Content uploaded by Sümeyra Arican
Author content
All content in this area was uploaded by Sümeyra Arican on Jan 18, 2024
Content may be subject to copyright.
ARAŞTIRMA MAKALESİ/RESEARCH ARTICLE
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 64:2 (2023), 699-74
2
DOI: 10.33227/auifd.1347688
Geliş/Recieved: 21.08.2023
Kabul/Accepted: 30.11.2023
Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl
Öğrenme Becerileri ile Okul İklimi Düzeyleri
SÜMEYRA ARICAN
Yalova Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Türkiye
Yalova University, Faculty of Islamic Sciences, Türkiye
sumeyratekin@gmail.com
https://orcid.org/0000-0003-3158-1840
ŞEFİKA MUTLU
Milli Eğitim Bakanlığı, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, Türkiye
Ministry of National Education, Directorate General for Religious Teaching, Türkiye
sefikakirmizi@gmail.com
https://orcid.org/0000-0001-6394-6651
Öz
Her yeni yüzyılın kendine özgü özellikleri ve eğitim anlayışı bulunmaktadır. Zaman olarak
2000 yılı sonrası dönemi ifade eden 21. yüzyılda, 21. yüzyıl becerileri kavramı ortaya
çıkmıştır. Bu çağda yaşayan bireylerin bilgi çağının gerektirdiği becerilere uyum
sağlaması ve kendilerini sürekli geliştirmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Türkiye de bu
çağa yönelik eğitim politikaları geliştirmeye çalışmıştır. Böylece çağın gerektirdiği
becerilere yönelik değişiklikler örgün eğitim kurumlarında uygulanmaya başlamıştır.
Örgün eğitim kurumları olan okullar çeşitli iletişim ve etkileşimlerle öğrenmenin
gerçekleştirildiği mekânlardır. Okullarda öğrenciler sosyal, duygusal ve bilişsel açıdan
geliştirilmektedir. Okul iklimi, okulların sahip olduğu tüm özellikleri ifade etmektedir. Bu
iklim öğrencilerin öğrenme ortamını şekillendirmekte ve öğrenci başarısını
etkilemektedir. Bu çalışmada Anadolu imam hatip lisesinde öğrenim gören öğrencilerin
21. yüzyıl öğrenen becerileri ile okul iklimine ilişkin görüşlerinin düzeyleri ve bu düzeyler
arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma nicel araştırma
yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli ile yürütülmüştür. Araştırma evreni Türkiye
genelindeki Anadolu imam hatip liselerinde öğrenim gören öğrencilerdir. Uygun
örnekleme yöntemiyle araştırmaya 1.748 öğrenci katılmıştır. Veri toplama aracı olarak
kişisel bilgi formu ve Orhan-Göksun tarafından geliştirilen “21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri
Ölçeği” ile Durnalı ve Filiz tarafından uyarlanan “Delaware Okul İklimi Ölçeği”
kullanılmıştır. Veriler Google Form aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmanın verileri SPSS
23 paket programında analiz edilmiştir. Verilerin analizinde betimleyici analizlerle
birlikte çıkarımsal analizlerden ilişkisiz (bağımsız) örneklemler t testi ile tek faktörlü
varyans analizi (ANOVA testi) yapılmıştır. Çoklu karşılaştırmalarda ise Scheffe testi
kullanılmıştır. 21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri Ölçeği verilerinin Cronbach Alpha güvenirlik
700 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
katsayısı α=.897; Delaware Okul İklimi Ölçeği verilerinin güvenirlik katsayısı α=.913
bulunmuştur. Araştırma sonuçlarına göre öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerilerine
ilişkin görüşlerinin ortalaması 5’li likert ölçeğinde x =3.40 değeri ile yüksek düzey
aralığındadır. Katılımcıların 21. yüzyıl öğrenen becerilerine yönelik görüşleri, cinsiyet,
okul program türü, okulda atölye/kulüp varlığı, evde kütüphane varlığı ve aile gelir
durumuna göre anlamlı olarak farklıdır. Öğrencilerin Delaware okul iklimine ilişkin
görüşlerinin ortalaması 4’lü likert ölçeğinde x =2,68 değeri ile yüksek düzey aralığındadır.
Katılımcıların Delaware okul iklimine yönelik görüşleri, cinsiyet, okul program türü,
okulda kütüphane varlığı, okulda atölye/kulüp varlığı, sınıf mevcudu ve aile gelir
durumuna göre anlamlı olarak farklılaşmaktadır. Anadolu imam hatip lisesi
öğrencilerinin 21. yüzyıl becerileri ile okul iklimine ilişkin görüşleri arasındaki ilişki
incelenmiş, korelasyon katsayısı r=,220 değeriyle düşük düzeyde de olsa aralarında
olumlu bir ilişki bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Din Eğitimi, Anadolu İmam Hatip Lisesi, Öğrenci, 21. Yüzyıl Öğrenen
Becerileri, Okul İklimi.
21st-Century Learning Skills and School Climate Levels of Anatolian Imam Hatip
High School Students
Abstract
Each new century has its own characteristics and understanding of education. In the 21st
century, which refers to the period after 2000, the concept of 21st-century skills has
emerged. It is emphasised that individuals living in this age should adapt to the skills
required by the information age and continuously improve themselves. Türkiye has also
tried to develop education policies for this age. Thus, changes towards the skills required
by this age have started to be implemented in formal education institutions. Schools,
which are formal education institutions, are places where learning is realised through
various communication and interactions. In schools, students are developed socially,
emotionally and cognitively. School climate refers to all the features that schools have.
This climate shapes the learning environment of students and affects student
achievement. This study examines the levels of 21st-century learner skills of students
studying in Anatolian Imam Hatip high schools and their views on school climate and the
relationship between these levels. The research was conducted with the relational survey
model, one of the quantitative research methods. The research population is students
studying in Anatolian Imam Hatip high schools across Türkiye. The sample consisted of
1,748 students who were selected via the convenient sampling. Personal information
form and the "21st-Century Learner Skills Scale" developed by Orhan-Göksun and the
"Delaware School Climate Survey" adapted by Durnalı and Filiz were used as data
collection tools. Data were collected through Google Forms. The data of the study were
analysed in SPSS 23 software. In the analysis of the data, descriptive analyses, unrelated
(independent) samples t-test and one-factor analysis of variance (ANOVA test) were
performed. Scheffe test was utilised for multiple comparisons. Cronbach Alpha reliability
coefficient of the 21st Century Learner Skills Scale data was α=.897, while the reliability
coefficient of the Delaware School Climate Scale data was found to be α=.913. According
to the research results, the average of students' views on 21st century learner skills is in
the high range with x =3.40 on a 5-point Likert scale. Participants' views on 21st century
learner skills differ significantly according to gender, school program type, presence of a
workshop/club at school, presence of a library at home, and family income level. The
average of students' opinions about Delaware school climate is in the high range with
x =2.68 on a 4-point Likert scale. Participants' views on Delaware school climate differ
significantly according to gender, school program type, presence of a library at the school,
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 701
presence of a workshop/club at the school, class size and family income. The relationship
between Anatolian Imam Hatip high school students' 21st century skills and their views
on school climate was examined, and a positive relationship was found between them,
albeit at a low level, with the correlation coefficient r=.220.
Keywords: Religious Education, Anatolian Imam Hatip High School, Student, 21st-Century
Learner Skills, School Climate.
Giriş
Eğitim, dünyadaki sosyolojik ve teknolojik gelişmelerden etkilenmekte
ve bu gelişmeler çerçevesinde yeniden şekillenmektedir. 21. yüzyılda, diğer
alanlarda olduğu gibi eğitim alanında da değişimler yaşanmıştır. Öğreten ve
öğrenen rollerinde yeni yaklaşımlar ortaya çıkmıştır ve öğrenenlerden bu
yüzyıla uygun yeni becerileri edinmeleri beklenmektedir. 21. yüzyıl
becerileri bilgi çağında yaşayan ve yaşadıkları çağa nitelikli bir şekilde uyum
sağlaması beklenen bireylerin sürekli geliştirmeleri gereken beceri setlerini
ifade etmektedir.1 P21 (Partnership for 21st Century Learning-21. Yüzyıl
Becerileri İçin Ortaklık) oluşumu, ISTE (International Society for Technology
in Education), ATCS (Assessment and Teaching of 21st Century Skills),
EnGauge, Orta Kuzey Bölgesel Eğitim Laboratuvarı (NCREL), American
Association of School Librarians (AASL), Avrupa Birliği (AB) ve OECD gibi
kuruluşlar eğitim ve öğretimde gerçekleştirilecek değişimler için
eğitimcilerle çeşitli çalışmalar yürütmüştür.2 Bunun sonucunda 21. yüzyıl
becerilerine yönelik farklı tasnifler ve tanımlamalar geliştirmişlerdir. Bu
tasniflerinden birine göre 21. yüzyıl becerileri; öğrenme ve yenilik becerileri,
dijital okuryazarlık becerileri ile yaşam ve kariyer becerileri setlerinden
oluşmaktadır.3 Bu bağlamda Türkiye’de de dünyadaki gelişmelere paralel
olarak, içinde bulunulan çağa yönelik eğitim politikaları belirlenmiş,
Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi- FATİH Projesi hayata
geçirilmiş, Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ) oluşturulmuş ve 2023
Eğitim Vizyon Belgesi4 açıklanmıştır. MEB Eğitimi Araştırma ve Geliştirme
Dairesi Başkanlığı da 21. yüzyıl öğretmen5 ve öğrenci6 profilini belirleyen
çalışmalar yürütmüştür. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı “21. Yüzyıl
1 Ercenk Hamarat, “21. Yüzyıl Becerileri Odağında Türkiye’nin Eğitim Politikaları,” 8.
2 Hamarat, “21. Yüzyıl Becerileri Odağında Türkiye’nin Eğitim Politikaları,” 8-9; Derya Orhan Göksün
ve Adile Aşkım Kurt, “Öğretmen Adaylarının 21. yy. Öğrenen Becerileri Kullanımları ve 21. yy.
Öğreten Becerileri Kullanımları Arasındaki İlişki,” 109; Serkan Çiftçi ve diğerleri, “21. Yüzyıl
Becerileri Bağlamında Öğrenci, Öğretmen ve Eğitim Ortamları,” 722.
3 Çiftçi ve diğerleri, “21. Yüzyıl Becerileri Bağlamında Öğrenci, Öğretmen ve Eğitim Ortamları,” 722.
4 MEB, “2023 Eğitim Vizyonu”.
5 21. Yüzyıla Girerken Türk Eğitim Sisteminin İhtiyaç Duyduğu Çağdaş Öğretmen Profili.
6 MEB 21. Yüzyıl Öğrenci Profili.
702 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Becerileri ve Değerlere Yönelik Araştırma Raporu”7 yayınlamıştır. Ayrıca
2018 yılında tüm derslerin öğretim programları yenilenerek beceri temelli
eğitime geçilmiştir.
21. yüzyıl becerileri olarak ifade edilen becerileri edinme süreci daha
önceki deneyimlerden farklılaşmaktadır. Eğitim sürecinde öğretmenlerin
öğrenenleri kılavuzladığı, öğrenenlerin öğrenme sorumluluğunu
üstlendikleri bir döneme girilmiştir. Yine bu bağlamda teknoloji ve bilgi
okuryazarlığı, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, araştırma, problem
çözme, özsaygı, özdeğer, öz yönetim, öz sorumluluk, öz yeterlik, iletişim
becerileri, iş birliği, liderlik, farklılıklara saygı, küresel vatandaşlık gibi
kavramlar gündeme gelmiştir. 21. yüzyılda öğrencilerin hem bilişsel hem
duyuşsal hem de sosyo-kültürel açıdan kendilerini geliştirmeleri
beklenmektedir.8 Öğrenciler bu becerileri formal veya informal yollarla
kazanmak durumundadır.
Öğrencilerin çoğunluğu eğitimlerini örgün eğitim kurumları olan
okullarında sürdürmektedir. Sadece bir bina olmayan okulda öğrenmenin
gerçekleşmesi için sürekli etkileşimler yaşanmakta, bu ortamda öğrenciler
sosyal ve duygusal açıdan gelişmekle birlikte akademik açıdan da
ilerlemektedirler.9 Ancak bu gelişim bireysel deneyimin ötesinde, daha geniş
bir topluluk içerisinde gerçekleşmektedir. Bu ortamlar, gençlerin güven
duymalarını sağlayan norm ve değerleri içermekte ve öğrenciler, aileler ve
eğitimcilerin birlikte geliştirdiği ortak bir vizyonu ifade etmektedir.10 Okul
iklimi insan ve çevreyle ilişkiler, fiziksel yapı ve düzen gibi ortamın iç ve dış
özellikleriyle açıklanmaktadır.11 Okul iklimi öğretmenler için sağlıklı bir
çalışma ortamını, öğrenciler için ise sağlıklı bir öğrenme ortamını ifade
etmekte ve öğrenci başarısını yükseltmektedir.12 Okul iklimi, formal eğitimin
etkililiğini artırmakta ve öğrencilerin gelişimlerini desteklemektedir. Ancak
her okulun iklimi kendine özgü bir nitelik taşımaktadır. Çünkü her okulun
fiziksel özellikleri, o okuldaki bireylerin kültürel geçmişleri, değer yargıları
ve insan ilişkileri birbirinden farklıdır.13 Bu açıdan okul iklimi ve öğrenme
becerileri üzerinde etkili olan faktörlerin ortaya konulmasının eğitimdeki
niteliksel gelişmede etkili olabileceği düşünülmektedir. Çalışmada söz
7 Yalın Kılıç Türel ve diğerleri, “21. Yüzyıl Becerileri ve Değerlere Yönelik Araştırma Raporu”.
8 “The Definition And Selection Of Key Competencies”; Çiftçi ve diğerleri, “21. Yüzyıl Becerileri
Bağlamında Öğrenci, Öğretmen ve Eğitim Ortamları,” 723-24.
9 Keith J. Zullig ve diğerleri, “School Climate: Historical Review, Instrument Development, and School
Assessment,” 149.
10 Jonathan Cohen ve diğerleri, “School Climate: Research, Policy, Teacher Education and Practice,”
180-81.
11 Türker Kurt ve Temel Çalık, “Okul İklimi Ölçeği’nin (OİÖ) Geliştirilmesi,” 169.
12 Wayne K. Hoy ve diğerleri, Openschools/Healthy Schools: Measuring Organizational Climate, 1-2.
13 Kurt ve Çalık, “Okul İklimi Ölçeği’nin (OİÖ) Geliştirilmesi,” 169.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 703
konusu faktörlerin eğitimin önemli bir unsuru olan öğrenci görüşlerine
dayalı olarak ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu bağlamda araştırma
soruları şu şekildedir:
1. AİHL öğrencilerinin 21. yüzyıl becerilerine ilişkin görüşlerinin
düzeyleri nedir ve bu düzeyler cinsiyet, okul program türü, evde kütüphane,
okulda kütüphane, okulda atölye/kulüp varlığı, sınıf mevcudu ve ailenin
sosyo-ekonomik düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
2. AİHL öğrencilerinin okul iklimine yönelik görüşlerinin düzeyi nedir ve
bu düzeyler cinsiyet, okul program türü, evde kütüphane, okulda kütüphane,
okulda atölye/kulüp varlığı, sınıf mevcudu ve ailenin sosyo-ekonomik
düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
3. AİHL öğrencilerinin 21. yüzyıl becerilerine ilişkin görüşlerinin düzeyi
ile okul iklimine ilişkin görüşlerinin düzeyi arasında anlamlı bir ilişki var
mıdır?
Araştırmada, Anadolu imam hatip lisesinde öğrenim gören öğrencilerin
21. yüzyıl öğrenen becerileri ile okul iklimine ilişkin görüşlerinin düzeyleri
ve bu düzeyler arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmaktadır. 21. yüzyıl
öğrenme becerileri14 ve okul iklimi15 hakkında çeşitli araştırmalar
14 Şeyma Büşra Bozkurt ve Hasan Çakır, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Beceri
Düzeylerinin Cinsiyet ve Sınıf Seviyesine Göre İncelenmesi,” 69-82; Zehra Önür ve İshak Kozikoğlu,
“Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri,” 627-48; Ramazan Yıldırım ve Şaban Ortak,
“Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme ve Yenilenme Becerilerini Kullanma Düzeylerinin
Belirlenmesi,” 2683-2701; Gülçin Zeybek, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri
Kullanım Düzeylerinin Belirlenmesi,” 142-56; Bora Serhat Çelik, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl
Becerilerini Algılama Düzeylerinin İncelenmesi,” (Yüksek Lisans Tezi), 41; Ali Osman Engin ve Murat
Korucuk, “Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi,” 1081-
1119; Sevda Göktepe Yıldız, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerinin Bazı Demografik
Değişkenler Açısından İncelenmesi,” 884-97; Münevver Karakaş, “Ortaokul Sekizinci Sınıf
Öğrencilerinin Fen Bilimlerine Yönelik 21.yüzyıl Beceri Düzeylerinin Ölçülmesi,” (yüksek lisans tezi),
52; Sibel Kaya, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerinin Öğrenci Tükenmişliği ve Okul Bağlılığı İle
İlişkisi,” (doktora tezi), 81; Oğuzhan Nacaroğlu, “Özel Yetenekli ve Normal Gelişim Gösteren
Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin İncelenmesi,” 693-721; Aybiçe Tosun, “İlahiyat Fakültesi
Öğrencilerinin XXI. Yüzyıl Öğrenen ve Öğreten Becerilerini Kullanım Düzeyleri,” 287-309; Hızır
Dinler ve diğerleri, “3-6 Yaş Çocukların 21. Yüzyıl Becerilerinin Bazı Değişkenler Açısından
İncelenmesi,” 281-303.
15 Ahmet Koç, “İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları ile Okula Bağlılıkları
Arasındaki İlişki,” 798-812; Halil Ekşi ve diğerleri, “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Karakter
Gelişiminin Yordayıcısı Olarak Öz Düzenleme Becerisi ve Okul İklim Algısı,” 209‒241; Zeynep Kaya
Aybek ve diğerleri, “Farklı Okul Türlerinde Okul İklimi Nasıl Değişmektedir?,” 193-206; Soner Doğan,
“Lise Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları,” 55-92; Bahadır Pehlivan ve Mustafa Özgenel, “Farklı
Ortaöğretim Kurumlarında Öğrenim Gören Öğrencilerin Okul İklimi Algıları ile Okula Bağlılıkları ve
Akademik Başarıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,” 152-66; Aslı Bugay Sökmez ve diğerleri, “Lise
Öğrencilerinin Okul İklimi Algısının İncelenmesi,” 665-92; Ömer Faruk Tavşanlı ve diğerleri,
“Ortaokul Öğrencilerinin Okul İklimine Yönelik Algılarını Yordayan Değişkenlerin İncelenmesi,” 821-
38; Şerife Dönmez ve Aslı Taylı, “Ortaokul Öğrencilerinde Okul İklimi, Okula Bağlılık ve Okul Yaşam
Kalitesi Algısının İncelenmesi,” 1-17; Mehmet Durnalı ve Bijen Filiz, “Delaware Okul İklimi Ölçeği
Öğrenci Versiyonunun Türk Kültürüne Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması,” 2651-61;
704 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
yürütülmüş olmakla birlikte okul iklimi araştırmalarının çok azı16 Anadolu
imam hatip liselerine odaklanmış iken, 21. yüzyıl öğrenme becerilerini
Anadolu imam hatip lisesi öğrencileri bağlamında ele alan çalışma
bulunmamaktadır. Çalışmada, Anadolu imam hatip lisesi (AİHL)
öğrencilerinin 21. yüzyıl öğrenme becerileri, okul iklimi algısı düzeyleri ile
bu iki düzey arasındaki ilişkiye odaklanılmaktadır. Araştırmanın program
geliştirme, ölçme değerlendirme uygulamaları, eğitim ortamları ve öğretmen
yeterlilikleri açısından alana katkı sunması hedeflenmektedir.
1. Yöntem
1.1. Araştırmanın Modeli
Araştırma nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli ile
yürütülmüştür. Bu modelde, kişilerin belirli bir konuya yönelik tutum, inanç,
görüş, davranış ve beklentileri tespit edilir.17 Araştırma iki ya da daha çok
değişken arasındaki ilişkileri ve derecesini belirlemek, neden-sonuç ile ilgili
ipuçlarını ortaya koymak için gerçekleştirilir.18 Araştırma, Anadolu imam
hatip lisesi öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerileri ile okul iklimine ilişkin
görüşlerini birçok değişken ve birbirleriyle olan ilişkileri yönüyle incelemeyi
amaçlandığından ilişkisel tarama modeli ile yürütülmüştür.
1.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini Millİ Eğitim Bakanlığına bağlı 1. 693 Anadolu
imam hatip lisesinde örgün olarak eğitim gören 521.264 öğrenci
oluşturmaktadır.19 Uygun örneklem hacmi için 500.000 üzeri evrenli bir
çalışmada örneklemin asgari düzeyde yaklaşık 384 kişi olması önerilir.20
Katılımcı öğrenciler gönüllü olarak, Google Forms aracılığıyla araştırmaya
katılmışlardır. Çalışmada araştırmacının kolayca ulaşabileceği örneklemden
veri toplaması olarak tanımlanan uygun örnekleme yöntemi kullanılmıştır.21
Araştırma, uygun örnekleme yöntemi ile araştırmaya katılan 1.748 katılımcı
Hülya Gürel, “Lise Öğrencilerinin Sınav Kaygısı Düzeyleri ile Okul İklimi Arasındaki İlişki” (tezsiz
yüksek lisans projesi); Özlem Karaman ve Filiz Yurtal, “Şiddetin Yaygın Olduğu Okullarda
Öğrencilerin Okul İklimine İlişkin Algıları,” 421-29; Fatih Bektaş ve Ahmet Nalçacı, “Okul İklimi İle
Öğrenci Başarısı Arasındaki İlişki,” 1-13.
16Ekşi ve diğerleri, “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Karakter Gelişiminin Yordayıcısı Olarak Öz
Düzenleme Becerisi ve Okul İklim Algısı,” 209‒241. Ayrıca imam hatip ortaokullarının okul iklimini
konu alan bir çalışma olarak bkz. Koç, “İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları ile
Okula Bağlılıkları Arasındaki İlişki,” 798-812.
17 Ahmet İslamoğlu ve Ümit Alnıaçık, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, 99; Sait Gürbüz ve Faruk
Şahin, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (Felsefe-Yöntem-Analiz), 103.
18 Nilgün Köklü ve diğerleri, Sosyal Bilimler İçin İstatistik, 15.
19“Millî Eğitim İstatistikleri 2021/2022,” MEB,
https://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=460. (15.08.2023). İlgili tarih itibariyle
2022-2023 istatistikleri yayınlanmamıştır.
20 Johnson Burke ve Larry Christensen, Eğitim Araştırmaları Nicel, Nitel ve Karma Yaklaşımlar, 234.
21 Şener Büyüköztürk ve diğerleri, Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 92.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 705
öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Örnekleme ait demografik özellikler Tablo
1’de verilmiştir.
Değişken Türü
Değişken Düzeyi
N
%
Cinsiyet
Kadın
1.120
64,1
Erkek
628
35,9
Toplam
1.748
100,0
Okul program türü
Proje/program uygulayan AİHL (merkezi yerleştirme)
1409
60
Normal program uygulayan AİHL (mahalli
yerleştirme)
699 40
Toplam
1.748
100,0
Evde kütüphane varlığı
Var
896
51,3
Yok
852
48,7
Toplam
1.748
100,0
Okulda kütüphane varlığı
Var
1.701
97,3
Yok
47
2,7
Toplam
1.748
100,0
Okulda atölye/kulüp
varlığı
Var
806
46,1
Yok
942
53,9
Toplam
1.748
100,0
Sınıf mevcudu
20’den az öğrenci
852
48,7
21-30 öğrenci
825
47,2
31 den fazla öğrenci
71
4,1
Toplam
1.748
100,0
Aile sosyo-ekonomik düzey
Alt gelir grubu
273
15,6
Orta gelir grubu
1.402
80,2
Üst gelir grubu
73
4,2
Toplam
1.748
100,0
Tablo 1. Katılımcılara Ait Demografik Özelliklerin Dağılımı
Tablo 1 incelendiğinde katılımcıların çoğunluğunun kız öğrenci (%64,1)
olduğu, araştırmaya proje/program uygulayan AİHL’de eğitim gören
öğrencilerin daha yüksek düzeyde (%60) katılım sağlandığı, katılımcıların
okullarının neredeyse tamamında (%97,3) kütüphane bulunduğu, robotik
kodlama, zekâ oyunları, STEM, görsel sanatlar gibi atölyelerin katılımcıların
eğitim gördükleri okulların yarısından fazlasında (%53,9) bulunmadığı,
katılımcıların 31 ve üstü sınıf mevcudunda eğitim görenlerin oranının çok
düşük (%4) olduğu, katılımcıların büyük bir çoğunluğunun (%80,2) ailesinin
sosyo-ekonomik düzeyini orta gelir olarak belirttiği görülmektedir.
1.3. Veri Toplama Aracı
Veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu ve Orhan-Göksun22
tarafından geliştirilen “21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri Ölçeği” ile Durnalı ve
22 Orhan Göksün ve Kurt, “Öğretmen Adaylarının 21. yy. Öğrenen Becerileri Kullanımları ve 21. yy.
Öğreten Becerileri Kullanımları Arasındaki İlişki,” 107-130.
706 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Filiz23 tarafından uyarlanan “Delaware Okul İklimi Ölçeği” gerekli izinler
alınarak kullanılmıştır. Araştırmanın veri toplama aracı etik kurul izni24 ve
MEB araştırma uygulama izni25 alındıktan sonra 2022-2023 eğitim-öğretim
yılının haziran ayında uygulanmıştır.
21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri Ölçeği 4 faktörlü ve toplam 31 maddedir.
Ölçeğin birinci faktörü (bilişsel beceriler) 17 madde; ikinci faktörü (otonom
beceriler) 6 madde; üçüncü faktörü (iş birliği ve esneklik) 6 madde ve
dördüncü faktörü (yenilikçilik) 2 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, “Hiçbir
Zaman (1)”, “Nadiren (2)”, “Ara Sıra (3)”, “Genellikle (4)” ve “Her Zaman (5)”
olmak üzere 5’li Likert tipindedir. Ölçeğin güvenirlik analizleri
incelendiğinde Cronbach Alpha katsayısı (α), ölçeğin tamamı için 0,892;
birinci faktör için 0,877; ikinci faktör için 0,706; üçüncü faktör için 0,672 ve
dördüncü faktör için ise 0,818’dir. Orhan-Göksun ölçme aracının bütünü için
güvenirlik katsayısı 0,70 ile 0,90 aralığında olmasından dolayı yüksek
düzeyde, üçüncü faktörün ise 0,60 ile 0,70 aralığında olduğundan yeterli
düzeyde güvenirliğe sahip olduğunu belirtmektedir.26
Delaware Okul İklimi Ölçeği 4 faktörlü, 2 olumsuz ve 15 olumlu madde
olmak üzere toplam 17 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin birinci faktörü
(öğretmen-öğrenci ilişkileri) 6 madde; ikinci faktörü (öğrenci-öğrenci
ilişkileri) 4 madde; üçüncü faktörü (okul ilgisi) 4 madde ve dördüncü faktörü
(okul kurallarının adilliği) 3 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, “Kesinlikle
Katılmıyorum (1)”, “Katılmıyorum (2)”, “Katılıyorum (3)”, “Kesinlikle
Katılıyorum (4)” olmak üzere 4’lü Likert tipindedir. Ölçeğin güvenirlik
analizleri incelendiğinde Cronbach Alpha katsayısı (α), ölçeğin tamamı için
0,84; birinci faktör için 0,80; ikinci faktör için 0,67; üçüncü faktör için 0,73 ve
dördüncü faktör için ise 0,73’tür. Durnalı ve Filiz ölçeğin alt boyutlarına
ilişkin korelasyon katsayısı değerlerinde 0,29 ile 0,50 arasında pozitif yönde
ve istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler elde etmiştir. Buna göre ölçeğin alt
boyutlara ait iç tutarlık katsayısı değerlerinin yeterli düzeyde olduğu
belirtilmiştir.27
23 Durnalı ve Filiz, “Delaware Okul İklimi Ölçeği Öğrenci Versiyonunun Türk Kültürüne Uyarlanması:
Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması,” 2651-61.
24 Yalova Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu 08.05.2023 tarih ve 2023/75 protokol nolu
karar.
25 MEB Din Öğretimi Genel Müdürlüğü 06.06.2023 tarih ve E-98029973-605.01-77629882 sayılı
karar.
26 Orhan Göksün ve Kurt, “Öğretmen Adaylarının 21. yy. Öğrenen Becerileri Kullanımları ve 21. yy.
Öğreten Becerileri Kullanımları Arasındaki İlişki”, 116.
27 Durnalı ve Filiz, “Delaware Okul İklimi Ölçeği Öğrenci Versiyonunun Türk Kültürüne Uyarlanması,”
2658.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 707
Çalışmada “21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri Ölçeği” güvenirlik değeri olarak
Cronbach’s Alpha katsayısı ölçeğin tamamı için 0,897; birinci faktör için
0,893; ikinci faktör için 0,656; üçüncü faktör için 0,664 ve dördüncü faktör
için ise 0,805 hesaplanmıştır. Özdamar’a göre 0,60 ile 0,70 arasındaki iç
tutarlılık katsayısı ölçme aracı verilerinin yeterli düzeyde güvenilir olduğunu
göstermektedir.28 “Delaware Okul İklimi Ölçeği” güvenirlik değeri olarak
Cronbach’s Alpha katsayısı ölçeğin tamamı için 0,913; birinci faktör için
0,857; ikinci faktör için 0,881; üçüncü faktör için 0,832 ve dördüncü faktör
için ise 0,814 hesaplanmıştır. Alanyazında eğitim araştırmalarının güvenirlik
ölçümleri için 0,7 ve üzeri değerler yeterli görülmektedir.29 Buna göre,
araştırmada kullanılan ölçeğin her bir faktörünün 0,7 ölçütünü sağladığı
görülmektedir. 30 Ölçeklerin tamamı göz önüne alındığında 21. Yüzyıl
Öğrenen Becerileri Ölçeği 0,70 ile 0,90 arasında bir değer aldığı için “yüksek
güvenirlik”, Delaware Okul İklimi Ölçeği ise 0,90 ile 1,0 arasında bir değer
aldığı için “çok yüksek güvenirlik” düzeyine sahip olduğu tespit edilmiştir.31
1.4. Veri Analizi
Araştırmanın verileri SPSS 23 paket programında analiz edilmiştir.
Araştırma katılan 1753 katılımcı verisinin normal dağılım gösterip
göstermediğinin tespiti için merkezi dağılım ölçüleri (aritmetik ortalama,
mod, medyan değerleri), çarpıklık ve basıklık katsayıları ile histogram
grafikleri incelenmiştir. Çarpıklık katsayısı +1.0-1.0 sınırları içinde ise
puanların normal dağılımdan önemli bir sapma göstermediği şeklinde
yorumlanmaktadır.32 Buna göre sadece bilişsel beceriler faktörünün
çarpıklık değeri -0,687 ve basıklık değeri 1,306’dur. Diğer faktörlerde
çarpıklık değerleri -0,663 ile 0,021 arasında değişmekte iken, basıklık
değerleri -0,637 ile 0,645 arasında değişmektedir. İlgili faktördeki sapmanın
giderilmesi için tek tek uç değerler çıkarılarak çarpıklık-basıklık değerleri
incelenmiştir. Buna göre 1.753 katılımcıdan oluşan veri setinde toplam 5 uç
değer veri setinden çıkartıldığında, tüm faktörlerin normal dağılım sağladığı
tespit edilmiştir. 1753 katılımcının verisi değerlendirmeye alınmış, normal
dağılımı bozan 5 uç değer veri setinden çıkartılmış sonuç olarak 1748
katılımcı verisi ile analizlere devam edilmiştir. Ölçeğin tamamına ve
faktörlerine ilişkin betimleyici istatistikler Tablo 2’de verilmiştir.
28 Kazım Özdamar, Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi 1, 555.
29 Ezel Tavşancıl, Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi, 29; Murat Bursal, SPSS ile Temel Veri
Analizleri, 189; Robert F. De Vellis, Scale Development: Theoryand Applications, 95-96.
30 21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri Ölçeğinde iki faktör yuvarlamadan dolayı 0,7 ölçütünü sağlamaktadır.
31 Özdamar, Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi 1, 555.
32 Köklü ve diğerleri, Sosyal Bilimler İçin İstatistik, 63.
708 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Ölçekler Faktörler Katılımcı
Sayısı
Aritmetik
Ortalama
(Mean)
Ortanca
(Medyan)
Tepedeğer
(Mod)
Çarpıklık-
(Skewness)
Basıklık
(Kurtosis)
21. Yüzyıl
Öğrenen
Becerileri
Bilişsel Beceriler
1748
3,807
3,82
4
-,522
,649
Otonom Beceriler
1748
3,285
3,33
3
,078
-,160
İş Birliği ve
Esneklik
Becerileri
1748 3,017 3,00 3 ,164 -,030
Yenilikçilik
Becerileri
1748 3,350 3,50 4 -,340 -,635
Ölçeğin Geneli
1748
3,401
3,42
3,45
-,239
,853
Delaware
Okul İklimi
Öğretmen-
Öğrenci İlişkisi
1748 2,885 3,00 3 -,644 ,635
Öğrenci-Öğrenci
İlişkisi
1748 2,516 2,75 3 -,400 -,123
Okul İlgisi
1748
2,585
3,00
3
-,154
-,572
Okul Kurallarının
Adilliği
1748 2,598 2,67 3 -,342 -,280
Ölçeğin Geneli
1748
2,677
2,71
2,88
-,340
,015
Tablo 2. Veri Dağılımının Normalliğini Değerlendirmeye Yönelik
Betimleyici İstatistikler
Normalliğin test edilmesi amacıyla yapılan incelemelerde merkezi eğilim
ölçüleri kapsamında aritmetik ortalama ve ortanca değerleri ile tepedeğer
karşılaştırmasında değerlerin birbirine yakın olduğu söylenebilir. Yine veri
grubunun çarpılık ve basıklık katsayılarına bakıldığında +1,00 ile -1,00
aralığında olduğu görülmektedir. Bu değerlere göre ölçeğe ait veri grubunun
normal dağılıma sahip olduğu kabul edilmiştir. Buna göre verilerin
analizinde parametrik istatistiksel yöntemler kullanılmıştır. Betimleyici
analizlerle birlikte çıkarımsal analizlerden ilişkisiz (bağımsız) örneklemler t
testi ile tek faktörlü varyans analizi (ANOVA testi) yapılmıştır. Çoklu
karşılaştırmalarda ise değişkenin grupları farklı gözlem sayısına sahip
olduğu için gruplar arasında mümkün olan bütün doğrusal kombinasyonları
karşılaştırabilen Scheffe testi kullanılmıştır.33 Korelasyon analizinde
puanlar, sürekli değişken kategorisinde olduğu için Pearson korelasyon
katsayısı kullanılmıştır.34 Çalışmada istatistiksel olarak anlamlılık düzeyi
p<,05 alınmıştır.
2. Bulgular
Araştırmada kullanılan ölçeklerin geneli ve boyutlarına yönelik analiz
sonuçları bulgular şeklinde aşağıda sunulmuştur.
33 Murat Kayri, “Araştırmalarda Gruplar Arası Farkın Belirlenmesine Yönelik Çoklu Karşılaştırma
(Post-Hoc) Teknikleri,” 53-56.
34 Bursal, SPSS ile Temel Veri Analizleri, 107-111.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 709
Ölçekler
Faktörler
Grup
N
Ort
ss
sd
t
p
21. Yüzyıl
Öğrenen Becerileri
Bilişsel Beceriler
Kız
1.120
3,83
,601
1.746 1,665 ,096
Erkek
628
3,77
,652
Otonom Beceriler
Kız
1.120
3,24
,682
1.746 -3,979 ,000
Erkek
628
3,37
,741
İş Birliği ve Esneklik Becerileri
Kız
1.120
3,01
,724
1.746 -,720 ,472
Erkek
628
3,03
,775
Yenilikçilik Becerileri
Kız
1.120
3,28
1,101
1.746 -3,373 ,001
Erkek
628
3,47
1,082
Ölçeğin Geneli
Kız
1.120
3,39
,502
1.746 -,716 ,474
Erkek
628
3,41
,567
Delaware Okul İklimi
Öğretmen-Öğrenci İlişkisi
Kız
1.120
2,89
,604
1.746 ,333 ,739
Erkek
628
2,88
,654
Öğrenci-Öğrenci İlişkisi
Kız
1.120
2,46
,675
1.746 -4,428 ,000
Erkek
628
2,61
,723
Okul İlgisi
Kız
1.120
2,56
,796
1.746 -1,834 ,067
Erkek
628
2,63
,810
Okul Kurallarının Adilliği
Kız
1.120
2,59
,761
1.746 -,630 ,529
Erkek
628
2,61
,774
Ölçeğin Geneli
Kız
1.120
2,65
,561
1.746 -1,917 ,055
Erkek
628
2,71
,566
Tablo 3. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre 21. Yüzyıl Öğrenen
Becerileri ve Delaware Okul İklimine İlişkin Görüşlerinin t-Testi
Sonuçları
Tablo 3’te cinsiyete göre ölçeklerin tümü ve ölçek faktörlerinde anlamlı
farklılığın tespiti için yapılan t-testinde otonom beceriler, yenilikçilik
becerileri ve öğrenci-öğrenci ilişkisi boyutunda anlamlı farklılık
bulunmuştur [sırasıyla (1746)=-3,979; p=,000; (1746)=-3,373; p=,001 ve
1746=-4,428; p=,000 ve p<,05]. Kız öğrencilerin otonom beceriler,
yenilikçilik becerileri boyutu ve öğrenci-öğrenci ilişkileri boyutuna ilişkin
görüşlerinin ortalamaları (sırasıyla, x =3,24; x =3,28 ve x =2,46) erkek
öğrencilerin görüşlerinin ortalamalarından anlamlı düzeyde daha düşüktür
(sırasıyla, x =3,37; x =3,47 ve x =2,61). Kız öğrenciler ile erkek öğrencilerin
görüşleri arasında bilişsel beceriler, iş birliği ve esneklik becerileri ile
öğretmen-öğrenci ilişkisi, okul ilgisi ve okul kurallarının adilliği boyutlarında
anlamlı olarak farklılaşma bulunmamıştır (sırasıyla p=,096; p=,472; p=,739;
p=,067 ve p=,5299). Katılımcıların görüşleri cinsiyete göre hem 21. yüzyıl
öğrenen becerileri hem de Delaware okul iklimi ölçeği genelinde anlamlı
olarak farklı değildir (p=,474; p=,055).
710 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Ölçekler
Faktörler
Grup
N
Ort
ss
sd
t
p
21. Yüzyıl
Öğrenen Becerileri
Bilişsel Beceriler
Proje/program uygulayan
1.049
3,84
,610
1.746 3,142 ,002
Normal program
uygulayan
699 3,75 ,631
Otonom Beceriler
Proje/program uygulayan
1.049
3,33
,699
1.746 2,959 ,003
Normal program
uygulayan
699 3,22 ,715
İş Birliği ve Esneklik
Becerileri
Proje/program uygulayan
1.049
3,04
,749
1,746 1,710 ,087
Normal program
uygulayan
699 2,98 ,732
Yenilikçilik Becerileri
Proje/program uygulayan
1.049
3,40
1,101
1.746 1,710 ,012
Normal program
uygulayan
699 3,27 1,087
Ölçeğin Geneli
Proje/program uygulayan
1.049
3,43
,522
1.746 3,571 ,000
Normal program
uygulayan
699 3,34 ,528
Delaware Okul İklimi
Öğretmen-Öğrenci İlişkisi
Proje/program uygulayan
1.049
2,92
,615
1.746 2,564 ,010
Normal program
uygulayan
699 2,84 ,630
Öğrenci-Öğrenci İlişkisi
Proje/program uygulayan
1.049
2,56
,693
1.746 3,418 ,001
Normal program
uygulayan
699 2,45 ,697
Okul İlgisi
Proje/program uygulayan
1.049
2,63
,809
1.746 3,027 ,003
Normal program
uygulayan
699 2,51 ,786
Okul Kurallarının Adilliği
Proje/program uygulayan
1.049
2,59
,769
1,746 -,739 ,460
Normal program
uygulayan
699 2,61 ,762
Ölçeğin Geneli
Proje/program uygulayan
1.049
2,70
,565
1.746 2,827 ,005
Normal program
uygulayan
699 2,63 ,558
Tablo 4. Katılımcıların Okul Program Türüne Göre 21. Yüzyıl Öğrenen
Becerileri ve Delaware Okul İklimi Ölçeğine İlişkin Görüşlerinin t-Testi
Sonuçları
Anadolu imam hatip liseleri hem merkezi yerleştirme hem de mahalli
yerleştirme ile öğrenci almaktadır. Proje/program okullarının bir bölümü
merkezi yerleştirme ile liselere geçiş sınavı sonucunda öğrenci kabul
etmektedir. Tabloya göre okul program türü bakımından öğrencilerin 21.
yüzyıl öğrenen becerileri ölçeği geneli ile bilişsel beceriler, otonom beceriler
ve yenilikçilik becerileri arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır (sırasıyla
p=,000; p=,002; p=,003 ve p=,012). Proje/program uygulayan Anadolu
imam hatip lisesi öğrencilerinin görüşleri normal program uygulayan
öğrenci görüşlerine göre anlamlı düzeyde daha olumludur (ortalamalar
sırasıyla x =3,43; x =3,84; x =3,33 ve x =3,40).
Delaware okul iklimi ölçeği ve faktörleri okul program türüne göre
incelendiğinde ölçeğin tümünde ve öğretmen-öğrenci ilişkisi, öğrenci-
öğrenci ilişkisi ile okul ilgisi boyutunda proje/program uygulayan
okullardaki öğrencilerin görüşleri lehine anlamlı bir farklılık bulunmuştur
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 711
(sırasıyla p=,005; p=,010; p=,001 ve p=,003). Normal program uygulayan
Anadolu imam hatip liselerindeki öğrencilerin görüşleri proje/program
uygulayan AİHL öğrencileri görüşlerine göre anlamlı olarak daha düşük
düzeydedir (ortalamalar sırasıyla x =2,63; x =2,84; x =2,45 ve x =2,61). Okul
kurallarının adilliği boyutunda ise okul türüne göre herhangi bir farklılaşma
bulunmamıştır (p=,460).
Ölçekler
Faktörler
Grup
N
Ort
ss
sd
t
p
21. Yüzyıl Öğrenen
Becerileri
Bilişsel Beceriler
Evde kütüphane varlığı
896
3,87
,612
1.746 4,433 ,000
Evde kütüphane yokluğu
852
3,74
,622
Otonom Beceriler
Evde kütüphane varlığı
896
3,36
,716
1.746 4,336 ,000
Evde kütüphane yokluğu
852
3,21
,689
İş Birliği ve Esneklik Becerileri
Evde kütüphane varlığı
896
3,06
,734
1.746 2,427 ,015
Evde kütüphane yokluğu
852
2,97
,750
Yenilikçilik Becerileri
Evde kütüphane varlığı
896
3,45
1,086
1.746 3,802 ,000
Evde kütüphane yokluğu
852
3,25
1,099
Ölçeğin Geneli
Evde kütüphane varlığı
896
3,46
,518
1.746 4,433 ,000
Evde kütüphane yokluğu
852
3,33
,529
Delaware Okul İklimi
Öğretmen-Öğrenci İlişkisi
Evde kütüphane varlığı
896
2,87
,635
1.746 -,811 ,418
Evde kütüphane yokluğu
852
2,90
,609
Öğrenci-Öğrenci İlişkisi
Evde kütüphane varlığı
896
2,51
,715
1.746 -,514 ,608
Evde kütüphane yokluğu
852
2,52
,677
Okul İlgisi
Evde kütüphane varlığı
896
2,58
,814
1.746 -,037 ,970
Evde kütüphane yokluğu
852
2,59
,789
Okul Kurallarının Adilliği
Evde kütüphane varlığı
896
2,60
,767
1,746 -,051 ,959
Evde kütüphane yokluğu
852
2,60
,765
Ölçeğin Geneli
Evde kütüphane varlığı
896
2,67
,573
1.746 -,490 ,624
Evde kütüphane yokluğu
852
2,68
,553
Tablo 5. Katılımcıların Evde Kütüphane Varlığı Durumuna Göre 21.
Yüzyıl Öğrenen Becerileri ve Delaware Okul İklimi Ölçeğine İlişkin
Görüşlerinin t-Testi Sonuçları
Evde kütüphanesi bulunan öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerileri
hem ölçek genelinde hem de ölçeğin tüm boyutlarındaki görüşlerinin
ortalamaları; evde kütüphanesi olmayan öğrencilere göre anlamlı farklılık
oluşturacak şekilde daha yüksektir. Buna göre bilişsel beceriler, otonom
beceriler, yenilikçilik becerileri ve ölçeğin geneli farklılık değeri p=,000 iken,
iş birliği ve esneklik becerileri boyutu için p=,015 olarak hesaplanmıştır.
Evde kütüphanesi bulunan öğrencilerin Delaware okul iklimine göre
görüşleri hem ölçeğin tüm boyutlarında hem de ölçeğin genelinde, evde
kütüphanesi olmayan öğrencilere göre anlamlı olarak farklılık
oluşturmamıştır. Katılımcıların görüşlerinin farklılık değeri p>,05 olarak
hesaplanmıştır (tablo 5’teki sırasıyla p=,418; p=,608; p=,970; p=,959 ve
p=,624).
712 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Ölçekler
Faktörler
Grup
N
Ort
ss
sd
t
p
21. Yüzyıl
Öğrenen Becerileri
Bilişsel Beceriler
Okulda kütüphane varlığı
1.701
3,81
,615
1.746 1,765 ,078
Okulda kütüphane
yokluğu
47 3,65 ,791
Otonom Beceriler
Okulda kütüphane varlığı
1.701
3,29
,702
1.746 2,040 ,042
Okulda kütüphane
yokluğu
47 3,08 ,844
İş Birliği ve Esneklik
Becerileri
Okulda kütüphane varlığı
1.701
3,02
,738
1.746 ,890 ,373
Okulda kütüphane
yokluğu
47 2,92 ,891
Yenilikçilik Becerileri
Okulda kütüphane varlığı
1.701
3,35
1,096
1.746 ,125 ,900
Okulda kütüphane
yokluğu
47 3,33 1,119
Ölçeğin Geneli
Okulda kütüphane varlığı
1.701
3,81
,615
1.746 1,898 0,58
Okulda kütüphane
yokluğu
47 3,65 ,791
Delaware Okul İklimi
Öğretmen-Öğrenci İlişkisi
Okulda kütüphane varlığı
1.701
2,89
,615
1.746 3,075 ,002
Okulda kütüphane
yokluğu
47 2,61 ,797
Öğrenci-Öğrenci İlişkisi
Okulda kütüphane varlığı
1.701
2,52
,694
1.746 1,592 ,111
Okulda kütüphane
yokluğu
47 2,36 ,773
Okul İlgisi
Okulda kütüphane varlığı
1.701
2,60
,798
1.746 4,545 ,000
Okulda kütüphane
yokluğu
47 2,06 ,754
Okul Kurallarının Adilliği
Okulda kütüphane varlığı
1.701
2,61
,764
1.746 3,050 ,002
Okulda kütüphane
yokluğu
47 2,26 ,755
Ölçeğin Geneli
Okulda kütüphane varlığı
1.701
2,68
,558
1.746 3,916 ,000
Okulda kütüphane
yokluğu
47 2,36 ,645
Tablo 6. Okulda Kütüphane Varlığı Durumuna Göre Katılımcıların 21.
Yüzyıl Öğrenen Becerileri ve Delaware Okul İklimi Ölçeğine İlişkin
Görüşlerinin t-Testi Sonuçları
Tablo 6’ya göre okulunda kütüphane bulunan öğrencilerin 21. yüzyıl
öğrenen becerilerine ilişkin görüşleri bilişsel beceriler, iş birliği ve esneklik
becerileri, yenilikçilik becerileri boyutlarında ve ölçeğin genelinde anlamlı
şekilde farklılaşmamıştır (sırasıyla p=,078; p=,373; p=,900; ve p=,058).
Otonom beceriler boyutunda ise okulda kütüphane varlığı öğrenci
görüşlerinde anlamlı bir farklılık oluşturmuştur (p=,042). Okulunda
kütüphanesi olan öğrencilerin görüşleri daha olumludur (x =3,29).
Okulunda kütüphanesi bulunan Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin
okul iklimine yönelik görüşleri hem ölçek genelinde hem de öğretmen-
öğrenci ilişkisi-okul ilgisi ve okul kurallarının adilliği alt boyutlarında anlamlı
olarak yüksek bulunmuştur [sırasıyla (1746)=3,916; p=,000; (1746)=3,075;
p=,002; 1746=4,545; p=,000 ve 1746=3,050; p=,002 ve p<,05]. Buna göre
okulunda kütüphane bulunan öğrencilerin okul iklimi ölçeği ve boyutlarına
ilişkin görüşleri anlamlı farklılık oluşturacak şekilde daha yüksektir
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 713
(sırasıyla x =2,68; x =2,89; x =2,60 ve x =2,61). Öğrenci-öğrenci ilişkisi
boyutunda ise okulunda kütüphane varlığı durumu öğrencilerin
görüşlerinde anlamlı olarak farklılık oluşturmamıştır (p=,111).
Tablo 5 ve Tablo 6 birlikte değerlendirildiğinde evde kütüphane
varlığının öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerilerine yönelik görüşlerini;
okulda kütüphane varlığının ise öğrencilerin okul iklimine yönelik
görüşlerini olumlu şekilde etkilediği belirtilebilir.
Ölçekler
Faktörler
Grup
N
Ort
ss
sd
t
p
21. Yüzyıl
Öğrenen Becerileri
Bilişsel Beceriler
Atölye/kulüp varlığı
806
3,84
,617
1.746 2,106 ,035
Atölye/kulüp yokluğu
942
3,78
,622
Otonom Beceriler
Atölye/kulüp varlığı
806
3,30
,720
1.746 ,864 ,388
Atölye/kulüp yokluğu
942
3,27
,695
İş Birliği ve Esneklik Becerileri
Atölye/kulüp varlığı
806
3,09
,754
1.746 3,608 ,000
Atölye/kulüp yokluğu
942
2,96
,728
Yenilikçilik Becerileri
Atölye/kulüp varlığı
806
3,33
1,09
1.746 -,579 ,563
Atölye/kulüp yokluğu
942
3,36
1,09
Ölçeğin Geneli
Atölye/kulüp varlığı
806
3,43
,531
1.746 2,417 ,016
Atölye/kulüp yokluğu
942
3,37
,521
Delaware Okul İklimi
Öğretmen-Öğrenci İlişkisi
Atölye/kulüp varlığı
806
2,98
,616
1.746 6,029 ,000
Atölye/kulüp yokluğu
942
2,80
,616
Öğrenci-Öğrenci İlişkisi
Atölye/kulüp varlığı
806
2,60
,706
1.746 4,500 ,000
Atölye/kulüp yokluğu
942
2,45
,680
Okul İlgisi
Atölye/kulüp varlığı
806
2,75
,768
1.746 8,156 ,000
Atölye/kulüp yokluğu
942
2,44
,803
Okul Kurallarının Adilliği
Atölye/kulüp varlığı
806
2,72
,734
1.746 6,291 ,000
Atölye/kulüp yokluğu
942
2,49
,777
Ölçeğin Geneli
Atölye/kulüp varlığı
806
2,79
,551
1.746 7,935 ,000
Atölye/kulüp yokluğu
942
2,58
,556
Tablo 7. Okulda Atölye/Kulüplerin Varlığı Durumuna Göre
Katılımcıların Görüşlerinin t-Testi Sonuçları
Öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerilerine yönelik görüşlerinin
ortalamalarını hem ölçek geneli hem de bilişsel beceriler ile iş birliği ve
esneklik becerileri boyutlarında okullarında bulunan robotik kodlama,
STEM, zekâ oyunları, görsel sanatlar, yazarlık vb. atölye/kulüplere göre
anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır (sırasıyla p=,016; p=,035 ve p=,000).
Buna göre okulunda atölye/kulüp bulunmayan öğrencilerin söz konusu
boyutlara ilişkin görüşleri daha düşük ortalama düzeyine sahiptir (sırasıyla
x =3,37; x =3,78 ve x =2,96). Bununla birlikte okulda atölyelerin varlığı
öğrencilerin otonom becerileri ve yenilikçilik becerilerine yönelik
görüşlerinde anlamlı bir farklılık oluşturmamıştır (sırasıyla p=,388 ve
p=,563).
Anadolu imam hatip liselerinde robotik kodlama, STEM, zekâ oyunları,
görsel sanatlar, yazarlık vb. atölye/kulüplerin varlığı öğrencilerin hem 21.
yüzyıl becerilerini hem de okul iklimine yönelik görüşlerini anlamlı farklılık
714 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
oluşturacak şekilde olumlu etkilemektedir. Delaware okul iklimi ölçeğinin
geneli ve tüm faktörleri için atölyesi bulunan okullardaki öğrencilerin
görüşleri, atölyesi bulunmayan okullardaki öğrencilerin görüşlerine göre
daha yüksektir. Okul iklimi ölçeği, öğretmen-öğrenci ilişkisi boyutu, öğrenci-
öğrenci boyutu, okul ilgisi boyutu ve okul kurallarının adilliği boyutunda
atölye/kulüp varlığına göre öğrencilerin görüşleri ortalamalarında (sırasıyla
x =2,79; x =2,98; x =2,60; x =2,75 ve x =2,72) anlamlı olarak olumlu düzeyde
farklılık tespit edilmiştir (sırasıyla p=,000; p=,000; p=,000 ve p=,000).
Kategori
n
x
ss
Bilişsel Beceriler
(a) 20’den az öğrenci
852
3,82
,647
(b) 21-30 öğrenci
825
3,79
,592
(c) 31’den fazla öğrenci
71
3,83
,628
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
,236
2
,118
,306 ,737
Gruplar içi
671,778
1745
,385
Toplam
672,014
1747
Kategori
n
x
ss
Otonom Beceriler
(a) 20’den az öğrenci
852
3,33
,736
(b) 21-30 öğrenci
825
3,24
,682
(c) 31’den fazla öğrenci
71
3,25
,595
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
2,964
2
1,482
2,973 ,051
Gruplar içi
869,722
1745
,498
Toplam
872,686
1747
Kategori
n
x
ss
İş Birliği ve Esneklik Becerileri
(a) 20’den az öğrenci
852
3,03
,754
(b) 21-30 öğrenci
825
3,00
,731
(c) 31’den fazla öğrenci
71
3,08
,745
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
,714
2
,357
,647 ,524
Gruplar içi
963,160
1745
,552
Toplam
963,874
1747
Kategori
n
x
ss
Yenilikçilik Becerileri
(a) 20’den az öğrenci
852
3,37
1,108
(b) 21-30 öğrenci
825
3,32
1,090
(c) 31’den fazla öğrenci
71
3,42
1,052
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
3,576
2
1,788
,684 ,505
Gruplar içi
481,571
1745
,276
Toplam
1,647
2
Kategori
n
x
ss
21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri
Ölçeğin Geneli
(a) 20’den az öğrenci
852
3,42
,552
(b) 21-30 öğrenci
825
3,38
,501
(c) 31’den fazla öğrenci
71
3,42
,506
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 715
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
,603
2
,302
1,087 ,338
Gruplar içi
484,544
1745
,278
Toplam 485,147 1747
Tablo 8. Sınıf Mevcuduna Göre Katılımcıların 21. Yüzyıl Öğrenen
Becerilerine İlişkin Görüşlerinin Anova Testi Sonuçları
Tablo 8’e göre 21. yüzyıl öğrenen becerilerine yönelik katılımcı görüşleri
incelendiğinde hem ölçeğin genelinde hem de ölçeğin her bir boyutunda
Anova testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Sınıf
mevcuduna göre ortalamalar arasında bir örüntü de bulunmamıştır.
Kategori
n
x
ss
Öğretmen-Öğrenci İlişkileri
(a) 20’den az öğrenci
852
2,92
,640
(b) 21-30 öğrenci
825
2,86
,597
(c) 31’den fazla öğrenci
71
2,76
,675
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
2,597
2
1,299
3,105 ,053
Gruplar içi
673,570
1745
,386
Toplam
676,167
1747
Kategori
n
x
ss
Öğrenci-Öğrenci İlişkileri
(a) 20’den az öğrenci
852
2,55
,728
(b) 21-30 öğrenci
825
2,49
,658
(c) 31’den fazla öğrenci
71
2,42
,726
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
2,498
2
1,249
2,581 ,076
Gruplar içi
844,624
1745
,484
Toplam
847,122
1747
Kategori
n
x
ss
Okul İlgisi
(a) 20’den az öğrenci
852
2,64
,802
(b) 21-30 öğrenci
825
2,55
,794
(c) 31’den fazla öğrenci
71
2,38
,839
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
7,054
2
3,527
5,516 ,004 a-c (p=,028)
Gruplar içi
1115,870
1745
,639
Toplam
1122,924
1747
Kategori
n
x
ss
Okul Kurallarının Adilliği
(a) 20’den az öğrenci
852
2,64
,782
(b) 21-30 öğrenci
825
2,55
,749
(c) 31’den fazla öğrenci
71
2,62
,738
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
3,019
2
1,510
2,579 ,076
Gruplar içi
1021,318
1745
,585
Toplam
1024,337
1747
Kategori
n
x
ss
Delaware Okul İklimi Ölçeğin
Geneli
(a) 20’den az öğrenci
852
2,72
,576
(b) 21-30 öğrenci
825
2,64
,542
(c) 31’den fazla öğrenci
71
2,56
,612
716 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
3,214
2
1,607
5,082 ,006 a-b (p=,028)
Gruplar içi
551,876
1745
,316
Toplam
555,090
1747
Tablo 9. Sınıf Mevcuduna Göre Katılımcıların Okul İklimine İlişkin
Görüşlerinin Anova Testi Sonuçları
Katılımcı görüşlerinin sınıf mevcuduna göre farklılaşmaları okul iklimi
ölçeğinin geneli ve okul ilgisi boyutunda tespit edilmiştir. Buna göre sınıf
mevcudu 20’den az öğrenci olan öğrencilerin görüşlerinin ortalaması
(x =2,64) sınıf mevcudu 31’den fazla olan öğrencilere (x =2,38) göre anlamlı
farklılık oluşturacak şekilde daha olumludur (p=,028 ve p<,05]. Okul iklimi
ölçeğinin genelinde ise sınıf mevcudu 20’den az öğrencilerin görüşleri ile
sınıf mevcudu 21-30 olan öğrencilerin görüşleri anlamlı düzeyde
farklılaşmaktadır [F(2, 1745)=5,082; p=,028 ve p<,05]. Sınıf mevcudu 20’den
az olan öğrencilerin görüşleri sınıf mevcudu 21-30 olanlara göre daha
olumludur.
Kategori
n
x
ss
Bilişsel Beceriler
(a) Alt gelir
273
3,73
,665
(b) Orta gelir
1402
3,81
,606
(c) Üst gelir
73
3,93
,692
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
2,600
2
1,300
3,089 ,054
Gruplar içi
669,414
1745
,384
Toplam
672,014
1747
Kategori
n
x
ss
Otonom Beceriler
(a) Alt gelir
273
3,31
,764
(b) Orta gelir
1402
3,27
,688
(c) Üst gelir
73
3,49
,806
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd Kareler Ortalaması F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
3,663
2
1,832
3,678 ,025 b-c (p=,033)
Gruplar içi
869,022
1745
,498
Toplam
872,686
1747
Kategori
n
x
ss
İş Birliği ve Esneklik Becerileri
(a) Alt gelir
273
2,96
,721
(b) Orta gelir
1402
3,02
,744
(c) Üst gelir
73
3,24
,758
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
4,765
2
2,383
4,335 ,013 a-c (p=,013)
b-c (p=,039)
Gruplar içi
959,109
1745
,550
Toplam
963,874
1747
Kategori
n
x
ss
Yenilikçilik Becerileri
(a) Alt gelir
273
3,00
1,145
(b) Orta gelir
1402
3,40
1,068
(c) Üst gelir
73
3,77
1,167
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd Kareler Ortalaması F p
Farkın
Kaynağı
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 717
Gruplar arası
48,698
2
24,349
20,699 ,000
a-b (p=,000)
a-c (p=,000)
b-c (p=,017)
Gruplar içi
2052,732
1745
1,176
Toplam
2101,430
1747
Kategori
n
x
ss
21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri
Ölçeği Geneli
(a) Alt gelir
273
3,33
,547
(b) Orta gelir
1402
3,40
,516
(c) Üst gelir
73
3,57
,603
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd Kareler Ortalaması F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
3,576
2
1,788
6,479 ,002
a-c (p=,002)
b-c (p=,024)
Gruplar içi
481,571
1745
,276
Toplam
485,147
1747
Tablo 10. Aile Gelir Düzeyine Göre Katılımcıların 21. Yüzyıl
Becerilerine İlişkin Görüşlerinin Anova Testi Sonuçları
Tablo 10’a göre katılımcıların 21. yüzyıl becerilerine ilişkin görüşleri
ölçeğin genelinde, otonom beceriler, iş birliği ve esneklik becerileri ile
yenilikçilik becerileri boyutlarında ailelerin gelir düzeyine göre anlamlı
olarak farklılaşmaktadır [sırasıyla F(2, 1745)=3,678; p=,025; F(2,
1745)=4,335; p=,013; F(2, 1745)=20,699; p=,000 ve F(2, 1745)=6,479;
p=,002 ve p<,05]. Genel olarak üst gelir grubunda yer alan öğrencilerin
görüşlerinin ortalaması diğer gruplara göre daha yüksek düzeydedir. Bu
grubun görüşleri otonom beceriler boyutunda orta gelir grubuyla, iş birliği
ve esneklik ile yenilikçilik boyutlarında ve ölçeğin genelinde hem alt gelir
hem orta gelir grubuyla anlamlı olarak farklıdır (sırasıyla p=,033; p=,013-
,039; p=,000-,017; p=,002-,024 ve p<,05).
Kategori
n
x
ss
Öğretmen-Öğrenci İlişkisi
(a) Alt gelir
273
2,77
,700
(b) Orta gelir
1402
2,90
,599
(c) Üst gelir
73
2,92
,707
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
3,931
2
1,966
5,102 ,006 a-b (p=,007)
Gruplar içi
672,236
1745
,385
Toplam
676,167
1747
Kategori
n
x
ss
Öğrenci-Öğrenci İlişkileri
(a) Alt gelir
273
2,44
,764
(b) Orta gelir
1402
2,53
,673
(c) Üst gelir
73
2,59
,850
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
2,256
2
1,128
2,329 ,098
Gruplar içi
844,866
1745
,484
Toplam
847,122
1747
Kategori
n
x
ss
Okul İlgisi
(a) Alt gelir
273
2,50
,803
(b) Orta gelir
1402
2,60
,793
(c) Üst gelir
73
2,68
,950
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
718 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Gruplar arası
2,613
2
1,307
2,035 ,131
Gruplar içi
1120,311
1745
,642
Toplam
1122,924
1747
Kategori
n
x
ss
Okul Kurallarının Adilliği
(a) Alt gelir
273
2,54
,795
(b) Orta gelir
1402
2,61
,756
(c) Üst gelir
73
2,61
,843
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
,998
2
,499
,851 ,427
Gruplar içi
1023,339
1745
,586
Toplam
1024,337
1747
Kategori
n
x
ss
Delaware Okul İklimi Ölçeği
Geneli
(a) Alt gelir
273
2,60
,036
(b) Orta gelir
1402
2,70
,014
(c) Üst gelir
73
2,73
,073
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd
Kareler
Ortalaması
F p
Farkın
Kaynağı
Gruplar arası
2,522
2
1,261
3,982 ,019 a-b (p=,027)
Gruplar içi
552,568
1745
,317
Toplam
555,090
1747
Tablo 11. Aile Gelir Düzeyine Göre Katılımcıların Okul İklimine İlişkin
Görüşlerinin Anova Testi Sonuçları
Okul iklimine yönelik görüşler, öğrencilerin ailelerinin gelir düzeyine
göre ölçeğin genelinde [F(2, 1745)=5,102; p=,006 ve p<,05] ve öğretmen-
öğrenci ilişkisi boyutunda anlamlı olarak farklılaşmaktadır [F(2,
1745)=3,982; p=,019 ve p<,05]. Buna göre alt gelir grubu içerisinde bulunan
katılımcıların ölçeğin geneli (x =2,60) ve öğretmen-öğrenci ilişkisi
boyutundaki görüşlerinin ortalaması (x =2,77) orta gelir grubuna sahip
öğrencilere (sırasıyla x =2,70; 2,90) göre anlamlı derecede daha düşüktür.
Araştırma verilerine göre aile gelir düzeyi arttıkça hem 21. yüzyıl
becerileri hem de okul iklimi ölçeği geneli ve boyutlarında katılımcıların
görüşlerinin ortalamalarının da arttığı tespit edilmiştir.
Okul
İklimi
21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri
Okul İklimi
Pearson Correlation
1
,220**
Sig. (2-tailed)
,000
N
1748
1748
21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri
Pearson Correlation
,220
**
1
Sig. (2-tailed)
,000
N
1748
1748
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Tablo 12. Katılımcıların 21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri ile Okul
İklimine İlişkin Görüşleri Arasındaki Korelasyon Analizi
Tablo 12’ye göre Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin 21. yüzyıl
becerileri ile okul iklimine ilişkin görüşleri arasında ,01 düzeyinde anlamlı
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 719
bir ilişki vardır (r=,220; n=1748; p=,000 ve p<,01). Korelasyon katsayısı (r)
,30 değerinden küçük olduğu için bu ilişki düşük/zayıf düzeydedir.35
Tartışma, Sonuç ve Öneriler
Bu araştırmada Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin 21. yüzyıl
öğrenen becerileri ile okul iklimine ilişkin görüşlerinin düzeyleri ve bu
düzeylerin bazı değişkenler açısından değişimi ve aralarındaki ilişkinin
ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmada cinsiyet, okul program türü,
sınıf mevcudu, evde kütüphane, okulda kütüphane, okulda atölye/kulüp
varlığı, ailenin sosyo-ekonomik düzeyi değişkenleri açısından farklılaşma
durumları incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini Anadolu imam hatip
liselerinde örgün olarak eğitim gören ve uygun örnekleme ile çalışmaya
katılan 1.748 öğrenci oluşturmuştur. Örneklem dağılımında katılımcıların
çoğunluğu kız öğrenci olup, çoğu proje/program uygulayan AİHL’de eğitim
görmektedir. Katılımcıların büyük bir çoğunluğunun ailesi orta gelir
düzeyine sahiptir. Katılımcıların çoğunluğunun evde kütüphanesi
bulunmaktadır. Katılımcıların okullarının neredeyse tamamında kütüphane
varken, bilgisayar, robotik kodlama, zekâ oyunları, STEM, görsel sanatlar gibi
atölyeler okulların yarısından fazlasında bulunmamaktadır.
Araştırma problemlerinden ilki olan “AİHL öğrencilerinin 21. yüzyıl
becerilerine ilişkin görüşlerinin düzeyleri nedir ve bu düzeyler cinsiyet, okul
program türü, sınıf mevcudu, evde kütüphane, okulda kütüphane, okulda
atölye/kulüp varlığı, ailenin sosyo-ekonomik düzeyine göre farklılaşmakta
mıdır?” sorusuna yönelik veriler analiz edilmiştir. Katılımcıların 21. yüzyıl
öğrenen becerilerine yönelik görüşleri, cinsiyet, okul program türü, okulda
atölye/kulüp varlığı, evde kütüphane varlığı ve aile gelir durumuna göre
anlamlı olarak farklıdır.
AİHL öğrencilerinin 21. yüzyıl öğrenen becerilerine ilişkin görüşlerinin
ortalaması 5’li likert ölçeğinde x =3.40 değeri ile yüksek düzey aralığındadır.
Bozkurt ve Çakır36 (2013), Önür ve Kozikoğlu37, Karakaş38, Yıldırım ve
Ortak39 ortaokul öğrencileriyle, Engin ve Korucuk40 ile Tosun41 üniversite
35 Bursal, SPSS ile Temel Veri Analizleri, 109.
36 Bozkurt ve Çakır, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Beceri Düzeylerinin Cinsiyet ve Sınıf
Seviyesine Göre İncelenmesi,” 79.
37 Önür ve Kozikoğlu, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri,” 633.
38 Karakaş, “Ortaokul Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Fen Bilimlerine Yönelik 21. Yüzyıl Beceri
Düzeylerinin Ölçülmesi,” 74.
39 Yıldırım ve Ortak, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme ve Yenilenme Becerilerini
Kullanma Düzeylerinin Belirlenmesi,” 2696.
40 Engin ve Korucuk, “Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından
İncelenmesi,” 1105.
41 Tosun, “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin XXI. Yüzyıl Öğrenen ve Öğreten Becerilerini Kullanım
Düzeyleri,” 305.
720 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
öğrencileriyle, Nacaroğlu42 özel yetenekli öğrencilerle yaptıkları
araştırmalarda öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenme becerileri ortalamasını
yüksek düzey olarak tespit ederken, Orhan-Göksün ve Kurt ile Tican ve Deniz
üniversite öğrencileriyle, Zeybek lise öğrencileriyle yaptığı araştırmalarda,
öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenme becerileri ortalamasının orta43 ve orta
üstü44 düzeyde olduklarını tespit etmiştir. Bu tespitler araştırma bulgularıyla
benzerlik göstermektedir. Öğrenme becerilerinde en yüksek ortalama
bilişsel beceriler boyutunda görülürken en düşük ortalama iş birliği ve
esneklik becerileri boyutuna aittir. Bu sonuçların, Türkiye’de akademik
başarının daha çok önemsendiğine işaret ettiği söylenebilir. Ayrıca
okullardaki işbirlikli öğrenme ve grupla proje faaliyetlerinin az olmasından
kaynaklandığı söylenebilir. İyi organize edilmiş öğrenme ortamları işbirlikli
öğrenme uygulamalarının başarıyla gerçekleştirilmesini sağlayacaktır.45
Sınıf yönetiminden kaynaklanan sorunlar işbirlikli ve grupla çalışma
etkinliklerinin gerçekleştirilmesini engelleyebilecektir. TALIS (Uluslararası
Öğretme ve Öğrenme Anketi) 2018 araştırmasında, Türkiye’de sınıf içinde
fiilen öğretime ayrılan sürenin OECD ortalamasına kıyasla daha az olduğu,
öğretmenlerin sınıfta düzen ve disiplini sağlamak için daha fazla
çabaladıkları, öğrencileri sessiz olma, dersi dinleme ve kurallara uyma
konusunda sık sık uyarmak zorunda kaldıkları belirtilmektedir.46 Öğrenme
ortamındaki en etkili kişi öğretmen olup öğrenme etkinliklerini
düzenlemektedir. Yine bu bağlamda öğretmenlerin yeterliliklerinin
öğrencilerin iş birliği becerilerini geliştirmede yetersiz kaldığı söylenebilir.
Bir araştırmada öğretmenlerin en çok işbirlikli öğrenme ortamları
oluşturmada güçlük yaşadıkları tespit edilmiştir.47 Ayrıca araştırmalarda
öğretmenlerin48 anlatım, soru cevap, gösterip yaptırma ve tartışma gibi
geleneksel öğretim yöntemlerini daha çok kullandıkları; en az kullandıkları
42 Nacaroğlu, “Özel Yetenekli ve Normal Gelişim Gösteren Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin
İncelenmesi,” 693-721.
43 Canses Tican ve Sabahattin Deniz, “Pre-Service Teachers’ Opinions About the Use of 21st Century
Learner and 21st Century Teacher Skills,” 181-97.
44 Orhan Göksün ve Kurt, “Öğretmen Adaylarının 21. yy. Öğrenen Becerileri Kullanımları ve 21. yy.
Öğreten Becerileri Kullanımları Arasındaki İlişki,” 116; Zeybek, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl
Öğrenme Becerileri Kullanım Düzeylerinin Belirlenmesi,” 151.
45 Mehmet Teyfur ve Emine Teyfur, “Ortaöğretim Öğretmenlerinin İşbirlikli Öğrenme Uygulamaları
Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar (İzmir/Bornova Örneği),” 133.
46 TEDMEM, “TALIS 2018 Sonuçları ve Türkiye Üzerine Değerlendirmeler,” 75-76.
47 Teyfur ve Teyfur, “Ortaöğretim Öğretmenlerinin İşbirlikli Öğrenme Uygulamaları Sürecinde
Karşılaştıkları Sorunlar (İzmir/Bornova Örneği),” 143.
48 Etem Yeşilyurt, “Öğretmenlerin Öğretim Yöntemlerini Kullanma Amaçları ve Karşılaştıkları
Sorunlar,” 184; Erbil, Demir, ve Armağan Erbil, “Pandemi Sürecinde Uzaktan Eğitime Yönelik Sınıf
Öğretmenlerinin Görüşlerinin İncelenmesi,” 1484; Hasan Güner Berkant ve Serpil Şener Gençoğlu,
“Farklı Lise Türlerinde Çalışan Matematik Öğretmenlerinin Matematik Eğitimine Yönelik Görüşleri,”
203.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 721
yöntemlerin ise işbirlikli öğrenme, proje yöntemleri olduğu tespit edilmiştir.
Ayrıca yöntem seçiminde lise öğretmenlerinin ilkokul ve ortaokul
öğretmenlerine nazaran öğrencilerin özelliklerini, hazırbulunuşluk
düzeylerini daha az dikkate aldıkları sonucuna ulaşan bir araştırma da
bulunmaktadır.49 Bu bağlamda imam hatip liseleri özelinde derslerde proje,
işbirlikli ve grupla çalışma gibi öğretim faaliyetlerinin ne düzeyde
gerçekleştirildiği daha detaylı araştırılabilir.
21. yüzyıl becerileri ölçeğinin otonom beceriler ve yenilikçilik becerileri
alt boyutlarında cinsiyete göre farklılaşmalar ortaya çıkarken, ölçeğin
genelinde ve diğer boyutlarında farklılık bulunmamıştır. Buna göre kız
öğrencilerin otonom beceriler ve yenilikçilik becerileri alt boyutları
sonuçları erkek öğrencilere göre anlamlı düzeyde düşük çıkmıştır.
Kaya’nın50 lise öğrencileriyle, Önür ve Kozikoğlu51, Karakaş52, Akman53,
Bozkurt ve Çakır’ın54 ortaokul öğrencileriyle, Engin ve Korucuk55, Orhan-
Göksün ve Kurt56, Tican ve Deniz’in57 üniversite öğrencileriyle yaptıkları
çalışmalarda öğrencilerin cinsiyetleri ile 21. yüzyıl beceri düzeyleri arasında
anlamlı düzeyde farklılıklara rastlanmıştır. Bozkurt ve Çakır58, Kaya59,
Akman60, Önür ve Kozikoğlu’nun61, Karakaş62, Yıldırım ve Ortak’ın63
araştırmalarında cinsiyet değişkeni ile 21. yüzyıl becerilerine ilişkin
görüşleri arasındaki anlamlı farklılık kız öğrenciler lehinedir. PISA 2015 ve
49 Süleyman Avcı ve diğerleri, “Öğretmenlerin Yöntem Tercihlerini Etkileyen Faktörler,” 2635.
50 Kaya, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerinin Öğrenci Tükenmişliği ve Okul Bağlılığı ile
İlişkisi,” 81.
51 Önür ve Kozikoğlu, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri,” 633.
52 Karakaş, “Ortaokul Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Fen Bilimlerine Yönelik 21.yüzyıl Beceri
Düzeylerinin Ölçülmesi,” 52-3.
53 Esra Diker Akman, “Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin TIMSS Fen Sonuçlarının 21.yy Beceri Düzeyleri
ve Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi” (yüksek lisans tezi), 60-1.
54 Bozkurt ve Çakır, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Beceri Düzeylerinin Cinsiyet ve Sını f
Seviyesine Göre İncelenmesi,”78.
55 Engin ve Korucuk, “Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından
İncelenmesi,” 1105.
56 Orhan Göksün ve Kurt, “Öğretmen Adaylarının 21. yy. Öğrenen Becerileri Kullanımları ve 21. yy.
Öğreten Becerileri Kullanımları Arasındaki İlişki,” 118.
57 Tican ve Deniz, “Pre-Service Teachers’ Opinions About the Use of 21st Century Learner and 21st
Century Teacher Skills,” 192.
58 Bozkurt ve Çakır, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Beceri Düzeylerinin Cinsiyet ve Sınıf
Seviyesine Göre İncelenmesi,” 79.
59 Kaya, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerinin Öğrenci Tükenmişliği ve Okul Bağlılığı ile
İlişkisi,” 81.
60 Akman, “Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin TIMSS Fen Sonuçlarının 21.yy Beceri Düzeyleri ve Bazı
Değişkenler Açısından İncelenmesi,” 78.
61 Önür ve Kozikoğlu, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri,” 634.
62 Karakaş, “Ortaokul Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Fen Bilimlerine Yönelik 21.yüzyıl Beceri
Düzeylerinin Ölçülmesi,” 76.
63 Yıldırım ve Ortak, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme ve Yenilenme Becerilerini
Kullanma Düzeylerinin Belirlenmesi,” 2697.
722 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
2018 sonuçlarında daha önceki yıllara göre cinsiyete göre farkta azalma
görülse de okuma becerileri ve fen okuryazarlığında kız öğrencilerin erkek
öğrencilerden daha yüksek puan aldıkları görülmektedir. Matematik
okuryazarlığında ise farklılık erkek öğrenciler lehinedir.64 Tican ve Deniz65
iş birliği ve esneklik becerilerinde kız öğrenciler lehine, Orhan ve Tekin66, Ay
ve Akgöl67 eleştirel düşünme becerilerinde kız öğrenciler lehine, Çelik68
eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerinde erkek öğrenciler lehine,
Göktepe Yıldız girişimcilik ve yenilikçilik becerilerinde erkek öğrenciler
lehine, Engin ve Korucuk69 sosyal sorumluluk ve liderlik becerilerinde erkek
öğrenciler lehine, kariyer bilincinde kız öğrenciler lehine farklılık olduğunu
bulgulamıştır. Nacaroğlu70 cinsiyete göre farklılığın özel yetenekli
öğrencilerde ortaya çıkmadığını, özel yeteneğe sahip olmayan öğrencilerde
eleştirel düşünme ve sorun çözme becerileri alt boyutlarında kız öğrenciler
lehine farklılaşma görüldüğünü tespit etmiştir. Çelik71 ve Tosun’un72
çalışmalarında ise 21. yüzyıl öğrenen becerileri genelinde cinsiyete göre
anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Tican ve Deniz ise cinsiyetin bilişsel
beceriler açısından farklılaşma oluşturmadığını bulgulamıştır.73 Araştırma
sonuçları literatürdeki bazı araştırmalarla benzeşmekte iken bazı araştırma
sonuçlarından farklılaşmaktadır. Bu farklılığın araştırmalarda kullanılan
ölçeklerin çeşitliliğinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Literatürde
ağırlıklı olarak kız öğrenciler lehinde gözlenen öğrenme becerilerinin bu
araştırmada otonom beceriler ve yenilikçilik becerilerinde düşük kalması
manidardır. Bu sonuçlar erkek öğrencilerin yeni teknolojilere uyum,
bağımsız çalışma, karar alma ve sorun çözme süreçlerinde daha aktif
olduklarına işaret etmektedir. Bununla birlikte eleştirel düşünme ve
problem çözme gibi bilişsel beceriler açısından kız ve erkek öğrenciler
arasında bir farklılık oluşmadığı da vurgulanmalıdır.
64 Umut Erkin Taş ve diğerleri, “PISA 2015 Ulusal Raporu,” 11; H. Eren Suna ve diğerleri, “PISA 2018
Türkiye Ön Raporu,” 17.
65 Tican ve Deniz, “Pre-Service Teachers’ Opinions About the Use of 21st Century Learner and 21st
Century Teacher Skills,” 186.
66 Ali Orhan ve İnan Tekin, “A Study on High School Students’ Critical Thinking Skills,” 352.
67 Şule Ay ve Halim Akgöl, “Eleştirel Düşünme Gücü ile Cinsiyet, Yaş ve Sınıf Düzeyi,” 73.
68 Çelik, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerini Algılama Düzeylerinin İncelenmesi,” 50.
69 Engin ve Korucuk, “Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından
İncelenmesi,” 1105-6.
70 Nacaroğlu, “Özel Yetenekli ve Normal Gelişim Gösteren Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin
İncelenmesi,” 709.
71 Çelik, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerini Algılama Düzeylerinin İncelenmesi,” 50.
72 Tosun, “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin XXI. Yüzyıl Öğrenen ve Öğreten Becerilerini Kullanım
Düzeyleri,” 303.
73 Tican ve Deniz, “Pre-Service Teachers’ Opinions About the Use of 21st Century Learner and 21st
Century Teacher Skills,” 186.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 723
Okul program türüne göre öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerileri
ölçeği geneli ile bilişsel beceriler, otonom beceriler ve yenilikçilik becerileri
arasında anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Proje/program uygulayan
Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin görüşleri normal program
uygulayan öğrenci görüşlerine göre anlamlı düzeyde daha olumludur. 1951
yılında açıldıktan sonra uzun yıllar boyunca varlık mücadelesini sürdüren
imam hatip liselerinin bir kısmı 2016 yılından itibaren yürürlüğe giren “Millî
Eğitim Bakanlığı Özel Program ve Proje Uygulayan Eğitim Kurumları
Yönetmeliği” çerçevesinde proje Anadolu imam hatip lisesine
dönüştürülmüştür. Proje Anadolu imam hatip liseleri, 10 yıldan daha az bir
süre önce gerçekleşmiş olmasına rağmen, hem liseye giriş sınavında yüksek
yüzdelik dilimde yer alan akademik başarısı yüksek öğrenciler tarafından
tercih edilmekte hem de mezunları üniversite sınavlarında başarılı sonuçlar
elde etmektedir. Bu okullar başarılı ve muhafazakâr aile çocukları için özel
okulların ücretsiz bir alternatifi olarak konumlanmakta74, yüksek puanla
öğrenci alan fen ve Anadolu liseleriyle rekabet etmektedirler. Okulların fiziki
yapısı ve sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlik olanakları dikkat
çekmekte ve kaliteli bir eğitim sundukları düşünülmektedir.75 Okulların
kalitesinin göstergelerinden biri de etkili okul özelliklerine sahip olmalarıdır.
Nitekim proje AİHL’de görev yapan öğretmenler okullarını yüksek düzeyde
etkili okullar olarak algılamakta iken, proje kapsamında olmayan okullarda
bu oranın düştüğü görülmektedir.76 Farklı bir atama prosedürüyle alınan
öğretmenlere ve fiziksel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif imkanlara sahip
olan akademik başarısı görece daha yüksek proje Anadolu imam hatip lisesi
öğrencilerinin, 21. yüzyıl öğrenme becerileri açısından normal Anadolu
imam hatip lisesi öğrencilerinden farklılaşması dikkat çekici bir sonuçtur.
Proje okullarına öğrenciler sınav sonuçlarına göre yerleştirildiği için
öğrencilerin öğrenme becerileri açısından belli bir düzeyde olduğu
söylenebilir. Ayrıca bu durum okul ve öğretmen kaynağına yapılan yatırımın
öğrencinin öğrenme becerilerini de desteklediğini göstermektedir.
Sınıf mevcudu değişkenine göre 21. yüzyıl öğrenen becerileri ölçeği
genelinde ve ölçeğin alt boyutlarında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır.
Anadolu imam hatip liselerinde sınıf mevcutlarının genel olarak 30 ve altında
olmasının bu sonucun ortaya çıkmasında etkili olduğu söylenebilir. Bunun
74 Abdurrahman Kaya, “Proje Okullarının Yapı ve İşleyişine İlişkin Bir Örnek Olay İncelmesi,” 75.
75 Davut Karaman, “Yöneticilerine Göre Anadolu İmam Hatip Liselerindeki Program Çeşitliliği ve
Proje Okul Uygulamasının Değerlendirilmesi,” 33; Cemal Tosun ve Kazım Selek, “İmam Hatip Lisesi
Öğrencilerinin Okullarındaki Kurumsal Kapasiteye Yönelik Değerlendirmelerinin Okul Gelişim
Modeli Açısından İncelenmesi,” 183.
76 Ahmet Koç, “Proje Kapsamında Olan ve Olmayan AİHL’lerin Etkili Okul Özelliklerinin
Karşılaştırmalı İncelenmesi,” 20.
724 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
için sınıf mevcudu kalabalık okullarda karşılaştırmalı bir araştırma yapılması
önerilir.
Öğrencilerin okullarında bilgisayar, robotik kodlama, STEM, zekâ
oyunları, görsel sanatlar, yazarlık vb. atölye/kulüplerin varlığı öğrencilerin
21. yüzyıl becerilerine yönelik görüşlerini anlamlı farklılık oluşturacak
şekilde olumlu etkilemektedir. Araştırmaya katılan katılımcıların 1.049’u
proje/program uygulayan Anadolu imam hatip lisesinde öğrenim
görmektedir. Bu okullardaki öğrencilerin %53’ünün okulunda atölye
bulunmaktadır. Katılımcıların 699’u ise normal program uygulayan Anadolu
imam hatip lisesinde okumaktadır. Bunların ise %36’sı okulunda atölye
bulunduğunu belirtmiştir. Buna göre proje/program uygulayan okullarda
daha yüksek oranda atölye bulunduğu söylenebilir. TALIS 2018
araştırmasına göre Türkiye’deki öğretmenlerin çoğu (%73,8) okul
binalarının ve olanaklarının iyileştirilmesini öncelikli harcama alanı olarak
görmektedir.77 Millî Eğitim Bakanlığı, son yıllarda okulların fiziki
kapasitelerinin ve alt yapısının iyileştirilmesi anlamında okullarda atölyeler,
spor salonu, kütüphane, laboratuvar vb. gibi öğrencilerin beceri gelişimine
destek sağlayacak ortamların hazırlanmasına ağırlık vermiştir. Bu
ortamlarda uygulamalı ve deneyim temelli eğitim yaklaşımı esas
alınmaktadır.78 Öğretmenler79, yöneticiler80 ve paydaşlarla81 yapılan
araştırmalar beceri tasarım atölyelerinin öğrencilerin gelişimlerine fayda
sağladığını tespit etmektedir. Bu atölyeler vasıtasıyla yaparak-yaşayarak
öğrenme, hayata hazırlama, somutlaştırma, yaşam becerileri, düşünme
becerileri/eleştirel ve yaratıcı düşünme, problem çözme becerisi,
sorumluluk becerisi, aktif katılım, disiplinler arası yaklaşım, kendini tanıma,
üretme, sosyalleşme, akademik başarı gibi kazanımlar sağlanmaktadır.82
Tüm bu kazanımlarla da 21. yüzyıl becerilerine sahip bireyler yetişmesi
77 TEDMEM, “TALIS 2018 Sonuçları ve Türkiye Üzerine Değerlendirmeler,” 33.
78“TBA Nedir?,” MEB,
https://tba.meb.gov.tr/?page_id=293#:~:text=Tasar%C4%B1m%20Beceri%20At%C3%B6lyeleri
%20(TBA)%2C,d%C3%B6n%C3%BC%C5%9Ft%C3%BCrmelerine%20imk%C3%A2n%20sa%C4
%9Flayan%20fiziksel%20alanlard%C4%B1r (15.08.2023).
79 Enes Güleş ve Hasan Kılınç, “Sınıf Öğretmenlerinin Tasarım Beceri Atölyelerine İlişkin Görüşleri,”
4241; Aslı Gündoğan ve Beyhan Can, “Sınıf Öğretmenlerinin Tasarım-Beceri Atölyeleri Hakkındaki
Görüşleri,” 871.
80 İsmail Çetin ve Elif Sağlam Çetin, “Tasarım ve Beceri Atölyeleri Hakkında Okul Yöneticilerinin
Görüşleri,” 62.
81 Filiz Gülhan, “Okul Paydaşlarının Tasarım Beceri Atölyelerine Yönelik Beklentilerine Dayalı
Görüşlerinin Değerlendirilmesi,” 255.
82 Gündoğan ve Can, “Sınıf Öğretmenlerinin Tasarım-Beceri Atölyeleri Hakkındaki Görüşleri,” 871;
Erhan Akın ve Hüseyin Kudak, “2023 Eğitim Vizyon Belgesiyle Oluşturulan Drama ve Eleştirel
Düşünce Atölyelerinin Türkçe Dersi Akademik Başarısı Üzerine Etkisi,” 71; Güleş ve Kılınç, “Sınıf
Öğretmenlerinin Tasarım Beceri Atölyelerine İlişkin Görüşleri,” 4241; Çetin ve Sağlam Çetin,
“Tasarım ve Beceri Atölyeleri Hakkında Okul Yöneticilerinin Görüşleri,” 58; “TBA Nedir?”.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 725
amaçlanmaktadır. Araştırma sonuçları beceri tasarım atölyesi
uygulamasının amaçlarına ulaştığını ve öğrencilerin beceri edinimine katkı
sağladığını göstermektedir.
Ailelerin gelir düzeyine göre katılımcıların 21. yüzyıl becerilerine ilişkin
görüşleri ölçeğin genelinde, otonom beceriler, iş birliği ve esneklik becerileri
ile yenilikçilik becerileri boyutlarında anlamlı olarak farklılaşmaktadır.
Genel olarak üst gelir grubuna sahip öğrencilerin görüşlerinin ortalaması
diğer gruplara göre daha yüksek düzeydedir. Evde kütüphanesi bulunan
öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerileri hem ölçek genelinde hem de
ölçeğin tüm boyutlarında görüşlerinin ortalamaları, olmayan öğrencilere
göre anlamlı farklılık oluşturacak şekilde daha yüksektir. Ailenin gelir düzeyi,
eğitim durumu, evin kültürel ortamı ve çocuğa sağlanan imkanlar bir bütün
olarak değerlendirilmekte ve sosyo-ekonomik düzey olarak ifade
edilmektedir. Ailelerin sosyo-ekonomik düzeyi ile çocuklarının eğitim
durumları ilişkisini inceleyen pek çok çalışma bulunmaktadır. Özellikle
ulusal ya da uluslararası sınavların bu ilişkiyi güçlü bir biçimde ortaya
koyduğu düşünülmektedir. Çocukların ulusal (TEOG/LGS, ÖSS/YKS) ve
uluslararası (PISA, TIMSS) sınavlarda gösterdikleri başarılar, 21. yüzyıl
becerilerine işaret eden durumlardandır. Uluslararası düzeyde PISA
sınavlarıyla başlayan beceri temelli sorular ulusal sınavlara da yansımış olup
sınavlarda öğrencilerin bu becerileri edinip edinmedikleri
sorgulanmaktadır. Öğrencilerin sınav sonuçları ile ailenin sosyo-ekonomik
düzeyi arasındaki ilişki hem genel olarak83 hem de sınavlarda yer alan
83 Zeliha Karaağaç Cingöz ve Bekir S. Gür, “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Statünün Akademik Başarıya
Etkisi PISA 2015 ve TEOG 2017 Sonuçlarının Karşılaştırması,” 247-88; Yılmaz Sarıer, “TIMSS
Uygulamalarında Türkiye’nin Performansı ve Akademik Başarıyı Yordayan Değişkenler,” 6-27;
Handan Yolsal, “Öğrencilerin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Statülerinin PISA 2012 Başarıları
Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi,” 7-27; Taş ve diğerleri, “PISA 2015 Ulusal Raporu”; Ahmet Yıldırım
ve diğerleri, “TIMSS 2015 Ulusal Matematik ve Fen Bilimleri Ön Raporu 4. ve 8. Sınıflar,” 40;
Selahattin Gelbal ve Burhanettin Özdemir, “PISA 2009 Sonuçlarına Göre Öğrenci Başarısını Etkileyen
Faktörlerin Kanonik Ortak Etki Analizi ile İncelenmesi,” 41-57; Leyla Yılmaz Fındık ve Yüksel Kavak,
“Türkiye’deki Sosyo-Ekonomik Açıdan Dezavantajlı Öğrencilerin PISA 2009 Başarılarının
Değerlendirilmesi,” 249-273.
726 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
derslerden matematik84, fen bilgisi85, Türkçe86 dersleri özelinde
incelenmiştir. Ayrıca konunun çocukların akademik başarıları87 ya da
okudukları okul türü88 bağlamında da ele alındığı görülmektedir. 21. yüzyıl
becerileri özelindeki çalışmalarda da ailelerin sosyo-ekonomik düzeyini bir
değişken olarak inceleyen çalışmalar89 bulunmaktadır. Bu çalışmaların
tamamında ailelerin sosyo-ekonomik düzeyinin öğrencilerin başarısında ve
öğrenme becerilerini kullanmalarında etkili olan güçlü parametrelerden biri
olduğu tespit edilmiştir. Öğrenme becerileri ile sosyo-ekonomik durum
arasındaki yoğun ilişki Türkiye’ye özgü olmayıp dünya genelindeki pek çok
ülkede gözlenmektedir.90 Sosyo-ekonomik durum ve onu destekleyen diğer
göstergelerin 21. yüzyıl öğrenme becerileri ölçeğinin genelinde ve alt
boyutlarında anlamlı farklılıklar oluşturması bu çalışmanın literatürdeki
84 Yeşim Özer Özkan ve Meltem Acar Güvendir, “Socioeconomic Factors of Students’ Relation to
Mathematic Achievement: Comparison of PISA and ÖBBS,” 776-89; Ayhan Aydın ve diğerleri,
“Sosyoekonomik ve Sosyokültürel Değişkenler Açısından PISA Matematik Sonuçlarının
Karşılaştırılması,” 20-30; Sinan Yavuz ve Metin Odabaş, “Öğrencilerin Sosyoekonomik Düzeylerinin
TEOG Matematik Başarısına Etkisi,” 85-95; Azmi Türkan ve Bülent Alcı, “2012 PISA Matematik Testi
Puanlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi,” 358-72.
85 Duygu Anıl, “Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Programı (PISA)’nda Türkiye’deki
Öğrencilerin Fen Bilimleri Başarılarını Etkileyen Faktörler,” 87-100; Ersoy Karabay, “Sosyo –
Kültürel Değişkenlerin PISA Fen Okuryazarlığını Yordama Gücünün Yıllara Göre İncelenmesi”;
Karakaş, “Ortaokul Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Fen Bilimlerine Yönelik 21. Yüzyıl Beceri
Düzeylerinin Ölçülmesi”.
86 Selahattin Gelbal, “Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Sosyoekonomik Özelliklerinin Türkçe Başarısı
Üzerinde Etkisi,” 1-13; Çiğdem Güzle Kayır, “PISA 2009-Türkiye Verilerine Dayanarak Okuma
Becerileri Alanında Başarılı Okullar ile Başarısız Okulları Ayırt Eden Okul İçi Etmenler ve Sosyo-
Ekonomik Faktörler” (yüksek lisans tezi); Elif Erdoğan ve Meltem Acar Güvendir, “Uluslararası
Öğrenci Değerlendirme Programında Öğrencilerin Sosyoekonomik Özellikleri ile Okuma Becerileri
Arasındaki İlişki,” 493-523; Özlem Okatan, “PISA 2018 Türkiye Okuma Başarısının Bazı Değişkenler
Açısından İncelenmesi,” 331-53.
87 Cemil Çiftçi ve Atalay Çağlar, “Ailelerin Sosyo-Ekonomik Özelliklerinin Öğrenci Başarısı Üzerindeki
Etkisi: Fakirlik Kader Midir?,” 155-75; Aydın Yelgün ve İbrahim Karaman, “Düşük Sosyoekonomik
Düzeydeki Mahallede Bulunan Bir İlköğretim Okulunda Akademik Başarıyı Düşüren Faktörler
Nelerdir?,” 251-68; Züleyha Akkurt ve Esra Karabağ Köse, “Öğrenci Başarısının Okul, Öğretmen ve
Aileyle İlgili Değişkenler Açısından İncelenmesi,” 16; Gülçin Uzun ve Ömay Çokluk Bökeoğlu,
“Akademik Başarının Okul, Aile ve Öğrenci Özellikleri ile İlişkisinin Çok Düzeyli Yapısal Eşitlik
Modellemesi ile İncelenmesi,” 655-84; Hasan Tabak, “Eğitime Aile Katılımı: Sosyo-Ekonomik
Özellikler Etkiliyor Mu?,” 104-21; H. Eren Suna ve diğerleri, “Akademik Başarının Yordayıcıları:
Sosyoekonomik Düzey ve Okul Türü,” 41-64; Eren Suna ve Mahmut Özer, “Türkiye’de
Sosyoekonomik Düzey ve Okullar Arası Başarı Farklarının Akademik Başarı ile İlişkisi,” 54-70; Yılmaz
Sarıer, “Türkiye’de Öğrencilerin Akademik Başarısını Etkileyen Faktörler: Bir Meta-Analiz
Çalışması,” 609-620.
88 Giray Berberoğlu ve İlker Kalender, “Öğrenci Başarısını Yıllara, Okul Türlerine, Bölgelere Göre
İncelenmesi: ÖSS ve PISA Analizi,” 21-35; Mehmet Cansız ve diğerleri, “Okul Türünün Öğrenci
Başarısı Üzerindeki Etkisi,” 275-314.
89 Zeybek, “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri Kullanım Düzeylerinin Belirlenmesi,”
142-156; Yıldırım ve Ortak, “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme ve Yenilenme Becerilerini
Kullanma Düzeylerinin Belirlenmesi,” 2683-2701.
90 Yusuf Kasap ve diğerleri, “Lojistik Regresyon Yöntemi ile Farklı Başarı Düzeyindeki Ülkelerin PISA
Başarı Düzeylerini Etkileyen Önemli Değişkenlerin İncelenmesi,” 594-95.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 727
çalışmalardan elde edilen sonuçlarla benzerlik gösterdiğini ortaya
koymaktadır.
Araştırma problemlerinden ikincisi olan “AİHL öğrencilerinin okul
iklimine yönelik görüşlerinin düzeyi nedir ve bu düzeyler cinsiyet, okul
program türü, sınıf mevcudu, evde kütüphane, okulda kütüphane, okulda
atölye/kulüp varlığı, ailenin sosyo-ekonomik düzeyine göre farklılaşmakta
mıdır?” sorusuna ait veriler incelenmiştir. Katılımcıların Delaware okul
iklimine yönelik görüşleri, cinsiyet, okul program türü, sınıf mevcudu, okulda
atölye/kulüp varlığı, okulda kütüphane varlığı ve aile gelir durumuna göre
anlamlı olarak farklılaşmaktadır.
AİHL öğrencilerinin Delaware okul iklimine ilişkin görüşlerinin
ortalaması 4’lü likert ölçeğinde x =2,68 değeri ile yüksek düzey aralığındadır.
Okul iklimi ölçeği 4’lü likert tipinde ve ölçek ortalaması x =2.68 düzeyinde
olduğu için Türkiye genelindeki Anadolu imam hatip liselerinde okul
ikliminin yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Ekşi, Okan ve Ayhan91
İstanbul’daki, Çetin92 Tekirdağ’daki imam hatip lisesi öğrencileriyle
yaptıkları araştırmalarda okul ikliminin orta düzeyde algılandığını tespit
etmişlerdir. Pehlivan93 istatistiksel olarak anlamlı olmasa da imam hatip
lisesi öğrencilerinin okul iklimi algısının meslek lisesinden daha yüksek
Anadolu ve fen-sosyal bilimler lisesinden düşük olduğu sonucuna ulaşmıştır.
Gürel94 de araştırmasında lise öğrencilerinin okul iklimi algısının yüksek
düzeyde olduğunu ancak öğrenci-öğrenci ilişkilerinin orta düzeyde yer
aldığını bildirmiştir. Koç95 İstanbul’daki imam hatip ortaokul öğrencileriyle
yaptığı araştırmada okul ikliminin orta düzeyde algılandığını tespit etmiştir.
Bu araştırmalar İstanbul ve Tekirdağ ilindeki okullarla sınırlı olduğu için bu
araştırmadan farklı sonuçlar elde edildiği düşünülmektedir. Bu araştırmada
katılımcı Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin okul iklimi algısı yüksek
düzeydedir. Hem proje uygulayan hem de normal program uygulayan
okulların öğrencilerinin okul iklimi algısı yüksek çıkmıştır. Araştırma
sonuçlarının literatürdeki sonuçlardan farklı olduğu görülmektedir. Bu
farklılığın ortaya çıkmasında araştırmanın Türkiye çapında
gerçekleştirilmesinin etkili olduğu düşünülmektedir.
91 Ekşi ve diğerleri, “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Karakter Gelişiminin Yordayıcısı Olarak Öz
Düzenleme Becerisi ve Okul İklim Algısı,” 220-21.
92 İsa Çetin, “Anadolu İmam Hatip Liselerinde Öğrenim Gören Öğrencilerin Okula İlişkin Tutumlarının
Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi,” 65.
93 Bahadır Pehlivan, “Farklı Ortaöğretim Kurumlarında Öğrenim Gören Öğrencilerin Algıladıkları
Okul İklimi ile Okula Bağlılıkları ve Akademik Başarıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,” 37.
94 Gürel, “Lise Öğrencilerinin Sınav Kaygısı Düzeyleri ile Okul İklimi Arasındaki İlişki,” 30.
95 Koç, “İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları ile Okula Bağlılıkları Arasındaki
İlişki,” 798-812.
728 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Cinsiyet değişkeninde kız öğrencilerin Delaware okul iklimi ölçeğinin
öğrenci-öğrenci ilişkileri alt boyutu sonuçları erkek öğrencilere göre anlamlı
düzeyde düşük çıkmıştır. Koç96 farklı bir ölçek kullanarak imam hatip
ortaokulu öğrencileriyle yaptığı araştırmada kız öğrencilerinin okul iklimi
algısının anlamlı düzeyde yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. Dönmez ve
Taylı,97 Özgenel ve diğerleri,98 Karaman ve Yurtal99 ortaokul öğrencileriyle,
Bugay Sökmez ve diğerleri100 Anadolu lisesi öğrencileriyle yaptıkları
araştırmalarda kız öğrencilerin okul iklimi algısının daha yüksek olduğu
sonucuna ulaşmıştır. Göcen ve Kaya101 imam hatip liselerinde çalışan
yönetici ve öğretmenlerle yaptıkları araştırmada erkeklerin kadınlara göre
daha olumlu bir okul iklimi algısına sahip olduklarını tespit etmiştir.
Özdemir102 lise öğrencileriyle yaptığı araştırmada kız öğrencilerin -erkek
öğrencilerden daha fazla- okulu kendilerini koruyan ve geliştiren bir yer
hatta yuva olarak gördüklerini, erkeklerin okulu baskı yeri olarak algıladığını
tespit etmiştir. Çetin103 imam hatip lisesi öğrencileriyle, Pehlivan104 da farklı
okul türlerinden lise öğrencileriyle yaptığı araştırmasında cinsiyetin okul
iklimi algısında anlamlı bir farklılaşma oluşturmadığını tespit etmiştir. Bu
çalışma verilerinde kız öğrencilerin okul iklimi algılarının sadece öğrenci-
öğrenci ilişkileri alt boyutunda farklılaşması dikkat çekici bir sonuçtur. Kız
öğrenciler, öğrencilerin birbirleriyle iyi geçinme, birbirlerine karşı saygılı ve
dost canlısı davranma ile birbirlerini önemseme ifadelerini içeren ölçek
maddelerine daha düşük düzeyde katılmışlardır. Bu durumda kız
öğrencilerin iletişim kurma, iletişimlerini yürütme ve iletişim üzerine
düşünme konusunda kendilerini erkeklerden farklı konumlandırdıkları
söylenebilir. Literatürde imam hatip öğrencileriyle yapılan bir araştırmada
kız öğrencilerin bağlılık puanlarının erkek öğrencilerden yüksek olduğu,
kendini açma alt boyutunda ve akran ilişkileri toplam puanlarında kızlar
96 Koç, “İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları ile Okula Bağlılıkları Arasındaki
İlişki,” 807.
97 Dönmez ve Taylı, “Ortaokul Öğrencilerinde Okul İklimi, Okula Bağlılık ve Okul Yaşam Kalitesi
Algısının İncelenmesi,” 7.
98 Mustafa Özgenel ve diğerleri, “School Climate as a Predictor of Secondary School Students’ School
Attachment,” 97.
99 Karaman ve Yurtal, “Şiddetin Yaygın Olduğu Okullarda Öğrencilerin Okul İklimine İlişkin Algıları,”
426.
100 Bugay Sökmez ve diğerleri, “Lise Öğrencilerinin Okul İklimi Algısının İncelenmesi,” 680.
101 Gülüşan Göcen ve Zeynep Kaya, “İmam‐Hatip Liselerinde Çalışan Öğretmen ve Yöneticilerin Okul
İklim Algısı ve Bu Algıya Etki Eden Faktörler (İstanbul Örneği),” 83.
102 Murat Özdemir, “Lise Öğrencilerinin Metaforik Okul Algılarının Çeşitli Değişkenler Bakımından
İncelenmesi,” 104.
103 Çetin, “Anadolu İmam Hatip Liselerinde Öğrenim Gören Öğrencilerin Okula İlişkin Tutumlarının
Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi,” 53.
104 Pehlivan, “Farklı Ortaöğretim Kurumlarında Öğrenim Gören Öğrencilerin Algıladıkları Okul İklimi
ile Okula Bağlılıkları ve Akademik Başarıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,” 35.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 729
lehine, sadakat alt boyutunda erkek öğrenciler lehine anlamlı farklılıklar
olduğu tespit edilmiştir.105 Lise öğrencileriyle yapılan bir diğer araştırmada
ise erkek öğrencilerin güven-özdeşim ve sadakat puanlarının kız öğrencilere
göre daha yüksek olduğu106 sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmalarda farklı
örneklemlerle farklı sonuçlara ulaşılmıştır. Bu bağlamda öğrencilerin
birbirleriyle ilişkilerini etkileyen pek çok etken olduğu ve cinsiyetin de
bunlardan biri olduğu söylenebilir.
Delaware okul iklimi ölçeği ve faktörleri okul program türüne göre
incelendiğinde; ölçeğin genelinde ve öğretmen-öğrenci ilişkisi, öğrenci-
öğrenci ilişkisi ile okul ilgisi boyutlarında normal program uygulayan
Anadolu imam hatip liselerindeki öğrencilerin görüşleri, proje/program
uygulayan AİHL öğrencileri görüşlerine göre anlamlı olarak daha düşük
düzeydedir. Karateke,107 Aşlamacı,108 Özensel ve Aydemir,109 Özdemir ve
Karateke’nin110araştırmalarında Anadolu imam hatip liselerinde öğrenciler
genel olarak öğretmenlerini olumlu değerlendirdikleri görülmektedir. Tosun
ve Selek111 ve Tarhan’ın112 yaptıkları araştırmalarda da proje Anadolu imam
hatip liseleri öğrencilerinin okullarında görev yapan idareci ve öğretmenlere
karşı olumlu görüşlere sahip oldukları tespit edilmektedir. Özdemir ve
Karateke113 eğitim ve öğretmen kalitesinin öğrencilerin proje AİHL tercih
nedenlerinden biri olduğunu belirtmiştir. Araştırmalara göre öğrenciler
Anadolu imam hatip liselerinde görev yapan öğretmenlerini kendilerine
değer veren, özveri sahibi, başarılı ve örnek alacakları bireyler olarak
görmektedirler. Özellikle proje AİHL öğretmenleri daha kaliteli olarak
değerlendirilmekte ve öğrenciler dini eğitimleri yanı sıra -üniversiteye giden
105 Seval Erden ve Saliha Yılmaz, “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Akran İlişkilerinin İnsanî Değerler
ve Öznel İyi Oluş Düzeyleri Açısından İncelenmesi,” 399.
106 Hasan Çiftçi, “Akran İlişkileri Düzeylerinin Karşılaştırılması: Lise Öğrencileri Üzerine Bir
İnceleme,” 1524.
107 Tuncay Karateke, “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin İmam Hatip Lisesi, Meslek Dersi Öğretmeni
ve İdarecilerine İlişkin Metaforik Algıları,” 1252.
108 İbrahim Aşlamacı, “İHL Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenlerine Yönelik Tutum Düzeyleri
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,” 215.
109 Ertan Özensel ve Mehmet Ali Aydemir, “Türkiye İmam Hatip Lisesi Öğrenci Profili Araştırması
(Temel Sorunlar, Beklentiler ve Değer Yapıları,” TİMAV, http://timav.org.tr/wp-
content/uploads/2016/03/T%C3%BCrkiye-%C4%B0mam-Hatip-Lisesi-%C3%96%C4%9Frenci-
Profili-Ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1.pdf (15.08.2023).
110 Şuayip Özdemir ve Tuncay Karateke, “İmam-Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Okullarından
Memnuniyet Durumu ve Lise Tercihleri (Elazığ Örneği),” 589.
111 Tosun ve Selek, “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Okullarındaki Kurumsal Kapasiteye Yönelik
Değerlendirmelerinin Okul Gelişim Modeli Açısından İncelenmesi,” 179.
112 Hümeyra Tarhan ve Tuncay Karateke, “Proje Anadolu İmam Hatip Liselerinin Öğrenci Görüşlerine
Göre Değerlendirilmesi,” 510-11.
113 Şuayip Özdemir ve Tuncay Karateke, “Öğrencilerin İmam Hatip Liselerini Tercih Etme Nedenleri
(Elazığ Örneği),” 26.
730 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
yolda- daha kaliteli bir eğitim almak için bu okulları tercih etmektedirler.114
Pek çok çalışmada öğretmenin okulun yaşam kalitesine etkide bulunan
önemli bir faktör olduğu ortaya konulmaktadır.115 Ayrıca öğretmenler yaşam
kalitesi yüksek, iyi bir iklime sahip bir okulda çalıştığında daha olumlu
yaklaşımlar sergilemektedirler.116 Araştırma sonuçları literatürdeki bu
sonuçlarla benzeşmekte ve proje Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin
okul iklimine yönelik görüşlerinin proje niteliğinde olmayan imam hatip
lisesi öğrencilerinden farklı olduğunu ortaya koymaktadır.
Anadolu imam hatip liselerinde bilgisayar, robotik kodlama, STEM, zeka
oyunları, görsel sanatlar, yazarlık vb. atölye/kulüplerin varlığı öğrencilerin
okul iklimine yönelik görüşlerini anlamlı farklılık oluşturacak şekilde olumlu
etkilemektedir. Kütüphanesi bulunan Anadolu imam hatip lisesi
öğrencilerinin okul iklimi ölçeği ve boyutlarına ilişkin görüşleri anlamlı
farklılık oluşturacak şekilde daha yüksektir. Evde kütüphane varlığı
öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenen becerilerine yönelik görüşlerini; okulda
kütüphane varlığı ise öğrencilerin okul iklimine yönelik görüşlerini olumlu
şekilde etkilemiştir. Bilgisayar atölyesi, kütüphane ve diğer atölyelere sahip
olmak okulun imkânlarının daha iyi olduğunun göstergeleri olarak
değerlendirilebilir. Dolayısıyla yeterli imkânlara sahip okullarda
öğrencilerin okula bakış açılarının farklılaşması da tahmin edilebilir bir
durumdur. Bu araştırma verileri okulun imkânlarının öğrencilerinin okul
iklimi algısını olumlu yönde etkilediğini ortaya koymuştur. Hem Delaware
okul iklimi ölçeği hem de 21. yüzyıl becerileri ölçeği geneli ve boyutlarında
en çok okul program türü, atölye/kulüp varlığı ve sınıf düzeyi değişkenleri
anlamlı farklılaşmaya neden olmuştur. Evde kütüphane varlığı 21. yüzyıl
becerilerinde; okulda kütüphane varlığı ise okul ikliminde anlamlı
farklılaşmaya yol açmaktadır.
Öğrencilerin okul iklimine yönelik görüşleri, ölçek genelinde ve
öğretmen-öğrenci ilişkisi alt boyutunda aile gelir düzeyine göre anlamlı
olarak farklılaşmaktadır. Araştırma verilerine göre aile geliri arttıkça hem
21. yüzyıl becerileri hem okul iklimi ölçeği geneli ve boyutlarında
katılımcıların görüşlerinin ortalamalarının da arttığı tespit edilmiştir. Suna
114 Mahmut Zengin ve Davut Karaman, “Öğrencilerin Proje Anadolu İmam Hatip Liselerini Tercih
Nedenleri ve Mesleki Eğilimleri,” 403-31; Özdemir ve Karateke, “Öğrencilerin İmam Hatip Liselerini
Tercih Etme Nedenleri (Elazığ Örneği),” 26.
115 Esra Karabağ Köse, “Dezavantajlı Bölge Okullarında Öğrenim Gören Risk Altındaki Öğrencilerin
Okul Bağlılıklarını Etkileyen Faktörler,” 321; Mediha Sarı ve diğerleri, “Liselerde Okul Yaşam Kalitesi:
Adana İli Örneği,” 297-320; Mediha Sarı, “Okul Yaşamının Değerlendirilmesi: Okul Yaşam Kalitesi
Ölçeği’nin Güvenirlik ve Geçerliği,” 344-55.
116 Ayşe Elitok Kesici ve Adil Türkoğlu, “Ortaöğretim Kurumlarının Okul Yaşam Kalitesi Düzeyi ve
Ortaöğretim Öğretmenlerinin Sınıf İçi İletişimde Kullandıkları Örtük Davranışlar,” 158.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 731
vd., 117 pek çok araştırmada öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerinin okul
iklimini etkileyen önemli etmenlerden olduğuna işaret edildiğini
belirtmektedir. Özoğlu ve Gür118 liseye giriş sınavlarındaki başarıda sosyo-
ekonomik durumun da etkili olduğuna, sosyo-ekonomik imkana sahip
çocukların başarılı okullara devam ettiklerine, düşük sosyo-ekonomik
düzeye sahip öğrencilerin düşük başarılı okullara yerleştiklerine dikkat
çekmektedir. Öğrencilerin okul iklimi algısını etkileyen önemli unsurlardan
biri de okulun ve kendisinin başarı durumudur. Karadağ ve arkadaşları119 62
araştırma üzerinden yaptıkları meta-analiz çalışmasında okul ikliminin
öğrencilerin akademik başarılarını etkileyen önemli değişkenlerden biri
olduğunu ve orta düzeyde pozitif etkisi bulunduğunu belirlemişlerdir. Sosyo-
ekonomik düzey sadece akademik başarıya etki etmemekte aynı zamanda
öğrencilerin sosyal durumlarına da etkilerde bulunmaktadır. Doğan,120
öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeyi arttıkça okula yönelik algılarının daha
olumlu olduğu, okulda kendilerinin daha güvenli hissettikleri, idareci ve
öğretmenlerini daha olumlu değerlendirdikleri, diğer öğrencilerle
ilişkilerinin de olumlu olduğunu tespit etmiştir. Araştırma verileri
literatürdeki bu sonuçlarla benzerlik göstermektedir.
Araştırma problemlerinden üçüncüsü olan “AİHL öğrencilerinin 21.
yüzyıl becerilerine ilişkin görüşlerinin düzeyi ile okul iklimine ilişkin
görüşlerinin düzeyi arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?” sorusuna ait
veriler incelenmiştir. Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin 21. yüzyıl
becerileri ile okul iklimine ilişkin görüşleri arasında ,01 düzeyinde anlamlı
bir ilişki vardır. Buna göre öğrencilerin okul iklimine ilişkin görüşlerinin
düzeyi arttıkça 21. yüzyıl öğrenen becerilerine ilişkin görüşlerinin düzeyi de
artmaktadır. Ancak araştırmadaki korelasyon katsayısı (r=,220) ,30
değerinden küçük olduğu için bu ilişki düşük/zayıf düzeydedir.121 Buna göre
öğrencilerin okul iklimine ilişkin görüşlerinin düzeyi arttıkça 21. yüzyıl
öğrenen becerilerine ilişkin görüşlerinin düzeyi artmaktadır. Literatürde
okul ikliminin öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenme becerileriyle ilişkisine dair bir
çalışma bulunmamakla birlikte lise yöneticilerinin 21. yüzyıl becerileri ile
okul iklimi arasındaki ilişki incelenmiştir.122 Öğrenme becerileri özelinde
117 H. Eren Suna ve diğerleri, “Türkiye’de Akademik Başarının Belirleyicileri,” 149.
118 Meryem Özoğlu ve Bekir S. Gür, “Ortaöğretime Geçişte Kapsamlı Akademik Gruplama ve
Eşitsizliğin Yeniden Üretimi,” 206.
119 Engin Karadağ ve diğerleri, “Okul İklimi ve Akademik Başarı İlişkisi,” 116.
120 Doğan, “Lise Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları,” 84-85.
121 Bursal, SPSS ile Temel Veri Analizleri, 109.
122 Suzan Çiner ve Süleyman Göksoy, “Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Yöneticilerinin 21. Yüzyıl
Becerileri ile Okul İklimi Arasındaki İlişki,” 1-21.
732 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
olmasa da okul ikliminin akademik başarıyla ilişkisi pek çok çalışmada123 ele
alınmaktadır. Bu çalışmalar olumlu okul iklimi algısının öğrencilerin
akademik başarılarını ve sınav puanlarını artırdığını, öğretmen ve öğrenci
ilişkilerini destekleyici etkileri olduğunu ortaya koymaktadırlar.
Okul iklimi öğrenmenin gerçekleştirildiği ortamın tüm özelliklerini ifade
etmektedir. Dolayısıyla öğrenme ile yakın bir ilişkisi bulunmaktadır.
Çalışmada öğrencilerin 21. yüzyıl öğrenme becerileri ile okul iklimi
arasındaki ilişki olumlu yönde ancak düşük düzeydedir. Bu sonucun farklı
sebepleri olabilir. Okulların ve onların fiziki ve sosyo-kültürel yapılarının 21.
yüzyıl öğrenme becerilerini yeterince destekleyemediği söylenebilir.
Araştırmada konuyla ilgili en etkili faktörün ailenin sosyo-ekonomik
imkanları olduğu da ortaya çıkmıştır. Bu sebeple ailenin okullar kadar hatta
okuldan daha fazla etkili olduğu göz önünde bulundurulabilir. Her ne kadar
öğrenmenin gerçekleştiği yerler okullar olsa da ailenin imkanlarının çocuk
üzerindeki etkileri belirgindir. Sosyo-ekonomik açıdan gelişmiş ve
çocukların eğitimlerini önemseyen ailelerde öğrenme becerileri erken
yaşlardan itibaren desteklenmekte ve daha başarılı olan çocuklar öğretim
kademelerinde ayrışmaktadır. Türkiye’nin eğitim sisteminde okullar
arasındaki farklılıklar kademeler ilerledikçe daha da belirginleşmektedir.
Lise giriş sınavında %10-15’lik dilime girebilen öğrenciler daha kaliteli
okullarda eğitim alma, becerilerini geliştirme ve daha iyi üniversitelere
yerleşme fırsatı elde edebilmektedir. Anadolu imam hatip liseleri için de
geçerli olan bu durum sonucunda, sınavda %10-15’lik dilime giren
öğrenciler daha iyi olanaklara sahip proje okullarında eğitim alabilmekte ve
becerilerini geliştirebilmektedirler. Eğitimde eşitsizlik olarak
sonuçlanabilecek bu durumun etkilerini azaltmak için proje kategorisinde
yer almayan okulların kalitesinin ve imkanların eşitlenmesi ve %85-90
dilimde, yani çok büyük bir kesimde yer alan öğrencilerin de bu imkanlardan
yararlanabilmesi önem arz etmektedir. Bu şekilde sosyo-ekonomik
faktörlerin etkisi azaltılarak öğrencilerin öğrenme becerilerini destekleyen
eğitim imkânlarına ve ortamlarına erişmesi mümkün olabilecektir.
123 Stephen Brand ve diğerleri, “Middle School Improvement and Reform: Development and
Validation of a School-Level Assessment of Climate, Cultural Pluralism, and School Safety,” 579;
Endya B. Stewart, “School Structural Characteristics, Student Effort, Peer Associations, and Parental
Involvement: The Influence of School- and Individual-Level Factors on Academic Achievement,” 179-
204; Angus J. MacNeil ve diğerleri, “The Effects of School Culture and Climate on Student
Achievement,” 73-84; Cennet Engin-Demir, “Factors Influencing the Academic Achievement of the
Turkish Urban Poor,” 17-29; Ming-Te Wang ve Rebecca Holcombe, “Adolescents’ Perceptions of
School Environment, Engagement, and Academic Achievement in Middle School,” 633-62; Amrit
Thapa ve diğerleri, “A Review of School Climate Research,” 357-85; Catherine P. Bradshaw ve
diğerleri, “Measuring School Climate in High Schools: A Focus on Safety, Engagement, and the
Environment,” 593-604.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 733
Bu bulgular çerçevesinde araştırmada şu öneriler sunulabilir:
• Hem 21. yüzyıl öğrenme becerileri hem de olumlu okul iklimi
algısına katkı sağlayan, yakın tarihlerde uygulanmaya başlayan ve okulların
yarısında yer almayan atölyelerin okulların tamamına yaygınlaştırılabilir.
• Sosyo-ekonomik açıdan dezavantajlı öğrencilerin desteklenmesi ve
bu öğrencilerin 21. yüzyıl becerilerini edinmesi için öğrenme ortamları
iyileştirilerek eğitimde fırsat eşitliği sağlanabilir.
• Öğrencilerin 21. yüzyıl becerileri kapsamında iş birliği ve esneklik
becerileri boyutu en düşük düzeydedir. Bu nedenle okullarda, öğrencilerin
grup içerisinde yer aldığı iş birliği kurma becerisini geliştiren proje ve
araştırma tabanlı çalışmalar yapılabilir.
• Proje Anadolu imam hatip liseleri için yapılan fiziki alt yapı ve insan
kaynakları iyileştirmeleri ve diğer çalışmalar tüm Anadolu imam hatip
liselerine yönelik yaygınlaştırılabilir.
• 21. yüzyıl öğrenme becerilerine ailenin etkileri daha detaylı olarak
araştırılabilir.
Farklı örneklem ve karma ya da nitel yöntemlerle yeni çalışmalar
yapılabilir.
Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yazarlar çıkar çatışması olmadığını beyan
etmiştir. / The authors declared that there is
no conflict of interest.
Finansal Destek / Grant Support: Yazarlar bu çalışma için finansal destek
almadıklarını beyan etmiştir. / The authors
declared that this study has received no
financial support.
Etik Kurul Onayı / Ethics Committee Approval: Bu araştırma, Yalova Üniversitesi İnsan
Araştırmaları Etik Kurulu onayı ile
yapılmıştır. Tarih: 08.05.2023, Karar no:
2023/75 / This research is conducted with
the permission of the Humanities Ethics
Committee of Yalova University, decree no:
2023/75, 08.05.2023.
Yazar Katkıları / Author Contributions: Sümeyra Arıcan %50, Şefika Mutlu %50
734 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
KAYNAKÇA
“Millî Eğitim İstatistikleri 2021/2022”. Ankara: MEB, 2022.
https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2022_09/15142558_meb_istatis
tikleri_orgun_egitim_2021_2022.pdf (15.08.2023).
“TBA Nedir? – Tasarım Beceri Atölyeleri.”. https://tba.meb.gov.tr/?page_id=293
(15.08.2023)
“The Definition And Selection Of Key Competencies.” OECD, 2005.
https://www.oecd.org/pisa/definition-selection-key-competencies-
summary.pdf (16.08.2023)
Akın, Erhan ve Hüseyin Kudak. “2023 Eğitim Vizyon Belgesiyle Oluşturulan Drama ve
Eleştirel Düşünce Atölyelerinin Türkçe Dersi Akademik Başarısı Üzerine
Etkisi.” Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) 7:6 (2020):
58-74.
Akkurt, Züleyha ve Esra Karabağ Köse. “Öğrenci Başarısının Okul, Öğretmen ve
Aileyle İlgili Değişkenler Açısından İncelenmesi.” Pamukkale Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi 47:1 (2019): 1-16.
Akman, Esra Diker. “Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin TIMSS Fen Sonuçlarının 21.yy
Beceri Düzeyleri ve Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi.” Yüksek Lisans
Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2019.
Anıl, Duygu. “Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Programı (PISA)’nda
Türkiye’deki Öğrencilerin Fen Bilimleri Başarılarını Etkileyen Faktörler.”
Eğitim ve Bilim 34:152 (2010): 87-100.
Aşlamacı, İbrahim. “İHL Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenlerine Yönelik Tutum
Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.” Dinbilimleri Akademik
Araştırma Dergisi 17:1 (2017): 226.
Avcı, Süleyman, Suat Yapıcı ve Mine Avcı. "Öğretmenlerin Yöntem Tercihlerini
Etkileyen Faktörler.” Milli Eğitim Dergisi 52:240 (2023): 2615-2642.
Ay, Şule ve Halim Akgöl. “Eleştirel Düşünme Gücü ile Cinsiyet, Yaş ve Sınıf Düzeyi.”
Journal of Theoretical Educational Science 1:2 (2008): 65-75.
Aybek, Zeynep Kaya, Başak Ercan, Engin Güven ve Rıza Salar. “Farklı Okul Türlerinde
Okul İklimi Nasıl Değişmektedir?.” Baskent University Journal of Education
9:2 (2022): 193-206.
Aydın, Ayhan, Yılmaz Sarıer ve Şengül Uysal. “Sosyoekonomik ve Sosyokültürel
Değişkenler Açısından PISA Matematik Sonuçlarının Karşılaştırılması.”
Eğitim ve Bilim 37:164 (2012): 20-30.
Bektaş, Fatih ve Ahmet Nalçacı. “Okul İklimi ile Öğrenci Başarısı Arasındaki İlişki.”
Sosyal Bilimler Dergisi 4:13 (2013): 1-13.
Berberoğlu, Giray ve İlker Kalender. “Öğrenci Başarısını Yıllara, Okul Türlerine,
Bölgelere Göre İncelenmesi: ÖSS ve PISA Analizi.” Eğitim Bilimleri ve
Uygulama 22: 4 (2005): 21-35.
Berkant, Hasan Güner ve Serpil Şener Gençoğlu. "Farklı lise türlerinde çalışan
matematik öğretmenlerinin matematik eğitimine yönelik
görüşleri." Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi 12:1 (2015): 194-217.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 735
Bozkurt, Şeyma Büşra ve Hasan Çakır. “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme
Beceri Düzeylerinin Cinsiyet ve Sınıf Seviyesine Göre İncelenmesi.”
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 39: 39 (2016): 69-82.
Bradshaw, Catherine P., Tracy E. Waasdorp, Katrina J. Debnam ve Sarah Lindstrom
Johnson. “Measuring School Climate in High Schools: A Focus on Safety,
Engagement, and the Environment.” Journal of School Health 84: 9 (2014):
593-604.
Brand, Stephen, Robert Felner, Minsuk Shim, Anne Seitsinger ve Thaddeus Dumas.
“Middle School Improvement and Reform: Development and Validation of a
School-Level Assessment of Climate, Cultural Pluralism, and School Safety.”
Journal of Educational Psychology 95: 3 (2003): 570-88.
Bugay Sökmez, Aslı, Figen Çok ve Dilek Avcı. “Lise Öğrencilerinin Okul İklimi Algısının
İncelenmesi.” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 53: 2
(2020): 665-92.
Burke, Johnson ve Larry Christensen. Eğitim Araştırmaları Nicel, Nitel ve Karma
Yaklaşımlar. Çev. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap, 2014.
Bursal, Murat. SPSS ile Temel Veri Analizleri. Ankara: Anı Yayıncılık, 2017.
Büyüköztürk, Şener, Ebru Kılıç Çakmak, Özcan Erkan Akgün, Şirin Karadeniz ve
Funda Demirel. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi
Yayıncılık, 2016.
Cansız, Mehmet, Bilgehan Özbaylanlı ve Mustafa Hilmi Çolakoğlu. “Okul Türünün
Öğrenci Başarısı Üzerindeki Etkisi.” Eğitim ve Bilim 44: 197 (2019): 275-
314.
Cingöz, Zeliha Karaağaç ve Bekir S. Gür. “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Statünün
Akademik Başarıya Etkisi PISA 2015 ve TEOG 2017 Sonuçlarının
Karşılaştırması.” İnsan ve Toplum 10:4 (2020): 247-88.
Cohen, Jonathan, McCabe, Nicholas Michelli ve N.M Pickeral. “School Climate:
Research, Policy, Teacher Education and Practice.” Teachers College Record
111: 1 (2009): 180-213.
Çelik, Bora Serhat. “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerini Algılama Düzeylerinin
İncelenmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Biruni Üniversitesi, İstanbul, 2021.
Çetin, İsa. “Anadolu İmam Hatip Liselerinde Öğrenim Gören Öğrencilerin Okula
İlişkin Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi.” Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul, 2017.
Çetin, İsmail ve Elif Sağlam Çetin. “Tasarım ve Beceri Atölyeleri Hakkında Okul
Yöneticilerinin Görüşleri.” Eğitim Bilim ve Araştırma Dergisi 4:1 (2023): 47-
71.
Çiftçi, Cemil ve Atalay Çağlar. “Ailelerin Sosyo-Ekonomik Özelliklerinin Öğrenci
Başarısı Üzerindeki Etkisi: Fakirlik Kader Midir?.” Uluslararası İnsan
Bilimleri Dergisi 11: 2 (2014): 155-75.
Çiftçi, Hasan. “Akran İlişkileri Düzeylerinin Karşılaştırılması: Lise Öğrencileri Üzerine
Bir İnceleme.” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7:3 (2018):
1517- 1535.
736 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Çiftçi, Serkan, Ahmet Yayla ve Abdulkadir Sağlam. “21. Yüzyıl Becerileri Bağlamında
Öğrenci, Öğretmen ve Eğitim Ortamları.” RumeliDE Dil ve Edebiyat
Araştırmaları Dergisi 24 (2021): 718-34.
Çiner, Suzan ve Süleyman Göksoy. “Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Yöneticilerinin
21. Yüzyıl Becerileri İle Okul İklimi Arasındaki İlişki.” International Journal
of Arts 5: 8 (2022): 1-21.
De Vellis, Robert F. Scale Development: Theoryand Applications. Sage Publications, 2.
bs. 2003.
Dinler, Hızır, Ahmet Simsar ve Vakkas Yalçın. “3-6 Yaş Çocukların 21. Yüzyıl
Becerilerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi.” e-Kafkas Eğitim
Araştırmaları Dergisi 8: 2 (2021): 281-303.
Doğan, Soner. “Lise Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları.” Adıyaman Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi 10 (2012): 55-92.
Dönmez, Şerife ve Aslı Taylı. “Ortaokul Öğrencilerinde Okul İklimi, Okula Bağlılık ve
Okul Yaşam Kalitesi Algısının İncelenmesi.” Adnan Menderes Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 9:2 (2018): 1-17.
Durnalı, Mehmet ve Bijen Filiz. “Delaware Okul İklimi Ölçeği Öğrenci Versiyonunun
Türk Kültürüne Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması.” Kastamonu
Eğitim Dergisi 27:6 (2019): 2651-61.
Ekşi, Halil, Nesrullah Okan ve Ayşe Sena Ayhan. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin
Karakter Gelişiminin Yordayıcısı Olarak Öz Düzenleme Becerisi ve Okul
İklim Algısı.” Talim: Journal of Education in Muslim Societies and
Communities 2:2 (2018): 209‒241.
Engin, Ali Osman ve Murat Korucuk. “Öğrencilerin 21. Yüzyıl Becerilerinin Çeşitli
Değişkenler Açısından İncelenmesi.” Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi
Dergisi 41:2 (2021): 1081-1119.
Engin-Demir, Cennet. “Factors Influencing the Academic Achievement of the Turkish
Urban Poor.” International Journal of Educational Development 29:1 (2009):
17-29.
Erbil, Deniz Gökçe, Erdal Demir ve Burcu Armağan Erbil. "Pandemi Sürecinde
Uzaktan Eğitime Yönelik Sınıf Öğretmenlerinin Görüşlerinin
İncelenmesi.” Turkish Studies-Educational Sciences 16:3 (2021): 1473-1493.
Erden, Seval ve Saliha Yılmaz. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Akran İlişkilerinin
İnsanî Değerler ve Öznel İyi Oluş Düzeyleri Açısından İncelenmesi.” Kalem
Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 6:2 (2016): 387 – 414.
Erdoğan, Elif ve Meltem Acar Güvendir. “Uluslararası Öğrenci Değerlendirme
Programında Öğrencilerin Sosyoekonomik Özellikleri ile Okuma Becerileri
Arasındaki İlişki.” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20
(2019): 493-523.
F. Filiz Çicek Semra (Tican) Başaran Atilla Demirbaş (Araştırma Ekibi), 21. Yüzyıla
Girerken Türk Eğitim Sisteminin İhtiyaç Duyduğu Çağdaş Öğretmen Profili.
Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 2001.
Fındık, Leyla Yılmaz ve Yüksel Kavak. “Türkiye’deki Sosyo-Ekonomik Açıdan
Dezavantajlı Öğrencilerin PISA 2009 Başarılarının Değerlendirilmesi.”
Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 2:2 (2013): 249-73.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 737
Gelbal, Selahattin ve Burhanettin Özdemir. “PISA 2009 Sonuçlarına Göre Öğrenci
Başarısını Etkileyen Faktörlerin Kanonik Ortak Etki Analizi ile İncelenmesi.”
Eğitim ve Bilim 39:175 (2014): 41-57.
Gelbal, Selahattin. “Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Sosyoekonomik Özelliklerinin
Türkçe Başarısı Üzerinde Etkisi.” Eğitim ve Bilim 33:150 (2008): 1-13.
Göcen, Gülüşan ve Zeynep Kaya. “İmam‐Hatip Liselerinde Çalışan Öğretmen ve
Yöneticilerin Okul İklim Algısı ve Bu Algıya Etki Eden Faktörler (İstanbul
Örneği).” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (2014):
67-102.
Göktepe Yıldız, Sevda. “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerinin Bazı Demografik
Değişkenler Açısından İncelenmesi.” Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi 51
(2020): 884-97.
Güleş, Enes ve Hasan Kılınç. “Sınıf Öğretmenlerinin Tasarım Beceri Atölyelerine
İlişkin Görüşleri.” Turkish Studies- Education 15:6 (2021): 4227-45.
Gülhan, Filiz. “Okul Paydaşlarının Tasarım Beceri Atölyelerine Yönelik Beklentilerine
Dayalı Görüşlerinin Değerlendirilmesi.” Uluslararası Beşeri Bilimler ve
Eğitim Dergisi 7:15 (2021): 235-60.
Gündoğan, Aslı ve Beyhan Can. “Sınıf Öğretmenlerinin Tasarım-Beceri Atölyeleri
Hakkındaki Görüşleri.” Turkish Studies 15:2 (14 Mayıs 2020): 851-76.
Gürbüz, Sait ve Faruk Şahin. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (Felsefe-Yöntem-
Analiz). Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2014.
Gürel, Hülya. “Lise Öğrencilerinin Sınav Kaygısı Düzeyleri ile Okul İklimi Arasındaki
İlişki.” Tezsiz Yüksek Lisans Projesi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli, 2021.
Güzle Kayır, Çiğdem. “PISA 2009-Türkiye Verilerine Dayanarak Okuma Becerileri
Alanında Başarılı Okullar ile Başarısız Okulları Ayırt Eden Okul İçi Etmenler
ve Sosyo-Ekonomik Faktörler.” Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi,
Antalya, 2012.
Hamarat, Ercenk. “21. Yüzyıl Becerileri Odağında Türkiye’nin Eğitim Politikaları.”
İstanbul: SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, 2019.
Hoy, Wayne K., C. John Tarter ve Robert B. Kottkamp. Openschools/Healthy Schools:
Measuring Organizational Climate. Newbury Park: Sage Publications, 1991.
https://www.waynekhoy.com/pdfs/open_schools_healthy_schools_book.p
df (15.08.2023).
İslamoğlu, Ahmet ve Ümit Alnıaçık. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul:
Beta Yayıncılık, 2016.
Karabağ Köse, Esra. “Dezavantajlı Bölge Okullarında Öğrenim Gören Risk Altındaki
Öğrencilerin Okul Bağlılıklarını Etkileyen Faktörler.” Eğitim ve Bilim 44:199
(2019): 321-36.
Karabay, Ersoy. “Sosyo – Kültürel Değişkenlerin PISA Fen Okuryazarlığını Yordama
Gücünün Yıllara Göre İncelenmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi,
Ankara, 2012.
Karadağ, Engin, Sabiha İşçi, Özge Öztekin ve Suat Anar. “Okul İklimi ve Akademik
Başarı İlişkisi: Bir Meta-Analiz Çalışması.” İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi 17: 2 (2016): 107-22.
738 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Karakaş, Münevver. “Ortaokul Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Fen Bilimlerine Yönelik
21.yüzyıl Beceri Düzeylerinin Ölçülmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir
Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, 2015.
Karaman, Davut. “Yöneticilerine Göre Anadolu İmam Hatip Liselerindeki Program
Çeşitliliği ve Proje Okul Uygulamasının Değerlendirilmesi.” Türkiye Din
Eğitimi Araştırmaları Dergisi 11 (2021): 11-37.
Karaman, Özlem ve Filiz Yurtal. “Şiddetin Yaygın Olduğu Okullarda Öğrencilerin Okul
İklimine İlişkin Algıları.” İlköğretim Online 14:2 (2015): 421-29.
Karateke, Tuncay. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin İmam Hatip Lisesi, Meslek Dersi
Öğretmeni ve İdarecilerine İlişkin Metaforik Algıları.” Cumhuriyet İlahiyat
Dergisi 23:3 (2019): 1235-56.
Kasap, Yusuf, Nuri Doğan ve Mustafa Köroğlu. “Lojistik Regresyon Yöntemi ile Farklı
Başarı Düzeyindeki Ülkelerin PISA Başarı Düzeylerini Etkileyen Önemli
Değişkenlerin İncelenmesi.” Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
24: 3 (2022): 590-99.
Kaya, Abdurrahman. “Proje Okullarının Yapı ve İşleyişine İlişkin Bir Örnek Olay
İncelmesi.” Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri
Dergisi 49:49 (2019): 69-97.
Kaya, Sibel. “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerilerinin Öğrenci Tükenmişliği ve
Okul Bağlılığı İle İlişkisi.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara,
2017.
Kayri, Murat. “Araştırmalarda Gruplar Arası Farkın Belirlenmesine Yönelik Çoklu
Karşılaştırma (Post-Hoc) Teknikleri.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi 19 (2009): 51-64.,
Koç, Ahmet. “İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Okul İklimi Algıları ile Okula
Bağlılıkları Arasındaki İlişki.” MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 10:2
(2021): 798-812.
Koç, Ahmet. “Proje Kapsamında Olan ve Olmayan AİHL’lerin Etkili Okul Özelliklerinin
Karşılaştırmalı İncelenmesi.” EKEV Akademi Dergisi 80 (2019): 1-24.
Köklü, Nilgün, Şener Büyüköztürk ve Ömay Çokluk-Bökeoğlu. Sosyal Bilimler İçin
İstatistik. 2. bs. Ankara: Pegem Akademi, 2007.
Kurt, Türker ve Temel Çalık. “Okul İklimi Ölçeği’nin (OİÖ) Geliştirilmesi.” Eğitim ve
Bilim 35:157 (2010): 167-80.
MacNeil, Angus J., Doris L. Prater ve Steve Busch. “The Effects of School Culture and
Climate on Student Achievement.” International Journal of Leadership in
Education 12:1 (2009): 73-84.
MEB 21. Yüzyıl Öğrenci Profili. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 2011.
https://www.meb.gov.tr/earged/earged/21.%20yy_og_pro.pdf
(15.08.2023).
MEB. “2023 Eğitim Vizyonu.” Milli Eğitim Bakanlığı, 2018.
https://www.gmka.gov.tr/dokumanlar/yayinlar/2023_E%C4%9Fitim%20
Vizyonu.pdf (15.08.2023).
Nacaroğlu, Oğuzhan. “Özel Yetenekli ve Normal Gelişim Gösteren Öğrencilerin 21.
Yüzyıl Becerilerinin İncelenmesi.” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Dergisi 53: 2 (2020): 693-721.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 739
Okatan, Özlem. “PISA 2018 Türkiye Okuma Başarısının Bazı Değişkenler Açısından
İncelenmesi.” Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 60
(2021): 331-53.
Orhan Göksün, Derya ve Adile Aşkım Kurt. “Öğretmen Adaylarının 21. yy. Öğrenen
Becerileri Kullanımları ve 21. yy. Öğreten Becerileri Kullanımları Arasındaki
İlişki.” Eğitim ve Bilim 42:190 (2017): 107-30.
Orhan, Ali ve İnan Tekin. “A Study on High School Students’ Critical Thinking Skills.”
Sakarya University Journal of Education 12:2 (2022): 344-66.
Önür, Zehra ve İshak Kozikoğlu. “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme
Becerileri.” Trakya Eğitim Dergisi 9:3 (2019): 627-48.
Özdamar, Kazım. Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi 1. 9. bs. Eskişehir:
Nisan Kitabevi, 2013.
Özdemir, Murat. “Lise Öğrencilerinin Metaforik Okul Algılarının Çeşitli Değişkenler
Bakımından İncelenmesi.” Eğitim ve Bilim 37:163 (2012): 96-109.
Özdemir, Şuayip ve Tuncay Karateke. “İmam-Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin
Okullarından Memnuniyet Durumu ve Lise Tercihleri (Elazığ Örneği).”
İçinde Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları, editör İlhan Erdem, İbrahim
Aşlamacı ve Recep Uçar, C. 2. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2017.
Özdemir, Şuayip ve Tuncay Karateke. “Öğrencilerin İmam Hatip Liselerini Tercih
Etme Nedenleri (Elazığ Örneği).” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi 45 (2018): 5-33.
Özensel, Ertan ve Mehmet Ali Aydemir. “Türkiye İmam Hatip Lisesi Öğrenci Profili
Araştırması (Temel Sorunlar, Beklentiler ve Değer Yapıları.” TİMAV, 2016.
http://timav.org.tr/wp-content/uploads/2016/03/T%C3%BCrkiye-
%C4%B0mam-Hatip-Lisesi-%C3%96%C4%9Frenci-Profili-
Ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1.pdf (15.08.2023).
Özer Özkan, Yeşim ve Meltem Acar Güvendir. “Socioeconomic Factors of Students’
Relation to Mathematic Achievement: Comparison of PISA and ÖBBS.”
International Online Journal of Educational Sciences 6:3 (2014): 776-89.
Özgenel, Mustafa, Filiz Çalışkan Yılmaz ve Feyza Baydar. “School Climate as a
Predictor of Secondary School Students’ School Attachment.” Eurasian
Journal of Educational Research 18:78 (2018): 1-30.
Özoğlu, Meryem ve Bekir S. Gür. “Ortaöğretime Geçişte Kapsamlı Akademik
Gruplama ve Eşitsizliğin Yeniden Üretimi.” İnsan ve Toplum 13:2 (2023):
185-216.
Pehlivan, Bahadır ve Mustafa Özgenel. “Farklı Ortaöğretim Kurumlarında Öğrenim
Gören Öğrencilerin Okul İklimi Algıları İle Okula Bağlılıkları ve Akademik
Başarıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.” TAY Journal 4:2 (2020): 152-66.
Pehlivan, Bahadır. “Farklı Ortaöğretim Kurumlarında Öğrenim Gören Öğrencilerin
Algıladıkları Okul İklimi İle Okula Bağlılıkları ve Akademik Başarıları
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin
Zaim Üniversitesi, İstanbul, 2020.
Sarı, Mediha, Eyyüp Ötünç, ve Halil Erceylan. “Liselerde Okul Yaşam Kalitesi: Adana
İli Örneği.” Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 50:50 (2007): 297-320.
740 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Sarı, Mediha. “Okul Yaşamının Değerlendirilmesi: Okul Yaşam Kalitesi Ölçeği’nin
Güvenirlik ve Geçerliği.” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 42
(2012): 344-55.
Sarıer, Yılmaz. “TIMSS Uygulamalarında Türkiye’nin Performansı ve Akademik
Başarıyı Yordayan Değişkenler.” Temel Eğitim 2: 2 (2020): 6-27.
Sarıer, Yılmaz. “Türkiye’de Öğrencilerin Akademik Başarısını Etkileyen Faktörler: Bir
Meta-Analiz Çalışması.” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 31: 3
(2016): 609-27.
Stewart, Endya B. “School Structural Characteristics, Student Effort, Peer
Associations, and Parental Involvement: The Influence of School- and
Individual-Level Factors on Academic Achievement.” Education and Urban
Society 40: 2 (2008): 179-204.
Suna, H. Eren ve Mahmut Özer. “Türkiye’de Sosyoekonomik Düzey ve Okullar Arası
Başarı Farklarının Akademik Başarı ile İlişkisi.” Eğitimde ve Psikolojide
Ölçme ve Değerlendirme Dergisi 12:1 (2021): 54-70.
Suna, H. Eren, Hande Tanberkan, Bekir S. Gür, Perc Matjaz ve Mahmut Özer.
“Akademik Başarının Yordayıcıları: Sosyoekonomik Düzey ve Okul Türü.”
Journal of Economy Culture and Society 61:1 (2020): 41-64.
Suna, H. Eren, Hande Tanberkan, Umut Erkin Taş, Emine Eroğlu ve Ümare Altun.
“PISA 2018 Türkiye Ön Raporu.” Ankara: MEB, 2019.
Suna, H. Eren, Mahmut Özer, Sadri Şensoy, Bekir S. Gür, Selahattin Gelbal ve Petek
Aşkar. “Türkiye’de Akademik Başarının Belirleyicileri.” Journal of Economy
Culture and Society 64 (2021): 143-62.
Tabak, Hasan. “Eğitime Aile Katılımı: Sosyo-Ekonomik Özellikler Etkiliyor Mu?.”
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 39:1 (2020): 104-21.
Tarhan, Hümeyra ve Tuncay Karateke. “Proje Anadolu İmam Hatip Liselerinin
Öğrenci Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi.” Mesned İlahiyat Araştırmaları
Dergisi 12:2 (2021): 481-516.
Taş, Umut Erkin, Özge Arıcı, Hatun Betül Ozarkan ve Barış Özgürlük. “PISA 2015
Ulusal Raporu.” Ankara: MEB, 2016.
https://odsgm.meb.gov.tr/test/analizler/docs/PISA/PISA2015_Ulusal_Ra
por.pdf.
Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. 4. bs. Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım, 2010.
Tavşanlı, Ömer Faruk, Kenan Birgül ve Aynur Oksal. “Ortaokul Öğrencilerinin Okul
İklimine Yönelik Algılarını Yordayan Değişkenlerin İncelenmesi.” Turkish
Studies 11:9 (2016): 821-38.
TEDMEM. “TALIS 2018 Sonuçları ve Türkiye Üzerine Değerlendirmeler.” Ankara:
Türk Eğitim Derneği, 2019.
Teyfur, Mehmet ve Emine Teyfur. “Ortaöğretim Öğretmenlerinin İşbirlikli Öğrenme
Uygulamaları Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar (İzmir/Bornova
Örneği).” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 1:51 (2021): 133-150.
Thapa, Amrit, Jonathan Cohen, Shawn Guffey ve Ann Higgins-D’Alessandro. “A
Review of School Climate Research.” Review of Educational Research 83:3
(2013): 357-85.
AÜİFD 64:2 Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri 741
Tican, Canses ve Sabahattin Deniz. “Pre-Service Teachers’ Opinions About the Use of
21st Century Learner and 21st Century Teacher Skills.” European Journal of
Educational Research 8:1 (2019): 181-97.
Tosun, Aybiçe. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin XXI. Yüzyıl Öğrenen ve Öğreten
Becerilerini Kullanım Düzeyleri.” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi 42 (2019): 287-309.
Tosun, Cemal ve Kazım Selek. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Okullarındaki
Kurumsal Kapasiteye Yönelik Değerlendirmelerinin Okul Gelişim Modeli
Açısından İncelenmesi.” Kalemname 8:15 (2023): 156-88.
Türel, Yalın Kılıç, Ali Şimşek, Cemre Güneş Şengül Vautier, Emine Şimşek ve Fırat
Kızıltepe. “21. Yüzyıl Becerileri ve Değerlere Yönelik Araştırma Raporu.”
Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2023.
https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_05/11153521_21.yy_bec
erileri_ve_degerlere_yonelik_arastirma_raporu.pdf (15.08.2023).
Türkan, Azmi ve Bülent Alcı. “2012 PISA Matematik Testi Puanlarının Bazı
Değişkenler Açısından İncelenmesi.” Ege Eğitim Dergisi 16:2 (2015): 358-
72.
Uzun, Gülçin ve Ömay Çokluk Bökeoğlu. “Akademik Başarının Okul, Aile ve Öğrenci
Özellikleri ile İlişkisinin Çok Düzeyli Yapısal Eşitlik Modellemesi ile
İncelenmesi.” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 52:3
(2019): 655-84.
Wang, Ming-Te ve Rebecca Holcombe. “Adolescents’ Perceptions of School
Environment, Engagement, and Academic Achievement in Middle School.”
American Educational Research Journal 47:3 (2010): 633-62.
Yavuz, Sinan ve Metin Odabaş. “Öğrencilerin Sosyoekonomik Düzeylerinin TEOG
Matematik Başarısına Etkisi.” Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve
Değerlendirme Dergisi 7:1 (2016): 85-95.
Yelgün, Aydın ve İbrahim Karaman. “Düşük Sosyoekonomik Düzeydeki Mahallede
Bulunan Bir İlköğretim Okulunda Akademik Başarıyı Düşüren Faktörler
Nelerdir?.” Eğitim ve Bilim 40:179 (2015): 251-68.
Yeşilyurt, Etem. “Öğretmenlerin Öğretim Yöntemlerini Kullanma Amaçları ve
Karşılaştıkları Sorunlar.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi 17:1 (2013): 163-188.
Yıldırım, Ahmet, Barış Özgürlük, Burcu Parlak, Emre Gönen ve Muhsin Polat. “TIMSS
2015 Ulusal Matematik ve Fen Bilimleri Ön Raporu 4. ve 8. Sınıflar.” Ankara:
MEB, 2016.
Yıldırım, Ramazan ve Şaban Ortak. “Ortaokul Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme ve
Yenilenme Becerilerini Kullanma Düzeylerinin Belirlenmesi.” Turkish
Studies-Educational Sciences 16:6 (2021): 2683-2701.
Yolsal, Handan. “Öğrencilerin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Statülerinin PISA 2012
Başarıları Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi.” Sosyal Bilimler Araştırma
Dergisi 5:3 (2017): 7-27.
Zengin, Mahmut ve Davut Karaman. “Öğrencilerin Proje Anadolu İmam Hatip
Liselerini Tercih Nedenleri ve Mesleki Eğilimleri.” İlahiyat Tetkikleri Dergisi
54 (2020): 403-31.
742 Sümeyra Arıcan & Şefika Mutlu
Zeybek, Gülçin. “Lise Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Öğrenme Becerileri Kullanım
Düzeylerinin Belirlenmesi.” International Journal of Social Sciences and
Education Research 5:2 (2019): 142-56.
Zullig, Keith J., Tommy M. Koopman, Jon M. Patton ve Valerie A. Ubbes. “School
Climate: Historical Review, Instrument Development, and School
Assessment.” Journal of Psychoeducational Assessment 28:2 (2010): 139-52.
