COVİD-19 SÜRECİNDE ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

effective communication skills

Full text

T.C.
HASAN KALYONCU ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
COVİD-19 SÜRECİNDE ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN ETKİLİ
İLETİŞİM BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
MUSTAFA ÇILGI
Hemşirelik Ana Bilim Dalı
Tezli Yüksek Lisans Programı
YÜKSEK LİSANS TEZİ
GAZİANTEP
2021

T.C.
HASAN KALYONCU ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
COVİD-19 SÜRECİNDE ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN ETKİLİ
İLETİŞİM BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
MUSTAFA ÇILGI
Hasan Kalyoncu Üniversitesi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Lisansüstü Eğitim-Öğretim Yönetmeliğinin
Hemşirelik Anabilim Dalı’ nın
Hemşirelik Tezli Yüksek Lisans Programı İçin Öngördüğü
YÜKSEK LİSANS TEZİ
olarak hazırlanmıştır.
TEZ DANIŞMANI
Dr. Öğretim Üyesi ÖZLEM IŞIL
GAZİANTEP
2021

TEZ SAVUNMA TUTANAĞI

i
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans eğitimi sürecinde bilgi ve becerisiyle bana yol gösteren, karşılaştığım
tüm zorluklarda yardımcı olan ve cesaretlendiren değerli danışmanım, Dr. Öğr. Üyesi
Özlem IŞIL’a,
Yüksek lisans eğitimim sürecinde mesleki bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan,
her zaman beni cesaretlendiren, her konuda yardım ve desteğini esirgemeyen, samimi,
içten ve gülen yüzü ile bana kattığı kazanımlardan dolayı Doç. Dr. Mehtap SÖNMEZ’e
Araştırmaya katılmayı kabul eden tüm hemşire meslektaşlarıma,
Beni bu günlere getiren, desteğini hiç esirgemeyen canım anneme, babama ve
kardeşlerime sonsuz sevgi ve şükranlarımı sunarım.
MUSTAFA ÇILGI
Gaziantep, 2021

ii
ÖZET
Mustafa ÇILGI, COVİD-19 Sürecinde Çalışan Hemşirelerin Etkili İletişim
Becerilerinin Değerlendirilmesi ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi, Hemşirelik
programı, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep, 2021. Araştırma COVİD-19 sürecinde
çalışan hemşirelerin etkili iletişim becerilerinin değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin
belirlenmesine yönelik tanımlayıcı-kesitsel tarzda yapılmıştır. Araştırma Kahramanmaraş
Necip Fazıl Şehir Hastanesi ve Kahramanmaraş Pazarcık İlçe Devlet Hastanesinde çalışan
hemşirelerden araştırmaya katılmayı kabul eden 398 hemşire ile tamamlandı. Araştırmanın
verileri; araştırmacı tarafından literatür taraması ile oluşturulan, “Kişisel Bilgi Formu” ve
“Etkili İletişim Becerileri Ölçeği” kullanılarak elde edildi. Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
toplam puan üzerinden değerlendirilmeyip, alt boyutlardan alınan puanlara göre
değerlendirilmektedir. Verilerin normal dağılıma uygun olup olmadığı Fisher skewness-
kurtosis (basıklık-çarpıklık) değeri ile değerlendirildi. Ölçek ortalamaları ile bazı verilerin
karşılaştırılmasında non parametrik testlerden Kruskall-Wallis ve Mann Whitney U testleri
ve pearson korelasyon analizi kullanıldı. Ölçek güvenirliği için Cronbach Alfa testi
kullanıldı. Veriler %95 güven aralığında 0.05 hata payı ile anlamlı kabul edilmiştir.
Verilerin istatistiksel değerlendirilmesi SPSS 24.0 paket programı ile yapıldı. Araştırmaya
katılan hemşirelerin etkili iletişim becerileri ölçeği (EİBÖ), “Egoyu Geliştirici Dil” alt
boyut puan ortalamaları 23.62±3.49 ve orta düzeyin üstündedir. “Etkin Dinleme” alt boyut
puan ortalamaları 33.92±4.58 ve yüksek düzeydedir. “Kendini Tanıma/Kendini Açma” alt
boyut puan ortalamaları 18.55±3.56 ve orta düzeyin üstündedir. “Empati” alt boyut puan
ortalamaları 31.23±4.62 ve yüksek düzeydedir. “Ben Dili” kullanma alt boyut puan
ortalamaları 22.12±4.38 ve orta düzeyin üstündedir. Genel olarak değerlendirilecek olursa
araştırmaya katılan hemşirelerin COVİD-19 sürecinde etkili iletişim becerileri yüksek
düzeyde bulundu. Bu sonuca dayanılarak hemşirelerin etkili iletişim becerilerini güncel
tutmak ve daha da geliştirmek amacıyla hizmet içi eğitim programlarında, üniversite ders
müfredatında iletişim derslerine gerekli önemin verilmesi önerildi.
Anahtar kelimeler: Hemşire, Etkili İletişim Becerileri, COVİD-19

iii
ABSTRACT
Mustafa ÇILGI, Evaluation of Effective Communication Skills of Nurses Working in
the COVID-19 Process and Determination of Affecting Factors, The Nursing
program, Master's Thesis, Gaziantep, 2021. The research was conducted in a
descriptive-sectional style to evaluate the effective communication skills of nurses working
in the COVID-19 process and to determine the affecting factors. The research was
completed with 398 nurses working at Kahramanmaraş Necip Fazıl City Hospital and
Kahramanmaraş Pazarcık District State Hospital, who agreed to participate in the research.
The research was conducted in a descriptive-sectional style to evaluate the effective
communication skills of nurses working in the COVID-19 process and to determine the
affecting factors. The Research data was obtained by using the "Personal Information
Form" and "Effective Communication Skills Scale", which were created by the researcher
through a literature review. The Effective Communication Skills Scale is not evaluated
over the total score but is evaluated according to the scores obtained from the sub-
dimensions. Whether the data were suitable for normal distribution was evaluated with the
Fisher skewness-kurtosis value. Kruskal-Wallis, Mann Whitney U tests, and Pearson
correlation analysis, which are nonparametric tests, were used to compare the scale
averages and some data. Cronbach Alpha test was used for scale reliability. The data were
considered significant with a margin of error of 0.05 at the 95% confidence interval.
Statistical evaluation of the data was done with SPSS 24.0 package program. The effective
communication skills of the nurses who participated in the study (EİBÖ), "Ego Enhancing
Language" sub-dimension mean score was 23.62±3.49 and above the medium level.
“Active Listening” sub-dimension mean score is 33.92±4.58 and high. “Self-
Knowledge/Disclosure” sub-dimension mean score is 18.55±3.56 and above the medium
level. The mean score of the Self-Knowledge/Disclosure sub-dimension is 18.55±3.56,
which is above the medium level. “Empathy” sub-dimension mean score was 31.23±4.62
and high. The mean scores of the sub-dimension of using “I Language” are 22.12±4.38 and
above the medium level. To be evaluated in general, the effective communication skills of
the nurses participating in the study were found to be at a high level during the COVID-19
process. Based on this result, it was recommended to give the necessary importance to
communication courses in in-service training programs and university curriculum to keep
nurse’s effective communication skills up-to-date and further develop them.
Keywords: Nurse, Effective Communication Skills, COVID-19

iv
İÇİNDEKİLER
TEZ SAVUNMA TUTANAĞI
TEŞEKKÜR ..................................................................................................................... i
ÖZET ............................................................................................................................... ii
ABSTRACT ................................................................................................................... iii
İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. iv
TEZ ETİK BİLDİRİM SAYFASI ................................................................................ vii
TABLO DİZİNİ ............................................................................................................ vii
KISALTMALAR LİSTESİ ........................................................................................... ix
1.GİRİŞ.............................................................................................................................1
1.1. Konunun Önemi ve Problemin Tanımı .....................................................................1
1.2. Araştırmanın Amacı.................................................................................................3
2.GENEL BİLGİLER ......................................................................................................4
2.1. İletişim ....................................................................................................................4
2.2. İletişim süreci ve unsurları .......................................................................................4
2.3. İletişim Türleri .........................................................................................................5
2.3.1. Sözlü İletişim ....................................................................................................5
2.3.2. Sözsüz İletişim ..................................................................................................5
2.3.3. Yazılı İletişim....................................................................................................6
2.4. İletişim Şekilleri ......................................................................................................7
2.5. Etkili İletişim Becerileri ...........................................................................................7
2.5.1. Kendini Tanıma/Açma ......................................................................................7
2.5.2. Empati...............................................................................................................8
2.5.3. Ben Dili ............................................................................................................9
2.5.4. Egoyu Geliştirici Dil ....................................................................................... 10
2.5.5. Etkin Dinleme ................................................................................................. 10
2.6. Tedavi Edici (Terapötik) İletişim Teknikleri .......................................................... 10
2.7. Tedavi Edici Olmayan (Non-Terapötik) İletişim Teknikleri ................................... 13
2.8. Covid-19 Sürecinde Hemşirelik ve Etkili İletişimin Önemi .................................... 14
3. GEREÇ VE YÖNTEM .............................................................................................. 17
3.1. Araştırma Soruları ................................................................................................. 17
3.2. Araştırmanın Yeri, Tipi Ve Zamanı ....................................................................... 17
3.3. Araştırmanın Etik Yönü ......................................................................................... 17

v
3.4. Araştırmanın Evreni Ve Örneklemi ........................................................................ 18
3.5. Örneklem Ölçütleri ................................................................................................ 18
3.6. Veri Toplama Araçları ........................................................................................... 18
3.7. Araştırmanın Uygulanması .................................................................................... 19
3.8. Verilerin İstatistiksel Analizi ................................................................................. 20
4. BULGULAR .............................................................................................................. 21
4.1. Hemşirelerin Sosyo-Demografik Verilerine İlişkin Bulgular .................................. 21
4.2. Hemşirelerin Mesleki Özelliklerine İlişkin Bulgular .............................................. 22
4.3. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler ........................................... 24
4.4. Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt Ölçeklerden Alınan
Puanlara İlişkin Bulgular .............................................................................................. 26
4.5. Hemşirelerin Sosyo-Demografik Verileri İle Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ)
Alt Ölçeklerden Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması ............................ 27
4.6. Hemşirelerin Mesleki Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt
Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması ................................. 29
4.7. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler ile Etkili İletişim Becerileri
Ölçeği (EİBÖ) Alt Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması .... 35
5. TARTIŞMA ................................................................................................................ 39
5.1. Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeğinden (EİBÖ) Aldıkları Puanlara İlişkin
Bulguların Tartışılması ................................................................................................. 39
5.2. Hemşirelerin Sosyodemografik Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeğinden
(EİBÖ) Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Tartışılması ................................................ 40
5.3. Hemşirelerin Mesleki Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeğinden (EİBÖ)
Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Tartışılması ............................................................ 41
5.4. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler ile Etkili İletişim Becerileri
Ölçeğinden (EİBÖ) Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Tartışılması ............................. 44
6. SONUÇ VE ÖNERİLER ........................................................................................... 46
6.1. Araştırmanın Sınırlılıkları ...................................................................................... 47
KAYNAKÇA .................................................................................................................. 48
EKLER ........................................................................................................................... 56
Ek-1: Enstitü Yönetim Kurulu Kararı ........................................................................... 56
Ek-2: Etik Kurul İzni .................................................................................................... 57
Ek-3: Sağlık Bakanlığı Araştırma İzni .......................................................................... 58
Ek-4: Kurum İzni ......................................................................................................... 59
Ek-5: Ölçek İzni ........................................................................................................... 60
Ek-6: Veri Toplama Formu ........................................................................................... 61
Ek-7: Etkili İletişim Becerileri Ölçeği ........................................................................... 64

vi
Ek-8: Tez İntihal Raporu Formu ................................................................................... 67
Ek-9: Özgeçmiş ............................................................................................................ 68

vii
TEZ ETİK BİLDİRİM SAYFASI
Yüksek lisans tezi olarak hazırladığım ‘Covid-19 Sürecinde Çalışan Hemşirelerin
Etkili İletişim Becerilerinin Değerlendirilmesi Ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi’ adlı
çalışmanın öneri aşamasından sonuçlanmasına kadar geçen süreçte bilimsel ahlak ve
geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmadan elde ettiğimi, tez yazım kurallarına
uygun olarak hazırladığımı, bu çalışmada yararlandığım eserlerin tamamının kaynakçada
gösterilenlerden oluştuğunu beyan ederim.
24.08.2021
MUSTAFA ÇILGI

viii
TABLO DİZİNİ
Tablolar Sayfa No
Tablo 1. Hemşirelerin Sosyo-Demografik Özelliklerinin Dağılımı (N=398) ..................... 21
Tablo 2. Hemşirelerin Mesleki Özelliklerinin Dağılımı (N=398) ...................................... 22
Tablo 3. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörlere Ait Bulguların Dağılımı
(N=398) ................................................................................................................... 24
Tablo 4. Hemşirelerin İletişim Becerisi Öz Değerlendirme Puanlarına Yönelik Bulguların
Dağılımı (N=398) ..................................................................................................... 26
Tablo 5. Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (Eibö) Alt Ölçeklerden Alınan
Puanlara İlişkin Bulgular .......................................................................................... 26
Tablo 6. Hemşirelerin Sosyodemografik Özellikleri İle Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
(EİBÖ) Alt Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması (N=398)
................................................................................................................................. 27
Tablo 7. Hemşirelerin Mesleki Özellikleri İle Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (Eibö) Alt
Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması (N=398) ............... 29
Tablo 8. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler İle Etkili İletişim Becerileri
(EİBÖ) Alt Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması (N=398)
................................................................................................................................. 35
Tablo 9. Hemşirelerin İletişim Becerisi Öz Değerlendirme Puanlarının Etkili İletişim
Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt Boyutlarıyla Karşılaştırılması (N=398) ....................... 37

ix
KISALTMALAR LİSTESİ
T.C.: Türkiye Cumhuriyeti
COVİD-19 : Coronavirus Disease 2019
WHO (DSÖ) : World Health Organization (Dünya Sağlık Örgütü)
EİBÖ : Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
TDK : Türk Dil Kurumu
SPSS : Statistical Package for the Social Sciences
% : Yüzde
x
: Aritmetik Ortalama
r : Pearson Korelasyon Katsayısı
t : t değeri
ss : Standart Sapma
p : Anlamlılık değeri
± : Artı Eksi

1
1.GİRİŞ
1.1. Konunun Önemi ve Problemin Tanımı
2019 Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde nedeni bilinmeyen bir pnömoni olarak
ortaya çıkan COVİD-19 kısa sürede tüm dünyayı etkilemiştir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)
11 Mart 2020’ de COVİD-19’ u pandemi ilan etmiştir (1). Ülkemizde ilk vaka 10 Mart
2020’de görülmüş ve ilk ölüm 17 Mart’ta yaşanmıştır (2). 14 Nisan DSÖ Durum
Raporu’nda 2.951.832’ü ölümle sonuçlanan toplam 136.996.364 onaylanmış vaka
bildirilmiştir (3). Bu tarihte ülkemizde de 34.734’ü ölümle sonuçlanan toplam 4.025.557
doğrulanmış vaka bildirimi yapılmıştır (4). COVİD-19, en sık ateş, koku ve tat alamama,
bulantı ve kusma, öksürük gibi semptomlarla birlikte daha ağır vakalarda böbrek
yetmezliği, pnömoni ve ölümle sonuçlanabilmektedir (5, 6).
Covid-19 daha çok fiziksel sağlığı tehdit eden bir hastalık gibi algılanmakta ve
buna göre yaklaşım uygulanmaktadır (7). COVİD-19 dünyanın her yerinde ulusal bir krize
dönüşmüştür (1, 8). Sağlık çalışanları, özellikle de hemşireler en ön saflarda çalışmanın
getirdiği ağır yüke karşı savunmasız durumda kalmışlardır (1, 7). Salgınla ilgili bilinenlerin
yetersiz olması, damgalanma hissi, uzun çalışma vardiyaları, kişisel koruyucu ekipman
sıkıntısı, deneyimi olmayan hemşirelerin yoğun bakım ünitelerinde görevlendirilmesi,
etkin ilaç ve aşının olmaması, iş-yaşam dengesinin bozulması, hasta önceliklerinde
yaşanan etik ikilemler, enfeksiyonu ailelere ve çevreye taşıma korkusu, çok fazla yaşam
sonu bakım verme ve bunların bazılarının meslektaşlarının olması, uyku sorunları gibi stres
faktörleri hemşirelerde psikolojik olarak yıpranmaya, merhamet yorgunluğuna ve
tükenmişliğe neden olmaktadır (9–13). COVİD-19 tanısı almış ya da şüpheli hastalar,
normalden daha çok korku ve yalnızlık yaşayabilirler (14). İzolasyon süresinin uzunluğu
ve bu sürede aileden ve yakın çevreden ayrı kalmak, yaşanan damgalanmışlık duygusu,
hastayı güvende hissettirecek etkin bir tedavinin yokluğu, yoğun bakımda cihazlara bağlı
yaşamak ve çevredeki hastaların ölümüne tanıklık etmek, personelin maske, siperlik, tulum
gibi kullandığı ekipmanlardan dolayı etkili bir iletişim kurulamaması, personelin işini
bitirip bir an önce hastanın yanından çıkmak istemesi, ölüm korkusu, iş ve ekonomik
sıkıntılar gibi stres faktörleri hastalarda endişe, korku, üzüntü ve kaygı gibi duyguların
yoğun yaşanmasına neden olmaktadır (6, 15–17). Bu duygular kontrol edilemezse hastada
depresyon, anksiyete bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu, uyku bozukluğu gibi
psikiyatrik bozukluklara dönüşebilmektedir (18).

2
Argüder ve ark. (19) tarafından COVİD-19 nedeniyle hastanede yatan 300 hasta
üzerinde anksiyete ve depresyon düzeylerini ölçen bir çalışmada, hastaların %8,30’ unda
ciddi depresyon, %24’ünde hafif depresyon, %7,70’sinde ciddi anksiyete ve %16’sında
hafif anksiyete belirtileri görülmüştür. Sarı ve ark. (20) tarafından yoğun bakım
ünitelerinde çalışan 102 sağlık çalışanı üzerinde anksiyete, depresyon ve stres düzeyleri
üzerine yapılan çalışmada, katılımcılarda depresyon oranı %58,8, anksiyete %67,6
oranında bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda elde edilen bilgilerle de COVİD-19’un sadece
fiziksel olarak değil aynı zamanda psikososyal açıdan da ele alınması gerektiği
görülmektedir.
Hemşirelik, kişilerarası etkileşimin yoğun yaşandığı ve insana doğrudan kesintisiz
olarak 24 saat hizmet veren bir meslektir (21). Hemşireliğin amacı; bireyi fiziksel, ruhsal
ve sosyal olarak ele alıp, sadece fiziksel değil aynı zamanda psikososyal olarak
gereksinimleri tanımlayıp, bütüncül bakım sağlamaktır (22, 23). Etkili iletişim becerilerine
sahip olan hemşireler, hastalardaki psikososyal sorunların farkına varabilir ve bu sorunlarla
baş etmede hastaya yol göstericidir (24–26). Peplau ve Travelbee gibi kuramcılar;
hemşirelik sürecinin temelini, “kişiler arası ilişkiye” dayandırmaktadır (27). Hayatımızda
önemli yer tutan iletişim, özellikle insanın sağlığının bozulduğu, kendisini güvende
hissetmediği ve başkalarına bağımlı hissettiği dönemde daha çok önem kazanmaktadır
(14). Hastalar gereksinimlerini her zaman açık bir şekilde ifade edemeyebilirler.
Hemşireler, iletişim becerilerini kullanarak, sözlü ifadelerle birlikte beden dilini de
kullanarak hastaya daha kaliteli bakım verebilirler (24). Etkili iletişim bütüncül hasta
bakımı ve güvenli bir ilişkinin temeli için zorunluyken; etkisiz iletişim, tıbbi hataların
oluşmasında ve hasta memnuniyetsizliği ile yakından ilişkilidir (18, 28–30).
COVID-19 salgınıyla mücadelede hızlı yol alınabilmesi için hemşirelik
hizmetlerinin sürdürülmesinde yönetici hemşireler tarafından doğru zamanda net bilgi akışı
sağlanmasına, uygulama bilgisi ve deneyimlerinin paylaşılmasına, hemşirelerin
duygularını paylaşabilecekleri bir ortam yaratılmasına ve tüm bunların
gerçekleştirilmesinde etkin iletişim becerilerinin bilinmesi ve kullanılmasına gereksinim
vardır (1, 17, 31, 32).
Hemşirelerin etkin iletişim becerilerini kullanması, sağlık çalışanlarının ve
hastaların yaşadıkları güçlüklerle baş etmeyi kolaylaştıracağından üzerinde önemle
durulması ve araştırılması gereken bir konudur.

3
1.2. Araştırmanın Amacı
Araştırmanın amacı COVİD-19 pandemi sürecinde çalışan hemşirelerin etkili
iletişim beceri düzeylerini saptamaktır.
Bu araştırmanın ikincil amacı; bu süreçte çalışan hemşirelerin etkin iletişim kurarak
bu yaşanan güçlüklerle baş edebilmeleri ve hemşirelerin bu konuda eksikliklerini
giderebilmek için etkili iletişim becerilerine karşı farkındalık oluşturulmasını sağlamaktır.

4
2.GENEL BİLGİLER
2.1. İletişim
İletişim, doğum öncesinde anne karnında başlamakta ve insan yaşamında hayatın
her aşamasında önemini korumaktadır (33). İnsanlık tarihiyle başlayan iletişim, zamanla
birlikte değişime uğramış olsa da insanlar var oldukça devam edecek bir süreçtir (34).
İnsanı diğer biyolojik canlılardan ayıran ve toplumsal bir varlık yapan ve en önemli etken
çevresiyle olan etkileşim ve iletişim ihtiyacıdır (35).
Batı dillerindeki karşılığı “communication” olan iletişim ilk zamanlarda haberleşme olarak
tanımlanmıştır. Daha sonraki yıllarda iletişimi de içine alacak şekilde, daha kapsamlı bir
ileti alışverişini içerisine alarak “iletişim” olarak anılmaya başlanmıştır (36). Türk Dil
Kurumu (TDK) sözlüğü iletişimin tanımını; “duygu, düşünce veya bilgilerin akla
gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması, bildirişim, haberleşme, komünikasyon”
olarak yapmıştır (37).
İletişim, insanların birbirlerini karşılıklı olarak etkiledikleri, fikir, duygu ve
düşüncelerin paylaşılmasıdır(38). Gürhan iletişimi; dil ve ortak sembollerin kullanıldığı,
insanların birbirlerini anlamasını sağlayan bir araç olarak tanımlamıştır (39).
2.2. İletişim süreci ve unsurları
İletişim süreci tek veya çift taraflı gerçekleşir. Tek taraflı iletişimde bir bilgi
kaynağından çevreye bilgi aktarımı gerçekleşir (40). Karşı taraftan bir geri bildirim
beklenmez. Sürekli tek yönlü iletişim kullanıldığında iletişim süreci etkisiz ve başarısız
olurken, çift yönlü iletişimin kullanılması iletişim sürecini etkili ve geçerli kılar (39). Çift
yönlü iletişimde göndericiden alıcıya mesaj gönderildikten sonra gönderici ile alıcının
rollerini değişerek geri bildirim göndermesi beklenir. İletişim sürecini, etkileşimde
bulunanların ruhsal durumları, toplumdaki rolleri, algı düzeyleri, kültürel değerleri ve bilgi
düzeyleri etkiler. İletişim sürecini oluşturan temel ögeler, kaynak, ileti, kanal, alıcı ve geri
bildirimdir (41).
Kaynak (gönderici), iletişim sürecinin birinci ögesidir ve mesajı kodlayarak
alıcıya yollar. Kaynağın, mesajı kodlamadaki becerisi, iletişim tekniklerini kullanması,
konu hakkındaki bilgisi etkili iletişim kurulmasında temel niteliklerdir (41).
İleti (mesaj), kaynak ve alıcı arasında kodlanıp gönderilen fikir, düşünce ya da
duygulardır. Mesaj, kişiler arasındaki mesafe, jest ve mimikler, yazılı ve sözlü şekilde

5
olabilir. Etkili bir iletişimde, karşı tarafın algı ve bilgi düzeyi düşünülerek açık ve anlaşılır
bir şekilde mesaj yollanmalıdır (41).
Kanal, gönderici tarafından kodlanan mesajların alıcıya aktarılmasını sağlayan
yollardır. İletişim kanalları, insanın beş duyu organı, söz, yazı, şekil, resim, radyo,
televizyon, gazete, mektup vb. olabilmektedir (40).
Alıcı (hedef), kaynağın gönderdiği mesajların hedefinde olan kişi, grup ya da
kurumlardır. Alıcı mesajı algılayıp anlamlandırarak iletişimi sonlandırabilir ya da kendisi
de alıcı konumuna geçerek geri bildirim gönderebilir (39).
Geri bildirim, alıcının gelen mesajı algılayıp yorumlayarak kaynağın mesajına
tepki vermesidir. Geri bildirim, mesajın hedef tarafından nasıl algılandığı ve anlaşıldığının
kaynağa iletilmesini sağlar (41).
2.3. İletişim Türleri
2.3.1. Sözlü İletişim
Kaynak ile alıcı arasındaki tüm konuşmalar, sözlü iletişimi kapsar. En fazla
kullanılan iletişim biçimidir ve mesajları karşıya aktarmanın en basit ve anlaşılır yoludur
(42). İletişim yüz yüze gerçekleşeceği gibi telefon, radyo ve televizyon gibi iletişim
araçlarıyla da sağlanabilir (42). Sözlü iletişim dil ile gerçekleşse de, konuşurken sesin tonu,
duraklamalar, sesin hızı ve şiddeti de karşı tarafa mesaj iletir. İletişimde söylediklerimiz
%7, nasıl söylediğimiz (ses tonu, ses hızı, ses şiddeti) %38 ve beden dilimiz %55 oranında
etkilidir (43).
2.3.2. Sözsüz İletişim
Sözsüz iletişim, dil ve sözcükler kullanılmadan her türlü duygu, düşünce ve bilginin
beden diliyle aktarılmasıdır (29). Sözsüz iletişimde bireylerin ne söyledikleri değil, ne
yaptıkları iletişime anlam kazandırır (32). Bireyler arasındaki iletişimde çoğu zaman
sözsüz iletişim, sözlü iletişimin önüne geçer (44). Sözlü iletişimde insanlar birbirlerinden
duygularını saklayabilirler, fakat bu sözsüz iletişimde neredeyse imkânsızdır (45). Sözsüz
iletişim; fiziksel görünüm, yüz ifadeleri ve mimikler, beden hareketleri ve jestler, alan
kullanımı gibi unsurları içermektedir (43).
 Fiziksel görünüm: Kişiler arası ilişkilerin başlamasında ve ilk izlenimin
oluşmasında büyük önem taşır. Giyim tarzı, beden duruşu, renk tercihleri, saç

6
modeli gibi faktörler insanların mesleği, ekonomik düzeyi, kültürel özellikleri,
statüleri hakkında bilgi verir (44).
 Beden hareketleri ve jestler: El-kol, ayak, bacak, baş ya da bedenin tümünün
kullanılmasıyla oluşan hareketlerdir. Jestler sözel ifadelerin desteklenmesi ve
vurgulanmasında önemlidir. Jestler, bazen istendik, bazen de refleks olarak ortaya
çıkabilirler. Göz kırpma, kafa sallama, kolları açma ya da kolları birbirine
kenetleme, elleri açma-kapama, bacak bacak üstüne atma istendik jestlere örnek
verilebilir. Esneme, hapşırma gibi refleks olarak ortaya çıkan jestler anlatılmak
istenen mesaja katkıda bulunmazlar (42).
 Yüz ifadeleri ve mimikler: Yüzün mesaj göndermeye yönelik kullanılmasıyla
oluşan iletilere mimik adı verilir. Yüz, insanın en dikkat çekici bölgesi ve
duyguların yansıtılmasında en önemli iletişim aracıdır. Korku, üzüntü, mutluluk,
tiksinme, şaşkınlık, kızgınlık gibi temel duygular en iyi mimikler ile ifade edilirler
(38).
 Alan kullanımı: Kişiler arası iletişimde, insan ilişkilerindeki ilişki düzeyleri,
samimi ve resmi olma durumlarına göre değişen iletişim mesafeleridir. İnsanların
ilişkilerinde aralarına mesafe koymaları, aralarındaki güven ve yakınlık düzeyi
hakkında önemli bir göstergedir (44). Mahrem alan, insanların kendilerine yakın
hissettikleri anne-baba, eş, çocuk, sevgili gibi kişileri kabul ettikleri 0-25 cm
arasındaki alan; kişisel alan samimi ilişkilerin yaşandığı iş yerinde, sosyal
ortamlarda birbirini tanıyan insanlar arasında ortaya çıkan 25-100 cm arasındaki
alan; sosyal alan ilişkilerin bir resmiyet içinde gerçekleştiği 100-250 cm arasındaki
alan; genel alan 250 cm ve üzerindeki birbirini hiç tanımayan insanların paylaştığı
topluma açık alandır (42).
2.3.3. Yazılı İletişim
Resmi kurumlar arasında ya da iş hayatında en çok tercih edilen iletişim tarzıdır.
Bilgilerin kayıt altına alınmasından ve somut olması sebebiyle tercih edilir. Mektuplar,
gazete, dergi, mesajlar, kurumlar arası yazışmalar vb. örnek olarak verilebilir (39).

7
2.4. İletişim Şekilleri
 Kişi içi iletişim: Kişinin kendi iç dünyası ile olan iletişimidir. Bireyin
yeteneklerinin farkına varması, düşünmesi, hayal kurması, rüya görmesi, hissetmesi
kişinin iç iletişimidir (22).
 Kişiler arası iletişim: En az iki kişinin yüz yüze ya da iletişim araçları aracılığı ile
duygu, düşünce ve bilgi paylaşımı yaptıkları bir süreçtir (43). Kişiler arası
iletişimde çift yönlü mesaj alışverişi olmalıdır. Kaynak ile alıcı arasında zamansal
birliktelik olması şarttır (39).
 Grup iletişimi: Ortak amaç ve hedefler için bir araya gelmiş kişilerin birbirleriyle
etkileşim kurarak, karşılıklı ileti alışverişinde bulundukları bir süreçtir (46).
 Örgütsel iletişim: Aynı amaç için kişilerin ya da kurumların bir araya gelerek
oluşturdukları yapılara örgüt denir. Örgütün içinde, biçimsel ve biçimsel olmayan
iletişim biçimleri ile etkileşim kurulur (42). Biçimsel iletişim, belli kurallar ve
kanunlar çerçevesinde resmiyete dayalı olarak gerçekleşen, alt-üst, amir-memur
ilişkisidir. Biçimsel olmayan iletişim, kurum içindeki insanların ikili ilişkiler ve
yakınlıklarına dayalı olarak gerçekleştirilen resmi olmayan iletişimdir (39).
 Kitle iletişimi: Radyo, televizyon, gazete, dergi vb. gibi kitle iletişim araçlarının
kullanılarak üretilen mesajın, bilginin geniş insan toplulukları ile paylaşılmasıdır.
Kitle iletişiminde, zaman ve mekân birlikteliği aranmaz ve kaynak ile alıcı arasında
tek yönlü iletişim gerçekleşir, geri bildirim yoktur (42).
2.5. Etkili İletişim Becerileri
Etkili iletişim, bireylerin ve toplumların barış ve huzur içinde yaşamaları için temel
etkendir. İletişimin uygarca bir seviyede yaşanmadığı toplumlarda yerini, çatışmalara ve
savaşlara bırakmıştır. Etkili iletişim, kaynağın göndermek istediği mesajı, alıcının doğru
bir şekilde algılaması ve bunu karşıya yansıtabilmesi için mesajın içeriğine uygun anlamlı
bir şekilde geri bildirim vermesidir. Etkili iletişim planlı bir süreç olup, belirli bir amaca
erişmeye odaklanır (47, 48). Etkili iletişim için, empati, ben dili, egoyu geliştirici dil, etkin
dinleme ve kendini tanıma ihtiyaç duyulan temel becerilerdir (46, 49).
2.5.1. Kendini Tanıma/Açma
Etkili iletişim öncelikle insanın kendini tanıması, kendi iç dünyasıyla kurduğu
dengeli bir iletişimle başlamaktadır. Kendini tanıma, kişinin yeteneklerini, güçlü ve zayıf
yönlerinin farkına varması ve bunları kabullenmesidir. Bu sayede insanlar çevredeki olay

8
ya da durumları daha iyi anlamlandırabilir ve etkileşimde olduğu kişilerle de ilişkileri
olumlu yönde etkilenir (38, 50, 51).
Kendini tanıma, insanın inanç, duygu ve düşüncelerin, ön yargı ve sınırlarını tam
olarak içinde anlamlandırması ve bunların karşıdaki kişilerde nasıl bir etki oluşturduğunun
fark etme sürecidir. Terapötik ilişkinin temeli kendini tanımadır. Hemşireler de kendi
davranışlarının, duygu ve düşüncelerini tam anlamıyla içinde kavramalı, bu davranışlarının
da ilişki kurduğu kişiler üzerindeki etkilerini fark etmelidir (50–52).
Kendini tanıma, ömür boyu süren bir süreçtir. İnsanın kendisinin farkına vardığı,
farkına varabileceği ve hiç fark edemeyeceği şeyler vardır. Johari penceresiyle (kendini
tanıma penceresi), insanın bilinen ve bilinmeyen yönlerinin farkına varabiliriz (45, 50, 51).
Bu pencereler;
Açık alan: Yaş, cinsiyet, din, medeni durum, isim gibi insanın hem kendisinin hem
de diğerlerinin bildiği penceredir.
Kör alan: İnsanların kendilerinin farkında olmadığı ama çevresinin farkında
olduğu penceredir. Ağız kokusu ve gerginlik örnek olarak verilebilir.
Gizli alan: İnsanın kendisinin bilip, çevresinin bilmediği penceredir. Çevredeki
insanlardan gizlenen korku, suç vb. olabilir.
Bilinmeyen alan: İnsanın kendisinin ve çevresinin bilmediği penceredir. İnsanın
bilinçaltı bu alana örnek verilebilir (53).
Kendini açma, insanın kendisiyle ilgili bilinmeyenleri, çevresiyle paylaşma
derecesidir. Etkili ve sürdürülebilir bir ilişki için kendini açma davranışının olması
elzemdir. Kendini açma davranışıyla insanlar, ön yargı ve yanlış anlaşılmaların farkına
varabilmektedir. Kendini açma kişiler arasında güvene dayalı bir ilişki geliştiğinde
uygulanmalıdır, aksi takdirde kişi kendisiyle ilgili olumsuz ve istenmeyen bilgileri
paylaştığında pişman olabilir (39, 53).
2.5.2. Empati
Empati, insanın kendi bakışından sıyrılıp, olayları karşısındakinin gözüyle
görebilmeyi, o kişinin aktarmak istediği duygu ve düşüncelerini tam manasıyla anlayıp,
hissetmeyi ve ne anladığını da karşısındakine iletmesini içerir. Empati de sözel ifadelerle
birlikte kişinin ses tonu ve beden diliyle ifade ettikleri de dikkate alınmalıdır (54, 55).
Hemşire ile hastanın arasında, yardıma dayalı bir ilişki ve terapötik iletişimin
gelişmesi ve sürdürülebilmesi için empati temel faktördür (50, 56). Kişi, kendi duygu ve

9
düşüncelerini ne kadar iyi tanıyabilirse o ölçüde de karşısındaki kişiye karşı empatik
yaklaşım gösterebilir (38, 49).
Empati yapılırken, girilen rolde karşımızdakinin duygu ve düşüncelerini anlayacağı
ölçüde kalınması gerekli ve tekrardan kişinin kendi rolüne dönmesi gerekmektedir. Bu
duruma dikkat edilmemesi halinde, empati özdeşime dönüşebilir. Bu durumda hemşire ile
hasta arasında terapötik ilişki bozulabilir ve hastanın anlaşılmadığını hissedip kendini geri
çekmesine sebep olabilir (36, 55, 56).
Empati üç aşamadan oluşmaktadır (50, 55, 56):
 Onlar basamağı: Empatinin en alt düzeyidir. Kişi karşısındakinin sorunlarını
dikkatle dinlemez, duygu ve düşüncelerine odaklanmaz. Tepki olarak genellemeler,
atasözü ve klişe sözlerle yanıt verir.
 Ben basamağı: Bireyin sorunları karşısında, dinleyen kişinin kendi düşünce, duygu
ve hissettiklerinden bahsettiği basamaktır. Bu basamakta empati düzeyi ortadır.
Dinleyen kişi karşısındakini sorunlarıyla yalnız bırakmıştır. Akıl verme, eleştirme,
tespit yapma ya da bireye kendi sorunlarından bahsederler.
 Sen basamağı: İstenilen empati düzeyidir. Bireyin yaşadığı sorunlara odaklanarak,
olayları onun bakış açısıyla görebilmeyi, ne hissettiğini ve düşündüğünü anlayıp
bunu da danışana aktarmaktır.
2.5.3. Ben Dili
Kişilerarası ilişkilerde, tarafların kendilerini uygun bir biçimde ifade etmeleri
oldukça önemlidir (57). İletişim sürecinde ben dili; gerginlik, kızgınlık gibi olumsuz
duygu ve düşüncelerin, karşı tarafa suçlanmışlık duygusu yaşatmadan, yargılamadan ve
savunma durumuna geçirmeden, bireyin kendi üzerinde oluşan etkileri açıklamasına olanak
sağlar (43, 58, 59). Ben dili kullanılırken, daha çok davranışlara odaklanılmalı ve kişi
üzerinde nasıl bir etki oluşturduğu ifade edilmelidir. Ben diliyle iletişimde amaç karşıdaki
kişiyi değiştirmeye yönelik değildir. Aksine karşımızdakinin, bizim duygu ve
beklentilerimizin farkına varmasını sağlamaktır. Sen diliyle iletişim ise karşı tarafı
suçlamaya ve savunmaya geçirmeye yöneliktir. Gösterilen tepki, oluşan duygu ve
davranışlara yönelmez, insanın kişiliğine yöneliktir. Bu tarz iletişimde karşı tarafa saygı
duyulmaz ve sonunda kişiler arasında çatışma kaçınılmazdır (57, 59).

10
Etkili bir hemşire hasta ilişkisinde ben dili kullanımı şarttır. Hemşire ben dili
kullanarak hastanın, yapılan tedavi kabullenmesini ve bakıma etkin katılımını sağlar. Bu
sayede oluşacak güvene dayalı bir ilişki sayesinde hasta, kendisiyle ilgili bilinmeyenleri
hemşiresi ile paylaşabilecektir (32, 60).
2.5.4. Egoyu Geliştirici Dil
İletişim kurulan kişinin öncelikle olumlu yanları ön plana çıkarılarak, onun eksik
bir yanını, olumsuz bir davranışını, o kişiye bunu kırmadan, incitmeden söyleme biçimidir.
Egoyu geliştirici dil, kişinin benlik değerini, öz güvenini ve güven duygusunu geliştirir,
kişilerarası ilişkilerde çatışma ve anlaşmazlıkları çözmede etkili bir iletişim becerisidir
(61).
2.5.5. Etkin Dinleme
Hastayla hemşire arasında terapötik bir ilişkinin temeli, dinlemeyle başlar (50).
Diğer iletişim becerilerinin de etkili bir şekilde uygulanması, etkin bir dinleme yapılmasına
bağlıdır (38, 50). Aktif ve empatik şekilde yapılan dinleme şekilleri etkin dinlemeyi kapsar
(29, 62). Etkin dinleme, dinleyenin kendi düşünce ve önyargılarından sıyrılarak, karşı
tarafın hem sözcüklerle hem de sözsüz ifadeleriyle ne anlatmak istediğinin farkına
varılmasıdır (43, 63). Etkin dinleme yapılması, hastaya değer verildiğini ve saygı
duyulduğunun kanıtıdır. Dinlenen kişinin mesajları, duygusal içeriği ve kelimelere
yüklediği anlamlar, bütünsel çerçevede ele alınmalıdır (38, 50, 62).
Hemşirenin etkin bir dinleme yapabilmesi için ilk şart istekli ve ilgili olmasıdır.
Aktif bir dinleme yapılabilmesi için karşılıklı katılım şarttır (62, 64). Hemşirenin ara ara
geribildirim vermesi, göz teması kurması, anlatılanların eleştirilmeden dinlenmesi,
anlaşılmayan kısımları açıklığa kavuşturma, söylenilenleri özetleme gibi katılım
sağlayarak konuşanı desteklemesi hastayı cesaretlendirebilir, arada güven ilişkisine dayalı
ve yargılanmayacağından emin olunan bir ortam sağlayabilir (33, 50, 62, 64)
2.6. Tedavi Edici (Terapötik) İletişim Teknikleri
Terapötik iletişim, hemşire hasta ilişkisinde normal iletişimin çok daha üzerinde
yarar sağlamayı ve hastaya en iyi bakım vermeyi hedefleyen etkin iletişim becerileridir.
Terapötik iletişim ile hastaya yaklaşan bir hemşire, yapılacak olan uygulamaları ve
hemşirelik bakımını hastayla beraber ya da hasta merkezli planladığı için, hastanın
üzerindeki psikolojik yük azalmaktadır. Bu teknikler kullanılarak oluşturulmuş bir

11
ortamda, yargılanmayacağı ve kınanıp alay edilmeyeceği, güvene ve saygıya dayalı,
yardım temelli bir iletişim ortamı hastaya hissettirilir (38, 64).
 Gözlemleri İletmek: Hemşire, hastayla en uzun zaman geçiren kişidir ve tüm
zamanlarda onun yanındadır. Bu sayede hemşire, hasta hakkında birçok bilgi
toplama ve gözlem yapma imkânına sahiptir. Gözlemlenen davranışların iletilmesi,
hastanın farkındalığının artmasını ve arada yardıma dayalı bir ilişki kurulmasını
sağlar. Hemşirenin ilettiği gözlemlerde kendi düşünce ve duyguları olmamalıdır.
Hasta kendisini yönlendirilmiş hissetmemelidir (64, 65).
 Konuşmaya Cesaretlendirmek: Hastane ortamına alışamamış, durumunu kabul
edememiş veya ölümcül hastalık tanısı konulan hastalar, yoğun anksiyete ve stres
yaşadıklarından, konuşmaya ve duygularını dillendirebilmeleri için teşvik
edilmeleri gerekir. Hemşirenin hastaya karşı ilgili olduğunu, kısa sözler ve beden
diliyle desteklemesi gerekir. Hasta bu davranış karşısında kendisine saygı
duyulduğunu ve kabul edildiğini hisseder, duygu ve düşüncelerini rahatça ifade
edebilir (38, 64, 65).
 Keşfetmek: Bu teknik hastanın kendisini derinlemesine tanımasına ve sorunların
altında yatan nedenin ayrıntılı bir şekilde irdelenip tam olarak çözülmesini sağlar.
Hemşire ve hasta tarafından sorun tam anlaşılır ve açık hale gelir. Yalnız dikkat
edilmesi gereken durum, hemşirenin hastanın mahremiyetine saygı duyması, merak
içeren sorular sormaması ve konuşması için hastayı zorlamaması gerekir (64, 66,
67).
 Kabullenici Davranma: Bu teknik, insanın düşüncelerinden ve davranışlarından
dolayı yargılanmadığı ve eleştirilmediği, olduğu gibi kabul edildiği, saygıya ve
güvene dayalı bir ilişkinin başlamasında yararlıdır. Kabul gören hasta, bakıma ve
tedaviye dâhil olup, kendisiyle ilgili sıkıntıları rahatça paylaşabilir. Kabul etmek
hataları görmezden gelip, düşüncelerine katılmak anlamına gelmez. Hasta kabul
edilmeyenin kendisi değil, davranış ve düşünceler olduğunu fark ettiğinde,
uygunsuz olan durumunu düzeltmesi kolaylaşır (64, 68).
 Duygulara Yoğunlaşmak: Duygularını paylaşmakta zorlanan hastaların duyguları
üzerine yoğunlaşarak kendini açması için cesaretlendirilir. Hemşire hastanın sözlü
ve sözsüz ifadelerinin altında yatan anlamları çözmeye çalışır, bu şekilde hastanın
farkındalık düzeyi de artırılmış olunur (38, 66).

12
 Açıklığa Kavuşturmak: Hemşirenin bu tekniği kullanma amacı hastayı tam ve
doğru bir şekilde anlayabilmektir. Anlaşılmayan ifadeleri, hastaya kendi
cümleleriyle veya açıklığa kavuşturucu kelimelerle tekrar yöneltilip hemşire hasta
arasında anlam birliği oluşmuş olur. Bu sayede yanlış anlaşılma ve algılama
hatalarının önüne geçilmiş olup, hasta hakkında doğru verilere ulaşılması sağlanır
(38, 64, 65).
 Özetlemek: Hemşirenin hastayla konuşmasını, genel bir çerçevede toparlayarak
temel fikirleri vurgulamasıdır. Konuşulan her şey genel bir tabloda hastaya tekrarı
sağlanarak önemli noktaların üzerinde durulur. Yeni bir görüşmeye başlanıldığında
bir önceki konuşulanlar hastaya özetlenerek konu bütünlüğü sağlanır ve hemşirenin
konuya hâkimiyetinin hasta tarafından anlaşılması sağlanır (64, 67).
 Soru Sormak: Hemşirenin doğru sorular sorarak iletişimi başlatması ve
yönlendirebilmesi, etkili bir iletişim için esastır. Sosyal ilişkilerde sorular kişisel
merakı gidermek içindir. Terapötik bir hemşire hasta ilişkisinde soru sorma,
hemşirenin empati ve etkin dinleme becerisini kullanarak, güvene dayalı bir
iletişim sağlanır. Hastanın sorunlarını ve gereksinimlerini daha kolay ifade etmesi
sağlanarak daha çok bilgiye ulaşmak hedeflenir. Hemşire soruları art arda
sormamalı, cevap vermesi için hastaya zaman tanımalıdır. Eğer hasta soruya cevap
vermek istemiyorsa zorlanmamalı ve saygı gösterilmelidir. Açık uçlu sorulara
ağırlık verilerek hastaya yönlendirme yapılmadan, istediği gibi cevap vermesi ve
rahatça kendisini açmasına olanak sağlanmalıdır. Ara ara kapalı uçlu sorular
sorularak netleştirmek istenilen cevaplar sonuca erdirilmelidir (38, 64, 68).
 Geribildirim (Feedback): Hasta tarafından yaşanan olay ve durumların, hemşire
tarafında nasıl bir etki ve ne anlam oluşturduğunun aktarılmasıdır. Geribildirim;
davranışa yönelik olmalıdır, kişisel yorum içermemelidir, zamanında ve yerinde
verilmelidir yoksa beklenen etkiyi oluşturmayabilir, yapıcı bir dilde olmalıdır yoksa
birey kendini suçlanmış hissedip savunmaya geçebilir, tavsiye niteliğinde değil
karşı tarafta oluşturduğu etkiyi özetlemek için verilmelidir (38, 64, 65).

13
2.7. Tedavi Edici Olmayan (Non-Terapötik) İletişim Teknikleri
 Belirsiz Güvenceler Verme: Hastanın yaşadığı stres ve korkuları önemsenmez ve
gereksiz olduğu düşünülür. Bu ifadelerin hasta için bir anlamı yoktur, aksine hasta
anlaşılmadığını düşünerek kendini kapatabilir (69).
 Belirsiz Övgüler Yöneltme: Hemşirenin, hastanın kendini algılamasına ters düşen,
gerçeğe aykırı bir şekilde övgüler göstermesidir. Bu durumda hasta anlaşılmadığı
ve kendisiyle alay edildiği kanısına varabilir (38, 70).
 Onaylamak: Yaptığı davranışlarından dolayı hemşireden onay alan hasta, sürekli
hemşirenin istediği şekilde davranarak onay alacağını düşünerek buna göre
davranır. Bu şekilde hastanın kendisiyle ilgi karar verme süreci kısıtlanabilir (69,
70).
 Moral Verici Konuşmalar, Klişeler ve Otomatik Yanıtlar: Hastanın durumu
görmezden gelinerek, profesyonel olmayan ve geçiştirici cümlelerle teselli etmek
ve moral vermektir. Bu tür bir iletişim biçimiyle hastanın kendisini ifade etmesinin
önüne geçilmiş olunur ve iletişim tıkanır (38).
 Nasihat Verme, İkna Ve Israr Etme: Hastaya yapması ve yapmaması
gerekenlerin neler olduğunu, karşılaştıkları sorunların nasıl çözümleneceğini
söyleyen, kısacası hemşirenin hastanın yerine kararlar alarak, onu aciz
hissettirmesidir. Bu davranış biçimi hastanın sorunlarıyla kendisinin baş etmesini
engellediği için kendi davranışlarının sorumluluğunu almasını engellemekte ve
hastanın hemşireye bağımlı yaşamasına neden olmaktadır (38, 70).
 Yargılama: Bireyin yaptıklarını doğru ya da yanlış, iyi ya da kötü olarak
niteleyerek kınayıp, yargılamaktır. Bu tür tutumlar hastanın savunmaya geçerek,
anlaşılmayı bir kenara koyarak haklılığını ispat etmesi için uğraşmasına sebep
olabilir. Sonuçta hasta yalnızlığa ve umutsuzluğa düşebilir (38, 70).
 Savunma: Hasta bazen yaşadığı olaylar sonucunda hastane çalışanlarını
eleştirebilir ve tepki gösterebilir. Bu durum karşısında sağlık çalışanları da
savunmaya geçip, eleştirilerin haksız olduğunu savunabilirler. İki taraf içinde fayda
sağlamayan bu tepkiler bir sonuca ulaşamayıp kendilerini anlaşılmamış hissederler
(38, 69).
 Duyguları Azımsama: Hasta için önem arz eden duygu ve düşüncelerin yeterince
önemsenmeyip değersizleştirilmesidir. Sağlık çalışanları için basit ve sıradan olan
durumlar, aksine hastalar için zor ve karmaşık gelebilir (38, 70).

14
 Konuyu Değiştirme: Hastanın söylediklerine, hemşirenin söyleyecek bir ifade
bulamaması, aşırı duygulu olması veya önemsememesi gibi durumlarda konuşmayı
başka yöne çevirmektir. Bu şekilde davranmak, hastanın kendisiyle alay edildiğini,
ilgi duyulmadığını ve saygı gösterilmediğini düşünmesine neden olur (38, 69, 70).
2.8. Covid-19 Sürecinde Hemşirelik ve Etkili İletişimin Önemi
Hemşirelik mesleği, hastayı bütüncül bir bakış açısıyla gözlemleyerek, fiziksel ve
psikososyal tüm bakım ihtiyaçlarını belirleyerek karşılanmasını sağlayan sağlık disiplinidir
(38). Hemşire, bireyin 24 saat yanında olan ve diğer sağlık personellerine oranla hastayla
en uzun zaman geçiren ekip üyesidir. Bu sayede hemşire hastayı en fazla tanıyan kişi
olarak, bakım ve tedaviyi yönlendirebilecek bilgi ve veriyi toplayabilme becerisine sahip
olabilecektir (41, 71). Hemşirenin hastasıyla kurduğu ilişki, kendiliğinden gelişen ve
sosyal bir ilişkiden farklı olmalıdır (25, 35, 72). Kurulan kişilerarası ilişki yardıma dayalı
olarak gerçekleştirilmeli, belirli amacı olmalıdır ve amaç; bireyin sorunlarına karşı
farkındalık oluşturup, bu sorunlarıyla baş edebilme gücü kazandırabilmektir (41, 56, 73).
Hemşirenin hastayla kurduğu terapötik ilişki, arada güvene dayalı ve kabullenici bir ilişki
oluşmasını sağlar ve hastanın gereksinim duyduğu şekilde hemşirelik bakımı almasını
sağlar (35, 71, 72).
Hayatımızda her zaman önem arz eden iletişim, kişinin sağlığını kaybettiği ve
kendisini başka birine bağımlı hissettiği zamanda daha önemli bir boyuta gelmektedir (34,
74). Hemşirelik bakımının niteliğini belirleyen ve hasta merkezli holistik bir bakım
verilmesinde en önemli unsur etkili iletişim becerilerinin kullanılmasıdır (30, 42).
Hemşirenin hastayla kurduğu etkili iletişim, hastaya anlaşıldığını hissettirmesi ve iyi ilişki
geliştirmesi, hataların önüne geçmesi ve kaliteli bir bakım sunulmasında yardım edici
etkendir (32, 42, 75).
Birey içinde bulunduğu karmaşık durumdan dolayı bazen kendini açık bir şekilde
ifade edemez (76, 77). Hemşireler, etkili iletişim becerilerini kullanarak hastanın içinde
bulunduğu duygu durumu ve iletmek istediği mesajın tam anlaşılmasını, yardım temelli bir
ilişki kurulmasını sağlayabilirler (47). Hastalar yaşadıkları sıkıntıları, anlaşıldığını
düşündüğü birine daha rahat ve açıkça ifade edebilirler (36).
Hemşirelerin ekip içerisindeki diğer çalışanlarla ve yöneticilerle de etkili iletişim
içinde çalışmaları büyük önem arz etmektedir. Hemşire hastayla en çok zaman geçiren,

15
onun hakkında gözlem yapabilme ve en çok bilgi sahibi olabilme şansına sahiptir. Ekip
içinde kurulan etkili iletişim işbirliğini ve bilgi paylaşımını artıracaktır. Bu sayede uygun
bilgiler, doğru ve zamanında paylaşılabilecek, ekip içi koordinasyon sağlanmış olacaktır.
Ekip içi iletişim iş doyumunda artma, önlenebilir hataların azalması, hasta güvenliğinin
artması ve kaliteli bir bakım yapılmasını sağlar (38, 73, 78).
Peplau, Travelbee, Orlando gibi hemşire kuramcılar; hemşireliği, “kişilerarasında
yer alan bir etkileşim süreci” olarak tanımlamaktadırlar (38).
Peplau’ya göre hemşirelik, yardım etmeyi ve belirli bir sonucu hedefleyen, iki ya da
daha fazla kişi arasında gerçekleşen kişilerarası bir süreçtir. Hemşire kendi içinde duygu,
düşünce ve davranışlarının ne anlama geldiğini iyi tanıyabildiği sürece, karşısındakinin
davranışlarını da doğru yorumlayıp, anlamlandırabilecektir. Bu sayede de hemşire,
toplumsal ve insan ilişkilerine dayalı sorunları daha iyi anlamlandırarak çözüme
kavuşturabilecektir (41, 71).
Joyce Travelbee’ ye göre hemşirelik, hastanın bakım gereksinimlerini belirlemek ve
giderebilmek için kurulan insan insana ilişki olarak tanımlamıştır. Hasta bu süreçte
yardıma ihtiyaç duyan kişidir. Hemşire de gerekli bakım ve tedavi hizmetlerini yerine
getiren ve sağlığı en üst düzeye yükselten profesyoneldir. İletişim bu süreçte bakımın
yerine getirilmesi için bir araçtır (27, 38).
Orlando’ya göre hemşirelik, bireyin sözel olarak ya da beden diliyle anlatmak
istediği gereksinimlerinin farkına varılarak, fiziksel ve psikososyal ihtiyaçlarının
karşılanmasıdır. Kişi bazen kendisini açık bir şekilde ifade edemez, dolaylı yönden
sorunlarını anlatmaya çalışır. Hastanın kendini ifade etmesinin kolaylaştırılması ve
ifadelerinin ne anlama geldiğinin açıklığa kavuşturulmasının hemşirenin sorumluluğunda
olduğu ifade edilir (38, 41, 71).
Aralık 2019’da ortaya çıkan koronavirüs pandemisi, dünya genelinde tahmin
edilenden daha fazla yayılım göstermiş ve kontrolden çıkmıştır. Vaka sayılarının kısa
zamanda çok artması, yoğun bakım yatak gereksiniminin artarak ortaya çıkması, artan iş
yükü, hemşireliğin dünyanın her yerinde sağlık sisteminin vazgeçilmez bir parçası
olduğunu göstermiştir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 2020 yılını “Hemşire ve Ebe Yılı”
olarak ilan etmiştir. Sağlık çalışanları özellikle de hemşireler, salgınla büyük bir özveriyle
en ön saflarda mücadele etmişlerdir (1, 14).

16
Salgında hemşirelerin yaşadığı sorunlar; uzun süre koruyucu ekipmanlarla görev
yapma ve bu ekipmanların yetersiz olması, yorgunluk, uykusuzluk, çaresizlik duygusu,
bulaş riskinden kaynaklı evden ve aileden ayrı yaşamak, sosyal yaşamın olmaması olarak
sıralanabilir (26). Hemşireler yaşadıkları sorunlarla her zaman baş edemeyip, bu süreçte ve
sonrasında; obsesyon, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu, tükenmişlik, sekonder
travmatik stres (merhamet yorgunluğu), depresyon gibi birçok ruhsal sorun açısından risk
altındadırlar (7, 9). Günümüzde ve geçmişte yaşanan salgınlarda yapılan araştırmalar
incelendiğinde, sağlık çalışanları üzerinde uzun süreçte olumsuz etkilerinin devam
edebileceği öngörülebilmektedir (9, 13). Toplumda salgının etkileri; yaşam rutinin
bozulması, sosyal etkileşimlerin kısıtlanması, uzayan karantina süreçleri, hastalığa
yakalanma ve ölüm korkusu, etkin bir tedavi sürecinin bulunamaması, damgalanmışlık
duygusu, hastalık sürecinde yaşanan fiziksel semptomlardan dolayı yaşanan çaresizlik gibi
nedenler bireyleri psikososyal açıdan etkilemektedir (79, 80).
Bu süreçte hemşirelerin etkili iletişim becerilerine sahip olabilmesi ve bu
becerilerini çalışma hayatında kullanabilmesi;
 Ekip içerisinde; doğru ve zamanında net bilgi akışının sağlanması ve
bilinmezliklerin en aza indirilebilmesi, yaşanılan deneyimlerin ve duyguların
rahatça paylaşılabileceği bir ortam oluşması sağlanarak tükenmişliğin azalmasına
ve iş doyumunun artmasına katkıda bulunabilir (18, 23, 31).
 Hastalara, uygun bakım verebilme, doğru müdahalelerde bulunabilme, gerekli
psikososyal desteğin sağlanabilmesi, güvenli bir ortam sağlanarak hastaneye ve
tedaviye uyum sağlaması artar (13, 60, 81).

17
3. GEREÇ VE YÖNTEM
3.1. Araştırma Soruları
 Hemşirelerin etkili iletişim beceri düzeyleri nasıldır?
 Hemşirelerin sosyodemografik (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyi, çocuk
sayısı, gelir durumu) özelliklerine göre etkili iletişim becerileri düzeyleri arasında
fark var mıdır?
 Hemşirelerin mesleki (şu anda çalışılan servis, çalışılan bölündeki pozisyon,
meslekteki toplam hizmet süresi, çalışılan servisteki hizmet süresi, haftalık çalışma
süresi, klinikte hemşire başına düşen hasta sayısı, mesleği tercih etme biçimi,
çalışılan bölümü tercih etme biçimi, meslek memnuniyeti, çalışma şekli, covid-
19’lu hasta bakma durumu, yönetici ile ilişki memnuniyeti) özelliklerine göre etkili
iletişim becerileri düzeyleri arasında fark var mıdır?
 Hemşirelerin iletişim becerileri algıları ile (kendi iletişim beceri puanı, etkili
iletişim eğitimi, en çok kiminle iletişim kurmakta zorlanıldığı, yetiştiği ailedeki
anne-baba tutumu, meslektaşla ilişki memnuniyeti) etkili iletişim becerileri
düzeyleri arasında fark var mıdır?
3.2. Araştırmanın Yeri, Tipi Ve Zamanı
Kahramanmaraş Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği’ ne bağlı Necip Fazıl
Şehir Hastanesi Ana Hizmet Binası ve Pazarcık İlçe Devlet Hastanesinde 26.07.2020-
31.01.2021 tarihleri arasında çalışan toplam 398 hemşire ile tanımlayıcı ve kesitsel tarzda
yapılmış bir araştırmadır.
3.3. Araştırmanın Etik Yönü
Araştırmaya başlamadan önce Hasan Kalyoncu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim
Enstitüsü Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulundan onay alındı (karar
no:2020/060) (Ek-2). Etik Kurul onayından sonra, Sağlık Bakanlığının bilimsel
araştırmalar sayfasına başvuru yapılıp e-posta yoluyla onay alındıktan sonra, araştırma
yapılacak hastanelerden çalışma izni alınmıştır (Ek-3, Ek-4). Araştırmada kullanılan Etkili
İletişim Becerileri Ölçeğini geliştiren Sayın Mustafa Buluş’ tan ölçeğin bu çalışmada
kullanılabilmesi için e-posta yoluyla kullanım izni alınmıştır (Ek-5). Araştırmaya katılım
gönüllülük esasına dayalı olup, araştırmaya katılan hemşirelere araştırmanın amacı ve içeriği
hakkında bilgilendirme yapılmış ve gönüllü olan hemşirelerin sözlü onayları alınmıştır. Elde

18
edilen kişiye ait bilgilerin üçüncü bir kişiye açıklanmayacağı ve istedikleri zaman araştırmadan
ayrılabilecekleri katılımcılara belirtilmiştir.
3.4. Araştırmanın Evreni Ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini Kahramanmaraş Necip Fazıl Şehir Hastanesi Ana Hizmet
Binası ve Pazarcık İlçe Devlet Hastanesinde çalışan 600 hemşire oluşturmaktadır.
Araştırmada örneklem hesaplanması yapılmadan evrenin tümüne ulaşılması hedeflendi.
Ancak pandemi nedeniyle ulaşılamayan birimler ve risk etkenleri, idari ve doğum izni,
rapor, geçici görevlendirme, araştırmaya katılmak istememe gibi nedenlerden dolayı 398
hemşireye ulaşılabildi.
3.5. Örneklem Ölçütleri
 Araştırmaya katılmaya gönüllü olup, iletişime ve işbirliğine açık olmak
 En az altı aydır kurumda çalışıyor olmak
3.6. Veri Toplama Araçları
Araştırma verileri, araştırmaya katılmaya gönüllü olan, en az altı aydır kurumda
çalışan hemşirelere yönelik araştırmacı tarafından literatür gözden geçirilerek hazırlanan
23 soruluk “Kişisel Bilgi Formu” (Ek-6) ve “Etkili İletişim Becerileri Ölçeği” (EK-7)
uygulanarak toplanmıştır.
Kişisel Bilgi Formu: Araştırmacı tarafından literatür incelenerek oluşturulan 23
soruluk kişisel bilgi formu, sosyodemografik özellikleri ve mesleki özellikleri belirleyen
sorular içermektedir (82–84). Sosyodemografik özellikler; yaş, cinsiyet, medeni durum,
eğitim düzeyi, çocuk sayısı, yetiştiği ailedeki anne-baba tutumu, gelir durumu gibi
özellikleri belirlemeye yönelik sorulardır.
Mesleki özellikler; şu anda çalışılan servis, çalışılan bölümdeki pozisyon,
meslekteki toplam hizmet süresi, çalışılan servisteki hizmet süresi, haftalık çalışma süresi,
klinikte hemşire başına düşen hasta sayısı, mesleği tercih etme biçimi, çalışılan bölümü
tercih etme biçimi, meslek memnuniyeti, çalışma şekli, COVİD-19’lu hasta bakma
durumu, meslektaşla ilişki memnuniyeti, yönetici ile ilişki memnuniyeti, kendi iletişim
biçimi, etkili iletişim eğitimi, en çok kiminle iletişim kurmakta zorlanıldığı gibi sorularla
ortaya konmuştur.
Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ): Buluş, Atan, Sarıkaya (2017) tarafından
geliştirilen Etkili İletişim Becerileri Ölçeği, kişiler arasında iletişim becerilerini ölçmeye
yönelik olarak geliştirilmiştir. Ölçek 34 maddeden oluşmakta ve her bir maddeye “Hiç

19
Uygun Değil”, “Çok Az Uygun”, “Kısmen Uygun”, “Çoğunlukla Uygun” ve “Tamamen
Uygun” şeklinde derecelendirilmiş beşli Likert tipi sorular üzerinden cevap verilmektedir.
Ölçekte 15, 16, 28, 32 ve 33 numaralı maddeler tersten puanlanmaktadır. Ölçek için
yapılan güvenirlik ve geçerlik analizlerinde, madde-toplam korelasyonlarının .32 ile .60
arasında değiştiği görülmüştür (85). Ölçeğin bütün maddeler üzerinden toplam iç tutarlılık
katsayısı (Cronbach’s Alpha) .91 olarak elde edilmiştir (86). Ölçeğin 34 madde üzerinden
faktör yapısı temel-bileşenler yöntemiyle (principals-components analysis) analiz edilmiş
ve 1’in üzerinde öz değere sahip toplam varyansın % 51’ni oluşturan 5 faktör bulunmuştur.
Her bir alt boyut üzerinden alınan toplam puanın artması iletişim becerilerini kullanma
düzeyinin yüksek olduğuna işaret etmektedir (85). Etkili iletişim becerileri ölçeğinde
(EİBÖ) her bir alt boyut farklı iletişim becerisini ölçmekte, ölçek toplam puan üzerinden
değerlendirilmeyip, alt boyutlardan alınan puanlar yükseldikçe etkili iletişim becerileri
düzeyi artmaktadır. Bu alt boyutlar aşağıda verilmiştir:
Egoyu Geliştirici Dil: Kişilerarası ilişkilerde benliği olumlu yönde etkileyen bir
ifade türü olarak egoyu geliştirici dil 1, 2, 3, 4, 5, 6 numaralı maddelerden oluşmaktadır ve
alt ölçeğin iç tutarlılık katsayısı (Cronbach’s Alpha) .72 olarak hesaplanmıştır.
Etkin Dinleme: Dinlenen kişide önemsendiği duygusunun oluşmasına katkı
sağlayan etkin dinleme 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,1 4 numaralı maddelerden oluşmaktadır ve alt
ölçeğin iç tutarlılık katsayısı (Cronbach’s Alpha) .84 olarak hesaplanmıştır.
Kendini Tanıma - Kendini Açma: Bireyin kendisine ilişkin farkındalığına,
düşünce ve duygularıyla yeterli düzeyde ilişki kurmasını sağlayan bu alt boyut 15, 16, 17,
18, 19 numaralı maddelerden oluşmaktadır ve alt ölçeğin iç tutarlılık katsayısı (Cronbach’s
Alpha) .76 olarak hesaplanmıştır.
Empati: Karşıdaki kişinin öznel dünyasından yola çıkarak onu anlamayı sağlayan
bu alt boyut 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27 numaralı maddelerden oluşmaktadır ve alt
ölçeğin iç tutarlılık katsayısı (Cronbach’s Alpha) .85 olarak hesaplanmıştır.
Ben Dilini Kullanma: Bireyin istenilir olmayan davranışlarının, kişiyi
yargılamadan, eleştirmeden dinleyen üzerindeki etkilerinin geri iletilmesini sağlayan ben
dili 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34 numaralı maddelerden oluşmaktadır ve alt ölçeğin iç tutarlılık
katsayısı (Cronbach’s Alpha) .83 olarak hesaplanmıştır.
3.7. Araştırmanın Uygulanması
Araştırma verileri 26.07.2020-31.01.2021 arasında Kahramanmaraş Necip Fazıl
Şehir Hastanesi Ana Hizmet Binası ve Kahramanmaraş Pazarcık İlçe Devlet Hastanesinde

20
yüz yüze görüşülerek toplandı. Anket formunu yanıtlamadan önce hemşirelere anket ile
ilgili sözlü olarak açıklama yapıldı ve araştırmaya katılmayı kabul eden hemşirelerden
onay alındı. Hemşirelere veri toplama formu dağıtıldı ve ortalama 20-30 dakika sonra
toplandı. Araştırma sonuçları, çalışmamıza katılan toplam 398 hemşire tarafından uygun
şekilde yanıtlanarak veri formundan elde edilen bilgilere göre değerlendirildi.
3.8. Verilerin İstatistiksel Analizi
Araştırmada elde edilen veriler Statistical Package for Social Sciences (SPSS) for
Windows 24.0 paket programı kullanılarak analiz edildi. Verilerin değerlendirilmesinde
tanımlayıcı istatistik yöntemleri olarak sayı, yüzde, ortalama, standart sapma kullanıldı.
Verilerin normal dağılım gösterip göstermediklerini belirlemek amacıyla sürekli
değişkenlerin normal dağılım uyumluluk analizine göre yapılan Kolmogorov-Simirnov
Testi ve Shapiro Wilk test sonucu p<0.05 olarak bulundu ve verilerin normal dağılıma
uygun olmadığı belirlendi. Ölçek ortalamaları ile bazı verilerin karşılaştırılmasında non
parametrik testlerden Kruskall-Walls ve Mann Whitney U testleri ve pearson korelasyon
analizi kullanıldı. Ölçek güvenirliği için Cronbach Alfa testi kullanıldı. Veriler %95 güven
aralığında 0.05 hata payı ile anlamlı kabul edilmiştir.

21
4. BULGULAR
Araştırma bulguları 3 bölümde incelendi.
1. Hemşirelerin Tanıtıcı Özelliklerine İlişkin Bulgular
1.1. Hemşirelerin Sosyo-Demografik Verilerine İlişkin Bulgular
1.2. Hemşirelerin Mesleki Özelliklerine İlişkin Bulgular
1.3. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler
2. Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeğine İlişkin Bulgular
3. Hemşirelerin Tanıtıcı Özellikleri İle Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt
Boyutlarının Karşılaştırılması
3.1. Hemşirelerin Sosyo-Demografik Verileri İle Etkili İletişim Becerileri
Ölçeği (EİBÖ) Alt Boyutlarının Karşılaştırılması
3.2. Hemşirelerin Mesleki Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
(EİBÖ) Alt Boyutlarının Karşılaştırılması
3.3. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler İle Etkili İletişim
Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt Boyutlarının Karşılaştırılması
Bu bölümde, COVİD-19 sürecinde çalışan hemşirelerin etkili iletişim becerilerinin
değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı, kesitsel ve
ilişki arayıcı tipte planlanan ve gerçekleştirilen çalışmanın bulguları istatistiksel analizleri
yapılarak, tablolar halinde sunuldu.
4.1. Hemşirelerin Sosyo-Demografik Verilerine İlişkin Bulgular
Tablo 1. Hemşirelerin Sosyo-demografik Özelliklerinin Dağılımı (N=398)
Özellikler
Veriler
n
%
Yaş
(x
 ± ss =30.51±7.41)
<25
124
31.2
25-35
188
47.2
>35
86
21.6
Cinsiyet
Kadın
300
75.4
Erkek
98
24.6
Eğitim Durumu
Meslek Lisesi
45
11.1
Ön lisans
55
13.8
Lisans
269
67.6
Lisansüstü
30
7.5
Medeni Durum
Evli
235
59.0

22
Bekâr
159
39.9
Boşanmış
4
1.0
Çocuk Sayısı
Yok
230
57.8
Gebe
21
5.3
1-2
127
31.9
>3
20
5.0
Gelir Durumu
Düşük (yetersiz)
56
14.1
Orta
219
55.0
Yüksek (yeterli)
123
30.9
Toplam
398
100.0
Tablo 1.’de hemşirelerin yaş, cinsiyet, eğitim durumu, medeni durum, çocuk sayısı
ve gelir durumuna ait bilgilerin dağılımı yer almaktadır. Hemşirelerin yaş ortalamaları
30.51±7.41 olup, %47,2’sinin 25-35 yaş aralığında, %75.4’nün kadın, %67,6’nın lisans
mezunu, %59’nun evli, %57,8’nin çocuğu olmadığı ve %55’inin gelir durumu orta derece
olarak belirlendi.
4.2. Hemşirelerin Mesleki Özelliklerine İlişkin Bulgular
Tablo 2. Hemşirelerin Mesleki Özelliklerinin Dağılımı (N=398)
Özellikler
Veriler
n
%
Çalışılan Birim
Yatan Hasta Klinikleri
195
49.0
Yoğun Bakım
93
23.4
Acil Servis
50
12.6
Poliklinik
29
7.3
İdari Birimler
11
2.8
Ameliyathane
12
3.0
Diğer
(Evde bakım
Hemodiyaliz
Yanık ünitesi)
8
2.1
Meslekte Çalışma
Süresi
(X
 ± Ss =7.25±2.48)
6 Ay- 1 Yıl
65
16.3
1-5 Yıl
152
38.2
>5 Yıl
181
45.5
Çalışılan Birimde
Çalışma Süresi
6 Ay- 1 Yıl
192
48.2
1-5 Yıl
160
40.2

23
>5 Yıl
46
11.6
Haftalık Çalışma
Süresi
(X
 ± Ss =47.65±9.53)
40 Saat
191
48.0
>40 Saat
207
52.0
Çalışılan Pozisyon
Servis Hemşiresi
315
79.1
Sorumlu Hemşire
42
10.6
Poliklinik Hemşiresi
28
7.0
Sağlık Hizmetleri
Müdürü
4
1.0
Diğer
(Kalite hemşiresi
Enfeksiyon hemşiresi
Eğitim hemşiresi)
9
2.8
Hemşire Başına
Düşen Hasta Sayısı
<10 Hasta
293
73.6
10-50 Hasta
57
14.3
>50 Hasta
48
12.1
Mesleği Tercih Etme
Durumu
Kendi İsteği
152
38.2
Aile İsteği
70
17.6
İş Garantisi Nedeniyle
176
44.2
Çalışılan Bölümü
Tercih Etme
Durumu
İsteyerek
254
63.8
İstemeyerek
144
36.2
Mesleki Memnuniyet
Durumu
Evet
115
28.9
Hayır
100
25.1
Kısmen
183
46.0
Çalışma Şekli
Gündüz Mesaisi
121
30.4
Gece Mesaisi
28
7.0
Vardiya/Nöbet
248
62.3
İcap Nöbeti
1
0.3
Covid-19 Hastasına
Bakma Durumu
Bakmamış
73
18.3
Covid-19 Pozitif
Hastalar
146
36.7
Covid-19 Şüpheli
Hastalar
48
12.1
Covid-19 Pozitif Ve
Şüpheli Hastalar
131
32.9
Yöneticiden
Memnun Olma
Memnun
76
19.1
Kısmen Memnun
190
47.7

24
Durumu
Memnun Değil
132
33.2
Meslektaş İle İlişki
Durumu
Memnun Değil
115
28.9
Memnun
100
25.1
Kısmen
183
46.9
Toplam
398
100.0
Tablo 2.’de hemşirelerin, şu anda çalışılan servis, çalışılan bölündeki pozisyon,
meslekteki toplam hizmet süresi, çalışılan servisteki hizmet süresi, haftalık çalışma süresi,
klinikte hemşire başına düşen hasta sayısı, mesleği tercih etme biçimi, çalışılan bölümü
tercih etme biçimi, meslek memnuniyeti, çalışma şekli, COVİD-19’lu hasta bakma
durumu, yönetici ile ilişki memnuniyeti, meslektaş ile ilişki durumu gibi mesleki
özelliklere ait bulgulara yer verilmiştir.
Hemşirelerin %49’unun yatan hasta kliniklerinde, %23’ünün yoğun bakım
birimlerinde çalışmakta olduğu, meslekte çalışma süre ortalamasının 7.25±2.48 yıl
(minimum=< 1 yıl-maksimum=36 yıldır) olduğu, %45,5’inin çalışma süresinin 5 yıldan
fazla olduğu, %48,2’sinin çalıştıkları birimlerde çalışma süreleri 1 yıldan az olduğu,
ortalama haftalık çalışma saati 47.65±9.53 saat (minimum=40 saat maksimum=72 saattir)
olduğu, %52’si haftalık 40 saatin üzerinde çalıştığı, %79,1’inin servis hemşiresi
pozisyonunda çalıştığı, %73,6’sında çalışılan birimlerde hemşire başına 10’nun altında
hasta düştüğü belirlendi. Hemşirelerin %44,2’sinin iş garantisi olduğu için, %38.2’sinin
kendi istekleriyle, %17.6’sının aile baskısıyla hemşirelik mesleğini tercih ettikleri
belirlendi. Hemşirelerin %63,8’inin istedikleri birimlerde çalışmakta olduğu, %46’sının
meslekten kısmen memnun olduğu, %28,9’unun tamamen memnun olduğu, hemşirelerin
%62,3’ünün vardiya/nöbet şeklinde çalışmakta olduğu, %18,3’ünün COVİD-19’lu hasta
bakmamış olduğu, sadece %19,1’inin yöneticisinden memnun olduğu, %25,1’inin de kendi
aralarındaki ilişkiden memnun olduğu belirlendi.
4.3. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler
Tablo 3. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörlere Ait Bulguların Dağılımı (N=398)
Özellikler
Veriler
n
%
Aile yapısı
Otoriter
114
28.6
Hoş Görülü
204
51.3
Serbest
47
11.8
Reddedici
5
1.3

25
İlgisiz-Kayıtsız
9
2.3
Mükemmeliyetçi
19
4.8
Etkili İletişim
Eğitimi Alma
Durumu
Hayır
100
25.1
Evet
298
74.9
Alınan Eğitimler
Etkili İletişim
71
23.8
Beden Dili
4
1.48
Etkin Dinleme
10
3.35
Empati
22
7.38
Ben Dili,
Etkili İletişim
10
3.35
Etkili İletişim,
Beden Dili,
Ben Dili
7
2.34
Etkili İletişim,
Beden Dili,Ben Dili,
Etkin dinleme
7
2.34
Etkili İletişim,
Beden Dili,
Etkin dinleme
13
4.46
Etkili İletişim,
Etkin dinleme,
Empati
30
10.0
Etkili İletişim,
Beden Dili,
Ben Dili,
Etkin Dinleme,
Empati
65
21.8
Etkili iletişim,
Beden dili,
Assertivite,
Empati, Ben dili
59
19.7
Kiminle İletişim
Kurmakta Zorlanma
Durumu
İletişim Kurmakta
Zorlanmıyorum
118
28.1
Yönetici
146
36.7
Hasta Yakını
72
18.1
Hekim
34
8.5
Hasta
24
6.0
Meslektaş(hemşire)
9
2.3
Diğer Sağlık
Personelleri
1
0.3
Toplam
398
100.0
Tablo 3.’te hemşirelerin kendi iletişim becerilerini değerlendirmeleri ve etkileyen
unsurlara yönelik bulgular yer almaktadır. Hemşirelerin %51,3’ünün yetiştirildikleri aile
yapısının hoşgörülü olduğu, %74,9’unun etkili iletişimle ilgili eğitim aldıkları, %36,7’sinin
en çok yönetici ile iletişim kurmakta zorlandıkları bulundu.

26
Hemşirelerin İletişim Becerisi Öz Değerlendirme Puanlarına Yönelik Bulguların
Dağılımı (N=398)
Tablo 4. Hemşirelerin İletişim Becerisi Öz Değerlendirme Puanlarına Yönelik Bulguların Dağılımı
(N=398)
Özellikler
Puan
n
%
İletişim Becerisi Öz
Değerlendirme
(0-10 Puan )
(x
 ± ss=7.71±1.49)
3
3
0.8
4
10
2.5
5
23
5.8
6
34
8.5
7
86
21.6
8
121
30.4
9
76
19.1
10
45
11.3
Toplam
398
100.0
Tablo 4.’te hemşirelere kendi iletişim becerilerini 10 puan üzerinden
değerlendirmeleri istendiğinde ortalama 7.71±1.49 puan (minimum=3 – maksimum=10
puan) aldıkları görüldü. Değerlendirilen puanlara bakıldığında hemşirelerin kendi iletişim
becerilerini yüksek gördükleri söylenebilir.
4.4. Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt Ölçeklerden Alınan
Puanlara İlişkin Bulgular
Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt Ölçeklerden Alınan Puanlara İlişkin Bulgular
Tablo 5. Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt Ölçeklerden Alınan Puanlara İlişkin
Bulgular
Alt boyutlar
x
 ± ss
Min-Maksimum
Egoyu Geliştirici Dil
23.62±3.49
12-30
Etkin Dinleme
33.92±4.58
16-40
Kendini Tanıma/Kendini Açma
18.55±3.56
7-25
Empati
31.23±4.62
16-40
Ben Dilini Kullanma
22.12±4.38
11-35
Tablo 5.’ e göre araştırmaya katılan hemşirelerin “Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
(EİBÖ)” Alt Boyutlarından aldıkları puan ortalamaları değerlendirildi.

27
“Ego Geliştirici Dil Alt Boyutu” puan ortalaması 23,62±3,49 olup orta düzeyin
üstünde; “Etkin Dinleme Alt Boyutu” puan ortalaması 33,92±4,58 olup yüksek düzeyde;
“Kendini Tanıma/Kendini Açma Alt Boyutu” puan ortalaması 18,55±3,56 olup orta
düzeyin üstünde; “Empati Alt Boyutu” puan ortalaması 31,23±4,62 olup yüksek düzeyde;
“Ben Dilini Kullanma Alt Boyutu” puan ortalaması 22,12±4,38 olup orta düzeyin üstünde
olarak bulundu.
Genel olarak “Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ)”Alt Boyutları
değerlendirildiğinde, hemşirelerin etkili iletişim becerilerinin yüksek düzeyde olduğu
şeklinde değerlendirilebilir.
4.5. Hemşirelerin Sosyo-Demografik Verileri İle Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
(EİBÖ) Alt Ölçeklerden Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması
Tablo 6. Hemşirelerin Sosyodemografik Özellikleri İle Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt
Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması (N=398)
Özellikler
Veriler
EİBÖ Alt Boyutlar
Egoyu
Geliştirici
Dil Alt
Boyutu
Etkin
Dinleme
Alt Boyutu
Kendini
Tanıma
Alt Boyutu
Empati
Alt
Boyutu
Ben Dili
Alt Boyutu
x
 ± ss
x
 ± ss
x
 ± ss
x
 ± ss
x
 ± ss
Yaş grubu
<25
23.71±3.11
33.65±4.35
18.27±3.52
31.16±4.34
22.22±3.98
25-35
23.32±3.74
35.00±3.82
18.39±3.71
31.10±4.85
21.98±4.72
>35
24.13±3.42
34.11±5.06
18.16±3.21
31.61±4.54
22.29±4.18
Test
2.825*
3.706*
2.488*
0.277*
0.686*
P
0.244
0.157
0.288
0.871
0.709
Cinsiyet
Erkek
23.72±3.45
34.21±4.41
18.65±3.67
31.51±4.50
21.99±4.12
Kadın
23.32±3.63
33.04±4.96
18.26±3.20
30.36±4.88
22.54±5.09
Test
-1.000**
-1.898**
0.888**
-2.324**
-0.999**
P
0.317
0.058
0.378
0.020
0.318
Eğitim
Durumu
Meslek
lisesi
23.86±3.35
34.43±4.41
18.59±4.01
31.29±4.54
22.15±4.54
Ön lisans
23.32±3.54
34.07±5.14
18.54±3.53
31.74±4.32
22.65±4.32
Lisans
23.62±3.53
33.72±4.52
18.47±3.43
31.01±4.61
22.02±4.61
Y. Lisans
/Doktora
23.76±3.42
34.66±4.30
18.26±4.11
32.13±5.37
22.03±5.37
Test
0.646*
1.690*
2.292*
1.843*
1575*

28
P
0.886
0.639
0.514
0.606
0.665
Medeni
Durumu
Evli
24.04±3.72
34.10±4.61
18.87±3.52
31.36±4.71
22.24±4.63
Bekâr
23.01±3.07
33.70±4.55
18.08±3.59
31.00±4.46
22.05±3.99
Boşanmış
23.00±1.82
31.75±3.40
18.25±3.86
32.25±6.02
18.25±3.20
Test
8.944*
1.959*
3.474*
0.829*
3.528*
P
0.011
0.375
0.176
0.661
0.171
Çocuk
Sayısı
Yok
23.21±3.21
33.65±4.35
18.22±3.65
30.75±4.40
21.83±4.11
Gebe
23.90±2.79
35.00±3.82
18.90±3.72
32.04±4.60
22.90±3.85
1-2
24.11±3.91
34.11±5.06
18.80±3.43
31.95±4.92
22.65±4.99
3 ve üzeri
24.85±4.02
34.65±4.63
20.40±2.56
31.25±4.77
21.30±3.45
Test
8.942*
3.190*
7.625*
6.168*
1.686*
P
0.030
0.363
0.054
0.104
0.430
Gelir
Durumu
Düşük
(Yetersiz)
24.60±3.86
33.94±4.29
33.94±4.29
31.37±4.57
22.83±4.57
Orta
23.45±3.32
33.85±4.65
33.85±4.65
31.44±4.46
22.00±4.46
Yüksek
(Yeterli)
23.47±3.58
34.03±4.62
34.03±4.62
31.78±4.92
22.00±4.92
Test
3.897*
0.066*
0.556*
2.694*
2.777*
P
0.143
0.968
0.754
0.260
0.249
*Kruskall Walls Test, **Mann Whitney Test. P<0.05
Tablo 6.’da hemşirelerin sosyodemografik özelliklerine göre Etkili İletişim
Becerileri Ölçeği (EİBÖ) alt boyutlarından aldığı puan ortalamalarının karşılaştırılması
yapıldı.
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut ortalamaları ile medeni durum arasında anlamlı
fark olduğu belirlendi (p<0.05). Evli olanların “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut
ortalamalarının anlamlı olarak yüksek olduğu görüldü.
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut ortalamaları ile çocuk sayısı arasında anlamlı fark
olduğu belirlendi (p<0.05). Çocuk sayısı 3 ve üzerinde olanların “Egoyu Geliştirici
Dil” alt boyut ortalamalarının anlamlı olarak yüksek olduğu görüldü. Ayrıca çocuk
sayısı arttıkça ölçekten alınan puan ortalamaları da artmaktadır.
 “Empati” alt boyutu puan ortalamaları ile sadece cinsiyet arasında anlamlı fark
olduğu belirlendi (p<0.05). Kadınların “Empati” alt boyut puan ortalamaları
erkeklerinden fazla olduğu görüldü.

29
 “Etkin Dinleme”, “Kendini Tanıma” ve “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları ile
yapılan karşılaştırmada anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05).
4.6. Hemşirelerin Mesleki Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt
Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması
Tablo 7. Hemşirelerin Mesleki Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) Alt Boyutlardan
Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması (N=398)
Özellikler
Veriler
EİBÖ Alt Boyutlar
Egoyu
Geliştirici
Dil Alt
Boyutu
Etkin
Dinleme
Alt
Boyutu
Kendini
Tanıma
Alt
Boyutu
Empati
Alt
Boyutu
Ben Dili
Alt
Boyutu
X
 ± Ss
X
 ± Ss
X
 ± Ss
X
 ± Ss
X
 ± Ss
Çalışılan
Birim
Servis
23.33±
3.52
34.03±
4.53
18.75±
3.86
31.30±
4.79
21.61±
4.81
Yoğun
Bakım
23.61±
3.48
33.29±
4.79
18.00±
3.00
31.36±
4.66
23.03±
4.66
Acil Servis
24.26±
3.48
33.62±
4.73
19.06±
3.92
30.66±
5.02
22.44±
4.81
Poliklinik
24.27±
3.27
34.31±
4.08
18.31±
2.72
31.85±
3.59
21.68±
3.45
İdari Birimler
25.45±
3.72
35.72±
4.24
19.27±
2.53
30.90±
3.01
21.81±
3.31
Ameliyathane
24.50±
2.71
35.41±
5.40
18.41±
2.74
30.33±
4.79
23.08±
3.89
Hemodiyaliz
20.20±
3.71
35.00±
3.00
16.00±
4.89
31.20±
0.83
23.20±
6.37
Evde Bakım
21.00±
1.41
33.50±
3.53
20.00±
4.24
33.50±
6.36
22.50±
4.24
Yanık Ünitesi
22.00±
0.00
32.00±
0.00
17.00±
0.00
30.00±
0.00
20.00±
0.00
Test
12.745*
5.902*
6.794*
2.881*
8.097*
P
0.121
0.658
0.559
0.942
0.424
Servis
Hemşiresi
23.40±
3.50
35.56±
4.62
18.37±
3.59
30.89±
4.72
22.08±
4.50
Sorumlu
Hemşire
24.47±
3.35
35.83±
4.24
19.90±
3.24
33.30±
4.36
22.54±
4.45

30
Çalışılan
Pozisyon
Poliklinik
Hemşiresi
24.00±
3.31
34.50±
4.11
18.32±
3.82
31.89±
3.71
22.17±
3.48
Eğitim
Hemşiresi
24.16±
4.00
32.83±
2.92
18.66±
2.21
30.83±
2.92
20.16±
2.71
Sağlık
Hizmetleri
Müdürü
27.00±
2.31
40.00±
0.09
20.50±
1.00
33.25±
1.50
24.75±
0.95
Enfeksiyon
Hemşiresi
24.00±
5.65
32.00±
4.24
16.50±
4.94
20.50±
4.94
19.50±
3.53
Kalite Birimi
Hemşiresi
30.00±
0.00
37.00±
0.00
20.00±
0.00
22.00±
0.00
22.00±
0.00
Test
9.162*
18.338*
10.384*
11.189*
6.487*
P
0.165
0.005
0.109
0.083
0.371
Haftalık
Çalışma
Süresi
40 Saat
23.30±
3.38
34.35±
4.79
18.68±
3.37
31.39±
4.79
21.73±
4.30
>40 Saat
23.96±
3.57
33.52±
4.34
18.43±
3.73
31.07±
4.46
21.48±
4.43
Test
7.176*
-2.069**
-0.593**
-0.916**
-1.770**
P
0.048
0.039
0.553
0.309
0.077
Meslekte
Çalışma
Süresi
<1 Yıl
23.35±
3.10
33.66±
4.63
18.72±
3.56
31.43±
4.40
22.06±
4.15
1-5 Yıl
23.16±
3.67
33.55±
4.57
18.15±
3.65
30.39±
4.49
21.97±
4.30
>5 Yıl
24.10±
3.43
34.32±
4.56
18.82±
3.47
31.86±
4.72
22.27±
4.55
Test
6.695*
2.964*
2.815*
7.6.22*
0.184*
P
0.035
0.227
0.245
0.222
0.912
Birimde
Çalışma
Süresi
<1 Yıl
23.22±
3.51
33.89±
4.56
18.57±
3.62
31.10±
4.89
21.97±
4.33
1-5 Yıl
23.78±
3.44
33.63±
4.66
18.28±
3.59
30.99±
4.28
22.06±
4.52
>5 Yıl
24.73±
3.40
35.02±
4.25
19.43±
3.09
32.58±
4.43
22.97±
4.07
Test
7.176*
2.966*
3.975*
3.811*
2.932*
P
0.028
0.227
0.137
0.149
0.131
Hemşire
<10 Hasta
23.59±
34.05±
18.55±
31.27±
22.08±

31
Başına
Düşen Hasta
Sayısı
3.53
4.65
3.62
4.67
4.43
10-50 Hasta
23.36±
3.50
33.30±
4.30
18.02±
3.70
31.39±
4.27
21.80
±4.36
>50 Hasta
23.10±
3.31
33.77±
4.50
19.05±
3.64
30.89±
4.76
22.72±
4.16
Test
1.146*
2.268*
2.172*
0.517*
0.828*
P
0.564
0.328
0.338
0.772
0.664
Mesleği
Tercih Etme
Durumu
Kendi İsteği
23.98±
3.22
34.12±
4.44
18.46±
3.81
31.76±
4.80
22.06±
4.80
Aile İsteği
23.91±
3.61
33.90±
4.73
18.81±
3.39
31.50±
4.31
22.35±
3.86
İş Garantisi
Nedeniyle
23.19±
3.64
33.75±
4.65
18.53±
3.42
31.05±
4.55
22.08±
4.21
Test
3.170*
0.151*
0.285*
3.255*
0.638*
P
0.225
0.927
0.267
0.196
0.727
Meslek
Memnuniyet
Durumu
Evet
24.60±
3.49
35.00±
4.72
19.51±
3.57
32.46±
4.97
22.72±
4.73
Hayır
23.14±
3.46
33.77±
4.62
18.55±
3.69
31.17±
4.65
22.51±
4.35
Kısmen
23.27±
3.41
33.32±
4.36
17.95±
3.36
30.49±
4.22
21.54±
4.12
Test
12.358*
11.519*
12.275*
13.234**
5.741*
P
0.002
0.003
0.002
0.001
0.057
Çalışma
Şekli
Gündüz
Mesaisi
24.04±
3.71
34.88±
4.85
19.28±
3.39
32.67±
4.26
22.19±
3.98
Gece Mesaisi
23.34±
3.36
33.31±
4.45
18.23±
3.57
30.51±
4.67
22.12±
4.45
Vardiya/
Nöbet
24.25±
3.60
35.21±
3.57
18.32±
3.89
31.28±
4.44
21.64±
5.41
İcap Nöbeti
24.00±
0.00
32.00±
0.00
16.00±
0.00
32.00±
0.00
28.00±
0.00
Test
4.259*
14.453*
8.976*
19.473*
3.366*
P
0.235
0.002
0.030
0.001
0.339
Çalışılan
Bölümü
Tercih Etme
İsteyerek
23.96±
3.41
34.08±
4.60
18.70±
3.41
31.55±
4.62
22.06±
4.55
İstemeyerek
23.02±
33.60±
18.29±
30.65±
22.23±

32
Durumu
3.52
4.54
3.81
4.58
4.09
Test
-2.429**
-0.945**
-1.096**
-1.768**
-0.643**
P
0.015
0.345
0.273
0.077
0.523
Yöneticiden
Memnun
Olma
Durumu
Memnun
25.00±
3.29
35.06±
4.69
19.77±
3.18
32.69±
4.97
22.15±
4.65
Kısmen
Memnun
23.62±
3.42
33.90±
4.38
18.49±
3.42
31.22±
4.32
22.08±
4.53
Memnun
Değil
22.84±
3.50
33.29±
4.69
17.93±
3.81
30.39±
4.65
22.15±
4.02
Test
17.925*
7.045*
12.615*
10.792*
1.582*
P
0.002
0.030
0.002
0.005
0.594
Covid-19
Hastasına
Bakma
Durumu
Bakmamış
24.34±
3.33
34.27±
4.26
18.58±
3.23
32.19±
4.07
22.21±
4.46
Covid-19
Pozitif
Hastalar
22.82±
3.50
33.21±
4.76
18.25±
3.69
30.36±
4.47
21.45±
4.15
Covid-19
Şüpheli
Hastalar
24.02±
3.06
34.62±
3.97
18.33±
3.42
32.60±
4.36
23.81±
4.96
Covid-19
Pozitif ve
Şüpheli
Hastalar
23.96±
3.50
34.25±
4.70
18.95±
3.64
31.15±
4.97
22.20±
4.24
Test
12.318*
5.091*
2.742*
13.446*
10.509*
P
0.006
0.165
0.433
0.004
0.015
Meslektaş
İle İlişki
Durumu
Memnun
Değil
22.85±
3.67
34.00±
4.44
18.40±
4.98
31.14±
5.11
22.37±
4.21
Memnun
23.95±
3.50
33.86±
4.55
18.70±
3.48
31.69±
4.81
22.12±
4.60
Kısmen
Memnun
23.43±
3.43
33.96±
4.65
18.43±
3.34
30.71±
4.28
22.07±
4.20
Test
3.048*
0.126*
0.793*
2.099*
0.250*
P
0.218
0.939
0.653
0.350
0.882
*Kruskall Walls Test, **Mann Whitney Test. P<0.05
Tablo 7’de hemşirelerin mesleki özellikleriyle Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
(EİBÖ) alt boyutlardan alınan puan ortalamalarının karşılaştırılması yapılmıştır.
Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) “Egoyu Geliştirici Dil”
alt boyutundan aldığı puan ortalamaları ile mesleki özellikler karşılaştırıldığında;

33
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile meslekte çalışma süresi
arasında anlamlı fark olduğu belirlendi (p<0.05). Meslekte çalışma süresi arttıkça
“Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamalarının da anlamlı olarak
artmaktadır.
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile birimde çalışma süresi
arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Birimde çalışma süresi arttıkça
“Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları da anlamlı olarak artmaktadır.
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile haftalık çalışma süresi
arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Haftalık çalışma süresi arttıkça
“Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları da anlamlı olarak artmaktadır.
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile meslek memnuniyeti durumu
arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Hemşirelerin meslek
memnuniyeti arttıkça “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları da anlamlı
olarak artmaktadır.
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile çalışılan bölüm tercihi
arasında anlamlı farklılık belirlendi (p<0.05). Çalıştıkları bölümü isteyerek seçen
hemşirelerin, “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları da anlamlı olarak
artmaktadır.
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile yöneticiden memnun olma
durumu arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Yöneticiden memnun
olma düzeyi arttıkça “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları da anlamlı
olarak artmaktadır
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile COVİD-19 hastasına bakma
durumu arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Sadece COVİD-19
pozitif hasta bakan hemşirelerin “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları
anlamlı olarak düşük bulundu. COVİD-19 hastası bakmayan hemşirelerin “Egoyu
Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları diğer gruplara göre yüksek olduğu
görüldü.
Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) “Etkin Dinleme” alt
boyutundan aldığı puan ortalamaları ile mesleki özellikler karşılaştırıldığında;
 “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları ile çalışılan pozisyon arasında anlamlı
olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Sağlık hizmetleri müdürü pozisyonunda
çalışanların “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları yüksek olduğu görüldü.

34
 “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları ile haftalık çalışma saatleri arasında
anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Haftalık 40 saat çalışan hemşirelerin
“Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamalarının anlamlı olarak yüksek olduğu
görüldü.
 “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları ile meslek memnuniyet durumu
arasında anlamlı olarak farklılık görüldü (p<0.05). Hemşirelerin meslek
memnuniyet düzeyi arttıkça “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları da
anlamlı olarak artmaktadır.
 “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları ile çalışma şekli arasında anlamlı
olarak farklılık belirlendi. İcap nöbeti şeklinde çalışanların “Etkin Dinleme” alt
boyut puan ortalamalarının anlamlı olarak düşük olduğu görüldü.
 “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları ile yöneticiden memnun olma durumu
arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Yöneticiden memnun olma
düzeyi arttıkça “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları da artmaktadır.
Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) “Kendini Tanıma/Açma”
alt boyutundan aldığı puan ortalamaları ile mesleki özellikler karşılaştırıldığında;
 “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamaları ile meslek memnuniyet
durumu arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Hemşirelerin meslek
memnuniyeti arttıkça “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamaları da
artmaktadır.
 “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamaları ile çalışma şekli arasında
anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). İcap nöbeti şeklinde çalışanların
“Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamalarının anlamlı olarak düşük
olduğu görüldü.
 “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamaları ile yöneticiden memnun olma
durumu arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Yöneticiden memnun
olma düzeyi arttıkça “Kendini Tanım/Açma” alt boyut puan ortalamaları da
artmaktadır.
Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) “Empati” alt
boyutundan aldığı puan ortalamaları ile mesleki özellikler karşılaştırıldığında;
 “Empati” alt boyut puan ortalamaları ile meslek memnuniyet durumu arasında
anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Hemşirelerin meslek memnuniyeti
arttıkça “Empati” alt boyut puan ortalamaları da artmaktadır.

35
 “Empati” alt boyut puan ortalamaları ile çalışma şekli arasında anlamlı olarak
farklılık belirlendi (p<0.05). Gündüz mesaisinde çalışanların “Empati” alt boyut
puan ortalamaları anlamlı olarak yüksek olduğu görüldü.
 “Empati” alt boyut puan ortalamaları ile yöneticiden memnun olma durumu
arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Yöneticiden memnun olma
düzeyi arttıkça “Empati” alt boyut puan ortalamaları da artmaktadır.
 “Empati” alt boyut puan ortalamaları ile COVİD-19 hastasına bakma durumu
arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Sadece COVİD-19 pozitif
hasta bakan hemşirelerin “Empati” alt boyut puan ortalamaları anlamlı olarak
düşük olduğu görüldü.
Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeği (EİBÖ) “Ben Dili” alt
boyutundan aldığı puan ortalamaları ile mesleki özellikler karşılaştırıldığında;
 “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları ile COVİD-19 hastasına bakma durumu
arasında anlamlı olarak farklılık belirlendi (p<0.05). Sadece COVİD-19 pozitif
hasta bakan hemşirelerin “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları anlamlı olarak
düşük olduğu görüldü.
 “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları ile diğer mesleki özellikler arasında anlamlı
farklılık bulunamadı (p>0.05).
4.7. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler ile Etkili İletişim Becerileri
Ölçeği (EİBÖ) Alt Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması
Tablo 8. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler İle Etkili İletişim Becerileri (EİBÖ) Alt
Boyutlardan Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Karşılaştırılması (N=398)
Özellikler
Veriler
EİBÖ Alt Boyutlar
Egoyu
Geliştirici
Dil Alt
Boyutu
Etkin
Dinleme
Alt
Boyutu
Kendini
Tanıma
Alt
Boyutu
Empati
Alt
Boyutu
Ben Dili
Alt
Boyutu
x
 ± ss
x
 ± ss
x
 ± ss
x
 ± ss
x
 ± ss
Aile yapısı
Otoriter
23.24±
3.17
33.78±
4.48
18.26±
3.58
30.81±
4.55
21.95±
4.50
Hoş Görülü
23.84±
3.65
34.20±
4.69
18.77±
3.38
31.57±
4.69
22.05±
4.48
Serbest
23.57±
3.68
33.17±
4.29
18.55±
3.32
31.29±
3.90
22.72±
4.13

36
Reddedici
22.60±
3.71
35.00±
4.12
17.20±
3.70
32.00±
0.70
26.80±
1.92
İlgisiz-Kayıtsız
25.33±
2.78
33.55±
4.29
19.66±
4.60
30.22±
6.41
20.00±
2.95
Mükemmeliyet
çi
23.10±
3.29
33.47±
4.67
17.73±
5.22
30.10±
5.55
22.15±
3.48
Test
6.738*
3.558*
3.568*
3.387*
11.704*
P
0.241
0.615
0.613
0.641
0.039
Etkili
İletişim
Eğitimi
Durumu
Hayır
23.46±
3.71
33.31±
4.69
18.18±
3.98
30.55±
5.00
21.67±
4.55
Evet
23.67±
3.42
34.12±
4.53
18.68±
3.41
31.45±
4.47
22.27±
4.32
Test
-0.559**
-1452**
-0.841**
-1.790**
-1.490**
P
0.557
0.447
0.400
0.073
0.116
İletişim
Kurmakta
Zorlanma
Durumu
Zorlanmıyorum
24.54±
3.31
35.04±
4.32
19.71±
4.46
32.39±
4.46
22.17±
4.38
Yönetici
23.18±
3.22
33.45±
5.54
17.24±
4.30
30.54±
4.30
21.33±
4.06
Hasta Yakını
23.55±
3.35
33.48±
5.93
18.16±
6.53
29.70±
6.53
22.50±
5.16
Hekim
23.76±
4.01
33.82±
4.07
18.73±
4.18
32.35±
4.55
21.60±
3.35
Hasta
22.54±
4.37
32.83±
4.47
17.54±
4.57
30.84±
4.57
22.45±
4.61
Meslektaş
25.22±
4.20
33.66±
5.63
17.55±
4.55
32.66±
4.18
22.01±
4.28
Diğer Sağlık
Personeli
18.00±
0.00
31.00±
0.00
16.00±
0.00
24.00±
0.00
22.00±
0.00
Test
17.447*
10.570*
19.192*
15.544*
1.582*
P
0.001
0.103
0.004
0.008
0.594
*Kruskall Walls Test, **Mann Whitney Test. P<0.05
Tablo 8.’de hemşirelerin iletişim becerilerini etkileyen faktörler ile Etkili İletişim
Becerileri Ölçeği (EİBÖ) alt ölçeklerden alınan puan ortalamalarının karşılaştırılmasına ait
bulgular yer almaktadır.

37
 “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları ile iletişim kurmakta zorlanma
durumu arasında anlamlı fark olduğu belirlendi (p<0.05). Meslektaş ile iletişim
kurmakta zorlananların “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamalarının
anlamlı olarak yüksek olduğu görüldü. Ayrıca diğer sağlık personelleri ile iletişim
kurmakta zorlananların “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları anlamlı
olarak daha düşük olduğu görüldü.
 “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamaları ile iletişim kurmakta zorlanma
durumu arasında anlamlı fark olduğu belirlendi (p<0.05). Diğer sağlık personelleri
ile iletişim kurmakta zorlananların “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan
ortalamalarının anlamlı olarak düşük olduğu görüldü.
 “Empati” alt boyut puan ortalamaları ile iletişim kurmakta zorlanma durumu
arasında anlamlı fark olduğu belirlendi (p<0.05). Diğer sağlık personelleri ile
iletişim kurmakta zorlananların “Empati” alt boyut puan ortalamalarının anlamlı
olarak düşük olduğu görüldü.
 “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları ile aile yapısı arasında anlamlı fark olduğu
belirlendi (p<0.05). Reddedici ailede yetişenlerin “Ben Dili” alt boyut puan
ortalamalarının anlamlı olarak yüksek olduğu görüldü.
 “Etkin dinleme” alt boyut puan ortalamaları ile yapılan karşılaştırmada anlamlı bir
farklılık bulunamadı (p>0.05).
Tablo 9. Hemşirelerin İletişim Becerisi Öz Değerlendirme Puanlarının etkili iletişim becerileri Ölçeği
(EİBÖ) Alt boyutlarıyla karşılaştırılması (N=398)
EİBÖ Alt Boyutlar
Kendi İletişimini değerlendirme
Pearson Correlation (r)
P
Ego Geliştirici Dil
0.344**
0.000
Etkin Dinleme
0.378**
0.000
Kendini Tanıma/Açma
0.396**
0.000
Empati
0.326**
0.000
Ben Dili
0.069
0.169
**Korelasyon kat sayısı p<0.05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 9.’a göre iletişim öz değerlendirme puanları ile Etkili İletişim Becerileri
Ölçeği (EİBÖ) “Ben dili” alt boyutu hariç diğer alt boyut puanlamaları arasında pozitif
yönde güçlü bir korelasyon vardır. Kişinin kendi iletişimini olumlu düzeyde puanlaması
EİBÖ puanlamasıyla paralel artmaktadır.

38

39
5. TARTIŞMA
Bu araştırmada COVİD-19 sürecinde çalışan hemşirelerin etkili iletişim beceri
düzeyleri ve etkileyen faktörler, etkili iletişim becerileri ölçeği (EİBÖ) uygulanarak elde
edilen bulgular literatür ışığında tartışıldı.
5.1. Hemşirelerin Etkili İletişim Becerileri Ölçeğinden (EİBÖ) Aldıkları Puanlara
İlişkin Bulguların Tartışılması
Araştırmaya katılan hemşirelerin etkili iletişim becerileri ölçeği (EİBÖ), “Egoyu
Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları 23.62±3.49 olup orta düzeyin üstündedir.
“Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları 33.92±4.58 olup yüksek düzeydedir. “Kendini
Tanıma/Kendini Açma” alt boyut puan ortalamaları 18.55±3.56 ve orta düzeyin
üstündedir. “Empati” alt boyut puan ortalamaları 31.23±4.62 ve yüksek düzeydedir. “Ben
Dili” kullanma alt boyut puan ortalamaları 22.12±4.38 ve orta düzeyin üstündedir. Genel
olarak değerlendirilecek olursa araştırmaya katılan hemşirelerin COVİD-19 sürecinde
etkili iletişim becerileri yüksek düzeyde bulundu. Kıymaz ve Mıdık’ın (87) (2020)
EİBÖ’yu kullanarak acil serviste çalışan hemşireler üzerinde yaptıkları araştırmada; “Ego
Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları 25, “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları
35, “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamaları 20, “Empati” alt boyut puan
ortalamaları 33, “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları 27 olarak bulunmuştur. Çunkuş ve
ark.’nın (88) (2021) EİBÖ’yu kullanarak hemşirelik öğrencileri üzerinde yaptıkları
araştırmada; “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları 21.47±4.41, “Etkin
Dinleme” alt boyut puan ortalamaları 31.11±6.04, “Kendini Tanıma/Açma” alt boyut puan
ortalamaları 16.37±2.82, “Empati” alt boyut puan ortalamaları 29.55±5.25, “Ben Dili” alt
boyut puan ortalamaları 24.61±3.23 olarak bulunmuştur. Er (89)’in (2020) EİBÖ’yu
kullanarak Arabulucular üzerinde yaptığı çalışmada; “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan
ortalamaları 26.13±2.94, “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalaması 36.50±3.39, “Kendini
Tanıma/Açma” alt boyut puan ortalamaları 20.90±2.98, “Empati” alt boyut puan
ortalamaları 33.39±3.71, “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları 27.93±3.17 olarak
bulunmuştur. Bu çalışmanın bulguları genel olarak literatürde yer alan diğer araştırma
bulguları ile uyumluluk göstermektedir.
Alan yazında EİBÖ kullanılarak, bu çalışmada üzerinde durulan kavramların
doğrudan ilişkilerini ele alan araştırmalara pek rastlanmamakla birlikte, literatürde
hemşirelerin iletişim beceri düzeylerini belirlemek amacıyla farklı ölçekler kullanılarak

40
yapılan çalışmalarda hemşirelerin iletişim becerileri yüksek bulunmuştur (90–93). Yapılan
araştırma, literatür ile paralellik göstermektedir.
5.2. Hemşirelerin Sosyodemografik Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeğinden
(EİBÖ) Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Tartışılması
Araştırmaya katılan hemşirelerin yaşları ile EİBÖ arasında istatistiksel olarak
anlamlı farklılık olmadığı görüldü. Literatüre bakıldığında, Kıymaz ve Mıdık (87) (2020),
Çunkuş ve ark. (88) (2021) EİBÖ’yu kullanarak hemşireler üzerinde yaptıkları
araştırmalarda yaş ile EİBÖ alt boyutları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık
olmadığı görülmüştür. Son yıllarda üniversitelerde “İletişim”, “Etkili İletişim”,
“Kişilerarası İlişkiler ve İletişim” ve “Terapötik İletişim” derslerinin verilmesi,
hastanelerde iletişim eğitimlerinin yapılması, mesleğe yeni başlayan sağlık çalışanlarıyla
meslekte daha tecrübeli çalışanlar arasındaki iletişim yetenekleri açısından farklılık
oluşmamasına yol açmış olabilir.
Araştırmaya katılan hemşirelerden kadın olanların “Empati” alt boyut puan
ortalamaları yüksek bulundu. Literatürde yapılan araştırmalar incelendiğinde bu çalışma
sonuçları ile benzerlikler görülmektedir. Hendekçi (94) (2020) hemşirelik öğrencileri
üzerinde yaptığı araştırmasında kadınların iletişim beceri düzeylerini yüksek bulmuştur.
Ceylan (95) (2019) da sağlık çalışanları üzerinde yaptığı araştırmasında kadınların iletişim
becerilerini yüksek bulmuştur. Kadınların erkeklere göre daha duygusal bir mizaca sahip
olmaları, beklentilerini, duygularını, düşüncelerini ve kaygılarını erkeklere göre daha sık
ve açık bir şekilde ifade edebilmeleri, açık ve etkili iletişim kurabilmelerini sağladığı
düşünülebilir.
Araştırmada hemşirelerin eğitim durumu ile EİBÖ arasında istatistiksel olarak
anlamlı farklılık olmadığı görüldü. Literatüre bakıldığında farklı sonuçlar da
görülebilmektedir. Kıymaz ve Mıdık (87) (2020)’ın aynı ölçeği kullanarak yaptıkları
çalışmada hemşirelerin eğitim durumu ile EİBÖ arasında istatistiksel olarak anlamlı
farklılık olmadığı görülmüştür. Ceylan (95) (2019), Alkan (83) (2019) da yaptıkları
araştırmalarda hemşirelerin eğitim düzeyi ile iletişim becerileri arasında anlamlılık
bulunamamıştır. Kumcağız ve ark. (96) (2011)’nın yaptığı araştırmada da hemşirelerin
eğitim düzeyleri yükseldikçe iletişim becerilerinin arttığı görülmüştür. COVİD-19 süreci
bir kriz sürecidir. Bu süreçte olması beklenen durum, kişilerin eğitim seviyeleri arttıkça
etkili iletişim becerilerinin de artmasıdır. Bu sayede daha iyi baş etme mekanizmaları
geliştirilebilir ve olaylara daha profesyonel olarak bakılabilir.

41
Araştırmada evli olan hemşirelerin “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan
ortalamaları yüksek bulundu. Literatürde yapılan araştırmalarda farklı sonuçlara mevcuttur.
Alkan (83) (2019) ve Sansur Çetiner (84) (2017)’in yaptıkları araştırmalarda hemşirelerin
medeni durumlarının iletişim becerilerini etkilemediği görülmüştür. Ceylan (95) (2019)
araştırmasında evli olan sağlık çalışanlarının iletişim becerilerinin yüksek olduğunu
bulmuştur. Evli insanların daha düzenli bir yaşama sahip oldukları, psikolojik açıdan da
incelendiğinde bireyin düzenli yaşam biçimi gibi yaşam doyumu ve mutluluğu arttıran
aktivitelerde bulunmasının, COVİD-19 sürecinde yaşanan olumsuzluklara karşı etkili
iletişim becerilerini artırabileceğini düşündürebilir.
Araştırmaya katılan hemşirelerin çocuk sayıları arttıkça “Egoyu Geliştirici Dil” alt
boyutundan alınan puan ortalamaları yükselmektedir. Çocuk sahibi olan ebeveynlerin
çocuklarına karşı daha anlayışlı ve sabırlı olmaları gerekmektedir. Bunun sonucunda da
hemşirelerin COVİD-19 hastalarına karşı daha sabırlı ve anlayışlı olarak, bireylere
anlaşıldıklarını hissettirebilir ve etkili iletişim sağlanabilir. Atasayı (97) (2017), Tiryaki
Şen (98) (2013) ve Kumcağız ve ark. (96) (2011)’nın yaptıkları araştırmalarda hemşirelerin
çocuk sahibi olma durumu ile iletişim becerileri arasında istatistiksel olarak anlamlılık
olmadığı görülmüştür.
Bu çalışmada hemşirelerin gelir durumları ile EİBÖ alt boyutları arasında anlamlı
farklılık olmadığı görüldü. Atasayı (97) (2017), Albayrak (99) (2019), Denizsu Pamukçu
(100) (2020)’nun yaptıkları araştırmalarda gelir durumunun iletişim becerilerini
etkilemediği görülmüştür. Literatürdeki çalışma bulgularına bakıldığında bu araştırma ile
benzer olduğu görülmektedir.
5.3. Hemşirelerin Mesleki Özellikleri ile Etkili İletişim Becerileri Ölçeğinden (EİBÖ)
Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Tartışılması
Hemşirelerin çalıştıkları birimler ile EİBÖ arasında istatistiksel olarak anlamlı
farklılık olmadığı görüldü. Alkan (83) (2019), Akgün Şahin (91) (2015)’in yaptıkları
araştırmalarda hemşirelerin çalıştıkları birimlerin, iletişim becerilerini etkilemediği
görülmüştür. COVİD-19 sürecinde hemşirelerin çoğunluğu pandemi bölümlerinde
çalışmak zorunda kaldıklarından çalışılan birimlerin farklı olmaması etkili iletişim
becerilerini etkilememiş olabilir.
Yapılan araştırmada “Sağlık Hizmetleri Müdürü” pozisyonunda çalışan
hemşirelerin “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları yüksek bulundu. Literatür
incelendiğinde bu araştırma ile benzerlik gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Çalışkan ve

42
Özkan (101) (2020)’ın araştırmasında “Sorumlu Hemşire” pozisyonunda çalışan
hemşirelerin iletişim becerileri yüksek bulunmuştur. Çoraklı (82) (2019) araştırmasında
“Başhemşire” pozisyonunda çalışanların iletişim becerileri anlamlı olarak yüksek
bulunmuştur. Yönetici hemşirelerin COVİD-19 hastalarıyla birebir teması olmaması,
mesleki deneyimlerinin ve eğitim seviyelerinin yüksek olması ve yönetimi
sağlayabilmeleri açısından etkili iletişim kurabilme becerilerinin daha yüksek olabileceği
düşünülebilir.
Araştırmada haftalık 40 saatin üzerinde çalışan hemşirelerin “Egoyu Geliştirici Dil”
alt boyut puan ortalamaları istatistiksel olarak yüksek bulundu. Haftalık 40 saat çalışan
hemşirelerin “etkin dinleme” alt boyut puan ortalamaları istatistiksel olarak yüksek
bulundu. Literatür incelendiğinde farklı sonuçlar görülebilmektedir. Alkan (83) (2019),
Kaya (93) (2018)’nın yaptıkları araştırmalarda haftalık çalışma süresinin iletişim
becerilerine etki etmediği görülmüştür. Akgün Şahin (91) (2015)’in araştırmasında haftalık
çalışma süresi arttıkça hemşirelerin iletişim ve empati becerileri azaldığı görülmüştür.
COVİD-19 sürecinde, hemşirelerin çalışma sürelerinin artması tükenmişliği artırabileceği
ve çalıştıkları ortamda daha fazla izole kalarak sosyal yaşam dengesinin bozulmasına
neden olabilir.
Yapılan araştırmada meslekte çalışma süresi 5 yıl üzerinde olan hemşirelerin
“egoyu geliştirici dil” alt boyut puan ortalamaları yüksek bulundu. Literatürde yapılan
araştırmalara bakıldığında bu çalışma sonuçları ile benzerlik bulunmuştur. Alkan (83)
(2019), Ceylan (95) (2019)’ın yaptıkları araştırmalarda toplam görev süresi arttıkça
iletişim becerilerinin arttığı görülmüştür. COVİD-19 sürecinde yaşanan olumsuzluklara
karşı mesleki deneyimin etkili iletişim becerilerini artırabileceği ve bu durumun olası
riskleri daha iyi öngörebilme, etkili bir şekilde baş edebilme, ekiple ve hastalarla olan
iletişimi güçlendirme gibi olumlu durumları ortaya çıkardığı düşünülebilir
Araştırmada hemşirelerin birimde çalışma süreleri arttıkça “Egoyu Geliştirici Dil”
alt boyut puan ortalamalarının arttığı görüldü. Alkan (83) (2019)’ın yaptığı çalışmada
mevcut bölümde çalışma süresi arttıkça iletişim becerilerinin arttığı görülmüştür. Sansur
Çetiner (84) (2017), Albayrak (99) (2019), Çalışkan ve Özkan (101) (2020)’ın yaptıkları
araştırmalarda iletişim becerileriyle birimde çalışma süresi arasında farklılık
bulunmamıştır.
Araştırmada hemşire başına düşen hasta sayısı ile EİBÖ alt boyutları arasında
anlamlı bir fark olmadığı görüldü. Literatürdeki çalışmalara bakıldığında, Yıldız (102)
(2019) araştırmasında hemşire başına düşen hasta sayısının empati becerilerini

43
etkilemediğini göstermiştir. Çalışmada anlamlı bir sonuç çıkmamasına karşın, COVİD-19
sürecinde hemşirelerin, bakım verilen hasta sayısı arttıkça daha fazla izole ortamda
kalmaları, çok fazla yaşam sonu bakım vermeleri ve kendilerine dinlenme için vakit
ayıramamaları gibi durumların tükenmişlik yaşama olasılığını arttırabileceği için etkili
iletişim becerilerini olumsuz etkileyerek düşürebileceği düşünülebilir.
Yapılan araştırmada hemşirelerin mesleği tercih etme biçimi ile EİBÖ alt boyut
puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görüldü. Literatür incelendiğinde
farklı sonuçlar görülmektedir. Albayrak (99) (2019)’ın araştırmasında mesleği seçme
biçiminin iletişim becerilerini etkilemediği bulunmuştur. Yıldız (102) (2019)’ın yaptığı
araştırmada mesleğini isteyerek seçen hemşirelerin empati becerisi yüksek bulunmuştur.
Hemşireler arasında mesleğinden memnun olma düzeyi arttıkça “Egoyu Geliştirici
Dil”, “Etkin Dinleme”, “Kendini Tanıma/Açma”, “Empati” alt boyut puan ortalamalarının
arttığı görüldü. Kıymaz ve Mıdık (87) (2020)’ın aynı ölçeği kullanarak hemşireler üzerinde
yaptığı araştırmada meslek memnuniyeti ile EİBÖ arasında anlamlı bir fark
bulunamamıştır. Karadağ ve ark. (90) (2015)’ın yaptıkları araştırmada meslek
memnuniyeti arttıkça iletişim becerilerinin de arttığı bulunmuştur. COVİD-19 sürecinde,
hemşireler yaşanılan kriz ortamından dolayı umutsuzluk ve tükenmişlik
yaşayabilmektedirler. Mesleğinden memnun olanların, mesleklerini severek ve
benimseyerek yapmaları, problem çözme becerilerinin artmasına ve hastalarına kaliteli
bakım vermelerine neden olduğu, hastalarından aldıkları olumlu geribildirimlerden dolayı
etkili iletişim becerilerinin de daha yüksek olduğu düşünülebilir.
Vardiya/nöbet şeklinde çalışan hemşirelerin “Etkin Dinleme” alt boyut puan
ortalamaları yüksek bulundu. Gündüz mesaisinde çalışan hemşirelerin “Kendini
Açma/Tanıma” ve “Empati” alt boyut puan ortalamaları anlamlı olarak yüksek bulundu.
Literatür incelenerek yapılan araştırmalara bakıldığında, Kıymaz ve Mıdık (87) (2020)’ın
aynı ölçeği kullanarak yaptıkları araştırmada gündüz mesaisinde çalışan hemşirelerin
“Empati” alt boyut puan ortalamaları yüksek bulunmuştur. COVİD-19 sürecinde,
hemşirelerin uzun çalışma saatlerinde uykusuzluk, yorgunluk yaşamaları, özellikle gece
çalışma saatlerinde çalışan sayısının azalabileceği ve daha fazla strese ve riske maruz
kaldıkları için gündüz mesaisinde çalışanların iletişim becerilerinin daha yüksek
olabileceğini düşündürebilir.
Çalıştıkları bölümü isteyerek seçen hemşirelerin “Egoyu geliştirici dil” alt boyut
puan ortalamaları anlamlı düzeyde yüksek bulundu. Literatür incelendiğinde Albayrak (99)

44
(2019) araştırmasında çalışılan bölüm tercihinin iletişim becerilerini etkilemediği
görülmüştür. COVİD-19 sürecinde çalıştığı bölümü bilinçli olarak tercih eden
hemşirelerin, olası risklere karşı farkındalığının artacağı ve baş edebilme teknikleri
geliştirebileceği, bu sayede daha yüksek doyuma sahip olacağı, bunun da iletişim
becerilerini olumlu yönde etkileyeceği düşünülebilir.
Araştırmada yöneticisinden memnun olan hemşirelerin “Egoyu Geliştirici Dil”,
“Etkin Dinleme”, “Kendini Tanıma/Açma”, “Empati” alt boyut puan ortalamalarının
anlamlı olarak yüksek olduğu bulundu. Literatürde yapılan araştırmalara bakıldığında,
araştırma sonuçları benzerlik göstermektedir. Öztürk (92) (2015) çalışmasında
hemşirelerin yöneticilerden memnuniyet düzeyleri arttıkça iletişim becerilerinin de arttığı
bulunmuştur. COVİD-19 sürecinde hemşirelerin yöneticileriyle kurdukları iyi ilişkiler,
karşılıklı duyguların ve güncel bilgilerin paylaşılabileceği bir ortam oluşmasını, güvene
dayalı bir ilişki kurulmasını sağlar. Bu durumun hemşirelerin etkili iletişim becerilerini
artıracağı düşünülebilir.
Araştırmada COVİD-19 pozitif hastalara bakan hemşirelerin “Egoyu Geliştirici
Dil”, “Empati” ve “Ben Dili” alt boyut puan ortalamaları anlamlı olarak düşük bulundu.
COVİD-19 döneminde hemşirelerde artan kaygı, korku, belirsizlik ve yaşadıkları stres
sonucu etkili iletişim tekniklerine dikkat edemedikleri düşünülebilir.
Meslektaş ile ilişkiden memnun olma durumu ile EİBÖ arasında anlamlı bir
farklılık olmadığı bulundu. Araştırmaya göre hemşirelerin birbirleriyle olan ilişkileri etkili
iletişim becerilerini etkilememektedir. COVİD-19 sürecinde hemşireler, yetersiz personel
ihtiyacından veya COVİD-19’a yakalanan meslektaşlarından dolayı sıklıkla birim
değiştirmek zorunda kalmışlardır. Bu durum göze alındığında hemşirelerin birbirleriyle
olan ilişkilerini değerlendirebilecek kadar aynı ortamda çalışamadıkları düşünülebilir.
5.4. Hemşirelerin İletişim Becerilerini Etkileyen Faktörler ile Etkili İletişim Becerileri
Ölçeğinden (EİBÖ) Alınan Puanlara İlişkin Bulguların Tartışılması
Ebeveyn yaklaşımlarına bakıldığında, “Reddedici Aile” tipinde yetişen hemşirelerin
“ben dili” alt boyut puan ortalamaları anlamlı olarak yüksek bulundu. Bireyin kendini daha
rahat ifade edebileceği hoşgörülü bir aile ortamında yetişen hemşirelerin iletişim
becerilerinin yüksek olması beklenirken, araştırmada reddedici aile tipinde yetişen
hemşirelerin iletişim becerilerinin yüksek olması dikkat çekicidir.
Yapılan araştırmada iletişim eğitimi alma durumu ile EİBÖ arasında anlamlı
farklılık olmamasına rağmen, iletişimle ilgili eğitim alan hemşirelerin EİBÖ alt boyut puan

45
ortalamalarının yüksek olduğu bulundu. Literatürde yapılan araştırmalara bakıldığında
iletişimle ilgili eğitim almanın, hemşirelerde iletişim beceri düzeylerini artırdığını
göstermektedir. Çoraklı (82) (2019), Can (103) (2020) yaptıkları araştırmalarda iletişimle
ilgili eğitim alan katılımcıların iletişim becerilerinin yüksek olduğu bulunmuştur.
Meslektaş ile iletişim kurmakta zorlanan hemşirelerin “egoyu geliştirici dil” ve
“empati” alt boyut puan ortalamaları anlamlı olarak yüksek bulundu. İletişim kurmakta
zorlanmayan hemşirelerin “kendi tanıma/açma” alt boyut puan ortalamaları anlamlı olarak
yüksek bulundu. Çoraklı (82) (2019) hemşirelerle yaptığı araştırmada, hemşirelerle iletişim
kurmakta zorlanan hemşirelerin iletişim becerileri yüksek bulunmuştur. Bu durum, bu
çalışmadan elde edilen sonuçlar ile benzerlik göstermektedir. COVİD-19 sürecinde
hemşirelerin çok fazla birim değiştirmek zorunda kalmaları, birbirlerini tanıyamamalarına
ve aralarında iyi bir ilişki geliştirememelerine neden olmuş olabilir.
Araştırmada hemşirelere kendi iletişim becerilerini 0-10 puan üzerinden
değerlendirmeleri istendiğinde ortalama 7.71±1.49 puan (minimum=3 – maksimum=10
puan) aldıkları görüldü. İletişim öz değerlendirme puanları ile “Egoyu Geliştirici Dil”,
“Etkin Dinleme”, “Kendini Tanıma/Açma”, “Empati” alt boyut puan ortalamaları arasında
pozitif yönde güçlü bir korelasyon vardır. Kişinin kendi iletişimini olumlu düzeyde
puanlaması EİBÖ puanlamasıyla paralel artmaktadır. Çoraklı (82) (2019) araştırmasında
hemşirelerin %90’ı iletişim becerilerini 7 ve üzerinde puan vermişlerdir. Bu durum, bu
çalışmadan elde edilen sonuçlar ile benzerlik göstermektedir.

46
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
COVİD-19 sürecinde çalışan hemşirelerin etkili iletişim becerilerinin
değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik 398 hemşireyle yapılan
bu çalışmanın sonuçları aşağıda yer almaktadır;
 Katılımcıların etkili iletişim becerileri ölçeği (EİBÖ), “Egoyu Geliştirici Dil” alt
boyut puan ortalamaları orta düzeyin üstündedir. “Etkin Dinleme” alt boyut puan
ortalamaları yüksek düzeydedir. “Kendini Tanıma/Kendini Açma” alt boyut puan
ortalamaları orta düzeyin üstündedir. “Empati” alt boyut puan ortalamaları yüksek
düzeydedir. “Ben Dili” kullanma alt boyut puan ortalamaları orta düzeyin
üstündedir. Alt boyutlardan alınan puanlara bakıldığında araştırmaya katılan
hemşirelerin COVİD-19 sürecinde etkili iletişim becerileri yüksek düzeyde
bulundu.
 Kadınların “Empati” alt boyut puan ortalamalarının erkeklerden anlamlı derecede
yüksek olduğu belirlendi.
 Evli olanların “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamaları bekâr olanlara
göre anlamlı olarak yüksek bulundu.
 Çocuk sayısı arttıkça “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan ortalamalarının anlamlı
olarak yükseldiği belirlendi.
 Sağlık hizmetleri müdürü pozisyonunda çalışan hemşirelerin “Etkin Dinleme” alt
boyut puan ortalamaları anlamlı olarak yüksek bulundu.
 Haftalık 40 saatin üzerinde çalışanların “Egoyu Geliştirici Dil” alt boyut puan
ortalamaları anlamlı derecede yüksek olduğu, haftalık 40 saat çalışanların “Etkin
Dinleme” alt boyut puan ortalamaları anlamlı derecede yüksek olduğu belirlendi.
 Meslekte çalışma süresi ve birimde çalışma süresi arttıkça “Egoyu Geliştirici Dil”
alt boyut puan ortalamaları da arttığı belirlendi.
 Meslek memnuniyeti arttıkça EİBÖ alt boyut puan ortalamaları da anlamlı derecede
yükseldiği bulundu.
 Vardiya/nöbet şeklinde çalışanların “Etkin Dinleme” alt boyut puan ortalamaları
anlamlı olarak yüksek olduğu, gündüz mesaisinde çalışanların “Kendini
Tanıma/Açma” ve “Empati” alt boyut puan ortalamaları anlamlı derecede yüksek
olduğu belirlendi.
 Çalıştıkları bölümü isteyerek tercih edenlerin “egoyu geliştirici dil” alt boyut puan
ortalamaları anlamlı olarak yüksek olduğu belirlendi.

47
 Yöneticiden memnun olma düzeyi arttıkça EİBÖ alt boyut puan ortalamaları da
yükseldiği belirlendi.
 COVİD-19 pozitif hastalara bakan hemşirelerin EİBÖ alt boyut puan
ortalamalarının anlamlı olarak düşük olduğu bulundu.
 İletişim öz değerlendirme puan ortalamaları 7,71±1,49 bulundu. İletişim öz
değerlendirme puanları ile “Egoyu Geliştirici Dil”, “Etkin Dinleme”, “Kendini
Tanıma/Açma”, “Empati” alt boyut puan ortalamaları arasında pozitif yönde güçlü
bir korelasyon vardır. Kendi iletişimini yüksek değerlendiren kişilerin EİBÖ
puanlaması da paralel olarak artmaktadır.
Öneriler;
 Hemşirelerin mesleğe başlamadan önce eğitim hayatlarında etkili iletişimle ilgili
derslere müfredatta daha fazla ağırlık verilmelidir,
 Hemşirelerin meslek hayatlarında kendilerini daha iyi ifade edebileceği çalışma
ortamı yöneticiler tarafından sağlanmalı ve hizmet içi eğitim programlarına “etkili
iletişim becerileri” konularının eklenmesi meslek yaşamında ve sosyal yaşamda
iletişimin önemini bilmeleri açısından önerilebilir.
6.1. Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma 26.07.2020-31.01.2021 tarihleri Arasında Kahramanmaraş Necip Fazıl
Şehir Hastanesi ve Kahramanmaraş Pazarcık İlçe Devlet Hastanesinde çalışan hemşireler
ile sınırlandırıldı.

48
KAYNAKÇA
1. Geniş Ç., Gürhan N. (2020). Hemşirelik yılında COVID-19 pandemisi. Coşar B,
(Ed.), Psikiyatri ve COVID-19. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 80–86.
2. Demirağ H., Hintistan S. (2020). COVID-19 ’un klinik yönetimi ve hemşirelik.
Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilim Dergisi. 9(2): 222–231.
3. April 14 WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard [Internet]. 2021 [kaynak 14
Nisan 2021]. https://covid19.who.int
4. 14 Nisan Türkiye COVİD-19 hasta tablosu [Internet]. 2021 [kaynak 14 Nisan
2021]. https://covid19.saglik.gov.tr/
5. Öcalan S., Üzar Özçetin Y.S. (2020). COVID-19 pandemisi sürecinde ruminasyon
ve ruh sağlığına etkileri. Koç Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Dergisi. 17(4): 354–
358. doi:10.5222/HEAD.2020.31549
6. Işık M., Ata E.E. (2020). COVID-19 pozitif tanılı bireylerde psikiyatrik sorunlar.
Gürhan N. (Ed.), Pandemide Psikiyatri Hemşireliği. 1. Baskı. Ankara: Türkiye
Klinikleri. 58–63.
7. Baltacı N.N., Çoşar B. (2020). COVID-19 pandemisi ve ruh beden ilişkisi. Coşar B.
(Ed.), Psikiyatri ve COVID-19 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 1–6.
8. Şişman F.N., Bıdık G. (2020). COVID-19 pandemisinin toplum ruh sağlığına etkisi
ve halk sağlığı hemşirelerinin rolü. Aksayan S. (Ed.), COVID- 19 Pandemisi ve
Halk Sağlığı Hemşireliği. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 90–98.
9. Nebioğlu Yıldız M., Türkili S. (2020). COVID-19 Pandemisinin etik, psikolojik ve
sosyolojik yönleri. Ekinci O. (Ed.), Anesteziyoloji ve COVID-19. 1. Baskı. Ankara:
Türkiye Klinikleri. 107–110.
10. Koç M., Arslan Y. (2020). Pandeminin (COVID-19) hemşirelerin ruh sağlığı
üzerinde etkileri ve psikiyatri hemşiresinin rolü. Gürhan N. (Ed.), Pandemide
Psikiyatri Hemşireliği. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 64–68.
11. Hacıyev C., Çoşar B. (2020). COVID-19 pandemisi ve yoğun bakımda psikiyatri.
Coşar B. (Ed.), Psikiyatri ve COVID-19. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 52–
58.
12. Baysan Arabacı L., Dikeç G. (2020). COVID-19: Hastaya bakım veren sağlık
profesyonellerinin psikososyal süreçleri ve destek yöntemleri. Şenuzun Aykar F.
(Ed.), İç Hastalıkları Hemşireliği ve COVID-19. 1. Baskı. Ankara: Türkiye
Klinikleri. 78–82.

49
13. Güleç G., Erdoğan Taycan S,, Başar K. (2020). COVID-19 salgininda sağlik
çalişanlarinin tükenmı
şlı
kten korunma rehberı
. Ankara. Türkiye Pikiyatri Derneği
Ruhsal Travma ve Afet Çalışma Birimi.
14. Tüzün H., Demirköse H., Özkan S., Uğraş Dikmen A., İlhan M.N. (2020). COVİD-
19 pandemisi ve risk iletişimi. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi. Özel Sayı. 1–8.
15. Hiçdurmaz D., Üzar Özçetin Y.S. (2020). COVID-19 pandemisinde ön safta çalışan
hemşirelerin ruhsal sağlığının korunması ve ruhsal travmanın önlenmesi. Hacettepe
Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 7(Özel Sayı): 1–7.
16. COVID-19 tedavisinde önleyici, koruyucu ve tedavi edici psikiyatrik hizmetler
https://psikiyatri.org.tr/TPDData/Uploads/files/COVID19_Pandemi_Psikiyatrik
Tedaviler TPDRTACB- [05/05/2020].
17. Ekmekci Ertek İ. (2020). COVID-19 pandemisi ve toplum ruh sağlığı. Coşar B.
(Ed.), Psikiyatri ve COVID-19. 1.Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 12–17.
18. Günay C., Dikici A., Öztürk Ş. (2020). Pandemi sürecinde krize müdahale ve
psikiyatri hemşireliği yaklaşımları. Gürhan N. (Ed.), Pandemide Psikiyatri
Hemşireliği. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 77–83.
19. Argüder E., Kılıç H., Civak M., Kacar D., Kaya G., Yılmaz A., vd. (2020). Anxiety
and depression levels in hospitalized patients due to COVID-19 İnfection. Ankara
Medical Journal 20(4): 978-981. doi: 10.5505/amj.2020.80775
20. Sarı A., Sertçelik S., Efendioğlu M., Kaymakçı A., Ekinci O. (2020). Evaluation Of
Anxiety, Depression and Stress Levels On Intensive Care Medical Personnel For
Covid-19 Patients. Journal Cardio-Vascular-Thoracic Anaesthesia and Intensive
Care Society. 26(4): 236-243. doi: 10.5222/GKDAD.2020.69345
21. Aydın A., Hiçdurmaz D. (2016). Interpersonal Sensitivity and Nursing. Journal
Psychiatric Nursing. 7(1): 45-49
22. İnandı T. (2019). 21. yüzyılda sağlık ve iletişim. Piyal B. (Ed.), 21. Yüzyılda Halk
Sağlığı: Değişen Dünya, Değişen Sorunlar. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri.
77–83.
23. Bayraktaroğlu T., Fidan E. (2020). Kriz ve pandemide hemşirelik hizmetleri
önerileri. Medical Journal West Black Sea. 4(2): 44-50. doi:
10.29058/mjwbs.2020.2.2
24. Çiçekoğlu P., Gördeles Beşer N. (2020). COVID-19: Hasta ve yakınlarının
psikososyal süreçleri ve bakım yönetimi. Şenuzun Aykar F. (Ed.), İç Hastalıkları
Hemşireliği ve COVID-19. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 73–77.

50
25. Türkmen E. (2020). COVID-19 salgınında yoğun bakım ünitelerinin
organizasyonu. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi. 24(Ek-1): 39–45.
26. Aydoğan A. (2020). Pandemilerde konsültasyon liyezon psikiyatri hemşireliği.
Gürhan N. (Ed.), Pandemide Psikiyatri Hemşireliği. 1. Baskı. Ankara: Türkiye
Klinikleri. 88–91.
27. Velioğlu P. (1991). Hemşireliğin düşünsel temelleri. Geylan R. (Ed.), Hemşirelikte
Kişilerarası İlişkiler. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları. 1–18.
28. Yıldırım Sarı H., Özgüven Öztornacı B. (2016). Çocuk ve aile ile iletişim. Turkiye
Klin J Pediatr Nurs-Special Top. 2(3): 48–53.
29. Çiftetepe Öztürk D., Dağdeviren H.N. (2018). Hekimlik pratiğinde etkili iletişimin
yeri. Avrasya Aile Hekim Dergisi. 7(2): 41–6.
30. Mercan N, Özcan C.T., Aydın M.S. (2018). Psikiyatride ve iletişim eğitiminde
simüle hasta uygulamaları. Psikiyatride guncel yaklasimlar. 10(3): 302-311 doi:
10.18863/pgy.364112
31. Duygulu S., Başaran Açıl S., Kuruca Özdemir E., Erdat Y. (2020). COVID-19
Salgını: Yönetici Hemşirelerin Rol ve Sorumlulukları. Hacettepe Üniversitesi
Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 7(Özel Sayı): 34–46. doi:
10.31125/hunhemsire.776215
32. Ulutan F. (2015). Hekim-hasta ilişkisinde etkili iletişim. Turkiye Klin J Med Ethics
Law Hist-Special Top. 1(3): 1–5.
33. Eroğlu E. (2019). Etkili iletişim ve doğru anlamak. Eroğlu E., Yüksel A.H. (Ed.),
Etkili İletişim Teknikleri. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları. 2–18.
34. Balcıoğlu H., Ünlüoğlu İ. (2017). İletişimin temelleri. Turkiye Klin J FamMed-
Special Top. 8(2): 111–115.
35. Üstün B. (2005). Çünkü iletişim çokşeyi değiştirir. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokulu Dergisi. 8(2): 88–94.
36. Bramhall E. Effective communication skills in nursing practice. Nursing Standart.
29(14): 53-59.
37. https://sozluk.gov.tr [15/05/2021].
38. Ayşe Ö. (2012). Hemşire - Hasta İlişkisi ve İletişim. 3. Baskı. Ankara: Sistem
Ofset.
39. Gürhan N. (2019). Kişiler arası iletişim. Gürhan N., Okanlı A., (Ed.), Yaşamın Sırrı
İletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 1–25.

51
40. Küçük M. (2012). İletişim kavramı ve iletişim süreci. Orhon E.N., Eriş U. (Ed.),
İletişim Bilgisi. 1. Baskı. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları. 2–19.
41. Sabancıoğulları S. (2019). İletişim teorileri. Üstün B., Demir S. (Ed.), Hemşirelikte
İletişim. 1. Baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. 12–38.
42. Avcı D. (2019). İletişim düzeyleri ve iletişim türleri. Üstün B., Demir S. (Ed.),
Hemşirelikte İletişim. 1. Baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. 58–76.
43. Demirören M. (2017). Etkili iletişim. Turkiye Klin J Med Educ-Special Top. 2(3):
152–158.
44. Gürhan N. (2019). Beden dili ve önemi. Gürhan N., Okanlı A., (Ed.), Yaşamın Sırrı
İletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 27–39.
45. Cüceloğlu D. (2019). İnsan insana. 58. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
46. Şahin S., Aral N. (2012) Aile içi iletişim. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi. 1(3):
55–66.
47. Al-Johani A.N., Aloufi A.H., Mariwa R.Z., Al-Omari A.A. (2019). The effective
communication in nursing triage. Trends in Social Sciences. 1(2): 1–6.
48. Güven A.H. (2016) Etkili iletişimin kuralları ve etkili iletişim kurma süreci. Güven
B. (Ed.), Etkili iletişim. 2. Baskı. Ankara: Pegem Akademi. 53–66.
49. Uzuntaş A. (2013). Etkili iletişim: Anlatabilmek ve anlayabilmek. Kastamonu
Eğitim Dergisi. 21(1): 11–30.
50. İnan Şengün F. (2019). İletişim becerileri. Üstün B., Demir S. (Ed.), Hemşirelikte
İletişim. 1. Baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. 97–118.
51. Koç M. (2019). İletişim becerileri. Gürhan N., Okanlı A. (Ed.), Yaşamın Sırrı
İletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 119–144.
52. Pektekin Ç. (1991). Hemşirelikte kişilerarası ilişkiler, yöntem ve teknikler. Geylan
R, (Ed.), Hemşirelikte Kişilerarası İlişkiler. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi
Yayınları. 105–141.
53. Çetinkaya B. (2010). İnsan İlişkileri ve İletişim. Kaya A. (Ed.), İnsan ilişkileri ve
iletişim. 15. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. 154–156
54. Öztekin C. (2017). Palyatif bakımda iletişim ve aile görüşmesi. Turkiye Klin J Fam
Med-Special Top. 8(4): 287–291.
55. Çoruk A. (2016). Etkili iletişimde sihirli anahtar : empati. Güven B. (Ed), Etkili
İletişim. 2. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. 114–129.

52
56. Budak F. (2019). Hemşirelikte iletişim ve hasta-hemşire iletişimi. Gürhan N.,
Okanlı A. (Ed.), Yaşamın sırrı iletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp
Kitabevleri. 209–234.
57. Darrington J., Brower N. (2012). Effective Communication Skills: “I” Messages
and Beyond. http://strongermarriage.org
58. Eroğlu E. (2019). Etkili iletişim ve doğru anlatma. Eroğlu E., Yüksel A.H. (Ed.),
Etkili iletişim teknikleri. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları. 20–36.
59. Yüksel Sahin F. (2010). İletişim becerilerine genel bir bakış. Kaya A. (Ed.), İnsan
ilişkileri ve iletişim. 15. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. 34–65
60. Yaşar H.A., Gürbüz M., Şenler Çay F. (2020). Palyatif bakımda iletişim. Şenler
Çay F. (Ed.), Onklojide Palyatif Bakım. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri. 27–
32.
61. Mc. Whirter J., Voltan Acar N. (2000). Ergen ve çocukla iletişim. 1. Baskı.
İstanbul: US-A Yayıncılık.
62. Meriç M. (2019). İletişimde dinleme ve anlama becerileri. Gürhan N., Okanlı A.
(Ed.), Yaşamın sırrı iletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 145–
156.
63. Kourkouta L., Papathanasiou I.V. (2014). Communication in nursing practice.
Mater Sociomed 26(1): 65-67
64. Çam O., Dülgerlar Ş. (2014). Ruh sağlığı ve hastalıkları hemşireliğinde tedavi edici
temel araçlar: Ortam ve iletişim. Çam O., Engin E. (Ed.), Ruh Sağlığı ve
Hastalıkları Hemşireliği: Bakım Sanatı. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi
155–178.
65. Yılmaz S. (2019). Etkili iletişim teknikleri. Gürhan N., Okanlı A. (Ed.), Yaşamın
sırrı iletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 49–77.
66. Güz H., Yaleze Demir H. (2019). Sağlık iletişimi bağlamında hemşire-hasta yakını
ilişkisinde terapötik iletişim kullanımı ve duygusal zeka üzerine bir analiz. Anadolu
Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi. 27(3): 27-
52
67. Yılmaz S. (2019). Diğer iletişim teknikleri. Gürhan N., Okanlı A. (Ed.), Yaşamın
sırrı iletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 101–118.
68. İnal S., Akgün M. (2003). Hastanede yatan çocukta terapötik iletı
şı
m. Atatürk
Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 6(2): 67–76.

53
69. Dil S. (2019). Etkili iletişim engelleri. Üstün B., Demir S. (Ed.), Hemşirelikte
İletişim. 1. Baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. 119–144.
70. Ercan F., Karakaş M., Kaya H.M. (2019). Etkili olmayan iletişim yöntemleri.
Gürhan N., Okanlı A. (Ed.), Yaşamın sırrı iletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel
Tıp Kitabevleri. 79–102.
71. Karaca A., Açıkgöz F., Demirezen D. (2019). Hemşirelik öğrencileri için terapötik
iletişim becerileri ölçeğinin geliştirilmesi. SDÜ Sağlık Bilimleri Dergisi. 10(2): 72-
79
72. Çıtak E.A. (2019). Hemşire hasta/birey ilişkileri. Gürhan N., Okanlı A. (Ed.),
Yaşamın sırrı iletişim. 2. Baskı. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 157–172.
73. Uyer G. (2000). Hemşire - hasta iletişimi ve iletişimin hasta yönünden önemi.
Türkiye Klinikleri Journal Medical Ethics. 8(2): 90–94.
74. Uysal C., Özer E. (2019). Diyabetli bireylerle etkili iletişim için nasıl bir dil
kullanılmalı? Journal of Nutrition and Dietetics. 47(Özel Sayı): 118-128. doi:
10.33076/2019.BDD.1323
75. Terakye G. (1994). Hemşirelikte İletişim ve Hasta Hemşire İlişkileri. 2. Baskı.
Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı.
76. Vertino K.A. (2014). Effective interpersonal communication: A practical guide to
improve your life. Online Journal of Issues in Nursing. 19(3). doi:
10.3912/OJIN.Vol19No03Man01
77. Partlak Günüşen N. (2019). Tedavi edici ilişki. Gürhan N., Demir S. (Ed.),
Hemşirelikte İletişim. 1. Baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. 79–96.
78. Partlak Günüşen N. (2019). Ekip içi iletişim. Üstün B., Demir S. (Ed.),
Hemşirelikte İletişim. 1. Baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. 179–194.
79. Bingöl Yılmaz T., Öztuna Ş., Geniş Ç. (2020). Pandemi ve savunma
mekanizmaları. Gürhan N. (Ed.), Pandemide Psikiyatri Hemşireliği. 1. Baskı.
Ankara: Türkiye Klinikleri. 72–76.
80. Gülşen M., Arslan S. (2020). Nurse’s place in global combat against coronavirus.
Turkiye Klinikleri Journal of Health Sciences. 5(2): 370–374.
81. Yapıcı Eser H. (2020). COVİD-19 döneminde stres, adaptasyon ve psikiyatrik
etkiler. Coşar B. (Ed.), Psikiyatri ve COVİD-19. 1. Baskı. Ankara: Türkiye
Klinikleri. 8–22.
82. Çoraklı Y. (2019). Hemşirelerin iletişim becerilerinin incelenmesi, (Yüksek Lisans
Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

54
83. Alkan D. (2019). Hemşirelerin iletişim becerileri ve etkileyen faktörlerin
belirlenmesi, (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.
84. Sansur Çetiner M. (2017). Servı
s sorumlu hemşı
relerı
nı
n ı
letı
şı
m becerı

düzeylerı
nı
n değerlendı
rı
lmesı
,(Yüksek Lisans Tezi). T.C. İstanbul Medipol
Üniversitesi, İstanbul.
85. Buluş M., Atan A., Sarıkaya H.E. (2017). Effective Communication Skills: A New
Conceptual Framework and Scale Development Study. International Online
Journal Educutaion Sciences. 9(2): 1–16.
86. Buluş M., Bağcı B. (2016). Evlilik Doyumu: Aile yılmazlığı ve etkili iletişim
becerilerinin rolü. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1(40):
136–152.
87. Kıymaz D., Mıdık Ö. (2020). Acil servis’te çalışan hemşireler’in iletişim becerileri
ile agresyon algıları ve şiddete maruz kalma durumları arasındaki ilişkinin
belirlenmesi. Journal Academic Social Science. 8(101): 419–37. doi:
http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.39597
88. Çunkuş N., Taşdemir Yiğitoğlu G., Solak S. (2021). The relationship between
clinic applications: A descriptive study. Nurse Education Today.97. 104684.
https://doi.org/10.1016/j.nedt.2020.104684
89. Er H.S. (2020). Arabulucuların kişilik özelliklerine göre psikolojik iyi oluş ve etkili
iletişim becerilerinin incelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı, Mersin.
90. Karadağ M., Işık O., Cankul İ.H., Abuhanoğlu H. (2015). Hekı
m ve hemşı
relerı
n
ı
letı
şı
m becerı
lerı
nı
n değerlendı
rı
lmesı
. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi. 17(1): 160–179.
91. Akgün Şahin Z., Kardaş Özdemir F. (2015). Communication and Empathi Skill
Levels of Nurses. Journal Academic Research Nursing. 1(1): 1–7.
92. Öztürk EA. (2015). Acı
l hemşı
relerı
nı
n ı
letı
şı
m ve empatı
k becerı
 düzeylerı
nı

etkı
leyen faktörler, (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
93. Kaya T. (2018). Acil ve yoğun bakım hemşirelerinde iletişim becerisi ve mesleki
tükenmişlik ilişkisinin incelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Eskişehir.
94. Hendekçi A. (2020). Hemşirelik Öğrencilerinin İletişim Becerileri Ve İlişkili Bazı
Değişkenler. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi. 5(1): 36–41.

55
95. Ceylan Ş. (2019). Sağlık çalışanlarında etkili iletişim becerilerinin
değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tepecik
Sağlık Uygulama Ve Araştırma Merkezi Aile Hekimliği Kliniği, İstanbul.
96. Kumcağız H., Yılmaz M., Balcı Çelik S., Aydın Avcı İ. (2011). Hemşirelerin
iletişim becerileri: Samsun ili örneği. Dicle Tip Dergisi. 38(1): 49-56.
https://doi.org/10.5798/diclemedj.0921.2012.04.0184
97. Atasayı M. (2017). Birinci basamakta çalışan hemşirelerin iletişim becerileri ile
mesleki doyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk
Üniversitesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı, Erzurum.
98. Tiryaki Sen H., Taskin Yilmaz F., Peksen Unuvar O. (2013). Levels of
Communication Skills of Service Education Nurses. Journal of Psychiatric
Nursing. 4(1): 13–20.
99. Albayrak F. (2019). Sivas numune hastanesinde çalışan hemşirelerin iletişim
becerilerinin motivasyon ve tükenmişlik, (Yüksek Lisans Tezi). Sivas Cumhuriyet
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sivas.
100. Denizsu Pamukçu S. (2020). Bı
rı
ncı
 basamak sağlik çalişanlarinin duygusal zekâ
düzeylerı
 ı
le ı
letı
şı
m becerı
lerı
 arasindakı
 ı
lı
şkı
, (Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar
Üniversitesi. Manisa.
101. Çalışkan B.B., Özkan B. (2020). Hematoloji kliniğinde çalışan hemşirelerin iletişim
ve empati becerilerinin değerlendirilmesi. Journal of Medical Sciences. 1(2):39–49.
doi: https://doi.org/10.46629/jms.2020.11
102. Yıldız İ. (2019). Hemşı
relerı
n empatı
 becerı
lerı
nı
n değerlendı
rı
lmesı
, (Yüksek
Lisans Tezi). Biruni Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
103. Can I. (2020). Psı
kı
yatrı
 hemşı
relerı
nı
n ı
letı
şı
m becerı
lerı
yle ı
ş doyumu ve ı
ş stresı

ı
lı
şkı
sı
nı
n ı
ncelenmesı
, (Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

56
EKLER
Ek-1: Enstitü Yönetim Kurulu Kararı

57
Ek-2: Etik Kurul İzni

58
Ek-3: Sağlık Bakanlığı Araştırma İzni

59
Ek-4: Kurum İzni

60
Ek-5: Ölçek İzni

61
Ek-6: Veri Toplama Formu
KİŞİSEL BİLGİ FORMU
Değerli Katılımcı;
Bu araştırma Covid-19 sürecinde çalışan hemşirelerin etkili iletişim becerilerinin
değerlendirilmesi amacıyla planlanmıştır. Bu ankette hemşirelerin tanıtıcı bilgileri ile ilgili
sorular yer almaktadır. Her soruyu dikkatlice okuduktan sonra size uygun seçeneği
işaretleyiniz. Çalışmaya katılmak gönüllülük ilkesine bağlıdır. Bilgileriniz saklı kalacak ve
veriler konu ile ilgili yapılacak yüksek lisans tezinde kullanılacaktır.
Katılımınız ve içtenlikle vereceğiniz yanıtlarla yapacağınız katkılar için şimdiden teşekkür
ederiz.
Mustafa ÇILGI
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Hemşirelik Yüksek Lisans Programı
1. Yaşınız:_________________________
2. Cinsiyetiniz:
1) Kadın 2) Erkek
3. Eğitim durumunuz
1)Sağlık Meslek Lisesi 3)Lisans
2)Ön Lisans 4)Lisansüstü
4. Medeni durumunuz
1) Evli 2) Bekâr 3) Boşanmış
5. Kaç çocuğunuz var?
1) Çocuğum yok 2) Gebeyim 3) 1 4) 2
5) 3 ve üstü
6. Gelir durumunuzu nasıl değerlendiriyorsunuz?
1) Yeterli 2) Orta derecede yeterli 3) Yetersiz

62
7. Şu anda çalıştığınız Servis/ünite
1) Acil servis 3) Poliklinik 5) Ameliyathane
2) Yoğun bakım 4) Servis 6) Diğer: ………...
8. Meslekteki toplam hizmet süreniz (ay ya da yıl): _________________________
9. Şu anda çalıştığınız servis/ünitedeki hizmet süreniz (ay ya da yıl): ___________
10. Haftalık çalışma süreniz(saat): _________________________
11. Şu anda çalıştığınız bölümde pozisyonunuz:
1) Sorumlu/ Başhemşire 4) Eğitim Hemşiresi
2) Servis Hemşiresi 5) Diğer (Belirtiniz):……………..
3) Poliklinik Hemşiresi
12. Kliniğinizde hemşire başına düşen ortalama hasta sayısı
nedir?__________________
13. Mesleği tercih etme biçiminiz:
1) Kendi isteğim 2) Aile/çevre baskısı
3) İş garantisi olduğu düşüncesi 4) Diğer: Belirtiniz:…………………………..
14. Çalışılan bölümü seçme biçiminiz:
1) İsteyerek 2) İstemeyerek
15. Mesleğinizden memnun musunuz?
1)Evet 2) Hayır 3) Kısmen
16. Çalışma şekliniz:
1) Sürekli gündüz 2) Vardiya/nöbet
3)Sürekli gece 4) Diğer: ______________
17. Pandemi sürecinde Covid-19 tanılı hastaya bakma durumunuz?
1)Pandemi sürecinde Covid-19 tanılı hastaya bakmadım.
2) Covid-19 test sonucu pozitif çıkan hastalar
3) Covid-19 şüpheli hastalar
4)Diğer (Belirtiniz)………………………
18. Kendi meslektaşlarınızla olan ilişkilerinizden memnun musunuz?
1) İlişkilerimden memnun değilim.
2) İlişkilerimden memnunum.
3) İlişkilerimden kısmen memnunum.
19. Yetiştiğiniz ailedeki anne baba tutumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? (En
baskın olanı seçiniz)

63
1) Otoriter 3) Serbest 5) İlgisiz ve kayıtsız
2) Hoşgörülü 4) Reddedici 6)Mükemmeliyetçi
20.Öğreniminiz boyunca ya da çalıştığınız kurumda etkili iletişim ile ilgili hangi
konulara yönelik eğitim aldınız? ( Birden fazla şık işaretleyebilirsiniz)
1) Etkili iletişim ile ilgili herhangi bir eğitim almadım.
2) Etkili iletişim süreci
3) Beden Dili
4) Etkin Dinleme
5) Assertivite/Güvenli davranış
6) Ben Dili ile İletişim
7) Empati
8) Diğer (Belirtiniz): ……………….
21. Genel olarak yöneticilerinizle ilişkilerinizden memnun musunuz?
1.Memnun 2.Kısmen memnun 3.Memnun değil
22. En çok kiminle iletişim kurmakta zorlanıyorsunuz?
1) İletişim kurmakta zorlanmıyorum.
2) Hasta ile
3) Hasta yakını ile
4) Hekim ile
5) Hemşire ile
6) Yönetici ile
7) Diğer (belirtiniz)……………….
23. Genel olarak düşündüğünüzde, aşağıdaki derecelendirmede kendi iletişim
becerinize ilişkin uygun olan rakamı işaretleyiniz?
Kötü _________________________________________________________İyi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

64
Ek-7: Etkili İletişim Becerileri Ölçeği
ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ ÖLÇEĞİ
Sevgili katılımcılar;
Pandemi/Covid-19 sürecini göz önünde bulundurarak sizden ölçekteki maddeleri dikkatli bir şekilde
okuyarak maddelerden görüşlerinize en uygun seçeneği (“Hiç Uygun Değil, Çok Az Uygun, Kısmen
Uygun, Çoğunlukla Uygun, Tamamen Uygun”) işaretlemeniz ve tüm maddeleri eksiksiz doldurmanız
istenmektedir. İşaretlediğiniz seçeneğin doğruluğu ya da yanlışlığı söz konusu değildir. Toplanılan veriler
araştırmacılar tarafından araştırmanın dışında kullanılmayacaktır. Aşağıda verilen maddeleri içtenlikle
yanıtlayacağınızı umar, yardımlarınız için teşekkür ederiz.
Hiç Uygun Değil
Çok Az Uygun
Kısmen Uygun
Çoğunlukla
Uygun
Tamamen Uygun
1
İnsanlara eksiklerini söylerken/iletirken olumlu
özelliklerinden de söz ederim.
2
İnsanlara başarısızlıklarını ifade ederken başarılı
yönlerine de muhakkak değinirim.
3
Çevremdeki insanların yanlış ya da hatalarını onları
incitmeden dile getiririm.
4
Karşımdaki insanın kişiliğini ve benliğini hedef
almadığım için konuşmalarım gerginlik yaratmaz.
5
Karşımdakine önce olumlu özelliklerinden bahsederek
olumsuz yönlerini değiştirmesi için cesaret veririm.
6
Günlük yaşamımda insanlarla iletişimimde kullandığım
ifadelere ve kelimelere onları incitmemek için çok dikkat
ederim.
7
Biri benimle konuşurken onunla göz teması kurmaya
çalışırım.
8
Biri benimle konuşurken onu anladığımı gösteren iletiler
veririm.
9
Karşımdaki kişi konuşurken beden diline ve yüz ifadesine
dikkat ederim.
10
Karşımdaki kişi konuşurken, onu anlamak için kullandığı
ipuçlarına dikkat ederim.
11
Biriyle iletişim halindeyken söylediklerini bütün halinde
anlamaya çalışırım.

65
Hiç Uygun Değil
Çok Az Uygun
Kısmen Uygun
Çoğunlukla
Uygun
Tamamen Uygun
12
Karşımdakini anlamaya çalışırken ihtiyaç duyduğumda
soru sorarım.
13
Konuşurken etkili göz teması kurarım.
14
Konuşmaları dinlerken arkasındaki duyguları da
anlamaya çalışırım
15
Düşüncelerimi tanımada/fark etmede/anlamada zorluk
çekerim
16
Genellikle duygularımı tanımada/fark
etmede/anlamlandırmada zorluk çekerim
17
Kendini rahatlıkla ifade edebilen bir bireyim
18
Üzüntülerimi, endişelerimi karşımdaki insana rahatlıkla
ifade edebilirim
19
Düşüncelerimi başkalarına iletmekte zorluk çekmem
20
Karşımdakinin duygu ve düşüncelerini doğru
anlayabilirim
21
Karşımdaki kişinin neye ihtiyacı olduğunu anlar ve onu
yargılamadan bu durumu ona iletebilirim
22
Kendimi karşımdaki kişinin yerine koyarak, olaylara onun
bakış açısıyla bakabilirim
23
Karşımdaki kişinin ne düşündüğünü fark edebilirim
24
Karşımdaki kişinin yaşadığı duyguların neler olduğunu
fark edebilirim
25
Genellikle karşımdaki insanı anlarım
26
Karşımdaki kişiye genellikle uygun/yerinde tepkiler
veririm
27
Karşımdaki kişinin beklentilerinin neler olduğunu fark
edebilirim
28
Karşımdakinin olumsuz davranışını değiştirmek için onu
suçlayıcı bir dille uyarırım
29
Karşımdakinin olumsuz davranışları karşısında
hissettiğim duyguları ona uygun bir dille
iletebilirim/yansıtabilirim.
30
Karşımdakinin olumsuz bir davranışını, bendeki etkilerini
ona yansıtarak göstermeye çalışırım

66
31
Bir başkasının davranışlarının sonuçlarını görebilmesi
için hissettiğim olumsuz duyguları ona iletebilirim.
32
İnsanlar “sinirli/huysuz/agresif” gibi özelliklere sahipse
onları bu kelimelerle nitelendirmede sakınca görmem
33
İnsanların olumsuz davranışlarını gördüğümde hatasını
düzeltmesi için gerekirse kötü konuşurum
34
İnsanların yanlışlarını düzeltirken kişiliklerine saygı
gösterilmesi gerektiğine inanırım

67
Ek-8: Tez İntihal Raporu Formu

68
Ek-9: Özgeçmiş