Οι περιοχές χωρίς δρόμους της Ελλάδας ως προτεραιότητα για την προστασία της άγριας φύσης και του τοπίου: σύνδεση με το δίκτυο Natura 2000 και το χωροταξικό σχεδιασμό. 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οικολογίας. Πάτρα, 4-7 Οκτωβρίου 2023.

Abstract

Η διατήρηση οικοσυστημάτων υψηλής οικολογικής ακεραιότητας αποτελεί στόχο της Παγκόσμιας Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα, συνάδοντας με το στόχο της αυστηρής προστασίας του 10% του εδάφους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Παρουσιάζουμε τον εθνικό χάρτη των Αδιατάρακτων Φυσικών Περιοχών χωρίς δρόμους (ΑΦΠ) της Ελλάδας (https://bc.lab.uoi.gr/el/research/projects/roadless/). Καλύπτουν το 6.1% της Ελλάδας (451 περιοχές) και βρίσκονται κυρίως στα βουνά και τα νησιά: 256 στην ηπειρωτική Ελλάδα, 133 στα νησιά, και 62 είναι νησιά εξολοκλήρου άνευ δρόμων (ΝΑΦΠ). Οι περισσότερες νησίδες έκτασης μικρότερης του ενός τ.χλμ δεν έχουν δρόμους (96%: 3456 νησίδες).

Οι ΑΦΠ/ΝΑΦΠ δεν έχουν τεχνητές εκτάσεις, είναι αδιατάρακτες (γεωργική δραστηριότητα 99% της έκτασής τους καλύπτεται από δάση και ημιφυσικές εκτάσεις). Το 68% και 86% της έκτασης των ΑΦΠ και ΝΑΦΠ αντίστοιχα εμπίπτει στο δίκτυο Natura 2000. Aπαντώνται επίσης σε τοπία με χαμηλό δείκτη κατακερματισμού. Είναι ανθεκτικές στην απώλεια της φυσικότητας και στις πυρκαγιές. Οι πυρκαγιές έκαψαν το 1.6% της έκτασης των δασών και ημιφυσικών εκτάσεών τους την περίοδο 2008-2022, αλλά το ποσοστό ήταν 2.7 φορές μεγαλύτερο στα αντίστοιχα οικοσυστήματα με δρόμους της Ελλάδας (4.3%). Οι περισσότερες περιοχές (302) έχουν έκταση άνω των 10 τ.χλμ και ικανοποιούν τα κριτήρια θεώρησής τους ως άγριες φυσικές περιοχές (wilderness). Η διείσδυση των ΑΠΕ απειλεί τις μισές ΑΦΠ (48%) και το ένα τρίτο των ΝΑΦΠ (33%).

Υποστηρίζουμε τη χρήση των ΑΦΠ/ΝΑΦΠ (α) στην οριοθέτηση των αυστηρά προστατευόμενων ζωνών του δικτύου Natura, (β) στον εντοπισμό, χαρτογράφηση και προστασία των πρωτογενών-παλαιών δασών, (γ) στην επέκταση του δικτύου προστατευόμενων περιοχών, (δ) στην προστασία των φυσικών τοπίων, και (ε) στην οριοθέτηση ζωνών αποκλεισμού νέων υποδομών και αναπτυξιακών έργων στα χωροταξικά σχέδια. Προτείνουμε μια οριζόντια εθνική νομοθεσία προστασίας του τοπίου, με επίκεντρο τις 302 άγριες φυσικές περιοχές της Ελλάδας.

Full text

Οι περιοχές χωρίς δρόμους της Ελλάδας ως προτεραιότητα για την προστασία της άγριας
φύσης και του τοπίου: σύνδεση με το δίκτυο Natura 2000 και το χωροταξικό σχεδιασμό
Κατή Β., Πετρίδου Μ., Τζωρτζακάκη Ο., Παπαντωνίου Ε., Γαλάνη Α., Ψαραλέξη Μ., Γκότσης Δ., Παπαϊωάννου Χ. & Χ. Κασσάρα

2020 → Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030: Επαναφορά της φύσης στη ζωή μας
Δέσμευση: Αυστηρή προστασία τουλάχιστον του ενός τρίτου των προστατευόμενων περιοχών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων όλων των
εναπομεινάντων πρωτογενών και παλαιών δασών της ΕΕ.https://environment.ec.europa.eu/strategy/biodiversity-strategy-2030_en
Γιατί μια τέτοια έρευνα; Το σύγχρονο πολιτικό πλαίσιο
2022 → Παγκόσμιο πλαίσιο για τη βιοποικιλότητα - Kunming-Montreal Global biodiversity framework
[COP 15 -195 χώρες και ΕU: 21 στόχοι] https://www.cbd.int/sp/
Target 1.Ensure that all areas are under participatory integrated biodiversity inclusive spatial planning and/or effective management
processes addressing land and sea use change,to bring the loss of areas of high biodiversity importance, including ecosystems of high
ecological integrity, close to zero by 2030,while respecting the rights of indigenous peoples and local communities.
Former Target 1. retaining existing wilderness areas
2023→ Proposal for a Directive on Soil Monitoring and Resilience https://environment.ec.europa.eu/publications/proposal-directive-soil-monitoring-and-resilience
Άρθρο 6: Εισαγωγή υποχρεωτικού δείκτη παρακολούθησης της δέσμευσης γης
Άρθρο 11: Μείωση της δέσμευσης γης (land take) όσο είναι δυνατόν
Land take: μετατροπή
γης σε τεχνητή επιφάνεια
Υπάρχει διεθνής τάση για την προστασία των αδιατάρακτων φυσικών περιοχών και για την ανάσχεση της κάλυψης του
εδάφους από τεχνητές επιφάνειες, αλλά δειλά….χωρίς ποσοτικούς και νομικά δεσμευτικούς όρους
SWD (2022) 23 final (Οδηγός)
«Criteria and guidance for protected
areas designations»
Αδιατάρακτες ζώνες
Ζώνες μη επέμβασης
wilderness areas
Ζώνες αυστηρής
προστασίας είναι…

1. Έχουν μείνει περιοχές χωρίς
δρόμους στην Ελλάδα; Ο εθνικός
χάρτης.
2. Ικανοποιούν τα κριτήρια ένταξής
τους στις άγριες φυσικές
περιοχές (wilderness);
3. Πόσο απειλούνται από τις
δασικές πυρκαγιές;
4. Πόσο απειλούνται από τις
υποδομές ΑΠΕ;
5. Προστατεύονται επαρκώς από
το δίκτυο Natura 2000;
6. Νομοθεσία ΠΑΔ
7. Προτάσεις
Στόχοι έρευνας

1. Βάση δεδομένων δρόμων
προσβάσιμων από μηχανοκίνητα μέσα
(OSM) & ψηφιακή βάση δρόμων
428.000 km (BCL)
1. Εθνικός χάρτης των περιοχών χωρίς δρόμους της Ελλάδας
2. Θεώρηση μόνο της
χερσαίας επιφάνειας της
Ελλάδας: 130.780 km2
3. Εφαρμογή ζώνης 1 km από
κάθε δρόμο. Εντοπισμός
υποψήφιων ΠΑΔ >1 km2
4. Χαρτογράφηση οδικού δικτύου
εντός αυτών [Bing Maps 2013/ World
imagery & Google Earth 2016-2021]
Περιοχή Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ):
Τμήμα γης άνω του 1 km2που
απέχει> 1 km από τον
πλησιέστερο δρόμο
5. Εφαρμογή ζώνης 1 km από
κάθε δρόμο. Εντοπισμός ΠΑΔ
6. Εφαρμογή περιμετρικής
ζώνης 1 km στα πολύγωνα ΠΑΔ
Αδιατάρακτη Φυσική Περιοχή
(ΑΦΠ): Περιοχή άνω του 1km2
χωρίς δρόμους
= ΠΑΔ+ περιμετρική ζώνη
6. Εφαρμογή ζώνης 1 km από
κάθε δρόμο. Εντοπισμός ΝΑΦΠ
Νησιωτική Αδιατάρακτη
Φυσική Περιοχή (ΝΦΠ):
Ολόκληρο νησί άνω του 1km2
χωρίς δρόμους.
ΝΑΦΠ
Αντίψαρα
ΑΦΠ
Ψαρών ΝΑΦΠ
Σύρνας
7. Έλεγχος 3642 νησίδων (<1km2) για
εντοπισμό τεχνητών επιφανειών
8. Διπλός έλεγχος αποτελεσμάτων →
τελικός χάρτης

1. Εθνικός χάρτης των περιοχών χωρίς δρόμους της Ελλάδας
ΑΦΠ: 389 περιοχές
451 περιοχές χωρίς δρόμους
6.1% Ελλάδας (8.046 km2)
ΑΦΠ
256 στην
Ηπειρωτική
χώρα
ΑΦΠ
133 στη
νησιωτική
χώρα
ΝΑΦΠ
62 νησιά
χωρίς
δρόμους
Επιπλέον, το 96% των νησίδων είναι ΠΑΔ (3456
νησίδες; +0,08% έκτασης Ελλάδας)
Το 98% των ΑΦΠ βρίσκονται στην ορεινή ζώνη &
η μισή τους έκταση βρίσκεται άνω των 1000m
Βρίσκονται σε τοποθεσίες δυο φορές πιο
απότομες από το μέσο όρο της χώρας,
με μεγαλύτερο ρίσκο διάβρωσης
(Δείκτης LS factor: slope length & steepness factor)
Η πιθανότητα να βρισκόμαστε σε απόσταση
μικρότερη του ενός km από τον πλησιέστερο
δρόμο είναι μόλις 2.1%.
https://data.mendeley.com/datasets/s6zh89fb5c/2
WEBSITE BCL: PROJECT ROADLESS https://bc.lab.uoi.gr/el/research/projects/roadless/

4. Έκταση
2. Μη όχληση
1. Μη ανάπτυξη
2. Ικανοποιούν τα κριτήρια ένταξής τους στις άγριες φυσικές περιοχές (wilderness);
[1] EC, 2013. Guidelines on Wilderness in Natura 2000. Management of terrestrial wilderness and wild areas within the Natura 2000 network. [2] Perez-Hammerle et al. 2023 . [3] Sanderson et al., 2022
Περιοχές
χωρίς δρόμους Περιοχές με δρόμους
εντός Νatura Περιοχές με δρόμους
εκτός Ναtura
CLC
: Τεχνητές επιφάνειες (%) 0 1.1 4.2
CLC
: Γεωργική γη (%) 0,9 24.5 47.4
3. Φυσικότητα
CLC
: Δάση & ημιφυσικές εκτάσεις (%) 99.1 72.6 48.3
Mean Human
Іnfluence Index (1-100) [3] 8.9 14.1 19.0
Κριτήρια «wilderness» [1-2]
Απουσία υποδομών
Απουσία βιομηχανικών, κατασκευαστικών, εξορυκτικών, αποψιλωτικών και λοιπών σημαντικών οχλήσεων
Ακεραιότητα οικοσυστημάτων, ανεμπόδιστες φυσικές διεργασίες και λειτουργία οικοσυστημάτων
Επαρκές μέγεθος περιοχών: ελάχιστο κατώφλι 5 – 30 km2(Ευρώπη) και 20 km2(Αμερική)
55 περιοχές χωρίς δρόμους είναι άνω των 30 km2 (και 302 περιοχές > 10 km2 )
Ναι οι μεγάλες περιοχές χωρίς δρόμους μπορούν να θεωρηθούν «άγριες φυσικές περιοχές»
Όσο μεγαλύτερη είναι η έκτασή τους, τόσο ενισχύονται τα χαρακτηριστικά της κατηγορίας των
“wilderness”
Spearman rho, p<0.01: μέγεθος ↑: υψόμετρο ↑, LS factor ↑, δείκτης ανθρωπογενούς επιρροής ↓, LFI ↓
Μέσος δείκτης κατάτμησης τοπίου
(LFI) 9 165.2 1101.4

3. Πόσο απειλούνται από τις δασικές πυρκαγιές;
Δάση και ημιφυσικές
εκτάσεις: 2008-2022
Περιοχές
χωρίς
δρόμους
[389 ΑΦΠ]
Περιοχές
με
δρόμους
Ελληνική
επικράτεια
Aρ. φωτιών/100 km21.37 1.59 1.49
Συνολική καμένη έκταση (km2)
Αθροιστική καμένη έκταση
(km2
)
126
128
2877
3034
3033
3162
Συνολική καμένη έκταση (%)
Αθροιστική καμένη έκταση (%)
1.6
1.7
4.3
4.6
4.0
4.3
Δεδομένα EFFIS
European Forest Fire Information System
Χρονοσειρά φωτιών >0.3 km2
Η συχνότητα της φωτιάς είναι μικρότερη
Τα δάση & ημιφυσικές εκτάσεις
καίγονται 2.7 φορές λιγότερο εντός των
περιοχών χωρίς δρόμους και καθόλου εντός
των ολόκληρων νησιών χωρίς δρόμους
Οι περιοχές χωρίς δρόμους
παρουσιάζουν ανθεκτικότητα
στις πυρκαγιές
Απαιτείται βαθύτερη έρευνα

4. Πόσο απειλούνται από τις υποδομές ΑΠΕ;
Κτενιάς-Νεστάνη
ΑΦΠ: 47 km2 (ΠΑΔ: 15 km2)
Πολύγωνα αιολικών σταθμών
Πολύγωνο φωτοβολταϊκού σταθμού
Η διείσδυση των ΑΠΕ στη φύση αποτελεί σοβαρό
κίνδυνο για τη διατήρηση των άγριων φυσικών
περιοχών της Ελλάδας
Οι ΑΣΠΗΕ απειλούν το ένα τρίτο των περιοχών
χωρίς δρόμους της Ελλάδας
Τύπος Ανανεώσιμης
Πηγής Ενέργειας
- ΑΠΕ
ΑΦΠ ΝΑΦΠ
Σύνολο
%
περιοχών
Αιολική
137 12 149 33.0
Υδροηλεκτρική
38 38 8.4
Φωτοβολταϊκά
21 21 4.7
Υβριδικά
17 17 3.8
Αποθήκευση
2 2 0.4
Σύνολο
187 12 199 44.1

ΝΑΙ
Το 68% της έκτασης των περιοχών χωρίς δρόμους
εμπίπτουν εντός του δικτύου Natura 2000
Και το 15% της έκτασης του δικτύου Natura 2000
καλύπτεται από περιοχές χωρίς δρόμους
Οι μεγαλύτερες σε έκταση περιοχές εμπίπτουν
περισσότερο στο δίκτυο Natura 2000
5. Προστατεύονται επαρκώς από το δίκτυο Natura 2000;
WEBSITE BCL: PROJECT ROADLESS https://bc.lab.uoi.gr/el/research/projects/roadless/

Υφυπουργός ΥΠΕΝ κ. Γ. Αμυράς: 12/2021 - 6 Υ.Α. για την προστασία 6
βουνών, όπου δεν θα επιτρέπεται η διάνοιξη νέων δρόμων και η
δημιουργία τεχνητών επιφανειών. 2022-2023: + 3 ΑΦΠ.
Προσωρινή ισχύς (2+2 έτη). Αφορούν στα πολύγωνα των ΑΦΠ
Πρωθυπουργός: Ανακοίνωση COP26 στη Γλασκώβη (11/2021):
προστασία των ορεινών οικοσυστημάτων - «Απάτητα βουνά»
6. Η νομοθεσία των ΠΑΔ
44.98
τ.χλμ
Μαίναλο
Δίκτη
66.29
τ.χλμ
Άγραφα
94,42
τ.χλμ
Σήμερα: 9 ΑΦΠ
(1180 km2)
προστατεύονται με Υ.Α.
ΤΡΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ
https://hlpf.un.org/countrie
s/greece/voluntary-
national-review-2022
Πρόθεση για προστασία 55 άγριων φυσικών
περιοχών χωρίς δρόμους – ΣΒΑ 15.4 για την
προστασία των βουνών
(Άρθρο 1)
•η ανάσχεση της αλλαγής χρήσης γης, η οποία
αποτελεί την κυριότερη αιτία απώλειας της
βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό
επίπεδο
•η αναχαίτιση της αύξησης των τεχνητών
επιφανειών και του κατακερματισμού των
φυσικών οικοσυστημάτων από τους δρόμους
και τις τεχνητές επιφάνειες, και των συναφών
αρνητικών επιπτώσεων αυτών στη
βιοποικιλότητα,
•η διαφύλαξη των φυσικών, πολιτιστικών,
ιστορικών, αισθητικών και λοιπών αξιών του
τοπίου, όπως ορίζονται στην Ευρωπαϊκή
Σύμβαση για το τοπίο,
Εισαγωγή καίριων εννοιών για πρώτη φορά στην
εθνική έννομη τάξη

Δρακόλιμνη: ΠΑΔ Τύμφης
@ Χ. Παπαϊωάννου
Παραδίδουμε ένα εργαλείο εθνικής εμβέλειας Κατή κ.α. 2022. Αδιατάρακτες Φυσικές Περιοχές (ΑΦΠ) της Ελλάδας και
Βιώσιμη Ανάπτυξη. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.31581.49122
7. Προτάσεις
Ορισμός ζωνών αυστηρής προστασίας εντός
προστατευόμενων περιοχών – στόχος 10% της Ελλάδας
Σύνδεση και επέκταση δικτύου προστατευόμενων
περιοχών της Ελλάδας
Εργαλείο εντοπισμού και χαρτογράφησης των παλαιών
αρχέγονων δασών
Θεσμική προστασία του τοπίου με εισήγηση τοπικών
κοινωνιών
Συστηματική παρακολούθηση κατακερματισμού
φυσικών και ημιφυσικών οικοσυστημάτων και περιοχών
– SEBI 13
Προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης
[wilderness ecolabelling προϊόντων, οικοτουρισμός…)

https://bc.lab.uoi.gr/el/research/projects/roadless/
•Kati, V et.al. 2023. How much wilderness is left? A roadless approach under the Global and the European Biodiversity Strategy focusing on
Greece. Biological Conservation 281, 110015. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2023.110015
•Κατή κ.α. 2022. Αδιατάρακτες Φυσικές Περιοχές (ΑΦΠ) της Ελλάδας και Βιώσιμη Ανάπτυξη.https://doi.org/10.13140/RG.2.2.31581.49122
Ευχαριστίες:
χρηματοδότηση από
το Πράσινο Ταμείο
Ευχαριστώ για την προσοχή σας