Content uploaded by Sümeyra Arican
Author content
All content in this area was uploaded by Sümeyra Arican on Jan 18, 2024
Content may be subject to copyright.
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 2024 Cilt: 13 Sayı: 1
MANAS Journal of Social Studies 2024 Volume: 13 No: 1
ISSN: 1694-7215
Research Paper / Araştırma Makalesi
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer
Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
Yasemin İPEK
1
, Sümeyra ARICAN
2
ve Recai DOĞAN
3
Öz
İlahiyat fakülteleri standart bir program uygulamaktadır. Bununla birlikte mezunları din referanslı eğitim ve hizmet
alanlarında birbirinden farklı kariyer olanaklarıyla karşılaşmaktadır. Bu durum, bir taraftan öğrencilerin akademik iş
yükünü arttırırken diğer taraftan öğrencide kariyer belirsizliği oluşturabilmektedir. Yüksek din öğretimi
kurumlarındaki öğrenci sayılarının artmasıyla birlikte öğrencilerin kariyer stresinden daha fazla etkilendikleri
düşünülmektedir. Araştırmanın amacı, yüksek din öğretimi öğrencilerinin hedeflerini belirleme ve gerçekleştirmede
karşılaştıkları güçlüklerin, kariyer streslerini ne düzeyde etkilediğinin belirlenmesidir. Araştırmanın tasarlanmasında
nicel bir yaklaşım benimsenmiş ve araştırma süreci nedensel tarama modeli çerçevesinde yürütülmüştür. Araştırma
2022-2023 eğitim öğretim yılı itibariyle İlahiyat/İslami İlimler Fakültelerinin 2, 3. ve 4. sınıflarında okuyan 450
öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara, kolaylıkla bulunabilme ve kartopu örnekleme yöntemiyle ulaşılmıştır.
Veri toplama aracı olarak; kişisel bilgilere yönelik soruların yer aldığı formun yanı sıra Bozanoğlu tarafından
geliştirilen “Akademik Güdülenme Ölçeği” ile Özden ve Sertel-Berk tarafından Türkçeye uyarlanan “Kariyer Stresi
Ölçeği” kullanılmıştır. Google Forms aracılığıyla toplanan veriler SPSS paket programı ile analiz edilmiştir.
Araştırmada kadın öğrencilerin ve son sınıf öğrencilerinin iş bulma baskılarının anlamlı düzeyde yüksek olduğu
sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin kariyer stresi ve iş bulma baskısını hissetme durumları arttıkça akademik
güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel akademik başarılarını da düşürdüğü tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Din Eğitimi, Yüksek Din Öğretimi, Kariyer Stresi, Akademik Güdülenme, Akademik Başarı
Investigating the Teaching Processes of Faculty of Theology Students in Terms of
Career Orientation and Stress
Abstract
Faculties of Theology implement a standard program. On the one hand, this situation increases the academic
workload of students. On the other hand, it may create career uncertainty in students. This study aims to determine
to what extent the difficulties encountered by higher religious education students in determining and realizing their
goals affect their career stress. A quantitative approach was adopted in the design of the research and the research
process was carried out within the framework of the causal screening model. The research was conducted with 450
students studying in the 2nd, 3rd, and 4th grades of the Faculties of Theology/Islamic Sciences as of the 2022-2023
academic year. Participants were reached through the snowball sampling method. In addition to the form containing
questions about personal information, the “Academic Motivation Scale” developed by Bozanoğlu and the “Career
Stress Scale” adapted into Turkish by Özden and Sertel-Berk were used as data collection tools. The data collected
through Google Forms were analyzed with the SPSS package program. In the study, it was concluded that the
pressure on female students and final-year students to find a job was significantly higher. It was determined that as
the students' career stress and pressure to find a job increased, their academic motivation decreased and this situation
also decreased their general academic achievement.
Key Words: Religious Education, Higher Religious Education, Career Stress, Academic Motivation, Academic
Achievement
Atıf İçin / Please Cite As:
İpek, Y., Arıcan, S. ve Doğan.(2024). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin öğretim süreçlerinin kariyer eğilimi ve stresi
açısından incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(1), 376-403. doi:10.33206/mjss.1404852
Geliş Tarihi / Received Date: 14.12.2023
Kabul Tarihi / Accepted Date: 25.12.2023
1
Dr. Öğr. Üyesi - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, yaseminipek2004@gmail.com,
ORCID: 0000-0002-5218-0870
2
Dr. Öğr. Üyesi - Yalova Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, sumeyra.arican@yalova.edu.tr,
ORCID: 0000-0003-3158-1840
3
Prof. Dr. - Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Kırgızistan -Türkiye Manas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi,
rdogan@divinity.ankara.edu.tr, recai.dogan@manas.edu.tr,
ORCID: 0000-0001-9668-4563
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
377
Giriş
İlahiyat Fakülteleri kuruluşlarından bugüne kadar; bilimsel çalışmalar yaparak dini bilgi üreten,
topluma dini ve manevi anlamda katkıda bulunan, Milli Eğitim Bakanlığına öğretmen ve Diyanet İşleri
Başkanlığına din görevlisi yetiştiren yükseköğretim kurumudur. Bu hizmet alanlarında çeşitli bilgi, beceri ve
yeteneklere ihtiyaç duyulmaktadır. Bununla birlikte İlahiyat/İslami İlimler
4
fakültelerinin öğretim
programları çok sayıda ders çeşitliliğine sahip olsa da tek boyutlu bir yapıya sahiptir. Yükseköğretimde
1982 yılında gerçekleştirilen düzenlemelerden sonra ilahiyat fakültelerinde tek tip program uygulanmaya
başlanmış, ancak bu programın istihdam alanlarına uygun eleman yetiştirme noktasında yeterli olmadığı
görülmüştür (Koç, 2003, s. 25). 1998 yılında yeniden yapılandırılan programda öğretmenlik bölümü de
açılmıştır. Ancak bu uygulamaya bir süre devam edildikten ve farklı fakültelerde eğitim verme gibi
değişikliklerden sonra 2017 yılındaki son mezunlarıyla uygulama neticelendirilmiştir.
Farklı uygulama denemelerinin ardından hâlihazırda İlahiyat fakültelerinin tamamında standart bir
öğretim programı uygulanmaktadır. Bu durum, bir taraftan öğrencilerin akademik iş yükünü arttırırken öte
yandan öğrencide kariyer belirsizliği oluşturabilmektedir. Programın, mesleğin gerektirdiği bilgi ve
becerileri açık ve net bir şekilde kazandırmadığına yönelik araştırma sonuçları dikkate alındığında, bu
durumun öğrencilerin kariyer streslerini, akademik motivasyonlarını başarılarını etkileyip etkilemediği
sorusu gündeme gelmektedir. Öte yandan yüksek din öğretimi kurumlarındaki öğrenci sayılarının
artmasıyla birlikte öğrencilerin kariyer stresinden daha fazla etkilendikleri de düşünülmektedir.
Kariyer, kişinin is hayatı boyunca herhangi bir çalışma sahasında ilerleme göstermesi, tecrübe ve
yetenek sahibi olmasını ifade eden bir kavramdır. Kariyer, bireylere çalıştıkları alanda tecrübe ve saygınlık
kazandırmaktadır. Bireyler yükseköğretime kariyer hayatlarına ilişkin daha hedef odaklı bir öğrenim süreci
ve hazırlığı gerçekleştirme beklentisi ile başlamaktadırlar. Nitekim birey, hedeflerini belirginleştirdiğinde ya
da hedeflerini gerçekleştirebileceğine inandığında içerisinde bulunduğu yükseköğretim programını
benimseyebilmekte ve bu yönde başarı gösterebilmektedirler. Kariyer, bireyin yaşam standartlarını
etkileyen ve hayatın hemen her alanında kendisini kuşatan bir unsurdur (Balta Aydın, 2007, ss. 3-4; Duru
ve Gültekin, 2020, s. 330; Gündoğdu, 2021, s. 2). Her alanda olduğu gibi İlahiyat fakültesi öğrencilerinin
de akademik açıdan başarılı olmaları, akademik süreçlerinde kendilerinden beklenileni
gerçekleştirebilecekleri enerjiyi üretebilmeleri yani akademik güdülenmeyi sağlayabilmeleri ile ilişkilidir
(Bozanoğlu, 2004, s. 84). Bu anlamda öğrencilerin başarılı olmaya istekli olması, okuma ve öğrenmeye ilgi
duyması, kendileri için bir amaç belirlemesi ve kendilerini hedeflerine ulaştıracak akademik bir süreci
deneyimlemeleri akademik güdülenmeleri ölçüsünde mümkün olmaktadır. Nitekim akademik açıdan
güdülenmiş öğrenciler derslere ilgi göstermekte, derslere hazırlanmakta, ders hakkında sorular sormakta,
sıkılmadan ders çalışmakta, daha fazla öğrenme gayreti içinde olmaktadırlar. Böylece akademik başarıları da
artmaktadır. Buna mukabil akademik güdülenme eksikliği ise akademik başarıyı düşürmektedir (Aktaş,
2017, s. 1379; Ünal, 2013, s. 3).
Yükseköğretim programlarından İlahiyat fakültelerine dâhil olan öğrenciler din referanslı eğitim ve
hizmet alanlarında olmak üzere birbirinden farklı kariyer olanaklarıyla karşılaşılmaktadır. Bu durum,
kendilerine yetenek ve ilgi alanlarına uygun bir meslek seçme olanağı vermekle birlikte bazı dezavantajları
da getirmektedir. Çünkü yüksek din öğretimindeki işleyiş öğrencilerin aynı müfredat programıyla farklı
meslek ve hizmet alanlarına yetiştirilmesi şeklindedir. Aynı programla farklı istihdam alanlarına cevap
verme durumu ise müfredat programının kapsamını arttırmakta ve karmaşıklaştırmaktadır. Öğrencilerin
kapsamlı bir müfredat programına dâhil olması ise belli bir mesleğe yönelmesi, hedeflerini belirlemesi ve
bir alanda uzmanlaşması gibi hususlarda dikkatlerini dağıtabilmektedir. Bu durum, öğrencilerin akademik iş
gücünü artırarak kariyer planlamasında bulunma ve bu yönde edinmesi gereken bilgi, beceri ve tecrübelere
eğilim gösterme süreçlerini de olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Araştırmanın ana amacı, yüksek din
öğrenimindeki öğrencilerin gerek mezun sayısının artışıyla istihdam edilme endişelerinin gerekse
hedeflerini belirleme ve gerçekleştirmede karşılaştıkları güçlüklerin kariyer streslerini ne düzeyde
etkilediğinin belirlenmesidir. Ayrıca kariyer stresinin öğrenim süreçlerindeki akademik güdülenme ve
başarıları üzerinde etkisinin ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Bu bağlamda araştırmada ilahiyat fakültesi
öğrencilerinin öğretim süreçlerinde kariyer stresleri ile akademik güdülenmeleri arasındaki ilişki ele alınmış
ve bu iki değişkenin birlikte akademik başarıları üzerindeki etkisi incelenmiştir. Araştırma konusunun
detaylandırılması ve sınırlandırılmasında şu sorular belirleyici olmuştur:
4
Çalışmada bundan sonra sadece ilahiyat fakültesi ifadesi tercih edilecektir.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
378
İlahiyat fakültesi öğrencilerinin kariyer stresleri cinsiyet durumlarına, sınıf düzeylerine ve ailelerinin
sosyoekonomik durumlarını algılama düzeylerine göre istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde
farklılaşmakta mıdır?
İlahiyat fakültesi öğrencilerinin İlahiyat alanına ilgi duyma ve bu yönde yeteneğe sahip olma
durumları açısından bu programları tercihlerinin öğretim süreçlerindeki kariyer streslerini
yönetebilmeleri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?
İlahiyat fakültesi öğrencilerinin kariyer stresleri düzeyleri ile öğrenme ve akademik güdülenmeleri
arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
İlahiyat fakültesi öğrencilerinin kariyer stresleri ile akademik güdülenmeleri arasında istatiksel
olarak anlamlı bir ilişki varsa, bu ilişki öğrencilerin genel akademik başarılarını anlamlı bir düzeyde
ve olumlu yönde yordamakta mıdır?
Alanyazın incelendiğinde İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin kariyer streslerini ele alan bir çalışmaya
rastlanmamıştır. Yapılan bu araştırmanın yüksek din öğretimi politikaları, program geliştirme ve eğitim
planlamaları açısından alana katkı sağlaması beklenmektedir.
Yöntem
Model
Bu çalışmada, İlahiyat fakültesi öğrencilerinin kariyer stresi düzeylerinin İlahiyat öğretim
süreçlerindeki genel akademik başarı düzeylerine etkisinde akademik güdülenme durumlarının aracılık rolü
test edilmek istenmiştir. Çalışmada tahmin değişkeni olarak kariyer stresi (X), sonuç değişkeni olarak
akademik başarı (Y) ve aracı değişken olarak akademik güdülenme (M) işletilmiştir. Araştırmanın
tasarlanmasında nicel bir yaklaşım benimsenmiş ve araştırma süreci nedensel tarama modeli çerçevesinde
yürütülmüştür. Nitekim bu model araştırmacılara “bir ya da birden azla bağımlı değişken üzerinde etkili
olan bağımsız değişken veya değişkenleri tespit etme” (Gürbüz ve Şahin, 2014, ss. 105-106) imkânı
vermektedir. Bu model, “iki değişken arasındaki aracı (mediation) veya düzenleyici (moderation) etkiler”in
(Gürbüz ve Şahin, 2014, s. 106) ortaya çıkarılmasında işlevsel olarak kabul edilmektedir. Bu araştırmada da
İlahiyat fakültesi öğrencilerinin kariyer streslerinin akademik güdülenmelerini etkilediği ve ikisinin birlikte
öğrencilerin akademik başarıları üzerinde belirleyici olduğu ön görülmüş ve söz konusu hipotez, nedensel
tarama modeli etrafında test edilmiştir. Araştırmanın değişkenleri arasındaki ilişkiyi gösteren araştırma
modeli Şekil 1’deki gibidir:
Şekil 1. Araştırmanın Modeli
Evren ve Örneklem
Araştırmanın çalışma evreni, Türkiye genelinde 2022-2023 eğitim öğretim döneminde İlahiyat veya
İslami İlimler Fakültelerine (birinci veya ikinci öğretim) devam eden öğrencilerdir. Türkiye’de 2022-2023
öğretim yılı itibariyle İlahiyat/İslami İlimler/İslam ve Din Bilimleri Fakülteleri birinci ve ikinci öğretim
lisans programlarında kayıtlı öğrenci sayısı (uzaktan eğitim ilahiyat lisans tamamlama programları hariç)
37.566 erkek ve 63.723 kadın olmak üzere toplam 101.289’dur. Buna göre çalışma evreni Türkiye
genelinde 2022-2023 itibariyle lisans düzeyinde, İlahiyat/İslami İlimler fakülteleri birinci ve ikinci öğretim
programlarına kayıtlı 101.289 öğrenciden oluşmaktadır (Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, 2023).
Uygun örnek hacminin belirlenmesinde araştırmacıların referans alabileceği tablolar dikkate alındığında
50.000 - 100.000 arası bir çalışma evreni için örneklemin asgari düzeyde yaklaşık 382 kişiden oluşması
önerilmektedir (Karagöz, 2016, s. 288).
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
379
Araştırma örnekleminin belirlenmesinde öğrencilerin İlahiyat eğitimi tecrübelerine belli bir düzeyde
sahip olmalarını dikkate almak ve genel akademik not ortalamalarını başarı değerlendirmelerinde veri
olarak kullanmak üzere en az ikinci sınıf öğrencisi olması şartı getirilmiştir. Araştırmada 2022-2023 eğitim
öğretim yılı itibariyle İlahiyat Fakültelerine devam eden ve 2-4. sınıf aralığındaki 450 öğrenciye ulaşılmıştır.
Bu kapsamda çalışmaya dâhil edilecek öğrencilerin belirlenmesinde olasılıklı olmayan örnekleme
yöntemlerinden kolaylıkla bulunabilme ve kartopu örnekleme stratejilerinden yararlanılmıştır. Kolaylıkla
bulunabilme örnekleme; araştırmacıya, çalışmasını “yakın çevrede bulunan, ulaşılması kolay, elde mevcut
ve araştırmaya katılmak isteyen (gönüllü) bireyler üzerinde” (Erkuş, 2009, s. 98) gerçekleştirme imkânı
sunmaktadır. Katılımcılara ulaşmak için yaygın olarak başvurulan ve olasılıklı olmayan yöntemlerden
kartopu örnekleme ise araştırmacıların katılımcılara ulaşmada güçlük yaşadığı durumlarda araştırmanın
kriterlerine uygun olmak şartıyla çalışma grubuna ulaşması, katılımcıların öneri ve yönlendirmeleriyle diğer
aday katılımcılara ulaşmalarını ifade etmektedir (Gürbüz ve Şahin, 2014, s. 131). Araştırmaya öncelikle
araştırma kriterlerine uygun ve kolay ulaşılabilir katılımcılar (öğrencilere), onlardan alınan referanslarla da
aynı programlardaki diğer katılımcılar dâhil edilmiştir. Örneklem grubunun demografik özellikleri Tablo
1’de verilmiştir.
Tablo 1. Katılımcılara Ait Demografik Özellikler (n=450)
Veri Toplama Araçları
Veri toplama aracı olarak; kişisel bilgilere yönelik soruların yer aldığı Kişisel Bilgi Formu, Bozanoğlu
(2004) tarafından geliştirilen “Akademik Güdülenme Ölçeği” ile Choi vd. (2011) tarafından geliştirilen ve
Özden ve Sertel-Berk (2017) tarafından Türkçeye uyarlanan “Kariyer Stresi Ölçeği” kullanılmıştır. Ayrıca
öğrencilerin genel akademik başarıları da işe koşulduğundan araştırmada bu kapsamda veri elde etmek
üzere öğrencilerden programda bulundukları düzeye kadar sahip oldukları genel not ortalamalarını
belirtmeleri istenmiştir. Araştırma verileri, etik kurul izni
5
alındıktan sonra 2023 yılının Haziran ile Ekim
ayları arasında Google Forms aracılığıyla gönüllü katılımcılardan toplanmıştır.
Çalışmaya dâhil edilen bu araçların öncelikle ölçek maddeleri arasındaki iç tutarlılık düzeyini gösteren
bir değer olarak Cronbach’s Alpha katsayı hesaplanmıştır. Bu kapsamda 20 maddeden ve tek boyuttan
oluşan “Akademik Güdülenme Ölçeği” için bu değer 0,89 olarak saptanmıştır. 20 maddeden ve üç
boyuttan oluşan “Kariyer Stresi Ölçeği”nin ‘Kariyer Belirsizliği ve Bilgi Eksikliği’ için güvenirlik katsayısı
0,92, ‘Dışsal Çatışma” için 0,77 ve ‘İş Bulma Baskısı’ için 0,85 olarak hesaplanmıştır. Özden ve Sertel-Berk
(2017) tarafından ortaya konan bulgular, ölçekten toplam puan almanın mümkün olduğunu göstermiştir.
Çalışmada ölçeğin geneli için güvenirlik katsayısının 0,93 olduğu belirlenmiştir. Araştırmada kullanılan
ölçeklerin ve alt ölçeklerin puanlarının iç tutarlılık katsayıları, 0,77 ile 092 arasında değişmektedir. Buna
göre araçların “oldukça” ile “yüksek düzeyde” aralığında bir güvenirliğe sahip olduğuna ulaşılmıştır (Can,
2014, s. 369).
5
Yalova Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu 22.06.2023 tarih ve 2023/75 protokol numaralı karar.
Değişken Türü
Değişken Düzeyi
n
%
Cinsiyet
Kadın
380
84,4
Erkek
70
15,6
Öğrencisi Olduğu Üniversite/Program
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
135
30,0
Yalova Üniversitesi
59
13,1
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
50
11,1
Kırıkkale Üniversitesi
49
10,9
İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi
39
8,7
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
31
6,9
Dicle Üniversitesi
31
6,9
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
22
4,9
Pamukkale Üniversitesi
18
4,0
Bursa Uludağ Üniversitesi
16
3,6
Sınıf Düzeyi
İkinci Sınıf
65
14,4
Üçüncü Sınıf
199
44,2
Dördüncü Sınıf
186
41,3
Öğrencilerin Algısına Göre Ailelerinin
Sosyoekonomik Durumu
Orta Altı
75
16,7
Orta
279
62,0
Orta Üstü
96
21,3
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
380
Verilerin Analizi
Araştırmada verilerin analizinde, IBM SPSS paket programı ile bu programın PROCESS Makro
eklentisi (Model 4) (Hayes, 2017) kullanılmıştır. Analizlere geçmeden önce veri setinin normal dağılım
gösterip göstermediği incelenmiştir. Veri dağılımı normalliğinin sınanmasında, merkezi dağılım ile çarpıklık
ve basıklık katsayıları değerleri dikkate alınmıştır. Çalışmada esas alınan değerler ve ölçütler Tablo 2’de
verilmiştir.
Tablo 2. Ölçeklerin Veri Dağılım Normalliğini Değerlendirmeye Yönelik Betimleyici İstatistikler
Ölçekler
n
Art.
Ort
(Mean)
(Med.)
(Mod)
S. S.
Çarpıklı
k
(Skew.)
Basıklık
(Kurt.)
Ölçek
Der.
Aralığı
Akademik Güdülenme
450
3,515
3,475
3,45
0,601
,059
-,316
1-7
Kariyer Stresi
Kariyer Belirsizliği ve Bilgi
Eksikliği Alt Boyutu
450
2,327
2,100
1,00
1,014
,611
-,447
1-5
Dışsal Çatışma Alt Boyutu
450
1,952
1,500
1,00
0,959
,852
-,332
1-5
İş Bulma Baskısı Alt Boyutu
450
3,026
3,000
3,33
1,037
-,081
-,797
1-5
Genel
450
2,462
2,3500
2,30
0,857
,386
-,447
1-5
Tablo 2’deki değerler incelendiğinde, “Akademik Güdülenme Ölçeği” ile “Kariyer Stresi Ölçeği”nden
ve bu ölçeğin alt boyutlarından elde edilen veri setinin merkezi eğilim ölçülerinin —aritmetik ortalama ve
ortanca değerlerinin ile tepedeğerinin— birbirine yakın bir sayısal değere sahip olduğu görülmektedir.
Merkezi dağılım ölçülerinin birbirine yakın olması veri setinin normal dağılım gösterdiği (Can, 2014, s. 82)
şeklinde değerlendirebilir. Yine her üç ölçeğe ait veri setinin, normal bir dağılım gösterip göstermediğini
değerlendirmek üzere çarpıklık ve basıklık katsayılarına da bakılmıştır. Normal bir dağılımda bu değerlerin,
+1,00 ile -1,00 aralığında olması beklenmektedir (Gürbüz ve Şahin, 2014, s. 210). Tablo 2’deki çarpıklık ve
basıklık katsayılarının da belirtilen değer aralığında olduğu görülmektedir. Söz konusu değerler ve
değerlendirmeler neticesinde veri setinin, normal ya da normale yakın bir dağılım gösterdiğine ulaşılmıştır.
Verilerin normal dağılıma sahip olması varsayımından hareketle analizlerde parametrik istatistiksel
yöntemler tercih edilmiştir. Bu kapsamda veri seti; araştırmanın alt problemleri doğrultusunda betimleyici
analizlerin —ferekans, yüzde, ortalama, ortanca, standart sapma değerler ile tepedeğer— yanı sıra
parametrik testlerden ilişkisiz (bağımsız) örneklemler t testi ve tek faktörlü varyans analizi (ANOVA testi)
yoluyla test edilmiştir. ANOVA testi sonucunda, H1 (alternatif) hipotezinin doğrulandığı durumlarda ise
çoklu karşılaştırmaları sağlamak üzere Scheffe testi kullanılmıştır. Çalışmada istatistiksel olarak anlamlılık
düzeyi p<,05 alınmıştır.
Araştırmada değişkenler arası ilişkileri belirlemek üzere sosyal bilim araştırmalarında çağdaş bir
yaklaşım olarak gittikçe yaygınlığı artan Bootstrap yöntemine başvurulmuştur (Gürbüz, 2021, s. 59). Basit
aracılık analizi olarak yapılan regresyon analizi, Hayes (2018) tarafından geliştirilen Process makro (3.5
version) uygulaması ve IBM SPSS (24 version) programı üzerinden gerçekleştirilmiştir. Söz konusu analiz
Hayes’in bir aracı değişken için önerdiği “Model 4” üzerinden test edilmiştir. Analizlerde Bootstrap tekniği
ile 5000 yeniden örneklem seçeneği tercih edilmiş ve güven aralığı %95 olarak tutulmuştur.
Bulgular
Katılımcılara İlişkin Bulgular
Tablo 3. Öğrencilerin İstihdam Alanlarına Yönelik Eğilimlerini Gösteren Bulgular
Anket İfadeleri
Evet
Kararsızım
Hayır
Toplam
n
%
n
%
n
%
n
%
DKAB Dersi öğretmeni olmak istiyorum.
300
66,7
77
17,1
73
16,2
450
100
Diyanet İşleri Başkanlığında görev almak
istiyorum (Kur’an Kursu Öğreticisi, Vaiz, İmam,
Müezzin vb).
255
56,7
100
22,2
95
21,1
450
100
İmam Hatip liselerinde meslek dersleri öğretmeni
olmak istiyorum.
219
48,7
122
27,1
109
24,2
450
100
İlahiyat alanında akademisyen olmak istiyorum.
217
48,2
110
24,4
123
27,3
450
100
İlahiyat istihdam alanı dışında çalışmak istiyorum.
92
20,4
118
26,2
240
53,3
450
100
Özel sektörde çalışmak istiyorum.
73
16,2
122
27,1
255
56,7
450
100
Çalışmayı düşünmüyorum
26
5,8
71
15,8
353
78,4
450
100
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
381
Tablo 3’e göre katılımcıların öncelikle DKAB öğretmenliğini tercih ettikleri görülmektedir (%66).
Diyanet İşleri Başkanlığında görev almak ikinci tercihleridir (%56). İHL meslek dersleri öğretmenliği ve
akademisyenliği düşünenlerin oranı aynıdır (%48). Katılımcıların bir kısmı (%20), İlahiyat alanı dışında ya
da özel sektörde (%16) çalışmak istemektedir. Çalışmayı düşünmeyenlerin oranı oldukça düşüktür (%5).
Tablo 4. Öğrencilerin İlahiyat Programlarına İlgi Duyma Durumları
Anket İfadeleri
Katılım Düzeyi
Evet
Kararsızım
Hayır
Toplam
n
%
n
%
n
%
n
%
Dinimi daha doğru öğrenme ve yaşama isteği
etkili oldu.
351
78,0
47
10,4
52
11,6
450
100
İlahiyat alanındaki derslere olan ilgim etkili oldu.
281
62,4
80
17,8
89
19,8
450
100
İlahiyat alanına yönelik yeteneklerim etkili oldu.
222
49,3
108
24,0
120
26,7
450
100
Ailem veya benim için önemli olan yetişkinlerin
isteği ya da tavsiyeleri etkili oldu.
220
48,9
72
16,0
158
35,1
450
100
İleriki dönemlerde ilahiyat alanında bilimsel
çalışmalara ve faaliyetlere devam edebilme isteğim
etkili oldu.
209
46,4
92
20,4
149
33,1
450
100
Üniversite eğitimi süreçlerini deneyimleme isteğim
etkili oldu.
193
42,9
62
13,8
195
43,3
450
100
İstihdam alanlarına olan ilgim etkili oldu.
158
35,1
85
18,9
207
46,0
450
100
Okul, öğretmen ve arkadaş çevresinin etkisi oldu.
158
35,1
74
16,4
218
48,4
450
100
İstihdam güvencesine yönelik fikirler etkili oldu.
146
32,4
92
20,4
212
47,1
450
100
İlahiyatçı olmanın toplum nezdindeki itibarına
sahip olma isteğim etkili oldu.
135
30,0
70
15,6
245
54,4
450
100
Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı
Sistemindeki uygulamalar etkili oldu.
131
29,1
67
14,9
252
56,0
450
100
Diğer öğrenim alanlarına ya da mesleklere ilgimin
az oluşu etkili oldu.
124
27,6
74
16,4
252
56,0
450
100
Tablo 4’e göre öğrencilerin büyük çoğunluğu İlahiyat alanını, dinini doğru yaşamak ve öğrenmek
(%78) ve İlahiyat derslerine ilgi duyduğu (%62) için tercih etmiştir. Katılımcıların yarısı bu alanda yeteneği
olduğunu düşündüğü için (%49) ve ailesinin yönlendirmesiyle (%48) yüksek din öğretimi aldığını
belirtmiştir. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı sonucunda programa geldiğini belirtenler daha azdır
(%29).
Çalışmada Kişisel Bilgi Formunun yanı sıra “Akademik Güdülenme Ölçeği” ile “Kariyer Stresi
Ölçeği” araçlarından elde edilen veriler ve öğrencilerin İlahiyat programında bulundukları düzeye kadar
sahip oldukları genel not ortalama puanlarının verileri de analiz edilmiştir. Araştırmanın hipotezleri
doğrultusunda ulaşılan bulgular şöyledir:
Bazı Demografik Özelliklere Göre Katılımcıların Kariyer Streslerinin İncelendiği Bulgular
Araştırmanın bu başlığı altında katılımcıların cinsiyet durumlarına, sınıf düzeylerine ve ailelerinin
sosyoekonomik durumlarını algılama düzeylerine göre kariyer streslerinin birbirinden istatistiksel olarak
anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Elde edilen bulgular Tablo 5’te verilmiştir.
Tablo 5. Öğrencilerin Kariyer Stresleri Düzeylerinin Cinsiyet Durumları Açısından İncelenmesi
Ölçek Geneli ve Ölçeğin Alt
Boyutları
Bağımsız
Değişken
Düzeyi
n
Ort.
S.S.
S.D.
t
p
Kariyer Belirsizliği ve Bilgi
Eksikliği
Kadın
380
2,354
1,00424
448
1,311
,190
Erkek
70
2,181
1,06108
Dışsal Baskı
Kadın
380
1,926
,93656
448
-1,337
,182
Erkek
70
2,093
1,06762
İş Bulma Baskısı
Kadın
380
3,104
1,02100
448
3,792
,000
Erkek
70
2,600
1,02599
Genel
Kadın
380
2,493
,83572
448
1,838
,067
Erkek
70
2,289
,95154
p˂0,05
Öğrencilerin cinsiyet durumlarına göre kariyer streslerinin istatistiksel olarak birbirinden anlamlı bir
düzeyde değişip değişmediğini belirlemek üzere bağımsız örneklemler t testi yapılmıştır. Buna göre cinsiyet
durumlarına göre kariyer streslerinin genel ölçekte (t(448)= 1,838; p˃0,05), ölçeğin “kariyer belirsizliği ve
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
382
bilgi eksikliği” (t(448)= 1,311; p˃0,05) ile “dışsal baskı” (t(448)= -1,337; p˃0,05) boyutlarında birbirinden
anlamlı bir şekilde farklılaşmadığı, ancak “iş bulma baskısı” (t(448)= 3,792; p˂0,05) boyutunda farklılaştığı
tespit edilmiştir. İş bulma baskısı için grupların ortalama puanları dikkate alındığında, kadın öğrencilerin iş
bulma baskılarının erkek öğrencilere göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek olduğu
anlaşılmaktadır.
Tablo 6.1. Öğrencilerin Kariyer Streslerinin Sınıf Düzeyi Durumlarına Göre Betimsel İstatistikleri
Ölçek
Bağımsız Değişken Düzeyi
N
Ort.
S.S.
Kariyer Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
a) İkinci Sınıf
65
2,1877
,91762
b) Üçüncü Sınıf
199
2,3090
1,04031
c) Son Sınıf
186
2,3957
1,01688
Toplam
450
2,3273
1,01402
Dışsal Baskı
a) İkinci Sınıf
65
1,7769
,82930
b) Üçüncü Sınıf
199
1,9196
,96750
c) Son Sınıf
186
2,0484
,98486
Toplam
450
1,9522
,95875
İş Bulma Baskısı
a) İkinci Sınıf
65
2,7462
1,06642
b) Üçüncü Sınıf
199
2,9430
1,03372
c) Son Sınıf
186
3,2115
1,00139
Toplam
450
3,0256
1,03689
Genel
a) İkinci Sınıf
65
2,2731
,77993
b) Üçüncü Sınıf
199
2,4214
,87574
c) Son Sınıf
186
2,5710
,85110
Toplam
450
2,4618
,85684
Tablo 6.2. Öğrencilerin Kariyer Streslerinin Sınıf Düzeylerine Göre Farklılaşma Durumu
Ölçek
Varyans
Kaynağı
Kareler
Toplamı
s.d.
Kareler
Ortalaması
F
p
Anlamlı
Fark
Kariyer
Belirsizliği
ve Bilgi
Eksikliği
Gruplar arası
2,203
2
1,102
1,072
,343
—
Grup içi
459,470
447
1,028
Toplam
461,674
449
Dışsal Baskı
Gruplar arası
3,929
2
1,965
2,148
,118
—
Grup içi
408,793
447
,915
Toplam
412,723
449
İş Bulma
Baskısı
Gruplar arası
12,858
2
6,429
6,116
,002
c ile a,b
Grup içi
469,876
447
1,051
Toplam
482,734
449
Genel
Gruplar arası
4,857
2
2,429
3,342
,036
c ile a
Grup içi
324,790
447
,727
Toplam
329,648
449
p˂0,05
Tablo 6.1 ve Tablo 6.2 incelendiğinde katılımcıların sınıf düzeylerine “kariyer belirsizliği ve bilgi
eksikliği” (F(2, 447)=1,072; p˃0,05) ve “dışsal baskı” (F(2, 447)=2,148; p˃0,05) boyutlarında kariyer streslerinin
birbirinden istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmadığı, ancak hem genel olarak (F(2, 447)=3,342;
p<,05) hem de kariyer stresinin “iş bulma” boyutunun (F(2,447)=6,116; p<,05) istatistiksel olarak birbirinden
anlamlı düzeyde farklılaştığı saptanmıştır. Buna göre son sınıf öğrencilerin iş bulma baskılarının hem ikinci
hem de üçüncü sınıf öğrencilerinden anlamlı bir şekilde yüksek olduğu ve son sınıf öğrencilerinin genel
olarak da kariyer streslerinin ikinci sınıflardan yüksek olduğu tespit edilmiştir.
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
383
Tablo 7.1. Öğrencilerin Kariyer Streslerinin Ailelerinin Sosyoekonomik Durumlarını Algılama Düzeylerine Göre
Betimsel İstatistikleri
Ölçek
Bağımsız Değişken Düzeyi
N
Ort.
S.S.
Kariyer Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
a) Orta altı
75
2,5187
1,11594
b) Orta
279
2,3111
,98780
c) Orta üstü
96
2,2250
,99705
Toplam
450
2,3273
1,01402
Dışsal Baskı
a) Orta altı
75
2,4200
1,08674
b) Orta
279
1,9122
,91887
c) Orta üstü
96
1,7031
,84473
Toplam
450
1,9522
,95875
İş Bulma Baskısı
a) Orta altı
75
3,3000
1,09531
b) Orta
279
3,0173
1,00429
c) Orta üstü
96
2,8351
1,04839
Toplam
450
3,0256
1,03689
Genel
a) Orta altı
75
2,7333
,95794
b) Orta
279
2,4432
,82047
c) Orta üstü
96
2,3036
,83711
Toplam
450
2,4618
,85684
Tablo 7.2. Öğrencilerin Kariyer Streslerinin Ailelerinin Sosyoekonomik Durumlarını Algılama Düzeylerine Göre
Farklılaşma Durumu
Ölçek
Varyans
Kaynağı
Kareler
Toplamı
s.d.
Kareler
Ortalaması
F
p
Anlamlı
Fark
Kariyer
Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
Gruplar arası
3,824
2
1,912
1,867
,156
—
Grup içi
457,849
447
1,024
Toplam
461,674
449
Dışsal Baskı
Gruplar arası
22,815
2
11,408
13,078
,000
a ile b, c
Grup içi
389,908
447
,872
Toplam
412,723
449
İş Bulma
Baskısı
Gruplar arası
9,151
2
4,576
4,319
,014
a ile c
Grup içi
473,583
447
1,059
Toplam
482,734
449
Genel
Gruplar arası
8,028
2
4,014
5,579
,004
a ile b, c
Grup içi
321,620
447
,720
Toplam
329,648
449
p˂0,05
Tablo 7.1 ve Tablo 7.2 incelendiğinde katılımcıların sosyoekonomik düzeylerine göre hem genel
olarak (F(2, 447) =5,579; p<,05) hem de dışsal baskı (F(2,447)=13,078; p<,05) ve iş bulma baskısı
(F(2,447)=4,319; p<,05) boyutlarında kariyer streslerinin istatistiksel olarak birbirinden anlamlı düzeyde
farklılaştığı saptanmıştır. Sadece “kariyer belirsizliği ve bilgi eksikliği” (F(2, 447) =1,867; p˃0,05) boyutunda
istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşma olmadığı görülmüştür. Buna göre sosyoekonomik açıdan
kendisini ortalamanın altında gören öğrencilerin, dışsal baskı ve iş bulma baskısı hissetme düzeylerinin orta
ve orta üstü bir durumda kendilerini konumlandıran öğrencilere göre anlamlı bir düzeyde yüksek olduğu
ortaya çıkmıştır. Ayrıca orta altı sosyoekonomik durumu temsil eden öğrencilerin, genel olarak kariyer
streslerinin de diğer iki gruba göre belirgin bir şekilde yüksek olduğu belirlenmiştir.
Katılımcıların İlahiyat Alanına Yönelmelerinde, Programa İlgi Duyma ve Uygun Yeteneklere
Sahip Olma Durumları Açısından Kariyer Streslerinin İncelenmesi
Çalışmanın bu başlığı altında öğrencilerin İlahiyat fakültelerini tercih etme nedenleri, bu fakültelerden
beklentileri, memnuniyet düzeyleri ya da bu yönelimleriyle ne hedefledikleri ile mevcut kariyer stresleri
arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığı incelenmiştir. Nitekim kişinin gireceği yüksek öğretim
programına ilgisi, bu yöndeki potansiyeli veya kariyer hedeflerini belirleme farkındalığı, öğretim sürecindeki
kariyer stresini yönetmesi ile ilişkilidir. Elde edilen bulgular Tablo 8.1 ve 8.2’de verilmiştir.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
384
Tablo 8.1. Öğrencilerin İlahiyat Fakültesine Gelmeden Önce Bu Fakülteler Hakkında Yeterli ve Doğru Bilgiye Sahip
Olma Düzeylerine Göre Kariyer Streslerini Betimleyici İstatistikler
Ölçek
İlahiyat fakültesine gelmeden
önce bu fakültelerin amaçları,
programları, eğitim ve sosyal
ortamları, vb. konusunda yeterli
ve doğru bir bilgiye sahip olma
düzeyinizi nasıl
değerlendirirsiniz?
N
Ort.
S.S.
Kariyer Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
a) Zayıf Düzeyde
138
2,6971
1,12995
b) Orta Düzeyde
198
2,3212
,88200
c) İyi Düzeyde
114
1,8904
,90651
Toplam
450
2,3273
1,01402
Dışsal Baskı
a) Zayıf Düzeyde
138
2,0181
,98141
b) Orta Düzeyde
198
2,0189
,96478
c) İyi Düzeyde
114
1,7566
,90014
Toplam
450
1,9522
,95875
İş Bulma Baskısı
a) Zayıf Düzeyde
138
3,2850
,99903
b) Orta Düzeyde
198
3,0311
,98723
c) İyi Düzeyde
114
2,7018
1,08387
Toplam
450
3,0256
1,03689
Genel
a) Zayıf Düzeyde
138
2,7377
,91360
b) Orta Düzeyde
198
2,4737
,76892
c) İyi Düzeyde
114
2,1070
,80893
Toplam
450
2,4618
,85684
Tablo 8.2. Öğrencilerin İlahiyat Fakültesine Gelmeden Önce Bu Fakülteler Hakkında Yeterli ve Doğru Bilgiye Sahip
Olma Düzeylerine Göre Kariyer Streslerinin Farklılaşma Durumu
Ölçek
Varyans
Kaynağı
Kareler
Toplamı
s.d.
Kareler
Ortalaması
F
p
Anlamlı
Fark
Kariyer
Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
Gruplar arası
40,645
2
20,322
21,576
,000
Bütün
gruplar
arasında
Grup içi
421,029
447
,942
Toplam
461,674
449
Dışsal Baskı
Gruplar arası
5,844
2
2,922
3,210
,041
—
Grup içi
406,879
447
,910
Toplam
412,723
449
İş Bulma
Baskısı
Gruplar arası
21,249
2
10,625
10,291
,000
a ile a, b
Grup içi
461,484
447
1,032
Toplam
482,734
449
Genel
Gruplar arası
24,881
2
12,440
18,246
,000
Bütün
gruplar
arasında
Grup içi
304,767
447
,682
Toplam
329,648
449
p˂0,05
Tablo 8.1 ve Tablo 8.2 incelendiğinde, İlahiyat öğretimine başlamadan önce bu fakülteler hakkında
yeterli ve doğru bilgiye sahip olma durumlarına göre kariyer streslerinin hem genel olarak (F(2, 447) =18,246;
p<,05) hem de “kariyer belirsizliği ve bilgi eksikliği” (F(2, 447) =21,576; p<,05), “dışsal baskı” (F(2, 447)
=3,210; p<,05) ve “iş bulma baskısı” (F(2, 447) =10,291; p<,05) boyutlarında istatistiksel olarak birbirinden
anlamlı düzeyde farklılaştığı saptanmıştır. Buna göre İlahiyat öğretimi öncesi bu fakültelerin amaçları,
müfredatı, öğretim ve sosyal ortamları vb. konusunda yeterli ve doğru bilgiye zayıf düzeyde sahip olan
öğrencilerin bu yönde kısmen ya da iyi düzeyde yeterli olan öğrencilere göre kariyer streslerinin de anlamlı
düzeyde yüksek olduğu görülmektedir.
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
385
Tablo 9.1. Öğrencilerin İlgi ve Yetenekleri Doğrultusunda İlahiyat Fakültelerini Tercih Etme Durumlarına Göre Kariyer
Streslerini Betimleyici İstatistikler
Ölçek
İlahiyat alanına yönelmemde ilgi
ve yeteneklerim etkili oldu.
N
Ort.
S.S.
Kariyer Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
a) Hayır
120
2,6992
1,06048
b) Kararsızım
108
2,2870
0,94810
c) Evet
222
2,1459
0,96919
Toplam
450
2,3273
1,01402
Dışsal Baskı
a) Hayır
120
2,2688
1,09868
b) Kararsızım
108
1,9421
0,91688
c) Evet
222
1,7860
0,85342
Toplam
450
1,9522
0,95875
İş Bulma Baskısı
a) Hayır
120
3,2764
0,93198
b) Kararsızım
108
2,9784
1,04223
c) Evet
222
2,9129
1,06898
Toplam
450
3,0256
1,03689
Genel
a) Hayır
120
2,7863
0,86052
b) Kararsızım
108
2,4255
0,84349
c) Evet
222
2,3041
0,81585
Toplam
450
2,4618
0,85684
Tablo 9.2. Öğrencilerin İlgi ve Yetenekleri Doğrultusunda İlahiyat Fakültelerini Tercih Etmelerinin Kariyer Streslerini
Farklılaştırma Durumu
Ölçek
Varyans
Kaynağı
Kareler
Toplamı
s.d.
Kareler
Ortalaması
F
p
Anlamlı
Fark
Kariyer
Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
Gruplar arası
24,071
2
12,035
12,294
,000
a ile b, c
Grup içi
437,603
447
,979
Toplam
461,674
449
Dışsal Baskı
Gruplar arası
18,165
2
9,082
10,290
,000
a ile b, c
Grup içi
394,558
447
,883
Toplam
412,723
449
İş Bulma
Baskısı
Gruplar arası
10,607
2
5,304
5,021
,007
a ile c
Grup içi
472,127
447
1,056
Toplam
482,734
449
Genel
Gruplar arası
18,299
2
9,149
13,136
,000
a ile b, c
Grup içi
311,349
447
,697
Toplam
329,648
449
p˂0,05
Tablo 9.1 ve Tablo 9.2 incelendiğinde, katılımcıların ilgi ve yetenekleri doğrultusunda İlahiyat
fakültelerini tercih etme durumlarına göre kariyer streslerinin hem genel olarak (F(2, 447) =13,136; p<,05)
hem de “kariyer belirsizliği ve bilgi eksikliği” (F(2, 447) =12,294; p<,05), “dışsal baskı” (F(2, 447) =;10,290
p<,05) ve “iş bulma baskısı” (F(2, 447) =5,021; p<,05) boyutlarında istatistiksel olarak birbirinden anlamlı
düzeyde farklılaştığı saptanmıştır. Buna göre İlahiyat müfredatlarına ilgi duyduğu ve bu yönde yeteneğe
sahip olduğu için tercih etmeyenlerin bu yönde farkındalığa sahip olarak tercih edenlere göre kariyer
streslerinin de anlamlı düzeyde yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
386
Tablo 10.1. Öğrencilerin İlahiyat Programından Memnuniyet Durumlarına Göre Kariyer Streslerini Betimleyici
İstatistikler
Ölçek
İlâhiyat Lisans Eğitim Programını tercih etme sebebiniz
ve programda bulunmaya ilişkin güncel kanaatiniz nedir?
N
Ort.
S.S.
Kariyer Belirsizliği
ve Bilgi Eksikliği
a) İstemeyerek gelmiştim ve şimdi de memnun değilim.
27
3,4852
,91974
b) İstemeyerek gelmiştim, ama şimdi memnunum.
90
2,6544
,99235
c) İsteyerek gelmiştim, ama şimdi memnun değilim.
50
2,6660
1,09369
d) İsteyerek gelmiştim ve şimdi de memnunum.
283
2,0530
,88439
Toplam
450
2,3273
1,01402
Dışsal Baskı
a) İstemeyerek gelmiştim ve şimdi de memnun değilim.
27
2,8981
1,18739
b) İstemeyerek gelmiştim, ama şimdi memnunum.
90
2,1250
,86785
c) İsteyerek gelmiştim, ama şimdi memnun değilim.
50
2,5400
1,13991
d) İsteyerek gelmiştim ve şimdi de memnunum.
283
1,7032
,80709
Toplam
450
1,9522
,95875
İş Bulma Baskısı
a) İstemeyerek gelmiştim ve şimdi de memnun değilim.
27
3,6914
1,00608
b) İstemeyerek gelmiştim, ama şimdi memnunum.
90
3,2759
,89183
c) İsteyerek gelmiştim, ama şimdi memnun değilim.
50
3,4467
,85146
d) İsteyerek gelmiştim ve şimdi de memnunum.
283
2,8080
1,04887
Toplam
450
3,0256
1,03689
Genel
a) İstemeyerek gelmiştim ve şimdi de memnun değilim.
27
3,4296
,79666
b) İstemeyerek gelmiştim, ama şimdi memnunum.
90
2,7350
,76798
c) İsteyerek gelmiştim, ama şimdi memnun değilim.
50
2,8750
,85142
d) İsteyerek gelmiştim ve şimdi de memnunum.
283
2,2095
,76857
Toplam
450
2,4618
,85684
Tablo 10.2. Öğrencilerin İlahiyat Programından Memnuniyet Durumlarının Kariyer Streslerini Farklılaştırma Durumu
Ölçek
Varyans
Kaynağı
Kareler
Toplamı
s.d.
Kareler
Ortalaması
F
p
Anlamlı
Fark
Kariyer
Belirsizliği ve
Bilgi Eksikliği
Gruplar arası
72,859
3
24,286
27,858
,000
a ile b, c,d
d ile a, b,c
Grup içi
388,814
446
,872
Toplam
461,674
449
Dışsal Baskı
Gruplar arası
61,672
3
20,557
26,117
,000
a ile b, c,d
d ile a, b,c
Grup içi
351,051
446
,787
Toplam
412,723
449
İş Bulma
Baskısı
Gruplar arası
39,871
3
13,290
13,384
,000
d ile a, b,c
Grup içi
442,863
446
,993
Toplam
482,734
449
Genel
Gruplar arası
58,554
3
19,518
32,110
,000
a ile b, c,d
d ile a, b,c
Grup içi
271,094
446
,608
Toplam
329,648
449
p˂0,05
Tablo 10.1 ve Tablo 10.2 incelendiğinde, öğrencilerin İlahiyat programında bulunmaya ilişkin güncel
kanaatlerine göre kariyer streslerinin hem genel olarak (F(2, 447) =32,110; p<,05) hem de “kariyer belirsizliği
ve bilgi eksikliği” (F(2, 447) =27,858; p<,05), “dışsal baskı” (F(2, 447) =26,117; p<,05) ve “iş bulma baskısı”
(F(2, 447) =13,384; p<,05) boyutlarında istatistiksel olarak birbirinden anlamlı düzeyde farklılaştığı
saptanmıştır. Buna göre İlahiyat fakültelerine istemeyerek gelen ve bu yöndeki isteksizliği devam eden
öğrencilerin, isteyerek gelen ve bu kararından memnuniyeti devam eden öğrencilere göre kariyer
streslerinin de anlamlı düzeyde yüksek olduğu görülmektedir.
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
387
Kariyer Stresi İle Genel Akademik Başarı Arasındaki İlişkide Akademik Güdülenmenin Aracılık
Rolüne İlişkin Bulgular
2.4.1. H1: Öğrencilerin akademik güdülenme düzeyleri, kariyer belirsizliğine ve kariyer süreçlerine ilişkin
bilgi eksikliğine sahip olma durumları ile genel akademik başarıları arasındaki ilişkiye aracılık eder.
Şekil 2. Test Edilen Aracılık Modeli
Araştırmada, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin kariyer stresine neden olan bir faktör olarak kariyer
belirsizliğine ve kariyer süreçlerine ilişkin bilgi eksikliğine sahip olma düzeylerinin, İlahiyat öğretim
süreçlerindeki genel akademik başarı düzeylerine etkisinde akademik güdülenme durumlarının aracılık rolü
olup olmadığı test edilmek istenmiştir. Şekil 2’deki modele göre öğrencilerin kariyer belirsizliği ve kariyer
süreçlerine ilişkin bilgi eksikliği düzeylerinin, öncelikle akademik güdülenme düzeylerini etkilediği ve bu
ikili ilişkiden etkilenen akademik güdülenme durumunun öğrencilerin genel akademik başarıları üzerinde
de etkili olduğu düşünülmektedir. Başka bir ifadeyle öğrencilerin kariyer belirsizliği ve bilgi eksikliğine
sahip olma düzeylerinin genel akademik başarı düzeylerine etkisi, akademik güdülenmeleri vasıtasıyla
gerçekleşmektedir. Buna göre öğrencilerin kariyer belirsizliği ve kariyer süreçlerine ilişkin bilgi eksikliği
düzeyleri arttıkça akademik güdülenmelerinin zayıfladığı ve dolayısıyla genel akademik başarılarının da
zayıfladığı hipotezimiz doğrultusunda beklenmektedir. Hipotezi test etmek üzere Bootstrap yöntemini esas
alan regresyon analizi yapılmıştır. Bu amaçla yapılan analiz sonuçları Tablo 11’de verilmiştir.
Tablo 11. Aracılık Testine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları (N=450)
Sonuç Değişkenleri
M (Akademik Güdülenme)
Y (Genel Akademik Başarı)
Tahmin Değişkenleri
b
S.H.
b
S.H.
X (Kariyer Belirsizliği ve Bilgi
Eksikliği)
a
-.189***
.027
c
-.460***
.213
M (Akademik Güdülenme)
—
—
—
b
2.124***
.359
Sabit
İM
3,955***
.067
İY
5.018***
1.509
R2= .102
R2= .106
F(1; 448) = 50.810; p˂.001
F(2; 447) =26.621; p˂.001
Not. *** p˂.001; c: doğrudan etki; S.H.: Standart Hata. Standardize edilmemiş beta katsayıları (b) raporlanmıştır.
Tablo 11’de İlahiyat programına devam eden öğrencilerin kariyer belirsizliği ve kariyer süreçlerine
ilişkin bilgi eksikliğine sahip olma düzeylerinin, genel akademik başarıları üzerinde dolaylı bir etkisinin olup
olmadığını gösteren analiz sonuçları yer almaktadır. Tablodaki analiz sonuçları ve Boostrap tekniği ile elde
edilen güven aralığına göre öğrencilerin kariyer belirsizliği ve kariyer süreçlerine ilişkin bilgi eksikliğine
sahip olma düzeylerinin, genel akademik başarıları üzerinde dolaylı bir etkisinin olduğu saptanmıştır. Buna
göre öğrencilerin kariyer belirsizliği ve kariyer süreçlerine ilişkin bilgi eksiklikleri arttıkça akademik
güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel akademik başarılarını da düşürdüğü anlaşılmaktadır. Bir
diğer ifade ile akademik güdülenme değişkeninin, kariyer belirsizliği ve kariyer süreçlerine ilişkin bilgi
eksikliğine sahip olma durumu ile genel akademik başarı arasında aracılık ettiği tespit edilmiştir (b= -.402,
%95 GA [-.5882, -.2417]. Yüzdelik yöntem ile elde edilmiş Bootsrap alt ve üst güven aralığının 0 (sıfır)
değerinin kapsamadığı ve dolayısıyla araştırmanın alternatif hipotezinin doğrulandığı görülmektedir.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
388
2.4.2. H1: Öğrencilerin akademik güdülenme düzeyleri, kariyer süreçlerine ilişkin yaşadıkları dışsal çatışma
durumları ile genel akademik başarıları arasındaki ilişkiye aracılık eder.
Şekil 3. Test Edilen Aracılık Modeli
Araştırmada, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin kariyer stresine neden olan bir faktör olarak kariyer
süreçlerine ilişkin dışsal çatışma yaşama düzeylerinin, ilahiyat öğretim süreçlerindeki genel akademik başarı
düzeylerine etkisinde akademik güdülenme durumlarının aracılık rolü olup olmadığı test edilmek
istenmiştir. Şekil 3’teki modele göre öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin dışsal çatışma yaşama
durumlarının, öncelikle akademik güdülenme düzeylerini etkilediği ve bu ikili ilişkiden etkilenen akademik
güdülenme durumun öğrencilerin genel akademik başarıları üzerinde de etkili olduğu düşünülmektedir.
Başka bir ifadeyle öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin dışsal çatışma yaşama düzeylerinin genel akademik
başarı düzeylerine etkisi, akademik güdülenmeleri vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Buna göre öğrencilerin
kariyer süreçlerine ilişkin dışsal çatışmaya sahip olma düzeyleri arttıkça akademik güdülenmelerinin
zayıfladığı ve dolayısıyla genel akademik başarılarının da zayıfladığı hipotezimiz doğrultusunda
beklenmektedir. Hipotezi test etmek üzere Bootstrap yöntemini esas alan regresyon analizi yapılmıştır.
Analiz sonuçları Tablo 12’de verilmiştir.
Tablo 12. Aracılık Testine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları (N=450)
Sonuç Değişkenleri
M (Akademik Güdülenme)
Y (Genel Akademik Başarı)
Tahmin Değişkenleri
b
S.H.
b
S.H.
X (Dışsal Çatışma)
a
-.095***
.029
c
-,885***
.213
M (Akademik Güdülenme)
—
—
—
b
2.156***
.340
Sabit
İM
3.701***
.064
İY
5,563***
1.337
R2= .023
R2= .131
F(1; 448) = 10,630; p˂.001
F(2; 447) = 33,626; p˂.001
Not. *** p˂.001; c: doğrudan etki; S.H.: Standart Hata. Standardize edilmemiş beta katsayıları (b) raporlanmıştır.
Tablo 12’de yer alan İlahiyat programına devam eden öğrencilerin, kariyer süreçlerine ilişkin
yaşadıkları dışsal çatışma düzeylerinin genel akademik başarıları üzerinde dolaylı bir etkisinin olup
olmadığını gösteren analiz sonuçları ve Boostrap tekniği ile elde edilen güven aralığına göre öğrencilerin
dışsal çatışmaya sahip olma düzeylerinin, genel akademik başarıları üzerinde dolaylı bir etkisinin olduğu
görülmektedir. Buna göre öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin dışsal çatışma yaşama durumları arttıkça
akademik güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel akademik başarılarını da düşürdüğü
anlaşılmaktadır. Bir diğer ifade ile akademik güdülenme değişkeninin, kariyer süreçlerine ilişkin dışsal
çatışma yaşama durumu ile genel akademik başarı durumu arasında aracılık ettiği tespit edilmiştir (b= -.206,
%95 GA [-.3598, -.0740]. Yüzdelik yöntem ile elde edilen Bootsrap alt ve üst güven aralığının 0 (sıfır)
değerinin kapsamadığı ve dolayısıyla araştırmanın alternatif hipotezinin doğrulandığı belirlenmiştir.
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
389
2.4.3. H1: Öğrencilerin akademik güdülenme düzeyleri, iş bulma baskısına sahip olma durumları ile genel
akademik başarıları arasındaki ilişkiye aracılık eder.
Şekil 4. Test Edilen Aracılık Modeli
Araştırmada, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin kariyer stresine neden olan bir faktör olarak iş bulma
baskısına sahip olma durumlarının, ilahiyat öğretim süreçlerindeki genel akademik başarı durumlarına
etkisinde akademik güdülenme durumlarının aracılık rolü olup olmadığı test edilmek istenmiştir. Şekil
4’teki modele göre öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin iş bulma baskısına sahip olma düzeylerinin,
öncelikle akademik güdülenme düzeylerini etkilediği ve bu ikili ilişkiden etkilenen akademik güdülenme
değişkenin öğrencilerin genel akademik başarıları üzerinde de etkili olduğu düşünülmektedir. Başka bir
ifadeyle öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin iş bulma baskısına sahip olma düzeylerinin genel akademik
başarı düzeylerine etkisi, akademik güdülenmeleri vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Buna göre öğrencilerin
kariyer süreçlerine ilişkin iş bulma baskısına sahip olma düzeyleri arttıkça akademik güdülenmelerinin
zayıfladığı ve dolayısıyla genel akademik başarılarının da zayıfladığı hipotezimiz doğrultusunda
beklenmektedir. Hipotezi test etmek üzere Bootstrap yöntemini esas alan regresyon analizi yapılmıştır.
Analiz sonuçları Tablo 13’te verilmiştir.
Tablo 13. Aracılık Testine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları (N=450)
Sonuç Değişkenleri
M (Akademik Güdülenme)
Y (Genel Akademik Başarı)
Tahmin Değişkenleri
b
S.H.
b
S.H.
X (İş Bulma Baskısı)
a
-.110***
.027
c
-.415***
.201
M (Akademik Güdülenme)
—
—
—
b
2.236***
.347
Sabit
İM
3.847***
.086
İY
4.812***
1.475
R2= .036
R2= .106
F(1; 448) = 16,645; p˂.001
F(2; 447) = 26,407; p˂.001
Not. *** p˂.001; c: doğrudan etki; S.H.: Standart Hata. Standardize edilmemiş beta katsayıları (b) raporlanmıştır.
Tablo 13’te İlahiyat programına devam eden öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin iş bulma baskısına
sahip olma düzeylerinin genel akademik başarıları üzerinde dolaylı bir etkisinin olup olmadığını gösteren
analiz sonuçlarına yer verilmiştir. Tablodaki analiz sonuçları ve Boostrap tekniği ile elde edilen güven
aralığına göre öğrencilerin iş bulma baskısına sahip olma düzeylerinin, genel akademik başarıları üzerinde
dolaylı bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Buna göre öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin iş bulma
baskısını hissetme durumları arttıkça akademik güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel akademik
başarılarını da düşürdüğü anlaşılmıştır. Bir diğer ifade ile akademik güdülenme değişkeninin kariyer
süreçlerine ilişkin iş bulma baskısını hissetme durumu ile genel akademik başarı durumu arasında aracılık
ettiği tespit edilmiştir (b= -.245, %95 GA [-.4030, -.1161]. Yüzdelik yöntem ile elde edilmiş Bootsrap alt
ve üst güven aralığının 0 (sıfır) değerinin kapsamadığı ve dolayısıyla araştırmanın alternatif hipotezinin
doğrulandığı sonucuna ulaşılmıştır.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
390
2.4.4. H1: Öğrencilerin akademik güdülenme düzeyleri, kariyer stresi durumları ile genel akademik
başarıları arasındaki ilişkiye aracılık eder.
Şekil 5. Test Edilen Aracılık Modeli
Araştırmada, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin kariyer stresine sahip olma durumlarının, ilahiyat
öğretim süreçlerindeki genel akademik başarı durumlarına etkisinde akademik güdülenme durumlarının
aracılık rolü olup olmadığı test edilmek istenmiştir. Şekil 5’teki modele göre öğrencilerin kariyer stresine
sahip olma düzeylerinin, öncelikle akademik güdülenme düzeylerini etkilediği ve bu ikili ilişkiden etkilenen
akademik güdülenme değişkenin öğrencilerin genel akademik başarıları üzerinde de etkili olduğu
düşünülmektedir. Başka bir ifadeyle öğrencilerin kariyer stresine sahip olma düzeylerinin genel akademik
başarı düzeylerine etkisi, akademik güdülenmeleri vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Buna göre öğrencilerin
kariyer stresine sahip olma düzeyleri arttıkça akademik güdülenmelerinin zayıfladığı ve dolayısıyla genel
akademik başarılarının da zayıfladığı hipotezimiz doğrultusunda beklenmektedir. Hipotezi test etmek üzere
Bootstrap yöntemini esas alan regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları Tablo 14’te verilmiştir.
Tablo 14. Aracılık Testine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları (N=450)
Sonuç Değişkenleri
M (Akademik Güdülenme)
Y (Genel Akademik Başarı)
Tahmin Değişkenleri
b
S.H.
b
S.H.
X (Kariyer Stresi)
a
-.205***
.032
c
-.745***
.248
M (Akademik Güdülenme)
—
—
—
b
2.061***
.354
Sabit
İM
4,019***
.083
İY
6.001***
1.551
R2= .085
R2= .115
F(1; 448) = 41.644; p˂.001
F(2; 447) = 29.0233; p˂.001
Not. *** p˂.001; c: doğrudan etki; S.H.: Standart Hata. Standardize edilmemiş beta katsayıları (b) raporlanmıştır.
Tablo 14’te İlahiyat programına devam eden öğrencilerin, kariyer stresine sahip olma durumlarının
düzeylerinin genel akademik başarıları üzerinde dolaylı bir etkisinin olup olmadığını gösteren analiz
sonuçlarına yer verilmiştir. Tablodaki analiz sonuçları ve Boostrap tekniği ile elde edilen güven aralığına
göre öğrencilerin kariyer stresine sahip olma düzeylerinin genel akademik başarıları üzerinde dolaylı bir
etkisinin olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre öğrencilerin kariyer stresleri arttıkça akademik
güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel akademik başarılarını da düşürdüğü anlaşılmaktadır. Bir
diğer ifade ile akademik güdülenme değişkeninin kariyer stresine sahip olma durumu ile genel akademik
başarı durumu arasında aracılık ettiği tespit edilmiştir (b= -.428, %95 GA [-.6243, -.2466]. Yüzdelik
yöntem ile elde edilmiş Bootsrap alt ve üst güven aralığının 0 (sıfır) değerinin kapsamadığı ve dolayısıyla
araştırmanın alternatif hipotezinin doğrulandığı ortaya çıkmıştır.
Tartışma, Sonuç ve Öneriler
Araştırmada İlahiyat fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin, kariyer stresi düzeyleri belirlenmiş ve
bu stres düzeyinin araştırma kapsamına dâhil edilen bağımsız değişkenlere (cinsiyet, sınıf düzeyi,
sosyoekonomik düzey) göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Ayrıca İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin
kariyer stresleri düzeyleri ile genel akademik başarı ve akademik güdülenmeleri arasındaki ilişki de
incelenmiştir. Analiz sonuçlarına göre cinsiyet, sınıf düzeyi, sosyoekonomik düzey değişkenlerinin,
öğrencilerin kariyer stresleri üzerinde anlamlı farklılaşmaya neden olduğu ortaya çıkmıştır.
Araştırmada cinsiyet durumlarına göre kariyer streslerinin genel ölçekte, ölçeğin kariyer belirsizliği ve
bilgi eksikliği ile dışsal baskı boyutlarında birbirinden anlamlı bir şekilde farklılaşmadığı ancak iş bulma
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
391
baskısı boyutunda farklılaştığı ortaya çıkmıştır. İş bulma baskısı için grupların ortalama puanları dikkate
alındığında kadın öğrencilerinin iş bulma baskılarının erkek öğrencilere göre istatistiksel olarak anlamlı
düzeyde daha yüksek olduğu görülmüştür. Kadınların yüksek din öğretimde öğrenim görme oranları artsa
da bu durum istihdamlarıyla doğru orantılı bir şekilde gerçekleşmemektedir (Furat, 2012b, s. 190). Bu
durumun kız öğrencilerde daha fazla stres oluşturduğu ortaya çıkmıştır. İlahiyat fakültesi öğrencileriyle
yapılan bir araştırmada, bu sonuçtan farklı olarak erkek öğrencilerin iş bulamama ve işe girememe
kaygısının, kız öğrencilere göre daha fazla yoğunluk gösterdiği tespit edilmiştir (Kaya ve Varol, 2004, s. 53).
Ancak bu araştırmanın gerçekleştirildiği sürenin üzerinden oldukça uzun zaman geçmiştir. O dönemde
cinsiyet konusunda daha dengeli bir dağılımın olmasıyla söz konusu farklılık açıklanabilir.
Eğitim Fakültesi (Yılmaz, 2019, s. 97) ve Sağlık Bilimleri (Kahraman, 2023, s. 500) öğrencileriyle
yapılan araştırmalarda iş bulma baskısı alt boyutunda; Eğitim Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor
Yüksekokulu, Edebiyat Fakültesi ve Mühendislik-Mimarlık Fakültesi öğrencileriyle yapılan araştırmada
(Yaşar ve Turgut, 2019, s. 583) ise dışsal çatışma alt boyutunda kadınların sonuçlarının erkeklere göre
anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu bulgulanmıştır. Kadın öğretmen adaylarının atanma kaygılarının
erkeklerden daha yüksek olduğunu (Eskici, 2016, s. 374), kadın öğrencilerin KPSS ile ilgili daha fazla kaygı
yaşadıklarını (Çetin, 2013, s. 162), kadın öğretmen adaylarının daha fazla mesleki kaygı yaşadıklarını (Arslan
vd., 2023, s. 167) tespit eden araştırma sonuçları da bulunmaktadır. Çalışma sonuçlarından farklı olarak
Spor Bilimleri (Bozyiğit ve Gökbaraz, 2020, s. 193) ve Sınıf, Okul Öncesi, Türkçe, Sosyal Bilgiler,
Almanca, İngilizce, Fen Bilgisi, İlköğretim Matematik, Resim, Müzik, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri
Eğitimi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik öğretmenliği 4. sınıfta öğrenim gören öğretmen adayları (Tican,
2020, s. 2786) ve İşletme Bölümü (Bozkurt vd., 2020, s. 63) öğrencileriyle yapılan çalışmalarda, erkek
öğrencilerin kariyer stresleri daha yüksek bulunmuştur. Öğretmen adaylarıyla yapılan bir araştırmada
(Aküzüm vd., 2015, s. 337), erkek katılımcıların öğretmenlik mesleği alan bilgisi sınavından daha fazla kaygı
duydukları bulgulanmıştır. Spor Bilimleri (Çetinkaya, 2019, s. 33) ve Turizm öğrencileriyle (Turpcu ve
Akyurt, 2018, s. 376) yapılan araştırmalarda genel kariyer stresi ve alt boyutlarında kadınlar ve erkekler
arasında anlamlı bir farklılaşma olmadığı tespit edilmiştir. İlahiyat Fakültesi öğrencileriyle yapılan bir
araştırmada iş bulma açısından kadınlar ve erkekler arasında anlamlı bir farklılaşma olmadığı belirlenmiştir
(Musayev ve Akcan, 2022, s. 62). Bu araştırmadaki sonuçların kadınlar açısından farklılaşması hem
fakültelerde okuyan hem de araştırmaya katılan kadınların oran olarak daha fazla olması olabilir. Kadın
öğrencilerin erkeklere oranla daha fazla iş bulma baskısı yaşamasının olası sebebi, İlahiyat fakültelerinde
okuyan kadın öğrenci sayısının yüksek olmasıdır. Erkekler daha yüksek oranda Diyanet İşleri Başkanlığı
bünyesinde imam hatip olarak görev alabilme imkânına sahiptir. Öğretmen kadrolarında cinsiyet söz
konusu olmaksızın atama yapılırken, Diyanet İşleri Başkanlığı kadro alımlarında hizmet alanına göre
cinsiyet tercihi söz konusu olabilmektedir. Dolayısıyla iş bulma baskısı farklı düzeylerde hissedilmektedir.
Çalışmada katılımcıların sınıf düzeylerine göre hem genel olarak hem de dışsal baskı ve iş bulma
baskısı boyutlarında kariyer streslerinin istatistiksel olarak birbirinden anlamlı düzeyde farklılaştığı
saptanmıştır. Buna göre son sınıf öğrencilerinin dışsal baskısı ve iş bulma baskısını diğer sınıf
düzeylerinden anlamlı düzeyde daha yüksek hissettikleri ve genel olarak kariyer streslerinin diğer alt
sınıflardan anlamlı düzeyde belirgin olduğu görülmektedir. Bozyiğit ve Gökbaraz (2020, s. 191) da bu
çalışmanın bulgularına benzer şekilde öğrencilerin sınıf düzeyleri arttıkça iş bulma baskısı yaşadıklarını
tespit etmiştir. Çetinkaya (2019, s. 33), sınıf seviyesi arttıkça kariyer stresi ölçek geneli ve alt boyutlarında
anlamlı farklılık oluştuğunu belirlemiştir. Yılmaz (2019, s. 98), kariyer belirsizliği ve kariyer stresi açısından
1. sınıfta okuyan öğretmen adaylarının stres düzeyinin, son sınıflara göre yüksek olduğunu tespit etmiştir.
Atanma stresinin 1. sınıftan itibaren hissedildiğini gösteren araştırma sonuçları da bulunmaktadır (Eret
Orhan ve Ok, 2014, s. 83; Karataş ve Güleş, 2013, s. 105). Bununla birlikte 2. ve 3. sınıfların atanma
konusunda daha kaygılı olduğu bulgusu da bulunmaktadır (Arslan vd., 2023, s. 167). Bazı araştırmalarda ise
sınıf düzeyi ile kariyer stresi arasında anlamlı bir fark tespit edilmemiştir (Bozkurt vd., 2020, s. 63;
Gündoğdu, 2021, s. 56; Musayev ve Akcan, 2022, s. 62; Üzüm vd., 2018, s. 1649). Çalışmada sınıf düzeyi
arttıkça iş bulma baskısının arttığı sonucunun ortaya çıkması beklendik bir durumdur. Ancak dışsal
baskının azalması beklenirdi. Çünkü bireylerin yaşı ilerledikçe aileden bağımsızlaşmakta ve kendi kararlarını
alır hâle gelmektedirler. Dışsal çatışma öğrencilerin mezuniyetleri sonrasında ailelerin çocuklarından
garantili bir işe girme ya da çocuklarının yapmak istediklerini dikkate almama konusunda aile ve çevrenin
baskısını ifade etmektedir. Dışsal çatışmanın arttığı yönündeki bulgu, cinsiyet ve sosyoekonomik düzey
olmak üzere iki açıdan değerlendirilebilir. Bu hususta çalışmaya katılan kız öğrenci sayısının yüksekliği
sonucu etkilemiş olabilir. İlahiyat fakültesi öğrencilerinin ailelerinin dünya görüşleri ve kızlarını koruma
istekleri, bu baskının ortaya çıkmasında etkili olabilir. Bunun yanı sıra İlahiyat fakültesi öğrencilerinin
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
392
çoğunlukla yüksek olmayan sosyoekonomik duruma sahip olmasının, ailelerin çocuklarının işe girmeleri
konusundaki beklentilerini arttırdığı da söylenebilir. Çalışmaya katılan öğrencilerin çoğunluğu, ailelerinin
orta (%62) ve orta altı (%16) sosyoekonomik düzeyde olduğunu belirtmiştir. Katılımcılar ailelerinin orta
düzeyde olduğunu belirtse de tüm sosyoekonomik düzeyde olan ailelerin çocuklarının mezuniyetleri
sonrasında geçimlerini sağlama konusunda beklentilerinin olduğu söylenebilir.
Araştırmada sosyoekonomik açıdan kendisini ortalamanın altında gören öğrencilerin dışsal baskı ve iş
bulma baskısı hissetme düzeylerinin, orta ve orta üstü bir durumda kendilerini konumlandıran öğrencilere
göre anlamlı bir düzeyde yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca yine orta altı sosyoekonomik durumu
temsil eden öğrencilerin, genel olarak kariyer streslerinin de diğer iki gruba göre belirgin bir şekilde yüksek
olduğu görülmüştür. İlahiyat fakültesi öğrencileriyle yapılan araştırmalar öğrencilerin çoğunun ailelerinin
orta ve alt sınıfa mensup olduğunu ortaya koymaktadır (Erpay, 2019, s. 435; Kirman ve Apaydın, 2006, s.
110; Kirman ve Demir, 2018, s. 6; Koç, 2003, s. 33; Korkmaz, 2010, s. 174; Taştan vd., 2001, s. 176; Turan
ve Nazıroğlu, 2015, s. 468; Uçar, 2017, s. 126). İlahiyat fakültesi öğrencileriyle yapılan araştırmalarda
ailelerinin ekonomik düzeyi düştükçe öğrencilerin kaygı (Kaya ve Varol, 2004, s. 47) ve umutsuzluk (Şahin,
2002, s. 156) düzeylerinin yükseldiği ve öğretmen olma isteğinin arttığı (Taştan vd., 2001, s. 188), ailelerinin
sosyoekonomik düzeyi yükseldikçe öğrencilerin kaygı düzeylerinin azaldığı (Yıldız vd., 2007, s. 232) tespit
edilmiştir. Ayrıca ailenin gelir düzeyinin iş bulma kaygısı açısından anlamlı bir farklılaşma oluşturmadığını
tespit eden bir araştırma da bulunmaktadır (Musayev ve Akcan, 2022, s. 63).
Araştırmada öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin dışsal çatışma yaşama ve iş bulma baskısını
hissetme durumları arttıkça akademik güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel akademik
başarılarını da düşürdüğü anlaşılmıştır. Bir başka ifade ile akademik güdülenme değişkeninin kariyer
süreçlerine ilişkin dışsal çatışma yaşama ve iş bulma baskısı hissetme durumu ile genel akademik başarı
durumu arasında aracılık ettiği tespit edilmiştir. İlahiyat fakültesi öğrencileriyle gerçekleştirilen bir başka
araştırmada da benzer şekilde yüksek sosyoekonomik düzeyde olan öğrencilerin, akademik
güdülenmelerinin de yüksek olduğu belirlenmiştir (Şahin, 2002, s. 156).
İlahiyat fakültelerinin kontenjanları her geçen yıl artmaktadır. 2000 yılında 1273 olan kontenjan sayısı,
2005 yılında 567, 2010 yılında 6.631, 2015 yılında 16.216, 2020 yılına 19.364 olmuştur.
6
2023 yılında toplam
kontenjan
7
, 21.122’e ulaşmış bulunmaktadır (Rakamlarla İlahiyat Fakülteleri, t.y.). Bu kontenjanlara uzaktan
eğitim alan İlitam mezunları da eklendiğinde sayı daha da yükselmektedir. ÖABT alan sınavına katılan aday
sayıları tüm branşlar içinde en çok mezun veren fakültenin İlahiyat olduğunu ortaya koymaktadır (2023-
KPSS A Grubu ve Öğretmenlik (Genel Yetenek-Genel Kültür, Eğitim Bilimleri, Alan Bilgisi ve ÖABT) Sınav
Sonuçlarına İlişkin Sayısal Bilgiler, 2023). Niceliksel artış hem her bir üniversiteye verilen öğrenci sayısındaki
artıştan hem de yeni fakültelerin açılmasından kaynaklanmaktadır. 2008 yılında 23 olan fakülte sayısı, 2009
yılı itibariyle artmaya başlamış ve 2023 yılında 100’e ulaşmıştır (Rakamlarla İlahiyat Fakülteleri, t.y.). Öte
yandan KPSS’ye giren öğretmen adayı sayısı da yıldan yıla artmaktadır. 2023 yılı verilerine göre KPSS
ÖABT Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi oturumuna giren aday sayısı 56.935, KPSS ÖABT İmam-Hatip Lisesi
Meslek Dersleri oturumuna giren aday sayısı 43.194
8
olmuştur (2023-KPSS A Grubu ve Öğretmenlik (Genel
Yetenek-Genel Kültür, Eğitim Bilimleri, Alan Bilgisi ve ÖABT) Sınav Sonuçlarına İlişkin Sayısal Bilgiler, 2023).
KPSS’ye giren her 100 öğretmen adayından sadece 15’i atanabilmektedir (Yıllara Göre Öğretmen Atama
Sayıları, 2017). Bütün alanlardaki öğretmen atamaları kontenjanlarının ortalama %10’u DKAB bölümüne
aittir (Din Kültürü Atamaları %10 Seviyesini Koruyor, 2020). Yani atanan her 10 öğretmenden 1’i DKAB
öğretmenidir. Bununla birlikte DKAB bölümü atama sayısı olarak yüksek olup, her atama döneminde ilk 3
ya da 5’te yer almaktadır. DKAB öğretmeni olarak atanma sayısı yıllık ortalama 1.300 kişi civarındadır
(MEB Din Kült. ve Ahl.Bil. Öğretmenliği Yıllara Göre Öğretmen Atama Puanları, t.y.). İHL Meslek dersleri
öğretmenliği bölümü İlahiyat fakültesi mezunlarının bir diğer istihdam alanıdır. DKAB kadar olmamakla
birlikte bu alanda da atamalar yapılmaktadır. Ortalama yıllık 270 kişinin de bu alanda ataması yapılmaktadır
(MEB İ.H.L. Meslek Dersleri Öğretmenliği Yıllara Göre Öğretmen Atama Puanları, t.y.). Öğretmen olmak,
İlahiyat fakültesi mezunlarının öncelikli tercihidir. Bu araştırmaya katılan öğrencilerin çoğunluğu (%66)
DKAB öğretmeni olmak istediğini ifade etmiştir. İHL meslek dersleri öğretmeni olmak isteyenler (%48)
daha azdır. Literatürdeki araştırmalarda da benzer şekilde İlahiyat fakültesi öğrencilerinin çalışmak istediği
alanın ağırlıklı olarak öğretmenlik olduğu, din hizmetleri alanının tercih sıralamasında daha düşük oranlar
aldığı görülmektedir (Altaş, 2019, s. 190; Kaya ve Varol, 2004, s. 49; Koç, 2003, s. 55; Korkmaz, 2010, s.
6
1. ve 2. Öğretim toplam sayılarıdır.
7
1. ve 2. Öğretim, İngilizce ve Arapça programları toplam sayılarıdır.
8
Başvuru sayısı 52.775’dır.
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
393
192; Mehmedoğlu, 2000, s. 144; S. Özdemir, 2019, s. 21; Sayan, 2020, s. 292; Taştan vd., 2001, s. 187;
Uçar, 2017, s. 146). Bu araştırmada da öğrencilerin meslek öncelik sıralamasında öğretmenliğin ardından
din görevlisi olmak istedikleri belirlenmiştir.
Öğretmenlikten sonra katılımcıların çoğu (%56) Diyanet İşleri Başkanlığında görev almak istediğini
ifade etmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığında görev almak için yapılan Din Hizmetleri Alan Bilgisi Testi
(DHBT) Lisans oturumuna 2018 yılında 28.850 kişi başvurmuştur (2018 - DHBT Sonuçlarına İlişkin Sayısal
Bilgiler, 2018). 2020 yılındaki DHBT Lisans oturumuna 35.922 kişi katılmıştır (2020 DHBT’ye Kaç Kişi
Girdi?, 2021). Diyanet İşleri Başkanlığı, 2023 yılında lisans mezunu 1.500 İmam-Hatip, 80 Kur’an kursu
öğreticisi
9
aday din görevlisi (2023 Yılı Aday Din Görevlisi Sınav Duyurusu, 2023), 2022 yılında ise lisans
mezunu 1.300 KKÖ
10
ve 3.680 İmam-Hatip
11
aday din görevlisi (2022 Yılı Diyanet Akademisi Aday Din
Görevlisi (KKÖ, İ-H, M-K) Alımı, 2022) kontenjanı açıklamıştır. Atama verileri, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın
erkek personel ihtiyacının kadın personel ihtiyacının yaklaşık 3 katı olduğunu göstermektedir. Bununla
birlikte İlahiyat fakültelerinde okuyan erkek öğrenci sayısı gittikçe azalırken, kadın öğrenci sayısı
artmaktadır. İlahiyat fakültelerinde 2022-2023 eğitim-öğretim yılında 37.566 erkek öğrenciye karşılık 63.723
kadın öğrenci öğrenim görmektedir (Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, 2023). Kadın öğrenci sayısı,
erkeklerin yaklaşık iki katına ulaşmıştır. Kadın mezunlar, öğretmenlik mesleğine yöneldiğinde istihdam
imkânını erkeklerle paylaşırken, erkekler Diyanet İşleri Başkanlığında imam-hatip, müezzinlik, müftü gibi
erkeklere özgü görevlerde istihdam edilmektedir. Kadın mezunlar, Diyanet İşleri Başkanlığında Kur’an
kursu öğreticisi olarak görev alma imkânı bulsa da oranlar mezun sayısına istihdam imkânı karşılamada
yetersiz kalmaktadır. Dolayısıyla istihdam alanı ve cinsiyete göre fakültedeki öğrenci sayılarının dengesizliği
bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Programlardaki öğrenci yoğunluğu arttıkça mezunlar üzerindeki iş
bulma baskısı da artmaktadır. Dolayısıyla fakültelerde okuyan ya da mezun olan kadınların sayısı arttıkça iş
bulma baskısı da daha fazla hissedilir hâle gelmektedir.
Yapılan araştırmalar, İlahiyat fakültesi öğrencilerinin en çok iş bulamama/atanma kaygısı yaşadıklarını
tespit etmektedir (Erdoğan, 2021, s. 810; Kaya ve Varol, 2004, s. 51; Kirman ve Apaydın, 2006, s. 114;
Kirman ve Demir, 2018, s. 18; Koç, 2003, s. 54; Musayev ve Akcan, 2022, s. 65; Okumuş, 2007, ss. 70-71;
Özenç, 2017, s. 24; Uçar, 2017, s. 171). İş bulma baskısı sadece İlahiyat fakültesi mezunları için söz konusu
değildir. Literatürdeki araştırmalar tüm öğretmenlik bölüm mezunlarının aynı baskıyı hissettiklerini
göstermektedir. Öğretmen adaylarının %80’i KPSS ile atanma ve mesleki gelecekleri konusunda olumsuz
düşüncelere sahiptir (Şahin, 2011, s. 1174). Dolayısıyla öğretmen adaylarının başlıca stres kaynağı atanma
kaygısıdır (Akpınar, 2013, s. 234). Öğretmen adaylarının öğrencilerle baş etme, görev alacakları okulun
imkânları ve statü gibi mesleki kaygılardan ziyade atama sistemi konusunda kaygılanmakta, üstelik bu
kaygılar birinci sınıftan itibaren başlamaktadır (Eret Orhan ve Ok, 2014, s. 83). Öğretmen adaylarının çoğu
düşük ya da orta sosyoekonomik düzeye sahip ailelere sahiptir (Eret Orhan ve Ok, 2014, s. 87) ve
neredeyse tamamı (%90’ı) öğretmen olarak atanamadıklarında psikolojik, ekonomik, ailevi ve çevresel
baskı yaşayacaklarını, hayatlarının olumsuz etkileneceğini ve emeklerinin boşa gideceğini (Şahin, 2011, s.
1177) düşünmektedirler. Birinci sınıftan itibaren KPSS’nin öneminin farkında olan ve fakültedeki
derslerinin KPSS’ye hazırlamada yetersiz olduğunu düşünen öğretmen adayları, lisans eğitimlerine
yoğunlaş(a)mamakta ve eğitim süreçleri bu durumdan olumsuz etkilenmektedir (Karataş ve Güleş, 2013,
ss. 115-177). Ayrıca sınava hazırlanma süreci öğretmen adaylarının ders başarılarını, kültürel ve sanatsal
etkinliklere katılımlarını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkilemektedir (Gündoğdu vd., 2008, s. 43; Sezgin ve
Duran, 2011, s. 18). Diğer taraftan öğretmen adaylarının farklı istihdam alanlarına sahip olamamaları ve
devlet okulları dışında çalışma olanağının bulunmamasının yanı sıra alanlarında atama bekleyen öğretmen
adayı sayısının fazla olması da atanma ve iş bulma konusundaki kaygılarını arttırmaktadır (Yılmaz, 2019, s.
104). Adayların öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları değişmese de KPSS sınavı yüksek oranda kaygı
oluşturmaktadır (Memduhoğlu ve Kayan, 2017, s. 1276). Bazı araştırmalarda öğretmen adaylarının kaygı
düzeylerinin düşük, öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarının ise olumlu olduğu tespit edilmiştir (Doğan
ve Çoban, 2009, s. 165). Ancak bu araştırmaların daha önceki yıllarda gerçekleştirildiğinin altı çizilmelidir.
Mezun sayısının katlanarak artması ve sınırlı istihdam olanakları, İlahiyat öğrencileri ve öğretmen olmak
isteyen tüm adaylar için atanma sürecinin başlıca stres kaynağı olmasına neden olmakta, bu durum eğitim
süreçlerini, güdülenmelerini ve fakültedeki başarılarını etkilemektedir.
9
10 Müezzin-Kayyım, 70 Hafız Kur’an Kursu Öğreticisi (40’ı kadın ve 30’u erkek), 10 Kur’an Kursu Öğreticisi (İşitme ve Görme
Engelli öğrenciler için).
10
700 lisans mezunu, 600 lisans mezunu+hafız kadın Kur’an Kursu Öğreticisi.
11
Ayrıca 5 Müezzin-Kayyım.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
394
Araştırmada öğrencilerin kariyer stresleri arttıkça akademik güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun
genel akademik başarılarını da düşürdüğü saptanmıştır. Ayrıca öğrencilerin kariyer süreçlerine ilişkin iş
bulma baskısını hissetme durumları arttıkça akademik güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel
akademik başarılarını da düşürdüğü sonucuna ulaşılmıştır. Bir diğer ifade ile akademik güdülenme
değişkeninin kariyer stresine sahip olma durumu ile genel akademik başarı durumu arasında aracılık ettiği
tespit edilmiştir. Öğrencilerin yapacakları işe yani öğrenmeye yönelik güdülenmelerinin yüksek olması
okula daha iyi odaklanmalarını ve hedeflerini kararlaştırmalarını sağlamaktadır (Akbay ve Gizir, 2010, s.
72). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin akademik başarılarını artırmak için sadece bilginin aktarılması yeterli
değildir, aynı zamanda öğrencilerin motivasyonlarını da arttırmak gerekmektedir (Aktaş, 2017, s. 1378).
İlahiyat fakültesi öğrencileriyle gerçekleştirilen bir araştırmada öğrencilerin gelecek endişesi ile oluşan
motivasyon eksikliğinin ders çalışma düzenlerini etkilediği belirlenmiştir (Kirman ve Apaydın, 2006, s.
100). Koç’un (2003, s. 41) araştırmasında her 5 ilahiyat öğrencisinden 1’i, alanı benimsemeye yönelik moral
ve motivasyonu sağlayıcı etkinliklerin artırılmasını istediklerini belirtmiştir.
Literatürdeki araştırmalar akademik güdülenmenin akademik başarıyı etkilediğini ortaya koymaktadır
(Aydın, 2010, s. 73; Ergin ve Karataş, 2018, s. 877). Kaygı düzeyi yükseldikçe akademik güdülenme
düzeyinin düştüğü de tespit edilmiştir (Yıldız vd., 2007, s. 229). Çetinkaya (2019, s. 33) araştırmasında
katılımcıların akademik motivasyonları ile kariyer stresi düzeyleri arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki
tespit etmiştir. Benzer şekilde Gündoğdu (2021, s. 59) da akademik başarının en önemli yordayıcısının
kariyer stresi olduğunu, Güler ve arkadaşları (2023, s. 162) akademik başarı ile kariyer stresinin, iş bulma
baskısı alt boyutu arasında anlamlı bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. İşletme Fakültesi öğrencileriyle
yapılan bir araştırmada da öğrencilerin kariyer stresi ile başarı odaklı motivasyonları arasında anlamlı bir
ilişki olduğu belirlenmiştir (Bozkurt vd., 2020, s. 63). Fen Bilimleri öğretmen adaylarıyla yapılan bir
araştırmada da (Sadıkoğlu vd., 2018, s. 636) akademik seviyesi yüksek olanların mesleki kaygılarının düşük
olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Aktaş (2017), İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin akademik güdülenme ve
akademik öz yeterlik düzeyleri arasında anlamlı ilişki olduğunu, öğrencilerin akademik güdülenme düzeyleri
arttıkça akademik öz yeterlik düzeylerinin de arttığını tespit etmiştir. Akademik güdülenme, akademik öz
yeterliği yordamaktadır ve bu durum bireyleri akademik başarıya ulaştırmada etkilidir (Özgenel ve Deniz,
2020, s. 143). İlahiyat fakültesi öğrencileriyle yapılan bir başka araştırmada yüksek din öğrenimi gören
öğrencilerin akademik öz yeterliklerinin de düşük düzeyde olduğunu ortaya koymuştur (Sayan ve
Tavukçuoğlu, 2020, s. 851). Eğitim fakültesi öğrencileriyle yapılan araştırmalarda öğrencilerin akademik
güdülenmelerinin düşük (Özgenel ve Deniz, 2020, s. 138) ve orta (Ömür ve Nartgün, 2013, s. 47) düzeyde
olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin akademik motivasyonları özgüvenlerini artırmakta, alanıyla ilgili
akademik işleri başarma duyguları akademik öz yeterlik algılarını olumlu yönde etkilemektedir (Sayan ve
Tavukçuoğlu, 2020, ss. 851-852). Literatürdeki araştırmalara benzer şekilde bu araştırmada öğrencilerin
kariyer stresi arttıkça motivasyonlarının düştüğü ve bu durumun da onların akademik başarılarını etkilediği
sonucuna ulaşılmıştır.
Araştırmada İlahiyat alanına ilgi duyduğu ve bu yönde yeteneğe sahip olduğu için tercih edenlerin ve
tercihlerinden önce fakülte hakkında yeterli bilgiye sahip olanların kariyer streslerinin de anlamlı düzeyde
düşük olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Ayrıca İlahiyat fakültelerine istemeyerek gelen ve bu yöndeki
isteksizliği devam eden öğrencilerin, isteyerek gelen ve bu kararından memnuniyeti devam eden öğrencilere
göre kariyer streslerinin de anlamlı düzeyde yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yüksek din öğrenimi alan
öğrencilerle yapılan bu araştırmada öğrencilerin çoğunluğunun (%59) İlahiyat alanını ve okudukları
fakülteyi isteyerek tercih ettikleri ortaya konulmuştur. Koç’un araştırmasında İlahiyat programında okuyan
öğrencilerin %48’inin isteyerek, %49’unun istemeyerek fakülteye geldiği, ancak sonuç olarak %71’inin
fakültede okumaktan memnun olduğu, %27’sinin ise memnun olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (Koç, 2003,
s. 37). Literatürdeki araştırmalar İlahiyat öğrencilerinin çoğunluğunun fakültelerini bilinçli olarak tercih
ettiklerini ortaya koymaktadır (Çakmak ve Uzunpolat, 2022, s. 842; Kirman ve Demir, 2018, s. 9;
Korkmaz, 2010, s. 185; Okumuş, 2007, s. 72; Özenç, 2017, s. 11; Sayan ve Tavukçuoğlu, 2020, s. 841;
Uçar, 2017, s. 143). Fakülteye isteyerek ve severek gelmenin fakülte memnuniyetini etkilediği tespit
edilmektedir (Korkmaz, 2010, s. 194). Bu çalışmada öğrencilerin çok büyük çoğunluğu (450 katılımcının
373’ü) okudukları bölümden memnun olduğunu belirtmiştir. İlahiyat öğrencileriyle yapılan araştırmalarda
da benzer sonuçlara ulaşılmıştır (İnan, 2019, s. 17; Kaymakcan vd., 2011, s. 117; Koç, 2003, s. 38;
Korkmaz, 2010, s. 193; Okumuş, 2007, s. 70; Özenç, 2017, s. 25; Taştan vd., 2001, s. 184; Turan ve
Nazıroğlu, 2015, s. 474). Bir çalışmada öğrencilerin fakülteden memnuniyet düzeyinin yüksek olması ile
gelecek beklentileri arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir (Ay, 2020, s. 756).
Literatürdeki bazı araştırmalarda ise öğrencilerin fakültedeki eğitim ve öğretimden memnun olmadıkları,
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
395
beklentilerinin karşılanmadığını ifade ettikleri görülmektedir (Mehmedoğlu, 2000, s. 133; Sayan ve
Tavukçuoğlu, 2020, s. 841).
Öğretmen adaylarıyla yapılan bir araştırmada bölümünü isteyerek tercih etme ve ileride bölümüyle
ilgili bir alanda çalışmayı istemenin bölüm memnuniyetinin en önemli yordayıcısı olduğu tespit edilmiştir
(Hasret, 2019, s. 52). Literatürdeki araştırmalar öğretmenlik mesleğini kendi isteğiyle seçen öğretmen
adaylarının mesleğe ve geleceklerine dair bakış açılarının daha olumlu olduğunu (Bozdoğan vd., 2007, s. 92;
Saracaloğlu vd., 2009, s. 49; Eret Orhan ve Ok, 2014, 85; Bursal ve Buldur, 2016, s. 365; Gümrükçü Bilgici
ve Deniz, 2016, s. 63; Demirbaş vd., 2023, s. 46; Üstüner vd., 2009, s. 152) ve daha az stres yaşadıklarını
(Akpınar, 2013, s. 235) ortaya koymaktadır. Konuyla ilgili araştırmalarda, öğretmenlik mesleğini bilinçli
olarak tercih edenlerin oranının yüksek olduğu ve her 3 öğretmenden 2’sinin ilk tercihinin öğretmenlik
olduğu (TEDMEM, 2019, s. 38), alana ilgi duyduğu ve öğretmen olmak istediği için öğretmenliğe kendi
isteğiyle yöneldiğini ifade edenlerin daha fazla olduğu (Şahin, 2011, s. 1175) bulgularının yanı sıra
öğretmenlik mesleğinin öncelikli olarak tercih edilmediği ve ideal bir meslek olarak görülmediği (Bursal ve
Buldur, 2016, s. 352), öğretmenlik programına yerleşenlerin yarısının imkânları olsa bu mesleği
seçmeyecekleri (Şahin, 2011, s. 1171), bu alana sınavda ek puan alma ve çalışma koşullarının rahatlığı
nedeniyle yöneldikleri (Eret Orhan ve Ok, 2014, s. 81) şeklinde tespitler de bulunmaktadır. Diğer taraftan
bazı araştırmalarda da öğretmen adaylarının en çok iş imkânlarının güvenceli ve daha rahat oluşu gibi
nedenlerle çıkarcı olarak, sınav puanı ve aile etkisi gibi nedenlerle dışsal olarak, mesleği ideal görme ve
çocuk sevgisi gibi nedenlerle içsel olarak ve mesleğin saygınlığı ve topluma hizmet gibi nedenlerle özgeci
güdülerle bölüm seçtikleri tespit edilmiştir (Çermik vd., 2010, s. 206; Kılıç, 2022, s. 41; Özsoy vd., 2010, ss.
918-919; Yüce vd., 2013, s. 299). Öğretmenlik mesleğinin seçiminde hem içsel hem de dışsal faktörlerin
etkili olduğu ortaya konulmaktadır. Ayrıca literatürdeki çalışmalarda, kapsamında öğretmenlik alanı
bulunduran İlahiyat eğitimine yönelmede, öğretmen olma gerekçesi de ön planda olmakla birlikte dini daha
iyi öğrenmek gerekçesinin de etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Erpay, 2019, s. 435; Korkmaz, 2010, s.
187; Mehmedoğlu, 2000, s. 131; Okumuş, 2007, s. 72; Özenç, 2017, s. 11; Taştan vd., 2001, s. 186). Bu
gerekçeler içsel nedenler olarak değerlendirilebileceği gibi toplumsal yönleri de olan gerekçeler olarak da
değerlendirilebilir.
Çalışmada öğrencilerin kariyer belirsizliği ve kariyer süreçlerine ilişkin bilgi eksiklikleri arttıkça
akademik güdülenmelerinin düştüğü ve bu durumun genel akademik başarılarını da düşürdüğü
anlaşılmıştır. Akademik güdülenme değişkeninin kariyer belirsizliği ve kariyer süreçlerine ilişkin bilgi
eksikliğine sahip olma durumu ile genel akademik başarı arasında aracılık ettiği de tespit edilmiştir.
Türkiye’deki dinî yükseköğretim kurumlarının çok amaçlı öğretim programına sahip olması ciddi bir sorun
olarak nitelendirilmektedir (Doğan ve İpek, 2022, s. 204). Bu durum İlahiyat öğrencileriyle yapılan
araştırmalarda öğrencilerin okudukları program hakkında değerlendirmelerinde de görülmektedir. Konuyla
ilgili araştırmalarda öğrencilerin programın kendilerine amaç vermediğini dile getirdikleri ve hangi göreve
hazırlandıklarını bilmedikleri için ne yapacakları konusunda belirsizlik ve kararsızlık yaşadıkları (Koç, 2003,
s. 39), programdaki belirsizliği algıladıkları ve buna bağlı olarak motivasyonlarını kaybettikleri (Çinemre,
2019, s. 284) tespit edilmiştir. Tek tip programla farklı hizmet alanlarına göre öğrencileri yetiştirmeye
çalışmak bir yandan öğrencilerin ders yüklerini arttırırken diğer yandan uzmanlaşmalarını zorlaştırmaktadır
(Doğan ve İpek, 2022, s. 205). İlahiyat lisans eğitiminde mezunların aslında farklı bilgi ve beceri gerektiren
alanlarda istihdam edilmelerine karşın tek bir program uygulanmasının beraberinde getirdiği sıkıntılar,
bilimsel toplantılarda ve çalışmalarda da yoğun bir şekilde ele alınmıştır (Akyürek, 2015; Altaş, 2019, s. 184;
Aşıkoğlu, 2005, 2009, 2014, s. 230; Aydın, 1995, 2003, 2004; Buyrukçu, 2004; Doğan, 2019, s. 130; Doğan
ve İpek, 2022; Furat, 2012a; Gözütok, 2004; Kaya, 2004; Kılavuz, 2004; Koç, 2004; Köylü, 2013;
Nazıroğlu, 2019, s. 145; S. Özdemir, 2013; Özdemir, 2004; Tosun ve Doğan, 2004; Türkiye’de Yüksek Din
Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu: 16-17 Ekim 2003; Yüksek Öğretimde Din
Bilimleri Öğretimi Sempozyumu: 21-23 Ekim 1987; Yapıcı, 2014; Aşıkoğlu, 2015; Bayraktar, 2015; Ev, 2012,
2015; Gürer, 2015; Kayadibi, 2015; Öcal, 2015). Bu çalışmalarda lisans programının çeşitlenmesi yönünde
öneriler geliştirilmiştir. Dolayısıyla İlahiyat/İslami İlimler programının bilimsel gerekçelere uygun şekilde
istihdam alanlarıyla uyumlu hale nasıl getirilebileceği ve bu şekildeki uygulamaların avantajlarının yanı sıra
dezavantajlarının nasıl minimize edileceği ve alternatif formüllerin geliştirilmesinin bir ihtiyaç olduğu
söylenebilir.
Öğretim süreçleri bütün yükseköğretimde öğrencilerin, kariyer eğilimi ve stresini etkilemektedir.
Örneğin fakülte ve öğrenci sayılarındaki artış, istihdam, müfredat, akademik yapılanma, ikinci öğretim,
uzaktan öğretim ve benzeri pek çok problem üniversite içinde yer alan bütün akademik disiplinlerin
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
396
karşılaştığı problemlerdendir. Bununla birlikte bazı disiplinlerin kendine özgülüğünden kaynaklanan
faktörler de öğrencilerin kariyer eğilimi ve stresini etkileyebilmektedir. İlahiyat eğitimi hem kapsamı hem
toplum ve diğer alanlarla ilişkisi açısından bu tür disiplinlerdendir.
İlahiyat fakültesi mezunlarının görev kapsamı günümüzde oldukça genişlemiştir. Din hizmeti, vaizlik,
müftülük ve imam-hatiplik gibi temel din hizmetleri ve öğretmenlik ve akademisyenlik gibi eğitim öğretim
hizmetleri alanlarının sınırlarını çoktan aşmıştır. Toplumsal gelişmelerle birlikte belirtilen alanların dışında
özel din hizmeti alanları da ortaya çıkmıştır. Diplomasını aldığı alanın gerektirdiği yetkinliklere sahip olarak
mezun olan biri, alanının temel problemlerine hâkim olmakta ve bu problemlere çözüm önerileri
üretebilecek becerileri de kazanmaktadır. Ancak bugün ilahiyat fakültelerinde uygulanmakta olan tek tip
öğretim programıyla özel din hizmeti alanları bir tarafa, temel din hizmeti ve eğitim öğretim hizmeti
alanlarına yönelik donanımlı mezunların yetiştirilip yetiştirilmediği dahi bir tartışma konusudur. Herhangi
bir yükseköğretim kurumundan alanıyla ilgili bilgi, beceri ve yetkinlikleri kazanarak mezun olan bir kişinin
kariyer stresi yaşaması olasılığı daha düşüktür. Ancak öğrencinin dâhili olduğu öğretim programında
kariyer belirsizliğiyle karşılaşması, kariyer stresi yaşamasına neden olabilmektedir. Bu durum, öğrencinin
akademik başarısızlığa uğraması riskini de arttırabilmektedir. Bu durum, mezunlarda kendilerine
güvensizlik duygusunun oluşmasına neden olabilmektedir. Ancak İlahiyat fakültelerinin hiçbirinde -farklı
dillerde aynı programın uygulanması da dahil olmak üzere- spesifik bir alana yönelik bir öğretim programı
uygulanmamaktadır. Bazı fakültelerde istihdam alanlarından biri olan dini danışmanlık ile ilgili tezsiz
yüksek lisans programları bulunsa da bu programlar lisansüstü eğitim düzeyinde yer almaktadır. Dolayısıyla
İlahiyat fakültesi öğrencisi, mezuniyet sonrasında istihdam edileceği alana yönelik bir eğitim almamaktadır.
Başka bir ifadeyle öğrencinin mezun olduktan sonra ne iş yapacağı tam olarak belli değildir ve yapabileceği
işlere yönelik özel bir donanımı bulunmamaktadır.
Sonuç olarak bu çalışmada araştırma bulgularından hareketle, İlahiyat fakültesi öğrencilerinin
kariyerlerini netleştirememeleri ve kariyerleri konusunda yeterince bilgilendirilmemelerinin eğitimlerini
etkilediği, eğitimlerinde istenilen verimin alınamamasına neden olduğu ve akademik güdülenmeye bağlı
olarak akademik başarılarının düştüğü sonucuna ulaşılmıştır. Bütün yükseköğretim alanlarında olduğu gibi
İlahiyat alanındaki öğrencilerin de tercih ettikleri alana gelmeden önce okuyacağı alanla ilgili yeterli ve
doğru bilgiye sahip olma düzeyleri, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda okudukları alanları seçmeleri, öğretim
programından memnun olma durumları, kariyer streslerini ve akademik güdülenmelerini etkilemektedir.
Dolayısıyla bütün alanlarda olduğu gibi İlahiyat alanında da öğrencilerin kariyer streslerini arttıran
durumların tespiti ve bu problemleri azaltacak çözümlerin üretilmesi bir ihtiyaç olarak durmaktadır.
Çalışma kapsamında elde edilen bulgular dikkate alındığında öğretim süreçlerinin kariyer eğilimi ve stresi
ile ilişkisi açısından aşağıda yer alan öneriler sunulmuştur:
İlahiyat fakültelerinin amacı ve ilahiyatçı kimliği hususundaki belirsizliğin giderilerek net tanımlar
yapılması ve ilahiyat öğrencisinin bu doğrultuda yetiştirilebilmesi için bütün öğretim süreçlerinin
düzenlenmesi öncelikli yapılması gereken çalışmalardandır.
İlahiyat fakültesi mezunlarının istihdam alanları her geçen gün çeşitlenmektedir. Dolayısıyla tek bir
program ile farklı istihdam alanlarının talep ettikleri yeterlikleri kazandırmak mümkün
gözükmemektedir. Bunun için öncelikle mezunların genel ve özel istihdam alanları belirlenmelidir.
Bu çerçevede;
- İlahiyat fakültelerinin öğretim programları, programın hedefleri, üzerine dayandığı temel ilkeler,
uygulama esasları vb. unsurları içerecek şekilde geliştirilmelidir.
- Hedeflerle birlikte öne çıkarılacak beceriler ve bu becerilerin kazandırılması için neler
yapıldığı/yapılması gerektiği geliştirilen programlarda belirtilmelidir.
- DKAB öğretmenliği yanında seçmeli din ve ahlak alanı derslerinin öğretmen yeterlikleri de
düşünülmelidir.
- İHL Meslek dersleri öğretmenliği yeterlikleri ayrıca hesaba katılmalıdır.
- Diyanet İşleri Başkanlığı’nın sunduğu din hizmetleri ve yaygın din eğitimi yeterlikleri birlikte veya
ayrı ayrı düşünülebilir.
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
397
- Cezaevleri, çocuk esirgeme kurumları, sevgi evleri, yaşlı bakım evleri, hastaneler gibi kurumlardaki
dini-manevi destek hizmetleri için ihtiyaç duyulan elemanları yetiştirecek programların da
düşünülmesi gerekir.
- Yapılacak tüm değişikliklerde ilahiyat eğitiminin “yüksek diniyyat mütehassısları” yetiştirme
misyonuyla birlikte ilahiyat eğitiminin istihdama göre yapılanması ile ilgili çalışmalar ve tecrübeler
göz önüne alınmalı, ilahiyat eğitimi farklı programlar uygulayabilen bir yapılanmaya
kavuşturulmalıdır.
İstihdam konusundaki çalışmaların, İlahiyat fakültesi mezunlarının istihdam alanları olan Milli
Eğitim Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı başta olmak üzere bütün kurumlarla işbirliği içinde
gerçekleştirilmelidir.
Bu çerçevede Lisans programlarının istihdam alanlarına göre çeşitlendirilmesi, yatay ve dikey
hareketliliğe imkân sağlanması, çift anadal imkânıyla birden fazla programı tamamlama imkânı
sağlanması öğrencinin kariyer süreçlerini yapılandırmasına olumlu katkı sağlayacaktır.
İlahiyat eğitiminin üniversite içinde yer almasının anlamına uygun olarak yerelden evrensele
yönelik bir anlayışın bütün öğretim süreçlerinde benimsenmesi istihdam alanlarının çeşitlenmesine
ve kariyer planlamasına olumlu katkı sağlayacaktır.
İlahiyat fakültelerinde öğrencilerin okula ve öğrenmeye karşı güdülenmelerini arttırmaya katkı
sağlayıcı ders dışı etkinlikler yapılması eğitim süreçlerine olumlu katkı sağlayacaktır.
İlahiyat fakültelerinde öğrencilerin kariyer planlamalarını destekleyici rehberlik çalışmaları
yapılması eğitim süreçlerine olumlu katkı sağlayacaktır.
İlahiyat fakültesi lisans programlarındaki öğrenci sayılarının makul bir seviyeye çekilmesi
öğrencilerinin kariyer planlamaları açısından olumlu katkı sağlayacaktır.
İlahiyat fakültelerine daha çok yönelim gösteren profil olması açısından imam hatip okullarında
İlahiyat programlarının amaçlarını, programlarının kazandırdığı bilgi, beceri ve yetkinlik alanlarını,
istihdam alanlarını tanıtıcı faaliyetlerin arttırılması, öğrencinin kariyer yönelimini olumlu etkilemesi
açısından katkı sağlayacaktır.
Etik Beyan
“İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi” başlıklı
çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde
herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme
için gönderilmemiştir. Gerekli olan etik kurul izinleri Yalova Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik
Kurulu’nun 22.06.2023 tarih ve 2023/75 sayılı toplantısında alınmıştır.
Araştırmacıların Katkı Oranı Beyanı
Yasemin İpek %35, Sümeyra Arıcan %35, Recai Doğan %30.
Çatışma Beyanı
Araştırmacıların araştırma ile ilgili diğer kişilerle çıkar çatışması bulunmamaktadır.
Teşekkür
Makalenin veri toplama sürecinde desteklerini gördüğümüz çeşitli üniversitelerde görev yapan
meslektaşlarımıza teşekkür ediyoruz.
Kaynakça
Akbay, S. E.ve Gizir, C. A. (2010). Cinsiyete göre üniversite öğrencilerinde akademik erteleme davranışı: Akademik
güdülenme, akademik özyeterlik ve akademik yükleme stillerinin rolü. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,
6(1), 60-78.
Akpınar, B. (2013). Öğretmen adaylarının stres düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından analizi. Dicle Üniversitesi Ziya
Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 229-241.
Aktaş, H. (2017). Akademik güdülenme ile akademik özyeterlik arasındaki ilişki: İlahiyat Fakültesi öğrencileri üzerine
ampirik bir araştırma. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1376-1398.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
398
Aküzüm, C., Demirkol, M., Ekici, Ö.ve Talu, M. (2015). Öğretmen adaylarının KPSS öğretmenlik alan bilgisi sınavına
ilişkin görüşleri. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 6(18), 331-344.
Akyürek, S. (Ed.). (2015). Bugünün ilahiyatı nasıl olmalı? Sorunlar ve çözümleri. Ensar Neşriyat.
Altaş, N. (2019). İlahiyat fakültelerinin geleceği üzerine bir değerlendirme. İçinde İ. Turan ve F. Sancar (Ed.),
Türkiye’de Yüksek Din Öğretimi Kurumsallaşma-Sorunlar-Beklentiler (ss. 183-210). Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Yayınları.
Arslan, R., Tunca Güçlü, N. ve Alkın-Şahin, S. (2023). Öğretmen adaylarının mesleki kaygı düzeylerinin bazı
değişkenler açısından incelenmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(1), 161-171.
https://doi.org/10.33206/mjss.1158406
Aşıkoğlu, N. (2005). İlahiyat Fakültelerinin eğitim öğretime katkıları ve kaliteye yolculuk. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 9(1), 1-10.
Aşıkoğlu, N. (2009). Değişen dünyada değişmeyen kurumlar: ilahiyat fakülteleri. IV. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereler,
II, 887-898.
Aşıkoğlu, N. (2014). Yükseköğretimde din eğitim ve öğretimi. İçinde R. Doğan ve R. Ege (Ed.), Din Eğitimi El Kitabı
(ss. 215-231). Grafiker Yayınları.
Aşıkoğlu, N. (2015). İlahiyat fakültelerinin programları ve akademik yapıları üzerine düşünceler. İçinde F. Kayadibi
(Ed.), Din Eğitiminde Kalite Sempozyumu (ss. 43-58). İstanbul: DEM.
Ay, M. F. (2020). İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin memnuniyet düzeyleri ile gelecek beklentileri arasındaki ilişki. Marife
Dini Araştırmalar Dergisi, 20(2), 743-758. https://doi.org/10.33420/marife.800556
Aydın, F. (2010). Akademik başarının yordayıcısı olarak akademik güdülenme, öz yeterlilik ve sınav kaygısı (Yüksek Lisans
Tezi). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü].
https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/466463/yokAcikBilim_375307.pdf?sequence=-
1&isAllowed=y
Aydın, M. Ş. (1995). Öğretmen yetiştiren kurumlar olarak ilahiyat fakülteleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 6, 59-98.
Aydın, M. Ş. (2003). Yüksek din öğretimi kurumları: Gelgitler alanı. Tezkire: Düşünce, Siyaset, Sosyal Bilim, 31-32, 106-
123.
Aydın, M. Ş. (2004). İlahiyat lisans programının amaç sorunu. Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden
Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 19-25.
Balta Aydın, E. (2007). Örgütlerde kariyer yönetimi, kariyer planlaması, kariyer geliştirmesi ve bir kariyer geliştirme programı olarak
koçluk uygulamaları (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bayraktar, M. F. (2015). İmam hatip liseleri ve ilahiyat fakülteleri üzerine genel bir değerlendirme. İçinde F. Kayadibi
(Ed.), Din Eğitiminde Kalite Sempozyumu (ss. 33-41). İstanbul: DEM.
Bozanoğlu, İ. (2004). Akademik güdülenme ölçeği: Geliştirmesi, geçerliği, güvenirliği. Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(2), 83-98.
Bozdoğan, A. E., Aydın, D. ve Yıldırım, K. (2007). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine ilişkin tutumları. Ahi
Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 83-97.
Bozkurt, Ö., Yemenici, A. D. ve Özkara, M. (2020). Genç nesilde başarı odaklı motivasyon ve öz saygının kariyer
stresi ile ilişkisi. Uluslararası Turizm, Ekonomi ve İşletme Bilimleri Dergisi (IJTEBS), 4(1), Article 1.
Bozyiğit, E. ve Gökbaraz, N. (2020). Spor bilimleri fakültesi öğrencilerinde kariyer stresinin belirleyicileri. Journal of
Computer and Education Research, 8(15), 181-200. https://doi.org/10.18009/jcer.679874
Bursal, M. ve Buldur, S. (2016). İlköğretim öğretmen adaylarının meslek tercih nedenleri ve geleceklerine yönelik
beklentileri: karşılaştırmalı bir analiz. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 351-376.
Buyrukçu, R. (2004). İlâhiyat fakültelerinin yeniden yapılandırılması problemi. Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin
Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 509-520.
Can, A. (2014). Bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Pegem Akademi Yayıncılık.
Choi, B., Park, H., Nam, S., Lee, J., Daeyeon, C. ve Lee, S. (2011). The development and initial psychometric
evaluation of the Korean career stress inventory for college students. The Career Development Quarterly, 59, 559-
572. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2011.tb00976.x
Çakmak, A. ve Uzunpolat, Y. (2022). Yüksek din öğretimi öğrencilerinde fakülte memnuniyeti ile siber aylaklık
arasındaki ilişki. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(2), 833-852.
https://doi.org/10.17859/pauifd.1163972
Çermik, H., Doğan, B. ve Şahin, A. (2010). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğini tercih
sebepleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 201-212.
Çetin, Ş. (2013). Eğitim fakültesi öğrencilerinin kamu personeli seçme sınavına (KPSS) yönelik kaygılarının
incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 43(197), 158-168.
Çetinkaya, T. (2019). The analysis of academic motivation and career stress relationships of the students in
department of physical education and sport. International Education Studies, 12(4), Article 4.
https://doi.org/10.5539/ies.v12n4p24
Çinemre, S. (2019). İlahiyat fakültesi son sınıf öğrencilerinin ilahiyat fakültesi programına ilişkin algılarının metafor
analizi yoluyla incelenmesi. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 52, 265-286. https://doi.org/10.29288/ilted.591076
Demirbaş, İ., Demir, F. B. ve Ulukaya Öteleş, Ü. (2023). Sosyal bilgiler öğretmeni adaylarının gelecek kaygılarının
belirlenmesi. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 11(30), 39-53. https://doi.org/10.52528/genclikarastirmalari.1271105
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
399
Din Kültürü Atamaları %10 Seviyesini Koruyor. (2020, Mayıs 6). Meb Personel.
https://www.mebpersonel.org/sozlesmeli-ogretmenler/din-kulturu-atamalari-10-seviyesini-koruyor-
h240843.html
Doğan, R. (2019). İlahiyat fakültelerinin mevcut durumu ve problemleri üzerine bir değerlendirme. İçinde İ. Turan ve
F. Sancar (Ed.), Türkiye’de Yüksek Din Öğretimi Kurumsallaşma-Sorunlar-Beklentiler (ss. 117-139). Ondokuz Mayıs
Üniversitesi Yayınları.
Doğan, R. ve İpek, Y. (2022). Cumhuriyet döneminde dinî yükseköğretimin tarihsel gelişimi. Demokrasi Platformu
Dergisi, 11(37), 176-211.
Doğan, T. ve Çoban, A. E. (2009). Eğitim fakültesi öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları ile kaygı
düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 34(153), 157-168.
Duru, H. ve Gültekin, F. (2020). Eğitim fakültesi öğrencilerinin kariyer stresleri, kariyer uyum yetenekleri ve
mentörlük arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(1), 328-337.
https://doi.org/10.24106/kefdergi.3596
Erdoğan, İ. (2021). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları ile mesleki kaygıları
arasındaki ilişki. Eskiyeni, 45, 797-818.
Eret Orhan, E. ve Ok, A. (2014). Öğretmenlik programlarını kimler tercih ediyor? Adayların giriş özellikleri ve
öğretmenliğe yönelik tutumları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(4), 75-92.
Ergin, A. ve Karataş, H. (2018). Üniversite öğrencilerinin başarı odaklı motivasyon düzeyleri. Hacettepe University
Journal of Education, 33(4), 868-887. https://doi.org/10.16986/HUJE.2018036646
Erkuş, A. (2009). Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. Seçkin Yayıncılık.
Erpay, İ. (2019). Öğrencilerin ilahiyat fakültesine yönelik görüşleri. Amasya İlahiyat Dergisi, 13, 423-473.
https://doi.org/10.18498/amailad.547095
Eskici, M. (2016). Öğretmen adaylarının atanamama kaygılarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Turkish Studies,
11(19), 361-361. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.10035
Ev, H. (2012). Yükseköğretimde din eğitimi. İçinde M. Köylü ve N. Altaş (Ed.), Din Eğitimi (ss. 250-287). Ankara:
Gündüz Yayıncılık.
Ev, H. (2015). Din kültürü ve ahlak bilgisi dersi öğretmenlerinin yeterlikleri bağlamında ilahiyat fakülteleri ve
öğretmen yetiştirme sistemini yeniden yapılandırma. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(4), 83-100.
https://doi.org/10.18026/cbusos.41399
Furat, A. Z. (2012a). Nitelikli din görevlisi yetiştirmede ilahiyat fakültelerinde sürdürülen eğitim-öğretim
faaliyetlerinin yeterliliği: İstanbul üniversitesi ilahiyat fakültesi öğrencilerinin konu hakkındaki düşünceleri. Marife
Dini Araştırmalar Dergisi, 12(1), 83-110.
Furat, A. Z. (2012b). Yüksek din öğretimi ve istihdam ilişkisinde cinsiyet oranlarının değişimi. İstanbul Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26, 173-196.
Gözütok, Ş. (2004). İlahiyat fakülteleri için alternatif program. Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden
Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu.
Güler, C., Siyahtaş, A. ve Çakır, V. O. (2023). Spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin yaşam doyumunu yordayan bir
faktör; kariyer stresi: tanımlayıcı araştırma. Türkiye Klinikleri Spor Bilimleri Dergisi, 15(1), 159-168.
https://doi.org/10.5336/sportsci.2022-92755
Gümrükçü Bilgici, B. ve Deniz, Ü. (2016). Okul öncesi öğretmen adaylarının mesleki kaygılarının bazı demografik
özelliklere göre incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 5(1), 53-70.
Gündoğdu, K., Çimen, N. ve Turan, S. (2008). Öğretmen adaylarının kamu personeli seçme sınavına (KPSS) ilişkin
görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 9(2), 35-43.
Gündoğdu, Y. (2021). Üniversite öğrencilerinin algılanan kariyer engelleri, kariyer stresi ve kariyer farkındalığı ıle akademik
başarıları arasındaki ilişkiler (Yüksek Lisans Tezi). Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
http://acikerisim.ufuk.edu.tr/xmlui/handle/20.500.14065/4873
Gürbüz, S. (2021). Sosyal bilimlerde aracı ve düzenleyici etki analizleri IBM SPSS process makro uygulamalı, örnek veri setleri.
Seçkin Yayıncılık.
Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2014). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (Felsefe-yöntem-analiz). Seçkin Yayıncılık.
Gürer, B. (2015). Program geliştirme çalışmaları açısından türkiye’de yüksek din öğretiminin dünü, bugünü ve
geleceği. İçinde F. Kayadibi (Ed.), Din Eğitiminde Kalite Sempozyumu (ss. 153-169). İstanbul: DEM.
Hasret, Y. (2019). Öğretmen adaylarının bölüm memnuniyetlerini yordayan faktörlerin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi).
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Hayes, A. F. (2017). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis, second edition: A regression-based
approach. Guilford Publications.
İnan, A. (2019). Sosyal sermaye bağlamında bölüm memnuniyeti ve sosyal ağ olarak okul ortamına bakış ilişkisi:
İlahiyat fakülteleri örneği. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 8, 11-26.
Kahraman, F. (2023). Sağlık eğitimi alan üniversite öğrencilerinde kariyer stresinin kariyer geleceği üzerindeki etkisi.
Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34, 487-502. https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1314398
Karagöz, Y. (2016). İstatistiksel analizler. Nobel Akademik Yayıncılık.
Karataş, S. ve Güleş, H. (2013). Öğretmen atamalarında esas alınan merkezi sınavın (KPSS) öğretmen adaylarının
görüşlerine göre değerlendirilmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 6(1), 102-119.
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
400
Kaya, M. (2004). İlahiyat fakültelerinin istihdam alanlarına uygun eleman yetiştirme sorunu. Türkiye’de Yüksek Din
Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu.
Kaya, M. ve Varol, K. (2004). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin durumluk-sürekli kaygı düzeyleri ve kaygı nedenleri
(Samsun Örneği). Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 31-63.
Kayadibi, F. (2015). İlahiyat fakültelerinde kalite ve verimlilik. İçinde F. Kayadibi (Ed.), Din Eğitiminde Kalite
Sempozyumu (ss. 23-32). İstanbul: DEM.
Kaymakcan, R., Zengin, M. ve Yiğit, H. (2011). Öğrencilerin gözüyle ilköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi eğitimi
bölümleri üzerine bir araştırma. Değerler Eğitimi Dergisi, 9(22), 103-138.
Kılavuz, M. A. (2004). İlahiyat fakültelerinde “din hizmetleri bölümü” oluşturulmasına duyulan ihtiyaç. Türkiye’de
Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu.
Kılıç, M. Y. (2022). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğini seçme nedenleri, beklentileri ve öğretmenlik
programının niteliğinin artırılmasına yönelik görüşleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 56, 35-65.
https://doi.org/10.9779/pauefd.1031456
Kirman, M. A. ve Apaydın, H. (2006). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin beklenti ve sorunları. Kahramanmaraş Sütçü İmam
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, 93-123.
Kirman, M. A. ve Demir, R. (2018). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin beklenti ve sorunları: Hatay Mustafa Kemal
Üniversitesi örneği. Antakiyat, 1(1), 1-21.
Koç, A. (2003). İlahiyat Fakültesi (İlahiyat Lisans Programı) öğrencilerinin sorunları ve beklentileri. Marmara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25, 25-64.
Koç, A. (2004). İlahiyat lisans programı ve mezunlarının istihdam sorunları üzerine bazı mülahazalar. Türkiye’de
Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu.
Korkmaz, M. (2010). İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin bu fakülteyi tercih nedenleri: Erciyes Üniversitesi ilahiyat
fakültesi örneği. Bilimname, 18, 167-204.
Köylü, M. (2013). Türkiye’de yüksek din öğretimi: Nicelik mi nitelik mi? Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, 35, 21-44.
MEB Din Kült. Ve Ahl.Bil. Öğretmenliği Yıllara Göre Öğretmen Atama Puanları. (t.y.). MEB Haberleri. Geliş tarihi 17
Kasım 2023, gönderen https://www.mebhaberleri.com/taban-puanlar/meb/din-kult-ve-ahlbil-ogretmenligi-
taban-puanlari/1245
MEB İ.H.L. Meslek Dersleri Öğretmenliği Yıllara Göre Öğretmen Atama Puanları. (t.y.). MEB Haberleri. Geliş tarihi 17
Kasım 2023, gönderen https://www.mebhaberleri.com/taban-puanlar/meb/ihl-meslek-dersleri-ogretmenligi-
taban-puanlari/1230
Mehmedoğlu, Y. (2000). İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin eğitim-öğretim beklentileri (M.Ü. İlahiyat Fakültesi Örneği).
İçinde Gençlik Dönemi ve Eğitimi (ss. 121-150). Ensar Neşriyat.
Memduhoğlu, H. B. ve Kayan, M. F. (2017). Öğretmen seçme ve atama uygulaması olarak kamu personeli seçme
sınavına (KPSS) ilişkin öğretmen adaylarının algıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 1259-
1288. https://doi.org/10.23891/efdyyu.2017.45
Musayev, İ. ve Akcan, H. K. (2022). Yüksek din öğrenimi gören öğrencilerin iş bulma kaygısı: Hakkâri Üniversitesi
ilahiyat fakültesi örneği. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 13, 47-66.
https://doi.org/10.53112/tudear.993542
Nazıroğlu, B. (2019). İlahiyatın temel sorun alanları. İçinde İ. Turan ve F. Sancar (Ed.), Türkiye’de Yüksek Din Öğretimi
Kurumsallaşma-Sorunlar-Beklentiler (ss. 141-152). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları.
Okumuş, E. (2007). İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin problemleri –Dicle Üniversitesi örneği–. Değerler Eğitimi Dergisi,
5(13), 59-94.
Öcal, M. (2015). Arz-talep dengesi ve mezunların istihdamı bakımından İlahiyat Fakülteleri. Din Eğitiminde Kalite
Sempozyumu, 83-123. İstanbul: DEM.
Ömür, Y. E. ve Nartgün, Ş. S. (2013). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine ilişkin tutumları ile güdülenme
düzeyleri arasındaki ilişki. Eğitimde Politika Analizi Dergisi, 2(2), 41-55.
Özdemir, S. (2013). Yüksek din eğitiminin geleceği ve istihdam alanlarına yönelik program önerileri. Süleyman Demirel
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 237-249.
Özdemir, S. (2019). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin ilahiyat programı ile ilgili görüşleri: SDÜ İlahiyat örneği. Abant
İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(13), 1-33. https://doi.org/10.33931/abuifd.543386
Özdemir, Ş. (2004). Avrupa Birliğine giriş sürecinde ilahiyat fakültesi mezunlarının çalışma alanları ve bu alanlara
eleman yetiştirmek üzere ilahiyat lisans programında yapılması gerekli düzenlemeler. Türkiye’de Yüksek Din
Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 193-210.
Özden, K. ve Sertel-Berk, Ö. (2017). Kariyer Stresi Ölçeği’nin (KSÖ) Türkçe’ye uyarlanması ve psikometrik
özelliklerinin sınanması. Psikoloji Çalışmaları, 37(1), 35-51.
Özenç, A. (2017). Son sınıf öğrencilerine göre beklentileri karşılama ve mesleki hayata hazırlamada ilahiyat
fakültelerinde eğitim (Dicle Üniversitesi örneği). International Journal of Kurdish Studies, 3(1), 1-30.
https://doi.org/10.21600/ijoks.288954
Özgenel, M. ve Deniz, A. (2020). Öğretmenlik mesleğine ilişkin tutum ile akademik güdülenme ve akademik öz
yeterlik arasındaki ilişki: Öğretmen adayları üzerine bir inceleme. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 3(3), 131-146.
https://doi.org/10.32329/uad.806826
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
401
Özsoy, G., Özsoy, S., Özkara, Y. ve Memiş, A. D. (2010). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğini tercih
etmelerinde etkili olan faktörler. İlköğretim Online, 9(3), 910-921.
Rakamlarla İlahiyat Fakülteleri. (t.y.). İlahiyat Platformu. Geliş tarihi 17 Kasım 2023, gönderen
https://www.ilahiyatplatformu.com/rakamlarla/index.htm
Sadıkoğlu, M., Hastürk, G. ve Polat, O. (2018). Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Mesleki Kaygı Düzeyleri.
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(56), 629-637. https://doi.org/10.17719/jisr.20185639035
Saracaloğlu, A. S., Kumral, O. ve Kanmaz, A. (2009). Ortaöğretim sosyal alanlar öğretmenliği tezsiz yüksek lisans
öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine yönelik yeterlikleri, kaygıları ve akademik güdülenme düzeyleri. Yüzüncü
Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 38-54.
Sayan, Y. E. (2020). Yüksek din öğrenimi öğrencilerinin öğrenme iklimi algıları üzerine bir araştırma (Doktora Tezi), Necmettin
Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
https://www.proquest.com/docview/2572327813/abstract/8DE1CC9017A640BDPQ/1
Sayan, Y. E. ve Tavukçuoğlu, M. (2020). Yüksek din öğretimi öğrencilerinin öğrenme iklimi algılarının akademik
özyeterlik ve akademik başarıyla ilişkisi üzerine bir araştırma. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24(2), 833-855.
https://doi.org/10.18505/cuid.778173
Sezgin, F. ve Duran, E. (2011). Kamu personeli seçme sınavı’nın (KPSS) öğretmen adaylarının akademik ve sosyal
yaşantılarına yansımaları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 153(153), 9-22.
Şahin, A. (2002). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin umutsuzluk düzeyleri üzerine bir araştırma. Necmettin Erbakan
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(13), 143-157.
Şahin, İ. (2011). Öğretmen adaylarının öğretmen istihdamı ve mesleki geleceklerine ilişkin görüşleri. Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(3), 1167-1184.
Taştan, A., Kuşat, A. ve Çelik, C. (2001). Üniversite düzeyinde din öğretimi alan öğrencilerde eğitim sürecinde oluşan
tutum ve davranış değişiklikleri -Erciyes üniversitesi ilahiyat fakültesi örneği-. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 1(11), 169-192.
TEDMEM. (2019). TALIS 2018 Sonuçları ve Türkiye Üzerine Değerlendirmeler (TEDMEM Analiz Dizisi 6). TEDMEM.
Tican, C. (2020). Öğretmen adaylarının girişimcilik özellikleri ile kariyer streslerine yönelik görüşleri. İnsan ve Toplum
Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(3), 2768-2795. https://doi.org/10.15869/itobiad.777304
Tosun, C. ve Doğan, R. (2004). İlahiyat fakültelerinin yeniden yapılanması üzerine. Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin
Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 437-507.
Turan, İ. ve Nazıroğlu, B. (2015). İlahiyat Fakültesine yeni gelen öğrencilerin sorun ve beklentileri: OMÜ İlahiyat
Fakültesi örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(36), 466-479.
https://doi.org/10.17719/jisr.2015369518
Turpcu, E. ve Akyurt, H. (2018). Turizm eğitimi alan öğrencilerin kariyer streslerinin belirlenmesi: Giresun
üniversitesi öğrencileri üzerine bir araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, 69, 365-380.
Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılandırılması ve Geleceği Sempozyumu: 16-17 Ekim 2003. Isparta.
Uçar, R. (2017). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin profili, akademik eğilimleri ve aldıkları eğitime ilişkin memnuniyet
algıları (İnönü Üniversitesi Örneği). İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 105-178.
Ünal, M. (2013). Lise öğrencilerinin akademik güdülenme düzeylerinin bazı değişkenler açısından yordanması (Yüksek Lisans
Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Üstüner, M., Demirtaş, H. ve Cömert, M. (2009). the attitudes of prospective teachers towards the profession of
teaching (The Case of Inonu University, Faculty of Education). Eğitim ve Bilim, 34(151), 140-155.
Üzüm, B., Uçkun, S. ve Uçkun. (2018). Üniversite öğrencilerinin yaşadığı bir fenomen: Kariyer stresi. International
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(24), 1641-1651.
Yapıcı, A. (2014, Nisan 23). Tek programla ancak pratisyen ilahiyatçı yetişir. Milliyet. https://blog.milliyet.com.tr/tek-
programla-ancak-pratisyen-ilahiyatci-yetisir/Blog/?BlogNo=458221
Yaşar, O. M. ve Turgut, M. (2019). Sport science college students and career stress. Cypriot Journal of Educational
Sciences, 14(4), 580-589.
Yıldız, M., Sezen, A. ve Yenen, İ. (2007). İlahiyat fakültesi öğrencilerinde durumluk-sürekli kaygı düzeyleri ile
akademik güdülenmeler arasındaki ilişkinin incelenmesi. DEÜİFD, 25, 213-239.
Yıllara Göre Öğretmen Atama Sayıları. (2017, Aralık 8). MEB Personel. https://www.mebpersonel.org/ogretmen-
atamalari/yillara-gore-ogretmen-atama-sayilari-h218805.html
Yılmaz, A. (2019). Öğretmen adaylarının kariyer streslerinin karma araştırma yaklaşımı ile incelenmesi. Türk Spor
Bilimleri Dergisi, 2(1), 93-105.
Yüce, K., Şahin, E. Y., Koçer, Ö. ve Kana, F. (2013). Motivations for choosing teaching as a career: A perspective of
Pre-service teachers from a Turkish context. Asia Pacific Educ. Rev., 14, 295-306.
Yüksek Öğretimde Din Bilimleri Öğretimi Sempozyumu: 21-23 Ekim 1987. Samsun.
Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. (2023). Tablo 106. Öğrenim Düzeyleri ve Birimlere Göre Öğrenci Sayıları, 2022—
2023. YÖK. https://istatistik.yok.gov.tr/
2018—DHBT Sonuçlarına İlişkin Sayısal Bilgiler. (2018). ÖSYM.
https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2018/KPSS/DHBT/sayisalbilgiler26122018.pdf
2020 DHBT’ye Kaç Kişi Girdi? (2021, Mayıs 6). Kariyer Memur. https://www.kariyermemur.com/2020-dhbtye-kac-
kisi-girdi-h70645.html
İPEK, ARICAN ve DOĞAN
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Öğretim Süreçlerinin Kariyer Eğilimi ve Stresi Açısından İncelenmesi
402
2022 Yılı Diyanet Akademisi Aday Din Görevlisi (KKÖ, İ-H, M-K) Alımı. (2022, Aralık 21). Diyanet İşleri Başkanlığı
İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü.
https://insankaynaklari.diyanet.gov.tr/Documents/2022%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Diyanet%20Akademisi
%20Aday%20Din%20G%C3%B6revlisi%20(KK%C3%96,%20%C4%B0-H,%20M-
K)%20Al%C4%B1m%C4%B1.pdf
2023 Yılı Aday Din Görevlisi Sınav Duyurusu. (2023, Eylül 20). Diyanet İşleri Başkanlığı İnsan Kaynakları Genel
Müdürlüğü.
https://insankaynaklari.diyanet.gov.tr/Documents/2023%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Aday%20Din%20G%
C3%B6revlisi%20S%C4%B1nav%20Duyurusu.pdf
2023-KPSS A Grubu ve Öğretmenlik (Genel Yetenek-Genel Kültür, Eğitim Bilimleri, Alan Bilgisi ve ÖABT) Sınav Sonuçlarına
İlişkin Sayısal Bilgiler. (2023). ÖSYM.
https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2023/KPSS/LISANS/sayisalbilgilerds25082023.pdf
EXTENDED ABSTRACT
Since their establishment, theology faculties are higher education institutions that produce religious
knowledge by conducting scientific studies, contribute to society in religious and spiritual terms, train
teachers for the Ministry of National Education and religious officials for the Presidency of Religious
Affairs. Various knowledge, skills and abilities are needed in these service areas. However, although the
curricula of the faculties of Theology/Islamic Sciences have a wide variety of courses, they implement a
one-dimensional program. Theology graduates face different career opportunities in education and service
fields with religious references. This situation, on the one hand, increases the academic workload of
students, while it may also create career uncertainty in students. The fact that students are involved in a
comprehensive curriculum program may distract them from a certain profession, setting their goals and
specializing in a field. In addition, the number of students in higher religious education institutions is
increasing from year to year. This is thought to affect students' career stress. The main purpose of the
study is to determine the extent to which the career stress of students in higher religious education is
affected by both the worries of being employed due to the increase in the number of graduates and the
difficulties they face in setting and realizing their goals. The research process was conducted within the
framework of causal screening model. The research was conducted with 450 students studying in the 2nd
to 4th grades of the Faculties of Theology/Islamic Sciences as of the 2022-2023 academic year.
Participants were reached through easy availability and snowball sampling method. In addition to the form
containing questions about personal information, the “Academic Motivation Scale” developed by
Bozanoğlu and the “Career Stress Scale” adapted into Turkish by Özden and Sertel-Berk were used as
data collection tools. The data collected through Google Forms were analyzed with the PROCESS Macro
plug-in of the SPSS package program. Parametric statistical methods were preferred in the analysis based
on the assumption that the data have a normal distribution. In this context, in addition to descriptive
analyses, the data set was tested by means of unrelated (independent) samples t-test and one-factor
analysis of variance (ANOVA test) from parametric tests. In cases where H1 (alternative) hypothesis was
confirmed as a result of ANOVA test, Scheffe test was used to ensure multiple comparisons. Bootstrap
method was used to determine the relationships between variables in the study. Within the scope of the
research, career stresses of theology faculty students were examined according to their gender, grade level,
perception of socioeconomic status of their families and their interest in theology curricula. In addition,
the relationship between students' career stress and their academic motivation and the effects of this
situation on their general academic achievement were also examined. In the study, it was concluded that
female students, senior year students and students at lower socioeconomic level had significantly higher
pressure to find a job. The career stress of students who came to the faculties of theology against their will
and whose reluctance in this direction continued was also found to be significantly high. In the study, it
was determined that the career stress of those who preferred theology curricula because they were
interested in theology and had the ability in this direction and those who had sufficient information about
the faculty before their preferences were significantly lower. In the study, it was determined that as
students' career stress increased, their academic motivation decreased and this situation also decreased
their overall academic achievement. The exponential increase in the number of graduates and limited
employment opportunities cause the appointment process to be the main source of stress for students of
Theology/Islamic Sciences and all candidates who want to become teachers, which affects their
educational process, motivation and success in the faculty. In addition, it was understood that as the
students' experiencing external conflict related to career processes and feeling the pressure of finding a job
increased, their academic motivation decreased and this situation also decreased their general academic
achievement. As the students' levels of career uncertainty and lack of knowledge about career processes
MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi - MANAS Journal of Social Studies
403
increased, it was determined that their academic motivation weakened and thus their overall academic
achievement decreased. As a result, according to the results of the research data, it was concluded that
students' inability to clarify their careers and not being sufficiently informed about their careers affect their
education, cause them not to get the desired efficiency in their education, and their academic achievement
decreases due to academic motivation. As a result of the study, it was recommended to diversify
Theology/Islamic Sciences undergraduate programs according to employment areas, to provide
opportunities for horizontal and vertical mobility, to provide the opportunity to complete more than one
program with double major opportunities, and to provide guidance to support students' career planning.
