodziły dwie drewniane obory, stodoła drew-

niana i spichrz drewniany. Wśród pomocy szkolnych można było odnaleźć na-

rzędzia typu młotek dłuto czy przecinak, przyrządy geometryczne itp. Biblioteka

była już stosunkowo dobrze zaopatrzona, gdyż liczyła 697 pozycji książkowych.

Stan kancelarii, a właściwie przechowywane w niej dokumenty, pozostawiał

dużo do życzenia. Brakowało w nich sprawozdań statystycznych z działalności

szkoły z pierwszej połowy lat pięćdziesiątych, przez co nie jesteśmy w stanie

odtworzyć np. liczby uczniów pobierających naukę w tej placówce oświatowej.

Wśród uczniów dominowały dzieci mieszkające w PGR w Mostach, Grabówce

70 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie, Wy-

dział Oświaty, sygn. 219, p. 56–57.

71 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie, Wy-

dział Oświaty, sygn. 36, p. 5–11; sygn. 219 (cały poszyt); sygn. 220 (cały poszyt); AUGP, Akta

osobowe Darczuka Józefa; Akta osobowe Kamińskiego Mariana Wacława; AZPOP, Kronika

Szkoły Podstawowej w Mostach, knlb.

W latach 1944–1989 77

i Bojarach. W roku szkolnym 1961/1962 dzieci uczyły się już w sześciu klasach72.

Jakie były realia działalności tej placówki oświatowej można przekonać się z za-

chowanego raportu wizytacyjnego z 22 stycznia 1964 r.:

Zalecenia podane po ostatniej wizytacji w dniu 4 kwietnia 1964 r. [prawdopodobnie cho-

dzi o dzień 4 kwietnia 1963 r. – K. L.] na ogół są wykonane. Poziom dydaktyczno-wychowaw-

czy szkoły jest zadowalający. Na niskim poziomie jest nadal ortogra a. Szkoła w dalszym ciągu

nie jest zaopatrzona w najniezbędniejsze pomoce naukowe. Na podstawie wizytowanych lekcji

i poczynionych obserwacji w myśl nakreślonego planu stwierdza się, że program jest realizowany

w myśl wskazań i wytycznych władz oświatowych, lekcje prowadzone są metodycznie, nauczy-

ciele przygotowują się do lekcji. Rozkłady materiału programowego są opracowane i zapisane

w dziennikach lekcyjnych w sposób należyty. Wyniki nauczania w szkole są na dostatecznym

poziomie. Uczniowie mają dobrze opanowany materiał z gramatyki, a poziom klasy pierwszej

jest zadowalający. Szkoła żyje zagadnieniem XX-lecia Państwa Polskiego, o czym świadczą wy-

powiedzi uczniów oraz estetycznie wykonane gazetki ścienne poświęcone tej tematyce. W miarę

swoich możliwości realizowane jest hasło „Szkoła ośrodkiem życia kulturalno-oświatowego na

wsi”, pomimo że szkołę tę obowiązuje realizacja tego hasła ze względu na ogromnie ciężkie

warunki lokalowe. Frekwencja w szkole jest dobra i wynosi około 97%, a obowiązek szkolny

wykonany w 100%. Współpraca ze środowiskiem i Kom[itetem] Rodzicielsk im dobra . Kancelaria

szkolna jest prowadzona na ogół dobrze. W protokółach posiedzeń Rady Pedagogicznej są spra-

wozdania kier[ownika] szkoły oraz opracowane wnioski i wytyczne dla dalszej pracy. Zajęcia

odbywają się w dwóch wynajętych budynkach, bardzo ciasnych i niedostosowanych do pracy

szkolnej. Obok niebudzących wątpliwości osiągnięć, dało się zauważyć w szkole pewne niedo-

ciągnięcia i mankamenty. Donajważniejszych należy: w dalszym ciągu niski poziom ortogra i

i niezadowalający zewnętrzny wygląd zeszytów, zła organizacja pracy lekcyjnej w niektórych

klasach (tzw. martwe punkty w kl. IV–V), słaba aktualizacja na lekcjach oraz brak powiązania

nauczania z wychowaniem i życiem. Szkoła posiada poważne braki w zaopatrzeniu w podstawo-

we pomoce naukowe (liczydło, kompas, tablice domonogra cznego opracowania liczb i inne).

Zapomina się o ćwiczeniach śródlekcyjnych. Warunki higieniczne i zdrowotne w szkole nie są

najlepsze. Podłogi są brudne, a w piecach pali się za późno. W dziennikach lekcyjnych brak jest

obliczonej frekwencji za ostatnie miesiące i nie wszystkie tablice są wypełnione, za mało ocen

w drugim okresie. Od dłuższego czasu kier[ownik] szkoły nie hospitował naucz[ycieli], mimo

że plan hospitacji wykonany jest w 88%. Świadczy to o braku rytmiczności w realizacji planu

hospitacyjnego73.

Kuratorium Okręgu Szkolnego w Lublinie w ramach realizacji ustawy oświa-

towej z 1961 r., chcąc usankcjonować nowy stan prawny szkolnictwa podstawowe-

go, wydało w dniu 9 listopada 1964 r. decyzję o stworzeniu szkoły podstawowej

w Grabówce. Przyporządkowano do niej następujące gromady: Kolonia Niedzie-

lin, wieś Bojary, PGR Mosty, Kolonia Piechy, wieś Mosty i wieś Grabówkę. Pre-

zydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Podedwórzu zostało zobligowane do

72 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie, Wy-

dział Oświaty, sygn. 243 (cały poszyt).

73 Ibidem, p. 46–47.

78 Historia szkół w gminie Podedwórze

zapewnienia szkole: lokalu, wyposażenia w pomoce naukowe, narzędzia, meble

i sprzęt oraz w środki  nansowe i materialne74. W 1968 r. władze oświatowe,

widząc wzrastająca liczbę uczniów oraz fatalne warunki lokalowe szkoły w Gra-

bówce, postanowiły wspomóc budowę nowej placówki oświatowej. Była to trzecia

po szkole w Podedwórzu inwestycja budowlana w lokalnej strukturze szkolnej75.

Liczba uczniów szkoły w Grabówce kształtowała się różnorodnie zob. tabela 17.

Od końca lat pięćdziesiątych do połowy lat siedemdziesiątych w Grabówce byli

zatrudnieni m.in. następujący nauczyciele: Maria Furman, Marian Kamiński,

Eugenia Kamińska, Alina Wołos, Maria Melanowicz, Maria Klimiuk, Krystyna

Czarnacka (Gryczuk), Alicja Moszczuk, Helena Wróblewska itd.76

W tym czasie na znaczeniu straciła szkoła podstawowa w Hołownie. Nie-

wątpliwie było to spowodowane migracjami ludności, które miały miejsce po

1945 r. Swoim charakterem była porównywalna ze szkołami w Zaliszczu czy

Grabówce. Szkoła w Hołownie, tak jak i inne placówki, miała swoje dobre i złe

strony. Możemy się o tym przekonać, analizując raport wizytatora z 21 stycznia

1960 r. następującej treści:

[...] w stosunku do ostatniej wizytacji (25 III 1958 r.) poziom dydaktyczno-wychowaw-

czy szkoły uległ poprawie. Szczególnie uległ poprawie stan higieniczno-sanitarny szkoły, jak też

higiena osobista uczniów. Dokumentacja w kancelarii szkolnej została uporządkowana i jest

prowadzona na bieżąco. Obowiązek szkolny jest realizowany w 100% i jest odpowiednia do

tego dokumentacja. Szkoła aktywnie współpracuje ze środowiskiem, dowodem czego jest or-

ganizowanie imprez artystycznych z młodzieżą dorosłą, zaś uzyskany dochód z przedstawień

w wysokości 1100 zł przekazała na szkołę z przeznaczeniem na zakup pomocy naukowych.

Księgozbiór w bibliotece szkolnej jest przechowywany właściwie. Widoczna jest duża troska ze

strony nauczycieli, jak i też uczniów w poszanowaniu własności społecznej. Plan pracy k ierownika

szkoły jest opracowany realnie i konsekwentnie realizowany. Jednocześnie stwierdza się pewne

niedociągnięcia w pracy szkoły. Do nich należy zaliczyć: brak systematycznego i gruntownego

przygotowywania się do lekcji pod względem metodycznym i rzeczowym ze strony niektórych

nauczycieli, prace domowe uczniów są rzadko przeglądane i oceniane, a błędów ortogra cznych

jest w nich dużo, cele wychowawcze wypływające z materiału nauczania są rzadko dostarczane,

mała troska o wychowanie  zyczne, dowodem czego brak ćwiczeń śródlekcyjnych, brak cał-

kowicie wycieczek o charakterze obserwacyjnym czy też sportowym, za mała ilość hospitacji

kier[ownika] szkoły77.

74 Ibidem, p. 52.

75 AZPOP, Kronika Zbiorczej Szkoły Gminnej w Podedwórzu, knlb.; Zarys dziejów oświaty...,

s. 69.

76 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie, Wy-

dział Oświaty, sygn. 36, p. 5–11; sygn. 243 (cały poszyt); sygn. 244 (cały poszyt); AUGP, Akta

osobowe Gierady Aliny; Akta osobowe Kamińskiego Mariana Wacława.

77 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 219, knlb.

W latach 1944–1989 79

Dwa lata później wizytator zwrócił szczególną uwagę na utrzymywanie

bardzo dobrej współpracy między szkołą a rodzicami dzieci. Wspólnymi siłami

udało się zbudować pomieszczenie na opał oraz zgromadzić niezbędne materiały

do przeprowadzenia remontu szkoły. Ponadto bardzo aktywnie szkoła współ-

pracowała z kołem Związku Młodzieży Wiejskiej. Zajęto II miejsce w elimina-

cjach powiatowych. Zaowocowało to otrzymaniem wyposażenia meblowego dla

świetlicy oraz wycieczki dla kierownika szkoły do Niemieckiej Republiki Demo-

kratycznej. Zastrzeżenia wizytatora odnosiły się do procesu dydaktycznego78.

W placówce tej pracowali m.in. następujący nauczyciele: Helena Pieńkowska

(kierownik), Halina Wołos, Eugenia Mazuryk (Kamińska) (kierownik), Jan Róż-

nowicz, Anna Różnowicz, Maria Melanowicz itd.79

Wypadałoby również podkreślić, że w omawianym tu okresie we wszystkich

szkołach działających na obszarze gminy Opole-Podedwórze uczniowie anga-

żowali się w funkcjonowanie różnorodnych organizacji. W tym miejscu należy

wymienić koła Związku Harcerstwa Polskiego, koła Polskiego Czerwonego Krzy-

ża itp. Na terenie tych placówek oświatowych działała Szkolna Kasa Oszczęd-

nościowa, co było niewątpliwie nawiązaniem do okresu międzywojennego80.

Na interesującym nas terenie, choć bardzo krótko, działała Szkoła Przyspo-

sobienia Rolniczego. Funkcjonowała tylko w jednym roku szkolnym 1965/1966.

Została założona dzięki staraniom E. Romaniuka. Liczyła jedynie 22 słuchaczy81.

Nie odegrała ona jakiejkolwiek roli wychowawczej, o czym można się przekonać

po lekturze raportu powizytacyjnego z 25 stycznia 1966 r.: „Podczas wizytacji

tamtejszej Szkoły, przeprowadzonej w dniu 19 stycznia 1966 r., przez z-cę in-

spektora szkolnego, Ob. mgra Kazimierza Piroga, przy współudziale inspektora

szkolnego, Ob. Stefana Sarleja, dokonano niezbędnych czynności służbowych

w zakresie badania dziedzin działalności placówki, określonych tematyką wizy-

tacyjną, ustaloną na I kwartał 1966 r., stwierdzono, że:

1. Organizacja Szkoły przebiega zgodnie z zatwierdzonymi planami, ale jest mało sprężysta

i niekonsekwentnie przestrzegana. Zajęcia odbywają się po południu, mimo iż – jak stwierdzono

– są warunki na rozpoczynanie pracy dużo wcześniej, a nawet rano. Późne rozpoczynanie zajęć

sprzyja wytwarzaniu się niewłaściwej atmosfery pracy. Szkołę traktuje się jako kurs. Za I okres

roku szkolnego nie przeprowadzono w ogóle klasy kacji uczniów. Arkusze ocen nie są zresztą

zaprowadzone, a cała dokumentacja wyników nauczania prowadzona jest bardzo prow izorycznie.

78 Ibidem.

79 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 112, p. 71; sygn. 219, knlb.; AUGP, Akta osobowe Wołos Aliny.

80 APSGP, Księga protokołów posiedzeń Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Gra-

bówce z lat 1965–1968.

81 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 382, k. 1–5; E. Romaniuk, s. 169.

80 Historia szkół w gminie Podedwórze

Obserwacja działalności Szkoły wywołuje wrażenie, że tamtejsza SPR jeszcze nie wyszła ze wstęp-

nego okresu organizacyjnego.

2. Frekwencja uczniów jest bardzo niska i chwiejna. Praktycznie uczęszcza nie więcej niż

14 uczniów na 22 zapisanych na początku roku szkolnego. Ponieważ POM w miejscu organizuje

szkołę zawodową i odciąga uczniów z SPR, nie ma nadziei, że frekwencja w tamt[ejszej] Szkole

podniesie się. W tej sytuacji, jeśli nie nastąpi wyraźna poprawa frekwencji uczniów, przynajmniej

do wymaganego minimum, zajdzie konieczność zawieszenia działalności tamt[ejszej] SPR.

3. Oddziaływanie wychowawcze na młodzież SPR jest mało skuteczne. Uczniowie nie

wykazują nawyków wychowawczych, są niesforni, niszczą urządzenia szkolne (np. zbicie szyby

w ściennym hydrancie). Dyżury nauczycielskie praktycznie nie istnieją, praca wychowawcy klasy

jest mało widoczna.

4. Element uczniowski jest raczej przypadkowy, niestały. Są to w dużej części „uciekinie-

rzy” ze szkół zawodowych, o nieustalonych dążeniach i zamiarach. Trzeba przyznać, że Szkoła

wkłada dużo wysiłku w działalność uświadamiającą, przekonywującą, ale jej wyniki są bardzo

nikłe. Środowisko nie ma przekonania do SPR i jest obawa o dalszy jej los. Kierownictwo szkoły

i nauczyciele sami zresztą te obawy podzielają.

5. Realizacja programów nauczania przebiega dość prawidłowo, opóźnienia wynikłe

z późnego otwarcia Szkoły są już prawie zlikwidowane. Są trudności w realizowaniu progra-

mów przedmiotów ogólnokształcących, które są wynikiem niedostosowania programu do planu

godzin; zjawisko to jest charakterystyczne we wszystkich spr[aw]ach. Nauczycielka pr zedmiotów

rolniczych ma trudności w metodyce nauczania, ale jej postawa, zapał do pracy i świetne przy-

gotowanie rzeczowe dają gwarancję, że przy odpowiedniej pomocy metodycznej kierownictwa

i Rady Pedagogicznej trudności te przezwycięży i osiągnie zadowalające wyniki nauczania.

6. Plan hospitacji kierownika Szkoły został załamany. Kilka przeprowadzonych hospitacji

nie jest należycie udokumentowanych; brak jest tematyki hospitacyjnej.

7. Plany pracy SPR są opracowane jedynie w bardzo powierzchownym zakresie; nie są

one funkcjonalne i nie ujmują w pełni węzłowych zagadnień pracy w placówce. Działalność

tamtejszego SPR nosi wiele cech improwizacji, tymczasowości i pracy „z dnia na dzień”.

8. Szkoła jest jeszcze słabo wyposażona w pomoce naukowe i niezbędne urządzenia. Ubogi

jest jeszcze księgozbiór rolniczy. Kierownictwo Szkoły uskarża się na trudności, jakie stwarza

PGRN w Podedwórzu w rytmicznym realizowaniu budżetu w rozdziale na szkoły przysposo-

bienia rolniczego [...]82.

Placówka szkolnictwa zawodowego istniała także przy Państwowym Ośrod-

ku Maszynowym w Podedwórzu. Funkcjonowała ona w połowie lat sześćdziesią-

tych. Bardzo trudno określić zakres i efekty jej działalności oraz liczbę uczniów.

Brak źródeł uniemożliwia przeprowadzenia analizy tej problematyki.

Analizując kwestie oświaty na interesującym nas obszarze, nie można

przejść obojętnie obok zagadnienia istnienia placówek szkolnych dla dzieci

w wieku przedszkolnym. Trudno jest ustalić moment powołania do życia Przed-

szkola Państwowego w Opolu. Przypuszczalnie zaczęło ono działać w końcu lat

czterdziestych lub w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX w. Pod koniec

82 AZPOP, Akta Publicznej Szkoły Powszechnej w Opolu, oryginał, mps.

W latach 1944–1989 81

Budynek dawnej szkoły w Opolu Budynek dawnej szkoły w Podedwórzu

Budynek Zbiorczej Szkoły Gminnej w Podedwórzu w latach 70. XX w.

Szkolny punkt  lialny w Grabówce Szkolny punkt  lialny w Zaliszczu

Szkolny punkt  lialny w Hołownie Szkolny punkt  lialny w Antopolu

82 Historia szkół w gminie Podedwórze

Henryk Szabat i Emilian Romaniuk przed nowo wybudowaną szkołą w Podedwórzu

Grono pedagogiczne z uczniami szkoły w Podedwórzu w 1961 r.

Maria Romaniuk Emilian Romaniuk Henryk Szabat

W latach 1944–1989 83

Uczniowie szkoły w Podedwórzu z nauczycielami Józefem Pajdoszem i Karoliną Filipiuk w1957 r.

Uczniowie szkoły w Antopolu w 1961 r.

84 Historia szkół w gminie Podedwórze

Dzieci z Antopola na wiecu z okazji święta pracy w Podedwórzu 1957 r.

Harcerze ok. 1957 r. Zespół ludowy ok. 1959 r.

Zajęcia sportowe na boisku szkolnym

W latach 1944–1989 85

Dzieci po przyjęciu Pierwszej Komunii Świętej z ks. Michałem Drabarkiem, 1967 r.

Wycieczka szkolna do Krakowa, koniec lat 50. XX w.

86 Historia szkół w gminie Podedwórze

Odpis aktu prawnego powołującego Zbiorczą Szkołę Gminną w Podedwórzu

W latach 1944–1989 87

lat pięćdziesiątych kierowała nim Teresa Delszczyńska. Znajdowało się ono

w Opolu83. Utworzenie w Podedwórzu Państwowego Ośrodka Maszynowego

przyczyniło się pośrednio do zarejestrowania nowej placówki oświatowej dla

dzieci w wieku przedszkolnym. Instytucję tę zarejestrowano dnia 1 kwietnia

1962 r. Umieszczona została w salach wynajmowanych od Państwowego Ośrod-

ka Maszynowego. Niestety, nie były one dobrze przygotowane, by w pełni słu-

żyć najmłodszym. Przedszkole nie posiadało placu zabaw, a piaskownica była

oddalona o 200 metrów. Po upływie już kilku tygodni do placówki tej przybył

wizytator, który stwierdził istniejący tutaj wysoki poziom wychowawczy. Po-

nadto zauważył dobry stan higieniczno-sanitarny przedszkola oraz niebudzą-

ce zastrzeżeń zaplecze dydaktyczno-wychowawcze. Negatywnie za to wypadła

kontrola kancelarii przedszkola oraz sposób prowadzenia w niej dokumentacji

 nansowej. Zastrzeżenia pojawiły się również w stosunku do znajdującej się tam

biblioteki84. Do przedszkola uczęszczała grupa od 6 do 20 dzieci. Pojawienie się

nowych przepisów regulujących działalność przedszkoli prawdopodobnie przy-

czyniło się do podjęcia pewnych działań administracyjnych władz zwierzchnich.

W końcu stycznia 1972 r. Wydział Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej

Rady Narodowej we Włodawie wydał orzeczenie sankcjonujące działalność

przedszkola przy Państwowym Ośrodku Maszynowym w Opolu-Podedwórzu

z dniem 1 lutego 1972 r. Placówka ta była przygotowana na przyjęcie 25 dzieci.

Kierowały nią m.in. Janina Kawka, Halina Zielonka85.

W 1975 r. doszło do reorganizacji administracji terytorialnej na terenie Pol-

skiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rok ten był również przełomowy dla struktur

oświaty najniższego szczebla na obszarze gminy Podedwórze. Kuratorium Oświaty

i Wychowania Urzędu Wojewódzkiego w Białej Podlaskiej wydało decyzję (w dniu

września 1975 r.) o zorganizowaniu z dniem 21 sierpnia 1975 r. Zbiorczej Szkoły

Gminnej w Podedwórzu dla gminy Podedwórze. Była to już 18. tego typu szkoła

na obszarze ówczesnego województwa bialskopodlaskiego. Ta placówka oświatowa

została stworzona na podstawie wspomnianej ustawy o rozwoju oświaty i wycho-

wania z dnia 15 lipca 1961 r. oraz zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania

z dnia 17 marca 1973 r.86 Do utworzonej placówki miały uczęszczać dzieci pod-

legające obowiązkowi szkolnemu z miejscowości: Podedwórze, Opole i Rusiły

83 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 36, p. 5–11.

84 APLoCh, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie,

Wydział Oświaty, sygn. 393, p. 1–4.

85 Ibidem, p. 17–23.

86 Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z 17 III 1973 r. szczegółowo regulowała zasa-

dy organizacji zbiorczej szkoły gminnej na obszarze Polski.

88 Historia szkół w gminie Podedwórze

(kl. I–VIII) oraz uczniowie klas V–VIII z punktów  lialnych Grabówka, Antopol,

Hołowno i Zaliszcze. W ostatnich czterech placówkach oświatowych kształciły się

dzieci z miejscowości: Grabówka, Niecielin, Bojary, Mosty, PGR Mosty, Antopol,

Piechy, Hołowno, Kaniuki i Zaliszcze. Pierwszym dyrektorem Zbiorczej Szkoły

Gminnej został mianowany Henryk Szabat87.

Z początkiem roku szkolnego 1975/1976 na interesującym nas obszarze

zaistniały nowe porządki. Jednak zanim do tego doszło 15 sierpnia 1975 r. na

posiedzeniu Rady Pedagogicznej dokonano ustalenia podziału obowiązków od

nowego roku szkolnego. Funkcję zastępcy dyrektora szkoły gminnej objął Marian

Kamiński. Zatrudnionym nauczycielom przydzielono następujące zadania: Józef

Darczuk – wychowawstwo kl. VIb; Maria Dostaw – wychowawstwo kl. V; Alicja

Moszczuk – wychowawstwo kl. VIIa, opieka nad pracownią polonistyczną oraz

nas szkolnym kołem turystyczno-krajoznawczym; Helena Popławska – opieka nad

Szkolną Kasą Oszczędnościową oraz nad pracownią  zyczno-chemiczną; Emilian

Romaniuk – wychowawstwo kl. VIIb oraz opieka nad pracownią matematyczną;

Maria Romaniuk – wychowawstwo kl. III oraz opieka nad pracownią geogra czną

i spółdzielnią uczniowską; Stanisława Suszyńska – wychowawstwo kl. I i IV oraz

opieka nad szkolnym kołem Polskiego Czerwonego Krzyża; Irena Szabat – wycho-

wawstwo kl. II i VIII oraz opieka nad pracownią biologiczną; Luba Żmudzińska

– wychowawstwo kl. VIa i opieka nad salą gimnastyczną. Ponadto w Punktach Fi-

lialnych Zbiorczej Szkoły Gminnej w Podedwórzu byli zatrudnieni: Danuta Dem-

czuk – kierowniczka punktu w Antopolu; Alina Gierada – kierowniczka punktu

w Hołownie; E. Kamińska i Maria Klimiuk – w punkcie w Grabówce i Alina Zie-

lińska – kierowniczka punktu w Zaliszczu. Zdecydowano się także na stworzenie

sieci bibliotek, zarówno w szkole gminnej, jak i w punktach  lialnych. Kierowała

nimi Zo a Kurczuk, będąca także opiekunką samorządu uczniowskiego88.

Już w roku szkolnym 1977/1978 sieć szkolna w gminie Podedwórzu zmniej-

szyła się o Punkt Filialny w Zaliszczu. Zdecydowano się na przekazanie mająt-

ku placówki w Zaliszczu, analogicznej instytucji w Hołownie. Po kilku latach,

w roku szkolnym 1981/1982, doszło do reaktywacji tej placówki. W czerwcu

1982 r. odnotowano obecność 12. dzieci w połączonej klasie zbiorczej I–II, zaś

rok później 7 w oddziale „0” i 11 w klasie II89.

87 AUGP, Akta osobowe Szabata Hnryka; AZPOP, Kronika Zbiorczej Szkoły Gminnej w Po-

dedwórzu, knlb.

88 AUGP, Akta osobowe Zielińskiej Aliny; Akta osobowe Darczuka Józefa; AZPOP, Księga

protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1975–1978, Protokół

z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu z 15 sierpnia 1975 r.

89 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1981–1982, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 5 czerwca 1982 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej

W latach 1944–1989 89

Ustalenia wprowadzone w życie od roku szkolnego 1975/1976 przetrwały

do pierwszych lat funkcjonowania III Rzeczypospolitej. W ostatnich latach funk-

cjonowania PRL zauważalne były elementy ideologizacji programów nauczania,

co było kontynuacją działań władz od końca lat 40., poprzez realizowanie treści

programowych uchwał Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej

Partii Robotniczej. Ponadto w czasie trwania nauki organizowano apele i akade-

mie z okazji ważnych świąt związanych z istniejącym ustrojem np. 35. rocznicy

Polskiej Partii Robotniczej, 35. rocznicy Ludowego Wojska Polskiego, 35. i 40.

rocznicy istnienia PRL, 60. rocznicy powstania Komunistycznej Partii Polski,

30. rocznicy powstania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej czy zawłasz-

czonego przez komunistów Święta Pracy.

Zauważalnym elementem wpływu władz komunistycznych na życie szkolne

było zalecanie tworzenia oddziałów Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.

Było to ściśle powiązane z obowiązkową nauką języka rosyjskiego w szkole pod-

stawowej. Dzieci zmuszano do prenumeraty radzieckich czasopism dziecięcych,

prowadzenia korespondencji z rówieśnikami z obszaru Związku Radzieckiego

czy też uczestniczenia w wielu konkursach ze znajomości ówczesnego wschod-

niego sąsiada Polski. Z zachowanych źródeł wynika, że w Podedwórzu przy-

należność do oddziału szkolnego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej

nie cieszyła się zbytnim zainteresowaniem. Grupa rzadko przekraczała 25 osób

i w większości przypadków byli to uczniowie klasy VIII.

Oddziaływanie systemu komunistycznego widoczne było także w próbach

zafałszowywaniu historii Polski. Wyraźnie akcentowano i wyolbrzymiano wyda-

rzenia historyczne związane z ruchem komunistycznym i utrwalaniem tzw. wła-

dzy ludowej. Nie bez przyczyny starano się nagłaśniać przypadki „partyzantki”

Gwardii Ludowej i Armii Ludowej (np. Hołod „Kirpiczny”). Przemilczano lub

z niechęcią odnoszono się do funkcjonowania niepodległego państwa polskiego

w okresie międzywojennym czy też działalności partyzantów powiązanych z Ar-

mią Krajową i Batalionami Chłopskimi. Z racji działalności partyzantki komuni-

stycznej na interesującym nas obszarze we wrześniu 1979 r. gmina Podedwórze

otrzymała Krzyż Grunwaldu III klasy90.

W życiu szkoły zauważalne było także wprowadzenie stanu wojennego

13XII 1981 r. Przy Kuratorium Oświaty w Białej Podlaskiej istniała Wojskowa

Rada Ocalenia Narodowego, którą powołano „w celu wzmocnienia dyscypliny

w Podedwórzu 1982–1985, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbior-

czej w Podedwórzu z 24 czerwca 1983 r.

90 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1978–1981, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 13 sierpnia 1979 r.

90 Historia szkół w gminie Podedwórze

pracy i kontrolowania realizacji zadań wychowawczych w poszczególnych pla-

cówkach oświatowo-wychowawczych”91. Tym sposobem kontrolą objęto całą

sieć szkolną istniejąca na obszarze województwa bialskopodlaskiego.

Władze PRL-u w 1978 r. przystąpiły do realizacji wprowadzenia 10-letniej

szkoły średniej na obszarze całego kraju. Akcję tę poprzedzał okres przygotowaw-

czy, który koordynowała Gminna Rada Narodowa w Podedwórzu. W sierpniu

1978 r. na posiedzeniu R ady Pedagogicznej pozytywnie oceniono przygotowania

do reformy oświaty szkole zbiorczej. Nowy program nauczania zaczął obowią-

zywać od roku szkolnego 1978/1979 w klasie I szkoły podstawowej92. Władze

państwa jednak z powodu braku środków zdecydowały się na wycofanie z jej

realizacji w 1981 r.

W latach 70. w interesującej nas placówce oświatowej nie występowały

problemy kadrowe. Jeżeli dochodziło do wakowania etatów to bardzo szybko

władze szkoły reagowały na zaistniałą sytuację dokonując przesunięć etatowych

np. z biblioteki szkolnej. Nauczyciele podwyższali swoje kwali kacje zawodowe,

kończąc studia wyższe. Z analizy protokołów posiedzeń rady pedagogicznej wy-

nika, że pierwszy poważniejszy problem zaistniał w sierpniu 1980 r. Okazało się,

że po przejściu nauczycieli Eugenii Kamińskiej z Punktu Filialnego w Grabówce

do Zbiorczej Szkoły Gminne w Podedwórzu, wakujący etat pozostał nieobsadzo-

ny. Pomimo próśb dyrektora szkół kierowanych do Kuratorium Oświaty w Białej

Podlaskiej o skierowanie 2 nauczycieli nauczania początkowego, nikt nie zgłosił

się chętny. W takiej sytuacji zadania nauczania w Grabówce podjęła się Halina

Wołos z biblioteki w szkole zbiorczej. Jej miejsce w bibliotece zajęła dopiero

coprzyjęta nauczycielka języka polskiego Urszula Banaszczuk. Wkrótce jednak

naplacówce w Grabówce pojawił się nauczyciel Jerzy Pawłowski93.

Przekształcenia w organizacji sieci szkolnej na obszarze gminy Podedwórze

nie wpłynęły znaczące na życie wewnętrzne społeczności szkolnej. Uczniowie poza

udziałem w lekcjach mogli rozwijać swoje zainteresowanie lub aktywizować się

w różnych organizacjach szkolnych. Na uwagę zasługuje funkcjonowanie Szkolne-

go Klubu Sportowego (opiekunowie E. Romaniuk, J. Darczuk, Bogdan Szabat) oraz

udział drużyn w zawodach rejonowych i wojewódzkich w piłce nożnej, siatkówce,

91 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1981–1982, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 14 czerwca 1982 r.

92 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1978–1981, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 18 sierpnia 1978 r.

93 AUGP, Akta osobowe Pawłowskiego Jerzego; AZPOP, Księga protokołów Rady Pedago-

gicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1978–1981, Protokół z posiedzenia Rady Pe-

dagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu z 13 sierpnia 1980 r.

W latach 1944–1989 91

tenisie stołowym czy lekkiej atletyce94. Konsekwencją pracy z młodzieżą wykazu-

jącą uzdolnienia w grach zespołowych było zdobycie w 1978r. przez dziewczęta

ze szkoły w Podedwórzu mistrzostwa województwa w rozgrywkach piłki ręcznej95.

Zreformowana biblioteka liczyła w swoich zbiorach 5720 książek. Zorga-

nizowano w niej 4 konkursy czytelnicze m.in. „Z okazji 100 rocznicy urodzin

Stefana Żeromskiego” i „Dni Kultury, Oświaty, Książki i Prasy”96. Każdego roku

prowadzono dokładne statystki czytelnictwa. Średnio na jednego ucznia przy-

padało do 22 do 26 książek na jednego ucznia.

W roku szkolnym 1976/1977 przy szkole działały 3 drużyny harcerskiej

(im. Ignacego Kraszewskiego, im. Tadeusza Kościuszki i im. Małgorzaty For-

nalskiej). Angażowały się one (liczące w czerwcu 1978 r. 195 harcerzy i 285

zuchów) w różne inicjatywy o charakterze społecznym. W zamian harcerze mogli

uczestniczyć w wycieczkach terenowych czy też obozach wędrownych np. w lip-

cu 1978 r. harcerze z terenu gminy brali udział obozie na Roztoczu97.

Na uwagę zasługuje fakt rozwijania zainteresowań uczniów. Mieli oni

możliwość pogłębiania swojej wiedzy i pracować nad własnymi zdolnościami

w 4kołach zainteresowań: matematycznym (opiekun Emilian Romaniuk), pla-

stycznym (opiekun Józefa Szaniawska), technicznym (opiekun Józef Darczuk)

i artystycznym (Maria Dostaw)98.

W drugiej połowie lat 70. aktywnie funkcjonował uczniowski Szkolny Klub

Krajoznawczo-Tur ystyczny. Jego opiekunem była A. Moszczuk. Zrzeszone w nim

dzieci brały udział w wycieczkach szkolnych (Białowieża, Muzeum Kraszewskie-

go w Romanowie)99.

94 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 31 maja 1976 r.

95 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1978–1981, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 18 sierpnia 1978 r.

96 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 31 maja 1976 r.

97 Ibidem; AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Po-

dedwórzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej

w Podedwórzu z 3 czerwca 1978 r.

98 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 18 sierpnia 1976 r.

99 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 5 czerwca 1978 r.

92 Historia szkół w gminie Podedwórze

Również aktywnie działało koło Ligi Obrony Kraju kierowane przez E.Ro-

maniuka. Prowadził on zajęcia z przysposobienia obronnego. Regularnie orga-

nizował wycieczki do jednostki wojskowej we Włodawie100.

Młodzież szkolna mogła również wykazać się na polu dbania o krajobraz na-

turalny. Służyła temu przynależność do Ligi Ochrony Przyrody. Liczba uczniów

przynależących do LOP-u była różnorodne np. w 1978 r. było to 114 uczniów.

Uczniowie realizując zdania związane z członkostwem w tej organizacji zajmo-

wali się zielenią na terenie przylegającym do szkoły oraz brali udział w sadzeniu

lasu w Kaplonosach czy Olszynie101.

Na uwagę zasługuje funkcjonowanie przedszkola. W końcu roku szkolne-

go uczęszczało do niego 28 dzieci, z czego 11 do grupy 6-latków. Opiekę nad

przedszkolem w kolejnych latach sprawowała Stanisława Darczuk. Liczba dzieci

przebywających w przedszkolu w Podedwórzu nie przekraczała liczby 30. Za-

zwyczaj połowa z nich były to 6-latkowie102. Kwestię opieki nad najmłodszymi

dziećmi próbowano rozwiązywać poprzez tworzenie ognisk przedszkolnych.

Taka instytucja m.in. działała od 1 IV 1981 r. w Zaliszczu. Do tego typu placó-

wek uczęszczała niewielka liczba dzieci (do 10.)103.

Tab. 19. Liczba uczniów 8-klasowej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu w latach 1975–2000

Rok szkolny Liczba uczniów w poszczególnych klasach Ogółem

I II III IV V VI VII VIII

1975/1976 9 10 24 12 35 21 20 31 162

1976/1977 11 9 10 23 36 35 23 20 167

1977/1978 14 14 10 14 43 36 34 44 209

1978/1979 12 15 15 34 35 42 36 33 222

1979/1980 18 12 15 29 33 54 41 36 238

1980/1981 20 13 13 32 29 34 33 43 217

1981/1982 10 20 13 32 32 28 37 31 203

100 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 5 czerwca 1978 r.

101 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 5 czerwca 1978 r.

102 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1975–1978, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 31 maja 1976 r.

103 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1981–1982, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 4 czerwca 1981 r.

W latach 1944–1989 93

1982/1983 16 10 18 21 29 30 29 36 189

1983/1984 27 16 12 38 22 27 28 29 199

1984/1985 14 28 11 42 36 24 24 28 207

1985/1986 25 17 32 26 41 33 24 24 222

1986/1987 23 23 20 43 29 38 33 24 233

1987/1988 15 21 23 34 42 28 34 32 229

1988/1989 20 15 20 30 36 40 29 37 227

1989/1990 29 18 15 31 30 41 38 25 227

1990/1991 22 29 21 34 30 28 40 36 240

1991/1992 25 28 21 35 31 29 26 40 235

1992/1993 15 23 21 38 32 30 30 25 214

1993/1994 16 14 23 38 38 32 27 29 217

1994/1995 19 16 14 50 37 37 32 27 232

1995/1996 17 21 19 26 51 36 37 31 238

1996/1997 15 17 23 38 27 50 36 38 244

1997/1998 20 20 22 30 38 27 50 35 242

1998/1999 – – – – – – 27 52 79

1999/2000 – – – – – – – 27 27

Źródło: Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1975–1978; Księga protoko-

łów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1978–1981; Księga protokołów Rady Pedagogicznej

Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1981–1982; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbior-

czej w Podedwórzu 1982–1985; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1985–1987;

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1987–1990; Księga protokołów Rady Pedago-

gicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu 1990–1993; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej

w Podedwórzu 1993–1996; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu 1996–1999;

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu 2000–2001.

Uczniowie szkoły w Podedwórzu uczestniczyli także w ruchu spółdzielczym.

Funkcjonowała w analizowanej placówce oświatowej Spółdzielnia Uczniowska

„Opolanka”. W drugiej połowie lat 70. i pierwszej połowie lat 80. Należało do niej do

70 uczniów. Spółdzielnia prowadziła szkolny sklepik. Sprzedawano w nim przybory

szkolne, ciastka i słodycze. Na korzystnych warunkach zaopatrywano się w towary ze

sklepu gospodarstwa wiejskiego oraz z magazynu rozdzielczego. „Opolanka” współ-

pracowała ze Szkolnym Kołem Krajoznawczo-Turystycznym. Do nansowywała jej

wyprawy i wycieczki krajoznawcze np. w 1983 r. do Łowicza. Liczba członków spół-

dzielni w latach 80. kształtowała się w granicach 38–62 osób104.

104 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1982–1985, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu z 24 czerwca 1983 r.; Protokół z posiedzenia R ady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Po-

dedwórzu z 5 czerwca 1985 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej

w Podedwórzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej

w Podedwórzu z 30 stycznia 1987 r.

94 Historia szkół w gminie Podedwórze

W ostatnich latach funkcjonowania władzy komunistycznej w funkcjono-

waniu szkół na interesującym nas terenie nie odznaczała się czymś szczególnym.

Najważniejsze zmiany nastąpiły w 1984 r. Z dniem 1 IX tego roku dokonany

zmiany nazwy szkoły na Zbiorczą Szkołę w Podedwórzu. Posiadała ona 4 punkty

 lialne (Antopol, Grabówka, Hołowno, Zaliszcze), gdzie nauczano dzieci w kla-

sach I–III. Doszło również do zmian w kierownictwie tej placówki. O ile sta-

nowisko dyrektora zachował H. Szabat, to jego nowy zastępcą została Urszula

Banaszczuk, w miejsce M. Kamińskiego105.

Władze centralne w 1984 r. przeprowadziły również zmiany w organizacji

systemu nadzoru nad szkolnictwem. Powołano instytucję okręgowych inspek-

torów do spraw oświaty i wychowania. Spowodowało to zmiany kadrowe na

omawianym terytorium. Nowo stworzone stanowisko powierzono we wrześniu

1984 r. H. Szabatowi. Na wakującą funkcję dyrektora Zbiorczej Szkoły w Pode-

dwórzu powołano Irenę Szabat106.

Również w 1984 r. powstała idea budowy Domu Nauczyciela w Podedwó-

rzu. W ten sposób chciano rozwiązać problemy lokalowe kadry pedagogicznej

zatrudnionej w placówkach oświatowych w Podedwórzu. Prace budowlane

trwały długi okres czasu. W protokole z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szko-

ły Podstawowej w Podedwórzu z 23 VIII 1986 r. wspomniano o prowadzeniu

prac wykończeniowych związanych z instalacją wodną i elektryczną107. Oddany

został do użytku w roku następnym.

Szkoły funkcjonujące na terenie gminy, po upływie kilkunastu lat od chwi-

li oddania ich do użytku, wymagały koniecznych remontów. W czasie wakacji

1986 r. wykonano następujące prace: Podedwórze – malowanie klas i korytarzy,

wymiana poszycia dachowego; Antopol – odnowienie pomieszczeń szkolnych;

Grabówka – wymiana dachu na głównym budynku szkolnym; budynek przed-

szkola – malowanie pomieszczeń108.

105 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1982–1985, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu

z 24sierpnia 1984 r.

106 AUGP, Akta osobowe Szabata Henryka; AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej

Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicz-

nej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu z 5 czerwca 1985 r.

107 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 23 sierpnia 1986 r.

108 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 23 sierpnia 1986 r.

W latach 1944–1989 95

W drugiej połowie lat 80. do Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu uczęszcza-

ło ponad 200 uczniów. Wyraźne były dysproporcje w klasach I–III a IV–VIII.

Było to związane z kontynuowaniem nauki w szkole w Podedwórze przez dzieci

z punktów  lialnych. Wymagało to, tak jak w latach poprzednich, zagwaranto-

wania środków transportów dla uczniów. Wprowadzono również w zbiorczej

szkole podstawowej stołówkę. Z dożywiania korzystało 130 dzieci oraz personel

placówki oświatowej. Środki na ten cel przeznaczał Urząd Gminy Podedwórze109.

Przy każdym punkcie  lialnym funkcjonował oddział przedszkolny. Takie

rozwiązanie tej kwestii było jak najlepsze. Dzieci uzyskiwały możliwość rozpo-

czynania nauki szkolnej blisko swojego miejsca zamieszkania.

W latach 80. nadal funkcjonowały programy nauczania, których podstawy

zostały nakreślone w minionych trzech dekadach. Wyraźnie dominowały treści

ideologiczne. Starano się organizować jak najwięcej uroczystości szkolnych zwią-

zanych władzą ludową i ważnymi momentami w jej funkcjonowaniu. W 1984r.

np. zorganizowano wiele imprez powiązanych z 40-leciem powstania Polskiej

Rzeczypospolitej Ludowej. Rok później akcentowano zwycięstwo nad faszy-

zmem, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy ze Związkiem Radzieckim.

Odpowiednio świętowano kolejne rocznice Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji

Październikowej czy dnia Ludowego Wojska Polskiego110.

Uczniowie uczęszczający do szkoły w Podedwórzu mogli aktywizować się

w różnych powołanych tam do życia organizacjach. W analizowanej placówce

działał samorząd szkolny. Do jego zadań należało dbanie o porządek na terenie

szkoły, opiekowanie się miejscami pamięci narodowej, przygotowywanie imprez

z okazji Dnia Dziecka, „Andrzejek”, „Mikołajek” czy przygotowywanie wystę-

pów z okazji ważnych świąt państwowych i szkolnych. Bardzo często samorząd

szkolny koordynował swoje działania z miejscową biblioteką oraz świetlicą111.

109 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 30 stycznia 1987 r.

110 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu

z 5czerwca 1985 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu

1987–1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 28stycznia 1988 r.

111 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwó-

rzu z 25 czerwca 1985 r.; Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej

w Po dedwórzu z 30stycznia 1987 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej

w Podedwórzu 1987–1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej

w Podedwórzu z 28 stycznia 1988 r.

96 Historia szkół w gminie Podedwórze

W tej ostatniej opracowywano ścienne gazetki szkolne, przeważnie o tematyce

związane z wydarzeniami politycznymi lub historycznymi powiązanymi z funk-

cjonowaniem władzy komunistycznej.

Analizując organizacje funkcjonujące w szkole w Podedwórzu należy zwró-

cić uwagę na działanie koła Ligi Ochrony Przyrody. Jego członkowie zajmowali

się dokarmianiem zwierząt, brali udział w akcji zalesiania, sprawowali opiekę

nad żywopłotem szkolnym, uczestniczyli w różnych konkursach przyrodniczych

np.„Przyroda twój przyjaciel”112.

Uczniowie działali także w Szkolnym Kole Ligi Obrony Kraju. Tworzyli

gazetki ścienne. Bralu udział w spotkaniach z kombatantami. Reprezentowali

szkołę w zawodach sprawnościowych. Prowadzono apele poranne.

W szkole w Podedwórzu w latach 80. kontynuowano działalność Szkolnej

Kasy Oszczędnościowej. Cześć środków z uzyskiwanych odsetek przekazywano

na Fundusz Pomocy Szkole oraz na do nansowanie wycieczek (wyjazd do Bia-

łowieży, obóz nad Soliną) i imprez szkolnych (ślubowanie klas I)113.

Nielicznym zainteresowaniem cieszyło się Szkolne Koło Towarzystwa Przy-

jaźni Polsko-Radzieckiej. Jego członkowie tworzyli gazetki ścienne o tematyce

radzieckiej. Prowadzono korespondencję z uczniami z Leningradu, Brześcia

i Moskwy oraz Szkołą nr 5 w Nowoczeboksarsku. Przygotowywano apele w dni

ważnych świąt komunistycznych obchodzonych w Związku Radzieckim. Prenu-

merowano czasopisma radzieckie w języku rosyjskim114.

Zachowywano wieloletnią tradycję istnienia 2 drużyn harcerskich: 95 Dru-

żyny Harcerskiej im. M. Fornalskiej i 28 Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki

(1985 r. – 82 harcerzy; 1987 r. – 78 harcerzy; 1988 r. – 82 harcerzy) i zuchów

112 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu

z 25 czerwca 1985 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu

1987–1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 28stycznia 1988 r.

113 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu

z 25czerwca 1985 r.; Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Pode-

dwórzu z 30 stycznia 1987 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu 1987–1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Pode-

dwórzu z 28 stycznia 1988 r.

114 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu

z 25czerwca 1985 r.; Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Pode-

dwórzu z 30 stycznia 1987 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu 1987–1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Pode-

dwórzu z 28 stycznia 1988 r.

W latach 1944–1989 97

– Drużyna Zuchów „Leśne Misie” (1985 r. – 38 zuchów; 1987 r. – 34 zuchów;

1988 r. – 28 zuchów). Godne zauważenie jest funkcjonowanie drużyny zuchów

przy punktach  lialnych np. w Antopolu („Polne Skrzaty”). Harcerze uczest-

niczyli w Rejonowych Zawodach Pożarniczych. Wystąpili tam z programem

artystycznym i zajęli się dystrybucją znaczków okolicznościowych. Uzyskane

dochody przekazano na Fundusz Gminny Ochotniczej Straży Pożarnej. Naj-

bardziej aktywni harcerze w czasie wakacji przebywali na obozie w Niemieckiej

Republice Demokratycznej. Ponadto organizowano turnieje np. o bezpieczeń-

stwie ruchu drogowego, z zakresu wiedzy geogra cznej itd.115

Dalej aktywnie działało Szkolny Klub Krajoznawczo-Turystyczny. Aktywnie

zajmowało się propagowaniem tur ystyki w środowisku szkolnym. Przejawiało się

to poprzez organizowanie wycieczek (zazwyczaj kilkugodzinnych i jednodnio-

wych), zbieranie materiałów o tematyce turystycznej czy wykonywanie gazetek

ściennych. Ukoronowaniem działalności w roku szkolnym 1984/1985 był wy-

jazd na 4-dniową wycieczkę do Trójmiasta116.

115 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu

z 25czerwca 1985 r.; Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Pode-

dwórzu z 30 stycznia 1987 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Pode-

dwórzu 1987–1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Pode-

dwórzu z 28 stycznia 1988 r.; Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej

w Podedwórzu z 30 czerwca 1989 r.

116 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwó-

rzu 1985–1987, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Zbiorczej Szkoły w Podedwórzu

z 25 czerwca 1985 r.; Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu

1987–1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 28stycznia 1988 r.

Po 1989 roku

W czerwcu 1989 r. miały miejsce pierwsze demokratyczne wybory par-

lamentarne. Dzięki powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego rozpoczął się

proces transformacji ustrojowej. Od razu nowy minister edukacji narodowej

Henryk Samsonowicz przystąpił do reorganizacji szkolnictwa. Zmiany zaczę-

ły obowiązywać od roku szkolnego 1990/1991. Wprowadzono trójstopniowe

zarządzanie oświatą: minister-kurator-dyrektor. Oznaczało to utratę znaczenia,

jakie dotąd posiadał okręgowy (gminny) inspektor oświaty i wychowania1. Po-

nadto 8 III 1990 r. uchwalono ustawę o samorządzie terytorialnym. Dzięki niej

wprowadzono autentyczną demokrację na szczeblu gminy. Wśród prerogatyw

samorządy terytorialnego – Rady Gminy – znalazły się zadania związane z opieką

nad instytucjami oświatowymi. W gminie Podedwórze sprawy szkół znalazły się

w gestii zainteresowania Komisji Kultury, Oświaty, Sportu i Zdrowia, w skład

której wchodzą przedstawiciele Rady Gminy2.

Największe zmiany w okresie transformacji dotknęły organizację oświaty

i istniejące programy nauczania. Nowe zasady określiła ustawa edukacyjna z 7 IX

1991 r. Szczególnie zauważalne było to w zakresie nauki historii. Głównym celem

było wyeliminowanie ideologicznych treści funkcjonujących w podręcznikach

historii związanych z funkcjonowaniem systemu komunistycznego w Polsce.

Ponadto od roku szkolnego 1990/1991 nastąpił powrót nauki religii do szkół

wszystkich szczebli3.

W okresie transformacji ustrojowej nie doszło do poważniejszych zmian

wśród kadry pedagogicznej. Takie samo stwierdzenie można odnieść również

do funkcjonowania różnych organizacji szkolnych. W 1991 r. funkcjonowała

Spółdzielnia Uczniowska zrzeszająca 12 członków. Prowadziła ona własny skle-

pik, gdzie sprzedawano przybory szkolne i słodycze. Uczniowie kl. VII i VIII

przynależeli (25 osób) do Koła Ligi Obrony Kraju. Ich aktywność ograniczała

1 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1987–

1990, Protokół z posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu z 1 czerw-

ca 1990 r.

2 A. Dudek-Szumigaj, K. Latawiec, G. Matejczuk, M. Szumiło, D. Tarasiuk, Śladami przeszło-

ści po gminie Podedwórze. Monogra a historyczna, Podedwórze–Lublin 2013, s. 190–191; A.Pia-

secki, Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne, Warszawa 2009, s. 165–168.

3 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1990–1993, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 22sierpnia 1990 r.

100 Historia szkół w gminie Podedwórze

się dobrania udziału w różnych konkursach z zakresu wiedzy np. o marynarce

wojennej. Tak jak w latach poprzednich działało szkolne koło Polskiego Czer-

wonego Krzyża. Młodzież przynależąca do koła urządzała konkursy czystości

i przygotowywała gazetki ścienne. Aktywnością wyróżniał się w roku szkolnym

1990/1991 Szkolny Klub Sportowy. Jego członkowie brali udział w zawodach

sportowych piłki nożnej, tenisa stołowego, koszyków, w biegach przełajowych,

wieloboju lekkoatletycznym itd. Zorganizowano Święto Sportu Szkolnego.

Ponadto grupa 25 uczniów brała udział w zajęciach nauki pływania. Wszyscy

uczestnicy zajęć otrzymało odznakę „Już pływam”, zaś 5 z nich otrzymało kartę

pływacką. Harcerze z Podedwórza osiągnęli spory sukces zajmując II miejsce

w Wojewódzkim Turnieju Wiedzy Pożarniczej w Białej Podlaskiej. Istniała nadal

drużyna zuchów licząca 18 osób. Niestety z braku chętnych przestało funkcjo-

nować Szkolne Koło Krajoznawczo-Turystyczne. Samorząd uczniowski aktyw-

nie włączał się w organizację uroczystości ważnych świąt państwowych (Dzień

Niepodległości, obchody Święta Narodowego Trzeciego Maja)4.

Analizując życie społeczności szkolnej w roku szkolnym 1990/1991 należy

wspomnieć o działaniu kółek zainteresowań. Były to kółka: plastyczne, poloni-

styczne i matematyczne. Zaczął funkcjonować chór szkolny zrzeszający dziew-

częta z klas III–VIII, zespół instrumentalny i zespół taneczny. Pojawiły się jak

widać nowe formy aktywizacji młodzieży szkolnej5.

Latem 1992 r. nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora Szkoły Podsta-

wowej w Podedwórzu. Miejsce I. Szabat zajęła mgr Gabriela Bilkiewicz6. Nowa

dyrektor szkoły podsumowując rok szkolny 1992/1993 oceniła go jako trudny.

Kondycja szkoły była odzwierciedleniem panującej sytuacji  nansowej państwa,

co było związane z trudnym okresem transformacji. Brak środków  nansowym

na poziomie gminy uniemożliwiał poprawę bazy dydaktycznej, prowadzenie ze-

społów wyrównawczych nie wspominając już o zajęciach pozalekcyjnych. Do-

brze układająca się współpraca z Komitetem Rodzicielskim, pomoc ze strony

Kuratorium Oświaty i Urzędu Gminy to wszystko zaowocowało wykonaniem re-

montu gmachu szkoły (poprawa poszycia dachowego, położenie chodnika wokół

szkoły, naprawa elewacji, malowanie szkoły, wymiana sceny). Wśród organizacji

4 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1990–1993, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 21czerwca 1991 r.

5 Ibidem.

6 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1990–1993, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 27sierpnia 1992 r.

Po 1989 roku 101

szkolnych wymieniono: samorząd uczniowski, koło Polskiego Czerwonego

Krzyża, koło Ligi Ochrony Przyrody i spółdzielnię uczniowską7.

Na początku lat 90. pojawiły się w życiu szkoły pewne negatywne zjawiska

związane z postawami uczniowskimi. Wyraźnie zmalało zainteresowanie nauką.

Stąd też grono pedagogiczne bardzo szybko zaczęło reagować na taką sytuację.

Rozpoczęto organizować szereg wewnątrzszkolnych konkursów z zakresu wie-

dzy (np. konkurs ortogra czny, konkurs czytelniczy). Próbowano w ten sposób

zachęcić młodzież do pogłębiania swojej wiedzy i czynnego uczestnictwa w tego

typu przedsięwzięciach. Aktywność w tym kierunku wykazywało również koło

Ligi Ochrony Przyrody8.

W 1994 r. doszło do kolejnej zmiany na stanowisku dyrektora. Tym ra-

zem stanowisko to objęła mgr Agnieszka Kozioł. Zajmowała tę posadę do 1 IX

1996r.9 Rok szkolny 1994/1995 okazał się również trudnym  nansowo. Ogra-

niczyło to znacznie możliwości inwestycyjne władz szkoły w zakresie poprawy

infrastruktury lokalowej, jak i wyposażeniu w niezbędne pomoce dydaktyczne.

W takiej sytuacji szkoła starała się zapewniać jak najlepsze warunku dla uczących

się. Wspomagała ich w uczestnictwie w międzyszkolnych konkursach i turnie-

jach. Bardzo ważną rolę odgrywała świetlica szkolna, do której uczęszczało ponad

100 osób. Wyraźnie zaktywizował się samorząd szkolny, składający się z 4 sekcji:

gospodarczej, sportowej, kulturalno-rozrywkowej i naukowej. Samorząd szkolny

zajmował się organizowaniem imprez okolicznościowych związanych z życiem

szkoły. Swoje działania zintensy kowała biblioteka szkolna ogłaszając konkurs

czytelniczy oraz Wielki Konkurs Literacki dla klas starszych. Wyróżniającą się

organizacją było nadal koło Ligi Ochrony Przyrody liczące 47 uczniów. Znaczą-

ce sukcesy osiągnął Uczniowski Klub Sportowy. Odnotowano szereg zwycięstw

w rozgrywkach rejonowych w lekkiej atletyce i grach zespołowych (piłka nożna,

piłka ręczna, koszykówka)10.

7 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1993–1996, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 27sierpnia 1993 r.

8 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1993–1996, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 30czerwca 1994 r.

9 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1996–1999, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 27sierpnia 1996 r.

10 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1993–1996, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 28czerwca 1995 r.

102 Historia szkół w gminie Podedwórze

Ze względu na małą liczbę dzieci w końcu roku szkolnego 1994/1995

rozpoczęto akcję likwidacji Punktu Filialnego w Hołownie Szkoły Podstawo-

wej w Podedwórzu. Nowy rok szkolny 1995/1996 przyniósł więc wiele zmian.

Zmniejszyła się liczba punktów szkolnych w gminie Podedwórze. Ponadto samo-

rząd gminny objął pełną kontrolę nad funkcjonującymi placówkami szkolnymi.

Tak jak w latach poprzednich starano się zapewnić opiekę nad uczniami prze-

bywającymi w świetlicy. W miarę możliwości zapewniano dzieciom dożywianie.

Aktywizowano uczniów do udziału w różnych rejonowych i wojewódzkich kon-

kursach z zakresu wiedzy. Kolejne sukcesy w sporcie odnotowali reprezentanci

Uczniowskiego Klubu Sportowego11.

W nowym roku szkolnym 1996/1997 stanowisko dyrektora objął Henryk

Frończuk, który na tej posadzie pozostawał do końca roku szkolnego 1999/2000.

Latem 1997 r. nastąpiła likwidacja punktu  lialnego w Antopolu. Znacznie po-

lepszyła się sytuacja  nansowa szkoły, co miało bezpośredni związek całkowitym

objęciem opieki nad szkołą przez samorząd gminny. Młodzież aktywnie uczestni-

czyła w różnych organizacjach szkolnych. Zauważono większe jej zaangażowanie

w działalność samorządu szkolnego, Uczniowskiego Klubu Sportowego (prze-

łożyło się to na szereg sukcesów sportowych) czy koło Ligi Ochrony Przyrody.

Pojawiła się gazetka szkolna „Gazeciątko” skierowana do uczniów klas I–III12.

Kolejne lata szkolne zaznaczyły się przede wszystkim stabilizacją sytuacji  -

nansowej placówek szkolnych. Charakteryzując działalność szkół należy zwrócić

uwagę na rolę takich instytucji jak biblioteka szkolna czy świetlica w kreowaniu

postaw uczniowskich. Aktywnie funkcjonował samorząd uczniowski wydając

gazetkę „Ze Szkolnej Ławy”. Młodzież zaangażowana w działalność samorzą-

du przygotowywała uroczystości związane z Dniem Edukacji Narodowej, Dnia

Niepodległości itd. Wreszcie zorganizowano konkurs wiedzy o Południowym

Podlasiu. Dzieci przynależące do Ligi Ochrony Przyrody (93 uczniów) brały

udział w akcji „sprzątanie świata”. Organizowano konkursy rysunkowe pogłę-

biające świadomość ekologiczną uczniów13.

11 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1996–1999 Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 24czerwca 1996 r.

12 Archiwum Państwowe w Lublinie oddział w Radzyniu Podlaskim, Urząd Gminy w Pode-

dwórzu, sygn. 77, k. 8–12; AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej

w Podedwórzu 1996–1999 Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Po-

dedwórzu z 1 lipca 1997 r.; Zarys dziejów oświaty..., s. 65–69.

13 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1996–1999, Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 1lipca 1998 r.; Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 1 lipca 1999 r.

Po 1989 roku 103

W dniu 1 VII 1999 r. odbyło się posiedzenie Rady Pedagogicznej Szko-

ły Podstawowej w Podedwórzu, na którym przedstawiono projekt organizacji

szkoły podstawowej i gimnazjum w myśl ustawy z dnia 8 I 1999 r. Podano do

wiadomości zasady na jakich mają funkcjonować przyszłe placówki oświatowe14.

Realizując wytyczne Ministerstwa Edukacji Narodowej Rada Gminy w Po-

dedwórzu podjęła decyzję o utworzeniu gimnazjum. Z dniem 1 IX 1999 r. miała

zacząć działać taka placówka oświatowa w Podedwórzu składająca się z dwóch

oddziałów liczących 42 uczniów. Dyrektorem gimnazjum została mgr Urszula

Banaszczuk. Początek realizacji reformy oświatowej niósł obawy odnoszące się

do funkcjonowania nowej placówki oświatowej. Okazało się, że pierwszy rok

działalności gimnazjum nie przyniósł większych problemów. Uczniom udało się

nawet zająć I miejsce w eliminacjach powiatowych Ogólnopolskiego Turnieju

Wiedzy o Bezpieczeństwie Ruchu Drogowego.

Gimnazjum miało pełnić rolę placówki, w której kontynuować naukę mieli

absolwenci miejscowej szkoły podstawowej. Ta ostatnia w roku szkolnym miała

składać się z 9 oddziałów (187 uczniów). Kierował nią Henryk Frończuk. Do-

datkowo funkcjonował jeszcze punkt  lialny szkoły podstawowej w Grabówce.

W roku szkolnym 1999/2000 grono pedagogiczne było reprezentowane

przez następujące osoby: Marzenę Antoniuk, Annę Banaszczuk, Urszulę Banasz-

czuk, Artura Bechera, Katarzynę Becher, Gabrielę Bilkiewicz, Tadeusza Burz-

ca, Zenobię Demczuk, Teresę Gierchard, Agnieszkę Hawryluk, Natalię Hołod,

Jolantę Juchno, Iwonę Kolada, Mirosławę Korneluk, Joannę Kozak, Krzysztofa

Kozaka, Annę Litwińską, Dorotę Pawłowską, Teresę Stasiak, Barbarę Szabat,

Bogusława Szabata, Stanisławę Wawryszuk, Annę Wegierę, Teresę Wilkowską,

Halinę Zielonkę i Lubę Żmudzińską.

Aktywnie na terenie gminy działa Przedszkole Samorządowe. W roku szkol-

nym 1999/2000 była to placówka 2-oddziałowa. Uczęszczało do niego 45 dzieci.

Kierowała nią Stanisława Darczuk.

Kolejny rok szkolny 2000/2001 przyniósł zmiany w organizacji szkolnictwa

na terenie gminy. Ostatecznie uległ likwidacji punkt  lialny szkoły podstawowej

w Grabówce. Nastąpiły poważne zmiany w kierownictwie poszczególnych placó-

wek oświatowych. Dyrektorem gimnazjum została mgr Dorota Pawłowska, szko-

ły podstawowej mgr Barbara Sozoniuk, zaś przedszkola mgr Anna Banaszczuk.

Zmiany pojawiły się także wśród kadry pedagogicznej. Zatrudniono nowych

pedagogów osobach: Iwony Rak i Elżbiety Werzejskiej.

14 AZPOP, Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

1996–1999 Protokół posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

z 1lipca 1999 r.

104 Historia szkół w gminie Podedwórze

W nowym roku szkolnym uczniowie uczęszczający do gimnazjum i szko-

ły podstawowej aktywnie uczestniczyli w międzyszkolnej rywalizacji sportowej

na terenie powiatu. Drużyna dziewcząt ze szkoły podstawowej zajęły I miejsce

w mini piłce ręcznej. Analogiczna drużyna chłopców zajęła II miejsce. Takie samo

miejsce chłopcy zajęli w rozgrywkach mini piłki nożnej. Uczennice gimnazjum

(Agata Owsianik i Dorota Kisiel) uplasowały się odpowiednio na II i III miejscu

rywalizacji w wieloboju lekkoatletycznym w Mistrzostwach Powiatu Parczew-

skiego. Ponadto drużyna dziewcząt zajęła I miejsce w powiatowych zawodach

sportowo-pożarniczych.

Nie tylko uczniowie i uczennice wykazywały się w rywalizacji sportowej.

Należy odnotować bardzo dobre wyniki w Międzynarodowym Konkursie Kan-

gur Matematyczny, Powiatowym Małym Konkursie Recytatorskim czy też Ogól-

nopolskim Turnieju Wiedzy o Bezpieczeństwie Ruchu Drogowego.

Z początkiem roku szkolnego 2001/2002 kadrę pedagogiczną zasiliły na-

stępujące osoby: Anna Chorąży, Aleksander Feofanov, Henryk Drabko Józefa

Zieńczuk. Wśród wydarzeń mających miejsce w tym roku szkolnym na uwagę

zasługuje poświęcenie 15 VI 2002 r. przez ks. kanonika Jana Liwaka sztandaru

do gimnazjum. Doszło do rozstrzygnięcia konkursu „Dary mleka ze Somple-

ka”. Laureaci konkursu ze szkoły podstawowej i gimnazjum wyjechali na kolo-

nie sponsorowane do Republiki Czeskiej. Dzieci nadal aktywnie uczestniczyli

w zawodach sportowo-pożarniczych czy powiatowych i regionalnych zawodach

w koszykówce i w lekkiej atletyce.

Na początku roku szkolnego 2002/2003 szkoła otrzymała nowy autokar

szkolny. Zatrudniono nowych nauczycieli w osobach Larissy Nietkaczewej

i Franciszka Malczewskiego. Reprezentacja szkoły zajęła I miejsce w  nale wo-

jewódzkim konkursu „Ferie na sportowo-kulturalnie, bezpiecznie i zdrowo”. Tak

jak w latach poprzednich odnotowano szereg sukcesów w międzyszkolnej ry-

walizacji sportowej. Trzech uczniów z klasy III brało udział w ogólnopolskim

konkursie historycznym „Społeczeństwo polskie wobec okupacji niemieckiej

i sowieckiej 1939–1945. Postawy, życie codzienne”15.

Władze gminy przed rozpoczęciem roku szkolnego 2003/2004 r. podjęły

bardzo ważną decyzję odnośnie organizacji oświaty na terenie gminy. Zdecy-

dowano się na utworzenie Zespołu Placówek Oświatowych (ZPO) w Pode-

dwórzu. W jego skład weszło Gimnazjum w Podedwórzu, Szkoła Podstawowa

w Podedwórzu i Przedszkole Samorządowe w Podedwórzu. Dyrektorem ZPO

została mgr Dorota Pawłowska, a jej zastępczynią Katarzyna Becher. Skład ka-

dry pedagogicznej ZPO przedstawiał się następująco: Marzena Antoniuk, Anna

15 AZPOP, Sprawozdanie za I semestr roku szkolnego 2002/2003 w Gimnazjum w Podedwó-

rzu.

Po 1989 roku 105

Banaszczuk, Urszula Banaszczuk, Artur Becher, Katarzyna Becher, Gabriela Bil-

kiewicz, Tadeusz Burzec, Zenobia Demczuk, Teresa Gierchard, Agnieszka Haw-

ryluk, Małgorzta Jankowska, Jolanta Juchno, Iwona Kolada, Mirosława Korneluk ,

Krzysztof Kozak, Franciszek Malczewski, Anna Litwińska, Dorota Pawłowska,

Barbara Sozoniuk, Teresa Stasiak, Barbara Szabat, Bogusław Szabat, Teresa Wil-

kowska i Józefa Zieńczuk16.

Dla społeczności szkolnej nie tylko utworzenie ZPO miało bardzo ważne

znaczenie. W dniu 17 V 2004 r. dokonano uroczystego wmurowania kamie-

nia węgielnego pod budowę, jakże oczekiwanej, nowoczesnej hali sportowej.

W omawianym roku szkolnym szkoła podstawowa i gimnazjum zajęły I miej-

sce za najlepiej zorganizowany wypoczynek dla dzieci i młodzieży w Ogólno-

polskim Konkursie „Zimowa przygoda”. Uczniowie osiągnęli również sukcesy

w międzyszkolnych zawodach sportowych. Drużyna chłopców w halowej piłce

nożnej zajęła I miejsce w mistrzostwach powiatu. Dziewczęta zajęły zaś II miejsce

w rozgrywkach piłki ręcznej17.

Jak grono pedagogiczne przykładało dużo uwagi do rozwoju intelektual-

nego uczniów można było zauważyć w roku szkolnym 2004/2005. To właśnie

wtedy osiągnięto szereg sukcesów w różnych konkursach wiedzy i umiejętności

w skali województwa i kraju. Uczennica Magdalena Sokołowska przeszła pozy-

tywnie eliminacje krajowe w konkursie wymiany ze Stanami Zjednoczonymi

„Polska-Michigan 2005”. Uczeń Jan Mocior został laureatem konkursu języka

rosyjskiego, zaś uczennica Paulina Gierchard została wyróżniona w eliminacjach

wojewódzkich konkursu recytatorskiego. Tak jak w latach poprzednich uzyskano

również szereg sukcesów w rywalizacji sportowej, zajmując przeważnie pierwsze

(piłka ręczna i koszyków dziewcząt) i drugie miejsca (rzut oszczepem – Sylwia

Kisiel, piłka ręczna i koszykówka chłopców). W omawianym roku szkolnym

wydawano dwie gazetki szkolne „Ze Szkolnej Ławy” i „Gimnazjalista”18.

Wpływ wejścia Polski do Unii Europejskiej można było zauważyć w rozwoju

oświaty na terenie gminy Podedwórze już w roku szkolnym 2005/2006. Dzię-

ki zaangażowaniu władz gminy i przedstawicieli grona pedagogicznego udało

się uzyskać środki  nansowe z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu

państwa (88 tys. zł – Szkoła Podstawowa i 37 tys. zł – Gimnazjum) na realiza-

cję projektu „Szkoła marzeń” w ZPO w Podedwórzu w okresie od 1 X 2005 r.

16 AZPOP, Sprawozdanie za I semestr roku szkolnego 2003/2004 w Zespole Placówek

Oświatowych w Podedwórzu.

17 AZPOP, Sprawozdanie za II semestr roku szkolnego 2003/2004 w Zespole Placówek

Oświatowych w Podedwórzu.

18 AZPOP, Raport o jakości pracy Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu w termi-

nie od 14 lutego do 31 maja 2005 r.

106 Historia szkół w gminie Podedwórze

do1 X 2006 r. Odnotowano kolejne sukcesy w konkursach z zakresu wiedzy

i umiejętności sportowych. Ponadto trzech uczniów ZPO reprezentowało środo-

wisko uczących się w XII Sesji Sejmu Dzieci i Młodzieży pod hasłem „Ekologia

– wybór przyszłości”19.

Pierwsze tygodnie roku szkolnego 2006/2007 przyniosły ZPO i jej spo-

łeczności uczniowskiej ważne wydarzenie. 6 XI 2006 r. nastąpiło poświęcenie

i otwarcie Sali gimnastycznej. Było to swoiste ukoronowanie okresu 15 lat rze-

czywistej działalności samorządu gminnego na rzecz rozwoju znajdującej się po

jego opieką szkolnictwa. Efektem inwestycji było zmodernizowanie budynku

szkolnego poprzez wzniesienie łącznika między szkołą a salą gimnastyczną.

Ulokowano tam szatnie, sanitariaty, magazyn i pomieszczenia dydaktyczne. In-

westycja ta poprawiła sytuację społeczności uczniowskiej i wpłynęła na uzyski-

wanie dalszych sukcesów na niwie sportowej. W drugiej połowie roku szkolnego

2006/2007 przystąpiono do realizacji kolejnych projektów  nansowanych lub

współ nansowanych ze źródeł zewnętrznych20.

Rok szkolny 2007/2008 przyniósł kolejne sukcesy związane z pozyski-

waniem środków unijnych na cele szkolnictwa. Pojawiła się szansa zwiększe-

nia umiejętności uczniów, szczególnie z zakresu matematyki. Uzyskano środki,

w wysokości 10 638 zł, na zajęcia w ramach programu „Ugruntowanie i wyrów-

nanie poziomu wiedzy matematycznej w klasach IV–VI”. W związku z tym dzieci

z klas wyższych szkoły podstawowej w okresie od 1 IV 2007 r. do 29 II 2008 r.

mogły brać udział w dodatkowych zajęciach matematycznych, co przełożyło się

na lepsze wyniki w nauce z przedmiotów ścisłych21.

Z dniem 1 V 2007 r. w Gimnazjum ZPO w Podedwórzu rozpoczęła się

realizacja projektu „Dałem z siebie wszystko i jestem z tego dumny”22. Było to

możliwe dzięki środkom o wartości 54 985,25 zł uzyskanym z Europejskiego Fun-

duszu Społecznego udzielonych w ramach grantu „Społeczność w szkole, szko-

ła w społeczności” Polskie Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów „Klanza”

w Lublinie. W ramach projektu zorganizowano warsztaty pozalekcyjne do 29II

2008 r.: przygotowujące do egzaminów i wyrównujące braki wiedzy; rozwijające

19 AZPOP, Raport o jakości pracy Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu w roku

szkolnym 2005/2006.

20 AZPOP, Podsumowanie pracy w ZPO w Podedwórzu za pierwszy semestr roku szkolnego

2006/2007.

21 AZPOP, Sprawozdanie dyrektora i wicedyrektora ZPO w Podedwórzu z pracy w roku

szkolnym 2007/2008.

22 Szkolnym koordynatorem projektu była Dorota Pawłowska. Osobami prowadzącymi

warsztaty byli: Urszula Banaszczuk, Artur Becher, Katarzyna Becher, Tadeusz Burzec, Zenobia

Demczuk, Teresa Gierchard, Jolanta Gromelska, Anna Litwińska, Mariusz Osypiuk, Svitlana

Ye mova, Bogusław Szabat i Teresa Wilkowska.

Po 1989 roku 107

umiejętności; prowadzono zajęcia sportowe propagujące zdrowy styl życia oraz

popularyzujące nawyki zdrowego żywienia. Istotną rolą projektu była integracja

ze społecznością lokalną, czego wyrazem były spotkania z kombatantami, orga-

nizowanie Dnia Sportu Szkolnego, obchodów Święta Niepodległości, konkur-

sów, gier i zabaw. Zorganizowano również pięciodniowe wyjazdowe warsztaty

edukacyjne Poznań–Szczecin–Berlin. W czasie ferii zimowych zorganizowano

zimowisko, w okresie których trwały zajęcia oparte na zasadzie nauki przez za-

bawę – zajęcia rekreacyjno-sportowe i prowadzone w pracowni informatycznej.

Dzięki realizacji projektu zadbano o otoczenie szkoły – przez posadzenie przez

uczniów drzewek przy szkole23.

Od czerwca 2007 r. do końca lutego 2008 r. w Gimnazjum ZPO w Podedwó-

rzu równocześnie realizowano projekt „Iść, ciągle iść w stronę słońca...”24 w ra-

mach programu „Szkoła równych szans”  nansowany z Sektorowego Programu

Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004–2006 z Europejskiego Funduszu

Społecznego. Uzyskano do nansowanie w wysokości 46 328 zł. Realizując projekt

prowadzono następujące działania ucząc aktywności na różnych płaszczyznach

życia społeczno-zawodowego np. jestem inwestorem giełdowym, jestem patriotą

lokalnym, jestem zdrowy (zajęcia sportowe), jestem turystą (wycieczki: Rozto-

cze–Lwów, Białystok–Narwiański Park Narodowy, Poleski Park Narodowy, Lu-

blin), jestem poliglotą, jestem młodym biznesmenem, jestem przyrodnikiem25.

Gimnazjum ZPO w Podedwórzu, było jednym z 10. w województwie lubel-

skim (320. w Polsce), w którym realizowano projekt „Masz prawo”. Finansowany

był ze środków Unii Europejskiej i Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumen-

tów. Zrealizowano działania będące odpowiedzią na potrzeby młodych przed-

stawicieli społeczeństwa jaką jest młodzież gimnazjalna, dopiero cokształtująca

swoją osobowość. Przybliżono uczniom pojęcia takie: konsument, umowa, gwa-

rancja czy reklamacja, ułatwiające odnaleźć się w świecie konsumpcji oraz eg-

zekwowania swojego26.

Uczniowie I klasy Gimanzjum ZPO w Podedwórzu w drugiej połowie

roku szkolnego 2007/2008 wzięli udział również w projekcie „Zrozumieć de-

mokrację – I Ty będziesz wyborcą!”. Program ten, poprzez przeprowadzenie

23 AZPOP, Sprawozdanie dyrektora i wicedyrektora ZPO w Podedwórzu z pracy w roku

szkolnym 2007/2008.

24 Szkolnym koordynatorem projektu była Dorota Pawłowska. Osoby prowadzące warszta-

ty: Marzena Antoniuk, Anna Banaszczuk, Urszula Banaszczuk, Artur Becher, Katarzyna Becher,

Artur Bójko, Edyta Bujnik, Kamila Dąbrowska, Teresa Gierchard, Agnieszka Hawryluk, Jolanta

Juchno, Iwona Kolada, Janusz Kolo, Dorota Pawłowska, Justyna Pawłowska i Teresa Wilkowska.

25 AZPOP, Sprawozdanie dyrektora i wicedyrektora ZPO w Podedwórzu z pracy w roku

szkolnym 2007/2008.

26 Ibidem.

108 Historia szkół w gminie Podedwórze

gry symulacyjnej wyborów parlamentarnych, miał za zadanie zwrócić uwagę na

aktywne uczestnictwo w życiu społeczeństwa obywatelskiego. elementem reali-

zacji programu była wizyta młodzieży gimnazjalnej w Sejmie Rzeczypospolitej

Polskiej. Należy odnotować, że w roku szkolnym 2007/2008 odnotowano szereg

sukcesów w drużynowych rozgrywkach sportowych w koszykówce, piłce noż-

nej i piłce ręcznej. Ponadto uczniowie z sukcesami uczestniczyli w rozgrywkach

lekkoatletycznych27.

Rok szkolny 2008/2009 przyniósł kolejne sukcesy na niwie sportowej. Wy-

raźnie zauważalne było utrzymywanie wysokiego poziomu rozwoju  zycznego

uczniów szkoły podstawowej, jak i gimnazjum, zakresie rozgrywek sportów dru-

żynowych i w lekkiej atletyce.

Na uwagę zasługuje również działalność Przedszkola Samorządowego,

które właśnie w roku szkolnym 2008/2009 uzyskało Certy kat Wielkiego Balu

Księżniczek Disneya. W końcu tego roku szkolnego w tej instytucji oświatowej

rozpoczęła się realizacja projektu „Przyjazne przedszkole w gminie Podedwórze”

(do 31 VII 2011 r.)28. Był on  nansowany ze środków Unii Europejskiej w ra-

mach Europejskiego Funduszu Społecznego kwotą 845 374 zł. Celem projektu

było poprawienie jakości oferty Przedszkola Samorządowego w Podedwórzu

i zmniejszenie dysproporcji edukacyjnych w grupie dzieci pochodzących z te-

renów wiejskich w stosunku do ich rówieśników mieszkających w miastach oraz

zwiększenie stopnia świadomości społecznej o znaczeniu edukacji przedszkolnej

oraz pogłębienie wzrostu zainteresowania ofertą przedszkola w grupie rodziców

mających dzieci w wieku 3–6 lat. Grupą docelową projektu było 55 dzieci (w roku

szkolnym 2010/2011 – 60 dzieci). Realizacja projektu polegała na: wydłużeniu

czasu pracy przedszkola, wspieranie ciekawości, aktywności i samodzielności

poprzez prowadzenie zajęć w trzech grupach wiekowych 3–4 latków, 5 latków

i 6 latków. Były to zajęcia: ruchowe (21 wyjazdów na basen Akademii Wycho-

wania Fizycznego w Białej Podlaskiej), rytmiczne, artystyczne (12wycieczek do

placówek artystyczno-kulturalnych w województwie lubelskim), informatyczne

(z zakresu podstaw obsługi komputera), języka angielskiego, z psychologiem,

logopedyczne (spowodowały wyeliminowanie wad wymowy i zapobieganie ich

powstawaniu), integracyjne i imprez okolicznościowych z udziałów rodziców

(wspólne celebrowanie ważnych świąt) oraz warsztatów edukacyjnych w Ośrod-

ku Edukacji Regionalnej w Hołownie (zdobywano wiedzę za zakresu ceramiki,

plecionkarstwa, obróbki lnu, zapoznania się z życiem w przeszłości)29.

27 Ibidem.

28 Koordynatorem projektu była Zenobia Demczuk.

29 AZPOP, Informacja dyrektora ZPO w Podedwórzu o działalności placówki i wnioski wyni-

kające ze sprawowanego nadzoru w roku szkolnym 2008/2009.

Po 1989 roku 109

Rok szkolny 2009/2010 ZPO w Podedwórzu może uznać za bardzo udany.

Odnotowano kolejne sukcesy w międzyszkolnych rozgrywkach sportowych. Dwie

uczennicy Wiesława Kusiuk i Aleksandra Semeniuk zajęły czołowe miejsca w I Wo-

jewódzkim Konkursie Wiedzy o Polskim Ruchu Ludowym. W tym roku szkol-

nym rozpoczęła się realizacja projektu „Dziś oszczędzam w SKO, jutro w Banku

Spółdzielczym”. Podstawowym celem projektu było kształtowanie wśród uczniów

nawyku systematycznego oszczędzania, racjonalnego gospodarowania posiadany-

mi środkami  nansowymi i celowego ich wykorzystania. Popularyzowano wiedzę

o działalności banków spółdzielczych. Zawiązanie Szkolnej Kasy Oszczędności nie

napotkało trudności. Wychowawcy klasowi zaangażowali się i wsparli całą akcję,

poprzez popularyzowanie oszczędzania wśród uczniów, prowadzenie kart wpłat

i wypłat. Wszystko to zaowocowało nawrotem do uczniowskiej tradycji oszczę-

dzania obecnej w szkołach na tym terenie od okresu międzywojennego. Należy

nadmienić, że Szkolną Kasę Oszczędności w ZPO w Podedwórzu reaktywowano

po blisko dwudziestu latach. Dużą zasługę mają w tym pracownicy Banku Spół-

dzielczego w Wisznicach oraz Oddziału tej instytucji bankowej w Podedwórzu30.

Z początkiem roku szkolnego 2010/2011 r. uczniowie szkoły podstawo-

wej i gimnazjum ZPO w Podedwórzu zostali uczestnikami projektu „Akademia

Efektywnej Nauki”31. Po raz kolejny, dzięki wspólnemu zaangażowaniu władz

gminy i środowiska nauczycielskiego, udało się uzyskać środki z Unii Europej-

skiej z programu Europejskiego Funduszu Społecznego w wysokości 396 550zł

(łączna wartość projektu 466 530 zł). Celem projektu było wyrównywanie szans

edukacyjnych uczniów z terenu gminy Podedwórze poprzez rozszerzenie ofer-

ty edukacyjnej prowadzonej w ramach zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

Projekt zakładał przeprowadzanie zajęć dydaktyczno-wyrównawczych (przepro-

wadzano zajęcia w blokach: humanistycznym i matematyczno-przyrodniczym)

i sportowych, niesienia pomocy psychologicznej i udzielania dodardztwa zawo-

dowego w Szkolnym Ośrodku Kariery w Gimnazjum ZPO. Rozwijano kompe-

tencje kluczowe na zajęciach: matematycznych, informatycznych, plastycznych,

teatralnych, przyrodniczo-ekologicznych, z fotogra i cyfrowej, jezykowych (ję-

zyki: angielski i rosyjski) i przedsiębiorczości. Ponadto uczniowie uczestniczyli

w dwóch wycieczkach – Kaszuby–Trójmiasto i Kraków–Tatry. Pozyskano rów-

nież wiele pomocy dydaktycznych i materiałów plastycznych. Podsumowanie

projektu nastąpiło 22 VI 2011 r. z udziałem członków lokalnej społeczności32.

30 AZPOP, Stan realizacji zadań oświatowych [w ZPO w Podedwórzu] w roku szkolnym

2009/2010.

31 Koordynatorem projektu była Katarzyna Becher.

32 AZPOP, Sprawozdanie Dyrektora Zespołu ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego

w roku szk. 2010/2011.

110 Historia szkół w gminie Podedwórze

Społeczność uczniowska (na wszystkich szczeblach edukacji) w pełni mogła

zaangażować się w realizację różnych zadań projektu. Oprócz niego w omawia-

nym roku szkolnym należałoby przeprowadzenie szeregu konkursów i turnie-

jów wiedzy. Promowały one bezpieczeństwo życia („Bezpieczne zycie”, „Klub

Bezpiecznego Puchatka”, „Szkoła bez przemocy”) czy zdrowy tryb życia („Kosz

zdrowej żywności”, „Czyste Powietrze Wokół Nas”, „Zielony Dom”). Ponadto

realizowano projekt edukacyjny w związku ze zbliżającą się Prezydencją Polski

w Radzie Unii Europejskiej – „Wygrajmy Polską Prezydencję”33.

Troskę władz gminy o zapewnienie jak najlepszej oświaty najmłodszym

przedstawicielom społeczności lokalnej można było zauważyć również w roku

szkolnym 2011/2012. ZPO w Podedwórzu przystąpił do realizacji projektu

ogólnopolskiego „Matematyka Innego Wymiaru” realizowanego przez  rmę

ELITMAT a do nansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskie-

go Funduszu Społecznego. Szkoły z gminy Podedwórze były reprezentowane

przez 41 dzieci podzielonych w czterech grupach wiekowych. Opiekę nad nimi

sprawowały: Anna Litwińska, Barbara Sozoniuk i Katarzyna Becher. Realizacja

projektu polegała na systematycznym udziale dzieci w zajęciach pozalekcyjnych,

na których rozwiązywano niestandardowe zadania matematyczne, wykorzystując

e-materiały zamieszczane na specjalnie stworzonej do tego platformie cyfrowej.

Realizacja projektu miała wpływ na zakończonych sukcesem udział reprezentacji

szkoły w Matematycznych Mistrzostwach Polski Dzieci i Młodzieży34.

W omawianym roku szkolnym w ZPO w Podedwórzu realizowano, w okre-

sie od 1 VIII 2011 r. do 31 VII 2012 r., kolejny projekt (wartość 30 000 zł)

zatytułowany „W krainie wiedzy i zabawy w gminie Podedwórze”. Celem tego

przedsięwzięcia było wyrównanie szans edukacyjnych wszystkich uczniów oraz

zmniejszenie różnic w jakości usług oświatowych. Dokonano zakupu pomocy

dydaktycznych za około 28 000 zł. Ponadto przeprowadzono kilkadziesiąt nie-

odpłatnych zajęć: rozwijających zainteresowania matematyczno-przyrodnicze,

eliminujących trudności w czytaniu i pisaniu oraz w zdobywaniu umiejętności

matematyczne. Prowadzono także zajęcia logopedyczne35.

Godny podkreślenia jest udział w roku szkolnym 2011/2012 uczniów ZPO

w Podedwórzu w wielu konkursach i turniejach. Należy tutaj zaangażowanie

się w takie przedsięwzięcia jak: konkurs plastyczny „Jak zmienia się mój świat”

organizowany ze środków unijnych przez Urząd Marszałkowski Województwa

Lubelskiego w Lublinie; Ogólnopolski Turniej Wiedzy Pożarniczej „Młodzież

33 Ibidem.

34 AZPOP, Sprawozdanie nadzoru pedagogicznego dyrektora Zespołu Placówek Oświato-

wych w Podedwórzu – rok szkolny 2011/2012.

35 Ibidem.

Po 1989 roku 111

zapobiega pożarom”; konkurs plastyczny „Janusz Korczak – życie i twórczość”

organizowany przez Bibliotekę Pedagogiczną w Parczewie; I Konkurs Języka

Rosyjskiego w Liceum Ogólnokształcącym w Wisznicach; „Bezpiecznie na wsi

– czy upadek to przypadek” organizowany przez Kasę Rolniczego Ubezpiecze-

nia Społecznego; „XXXI Małym Konkursie Recytatorskim” itd. Wyraźnie widać

było wysoki poziom przygotowania  zycznego uczniów. Zaowocowało to suk-

cesami sportowymi. Drużyny chłopców i dziewcząt zajęły pierwsze miejsca na

terenie powiatu parczewskiego w: mini koszykówce, piłce ręcznej, koszykówce

i czwórboju lekkoatletycznym36.

Kolejny rok szkolny 2012/2013 zakończył się również sukcesem w kwe-

stii zapewniania uczniom dostępu do różnorodnych form oświatowych. Roz-

poczęła się realizacja programu rządowego „Cyfrowa Szkoła”. Jego celem było

rozwijanie kompetencji uczniów i nauczycieli w zakresie stosowania technolo-

gii informacyjno-komunikacyjnych. Uzyskano to poprzez doposażenie szkoły

w nowoczesne pomoce dydaktyczne i zapewnienie do nich dostępu w czasie

zajęć lekcyjnych i poza nimi. Za prawie 85 000 zł dokonano zakupu niezbędnego

sprzętu informatycznego37.

Jesienią 2012 r. realizowano projekt „Nauka – to coś dla mnie”. Skierowany

był do rodziców i dzieci w wieku przedszkolnym. Celem jego było uzyskaniu

wzrostu poziomu wiedzy na temat edukacji wczesnoszkolnej. Działania te były

przeprowadzone w związku z przygotowaniem dzieci do rozpoczęcia nauki szkol-

nej w wieku 6 lat. W ramach realizacji projektu dzieci uczestniczyły w wielu

różnorodnych zajęciach integracyjnych, wspólnych wyjazdach do Teatru Lalki

i Aktora w Lublinie, Ośrodka Edukacji Regionalnej w Hołownie i Szkoły Pod-

stawowej w Jabłoniu. Na cały projekt wydatkowano 9850 zł, z czego 8850zł

uzyskano z dotacji ze środków unijnych38.

Kolejnym interesującym projektem edukacyjnym realizowanym w roku

szkolnym 2012/2013 w ZPO w Podedwórzu były działania w ramach progra-

mu „Młody Obywatel”39. Jego celem było wsparcie aktywności młodych ludzi

na rzecz społeczności lokalnej.

W omawianym okresie na karty kroniki szkolnej kolejne sukcesy w roz-

grywkach międzyszkolnych zapisały drużyny chłopców i dziewcząt z gimnazjum.

Czołowe miejsca na szczeblu powiatu zajęto w rozgrywkach w koszykówce, piłce

nożnej i piłce ręcznej.

36 Ibidem.

37 AZPOP, Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwórze w roku szkolnym

2012/2013.

38 Ibidem.

39 Koordynatorem projektu był Artur Becher. Ibidem.

112 Historia szkół w gminie Podedwórze

Dzieci z Przedszkola Samorządowego I klasy Szkoły Podstawowej ZPO

w Podedwórzu uczestniczyły w Olimpiadzie Przedszkolaka w Wisznicach. Pod-

czas zawodów miały możliwość spotkać się z Prezydentem Rzeczypospolitej

Polskiej Bronisławem Komorowskim40.

Tak jak w latach poprzednich dzieci uczestniczyły w różnych konkursach

o zasięgu powiatowym i wojewódzkim np. w kolejnej edycji „Młodzież zapobiega

pożarom”, 16 Jesiennym Konkursie Recytatorskim „Świat w krzywym zwiercia-

dle – w poszukiwaniu dystansu i rozumu”, konkursie plastycznym „W świecie

poezji Juliana Tuwima”41 itd.

Analogiczną aktywność w tego typu konkursach młodzież wykazała w roku

szkolnym 2013/2014. Były to imprezy promujące zdrowy tryb życia (konkurs

plastyczny „Żyjmy zdrowo! Antyrakowo!”; konkurs powiatowy „Świat bez uza-

leżnień”), upamiętniające życie osób wybitnych (Ogólnopolskim Konkurs reli-

gijno-plastyczny „Życie Maksymiliana Kolbego”; konkurs wiedzy o Tadeuszu

Kościuszce), edukujące o bezpieczeństwie (konkurs Kasy Rolniczego Ubezpie-

czenia Społecznego „Bezpiecznie na wsi – nie zbliżaj się zuchu do maszyn w ru-

chu”) i ekologii („Zielony Konkurs dla Szkół Lubelszczyzny”)42.

W zakresie rozgrywek sportowych również zapisano kolejne sukcesy w roz-

grywkach drużynowych w koszykówce, halowej piłce nożnej itp. Po raz kolejny

świadczyło to o utrzymaniu wysokiego poziomu kultury  zycznej uczniów ZPO

w Podedwórzu.

W roku szkolnym 2013 /2014 gimnazjum ZPO w Podedwórzu zakwali ko-

wało się do projektu „Szkoła Współpracy. Uczniowie i rodzice kapitałem społecz-

nym nowoczesnej szkoły”. Celem pogłębienia współpracy kadry pedagogicznej,

rodziców i uczniów zorganizowano szkolenia i warsztaty43.

Młodzież gimnazjalna klasy III uczestniczyli w programie „Yangster”. Dzięki

temu mogli uczestniczyć w dodatkowych lekcjach języka angielskiego.

ZPO w Podedwórzu stało się miejscem realizacji projektu  nansowanego

z Europejskiego Funduszu Społecznego „Chcemy być lepsi”. Dzięki uzyskanym

środkom prowadzono zajęcia pozalekcyjne i wyrównawcze. Cieszyły się one

bardzo dużym zainteresowaniem ze stronu uczniów44.

O dojrzałej postawie społecznej uczniowie szkoły podstawowej i gimnazjum

świadczy ich fakt zaangażowania się w różne akcje o charakterze dobroczynnym.

40 Ibidem.

41 Ibidem.

42 AZPOP, Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwórze w roku szkolnym

2013/2014.

43 Ibidem.

44 Ibidem.

Wycieczka do Lublina, 2004/2005

Spotkanie opłatkowe, grudzień 2005 r. Jasełka, grudzień 2005 r.

Bal przebierańców w przedszkolu, luty 2006 r.

Drużyna piłki ręcznej, 2005/2006

Uroczystość otwarcia hali sportowej, listopad 2006 r.

Przecięcie wstęgi przez Sławomira Sosnowskiego Członka Zarządu Województwa Lubelskiego podczas

otwarcia nowej hali sportowej, listopad 2006 r.

Uroczystość otwarcia hali sportowej, listopad 2006 r.

Śniadanie Wielkanocne 2006

Podsumowanie konkursów na zimowisku, 2006 r.

Wyjazd na basen w ramach projektu

„Szkoła Marzeń”

Pierwszy Dzień Wiosny – konkurs na wiosenne

przebranie, 2006

Spotkanie z górnikiem Józefem Wójcikiem,

2006 r.

Pierwszy Dzień Wiosny – konkurs na najładniejszą

Marzannę 2006

Spotkanie opłatkowe, 2007 r.

Spacer nad Tanwią, 2007 r. Zajęcia w ramach projektu „Matematyka rower i ja”

w Urzędzie Gminy Podedwórze, 2008 r.

Powitanie Wiosny, 2009/2010

Podsumowanie konkursu strażackiego, 2009/2010

Teatr objazdowy w szkole, 2009/2010

Podsumowanie projektu „Przyjazne przedszkole w Gminie Podedwórze”, 2009/2010

Ślubowanie uczniów kl. I SP, 2012 r.

Śniadanie daje moc, 2009/2010

Próbna ewakuacja, 2013 r.

Biegi Niepodległościowe, listopad 2012 r.

Olimpiada Przedszkolaka – spotkanie z Prezydentem Bronisławem Komorowskim w Wisznicach, 2013 r.

Wycieczka nauczycieli, Zakopane, maj 2013 r.

Zakończenie roku szkolnego 2012/2013

Występ już absolwentów gimnazjum, 2012/2013

Występy uczniów z okazji Dnia Matki, maj 2013 r.

Dzień Matki, maj 2013 r.

Podsumowane współpracy z Bankiem Spółdzielczym w Wisznicach w ramach SKO za rok szkolny

2013/2014

Podsumowanie projektu „I Ty możesz zostać inwestorem giełdowym!”, 2013/2014

Piknik przedszkolaków z okazji Dnia Dziecka, 2014 r.

Dzień Matki w przedszkolu, 2013/2014

Ślubowanie klasy I, 2014/2015

Sadzenie drzewek przy szkole, 2014 r. Wymarsz ze szkoły, 11 listopada 2014 r.

Otrzęsiny uczniów klasy I gimnazjum 2014/2015

Dyskoteka andrzejkowa, 2014 r.

Po 1989 roku 113

Od chwili powstania „Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy” aktywnie uczest-

niczyli w zbiórce o ar na rzecz pomocy dzieciom i osobom starszym.

Tab. 20. Liczba uczniów Gimnazjum w Podedwórzu w latach 1999–2014

Rok szkolny Liczba uczniów w poszczególnych klasach Ogółem

Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb

1999/2000 22 20 – – – – 42

2000/2001 16 17 22 17 – – 72

2001/2002 18 19 17 16 22 18 110

2002/2003 26 – 19 19 17 16 97

2003/2004 28 – 25 – 19 19 91

2004/2005 29 – 26 – 28 – 83

2005/2006 24 – 13 14 26 – 77

2006/2007 28 – 24 – 13 14 79

2007/2008 17 – 15 15 23 – 70

2008/2009 15 – 16 – 15 15 61

2009/2010 16 17 18 – 17 – 68

2010/2011 23 – 15 15 17 – 70

2011/2012 15 – 24 – 15 15 69

2012/2013 17 – 15 – 23 – 55

2013/2014 17 – 15 – 23 – 55

Źródło: Sprawozdanie za I semestr roku szkolnego 2002/2003 w g imnazjum w Podedwórzu; Sprawozdanie za II semestr

roku szkolnego 2003/2004 w Zespole Placówek Oświatowych w Podedwórzu; Podsumowanie pracy w Zespole Placówek

Oświatowych w Podedwórzu za pierwszy semestr roku szkolnego 2006/2007 składane rodzicom na zebraniu ogólnym

dnia 2 II 2007 r.; Sprawozdanie dyrektora i wicedyrektora Zespołu Placówek Oświatow ych w Podedwórzu z pracy w roku

szkolnym 2007/2008; Informacja dyrektora Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu o działalności placówki i

wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru w roku szkolnym 2008/2009; Stan realizacji zadań oświatowych w gminie

Podedwórze w roku szkolnym 2009/2010; Sprawozdanie dyrektora Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu ze

sprawowanego nadzoru pedagogicznego w roku szk. 2010/2011; Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwó-

rze w roku szkolnym 2010/2011; Sprawozdanie nadzoru pedagogicznego dyrektora Zespołu Placówek Oświatowych

w Podedwórzu – rok szkolny 2011/2012; Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwórze w roku szkolnym

2012/2013; Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwór ze w roku szkolnym 2013/2014.

Analizując dzieje szkół na terenie gminy Podedwórze należy wspomnieć

o roli władz samorządowych w funkcjonowaniu omawianych placówek oświato-

wych. Od chwili powierzenia kwestii opieki nad placówkami oświatowymi samo-

rządowi terytorialnemu władze gminy Podedwórze bardzo poważnie podeszły

do tych obowiązków. Szczególnie zauważalne jest to od pierwszych lat XXI w.

W związku z likwidacją punktów  lialnych szkoły podstawowej oraz powstania

gimnazjum wszyscy uczniowie z odległych rejonów gminy mają zapewniony

dowóz do i z ZPO w Podedwórzu. Ponadto prowadzone są działania pomocowe

w zakresie dożywiania uczniów w stołówce szkolnej. W dniach nauki szkolnej

wydawane są obiady jednodaniowe. Prowadzone się programy „Szklanka mleka”

czy „Owoce w szkole”, do nansowywane z różnych źródeł.

114 Historia szkół w gminie Podedwórze

Tab. 21. Liczba uczniów 6-klasowej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu w latach 1998–2014

Rok szkolny Liczba uczniów w poszczególnych klasach Ogółem

I II III IV V VI

1998/1999 22 22 19 34 30 42 169

1999/2000 27 21 21 27 34 30 160

2000/2001 18 27 21 28 27 35 156

2001/2002 27 26 30 26 29 26 164

2002/2003 16 28 26 28 26 24 148

2003/2004 31 (15/16) 19 17 28 26 27 148

2004/2005 19 28 (15/13) 18 17 29 25 118

2005/2006 17 21 27 (14/13) 18 17 28 128

2006/2007 28 24 20 28 (14/14) 17 17 118

2007/2008 17 20 14 18 28 (14/14) 15 112

2008/2009 17 17 19 14 19 29 (14/15) 97

2009/2010 14 17 17 18 14 19 99

2010/2011 18 14 18 19 17 14 100

2011/2012 15 18 15 19 18 18 103

2012/2013 10 15 18 15 19 18 95

2013/2014 10 15 18 15 19 18 95

Źródło: Sprawozdanie za II semestr roku szkolnego 2003/2004 w Zespole Placówek Oświatowych w Podedwórzu; Pod-

sumowanie pracy w Zespole Placówek Oświatowych w Podedwór zu za pierwszy semestr roku szkolnego 2006/2007 skła-

dane rodzicom na zebraniu ogólnym dnia 2 II 2007 r.; Sprawozdanie dyrektora i wicedyrektora Zespołu Placówek Oświa-

towych w Podedwórzu z pracy w roku szkolnym 2007/2008; Informacja dyrektora Zespołu Placówek Oświatowych

wPodedwórzu o działalności placówki i wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru w roku szkolnym 2008/2009;

Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwór ze w roku szkolnym 2009/2010; Sprawozdanie dyrektora Zespołu

Placówek Oświatowych w Podedwórzu ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego w roku szk. 2010/2011; Stan reali-

zacji zadań oświatowych w gminie Podedwórze w roku szkolnym 2010/2011; Sprawozdanie nadzoru pedagogicznego

dyrektora Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu – rok szkolny 2011/2012; Stan realizacji zadań oświatowych

w gminie Podedwórze w roku szkolnym 2012/2013; Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwórze w roku

szkolnym 2013/2014.

Aktywna postawa samorządu gminnego wobec ZPO w Podedwórzu zauwa-

żalna jest od momentu akcesji Polski do Unii Europejskiej. Pojawiły się szerokie

możliwości pozyskiwania dodatkowych środków na wzbogacanie oferty eduka-

cyjnej uczniom Przedszkola Samorządowego, Szkoły Podstawowej i Gimnazjum

w Podedwórzu. Wzorową postawę w wykorzystywaniu pomocy z edukacyjnych

programów unijnych przedstawia wieloletni Wójt Gminy Krzysztof Chilczuk.

Wewspółpracy z członkami Rady Gminy, Dyrektorem ZPO w Podedwórzu Do-

rotą Pawłowską oraz kadrą pedagogiczną starali się w ostatnich latach zagwaran-

tować jak najwięcej środków na pogłębienie wiedzy i umiejętności wszystkich

uczniów uczęszczających do placówek oświatowych na terenie gminy.

Aneks

Kadra pedagogiczna zatrudniona w szkołach na terenie gminy

Podedwórze w latach 1964–2014

Antoniuk Marzena – absolwentka Akademii Rolniczej w Lublinie, nauczycielka

matematyki i wychowawca świetlicy w Podedwórzu od 1994 r.

Banaszczuk Anna – absolwentka Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Sie-

dlcach, nauczycielka wychowania przedszkolnego w Podedwórzu od 1988 r.

Banaszczuk Urszula – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

w Lublinie, nauczycielka języka polskiego w Podedwórzu w latach 1980–

2010, wicedyrektor szkoły w latach, dyrektor gimnazjum w roku szkolnym

1999/2000

Bartoszuk Agata – absolwentka Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

w Warszawie i Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach,

nauczycielka religii w Podedwórzu od 2012 r.

Becher Artur – absolwent Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach,

nauczyciel przyrody, informatyki, języka polskiego, historii i wiedzy o spo-

łeczeństwie w Podedwórzu od 1994 r.

Becher Katarzyna – absolwentka Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Sie-

dlcach, nauczycielka chemii, informatyki, matematyki i  zyki w Podedwó-

rzu od 1993 r., wicedyrektor zespołu 2003–2011

Bilkiewicz Gabriela – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

w Lublinie, nauczycielka religii i wychowawca świetlicy w latach 1992–2006

i dyrektorka Szkoły Podstawowej w Podedwórzu w latach 1992–1994

Bliźniuk Renata – absolwentka Studium Nauczycielskiego w Siedlcach, nauczy-

ciel nauczania początkowego w latach 1990–1994 w Hołownie

Bójko Artur – absolwent Akademii Świętokrzyskiej Jana Kochanowskiego

w Kielcach, nauczyciel muzyki w Podedwórzu w latach 2006–2009

Brągiel Robert – absolwent Akademii Pedagogicznej w Krakowie, nauczyciel

języka angielskiego w Podedwórzu w latach 2006–2007

Bujnik Edyta – absolwentka Uniwersytetu Rzeszowskiego, nauczycielka języka

rosyjskiego w Podedwórzu w latach 2006–2009

Burzec Tadeusz – absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Cheł-

mie, nauczyciel matematyki i  zyki w Podedwórzu od 1982 r., wicedyrektor

szkoły w latach 1996–2000

116 Historia szkół w gminie Podedwórze

Chilimoniuk Celina – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

w Lublinie, nauczycielka języka polskiego i opiekunka biblioteki w Gra-

bówce i Podedwórzu w latach 1981–1986

Chorąży Anna – absolwentka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, na-

uczycielka języka rosyjskiego w Podedwórzu w latach 2002–2003

Darczuk Józef – absolwent Instytutu Kształcenie Nauczycieli w Warszawie, na-

uczyciel szkół w Zaliszczu w latach 1956–1969, kierownik szkoły w An-

topolu w latach1969–1970, nauczyciel Podedwórzu w latach 1975–1993,

zastępca dyrektor szkoły w latach 1989–1992 i Gminy Inspektor Oświaty

w latach 1989–1992

Darczuk Stanisława – absolwentka Studium Nauczycielskiego w Lublinie, na-

uczycielka wychowania przedszkolnego i klas początkowych w Zaliszczu,

Antopolu w latach 1966–1975 i dyrektorka przedszkola w Podedwórzu

w latach 1975–2000

Dąbrowska Kamila – absolwentka Wszechnicy Świętokrzyskiej w Kielcach, wy-

chowawca świetlicy w Podedwórzu w latach 2006–2009

Demczuk Danuta – nauczycielka i kierowniczka szkoły w Antopolu w latach

1954–1986

Demczuk Zenobia – absolwentka Uniwersytet Pedagogiki Specjalnej w War-

szawie, kierownik Punktu Filialnego w Grabówce w latach 1992–2001,

nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej, wychowawca świetlicy

Derewiaka-Palonka Kamila – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodow-

skiej, pedagog szkolny w Podedwórzu w latach 2010–2012

Dostaw Maria – nauczycielka szkół w Grabówce i Podedwórzu w latach

1966–1977

Drabko Henryk – absolwent Akademii Rolniczej w Lublinie, nauczyciel  zyki

w Podedwórzu w latach 2001–2002

Feofanow Aleksander – absolwent Państwowego Instytutu Pedagogicznego Ję-

zyków Obcych w Kijowie, nauczyciel języka angielskiego w Podedwórzu

w latach 2001–2002

Frończuk Henryk – nauczyciel i kierownik szkoły w Antopolu w latach 1956–

1969, nauczyciel  zyki, matematyki i wychowania  zycznego w Podedwó-

rzu w latach 1973–2000 i dyrektor Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

w latach 1996–2000

Frończuk Mirosław – nauczyciel szkoły w Podedwórzu w latach 1976–1977

Gierada Alina – absolwentka Instytutu Kształcenia Nauczycieli w Warszawie,

nauczycielka szkół w Grabówce, Antopolu i Hołownie w latach 1961–1995

Gierchard Teresa – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lu-

blinie, nauczycielka plastyki, zajęć technicznych i nauczyciel-bibliotekarz

w Podedwórzu od 1987 r.

Aneks 117

Hawryluk Agnieszka – absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, zastępca dy-

rektor w latach 1992–1994, dyrektor w latach 1994–1996, nauczycielka

nauczania początkowego, języka polskiego i zajęć komputerowych w Po-

dedwórzu od 1991 r.

Hołod Natalia – absolwentka Państwowego Instytutu Pedagogicznego w Mińsku,

nauczycielka języka angielskiego w Podedwórzu w latach 1999–2000

Jankowska Małgorzata – absolwentka Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzy-

stwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie, nauczycielka języka angielskiego

w Podedwórzu w latach 2003–2004

Jednous Stanisław – kierownik Punktu Filialnego w Hołownie w latach

1983–1988

Juchno Jolanta – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lubli-

nie, nauczycielka wychowania przedszkolnego w Podedwórzu od 1983 r.

Jurałajć Maria – nauczycielka szkoły w Zaliszczu w latach1960–1974

Kaliszuk Beata – kierownik Punktu Filialnego w Hołownie w latach 1988–1992

Kamińska Eugenia – absolwentka Wyższego Studium Nauczycielskiego w Cheł-

mie, nauczycielka klas początkowych szkół w Grabówce, Hołownie i Po-

dedwórzu w latach 1953–1988, kierownik szkoły w Hołownie w latach

1953–1960

Kamiński Marian Wacław – absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

w Lublinie, nauczyciel matematyki w szkołach w Zaliszczu, Antopolu, Gra-

bówce i Podedwórzu w latach 1953–1989, kierownik szkoły w Grabówce

w latach 1960–1975, zastępca dyrektora szkoły w latach 1975–1984

Karbowski Jakub – absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lubli-

nie i Uniwersytetu w Tallinie, nauczyciel języka rosyjskiego w Podedwórzu

od 2011 r.

Kawka Janina – nauczyciel przedszkola w Podedwórzu w latach 1972–1974

Kępa Zo a – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,

nauczycielka matematyki w Podedwórzu w latach 1968–1975

Kisiel Emilia – absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, nauczyciel-

ka religii w Podedwórzu w latach 2006–2007

Klimiuk Maria – nauczycielka szkół w Grabówce i Podedwórzu w latach

1966–1980

Kolada Iwona – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lubli-

nie, nauczycielka języka polskiego i wychowania przedszkolnego w Pode-

dwórzu od 1991 r.

Korneluk Mirosława – absolwentka Instytutu Teologicznego w Siedlcach, na-

uczycielka religii w Podedwórzu w latach 1990–2011

Kośliński Paweł – absolwent Uniwersytetu Łódzkiego, nauczyciel informatyki

i języka angielskiego w Podedwórzu w latach 2007–2009

118 Historia szkół w gminie Podedwórze

Kozak Joanna – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lubli-

nie, nauczycielka języka polskiego i opiekunka biblioteki w Podedwórzu

w latach 1988–2003

Kozak Krzysztof – absolwent Uniwersytetu w Białymstoku, nauczyciel muzyki,

wychowania technicznego i wychowania  zycznego w Podedwórzu w latach

1988–2006

Kuligowski Mateusz – absolwent Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Byd-

goszczy, nauczyciel muzyki w Podedwórzu w latach 2009–2010

Kurczuk Zo a – absolwentka Instytutu Pedagogiki w Lublinie, nauczycielka ję-

zyka polskiego szkół w Podedwórzu i Hołownie w latach 1966–1979

Litwińska Anna – absolwentka Akademii Podlaskiej w Siedlcach, nauczyciel

edukacji wczesnoszkolnej w Podedwórzu od 1991 r.

Liwak Jan ks. – nauczyciel religii w Podedwórzu w latach 1991–2004

Malczewski Franciszek – absolwent Akademii Podlaskiej w Siedlcach, nauczyciel

historii i wiedzy o społeczeństwie w Podedwórzu w latach 2002–2004

Malicka Izabella – nauczycielka szkół w Hołownie i Podedwórzu w latach

1963–1966

Mączka Robert ks. – absolwent Wyższego Seminarium Duchownego w Siedl-

cach, nauczyciel religii w Podedwórzu w latach 2007–2008

Mich Bogusław ks. – absolwent Wyższego Seminarium Duchownego w Siedl-

cach, nauczyciel religii w Podedwórzu od 2008 r.

Melanowicz Maria – nauczycielka w szkół w Grabówce i Hołownie w latach

1960–1974

Moszczuk Alicja – nauczycielka szkół w Antopolu, Hołownie i Podedwórzu

w latach 1959–1978

Nazaruk Jacek ks. – absolwent Wyższego Seminarium Duchownego w Siedlcach,

nauczyciel religii w Podedwórzu w latach 2009–2011

Netkatczewa Larissa – absolwentka Instytutu Pedagogicznego w Mińsku, na-

uczycielka języka angielskiego w Podedwórzu w latach 2002–2003

Olesiejuk Magdalena – absolwentka Akademii Rolniczej w Lublinie, nauczyciel-

ka języka angielskiego w Podedwórzu w roku 2005 r.

Osypiuk Mariusz – absolwent Akademii Wychowania Fizycznego w Białej

Podlaskiej, nauczyciel wychowania  zycznego w Podedwórzu w latach

2005–2006

Owczarek Bogumiła – nauczycielka w Zaliszczu w latach 1971–1972

Pajdosz Józef – absolwent Liceum Pedagogicznego w Lublinie, nauczyciel

w Opolu i Podedwórzu w latach 1949–1975

Panasiuk Wiesław – nauczyciel religii w Podedwórzu w latach 1993–1994

Pawłowska Danuta – nauczyciel wychowania przedszkolnego w Grabówce w la-

tach 1988–1989

Aneks 119

Pawłowska Dorota – absolwentka Akademia Podlaska w Siedlcach, dyrektor

Gimnazjum w Podedwórzu w latach 2000–2003, dyrektor Zespołu Pla-

cówek Oświatowych w Podedwórzu od 2003 r., nauczycielka matematyki

w latach 1983–2012

Pawłowski Jerzy – absolwent studium nauczycielskiego, nauczyciel języka pol-

skiego, prac technicznych, plastyki i środowiska oraz wychowawca świetlicy

w Grabówce w latach 1979–1991

Popławska Helena – absolwentka Studium Nauczycielskiego w Białej Podla-

skiej, nauczycielka wychowania wczesnoszkolnego w Antopolu w latach

1967–1997

Przybysz Maria – nauczycielka religii w latach 1978–1980 w punktach kateche-

tycznych na terenie gminy Podedwórze.

Romaniuk Emilian – absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lu-

blinie, nauczyciel geogra i, matematyki, muzyki i prac ręcznych w latach

1949–1989, kierownik/dyrektor szkoły w Podedwórzu w latach 1949–1973

Romaniuk Maria – absolwentka studium nauczycielskiego, nauczycielka wycho-

wania wczesnoszkolnego w Podedwórzu w latach 1951–1987

Romanowicz Stanisław – nauczyciel, kierownik szkoły w Zaliszczu w latach

1953–1974

Romaszewska Helena – nauczycielka szkoły w Grabówce w latach 1963–1965

Różnowicz Anna – nauczycielka szkoły w Hołownie w latach 1960–1971

Różnowicz Anna – nauczyciel matematyki, zajęć technicznych, kierownik szkoły

w Hołownie w latach 1960–1971

Siwek Alina – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lubli-

nie, nauczycielka biologii i języka rosyjskiego w Podedwórzu w latach

1966–1972

Siwek Waldemar – absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lu-

blinie, nauczyciel języka polskiego, historii, przysposobienia obronnego

i wychowania  zycznego w Podedwórzu w latach 1966–1972

Sokołowska Ewa – absolwentka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, na-

uczyciel wychowania przedszkolnego w Podedwórzu w latach 2008–2010

Sowińska Maria – nauczycielka nauczania początkowego w szkole w Grabówce

w latach 1982–1984

Sowińska-Jakowiak Mariola – nauczycielka nauczania początkowego i biblioteki

szkół w Grabówce i Podedwórzu w latach 1982–1987

Sozoniuk Barbara – absolwentka WSP TWP w Warszawie, dyrektorka Szkoły

Podstawowej w Podedwórzu w latach 2000–2003, nauczycielka edukacji

wczesnoszkolnej i informatyki w Podedwórzu od 2000 r.

Stasiak Teresa – absolwentka Akademii Podlaskiej w Siedlcach, nauczycielka

wychowania wczesnoszkolnego w Podedwórzu w latach 1985–2005

120 Historia szkół w gminie Podedwórze

Stępień Eugenia – absolwentka Liceum Ogólnokształcącego w Wisznicach, na-

uczycielka wychowania przedszkolnego w Podedwórzu w latach 1985–1990

Suszyńska Stanisława – absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, na-

uczycielka języka polskiego i klas początkowych w Podedwórzu w latach

1972–1981

Szabat Barbara – absolwentka Akademii Podlaskiej w Siedlcach, nauczycielka

edukacji wczesnoszkolnej i informatyki w Podedwórzu od 1987 r.

Szabat Bogusław – absolwent Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie,

nauczyciel wychowania  zycznego w Podedwórzu od 1982 r.

Szabat Henryk – absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,

w latach 1956–1957 nauczyciel Szkoły Podstawowej w Zaliszczu, w latach

1959–1990 nauczyciel chemii,  zyki szkoły Podedwórzu, dyrektor Zbior-

czej Szkoły Gminnej w Podedwórzu w latach 1973–1984, Gminy Inspektor

Oświaty w latach 1984–1989

Szabat Irena – absolwentka Wyższego Studium Nauczycielskiego w Lublinie,

nauczycielka biologii, chemii i klas początkowych w Podedwórzu w la-

tach 1959–1992, dyrektorka Szkoły Podstawowej w Podedwórzu w latach

1984–1992

Szabluk Teresa – nauczycielka religii w latach 1973–1976 w punktach kateche-

tycznych na terenie gminy Podedwórze

Szaniawska Józefa – nauczycielka szkół w Podedwórzu i Hołownie w latach

1971–1978

Szema Zo a – nauczycielka szkoły w Grabówce w latach 1963–1966

Szklarczyk Maria – nauczycielka szkoły w Antopolu w latach 1965–1967

Szpil Elżbieta – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,

nauczycielka muzyki w Podedwórzu w latach 2011–2013

Szustek Halina – nauczycielka szkół w Antopolu i Zaliszczu w latach 1967–1973

Szyjka Katarzyna – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lu-

blinie, nauczycielka języka angielskiego w Podedwórzu w latach 2004–2005

Świrepa Franciszek – nauczyciel szkoły w Grabówce w 1968 r.

Tarasiuk Beata – absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, opiekunka świetlicy

w Podedwórzu w latach 2009–2010

Tarkowski Paweł – absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lubli-

nie, nauczyciel muzyki w Podedwórzu w latach 2013–2014

Urban Paweł – absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,

nauczyciel muzyki w Podedwórzu od 2014 r.

Wagner Teresa – nauczycielka szkoły w Zaliszczu w latach 1969–1972

Wawryszuk Stanisława – absolwentka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszo-

wie, nauczycielka języka polskiego, języka rosyjskiego, matematyki i wy-

chowania  zycznego w Podedwórzu w latach 1977–2003

Aneks 121

Wegiera Anna – absolwentka Instytutu Kształcenia Nauczycieli w Warszawie,

nauczycielka języka rosyjskiego, matematyki i kierownik świetlicy w Po-

dedwórzu w latach 1960–1962 i 1966–2001

Wilkowska Teresa – absolwentka Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Sie-

dlcach, nauczycielka biologii, geogra i i wychowania  zycznego w Pode-

dwórzu od 1988 r.

Wierzejska Elżbieta – absolwentka Akademii Podlaskiego w Siedlcach, nauczy-

cielka matematyki w Podedwórzu w latach 2000–2001

Wołos Halina – nauczycielka szkół w Grabówce i Podedwórzu w latach

1978–1981

Wołos Justyna – absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, opiekun-

ka świetlicy w Podedwórzu w 2002 r.

Wróblewska Helena – nauczycielka szkół w Grabówce, Hołownie i Podedwórzu

w latach 1972–1979

Ye mowa Svitlana – absolwentka Wołyńskiego Państwowego Uniwersytetu

w Łucku, nauczycielka języka angielskiego w Podedwórzu od 2005 r.

Zielińska Alina – absolwentka Instytutu Kształcenia Nauczycieli w Warsza-

wie, nauczycielka szkół w Zaliszczu, Hołownie i Podedwórzu w latach

1972–1992

Zielińska Marzena – absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Białej

Podlaskiej, nauczycielka wychowania  zycznego w Podedwórzu w latach

1983–1992

Zielonka Halina – absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nauczy-

cielka plastyki, techniki i wychowawca świetlicy szkół w Hołownie i Po-

dedwórzu w latach 1964–2002, dyrektor przedszkola w latach 1973–1975

Zielonka Renata – nauczycielka szkoły w Antopolu w latach 1990–1994

Zieńczuk Józefa – absolwentka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, na-

uczycielka języka rosyjskiego w Podedwórzu w latach 2002–2011

Żmudzińska Luba – absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lu-

blinie, nauczycielka języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie

i wychowania  zycznego w szkołach Hołownie, Zaliszczu i Podedwórzu

w latach 1973–2002

Żuraw Irena – nauczycielka wychowania wczesnoszkolnego w szkole w Hołow-

nie w latach 1993–1996

122 Historia szkół w gminie Podedwórze

Proboszczowie parafii rzymskokatolickiej w Opolu-Podedwórzu

w latach 1964–2014 sprawujący opiekę duszpasterską nad uczniami

w gminie Podedwórze

ks. Leon Ryder w latach1945–1965

ks. Michał Drabarek w latach 1965–1968

ks. Henryk Rzeszotek w latach 1968–1975

ks. Kazimierz Stańczuk w latach 1975–1982

ks. Zdzisław Zielonka w latach 1982–1984

ks. Kazimierz Zdunek w latach 1984–1988

ks. kanonik Jan Liwak w latach 1988–2011

ks. Wiesław Sitarski od 2011 r.

Wybrani absolwenci szkół z terenu gminy Podedwórzu,

którzy zajmowali lub zajmują ważne stanowiska polityczne, naukowe,

społeczne i kulturalne1

Bliźniuk Zbigniew – o cer policji, pochodzi z Opola.

Błyskosz Marian – o cer wojskowy. pochodził z Rusił.

Borsuk Wiesław – dr inż. nauk technicznych, pochodzi z Rusił.

Burda Piotr – o cer wojskowy, pochodzi z Nowych Mostów.

Burzec Tadeusz – Wójt Gminy Podedwórze od 1.02.1993r. do 16.03.1995r.,po-

chodzi z Hołowna.

Byczuk Ireneusz – o cer wojskowy, pochodzi z Opola.

Czerwiński Bogusław– o cer straży granicznej, pochodzi z Zaliszcza.

Derlikiewicz Zenon – pilot, o cer wojskowy, pochodzi z Podedwórza.

Dmitruk (Zieniewicz) Agnieszka – dr nauk biologicznych, pochodzi z Opola.

Frończuk Mirosław – o cer wojskowy, pochodzi z Podedwórza.

Gierej Jerzy – o cer wojskowy,pochodził z Niecielina.

Gleb Jerzy – lekarz medycyny chirurgia ogólna, medycyna ratunkowa w Radzy-

niu Podlaskim, pochodzi z Hołowna.

Gromysz (Tkaczuk) Agnieszka – o cer służby więziennej, pochodzi z Nowych

Mostów.

Hołod Mariusz – o cer policji, pochodzi z Podedwórza.

Hryciuk Józef – żołnierz 80 Pułku Piechoty, uczestnik walk SGO „Polesie” gen.

F. Kleeberga.

1 Spis opracowany w oparciu o informacje uzyskane w trakcie rozmów z mieszkańcami gmi-

ny Podedwórze. Materiały przygotowane przez Krzysztofa Chilczuka i Dorotę Pawłowską.

Aneks 123

Joszczuk Józef – Kapitan Żeglugi Wielkiej, przez 6 lat pracował na „Darze Po-

morza”. Pochodził z Zaliszcza.

Kaczejko Krzysztof – lekarz rodzinny, pochodzi z Podedwórza.

Kisiel Edward – lekarz medycyny o specjalizacji chorób wewnętrznych; kardio-

log, pochodzi z Podedwórza.

Konon Henryk – dr n. med. specjalista urolog, wieloletni ordynator oddzia-

łu i Dyrektor Szpitala Wojewódzkiego w Białej Podlaskiej, pochodzący

z Hołowna.

Kozioł Antoni – Dyrektor Wytwórni Octu i Musztardy w Parczewie. Pochodził

z Rusił.

Kraszewski Ludwik – pułkownik, pilot. Jeden z ostatnich pilotów słynnego Dy-

wizjonu 303. Pochodził z Zaliszcza.

Kropiwiec Marcin – o cer żeglugi morskiej, pochodzi z Podedwórza.

Krynica(Tkaczuk) Lucyna – lekarz stomatolog we Włodawie, pochodzi z No-

wych Mostów.

Kurczuk – Powolny Agnieszka – lekarz, specjalista w zakresie położnictwa i gi-

nekologii, pochodzi z Hołowna.

Kusiuk Andrzej – o cer wojskowy, pochodzi z Podedwórza.

Kwiatkowski Józef – kapitan żeglugi wielkiej. Absolwent Państwowej Szkoły

Morskiej. Autor kroniki „Dar Pomorza” Rejsy i Załoga. Przyjaciel szkoły,

ostatnio odwiedził szkołę 14 czerwca 2013 r. – przekazał uczniom tajniki

wiedzy żeglarskiej.

Kwiatkowski Kazimierz – architekt, konserwator zabytków, pracował w Wietna-

mie, pochodzi z Kaniuk.

Michalski Sławomir – o cer staży pożarnej, pochodzi z Piech.

Mirończuk Krzysztof – o cer policji, pochodzi z Bojar.

Miśkiewicz (Kuszyk) Agnieszka – dr inż. nauk chemicznych w zakresie chemii,

pochodzi z Opola.

Niewójt (Stupak )Mirosława – lekarz medycyny pediatra-neonatolog, pochodzi

z Hołowna.

Olesiuk Anna – zakonnica w zakonie sióstr loretanek, pochodzi z Nowych Mostów.

Pawłowski Jan – o cer policji, pochodzi z Rusił.

Puła Tadeusz – pilot, o cer wojskowy, pochodzi z Hołowna.

Sakowicz-Kozłowska Elżbieta – lekarz medycyny w Parczewie o specjalności

okulistyka, pochodzi z Hołowna.

Szabat Leszek – Dyrektor Zakładów Ekoklinkier w Bogdance.

Szypulska(Konon) Agnieszka – Dyrektor Urzędu Regulacji Energetyki Wschod-

ni OT w Lublinie, pochodzi z Podedwórza.

Wołos Aleksander – doktor habilitowany z zakresu nauk przyrodniczych. Zajmo-

wał się malarstwem, gra ką, rzeźbą i rysunkiem satyrycznym. Jego rysunki

124 Historia szkół w gminie Podedwórze

ukazywały się w prasie regionalnej, w tygodnikach ogólnopolskich (m.in.

„Wprost”, „Polityka”) i prasie zagranicznej. Był autorem ponad 100 pro-

jektów okładek do książek (głównie podręczników i skryptów). Opubli-

kował cztery zbiory rysunków satyrycznych oraz trzy albumy malarstwa

pastelowego. Jego liczne prace znajdują się m.in. w Muzeum Karykatury

w Warszawie. Pochodził z Hołowna.

Wołos Dariusz dr inż. nauk technicznych, pochodzi z Hołowna.

Wołos Marek – Członek Zarządu i Dyrektor Departamentu w Domu Maklerskim

TMS Brokers. Ekonomista, specjalista w zakresie makroekonomii i rynków

 nansowych. Ekspert i gość programów radiowo-telewizyjnych o tematyce

gospodarczej.

Zaim Jan – o cer policji, pochodził z Podedwórza.

Absolwenci szkół funkcjonujących na terenie gminy Podedwórze

w latach 1964–2014

Absolwenci 7-klasowej Szkoły Podstawowej w Antopolu

(8-klasowej od roku szkolnego 1966/1967)

Rok szkolny 1964/1965

Burzec Krzysztof

Dostaw Marian

Kisiel Henryk

Kisiel Józef

Kowalska Krystyna

Kuresza Irena

Paluszkiewicz Teresa

Pawłowski Wiesław

Petruk Edward

Piotrowski Mieczysław

Wieczorek Sabina

Wojtkowska Maria

Rok szkolny 1965/1966

Gryczuk Irena

Matwiej Alina

Michalski Roman

Rok szkolnym 1966/1967

Ciemniewski Stanisław

Burzec Władysław

Horbik Danuta

Kuchta Waldemar

Kusiuk Wanda

Lebiecka Zo a

Litwińczuk Danuta

Petruk Maria

Przybylska Maria

Skrzyńska Krystyna

Rok szkolny 1967/1968

Izdebski Lucjan

Kuchta Bożena

Mackiewicz Jerzy

Michalska Zo a

Miszczuk Wiesław

Rok szkolny 1968/1969

Horbik Teresa

Kuszyk Maria

Kuresza Czesław

Kruglej Barbara

Łukasiuk Teresa

Sołtan Regina

Sechniuk Henryk

Szepel Krzysztof

Aneks 125

Rok szkolny 1969/1970

Daciuk Teresa

Izdebski Zbysław

Kropiwiec Janusz

Kuchta Maria

Wasylczuk Jan

Matejuk Janina

Lebiecki Kazimierz

Rok szkolny 1970/1971

Drzewiczak Marian

Łukasiuk Krystyna

Szepel Edward

Wieczorek Czesław

Rok szkolny 1971/1972

Jarosiewicz Edward

Kisiel Halina

Kropiwiec Józef

Kusiuk Waldemar

Litwin Grażyna

Litwińczuk Irena

Michalski Ferdynand

Paluszkiewicz Zbigniew

Wojtkowska Irena

Rok szkolny 1972/1973

Bordzicka Danuta

Drzewiczuk Janusz

Korszeń Wiesława

Kruglej Marek

Lisiecki Jacek

Matwiej Józef

Matwiej Krystyna

Pawłowski Zdzisław

Saczuk Irena

Smoliński Leszek

Szepel Piotr

Załapicz Mirosław

Wójcik Irena

Rok szkolny 1973/1974

Kisiel Tadeusz

Kisiel Zygmunt

Kropiwiec Danuta

Kuchta Wiesława

Kuchta Andrzej

Korszeń Sławomir

Litwińczuk Jadwiga

Michalski Mirosław

Osiendlewska Zdzisława

Wojtkowska Alina

Zieniewicz Ewa

Rok szkolny 1974/1975

Demczuk Jolanta

Kropiwiec Antoni

Kuzko Maria

Żukowka Regina

Absolwenci 7-klasowej Szkoły Podstawowej w Grabówce

(8-klasowej od roku szkolnego 1966/1967)

Rok szkolny 1964/1965

Grytczuk Janina

Igniatiuk Janina

Kowalska Teresa

Krynica Maria

Kubicka Krystyna

Mackiewicz Tadeusz

Martyn Stefan

Milaniuk Kazimierz

Milaniuk Janusz

Oliferuk Tadeusz

Olesiejuk Waldemar

Pietruczynik Helena

Pijak Zygmunt

Różycka Bożena

Sołtan Halina

Wieczorek Władysław

Wróblewski Bartłomiej

Roku szkolny 1965/1966

Mackiewicz Halina

Mirończuk Halina

126 Historia szkół w gminie Podedwórze

Miszczuk Tadeusz

Naumiuk Marian

Olejnik Henryka

Olejnik Krystyna

Semeniuk Józefa

Zdolska Krystyna

Rok szkolny 1966/1967

Mackiewicz Halina

Mirończuk Halina

Miszczuk Tadeusz

Naumiuk Marian

Semeniuk Józefa

Zdolska Krystyna

Rok szkolny 1967/1968

Bobruk Zenon

Kowalewska Krystyna

Kowalska Kazimiera

Krynica Marian

Michaluk Anna

Milaniuk Anna

Naumiuk Eugenia

Oliferuk Zbigniew

Różycki Robert

Wróblewski Grzegorz

Rok szkolny 1968/1969

Bendyk Edward

Ciemniewski Jan

Kondraciuk Halina

Mackiewicz Lucjan

Olesiejuk Jadwiga

Olesiejuk Krystyna

Pękala Sławomir

Sołtan Ireneusz

Stempniak Józef

Wieczorek Bożena

Rok szkolny 1969/1970

Korneluk Czesław

Kowalski Edward

Kubicka Eugienia

Martyn Marianna

Milaniuk Józefa

Olesiejuk Grażyna

Pękala Grażyna

Para ńska Halina

Pękala Grażyna

Rydzik Barbara

Rydzik Ryszard

Semeniuk Irena

Tkaczuk Krzysztof

Wieczorek Waldemar

Rok szkolny 1970/1971

Bendyk Jadwiga

Buławski Henryk

Ciemniewski Józef

Grytczuk Krystyna

Iwaniuk Bronisław

Kopeć Wiesław

Korneluk Maria

Kowalski Marian

Masłowski Andrzej

Skrzyński Tadeusz

Sołtan Elżbieta

Zieniewicz Krystyna

Rok szkolny 1971/1972

Abramczuk Teresa

Bielas Józef

Borodziej Eugeniusz

Gierchard Irena

Igniatiuk Jan

Kowalewska Grażyna

Mirończuk Krzysztof

Korszun Henryka

Stempniak Elżbieta

Rydzik Stefan

Semeniuk Jan

Tkaczuk Lucyna

Zalewski Piotr

Aneks 127

Rok szkolny 1972/1973

Bendyk Jan

Kondraciuk Władysław

Kopeć Mira

Krynica Waldemar

Miszczuk Krystyna

Piotrowska Grażyna

Różycki Mirosław

Rydzik Bogusław

Sołtan Maria

Rok szkolny 1973/1974

Gierchard Andrzej

Grytczuk Teresa

Grytczuk Tadeusz

Iwaniuk Piotr

Korneluk Jan

Kowalski Marian

Krynica Witold

Olejnik Andrzej

Łoszak Elżbieta

Rydzik Małgorzata

Semeniuk Robert

Stempniak Wiesława

Wasylczuk Kazimierz

Rok szkolny 1974/1975

Abramczuk Franciszek

Grytczuk Danuta

Grytczuk Leontyna

Kamińska Bożena

Kowalski Andrzej

Kubik Krzysztof

Naumiuk Elżbieta

Para ński Zbigniew

Piotrowski Janusz

Piotrowski Władysław

Radczuk Janusz

Różycki Cezary

Sokół Bożena

Żyhaluk Hanna

Absolwenci 7-klasowej Szkoły Podstawowej w Hołownie

(8-klasowej od roku szkolnego 1966/1967)

Rok szkolny 1964/1965

Daciuk Ryszard

Grzywaczewska Marianna

Karpowska Adela

Pieniak Krystyna

Zieliński Krzysztof

Zieliński Stanisław

Zieliński Wiesław

Rok szkolny 1965/1966

Hryniewska Celina

Kamińska Kazimiera

Kamińska Maria

Karpiuk Marian

Konon Jan

Konon Jerzy

Łoszak Kazimierz

Miszczuk Danuta

Naumiuk Marian/Mirosław

Panasiuk Jan

Panasiuk Krzysztof

Rok szkolny 1966/1967

Hryniewska Celina

Kamińska Kazimiera

Kamińska Maria

Karpiuk Marian

Konon Jan

Konon Jerzy

Łoszak Kazimierz

Miszczuk Danuta

Naumiuk Marian/Mirosław

Panasiuk Jan

Panasiuk Krzysztof

Rok szkolny 1967/1968

Daciuk Józef

Haleniuk Tadeusz

Ilczuk Henryka

Wołos Henryk

128 Historia szkół w gminie Podedwórze

Rok szkolny 1968/1969

Puchała Jerzy

Wieliczko Ryszard

Rok szkolny 1969/1970

Gleb Andrzej

Karpiuk Henryk

Sidoruk Mirosława

Wołos Wiesław

Rok szkolny 1970/1971

Bartoszuk Danuta

Gleb Jerzy

Ilczuk Jan

Klimczuk Janina

Puchała Danuta

Różnowicz Bożena

Sidoruk Jolanta

Zielińska Bożena

Rok szkolny 1971/1972

Bartoszuk Krzysztof

Iwanina Henryk

Kropiwiec Adam

Panasiuk Marian

Skrzyńska Jadwiga

Solecki Zbigniew

Stupak Piotr

Wieliczko Teresa

Wołos Regina

Rok szkolny 1972/1973

Burzec Marian

Grześ Wiesława

Grzywaczewski Józef

Jakowiak Jerzy

Kropiwiec Maria

Solecki Mirosław

Absolwenci 7-klasowej Szkoły Podstawowej w Zaliszczu

(8-klasowej od roku szkolnego 1966/1967)

Rok szkolny 1964/1965

Jednous Alina

Jednous Tadeusz

Mazuryk Ryszard

Niedoszczuk Krystyna

Rozmiarkowski Wiesław

Słyszko Marian

Szechniuk Regina

Woźniak Stanisław

Rok szkolny 1965/1966

Borsuk Andrzej

Rok szkolny 1966/1967

Borsuk Elżbieta

Chromik Jerzy

Mazuryk Hanna

Słyszko Anna

Słyszko Marianna

Szechniuk Danuta

Rok szkolny 1967/1968

Borsuk Marianna

Czerwińska Henryka

Czerwińska Jolanta

Danilczuk Marianna

Furman Janina

Szechniuk Grażyna

Rok szkolny 1968/1969

Borsuk Jan

Borsuk Stanisław

Duda Sławomir

Furman Teresa

Jednous Józef

Sidoruk Helena

Rok szkolny 1969/1970

Kunaszuk Urszula

Słyszko Jan

Słyszko Tadeusz

Szechniuk Krzysztof

Aneks 129

Rok szkolny 1970/1971

Chromik Teresa

Mazuryk Zdziaław

Szechnik Henryk

Rok szkolny 1971/1972

Kiryczuk Stanisław

Labryga Zo a

Mazuryk Edward

Mirończuk Krystyna

Szechniuk Bożena

Rok szkolny 1972/1973

Olko Urszula

Słyszko Zdzisław

Szechniuk Krzysztof

Rok szkolny 1973/1974

Chromik Sławomir

Miszczuk Krystyna

Słyszko Stanisław

Absolwenci 7-klasowej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu

(8-klasowej od roku szkolnego 1966/1967)

Rok szkolny 1964/1965

Hurko Edward

Iwaniuk Marian

Iwaniuk Wiesław

Iwaniuk Bernard

Konon Mirosława

Koprowska Anna

Kotłowski Henryk

Lipka Jadwiga

Lisiecka Danuta

Łobacz Aniela

Łobacz Leontyna

Łoszak Krystyna

Łuć Henryk

Miszczuk Irena

Miszczuk Wiesława

Mocior Jan

Paczuski Józef

Pajdosz Tadeusz

Protasiuk Maria

Tarasiuk Halina

Tarasiuk Wiesław

Zielonka Irena

Rok szkolny 1965/1966

Abramczuk Zbigniew

Drzewiczuk Leszek

Hołod Stanisław

Labryga Zdzisław

Nowitkiewicz Zbigniew

Polak Tadeusz

Stępień Feliks

Rok szkolny 1966/1967

Antoniuk Halina

Bobowska Krystyna

Derlikiewicz Maria

Gontarz Elżbieta

Haleniuk Celina

Hołod Danuta

Hurko Alicja

Kisiel Józef

Łoszak Regina

Marczuk Alicja

Matwiej Władysław

Mazurek Józef

Miszczuk Celina

Miszczuk Stanisław

Protas Maria

Szaniawski Tadeusz

Wieliczko Halina

Zieńczuk Krystyna

Rok szkolny 1967/1968

Andrysiuk Krzysztof

Bliźniuk Tadeusz

Ćwiklińska Lucyna-Halina

Derlikiewicz Antoni

Duda Bożena

Dziobik Halina

130 Historia szkół w gminie Podedwórze

Gasion Halina

Iwaniuk Alicja

Iwaniuk Kazimierz

Krasnodębska Irena

Krzywda Urszula

Laskowska Krystyna

Łoszak Marian

Milaniuk Maria

Miszczuk Marian

Osajkowska Anna

Palonka Józefa

Romaniuk Barbara

Rudźko Jan

Stępień Teresa

Szewczuk Karol Jan

Tymoszuk Kazimierz

Rok szkolny 1968/1969

Antoniuk Danuta

Bliźniuk Waldemar

Drzewiczuk Romuald

Gibowicz Zuzanna

Gierej Henryk

Hryciak Antoni

Karpiuk Alina

Koprowski Jan

Lisiecka Krystyna

Marczuk Stanisław

Migodzińska Ewa

Milaniuk Mirosława

Milanowicz Celina

Nowak Tadeusz

Osiecki Sławomir

Słyszko Maria

Sołtan Janusz

Sowińska Grażyna

Tarasiuk Teresa

Trebik Janusz

Zielonka Krzysztof

Rok szkolny 1969/1970

Bil Krystyna

Bliźniuk Zbigniew

Borsuk Wiesław

Hołod Eugenia

Kisiel Eugeniusz

Kusiuk Wiesław

Łobacz Zbigniew

Łoszak Maria

Mazuryk Krystyna

Miszczuk Alicja

Osajkowski Ryszard

Palonka Andrzej

Plata Leszek

Samczuk Antoni

Stupak Edward

Ulaniuk Waldemar

Wierzchowski Krzysztof

Zadubiec Celina

Zielonka Janusz

Żyhaluk Stanisław

Rok szkolny 1970/1971

Andrysiuk Sławomir

Bliźniuk Tadeusz

Chilimoniuk Witold

Chomiuk Kazimiera

Ćwikliński Andrzej

Derewiaka Kazimierz

Drzewiczuk Elżbieta

Drzewiczuk Włodzimierz

Gasion Irena

Gibowicz Irena

Hołod Andrzej

Jaszczuk Kazimierz

Kisiel Edward

Kozłowski Jan

Krzywda Bernadeta

Matwiej Wiesław

Mazurkiewicz Krzysztof

Niedziela Zo a

Nowak Mirosława

Pawłowski Edward

Plata Grażyna

Protas Józef

Samczuk Grażyna

Szaniawska Zo a

Witkowska Lilla

Aneks 131

Rok szkolny 1971/1972

Bilkiewicz Janusz

Frończuk Mirosław

Gierlak Krystyna

Jaszczuk Teresa

Kotłowska Irena

Kusiuk Andrzej

Kuszyk Jan

Łobacz Grażyna

Marciniuk Henryk

Masiuk Jan

Mielniczuk Zbigniew

Miszczuk Edward

Palonka Salwina

Pawluczuk Bożena

Polak Kazimiera

Sidoruk Halina

Tarasiuk Danuta

Tarasiuk Krzysztof

Wyskokińska Henryka

Zaim Jan

Zdanowicz Henryka

Zielonka Piotr

Rok szkolny 1972/1973

Andrysiuk Marian

Bil Henryk

Borsuk Lucyna

Chilimoniuk Celina

Czelej Barbara

Derewiaka Janusz

Hołod Dariusz

Kisiel Sabina

Kisiel Stanisław

Koprowski Marek

Lewczuk Tadeusz

Matwiej Edward

Mazurkiewicz Urszula

Migodzińska Hanna

Protasiuk Tadeusz

Romaniuk Krzysztof

Rychlik Henryk

Zaim Grażyna

Rok szkolny 1973/1974

Antoniuk Józef

Bochniak Urszula

Borsuk Grażyna

Czelej Alina

Derlikiewicz Krzysztof

Jaszczuk Zo a

Kupczuk Eugeniusz

Litwiniuk Stanisława

Mazuryk Jan

Mazuryk Teresa

Mielniczuk Maria

Migodzińska Małgorzata

Nowitkiewicz Barbara

Palonka Bożena

Panasiuk Elżbieta

Plata Mirosław

Puchała Mirosława

Raban Witold

Semeniuk Kazimierz

Stupak Mirosława

Szabat Leszek

Trebik Ryszard

Witkowska Alicja

Wołos Halina

Zielińska Alina

Zielonka Waldemar

Żyhaluk Sławomir

Rok szkolny 1974/1975

Bańkowska Iwona

Bliźniuk Barbara

Chilimoniuk Marian

Chmura Teresa

Gleb Urszula

Gryczuk Andrzej

Grześ Jan

Kaczejko Krzysztof

Kurczuk Krzysztof

Kuszyk Irena

Masiuk Anna

Mielniczuk Barbara

Milaniuk Helena

Naumiuk Mirosław

Pawluczuk Sławomir

132 Historia szkół w gminie Podedwórze

Pawłowski Jan

Rychlik Joanna

Sidoruk Jan

Słyszko Barbara

Sowińska Mariola

Stępień Zo a

Szechniuk Marzena

Tymoszuk Krzysztof

Wierzchowski Henryk

Absolwenci Zbiorczej Szkoły Gminnej

(Szkoły Zbiorczej od 1 IX 1984 r.) w Podedwórzu

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1975/1976

Andrysiuk Bożena

Antoniuk Marian

Borsuk Mirosława

Byczuk Ireneusz

Drzewiczak Bożena

Dyszewski Waldemar

Grytczuk Anna

Hołod Robert

Jednous Stanisław

Kopeć Krzysztof

Korneluk Józef

Korszeń Mirosława

Kowalewski Mirosław

Kusiuk Jan

Litwiniuk Edward

Masiuk Henryk

Milaniuk Wiesław

Moszczuk Teresa

Naumiuk Anna

Osiendlewski Józef

Rzepecki Ryszard

Siński Andrzej

Smoliński Janusz

Sołtan Danuta

Sołtan Ryszard

Sozoniuk Mirosław

Szabat Bogusław

Szechniuk Roman

Szepel Józef

Tarasiuk Andrzej

Tarasiuk Czesław

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1976/1977

Abramczuk Urszula

Bielas Dariusz

Burzec Tadeusz

Dedera Bożena

Derewiaka Zbysław

Derlikiewicz Zbigniew

Drzewicka Mariola

Dyszewska Elżbieta

Hać Teresa

Jednous Dariusz

Kiryczuk Andrzej

Kopeć Bożena

Korneluk Andrzej

Kruglej Małgorzata

Litwin Elżbieta

Łobacz Janina

Łobejko Alicja

Łukaszuk Irena

Michalska Elżbieta

Mikołajczuk Rajmund

Mitura Elżbieta

Mitura Mirosław

Olko Wiesław

Pidek Dariusz

Raban Sławomir

Radczuk Wiesława

Różycka Tamara

Rudźko Teresa

Semeniuk Ireneusz

Skrzyńska Elżbieta

Skrzyńska Karolina

Solecki Waldemar

Supruniuk Ireneusz

Wojtkowski Jerzy

Zdanowicz Mirosława

Zielonka Kazimierz

Zielonka Urszula

Żukowska Jadwiga

Żychaluk Jarosław

Aneks 133

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1977/1978

Bordzicki Sławomir

Borodziej Agnieszka

Czelej Janusz

Ćwiklińska Anna

Demczuk Krzysztof

Drzewicka Bożena

Dzyruk Urszula

Fajerman Krzysztof

Filipczuk Mirosława

Grytczuk Janusz

Kamiński Dariusz

Klimczuk Leszek

Klimiuk Mariusz

Kolenda Marian

Koncerewicz Elżbieta

Korszeń Krystyna

Kozioł Zbigniew

Kuchta Józef

Kupczuk Marian

Lewczuk Mirosław

Litwiniuk Małgorzata

Masiukiewicz Mariola

Matejuk Lilla

Matwiej Zbigniew

Mazurek Sławomir

Mielniczuk Jolanta

Milaniuk Barbara

Miszczuk Bożena

Miszczuk Leszek

Ostrowski Mirosław

Petruk Barbara

Rzepecka Małgorzata

Saczuk Mirosław

Semeniuk Maria

Sińska Grażyna

Sokołowski Mirosław

Sokół Małgorzata

Szklarczyk Jan

Tarasiuk Maria

Trembicka Danuta

Zielińska Marzena

Żyhaluk Teresa

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1978/1979

Abramowicz Grażyna

Bliźniuk Jolanta

Chilimoniuk Krzysztof

Chomiuk Teresa

Chwaluk Andrzej

Czelej Anna

Derlikiewicz Dariusz

Derlikiewicz Krystyna

Fajerman Irena

Faluszewska Barbara

Gierada Jerzy

Gierej Dariusz

Koncerewicz Grażyna

Kurczuk Agnieszka

Łobacz Teresa

Łoszak Grażyna

Mazurek Agnieszka

Miciuk Lucjan

Mielniczuk Bożena

Mikołajczuk Danuta

Miszczuk Stefan

Pidek Anna

Raban Mirosław

Sakowicz Elżbieta

Seń Ryszard

Sokołowski Jan

Sołtan Elżbieta

Sozoniuk Wiole a

Szepel Jadwiga

Trembicki Andrzej

Wójcik B ożena

Zielińska Beata

Zieniewicz Barbara

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1979/1980

Bondaruk Joanna

Borkosiewicz Krystyna

Borsuk Anna

Bujan Mirosław

Chilimoniuk Urszula

Drzewicka Mirosława

Dzyruk Anna

Gierej Ewa

Kamińska Mariola

134 Historia szkół w gminie Podedwórze

Kondraciuk Sławomir

Korneluk Jerzy

Korszeń Irena

Kowalska Marzanna

Kusiuk Barbara

Kuzko Kazimierz

Łobejko Krzysztof

Łoszak Jolanta

Łoszak Urszula

Milaniuk Ala

Panasiuk Jarosław

Pawluczuk Ewa

Rychlik Alicja

Rzepecka Bożena

Sagan Teresa

Sidoruk Krystyna

Słyszko Henryk

Sołtan Marzanna

Suszyński Leszek

Szadkowska Anna

Wasiczuk Krzysztof

Wąsowski Waldemar

Wieliczko Mirosław

Wierzchowska Barbara

Wojtkowska Bernardyna

Wojtkowski Mieczysław

Załapicz Krzysztof

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1980/1981

Andruszczak Robert

Bielas Ireneusz

Borkosiewicz Danuta

Chmura Helena

Chojnacki Janusz

Chomiuk Jolanta

Gierej Barbara

Gumkowski Dariusz

Iwaniuk Krystyna-Agnieszka

Karpiuk Mirosław

Kisiel Zbigniew

Koncerewicz Marek

Korneluk Ewa

Korneluk Sławomir

Korneluk Zbigniew

Kowalski Władysław

Lipka Mirosław

Litwiniuk Jarosław

Łobacz Anna

Łuć Anna

Łuszczyk Sławomir

Mazurek Anna

Mielniczuk Andrzej

Mikołajczuk Mirosława

Miszczuk Arkadiusz

Mitura Jolanta

Olko Krzysztof

Puchała Wanda

Sołtan Barbara

Stempniak Henryk

Szczęśniak Małgorzata

Tarasiuk Bernarda

Wąsowska B eata

Włosek Elżbieta

Wójcik Mirosław

Zawistowski Andrzej

Zieniewicz Jerzy

Żukowski Edward

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1981/1982

Bielas Krzysztof

Bil Barbara

Bobowska Marzanna

Bordzicki Zenon

Byczuk Anna

Chojnacki Mirosław

Czerwiński Bogusław

Dyszewska Jolanta

Gierada Bożena

Grześ Krystyna

Hasiewicz Lucjan

Kaczejko Tadeusz

Klimejko Bożena

Kopiński Andrzej

Korneluk Grażyna

Korszeń Anna

Krupka Urszula

Litwińczuk Anna

Magdziarz Anna

Masiukiewicz Bernarda

Momot Roman

Aneks 135

Pawluczuk Anna

Puła Tadeusz

Sacharczuk Bożena

Szechniuk Anna

Wasiczuk Bożena

Wawryszuk Waldemar

Włosek Urszula

Wołos Dariusz

Zielińska Helena

Żyhaluk Elżbieta

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1982/1983

Andruszczak Katarzyna

Bielas Krystyna

Bielas Mirosław

Bliźniuk Janusz

Borkosiewicz Alina

Burda Piotr

Chaberski Radosław

Chwedoruk Sławomir

Dedera Grażyna

Derlikiewicz Artur

Derlikiewicz Wiesław

Dzyruk Andrzej

Dzyruk Bożena

Hać Urszula

Jednous Irena

Kisiel Marzanna

Kopińska Jolanta

Kowalski Adam

Masiuk Jerzy

Masiukiewicz Piotr

Matwiej Anna

Mazurek Jan

Mielniczuk Janina

Paluszkiewicz Elżbieta

Puła Leszek

Raban Anna

Sadowska Jadwiga

Sakowicz Andrzej

Słyszko Maria

Szczęśniak Jolanta

Tarasiuk Robert

Wieliczko Elżbieta

Wojtkowska Maria

Wójcik Małgorzata

Zielonka Krzysztof

Zieniewicz Wanda

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1983/1984

Bliźniuk Jarosław

Borsuk Zbigniew

Bujan Jerzy

Chaberska Anna

Chilimoniuk Mariusz

Chomiuk Marzena

Darczuk Jarosław

Derlikiewicz Katarzyna

Derlikiewicz Urszula

Dyszewska Grażyna

Gmitruk Arkadiusz

Haleniuk Mariusz

Klimiuk Sławomir

Lisiecki Bronisław

Litwin Jan

Mikołajczuk Dariusz

Miszczuk Halina

Mucha Jerzy

Panasiuk Janusz

Petruk Krystyna

Piotrkowska Beata

Popławski Edmund

Wasiczuk Teresa

Wawryszuk Anna

Weg iera Katarzy na

Zawistowski Janusz

Zieliński Jarosław

Zielonka Renata

Żyhaluk Stanisław

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1984/1985

Bliźniuk Barbara

Bliźniuk Renata

Bobowska Iwona

Borsuk Mariola

Burzec Anna

Chojnacki Bogdan

Darczuk Iwona

Derlukiewicz Roman

Jakowiak Agnieszka

136 Historia szkół w gminie Podedwórze

Korniluk Izabela

Korszeń Beata

Korszeń Joanna

Krupska Krzysztof

Litwniuk Anna

Mackiewicz Dariusz

Masiuk Andrzej

Mazurek Kazimiera

Michalski Mariusz

Mitura Jerzy

Moszczuk Sławomir

Osypiuk Beata

Popławska Mirosława

Sołtan Krzysztof

Stępień Norbert

Szczęśniak Agnieszka

Włosek Andrzej

Zielonka Beata

Zielonka Piotr

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1985/1986

Bartosiewicz Mariusz

Bielas Bożena

Bujan Dariusz

Chwedoruk Wanda

Gierej Sławomir

Kisiel Anna

Kisiel Krystyna

Kleban Krzysztof

Konon Agnieszka

Kopaczewski Sławomir

Kulawiec Agnieszka

Labryga Dariusz

Łobacz Józef

Łuć Barbara

Michalska Elżbieta

Michalski Sławomir

Milaniuk Tomasz

Miszczuk Barbara

Miszczuk Roman

Momot Iwona

Mucha Bożena

Szczęśniak Mariola

Tarasiuk Agnieszka

Zieniewicz Agnieszka

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1986/1987

Andruszczak Mariusz

Chaberska Joanna

Chojnacki Jerzy

Derlikiewicz Tomasz

Gmitruk Katarzyna

Gryczuk Mariola

Hasiewicz Piotr

Hołod Mariusz

Karpiuk Mariusz

Korniluk Anna

Kotyra Grzegorz

Kulawiec Barbara

Kuszyk Henryka

Laskowska Katarzyna

Litwiniuk Janusz

Łobejko Ryszard

Łuć Tadeusz

Mazurek Mariusz

Mitura Grzegorz

Osypiuk Barbara

Pawluczuk Cecylia

Szałkowski Adam

Zieniewicz Anna

Żukowski Józef

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1987/1988

Bielas Ewa

Bliźniuk Andrzej

Borsuk Robert

Brańka Ewa

Derlikiewicz Barbara

Derlikiewicz Monika

Goławska Agnieszka

Gumkowska Anna

Haleniuk Jarosław

Hołod Artur

Hornicki Jarosław

Komosa Małgorzata

Kopaczewski Sławomir

Koprowski Robert

Łoszak Jacek

Marciniak Ireneusz

Mielniczuk Mariusz

Mielniczuk Marzena

Aneks 137

Młynarska Monika

Nowak Katarzyna

Nowak Małgorzata

Osypiuk Dariusz

Panasiuk Renata

Pawłowska Anna

Protasiuk Iwona

Sacharczuk Mirosława

Słyszko Anna

Sołtan Taduesz

Szustek Agnieszka

Szustek Monika

Terlecka Jolanta

Wieliczko Ireneusz

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1988/1989

Bliźniuk Urszula

Burda Anna – Maria

Darczuk Krzysztof

Dejneka Mariusz

Derewiaka Krzysztof

Goj Jacek

Grytczuk Anna

Grytczuk Krystyna

Hasiewicz Jarosław

Horbik Agnieszka

Hornicka Agnieszka

Klujewski Piotr

Komosa Monika

Koncerewicz Maria

Koprowski Adam

Korszeń Jerzy

Kosacka Anna

Kowalczuk Arkadiusz

Kozicki Mariusz

Labryga Barbara

Labryga Dorota

Łysiak Michał

Michalska Urszula

Nowak Elżbieta

Olesiuk Anna

Popławska Agnieszka

Protasiuk Irena

Sawiuk Artur

Słyszko Artur

Sołtan Aneta

Sołtan Jadwiga

Szałkowska Iwona

Tadeusiak Magdalena

Wasiczuk Mirosław

Welik Grzegorz

Wołos Wiesława

Wójcik R ober t

Zając Wiole a

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1989/1990

Bielas Stanisław

Bliźniuk Magdalena

Brańka Monika

Czubacka Anna

Derewiaka Ewa

Dudyk Artur

Horbik Artur

Kasprzak Lucyna

Kopińska Renata

Mackiewicz Krzysztof

Marciniak Edyta

Mikołajczuk Józef

Młynarski Dariusz

Olesiuk Urszula

Panasiuk Piotr

Sokół Katarzyna

Szadkowski Mariusz

Szepel Joanna

Szewczuk Jacek

Tkaczuk Wojciech

Trusz Beata

Ulaniuk Iwona

Wegiera Elżbieta

Zielińska Barbara

Zieniewicz Krystyna

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1990/1991

Bielecki Artur

Bliźniuk Anna

Bliźniuk Arkadiusz

Czubacka Marlena

Drzewiczuk Jarosław

Goj Anna

Hołod Sławomir

138 Historia szkół w gminie Podedwórze

Hołowacz Dariusz

Hornicka Monika

Iwaniuk Katarzyna

Iwańczuk Krzysztof

Kisiel Jacek

Koncerewicz Agata

Konon Janusz

Kosacki Piotr

Kotyra Andrzej

Król Mariusz

Kruglej Edyta

Kulawiec Maria

Litwiniuk Jacek

Mackiewicz Piotr

Marciniak Monika

Martyn Radosław

Mazur Henryk

Mocior Artur

Nowak Kinga

Owsianik Andrzej

Pawłowski Mariusz

Rydzik Monika

Staniszewski Marcin

Terlecki Ireneusz

Wasiczuk Urszula

Wołos Marek

Zapasa Mariusz

Zieliński Jacek

Żmudzińska Anna

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1991/1992

Andruszczak Justyna

Andruszczak Ryszard

Bliźniuk Edyta

Brańka Agnieszka

Drabik Paweł

Drzewicki Jarosław

Drzewiczuk Katarzyna

Gierada Zbigniew

Gierej Leszek

Goławski Arkadiusz

Górsk Robert

Iwaniuk Jerzy

Iwaniuk Mariusz

Kopaczewski Artur

Korniluk Andrzej

Korszeń Andrzej

Kozicki Dariusz

Kruglej Jarosław

Łachmańska Edyta

Łysiak Monika

Łysiak Robert

Marciniak Renata

Mackiewicz Arkadiusz

Mazuryk Monika

Michalski Andrzej

Mikołajewska Sławomira

Miszczuk Joanna

Miszczuk Mirosław

Olesiuk Andrzej

Osak Marcin

Owsianik Justyna

Pawłowska Barbara

Popławska Marta

Sowiński Krzysztof

Staniszewski Przemysław

Szczęśniak Agnieszka

Terlecki Jacek

Tkaczuk Jarosław

Wasylik Ane ta

Wieliczko Piotr

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1992/1993

Dawidowicz Paweł

Derlikiewicz Andrzej

Dudyk Anna

Gałecka Monika

Gierej Sylwia

Iwaniuk Leszek

Kisiel Monika

Konon Adam

Korszeń Jolanta

Król Agnieszka

Kulka Marcin

Labryga Anna

Labryga Hanna

Łobacz Róża

Łuczycki Artur

Łuć Grażyna

Mikołajewska Dorota

Aneks 139

Olesiuk Teresa

Panasiuk Magdalena

Pasieczny Piotr

Stępień Sebastian

Wałecki Leszek

Welik Andrzej

Wołos Tomasz

Zieńczuk Agnieszka

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1993/1994

Czubacka Monika

Dawidowicz Anna

Drabik Elżbieta

Drzewiczuk Marek

Duda Monika

Gajko Mariusz

Gierej Beata

Goj Anna

Gryczuk Zbigniew

Huszaluk Renata

Kasprzak Kazimierz

Kisiel Norbert

Komosa Jolanta

Konecerewicz Katarzyna

Konon Janusz

Kosacki Adam

Kotyra Iwona

Kuszyk Agnieszka

Łuć Katarzyna

Mazurek Małgorzata

Mazuryk Aneta

Mocior Marta

Nowak Bogdan

Rozwadowski Marcin

Szechniuk Tomasz

Wieczorek Tomasz

Wieliczko Mariola

Zawistowski Grzegorz

Zielonka Aneta

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1994/1995

Bilkiewicz Tomasz

Chudzik Renata

Drzewiczuk Sylwester

Gierej Małgorzata

Gryczuk Andrzej

Hołowacz Marzena

Horbik Andrzej

Karpiuk Monika

Klujewska Dorota

Korszun Mariusz

Kulka Artur

Kuszyk Katarzyna

Łachmańska Aldona

Martyn Aneta

Mikołajewska Anna

Nowak Krystian

Pasieczny Marcin

Protasiuk Alicja

Stupak Radosław

Stupak Urszula

Szaniawski Sławomir

Szustek Tomasz

Terlecki Przemysław

Tkaczuk Agnieszka

Ulaniuk Piotr

Zdolska Elżbieta

Zielińska Dorota

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1995/1996

Andruszczak Tomasz

Bielas Anna

Borsuk Justyna

Burda Paweł

Ciodyk Iwona

Drzewiczak Barbara

Drzewiczak Grzegorz

Gałecki Paweł

Hernas Aneta

Hornicka Agata

Iwańczuk Andrzej

Kisiel Danuta

Kozioł Mariusz

Łoszak Justyna

Marciniak Sebastian

Michalski Grzegorz

Miszczuk Aneta

Miszczuk Marcin

Miszczuk Radosław

Młynarski Marcin

140 Historia szkół w gminie Podedwórze

Nowak Marek

Olesiuk Lucyna

Różycka Zdzisława

Rudkowski Andrzej

Sacharczuk Radosław

Syrokos Diana

Szałkowska Maria

Tadeusiak Michał

Zielińska Aneta

Zieliński Tomasz

Zieńczuk Wojciech

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1996/1997

Adamiuk Mariusz

Andrysiuk Grzegorz

Betka Sebastian

Bilkiewicz Agata

Chilimoniuk Mariusz

Chudzik Marlena

Ciodyk Justyna

Gryczuk Magdalena

Hernas Rafał

Igniatiuk Michał

Karpiuk Aneta

Kisiel Emilia

Kisiel Tomasz

Korpysz Joanna

Kozioł Andrzej

Kropiwiec Marcin

Kulka Krystian

Łuć Adam

Łuszczyk Marlena

Mackiewicz Monika

Mazurek Przemysław

Michalski Krzysztof

Miszczuk Marzena

Mocior Joanna

Panasiuk Barbara

Pawłowska Justyna

Różycka Joanna

Semeniuk Daniel

Stępień Jowita

Stupak Aneta

Szałkowski Marcin

Tarasiuk Michał

Treb ik Gr z egor z

Wieliczko Kamil

Zalewski Marcin

Zapasa Anna

Zdolska Aneta

Zielonka Aneta

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1997/1998

Andruszczak Iwona

Bliźniuk Marcin

Burzec Remigiusz

Chilimoniuk Radosław

Ciemniewski Paweł

Drzewiczak Wojciech

Gierej Justyna

Górska Ewa

Gryczuk Monika

Iwańczuk Jan

Kasprzak Marta

Kisiel Piotr

Koncerewicz Radosław

Korneluk Justyna

Korszeń Przemysław

Korszeń Radosław

Kropiwiec Katarzyna

Król Piotr

Łuć Dorota

Łuć Mateusz

Matwiej Paweł

Mazuryk Grzegorz

Mikołajczyk Łukasz

Miszczuk Mariusz

Osypiuk Mariusz

Pawłowski Marcin

Rylukowska Małgorzata

Styrnik Ilona

Tarasiuk Paweł

Twarowski Konrad

Ulaniuk Barbara

Wieczorek Władysław

Wyczyński Damian

Zielińska Justyna

Zielonka Kamila

Aneks 141

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1998/1999

Borsuk Ewelina

Ciemniewka Joanna

Czygunowski Tomasz

Derlikiewicz Maciej

Drzewiczak Anna

Drzewiczuk Przemysław

Dudyk Rafał

Dzyruk Justyna

Grześko Jadwiga

Grześko Grzegorz

Igniatiuk Katarzyna

Iwaniuk Krzysztof

Karbowski Przemysław

Karpiuk Marcin

Klujewska Magdalena

Kolada Anna

Korniluk Kamila

Korszun Grzegorz

Kozicki Arkadiusz

Ksok Łukasz

Lesiuk Agnieszka

Łuć Edyta

Łuszczyk Jolanta

Mazurek Piotr

Mazuryk Łukasz

Michalska Alina

Mikołajczyk Damian

Morawski Piotr

Osypiuk Monika

Owsianik Joanna

Paśnik Emil

Popielewicz Izabela

Różycki Cezary

Semeniuk Iwona

Semeniuk Sebastian

Słyszko Tomasz

Stupak Tomasz

Styrnik Ernest

Syrokos Kamila

Tarasiuk Małgorzata

Wasylczuk Paweł

Wegera Krzysztof

Wegera Tomasz

Wieliczko Dorota

Wodniak Piotr

Wołos Teresa

Wyczyński Krzysztof

Zawistowski Zbigniew

Zdolska Iwona

Zielonka Paweł

Zieniewicz Justyna

Żyhaluk Magdalena

8-kl. SP w Podedwórzu rok 1999/2000

Bielas Grzegorz

Bielecki Tomasz

Czygunowski Kamil

Gajko Kinga

Gryczuk Joanna

Kisiel Ewa

Kondraciuk Damian

Korpysz Radosław

Korszeń Angelika

Kuszyk Piotr

Lewczuk Ewelina

Łuć Agata

Mazuryk Tomasz

Michalska Emilia

Muszyńska Weronika

Ochnio Sylwia

Osypiuk Grzegorz

Palonka Dariusz

Panasiuk Piotr

Paśnik Sylwia

Pawłowski Paweł

Popławska Kamila

Rozwadowski Łukasz

Rzepecka Edyta

Sawicka Monika

Szepel Sebastian

Trebik Adrian

6-kl. SP w Podedwórzu rok 1998/1999

Adamiuk Małgorzata

Andrysiuk Marcin

Blicharski Dariusz

Ciemniewska Aleksandra

Derewiaka Kamila

Derlikiewicz Rafał

142 Historia szkół w gminie Podedwórze

Hut Marcin

Iwaniuk Joanna

Janiszewski Damian

Jaszczuk Kamil

Karbowski Jakub

Kisiel Dorota

Kisiel Marcin

Konon Emilia

Korneluk Kamil

Korpysz Iwona

Korszeń Radosław

Kozak Karol

Ksok Aneta

Łuczycka Izabela

Miszczuk Anna

Owsianik Agata

Pasieczny Mateusz

Popielewicz Piotr

Raban Edyta

Romanowicz Michał

Różycka Małgorzata

Semeniuk Ewelina

Siedlecka Kamila

Słyszko Katarzyna

Solecki Sebastian

Szustek Joanna

Tarasiuk Marta

Walczyna Łukasz

Wasylczuk Justyna

Wawryszuk Milena

Wierzchowski Łukasz

Władyczuk Anita

Wodniak Piotr

Żyhaluk Sylwia

6-kl. SP w Podedwórzu rok 1999/2000

Antoniuk Krzysztof

Blicharska Barbara

Bobruk Marta

Chilczuk Anna

Chilimoniuk Krzysztof

Chilimoniuk Tomasz

Dyszewska Julita

Fronc Malwina

Górski Artur

Janiszewski Justyna

Klujewski Kamil

Korneluk Anna

Lipka Magda

Łuć Kamila

Mazurek Paweł

Ochnio Edyta

Palonka Wojciech

Pawłowski Piotr

Popławski Radosław

Radczuk Barbara

Słyszko Anna

Sokołowski Bartłomiej

Solecki Konrad

Sołtan Paulina

Stupak Wioleta

Szepel Dominika

Tarasiuk Rafał

Władyczuk Kamil

Włostowski Mateusz

Zielonka Dawid

6-kl. SP w Podedwórzu rok 2000/2001

Andrysiuk Cezary

Bielecka Małgorzata

Bilkiewicz Ewa

Chilczuk Elżbieta

Derlikiewicz Adrian

Derlikiewicz Angelika

Gierchard Jakub

Gryczko Justyna

Hornicki Łukasz

Jaroszewicz Anna

Jednous Ewelina

Kolada Jolanta

Korbus Radosław

Korpysz Artur

Krynica Sylwia

Kwietniewski Kamil

Marczuk Monika

Martyn Krzysztof

Michalski Leszek

Miszczuk Piotr

Ochnio Malwina

Paśnik Artur

Aneks 143

Romanowicz Paweł

Różycka Małgorzata

Różycki Mieczysław

Sawicki Łukasz

Sobczuk Milena

Sobczuk Mirosław

Sołtan Joanna

Sozoniuk Anna

Stasiak Kacper

Szabat Przemysław

Zieliński Rafał

Zielonka Katarzyna

Żyhaluk Eryk

6-kl. SP w Podedwórzu rok 2001/2002

Antoniuk Anna

Chilimoniuk Agnieszka

Górska Agnieszka

Gryczko Arkadiusz

Grześko Daniel

Janiszewska Sylwia

Kiryczuk Marta

Kisiel Agnieszka

Kisiel Tomasz

Kisiel Urszula

Kondraciuk Mariusz

Korneluk Tomasz

Kozak Anna

Łuć Daniel

Mocior Jan

Olesiuk Justyna

Pawłowska Ewelina

Siedlecki Bartłomiej

Sokołowska Magdalena

Stupak Elżbieta

Twarowska Dagmara

Wawryszuk Karol

Wegera Kat arzy na

Wilkowski Andrzej

Zalewska Małgorzata

Żyhaluk Tomasz

6-kl. SP w Podedwórzu rok 2002/2003

Andrysiuk Paulina

Antoniuk Ewa

Banaszczuk Katarzyna

Bobruk Małgorzata

Borsuk Edyta

Chilimoniuk Mirosław

Derewiaka Agata

Drzewiczak Paweł

Gierchard Paulina

Grześ Marta

Jednous Joanna

Karpiuk Katarzyna

Kisiel Sylwia

Kołbun Monika

Korneluk Ewelina

Korszeń Diana

Lipka Joanna

Łobejko Łukasz

Michalska Agnieszka

Miszczuk Małgorzata

Nurzyński Piotr

Rozwadowska Agata

Stupak Małgorzata

Suszek Jacek

Szema Łukasz

Tymoszuk Paulina

Walczyna Magdalena

Władyczuk Elżbieta

Żukowska Małgorzata

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2003/2004

Borsuk Kinga

Ciemniewski Michał

Derlikiewicz Adam

Dubel Magdalena

Gierchard Elżbieta

Jaroszewicz Andrzej

Jednous Emil

Kiryczuk Rafał

Kisiel Łukasz

Korneluk Barbara

Kulka Magdalena

Lewczuk Ilona

Łobejko Piotr

Semeniuk Grzegorz

Sokołowski Piotr

144 Historia szkół w gminie Podedwórze

Sosnowska Anna

Staniszewski Michał

Szabat Bartosz

Tarasiuk Mateusz

Turuk Emilia

Wieczorek Adam

Wilkowski Arkadiusz

Wojtkowski Adrian

Zaim Natalia

Żukowski Patryk

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2004/2005

Antoniuk Paweł

Bobruk Marcin

Chilimoniuk Daniela

Chojnacki Adrian

Chojnacki Michał

Chromiec Żaneta

Kiryczuk Katarzyna

Kisiel Małgorzata

Kisiel Paweł

Korneluk Jarosław

Kowalska Sylwia

Kupczuk Mateusz

Kusiuk Katarzyna

Litwin Grzegorz

Litwińska Agnieszka

Ochnio Aleksandra

Palonka Adam

Pawłowski Dariusz

Polkowski Marek

Puła Patryk

Sakowicz Małgorzata

Słyszko Mateusz

Sołtan Natalia

Szechniuk Małgorzata

Treb ik Damian

Włostowski Sebastian

Wojtkowska Karolina

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2005/2006

Banaszczuk Małgorzata

Czepulonek Janusz

Gierada Anita

Hołod Wiole a

Jaroszewicz Aneta

Jurek Radosław

Kiryczuk Paulina

Kolada Przemysław

Korpysz Aleksandra

Kozioł Justyna

Kulka Maciej

Litwińska Katarzyna

Marczuk Katarzyna

Mielniczuk Daniel

Nurzyńska Olga

Olesiuk Leszek

Romanowicz Marta

Romaszewski Paweł

Sawicki Rafał

Siedlecki Cezary

Szepel Jakub

Tarasiuk Joanna

Wojtkowska Ewelina

Zawistowski Rafał

Zielonka Paulina

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2006/2007

Chilimoniuk Rafał

Chojnacki Albert

Chojnacki Daniel

Derlikiewicz Agnieszka

Drzewiczuk Katarzyna

Gierada Natalia

Gierchard Mateusz

Gryczko Bartłomiej

Hołonowicz Kamil

Janczuk Stanisław

KarpiukEwa

Kupczuk Katarzyna

Kusiuk Wiesława

Lewczuk Piotr

LitwinKamila

Łobejko Anna

Łobejko Grzegorz

Martychowiec Agnieszka

Michalski Jakub

Sakowicz Jakub

Aneks 145

Semeniuk Aleksandra

Sikorski Rafał

Szechniuk Paweł

Szepel Natalia

Turuk Maciej

Tymoszuk Monika

Walczyna Piotr

Zaim Bartosz

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2007/2008

Antoniuk Magdalena

Antoniuk Mirosław

Becher Aleksandra

Hetman Paulina

Kiryczuk Paweł

Klimczuk Damian

Klimiuk Karolina

Kołbun Olga

Korneluk Izabela

Korszeń Kinga

Lewczuk Marcin

Osypiuk Paweł

Pańko Joanna

Skorupski Michał

Tarasiuk Natalia

Wawryszuk Monika

Zawistowska Edyta

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2008/2009

Chilczuk Grzegorz

Chilimoniuk Dariusz

Hołod Karol

Hołonowicz Piotr

Kolada Aleksandra

Kondraciuk Monika

Kopiński Sebastian

Litwiniuk Weronika

Marczuk Ewelina

Mielniczuk Przemysław

Mikołajczyk Dominika

Pańko Bartosz

Przychodzka Dominika

Turuk Wojciech

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2009/2010

Adamiuk Maciej

Borsuk Ewa

Derlukiewicz Magdalena

Gryczuk Dawid

Jednous Jakub

Karpiuk Michał

Kiryczuk Mateusz

Klimkowicz Konrad

Kolenda Piotr Kamil

Kondraciuk Monika

Kopiński Kamil

Król Paulina Małgorzata

Kulka Tomasz

Kupczuk Jakub

Łoszak Daniel

Mackiewicz Cezary

Mazurek Karolina

Pertuk Wioleta

Romaszewski Cezary

Słyszko Piotr

Sokołowska Katarzyna

Sokołowski Jakub

Szałkowski Adrian Daniel

Szepel Aleksandra

Wencel Adrianna Agnieszka

Wilkowski Radosław

Żyhaluk Inga Weronika

Żyhaluk Natalia

Żyhaluk Przemysław

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2010/2011

Bełdyk Edyta

Bielas Klaudia

Bobruk Magdalena

Bujan Grzegorz

Derlukiewicz Ewa

Goławska Paulina

Grześko Mariusz

Karpiuk Michał

Kisiel Katarzyna

Kolenda Aneta

Korneluk Daria

146 Historia szkół w gminie Podedwórze

Korneluk Magdalena

Kościuk Natalia

Łobejko Sebastian

Mackiewicz Angelika

Mackiewicz Łukasz

Masiukiewicz Weronika

Mazurek Bartłomiej

Pawłowska Kinga

Sakowicz Przemysław

Szepel Aniela

Żukowska Kinga

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2011/2012

Bliźniuk Natalia

Chilimoniuk Angelika

Chojnacki Adam Piotr

Demczuk Katarzyna

Janczuk Barbara

Kiryczuk Barbara

Leśniewski Paweł

Lewczuk Paulina

Litwiniuk Hubert

Litwiński Grzegorz J.

Łojewski Szymon

Michalski Karol

Mikołajczuk Szymon

Szepel Julita

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2012/2013

Bliźniuk Patryk

Gromysz Monika

Hetman Diana

Juchno Agnieszka

Kisiel Patrycja

Konon Aleksandra

Lewczuk Iwona

Masiukiewicz Emilia

Matejczuk Aleksandra

Michalski Gabriel

Pasieczny Patryk

Petruk Michał

Przychodzki Ernest

Sokołowska Anna

Wieczorek Ewa

Wojtaluk Karol

Wójcik Norbert

Zielonka Wiktoria

6-kl. szkoły podstawowej Zespołu Placówek

Oświatowych 2013/2014

Antoniuk Piotr

Bielas Adam

Bliźniuk Magdalena

Derewiaka Klaudia

Goławski Maciej

Klimczuk Magdalena

Koncerewicz Patryk

Kozioł Michał

Kupczuk Piotr

Lisiecka Klaudia

Loranty Kacper

Nurzyńska Julia

Puła Cezary

Romaniuk Paulina

Szymański Wojciech

Wójcik Weronika

Zaim Przemysław

Zaniuk Barbara

Absolwenci Gimnazjum w Podedwórzu w latach 2002–2014

Gimnazjum w Podedwórzu rok 2001/2002

Adamiuk Małgorzata

Andrysiuk Marcin

Blicharski Dariusz

Ciemniewska Aleksandra

Derewiaka Kamila

Derlikiewicz Rafał

Hut Marcin

Iwańczuk Anna

Iwaniuk Joanna

Janiszewski Damian

Jaszczuk Kamil

Aneks 147

Karbowski Jakub

Kisiel Dorota

Kisiel Marcin

Konon Emilia

Korpysz Iwona

Kozak Karol

Ksok Aneta

Laskowska Barbara

Łuczycka Izabela

Miszczuk Anna

Owsianik Agata

Popielewicz Piotr

Popławski Radosław

Raban Edyta

Romanowicz Michał

Różycka Róża

Semeniuk Ewelina

Siedlecka Kamila

Słyszko Katarzyna

Solecki Sebastian

Szepel Dominika

Szustek Joanna

Tarasiuk Marta

Walczyna Łukasz

Wasylczuk Justyna

Wierzchowski Łukasz

Władyczuk Anita

Wodniak Piotr

Żyhaluk Sylwia

Gimnazjum w Podedwórzu rok 2002/2003

Antoniuk Krzysztof

Blicharska Barbara

Bobruk Marta

Chilczuk Anna

Chilimoniuk Krzysztof

Chilimoniuk Tomasz

Dyszewska Julita

Fronc Malwina

Górski Artur

Janiszewska Justyna

Klujewski Kamil

Korneluk Anna

Korneluk Kamil

Korszeń Radosław

Lipka Magda

Łuć Kamila

Marciniak Krystian

Mazurek Paweł

Ochnio Edyta

Palonka Wojciech

Pasieczny Mateusz

Pawłowski Piotr

Radczuk Barbara

Słyszko Anna

Sokołowski Bartłomiej

Solecki Konrad

Sołtan Paulina

Stupak Wioleta

Tarasiuk Rafał

Wawryszuk Milena

Władyczuk Kamil

Włostowski Mateusz

Zielonka Dawid

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2003/2004

Andrysiuk Cezary

Bielecka Małgorzata

Bilkiewicz Ewa

Chilczuk Elżbieta

Derlikiewicz Adrian

Derlikiewicz Angelika

Gierchard Jakub

Gryczko Justyna

Hornicki Łukasz

Jaroszewicz Anna

Jednous Ewelina

Kolada Jolanta

Korbus Radosław

Korpysz Artur

Kowalski Dawid

Krynica Sylwia

Kwietniewski Kamil

Marczuk Monika

Martyn Krzysztof

Michalski Leszek

Miszczuk Piotr

Ochnio Malwina

Pasieczny Przemysław

148 Historia szkół w gminie Podedwórze

Paśnik Artur

Raban Katarzyna

Romanowicz Paweł

Różycka Małgorzata

Różycki Mieczysław

Sawicki Łukasz

Sobczuk Milena

Sobczuk Mirosław

Sołtan Joanna

Sozoniuk Anna

Stasiak Kacper

Szabat Przemysław

Zieliński Rafał

Zielonka Katarzyna

Żyhaluk Eryk

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2004/2005

Antoniuk Anna

Chilimoniuk Agnieszka

Górska Agnieszka

Gryczko Arkadiusz

Grześko Daniel

Janiszewska Sylwia

Kiryczuk Marta

Kisiel Agnieszka

Kisiel Tomasz

Kisiel Urszula

Kondraciuk Mariusz

Korneluk Tomasz

Łuć Daniel

Mocior Jan

Olesiuk Justyna

Pawłowska Ewelina

Siedlecki Bartłomiej

Sokołowska Magdalena

Stupak Elżbieta

Twarowska Dagmara

Wegera Kat arzy na

Wilkowski Andrzej

Zalewska Małgorzata

Żyhaluk Tomasz

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2005/2006

Andrysiuk Paulina

Antoniuk Ewa

Banaszczuk Katarzyna

Bobruk Małgorzata

Borsuk Edyta

Chilimoniuk Mirosław

Derewiaka Agata

Drzewiczak Paweł

Gierchard Paulina

Grześ Marta

Jednous Joanna

Kisiel Sylwia

Kołbun Monika

Korneluk Ewelina

Korszeń Diana

Lipka Joanna

Łobejko Łukasz

Michalska Agnieszka

Miszczuk Małgorzata

Nurzyński Piotr

Rozwadowska Aneta

Stupak Małgorzata

Suszek Jacek

Szema Łukasz

Tymoszuk Paulina

Walczyna Magdalena

Wawryszuk Karol

Władyczuk Elżbieta

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2006/2007

Borsuk Kinga

Ciemniewski Michał

Derlikiewicz Adam

Dubel Magdalena

Gierchard Elżbieta

Jaroszewicz Andrzej

Jednous Emil

Kisiel Łukasz

Kiryczuk Rafał

Korneluk Barbara

Kulka Magdalena

Lewczuk Ilona

Aneks 149

Łobejko Piotr

Martychowiec Sylwia

Semeniuk Grzegorz

Sokołowski Piotr

Sosnowska Anna

Staniszewski Michał

Szabat Bartosz

Tarasiuk Mateusz

Turuk Emilia

Wieczorek Adam

Wilkowski Arkadiusz

Wojtkowski Adrian

Zaim Natalia

Żukowski Patryk

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2007/2008

Antoniuk Paweł

Banaszczuk Łukasz

Bobruk Marcin

Chilimoniuk Daniela

Chojnacki Adrian

Chojnacki Michał

Chromiec Żaneta

Kiryczuk Katarzyna

Kisiel Małgorzata

Kisiel Paweł

Korneluk Jarosław

Kupczuk Mateusz

Kusiuk Katarzyna

Litwin Grzegorz

Litwińska Agnieszka

Martychowiec Aneta

Ochnio Aleksandra

Palonka Adam

Pawłowski Dariusz

Polkowski Marek

Puła Patryk

Sakowicz Małgorzata

Słyszko Mateusz

Sołtan Natalia

Szechniuk Małgorzata

Treb ik Damian

Wojtkowska Karolina

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2008/2009

Banaszczuk Małgorzata

Czepulonek Janusz

Gierada Anita

Hołod Wiole a

Jaroszewicz Aneta

Kiryczuk Paulina

Kolada Przemysław

Korpysz Aleksandra

Kozioł Justyna

Kulka Maciej

Litwińska Katarzyna

Marczuk Katarzyna

Mielniczuk Daniel

Nurzyńska Olga

Olesiuk Leszek

Romanowicz Marta

Romaszewski Paweł

Szepel Jakub

Tarasiuk Joanna

Wojtkowska Ewelina

Zawistowski Rafał

Zielonka Paulina

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2009/2010

Banaszczuk Paulina

Chilimoniuk Rafał

Chojnacki Albert

Chojnacki Daniel

Derlikiewicz Agnieszka

Drzewiczuk Katarzyna

Gierada Natalia

Gierchard Mateusz

Gryczko Bartłomiej

Hołonowicz Kamil

Janczuk Stanisław

Karpiuk Ewa

Kupczuk Katarzyna

Kusiuk Wiesława

Lewczuk Piotr

Litwin Kamila

Łobejko Anna

Łojewska Aleksandra

150 Historia szkół w gminie Podedwórze

Mackiewicz Piotr

Martychowiec Agnieszka

Michalski Jakub

Sakowicz Jakub

Semeniuk Aleksandra

Sikorski Rafał

Szechniuk Paweł

Szepel Natalia

Turuk Maciej

Tymoszuk Monika

Walczyna Piotr

Zaim Bartosz

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2010/2011

Antoniuk Magdalena

Antoniuk Mirosław

Becher Aleksandra

Hetman Paulina

Kiryczuk Paweł

Klimczuk Damian

Klimiuk Karolina

Kołbun Olga

Korneluk Izabela

Lewczuk Marcin

Matczuk Damian

Osypiuk Paweł

Pańko Joanna

Skorupski Michał

Tarasiuk Natalia

Wawryszuk Monika

Zawistowska Edyta

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2011/2012

Chacewicz Patryk

Chilczuk Grzegorz

Chilimoniuk Dariusz

Derewiaka Kamila

Hołod Karol

Hołonowicz Piotr

Kolada Aleksandra

Korszeń Kinga

Kopiński Sebastian

Litwiniuk Weronika

Marczuk Ewelina

Mielniczuk Przemysław

Mikołajczyk Dominika

Pańko Bartosz

Przychodzka Dominika

Romańczuk Adam

Turuk Wojciech

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2012/2013

Adamiuk Maciej

Borsuk Ewa

Derlukiewicz Magdalena

Gryczuk Dawid

Jednous Jakub

Kiryczuk Mateusz

Klimkowicz Konrad

Kolenda Piotr Kamil

Kondraciuk Monika

Kopiński Kamil

Król Paulina Małgorzata

Kulka Tomasz

Kupczuk Jakub

Lewicki Przemysław

Łoszak Daniel

Mackiewicz Cezary Michał

Mazurek Karolina

Najdyhor Justyna

Pertuk Wioleta

Romaszewski Cezary

Słyszko Piotr

Sokołowska Katarzyna

Sokołowski Jakub

Szałkowski Adrian Daniel

Szepel Aleksandra

Wencel Adrianna Agnieszka

Wilkowski Radosław

Żyhaluk Inga Weronika

Żyhaluk Natalia

Żyhaluk Przemysław

Gimnazjum Zespołu Placówek Oświato-

wych rok 2013/2014

Bełdyk Edyta

Bielas Klaudia

Aneks 151

Bobruk Magdalena Anna

Bujan Grzegorz

Czupryńska Karolina

Derlukiewicz Ewa Agnieszka

Góreczna Aleksandra

Goławska Paulina

Kańczugowska Dominika

Karpiuk Michał

Kisiel Katarzyna

Kolenda Aneta Renata

Korneluk Daria

Korneluk Magdalena

Kościuk Natalia Katarzyna

Łobejko Sebastian

Mackiewicz Angelika Agata

Masiukiewicz Weronika Anna

Mazurek Bartłomiej

Pawłowska Kinga

Sakowicz Przemysław Andrzej

Szepel Aniela

Żukowska Kinga Paulina

Bibliografia

ŹRÓDŁA RĘKOPIŚMIENNE

Archiwum Państwowe w Lublinie

Akta Stanu Cywilnego Para i Prawosławnej w Hannie: 4.

Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymskokatolickiej w Chodlu: 116.

Akta Stanu Cywilnego Soboru pw. św. Trójcy w Białej: 45.

Chełmski Konsystorz Greckokatolicki: 701, 716.

Chełmski Konsystorz Prawosławny: 180, 1270, 1580.

Dyrekcje Szkolne: osobowe 572, osobowe 738, osobowe 740, osobowe 1770, osobowe 1978,

osobowe 2149, osobowe 2451, osobowe 2452, osobowe 2671, osobowe 3031, osobowe

3149, osobowe 3314, osobowe 3578, 5283, 5288, 5290, 5336.

Klirowyje Vedomosti: 4, 741, 955–957, 987, 992, 994, 995, 1003.

Komisariat Oświaty Ludowej dla Chełmszczyzny, Podlasia i Polesia: 24.

Lubelski Gubernialny Zarząd Akcyzy: 214.

Lubelskie Gimnazjum Męskie: 690.

Rząd Gubernialny Lubelski (1837–1866): tajne 111.

Siedlecka Dyrekcja Szkolna: 15, 31, 50, 123.

Starostwo powiatowe hrubieszowskie: 85.

Archiwum Państwowe w Lublinie oddział w Chełmie

Akta gminy Opole: 21, 22.

Inspektorat Szkolny w Chełmie: 117.

Inspektorat Szkolny we Włodawie: 57, 65, 112, 176, 177, 179, 180, 205, 210, 213, 215, 231, 232,

258, 262, 294, 315, 345, 408.

Prezydium Pow iatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy we Włodawie, Wydział Oświaty: 36,

43, 112, 219, 220, 243, 244, 293, 294, 355, 356, 382, 393.

Archiwum Państwowe w Lublinie oddział w Radzyniu Podlaskim

Urząd Gminy w Podedwórzu: 77.

Archiwum Para i Rzymskokatolickiej w Opolu

Pismo księdza proboszcza para i rzymskokatolickiej w Opolu do Kurii Diecezjalnej Podlaskiej w

Janowie z lutego 1921 r.

Ведомость об церкви в посаде Ополе.

Ведомость о школах по приходам 3 Влодавского благочиническаго округа с указанием

отношения к сим школам приходским священников и кто преподает Закон Божий.

Archiwum Urzędu Gminy Podedwórze

Akta osobowe Darczuk Stanisławy.

Akta osobowe Darczuka Józefa.

154 Historia szkół w gminie Podedwórze

Akta osobowe Gierady Aliny.

Akta osobowe Kamińskiego Mariana Wacława.

Akta osobowe Pawłowskiego Jerzego.

Akta osobowe Szabata Henryka

Akta osobowe Zielińskiej Aliny Janiny.

Archiwum Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu

Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1933 r.

Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1934 r.

Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1935 r.

Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1936 r.

Akta Dozoru Szkolnego gminy Opole z 1937 r.

Akta Koła Towarzystwa Popierania Budowy Szkół Powszechnych w Opolu.

Akta Szkoły Podstawowej w Zaliszczu z 1926 r.

Akta szkoły powszechnej w Hołownie.

Akta szkoły powszechnej w Opolu z lat 1925–1934.

Akta Szkoły Powszechnej w Zaliszczu z lat 1925–1943.

Informacja dyrektora ZPO w Podedwórzu o działalności placówki i wnioski wynikające ze spra-

wowanego nadzoru w roku szkolnym 2008/2009.

Kronika Szkoły Podstawowej w Mostach.

Kronika Szkoły Podstawowej w Opolu.

Kronika Szkoły Podstawowej w Zaliszczu.

Kronika Zbiorczej Szkoły Gminnej w Podedwórzu.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1975–1978.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1978–1981.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1981–1982.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Gminnej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1982–1985.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu 1990–1993.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu 1993–1996.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu 1996–1999.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Podedwórzu 2000–2001.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1985–1987.

Księga protokołów Rady Pedagogicznej Szkoły Zbiorczej w Podedwórzu 1987–1990.

Księga protokołów posiedzeń Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej w Grabówce z lat 1965–

1968.

Księga protokołów posiedzeń Rady Pedagogicznej Szkoły Powszechnej w Opolu z lat 1930–1936.

Księga protokołów zebrań rodzicielskich przy szkole w Hołownie z lat 1934–1947.

Podsumowanie pracy w ZPO w Podedwórzu za pierwszy semestr roku szkolnego 2006/2007.

Protokół posiedzenia Dozoru Szkolnego gm. Opole, odbytego dnia 14 IX 1931 r.

Raport o jakości pracy Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu w terminie od 14 lutego

do 31 maja 2005 r.

Raport o jakości pracy Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwórzu w roku szkolnym 2005/2006.

Bibliografia 155

Sprawozdanie dyrektora i wicedyrektora ZPO w Podedwórzu z pracy w roku szkolnym

2007/2008.

Sprawozdanie Dyrektora Zespołu ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego w roku szk.

2010/2011.

Sprawozdanie nadzoru pedagogicznego dyrektora Zespołu Placówek Oświatowych w Podedwó-

rzu – rok szkolny 2011/2012.

Sprawozdanie za I semestr roku szkolnego 2002/2003 w Gimnazjum w Podedwórzu.

Sprawozdanie za I semestr roku szkolnego 2003/2004 w Zespole Placówek Oświatowych w Po-

dedwórzu.

Sprawozdanie za II semestr roku szkolnego 2003/2004 w Zespole Placówek Oświatowych w Po-

dedwórzu.

Stan realizacji zadań oświatowych [w ZPO w Podedwórzu] w roku szkolnym 2009/2010.

Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwórze w roku szkolnym 2012/2013.

Stan realizacji zadań oświatowych w gminie Podedwórze w roku szkolnym 2013/2014.

Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Kurowie

Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymskokatolickiej w Kurowie: 1926 rok.

Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Sosnowicy

Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymskokatolickiej w Sosnowicy: 1912 rok.

Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Sosnówce

Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymskokatolickiej w Rozwadówce: 1928 rok.

Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Wisznicach

Akta Stanu Cywilnego Para i Rzymskokatolickiej w Wisznicach: 1923 rok.

ŹRÓDŁA DRUKOWANE

Dziennik Korespondencyjny Szkoły Powszechnej w Zaliszczu rozpoczęty 17 IV 1941 r.

Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 62, 1864.

Dziennik Urzędowy Departamentu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Tymczasowej

Rady Stanu Królestwa Polskiego, 1917, nr 1.

Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1962, nr 5.

Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1919, nr 2.

Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, 1961, nr 32.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1932, nr 38.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1934, nr 104.

Emilian Miron Romaniuk, [w:] Pamiętniki nowego pokolenia chłopów polskich. Materiały kon-

kursowe, t. VI, wybór i oprac. A. Budzyński i J. Gmitruk, Warszawa 1999.

„Goniec Częstochowski” 1937, nr 228.

„Przegląd Pedagogiczny” 1936, nr 12.

Statut Towarzystwa Popierania Publicznych Szkół Powszechnych, Warszawa 1933.

Wspomnienia o „Profesorze” Ligenzie, red. Z. Gasza, Jelenia Góra 2010.

Греко-униатское духовенство в Царстве Польском, [w:] Холмский Греко-Униатский Меся-

цеслов на 1868 год, Warszawa 1868.

156 Historia szkół w gminie Podedwórze

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1877 год, Siedlce [b.d.w.].

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1878 год, Siedlce [b.d.w.].

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1879 год, Siedlce [b.d.w.].

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1880 год, Siedlce [b.d.w.].

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1881 год, Siedlce [b.d.w.].

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1882 год, Siedlce 1882.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1883 год, Siedlce 1883.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1884 год, Siedlce 1884.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1886 год, Siedlce 1886.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1887 год, Siedlce 1887.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1888 год, Siedlce 1888.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1889 год, Siedlce 1889.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1890 год, Siedlce 1890.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1891 год, Siedlce 1891.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1892 год, Siedlce 1892.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1893 год, Siedlce 1893.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1894 год, Siedlce 1894.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1895 год, Siedlce 1895.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1896 год, Siedlce 1895.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1897 год, Siedlce 1896.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1898 год, Siedlce 1897.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1899 год, Siedlce 1898.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1901 год, Siedlce 1901.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1902 год, Siedlce 1902.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1903 год, Siedlce 1903.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1904 год, Siedlce 1903,

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1905 г., Siedlce 1905.

Памятная Книжка Седлецкой Губернии на 1906 г., Siedlce 1906.

Седлецкая Губерния. 1907, Siedlce 1907.

Седлецкая Губерния. 1908, Siedlce 1908.

Седлецкая Губерния. 1909, Siedlce 1909.

Седлецкая Губерния. 1910, Siedlce 1910.

Седлецкая Губерния. 1911, Siedlce 1911.

Седлецкая Губерния. 1912, Siedlce 1912.

Седлецкая Губерния. 1913, Siedlce 1913.

Холмская Губерния. 1914, Chełm 1914.

„Церковная Ведомости”, 1888, nr 31–32.

Циркуляры по Управлению Варшавского Учебного Округа 1867–1876.

Bibliografia 157

OPRACOWANIA

Dudek-Szumigaj A., Latawiec K., Matejczuk G., Szumiło M., Tarasiuk D., Śladami przeszłości po

gminie Podedwórze. Monogra a historyczna, Podedwórze–Lublin 2013.

Dzieło samopomocy narodowej. Polska Macierz Szkolna 1905–1935, zebrał J. Stemler, Warszawa

1935.

Kołbuk W., Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835–1875, Lublin 1992.

Kraushar A., Margrabiego Wielopolskiego reforma wychowania publicznego w Królestwie Polskiem.

Kartka z lat 1861–1862, „Miscellanea Historyczne”, t. LVI, Warszawa 1914.

Kucha R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin 1982.

Kucha R., Szkolnictwo Lublina w latach 1864–1915. Zarys dziejów, Lublin 1995.

Kucha R., Z problematyki rozbudowy szkolnictwa elementarnego na Lubelszczyźnie w latach 1864–

1905, [w:] Szkolnictwo Lubelszczyzny w XVIII–XX wieku. Studia i rozprawy, red. R. Kucha,

Lublin 1989.

Kwiatkowski J., „Dar Pomorza”. Rejsy i załoga, Pelplin 2007.

Latawiec A., Szkoły cerkiewno-para alne na terenie powiatu włodawskiego na początku XX wieku,

[w:] Włodawa. Szkice z dziejów miasta w XX stuleciu, studia pod red. M. Bema, A. Duszyka

i K. Latawca, Włodawa 2012.

Latawiec K., W służbie imperium... Struktura społeczno-zawodowa ludności rosyjskiej na terenie gu-

berni lubelskiej w latach 1864–1915, Lublin 2007.

Magier D., Szkoła i rewolucja. Szkolnictwo w powiecie radzyńskim w latach 1944–1961, Radzyń

Podlaski 2002.

Marciniak Z., Sprawa upowszechnienia nauczania początkowego w Królestwie Polskim sierpień

1914–sierpień 1917, Wrocław 1962.

Osiński Z., Nauczanie historii w szkołach podstawowych w Polsce w latach 1944–1989. Uwarunko-

wania organizacyjne oraz ideologiczno-polityczne, Toruń 2006.

Pęcherski M., Świątek M., Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917–1977. Podstawowe akty

prawne, Warszawa 1978.

Piasecki A., Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne, Warszawa 2009.

Poznański K., Reforma szkolna w Królestwie Polskim w 1862 r., Wrocław 1968.

Rzemieniuk F., Unickie szkoły początkowe w Królestwie Polskim i w Galicji 1772–1914, Lublin 1991.

Staszyński E., Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim (od powstania styczniowego do I wojny

światowej), Warszawa 1968.

Szewczuk D., Urzędnicy Siedleckiej Dyrekcji Naukowej (1864–1912), maszynopis referatu wygło-

szonego na konferencji naukowej „III Sympozjum – Dzieje Biurokracji”, 18–19 czerwca

2010 r. w Lublinie.

Tarasiuk D., Dzieje para i w Opolu wpisane w dziedzictwo regionu, Podedwórze–Lublin 2010.

Tarasiuk D., Tymochowicz M., Dudek-Szumigaj A., Latawiec K., Klimkowicz B., Fronczek Z. W.,

Śladami minionego czasu... Monogra a gminy Wisznice, Wisznice–Lublin 2011.

Trentowski B. F., Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki

i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. I, wstęp i komentarz A. Walicki, Wro-

cław–Warszawa–Kraków 1970.

Witek D., Szkolnictwo podstawowe Lubelszczyzny w latach 1944–1961, Radzyń Podlaski 2005.

Zarys dziejów oświaty i ZNP w pow. parczewskim, red. S. Jadczak, Parczew 2005.

ResearchGate has not been able to resolve any citations for this publication.

ResearchGate has not been able to resolve any references for this publication.

Historia szkół w gminie Podedwórze

Abstract

Recommended publications

¡Aprendiendo con nuestros abuelos!

Clío y Minerva: reflexiones sobre la trayectoria de la Escuela de Historia en la Facultad de Ciencia...

A Escola Portuguesa ao serviço do Estado Novo: as Lições de História de Portugal do Boletim do Ensin...

Modernizacja nadzoru graniczno-celnego w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w.

Przyczyny i założenia rusyfikacji cerkwi greckokatolickich w Królestwie Polskim w połowie lat sześćd...

Rosyjska straż graniczna w Królestwie Polskim

Losy akt carskiej policji politycznej z Królestwa Polskiego (na przykładzie guberni lubelskiej)