Content uploaded by Yılmaz Ari
Author content
All content in this area was uploaded by Yılmaz Ari on Nov 08, 2023
Content may be subject to copyright.
/kitapdunyasiyayinlari
www.kitapdunyasi.com.tr
BİZ
VE
ÖTEKİ
BİZ VE ÖTEKİ
Multidisipliner Bir Çalışma
Editör:
Dr. Yılmaz Arı
Editör: Dr. Yılmaz Arı
Biz ve Öteki, farklı disiplinlerden gelen yazarların ortak bir soruna eğildiği
bir kitap. Bu sorun, insanların kendilerini ve başkalarını nasıl tanımladığı,
nasıl ayrıştırdığı ve nasıl ilişki kurduğudur. Kitapta, dinî bilimler, sosyoloji,
psikoloji, tasavvuf, felsefe vb. gibi alanlarda yetkin olan ilim adamlarının
verdiği örneklerle, biz ve öteki kavramlarının insanlık yaşamındaki trajik
gerçekliği, farklı bilimsel bakış açılarıyla muhtelif boyutlarda inceleniyor.
Kitap, okuyucuya hem kendini hem de başkalarını daha iyi anlamasına
yardımcı olacak bir rehber niteliğinde. Biz ve Öteki, insanın en temel
sorularından birine cevap arayan multidisipliner bir çalışma.
BİZ VE ÖTEKİ
Multidisipliner Bir Çalışma
Editör
Dr. Yılmaz ARI
Yazarlar:
Prof. Dr. Adnan ADIGÜZEL • Prof. Dr. Ali Rıza GÜL
Prof. Dr. Asım YAPICI • Prof. Dr. Fatma Asiye ŞENAT
Prof. Dr. Kamil SARITAŞ • Prof. Dr. Namık Kemal OKUMUŞ
Doç. Dr. Ahmet ÖZALP • Doç. Dr. Sevim ARSLAN
Doç. Dr. Yunus ARAZ
Dr. Murat MİRZAOĞLU • Dr. Mustafa TURAN
Dr. Aynur ÇINAR • Dr. Ensar GÖÇMEZ
Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılına Armağan Kitap
Biz ve Öteki
Editör:
Dr. Yılmaz ARI
Yazarlar:
Prof. Dr. Adnan ADIGÜZEL • Prof. Dr. Ali Rıza GÜL
Prof. Dr. Asım YAPICI • Prof. Dr. Fatma Asiye ŞENAT
Prof. Dr. Kamil SARITAŞ • Prof. Dr. Namık Kemal OKUMUŞ
Doç. Dr. Ahmet ÖZALP • Doç. Dr. Sevim ARSLAN • Doç. Dr. Yunus ARAZ
Dr. Murat MİRZAOĞLU • Dr. Mustafa TURAN
Dr. Aynur ÇINAR • Dr. Ensar GÖÇMEZ
Genel Yayın Yönetmeni:
Mustafa ÇALIŞKAN
KİTAP DÜNYASI YAYINLARI
Yayın No: 426
Bu eserin tüm yayın hakları saklıdır. Editörün izni olmadan eserin
herhangi bir bölümü yeniden basılamayacağı gibi, kayıt, fotokopi ve bilgi depolama da dâhil
elektronik ya da mekanik yöntemle yeniden çoğaltılıp dağıtılması yasaktır. Yazıların bütün bilimsel
ve hukuki sorumluğu yazarlarına aittir.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayıncı Sertifika No: 51889
ISBN 978-605-351-724-5
E-Kitap
Kapak Tasarım:
Baskı Öncesi Hazırlık: Mehmet ATEŞ
meh_ates@hotmail.com
Ekim 2023 / İstanbul
Kitap Dünyası Yayınları
Alayköşkü Cad. Küçük Sk. Civan Han No. 6/D:4
Cağaloğlu – İSTANBUL
Tel: 0212 514 93 05
www.kitapdunyasi.com.tr
bilgikitapdunyasi@gmail.com
-
-
al
--
• -
• -
• -
http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041
•
http://dx.doi.org/10.26449/sssj.1323
• -
Ankara 2020.
• - -
•
-591 DOI: http:
//dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.578
•
-241.
• -ISSN:
2636-7637), Year: 2021, 6/24: 643-657. DOI: http://dx.doi.org/10.31569/ASRJOURNAL.230
•
ss. 163-188.
• -142. DOI:
https://doi.org/10.31455/asya.958362
• -
Mentality and Re -2013. DOI:
http://dx.doi.org/10.31576/smryj.1018
•
- -608, 2021.
•
• -
Dergisi, cilt.104, ss.399-414, 2022. DOI: https://doi.org/10.34189/hbv.104.022
•
Haziran 2023), 143-155.
• Manev
93-130. https://doi.org/10.5281/zenodo.8075984
•
onal Izmir Congress On Humanities and Social Sciences Proceedings Book. Bzt Akademi
-286.
•
national
-163.
• nde Ale: D
2023), 199-216. DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.10054714
•
la-
mak, marjinalletirmek veya a hem
ti-
idini, sos-
multidisipliner yaklalarla eitapta yer alan
1. Tarihsel Geli
2. -kileri -
3. -
4. i
-
5. iler ? Fenomenolojik Bir
lendirme -
6. kileri -
Dr. Yunus ARAZ
7.
8. -
9. ki - Dr. Murat
10. Dini (Biz) v
rak Varolu- Dr. Mustafa TURAN
11.
Okuma Denemesi -
12. (tiril)me -
13.
Prof. Dr.
tarihi, sosyolojik, psikolojik, felsefi, ta
itirme-
balatmak hedeflen-
mektedir.
, Cumhuriyetimize
lan bu k, okuyuculara
rim.
Eskiehir
29 Ekim 2023
.............................................................................................................. 3
.................................................................................................................................... 5
.......................................................................................................................... 7
................. 9
Prof. Dr. Asım YAPICI
- .................... 33
Prof. Dr. Adnan ADIGÜZEL
Tasavvuf v .......................................................................................................... 73
Doç. Dr. Sevim ARSLAN
.................................................................................... 91
Prof. Dr. Namık Kemal OKUMUŞ
? Fenomenolojik
................................................................................................. 133
Dr. Aynur ÇINAR
vv ......... 163
Doç. Dr. Yunus ARAZ
..................................... 181
Prof. Dr. Kamil SARITAŞ
iketlenmeleri ......... 195
Doç. Dr. Ahmet ÖZALP
Hadis v ............................................................................................................. 211
Dr. Murat MİRZAOĞLU
Dini (Biz) v
............................................................................................. 231
Dr. Mustafa TURAN
Bir Okuma Denemesi ............................................................................................. 253
Prof. Dr. Fatma Asiye ŞENAT
vtiril)me ..................................... 281
Dr. Ensar GÖÇMEZ
Aile : Hzn
.................................................................................................. 291
Prof. Dr. Ali Rıza GÜL
MLEME
YAPICI
ORCID: 0000-0002-7041-9064 | E-Mail: asim.yapici@asbu.edu.tr
Giri
yeni bir olgu
yaanan pek v-
im a
gerekir. Zira akademik alanda birbirind
dit/tehlike kar
ava
roft, 1989). Bu anlamda, korku kiinin
10 ▪
ikili-
dir. Baka bir deyi -psiko-
baeyden
simlendirilir. Yunan mitolojisindeki Deh
inin yaekilde herhangi bir
eye kar
bu korkuyu yaayan kii fobik
dak, 2009). Tam da bu noktada
turmayan nesne ya da durumlar
kar
ise, normal korku tepk
ka deyile, fobi normalde korkulmayacak belli
durum ve nesneye kari, ya
korkutan olay y
ir. Bununla bir-
likte ya
terir.
a-
▪ 11
11
- -
Espos
ya da bun
dit ettik r tedirginlik ve korku ya
lar ile birlikte psikososyal
im A
levseldir. Bilimsel an-
an a
t
12 ▪
ekil-
lenmi ekilde birbirini
takip eden yedi aamada ele almak amalar a
maya ba
geli
ekillenmeye basel ve du-
yu a birlikte nevi
gidenler) eklinde yeni gruba kar
Bir sosyal
ve ili
ba ir (Tajfel, 1972; Turner,
19
ba
edilir (Deschamps ve Devos, 1999; Leyens, Yzerbyt ve Schadron, 1996;
Tajfel ve Turner, 1986; Turner, 1979).
im nde olu
-ma-
▪ 13
13
lar yaekille-
esi
um a
ir.
o
da beliren duygusal ta ol-
sosyal mesafeler teza
- ekl
, bir ka-
, 19: 5-
uhanna, 14/6) ola-
mi
dir ki, sosyal
(1969), di
14 ▪
olumsuz duygularla yaklaan insanlar bili
Yavuz, 1997). Bun
-Tal,1999; Lambert,
turan terek
le
maya ba i-
a icra edilen pratik-
ler
e
nu gelitirir (Bar-Tal, 199
olur.
s
▪ 15
15
oluumunda ilevsel olan grup-
belirlenmi
lar
ma-
rula
ma or-
da her ne kad
-
ile baArianizm
heretik bir mezhep eklinde nitelendirilmi
ikilidir. Zi
leminin dola
den olmu
-
ehvet
d eklindeki olumsuz imaj, kendisinden
, 2019).
Bu noktada
dinin-
ba
16 ▪
maya ba
tir (Hoyland,
lenmeye ba
kurdurul-
mu
-
say
levseldir.
ba areketlerine giri
milerdir (Co-
ar, 2000). Ku
lazgirt Sa-
va
▪ 17
17
Nitekim Milton-layan tarihsel
olma-
bebiyet vermitir.
mi; XI.
“Bırakın! Özel hayatlarında iman sahiplerine karşı habisçe savaşmak alışkanlığında olanlar şimdi
kâfirlere karşı savaşsın. Bırakın! Önceleri haydut olanlar şimdi düşmana karşı asker olsun. Bırakın!
Önceleri birbiriyle çekişenler şimdi barbarlara karşı mücadele etsin.” .
Bu konu
1
telendirilmektedir. i
1
Ku
Bununla birlikte
tercihe mecbur edilmemi
le
kilerin olumsuz bir se-
18 ▪
Avrupalılar Türk kimliğini
XIX. yüzyılın sonuna kadar ağırlıklı olarak İslam ile birlikte algılamışlar, bu sebeple özellik-
le İslam’a yönelik önyargılarını ve olumsuz stereotiplerini Türklere yansıtmışlardır. Nite-
Turci
letirilmektedir. Protestan reformculardan Martin Luther ve
TürkOsmanlıMüslüman
Türkler hariç, Hıristiyanlık dini ile temasa geçen her ırk eninde sonun-
da Hıristiyanlığı kabul etmiştir. Dahası Türkler Hıristiyanlığı yok etmek için amansız bir
mücadeleye girişmiştir. Bu nedenle, Papalık Devleti son bin yılını Türklerle savaşarak ge-
çirmiştir
Türkleşti
ka bir deyi
man daha bulmutur.
id-
(Miles, 2000).
Bu ifadeden anla
ulatirmit
▪ 19
19
gev
anlar da, bu iler olarak
yenilerek top-
fakat
sindireme, bazen
evlilik teklifinde bulunurken
-
2
le, sosyo-“Birey, toplum
ve devlet yaşamının her kademesinde zaman zaman görülen ve görülmesi muhtemel kimi
20 ▪
ayrımcılık faaliyetlerinin; ferdi, zihni, psiko-sosyal, sosyo-dini, ekonomik ve politik zeminde
bir karşılığının olduğu muhakkaktır”
vamak istiyorsak
enebilir.
k-
me-
Schimm
ri peaylama
Muhammed gibi
4. Ha
lenmesine neden olmu
bir yelp
bir yer edinmi
▪ 21
21
Mandragola isimli eserindeki
-
T k ile
ile a haşyet
2
duygusu olu
turmuesi
ta
5) Türk Saplantısı: Yeniçağ Avrupa’sında Korku, Nefret
ve Sevgi
Montaigne ve Bodin gibi
-baba ili
-Aybet,
i olan Montagu (2009), Şark Mektupları isimli
-
let idaresi ve be
sel dengesizlik durumu oluturmu
2
22 ▪
Anla
arada Bireysel haşyet duygusuyla toplumsal
haşyet duygusu b
tabireysel haşyet
lerde ya
tir. Burada da, toplumsal haşyet
miz toplumsal duygu karma
tirme
dar u ya da bu ekilde devam eden
ha
ya ba
unsuru olmaktan uzakla
yava ir.
beraberinde getirmi
insan-metafizik-insan ilikisini reddederek, kapitalist
haz merkezli insan-insan ili -31).
-
a etmi
▪ 23
23
zanan Avrupa-
etmitir. Avrupa-
kapitalizmin bilisel ve duygusal temellerini oluturmutur.
lar, Kilisenin
geli
lere karcadele etmitir. Hatta
miler
sadece merak edilen, k
ne
tirmi
24 ▪
memilik, irras-
yonellik,
arkiyat araa-
lar
Şarkiyatçılık: Batı’nın
Şark Anlayışı
da bu
Avrupa-
lar, beyni gelimi olanlar ve olmayanlar, efendiler ve
e
en bir
lar kar
rulamak
lele
▪ 25
25
etmi
memie-
memi man ya-
mi
i
bili yde
erek
ABD ve Avrupa ba
yalar; daha sonra
susta desteklemireselle
dan sonra en
bilinmektedir.
kede
-tirilmi
ekilde ehliletirmek istemitir. Bu projeler ba
26 ▪
6
olarak kartirilme faaliyetlerini
lerdi
ygun ve elveri
ta olmak
anan olumsuz hadiseler, Avrupa ve
Hatta
mi
da,
sergilemitir.
-Irak sava
, So
mezse medenile-malar,
rula
iddete
▪ 27
27
arak devam etmesini beslemi
eyen
eyler bulma-
il ku-
ak olu
mesi
1
ce, ABD m
adeta ideolojiler iflas etmi
edilmi
a
n ba
;
cellemi
luna gitmi
man ina etmi
mofobinin
a-
28 ▪
ret etmektedir (Okumu
Islamophobia: A Challenge For Us All
ba
korkusu ve kar
nun tehlikeli boyutlara ulami
ara
le
ettirir. Bununla birlikte, devrin ruhu ve ya
m
anan olaylar (11 Eylbelirleyici itir. Bu a
a-
ekillenmi bir olgudur. Bu a
ma, 4) ha
gir
ekillenince taraflar
lara da
▪ 29
29
ebilima a
rulaekici-
tir.
n ha
tir.
sanayilemeyi beraberinde getirmitir. Ancak sanayileme hammadde ve insan
ek-
tir. Bilisel ve duyu
lan bu a
amada siyahiler (Afrika yerlileri) ba
ileri ehlileru-
la
turmu
kar
Son olarak,
s
Adam, B. (2002). Yahudilik ve Hıristiyanlık açısından diğer dinler
Ar, M. (2021). İslamofobik kurguda Oryantalizmin rolü. İlahiyat, 5, 159-175.
30 ▪
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,
104 (Aralık 2022), 399-414. DOI: https://doi.org/10.34189/hbv.104.022.
Monologdan diyaloga: Çağdaş Hıristiyan düşüncesinde Müslüman Hıristiyan diyalogu.
, R. (2019). Yuhanna Ed-Dımeşkî’nin eserlerinde İslam ve Müslümanlar
Ansiklopedik eğitim ve psikoloji sözlüğü
Bar- ie Et Construction Du Groupes. J.C. Deschamps, J. F.
L’Identité Sociale -66). Grenoble: PUG.
Bauman, Z. (2000). Postmodernlik ve hoşnutsuzlukları
Bilgin, N. (1996). İnsan ilişkileri ve kimlik
J. Vallerand (Der.), Les fondements de la psychologie sociale içinde (ss. 707-773). Paris:
G
Budak, S. (2009). Psikoloji sözlüğü
-
Batı dünyasında İslamofobi ve Anti-İslâmizm -63). Ankara:
Coar, F. M. (2000). Din savaşları
Deschamps, J.C. & Devos, T. (199
ps, J. F.
Mor L’Identité Sociale -171). Grenoble:
Presses Universitaire De Grenoble.
Dittes, J. E. (1969). Psychology of religion. G. Lindzey & E. Aronson (Der.), The handbook of social
psychology 5 (ss. 602-659). London: Addison-Wesley.
el-el-Müfredat fî Garîbi’l-Kur’an. Kahire: el--yye.
Fukuyama, F. (2016). Tarihin sonu ve son insan
Giddens, A. (2000). Sosyoloji
Mutedil Müslümanların günümüzdeki düşmanları
Eylül 27). Obama da İslamofobiyi güçlendirdi
https://www.yenisafak.com/roportaj/obama-da-islamofobiyi-guclendirdi-568827
Türk kimliği: Kültür tarihinin kaynakları
-r (Der.), Batı
dünyasında İslamofobi ve Anti-İslâmizm -
Hoyland, R. G. (1997). Seeing Islam as others saw İt: A survey and evaluation of Christian, Jewish and
Zoroastrian writings on early Islam. New Jersey: The Darwin Press.
Huntington, S. (2014). Medeniyetler çatışması
▪ 31
31
Ben, öteki ve ötesi
Kirman, M. A. (2010). İslamofobinin kökenleriİslâmî Araştırmalar, 21 (1), 21-39.
Klineberg, O. (1967). Psychologie sociale (Traduction de: R. Avigdor-Coryell). Paris: PUF.
Avrupa ve İslam
Kula, O. B. (1992-1997). Alman kültüründe Türk imgesi I. Ankara: G
Kula, O. B. (2010). Batı felsefesinde oryantalizm ve Türk imgesi
Réligiosité religions et identités religieuses nde (ss. 283-
Leyens, J.- n
De: G. Schadron). Sprimont: Mardaga.
Mannoni, P. (1992). Korku
Montagu, L. (2009). Şark mektupları
Okumu-
Batı dünyasında İslamofobi ve Anti-İslâmizm -257). Ankara:
Parry, V. J. (1988). Savaşçılık
medeniyeti V -
Ricci, G. (2005). Türk saplantısı: Yeniçağ Avrupa’sında korku, nefret ve sevgi
Rycroft, C. (1989). Psikanaliz sözlüğü .
Said, E. W. (2016). Şarkiyatçılık: Batı’nın şark anlayışı
SeviBatı’da islamofobi ve psikolojik Temelleri
Spohn, M. (1996). Her şey Türk işi: Almanların Türkler hakkında 500 yıllık (ön)yargıları
Sosyal psikolojiye giriş I
Tajfel, H. & Turner, J. C. (1986). An integrative theory of intergroup conflict. W.G. Austin & S.
Worchel (Der.), The Social Psychology of Intergroup Relations (ss. 7-24). California:
Brooks-Cole.
Tajfel, H. (1972). La catégorisation sociale. S. Moscovisi (Der.), Introduction À La Psychologie Sociale I
-302). Paris: Librairie Larousse.
Kültürler Arası Diyalog Sempozyumu -
32 ▪
Turner, J. C. (197
du comportement intergroupes (Traduction De: J. Deschamps). W. Doise & J. C.
Deschamps (Der.), Expérience Entre Groupes -184). Paris: Mouton.
-Aybet, G. (2003). Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı dünyası ve insanlarıim
Watt, M. M. (1991). Günümüzde İslâm ve Hıristiyanlık
Watt, W. (2002). Dinlerde hakikat: Sosyolojik ve psikolojik bir yaklaşım tan & A. Kuat).
(Der.), İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti I -
kiler. Dini
Araştırmalar, 5, 35-60.
-sosyal kimlikler
İlahiyat Akademi, 6, 1-26.
Din kimlik ve önyargı: Biz ve onlar. Adana: Karahan Kitabevi.
yet
Kur’an ve toplumsal bütünleşme: Mezhepler ve
dinî gruplar arası ilişkiler - ehir Belediyesi
Din ve
Kimlik -64). Adana: Karahan Kitabevi.
Yavuz, K. (1997). PeCumhuriyet Demokrasi ve Kimlik
-
Cumhuriyet
Demokrasi ve Kimlik -
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 72 (1), 189-200.
-
Prof. Dr. Adnan ADIG
ORCID: 0000-0002-4818-4051 | E-Mail: adiguzela63@gmail.com
Eski
Eski
Giri
tir
(
tercihtir.
-13.
konunun tercih edilm
34 ▪ Adnan Adıgüzel
mensup
kibirlikte yaamaya devam etmi
miyetine girmi olan yerlerde
su
tir. Tarih boyunca
lerdir.
Allah isteseydi herkes inanırdı Senin görevin sadece tebliğ etmektir
Onlar iman etmiyorlar diye nerdeyse kendini
harap edeceksin Allah isteseydi hepinizi bir tek ümmet ya-
pardı
eden ki
imiyetinde bir arada ya-
e uygulama-
ilkesini ortaya koymutur (Bakara, 2/256; Yunus, 10/99, Kehf, 18/29, Kafirun, 108).
-kileri ▪ 35
-kendi dinlerinde kalarak-
ya
Yemeayan halklarla cizye kar
anla
tir. Bu anla
da cizye antla
ma-
eni
da
ve yok olma tehlikesiyle kar
-
ne damalar, -
-
36 ▪ Adnan Adıgüzel
af etmi
rini dile getirmi
ayan bir mil-
etmi
ekmitir (Maalouf, 2000; Ro-
oluna
gitmediklerini ifade etmi
ka dinden olanlara ei
bir yumu
akıllarının
ucundan bile geçmeyecek tir
mi
artlarda yatir (Cohen, 2013).
Bir ba
-kileri ▪ 37
din mensubu olarak yatir (Ro-
berts, 2015; Bebel, 2021).
umluluklar be-
lerdir. Bu konuda en belirgin uygula-
ma, giyim ku giymeye
Kalka -1922; Miquel,
tir (Mez, 2013; Miquel, 1991; Lewis, 2018).
-
-
olmaya ba
de ya
sehirlerde anla
38 ▪ Adnan Adıgüzel
1997). Bu gergin ortamda, ili
bep olmu
ehirlerinin ku-
anan anla
-
le
larla anlalar,
birbirleriyle de sava
bu sava
mitir.
1
Bu du-
büyük bir sarsıntı”(rec’etun azîme) yarat-
1
olarak da Emir
Yahya el-Kadir ile anlaarak ehre savaekilde girmi
kar-ki-
leri
tir. Bu konuda geni Nefhu’t-Tîb,
-kileri ▪ 39
biliyye ve
-
2
dile getirmi
b. Ta
mu
3
ya
leler
, camilere el konulmu ve zaman zaman da bu cami ve mescitler tahrip
edilmi
lerdir
ma-
den olu ilik
tir (Merra-
ku).
4
2
Enîsü’l-Mutrib, Nihayetü’l-Ereb, Endülüs Müslümanları Siyasî
Tarih
3
Hulelu’l-Mevşiyye
-38.
4
Enîsu’l-Mutribİstiksâ, Devletu’l-İslam fi’l-Endelüs, 320.
40 ▪ Adnan Adıgüzel
meler yaanmaya ba
kim VI. Alfonso, baken kuat-
5
en bu zafer, on-
mi
kadar
olarak n Kadi-
siyye ve Yermuk zaferlerine benzetilmi
tir. Uzun
ir a
niden topar-
n daya-
ma ve i tir.
Ancak bu durum sonucunda kilerinin eskisi gibi
devam tir.
- kimiyet kur-
5
-el-Kâmil, 8, 439, 445-Enîsu’l-Mutrib, 146; İstikkâ, Devle-
tu’t-TavâifYusuf Taşfin. 43.
-kileri ▪ 41
ehir-
B
layan sava
tir (Asbridge, 2014;
ula
a, hat-
ta yarilmemi
2015).
6
anan hadiseler-
itli ehirle-
rin ku adan ve denizden destek vermi ehirlerin
galine itirak etmi
manla iahitlik etmi
(Ro-
berts, 2015; Babel, 2021; Lewis, 2018).
kilerini bu
-
6
-
etmitir.
42 ▪ Adnan Adıgüzel
-
ler-
dir.
mi
mi
-
dair fetvalar verilmi itli devlet-
man
baitli vazifelerde istihdam edilmi-
Haldun, 1408).
7
Lombard, 1983).
kilerine Dair Bilgiler
ka bir ey kabul etmeyip, koyu bir taassupla ha-
tedir. Dozy, kendi dinda
tir. Bu
7
İslam ve Medeniyeti, 1, 256; Mez, Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti, 60-67, 115-
-
(648-923/1250-1517) Ehl-Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 9/1 (Ha-
ziran 2023), 102, 106, 111.
-kileri ▪ 43
mitir (Dozy, 1994).
-
bi-
am
in, ho
de
ddia etmi
ba
tir (Menocal, 2006).
ine Yahudilerin gerek Kuzey
tir
(Lewis, 2018). Lewi
t Ber-
tir (Lewis, 2003).
David Abulafia, Muvahhidlerin uzlaa sahip, ho
a et-
manca
44 ▪ Adnan Adıgüzel
bu anla
tir. 1182'de Ceneviz
ticaretinin %29'unu Muvahhidlerin liman
dinda
lemi
topluluklarla da ticari ve toplumsal ilikiler devam ettirilmi
n hareket eden bir Ceneviz gemisine binerek ba
lar getirdiklerini ifade etmi
gelen bu
ka ara
elirtmitir (Tez, 2014).
neminden iti
k yaamaya devam etmi
Yahudilere her zaman
mi
kileri
-i
-
-
-kileri ▪ 45
lar
ve ya
-
kurulmu
lerdir. Elde ettikleri her ba
-
- -
cilere kar
ler ve
cadele etmi
tirmi
kilerini de etkilemi
ve cemaatlerle birlikte ya
-
yava savun-
46 ▪ Adnan Adıgüzel
verilmi
-mele-
rin de etkisiyle-
bep olmu, hat-
rdusuna kar
3.
kileri adalet ve kar
hudiler ya
etmi
ehrini kurup (1062- ba
kente yerle
kurucusu Yusuf b. Tafin, Yahudilerin Merrake
iti. Onun bu kara-
-kileri ▪ 47
, karara
ti (. Kay-
naklarda bu bilgiler yer almakla birlikte, Merrake
ma
kent Merrake meleri
o
Yahudilerin Merra-
ke a
anaatin olu
. Yusuf b. Ta
ehir, mahalle ve sokaklarda komu olarak bir arada yaamakta ol-
d, 1987)
u-
-Venerei, 1981; -
geni le
nusu olmu
tir (el--.
olumsuz i
48 ▪ Adnan Adıgüzel
tur (Nuveyri, 2004). Bu
kilerine
itli ekillerde gelerek yaamaya ba
lar ya
tir (el-
lardan olu-
- olu
ri bulu
demir, 2013a).
bir ekilde devam
Ta
getirilen bu ki
lerdir.
ede Roberto
mu bir
dusuyla birlikte Muvahhidlere kar
hidlere kar kadar sava, Ta
ma-
-kileri ▪ 49
1928).
7. Muvahhidlerin Merrake kuehirde bulunan askerler ara-
mala-
ehre girdikleri bildi-
rilmiemesinden sonra Muvahhidler or-
itli cephelerde onlarla birlikte sava
2004).
-Mev
) ancak herhangi bir rakam
verilmemi
3.2.2. En
sertlemi -neredeyse ya
- abiliyor,
tirilmi
tirerek Yahudile
manlarla i ehirler
50 ▪ Adnan Adıgüzel
lar,
vb. konularda bilgi vermi
fethedilmi
mu
tan en iyi
etmimeye bala-
,
etmi
sokmu olabilir. Yusuf b. Ta
it, onl
meyen ve onlarla baa ba lerdir (Al-
atmaya devam etmitir. Fark-
ekilde bir arada ya
lam
ba
malarda ve
itli alanlarda istihdam edilmilerdir.
-
maya ba
-kileri ▪ 51
lar,
ine
ba
bir bir igale devam etmiti-
ne kullanmaya ba (
getirilmi te XI.
ve sava inin
tur (Almond, 2013).
ehirlerde Yahudiler
ya
ktedir. Onun valili-
, ortaya ko
(
ettitir (
.
mede,
52 ▪ Adnan Adıgüzel
sava
i
ma-
lerdir (Merraku
cunda, ba -eskiden
- H
geldiklerini savunmutur (Dozy, 1994).
biliyye,
8
mi
-
- lirtilen
anla dayma gere-
tir (Dozy, 1994).
8
Hulelü’l-Mevşiyye
Hulelü’l-Mevşiyye, 80.
-kileri ▪ 53
Bir ba
talebinde bulunmu
-
-Mev Peygamber-
anla iminden bahsetmemi
60/1165)
eserlerde belirtilmeyen, sadece
ifadeler olarak
kiilerdi. Normal artlarda ya
ifeden
fin
-Hatip, 1374; Dozy, 1994)
termi
iddia etmi
tehirlerinde ve
tirmitir (-
mu
katledip
54 ▪ Adnan Adıgüzel
tarih boyunca baka dinden olanlara ho
ta
fer
emperyalizminin de ba
an
olarak birlikte ya
ya İslam’a gir ya ülkeyi terk et ya da öl’ gibi anlamlara
ka deli-
tir.
mektup yazarak ehirlerini almas
talan etmimalara girmi, ehirleri ku ve niha-
- d Merrake
/vatanda
ilmesini teklif etmi ve bu teklif kabul edilerek uy-
--75;
i
ihanete bula
-kileri ▪ 55
-Hatib, 1374-75
anla
manlara
melerine neden olan ki
9
u Ca-
ndur-
ticilerin asayi
Ganiye gel-
mektedir. Bu liderlerin Muvahhidlere kar
kileri
4.1. Muvahhidler Devleti (1121-
10
kabilele-
tur. Ancak Muvahhidler bir aile/kabile hareketi ol-
9
Bu konuda daha geni Müslümanlarla Gayri Müslimlerin Birlikte Yaşama Tecrübesi-
126.
10
anan
geni -356.
56 ▪ Adnan Adıgüzel
kerek taraftar bulmu
lerdir.
Muvahhidle ,
-
di halifeliklerini ilan etmiler, devlet ba-
-
- layarak Kuzey Afrika ve
- lar-
-
devam ettirmilerdir.
(
aretlerdendir.
am tam olarak
ati tam
tur. An-
-kileri ▪ 57
cak normal
nel
amaya devam etmitir. Nitekim
a-
Eazzü mâ Yutlab
te ya
malara
tir
mu
zel; 2011).
kileriyle ilgili ula
1. Muvahhidler, Mur
vik
etmi
58 ▪ Adnan Adıgüzel
tirilmesi ve
laki ilere kar
ke kuda,
(1146-1147). Muvahhidler, yakla
ku
errakemesi de
mitir
But, 1997)
maya ba
(
ve siyasi olarak defalarca kar
gelmilerdir. Bu kar-
sinde gelimitir.
rake
disine bu toprakl ifade eden
rivayeti nakletmitir
,
tir. Daha sonr
. Benzer ifadeler Merraku
ehirlerinde ga
Eazzü mâ Yutlab
-kileri ▪ 59
yaamaya devam etmi
aama-
ve siyasi gerginliklerin hat safhada ol
kileri
daha
-
ba ama aama igal edilmitir
(1143) (-galler dola-
yaklansalar da i
ekilde
11
ve bu ayaklanma Normanlar
tir.
Katliamdan kurtulan bir grup Merrake
temi
tir (
.
12
(,
-, karadan ve da-
rak i
11
Nüzhetü’l-Müştâk, 1, 282, 283.
12
ehir.
60 ▪ Adnan Adıgüzel
dar olan
ve denizehirler Norman igalinden kur-
tiyanlar kendilerine tahsis tir (Merraku
.
ristiyan igali son bulmutur (10 Muharrem 555/21 Ocak 1160) (Merraku
-. Bu uy-
eklin-
ve Muvahhidlerin ho tur
(Abulafia, 2012).
iddia etmilerdir (Cohen, 2013; Lewis, 2018)
artlarda insani ilikilerini devam et-
tirmima-
lar devam etmian tabip, m
.
an bir toplum haline gelmieklinde bilgi vermitir (
2004). 1306-
parak benzer ifadeyi kullanarak, -
-
tir (
vah
l
-kileri ▪ 61
olarak da de-
a-
anan
olaylardan da anla
gal-
tir.
Merraku.
ka bir ehre, daha sonra da Fas
lerdir (Meral, 2017). Bu bil-
62 ▪ Adnan Adıgüzel
ka bir ehre yerlemilerdir
(.
- manlarla i
k,
manla i
hale edilmemi
yatmitir (
kim Merrake
yerletir (2005; Abula-
fia, 2012)
Meral
Delâletu’l-Hâirîn
ini dile getirmitir (.
nin bir ba
-kileri ▪ 63
tir.
-
getirilmitir (Merraku ve
ce hafifletilmi
Merraku
.
mesi Muvahhidlerin en kuv-
Merraku-
rerek-
ya
mitir (Merraku. Burada
ur.
tir. O,
Merraku
64 ▪ Adnan Adıgüzel
Merraku
tir (t, 2000).
olan el-tir (. Bu verilerden
de anla
8) (- -
-
-Hasan ed-
-
ehir
arada ya
gal edilmitir. Bu i
mesinde k ile i
yhine
k ile iin ba
luk ve gerilim sebebi olmutur (
-.
de
Onlar be ti-
-kileri ▪ 65
rilmeden) iyi bir
gelmi
kendi lerdir (
---
mu.
birlikleriydi (Kalka-
tir ( 2008). Muvahhidler ha-
-
(. Bu
.
12. Muvah
) denilen bir sahil
( ehrin bir
. Bu
olan zengin ve mamur bir ehirdi (
ehrinde binlerce Yahudi ya-.
Kaynaklarda
66 ▪ Adnan Adıgüzel
tilmitir.
- hangi
-- tabi o
manlarla i gale tevik
rinin sertlik ve hoe-
kileri devam
etmi
etmitir (1127).
-
ba
tirilmeden o kadar
tenmeyen sertlik ve ho
Her
amaya devam etmi
kileri maddeler halinde
enebilir:
-kileri ▪ 67
1.
ba
de kalan
2.
miyet
itli ekilde destek
mu
igal edilmi
kar
3. ehir-
vik
iddetlendirmitir.
4.
kilerini olumsuz
tir.
5. layan (1096) ve
derinden etkilemi
ehrin tahrip edilmesi
sebep olmutur.
6. ta
68 ▪ Adnan Adıgüzel
u ehirlerda-
tur.
7. - a-
-
uygulamaya devam etmi
vur-
tur.
8. Olaylara genel olarak ve geni
yaananlar bile kar
9.
ho
maya devam etmitir.
10.
amaya devam etmi
anamaz hale ge-
gayrimamaya devam etmilerdir.
-kileri ▪ 69
Abulafia, D. (2012). Büyük deniz, Akdeniz’de insanlık tarihi
Mağrib medeniyetinin zirvesi muvahhidler kuruluş dönemi. Ara
u. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -,
XVI(51), 115-132.
İslâmî İlimler Dergisi, VII(1), 49-67.
EKEV Akademi Dergisi, XVII(55), 1-20.
Mağrib medeniyetnin zirvesi muvahhidler Halife Yakup Mansur Dönemi. Ara
ma Yay.
--
Bilimname: Düşünce Platformu, 2015(2), 33-60.
Asos Journal: The Journal of Academic Social Science,
IV(30), 109-126.
- Muvahhidler ilikileri. Türk-İslam Medeniye-
ti Akademik Araştırmalar Dergisi, XIII(25), 57-73.
(41-132/661-750).
İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, XVII(34), 329-351.
Yusuf b. Taşfin
Almond, I. (2013). İki din tek bayrak, Avrupa'nın savaş meydanlarında Müslüman-Hıristiyan ittifakları
- ). El-Muğrib fî Hule’l-Mağrib
-
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,
104 (Aralık 2022), 399-414. DOI: https://doi.org/10.34189/hbv.104.022.
Asbridge, T. (2014). Haçlı Seferleri
Bebel, A. (2021). Hz. Muhammed ve Arap-İslam kültürü dönemi
Yay.
Bel, A. (1981). el-Firâku’l-İslamiyye fî şimâli’l-İfrîkî mine’l-fethi’l-Arabî hatta’l-yevm
--
Futûhu’l-buldân
Be el-Yahûd fi’l-Mağribi’l-Arabî (642-
Studies.
Beyzak, E. B. e-S. (1928). Kitabu ahbâri’l-Mehdi b. Tûmert ve ibtidâi Devleti’l-Muvahhidîn [Yay. L. Pro-
But-K. (1997). Mebâhisu fi’t-târîhi’l-ictimâî li’l-Mağrib ve’l-Endelus hilâli asrı’l-Murâbitîn. Bey-
-
Yusuf Taşfin
70 ▪ Adnan Adıgüzel
Colin, G. S. (1957). Masmûde-356).
Cohen, M. R. (2013). Haç ve hilal altında Ortaçağda Yahudiler
İbn Meymûn-197.
Dozy, R. (1994). el-Müslimûne fi’l-Endelüs ---
l-Kitab.
Kitâbu’l-Harac [Yay. K. M. el-
ed- -- - - -fethi
-Mecelletu’d-Dirâsâti’t-Târîhiyyeti ve’l-Hadâriyye, 5(16), 164-165.
el- Kitâbu’l-mesâlik ve’l-memâlik [Thk. A.P. Van Leeuwen ve A. Ferre]. Beyrut:
--
el- el-Yahûd fi’d-Devleti’l-Arabiyyeti’l-İslamiyye fi’l-Endelus (92-897/711-1492).
Gazze: Matbaatu Mektebetu -Erkam.
el-El-Muğrib fî hule’l-Mağrib-
el- Cezvetü’l-muktebes fî zikri men Halle mine’l-a’lâmi medîneti Fe’s. Rabat:
-
-923/1250-1517) Ehl-Yakın
Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 9(1), 101-118.
Erkal, M. (1993). Cizye. DİA-45.
Garudy, R. (2014). Endülüs’te İslam Düşüncenin Başkenti Kurtuba
Yay.
Hamdi, A. M. H. (1997). et-Tarihu’s-Siyasî ve’l-Hadarî li’l-Mağrib ve’l-Endelus fî Asri’l-Murabitîn.
--
el-Mağrib abre’t-tarîh--Re-
Selâsu resâili Endelüsiyye fî âdâbi’l-hisbeti ve’l-muhtesib [Yay. L. Proven-
Kitâbu’t-tibyân-
- el-Kâmil fi’t-tarîh [Yay. M. Y. Ed- --
-el-Enîsü’l-mutrib bi ravdi’l-kırtas fî ahbâri mulûkü’l-Mağrib târihu medinetü
Fâs-Mansur.
Tarihu İbn Haldun -Fikr.
-Hatip, L. (1374). el-İhâta fî ahbâri Gırnata -
--75). el-ihâta fî ahbâri’l-Gırnâta --
ari, M. (1985). el-beyânu’l-Muğrib fî ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib kısmu’l-Muvahhidîn
el-Beyânu’l-Muğrib fî ahbâri’l-Endelus ve’l-Mağrib
-
d. (1987). Fetâvâ ibn Rüşd [Thk. E. B. T. et---
-kileri ▪ 71
-el-Mağrib abre’t-tarîh-
Kitabu nüzhetu’l-müştâk fî ihtrâki’l-âfâk. Kahire.
7). E‘azzu mâ yutlab, n -Seka-
Cezairiyye.
el-mennu bi’l-imameti ale’l-mustadafîne bien caalehumu’llahu eim-
meten ve caalehumu’l-vârisîn [Yay. A. et---
en-nucûmu’z-zâhire fî mulûki Mısr ve’l-Kâhire-
-
Fetih’ten Murâbıtlar dönemine kadar Endülüs’te Yahudiler (711-
i.
(2006). Müslüman ve öteki - tarihsel perspektiften bakış ]. Marife, 6(3),
283-312.
Devletü’l-islam fi’l-Endelüs, asru’l-murabitîn ve’l-muvahhidîn, fi’l Mağrib ve’l-
Endelüs.
Devletu’l-İslam fi’l-Endelüs el-asru’l-evvel.
Devletu’l-İslam fi’l-Endelus kısmu’s-sânî, devletu’t-tavâif münzü kıyâmihâ hattâ’l-
fethi’l-murâbitîn. -Hanci.
Devletu’t-tavâif-
Müslümanların Rönesans’a katkıları
Kalka-1922). Subhu’l-a’şâ fî kitâbeti’l-inşâ-
Ehlü’z-zimme fî Mısr el-usûri’l-vustâ-
-V. C. (2005). İhbâru’l-ulemâi bi ahbâri’l-hukemâi -
-
Lewis, B. (2003). Tarihte Araplar
Lewis, B. (2018). İslam dünyasında Yahudiler
Lombard, M. (1983). İlk zafer yıllarında İslam
Maalouf, A. (2000). Ölümcül kimlikler
M. (1968). Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb
Maverdi, E. H. (1976). el-Ahkâmu’s-sultâniyye
Muvatta riyat.
Menocal, M. R. (2006). Dünyanın incisi Endülüs modeli
Meral, Y. (2017). Yahudi düşüncesinde İslam algısı İbn Meymûn (Maimonides) örneği. Ankara: Ankara
Merraku63). Mu’cib fî telhîsi ahbari’l-Mağrib [Yay. M. S. el-Aryan, M. A. el-
--
Mez, A. (2013). Onuncu yüzyılda İslam medeniyeti (İslam’ın Rönesans’ı)
). el-Hulelü'l-Mevşiyye fî zikri'l-ahbâri'l-Merrâküşiyye. haz. S. Zekkar - A. Ze-
-Re-
72 ▪ Adnan Adıgüzel
Miquel, A. (1991). İslam ve medeniyeti-Doğuştan günümüze- e]. Ankara: Bir-
le
Kitabu istiksâ li-ahbâri’l-Mağribi’l-Aksâ
-Kitab.
el-Hayâtu’l-ictimâiyye fi’l-garbi’l-İslâmî fî Ahdi’l-Muvahhidîn ans Tezi].
Nihayetü’l-ereb fî funûni’l-edeb --
Eski dünya seyahatnamesi
DİA, 13, 418-427.
mir, M. (2013a). Endülüs Müslümanları kültür medeniyet. Ankara: TDV Yay.
Endülüs Müslümanları siyasi tarih. Ankara: TDV Yay.
Zellâka Savaşı-223.
DİA
Roberts, J. M. (2015). Avrupa tarihi
Runciman, S. (2019). Haçlı Seferleri tarihi
Endülüs’te Müslüman Hıristiyan ilişkileri Reconquista.
et-el-Vasît fi’t-târîhi’d-devlî li’l-Mağrib-
Tez, Z. (2014). İslam’ın batı cephesi Mağrib, Endülüs, Sicilya, Mısır.
Rıhletu’t-Tîcâcânî fi’l-bilâdi vet-Tûnusiyye ve’l-Katari’l-Tırablûsî
(706-708) [Yay--Resmiyye.
el-Venere el-Mi’yâru’l-Mağrib el-câmiu’l-Muğrib an fetâvâ ehli’l-İfrîkiyye ve’l-
Endelüs ve’l-Mağrib --
DİA, 44, 434-438.
Elf sene min hayâti’l-Yahûd bi’l-Mağrib -
ARSLAN
ORCID: 0000-0001-5392-2162 | E-Mail: sevima@ogu.edu.tr
Eski
Eski
Giri
tirme
-
umla evrensel
ta eit ve karde
r.
lmi
hakikate
ulaşmada özel kabiliyet fikrini ve bunun ortaya çıkartabileceği sınıfsallığı reddeder: Teorik
olarak herkesin Allah’a ulaşma imkânı eşittir. Yükümlülükler bu anlayışa göre eşit olarak
belirlenmiştir. Kadın-erkek, zengin-fakir, okumuş-cahil… bütün farklar insan olma vasfın-
74 ▪ Sevim Arslan
da ortadan kalkar. Bu eşitliği teolojik olarak temellendirebilecek tek din, İslâm’dır. Bunu
, ak gibi
ayrılık
felsefesi, siyaset, savaş, çatışma ve kavga üretmeyi reddeder. Esas olan insan olma pay-
Ben güzel
ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim
te bu
noktada tasavvuf, hedef ed
lebilir (Demirli, 2016).
-
Bu noktada tasavvufun öteki anla-
bir ileti
▪ 75
-
-Sen bizim Rab-
bimizsin
ca yaklaa-
üns Yaratılış
itibariyle cana yakın, uyumlu ve sosyal bir varlık olmasıdır-
-
Âdemi bu aynanın cilası ve sûretinin
rûhu .
kevn- i câmi’
-
-Ara -
yel olarak bulunur.
-
eytan
-kuvve kendinde bulundurur.
-tlere
-
san olabilmek, hak edilmesi gereken bir mertebedir.
76 ▪ Sevim Arslan
Biz insanoğullarını şereflendirdik-i ke-
Biz insanı en güzel surette yarattık-i kerimesinden hareketle O, en
Her şeyi insanın hizmetine verdik
, 2006) demek su-
Bilemedün sen seni sadefde ne gevhersin
a geli
ba
Bu cihâna gelmedin ma‘şûkıla bir idüm
Kul huva’llâh sıfatlu bir bî-nişân nûr idüm:
Ol dem ki dirligidi Hak ile birligidi
Ol pâyânsuz devirde ne Mûsî ne Tûr idüm
Yir gök yaradılmadan kâlû belâ dinmedin
Levh-kâlem çalınmadan mi’râc’a kâdir idüm
-
tir.
Rabbin, bütün insanlar tarafından Rab olarak tanınması
olup dinin başladığı andır. Bu tasdik hem Rabbi hem de bütün evrenselliği içerisinde insanı
tasdiktir ka bir deyi-
Sır gözü ile gönül gözü ile mü'mine de kafire de bir bak; Hiçbirinde
Yâ Rab sesinden Yâ Hay sedâsından başka bir şey yoktur” (Can, 1995) eklindeki bey-
de
▪ 77
- Cümle âlem bir bütündür
Yitmiş iki millete birligile bakmayan / Şer'ile evliyâsa hakîkatde ‘âsîdür
tirici ve ho
mektedir.
Havva, Âdem’i şeytanla iş birliği yaparak kandırmıştır. Dolayısıyla Allah’a kavuşmanın yo-
lu Havva’yı temsil eden kadınlardan ve onlarla ilgili her türlü hazlardan yüz çevirmektir.
- madde kar
sizle tir (Demirli,
ka dinleri b tir.
vurmu
n evrensel bir
-
1998).
Kendisi bu mertebeye atfen
Bütün sûretleri kabul edecek bir hale geldi kalbim benim
Ceylanların otlağına döndü, rahiplerin mânâstırına
Putların tapınağına, hacıların Kâbe’sine döndü kalbim
Tevrat’ın kutsal levhalarına, mukaddes Kur’an sayfalarına
78 ▪ Sevim Arslan
Siz de içinizdeki İsa’yı diriltin.” diyerek
Çünkü İsa’yı diriltmeleri de-
mek, İslâm dan başka bir şey değildir
rultuda
Hakk bir gönül verdi bana, Ha demeden hayrân olur
Bir dem gelir şâdân olur, Bir dem gelir giryân olur
Bir dem gelir İsa gibi
Ölmüşleri diri kılar
Bir dem girer kibr evine
Fir'avn ile Haman olur
Bir dem varır mescitlere
Yüz sürer orda yerlere
Bir dem varır deyre girer
İncil okur rühban olur
1105/1694) de
Bu cihânın halkına bir yolum uğrar benim,
Cemedip bunca kumaşı bir bedestân olurum
Gâh Nasârâ, gâh Yahudî, gâhî Tersâ, gâh Mecûs,
Gâhi Şîa, gâh olur Sünnî-Müselmân olurum (Mısrî, 2013).
Beyitlerden anla
er-
rak anla-
Baka bir deyi
ve herkesle iletiim kurabilmi-
her şerîatin, dış varlığı olmasa bile farkına varılmayan bir yönden, gerçekte Hz. Muham-
med’in şerîati olduğunu
▪ 79
Canım tenimde oldukça Kur’ân’ın kölesiyim. Ben Allah’ın seçkin pey-
gamberi Muhammed’in yolunun toprağıyım. Her kim bundan başka benden bir söz nakle-
derse, ondan şikâyetçi olurum ve o sözden de üzüntü duyarım.
ka bir Pergel gibiyim; bir ayağımla şeriat üstünde
sağlamca durduğum hâlde öbür ayağımla yetmiş iki milleti dolaşıyorum." (
1997) Gönüllerde yir eylemek Muhammed'e gelmiş du-
rur, Mustafâ'ya ümmet olan Tamu'da karâr eylemez
belirtmi
iki tarafa da tokat atabilirsiniz eklinde bir ho
ice i
-
bir mektup yazarak, kendisini Hristiyanlara kar
“Kâfirler arasında ikamet etme, hicret et, onlar arasında ikamet etmek İslâm’ı aşağıla-
mak, küfrü yüceltmek olur. Oysa Allah cihadı İslâm’ı yüceltmek için farz kılmıştır. Arala-
rında ikamet etmeme imkânına sahip olduğu halde kâfirler arasında oturan bir kimsenin
İslâm’dan nasibi yoktur. Kur’an’ın ve hadisin hükmü budur… Mü’minler tek bir vücut ol-
malı, Müslümanlar arasında tam bir eşitlik olmalı.” (Balivet, 2000; Bolat, 2014).
te olursa ol-
atabilen ve ho
ve ruhundan tir. Arifler, ki
duymu
“Musa kıyamete kadar vardır. Nuru hep o nurdur, başka nur değil… değişen yalnız
kandildir. Bu kandille fitil başka, fakat nuru başka nur değil, hep o âlemden.”
1990), “ Her peygamberin, her velînin bir mesleği vardır. Fakat değil mi ki hepsi halkı
Hakk’a ulaştırıyor?” aret etmitir.
80 ▪ Sevim Arslan
ekil-
ibadet etme
ba
hakikatin bütünü ile barışmasına zemin hazırlamaktır
papazlarla ileti
emelerinin zeminini olu
. Zira onlara haki
le
metli, ku
lunabilir? Bu noktada ariflere
insanı ve varlığı anlamak ve onlarla sağlıklı iletişim kurabilmenin yolu, kendilerin-
deki onları algılayan nefsi, anlamaktan ve tezkiye etmekten geçmektedir.
tirmeye ve huzura davetleri
anla n
mayan, birle
yakla
Gel, gel, daha yakın gel, bu yol vuruculuk ne zamânâ kadar sürüp gidecek?
Mademki sen, bensin, ben de senim. Artık bu senlik ve benlik nedir?
Biz Hakk'ın nuruyuz, Hakk'ın aynasıyız.
▪ 81
Şu halde kendi kendimizle, birbirimizle ne diye çekişip duruyoruz?
Bir aydınlık, bir aydınlıktan neden böyle kaçıyor?
Biz hepimiz, tek bir vücud halinde, olgun bir insanın varlığında toplanmış gibiyiz. Fa-
kat neden böyle şaşıyız?
Aynı vücudun birer uzvu olduğumuz halde neden zenginler, yoksulları böyle hor görür-
ler? Aynı vücutta bulunan sağ el, ne diye kendi sol elini hor görür?
Her ikisi de mademki senin elindir, aynı tende uğurlu ne demek, uğursuz.
Biz hepimiz, bütün insanlar hakîkatta tek bir cevheriz.
Aklımız da bir, başımız da bir. Fakat kambur felek yüzünden biri, iki görür olmuşuz.
Haydi, şu benlikten kurtul, herkesle anlaş, herkesle hoş geçin.
Sen kendinde kaldıkça, bir habbesin, bir zerresin, fakat herkesle birleştin, kaynaştın mı,
bir ummansın, bir madensin!
u ekilde mad-
deleyebiliriz:
1. Senlik-benlik davası güdüp benlikten kurtulamamak,
2. Kendimizle ve birbirimizle çatışma halinde olmak,
3. Gerçeği algılayamayıp şaşı olmak, biri iki görmek: Sağlıklı olmayan bakış açısı,
4. Umman’a (Tevhide, bütüne) katılamamak, katre olarak kalmak/kendine yabancı-
laşmak.
rin ba -
Arındırmak-temizlemek, büyütmek ve geliştirmek”tir
Mecel-
leDef’i- mefsedet celb-i menfaatten evlâdıra paraleldir. Nefs faresinin
a
82 ▪ Sevim Arslan
larda bulunsa da ruhsuz
e kiiyi kur-
Geçürmez sini taşragı ta‘ âtün
Arı olmazısa gizlü sıfâtun
Çü bâtın evlerini ugrı aldı
Zâhırdagı ‘amel taşrada kaldı
Bu illete müptelâ olan kimse, her ne kadar kendisini mütevâzı gibi gösterse de sen onu,
altında necaset olan bir su (gibi) bil! Denemek kastıyla onu bir karıştıracak olsan su hemen
bulanır, pislik rengini alır
Bir ba dola, karde
maya balarlar.
İstekler, uyumuş köpeklere benzer. Onlardaki hayır ve şer gizlidir.
Kudretleri olmadığı için bunlar, yerde uzanmış odun parçaları gibi yatıp kalmışlardır.
Fakat aralarına pis bir şey atıldı mı adeta köpeklere hırs surunu üfürürsün.
O sokakta bir eşek düşüp öldü mü; uyuyan yüzlerce köpek uyanır…
Gayb gizliliğine gitmiş olan hırslar, yenlerinden yakalarından baş çıkarır, hücuma ko-
yulurlar. Her köpeğin her bir kılı diş kesilir; hile için kuyruk sallamaya başlar… Bunun gibi
yüzlerce köpek de insan bedeninde uyumuştur. Bir av olmadığı için onlar, adeta gizlenmiş-
lerdir (Yani dıştan pek fark edilmez, görülmezler.)”
tan gelen bu hususi-
Nefsin üzerinde yaratıldığı her nitelik ne mücâhede ne de riyâzet vasıtasıyla yok edi-
lebilir. Bunların sadece kullanım yeri değiştirilir. Böylelikle onlara verilen kınama ve övgü
hükümleriyle, (onlardan söz eden) dil değişir… Allah için öfkelenirse övülür; …Cahiliye ha-
▪ 83
masetiyle kızar, cömert olması gereken yerde cimrilik yaparsa hem Hak hem de halk tara-
fından kınanır-
mek-
ehvetten olu
eh-
vet ise iffet olarak is
bir ki
rar. Baka bir deyi
i,
Muhaldür akil olmaklık bahilden
Ne kimse alkış ider ana dilden
Sana akil dime seni unutdun
Ne dise kin ü gıybet anı dutdun
Nefs, geli
memi ilkel, ham haline nefs-
Nefs mutlak anlamda kötü görülmemiştir.
Zira nefs-i emmâre, hayvanî içgüdülere sahip yönümüzdür. İnsanın yaşaması için bu hay-
vanî güçlere ihtiyacı vardır.
, tekerlek, akslar, gi
olursa araba hedefine varamaz. İşte o yapının önemli unsuru olan atlar, bizdeki hayvanî
güçleri temsil eder. Eğer atlar yeterli şekilde beslenemezse zayıf düşer amaca hizmet ede-
mez. Çok yiyip semirirse de sürücü atlar üzerindeki tahakkümünü kaybedebilir. Artık atlar
hedefe değil, kendi heves ve arzusuna göre çayırlara gider
rini
Bir gökdelen hayal edin. En üst katı adeta bulutlar içinde kaybolmuş, karanlık gecede
tüm ihtişamı ile karşımızda duruyor. Bu binanın içine girdiğimizde çok şaşırtıcı bir durum-
84 ▪ Sevim Arslan
la karşılaşıyoruz. Her katta tıpatıp bir benzerimiz var ve bizi fark etmeden elindeki meşgu-
liyetini sürdürüyor. En alttaki bodrum katında karanlık bir “diskoteğe” giriyoruz.
Rengârenk fırıldak ışıklar, dumanlı bir hava. Neredeyse göz gözü görmüyor… Kulakları pat-
latan bir müzik ve kafası bulanık, hayalet gibi insancıklar. “Bizimki” bunların arasında
pistte dans ediyor! Bir üst katta Las Vegas benzeri bir kumarhane. Yüzünde sahte bir gü-
lümseme, yarı çıplak bir hanımefendi bizi buyur ediyor. Yine karanlık bir ortam. İnsancık-
lar gözleri dönmüş bir hâlde oyun makinalarının önünde ümitle uğraşıp duruyorlar. Bi-
zimki yine orada rulet masasının önüne geçmiş, zar atıyor. Yüzünde can çekişir gibi bir
ifade var. Hayretle bakıp “Bu ben miyim?” diyoruz. Alt katlardaki kasvet bizi bunalttığı
için üst katlara çıkıyoruz. Buraları sanki daha aydınlık. Bir katta “bizimki” borsacı olmuş,
hisse senetlerinin hesabını yapıyor. Bir diğerinde pragmatik bir politikacı, etrafına toplan-
mış insanlara vaadler sunuyor. Başka bir katta da güzellik salonuna gitmiş, bizi fark etme-
den yüzünü gerdiriyor ve saçlarını boyatıyor... Bir başka katta aile babası eşi ve çocuklarıy-
la ilgileniyor. Yukarı katlara çıktıkça garip bir aydınlık ortalığı kaplıyor. Bodrum kat ile
arasında öyle bir tezat var ki, inanılacak gibi değil. Bu aydınlık katlarda “Bizimki” sabırla
insanlara tahammül ediyor; bazen bir hastaya bakıyor, bazen bir yetimin başını okşuyor.
Bulutlar arasındaki katlarda, kendini ibâdete vermiş, başı secdede dua ediyor. Bulut sınırı-
nı geçtiğimizde muhteşem bir mehtabın ışığı gözümüzü alıyor. “Bizimki” o anlatılmaz ışı-
ğın içerisinde ışıktan bir insana dönüşmüş bir halde bizlere gülümsüyor. İçimize bir
selâmet, barış, huzur, güven çöküyor. Yaşlı gözlerle ona yönelip onu kucaklamak istiyoruz.
Kendimizi alamayıp soruyoruz: “Peki daha önceleri neredeydin?” Bunun üzerine hafifçe
gülümsüyor ve “Ben zaten hep seninleydim.” (Merter, 2013).
Gölge varlıklar” diye
isimlendirdiği nefsin bu yönü, üst katların aydınlatıcı ışığını göremediği için ne kendileri-
nin ne de dışardaki nesnelerin hakîkatini anlayabilmektedir (Merter, 2013).
ni belirtir - Kar
leklinde devam eden yukardaki
azalır, özgürlük artar, duyular, duygular, zaman ve mekân
farklı bir boyutta yaşanır (Merter, 2013).
▪ 85
katlar ise insan nefsinin
letâfet kazandığı, giderek maddeden nûra doğru tekâmül ettiği katlardır. O katlarda, alt
katlara özgü korku, kaygı ve hüzün yaşanmaz ik
konumunda olan mertebe mutmainne mertebesidir. Bu mertebenin a
r. Zira mutmainneye ulamak; içsel çatışmalardan, dünyevî bağ-
lanmalardan ve sahip olma eğilimlerinden kurtulmak, hayatın ve var oluşun görünmez
ritmine yaklaşmak demektir (Sayar, 2000).
diyebilmekte-
Yaratılanı severiz Yaratandan ötürü.
ki-
şinin bilinci gelişmeden o bilince uygun olan fenomenleri (algılanan ve yaşanan dünya)
algılayamayacağını Her bilinç kendi-
ne özgü bir niyet geliştirir ve bu niyet, o bilincin neyi algılayıp nasıl anlamlandıracağını
etkiler
nin geli
bihiyle
Her bir insanın hareketi, dünyayı ve insanları görüşü, kendi bulunduğu mertebe ve
makâma göredir. Herkes, âleme kendi görüş dairesinden bakar. Mavi cam, güneşi mavi gös-
terir; kızıl cam kızıl. Camlar, renkten kurtulunca güneş o zaman beyaz görünür. Renksizlik
rengi olan beyaz, bütün renklerin aslı ve hakîkati olduğundan (diğer renklerden) daha doğ-
ru gösterir, hepsinin de başı ve rehberidir.”
Burada camlar, kiinin
memi kii-
-
Kahr u lutfı şey’-i vâhid bilmeyen çekti azâb
Ol azâbdan kurtulup sultân olan anlar bizi
86 ▪ Sevim Arslan
-
erlisi de iyisi de bir olur
ka bir beytinde :
Ben sanırdım âlem içre bana hiç yâr kalmadı,
Ben beni terk eylerim bildim ki ağyâr kalmadı.
Cümle eşyâda görürdüm hâr var gülzâr yok,
Hep gülistân oldu ‘âlem şimdi hiç hâr kalmadı
te o zaman kii,
Eşyânın görün-
düğü gibi olmadığına-mana paradoksunun
hilesine kar
layan
yakla
lun bai-
bir etkendir. Nefsin tezkiye edilmesiyle insan
Allah’a, yani, hakîkate ve kemale ulaşabilmekte-
dir mekte-
insanı zenginleştirmekte ve başka aynada kendini görmesine imkân sağ-
lamaktadır
kendiyle sevgi ve hasretle kucakla
mu
Hep gülistân oldu, ‘âlem şimdi hiç
hâr kalmadı.
▪ 87
olursak
1.
olu
gelmitir. Bir baka deyitur.
2. Her insan ahsen-
3. tir.
4. Allah herkese
onlarla beraberdir.
5.
6.
7. ir nokta-
8.
9.
arkada
Bu ortak paydalar, “Cümle varlık bir bütündür.”
imine nispetle olu
katrenin, zamanla buharla
arda da sava
te o zaman senlik-ey d
olur.
88 ▪ Sevim Arslan
tan sona bu mertebelere
ula
“öteki” tek taraflı bir tutum değildir. Arifler, genel anlamda bata
-
Hristiyanlara kar
Afifi, E. A. (1998). Muhyiddin İbnu’l-Arabî’nin tasavvuf felsefesi
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,
104 (Aralık 2022), 399-414. DOI: https://doi.org/10.34189/hbv.104.022.
Balivet, M. (2000). Şeyh Bedreddin, tasavvuf ve isyan
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi,
37.
Mevlânâ, hayatı, şahsiyeti, Fikirleri
Konularına göre mesnevî tercümesi I-III
0). Mevlânâ üzerine bazı notlar
Savaşçı
Demirli, E. (2006). İngiliz oryantalizmi ve tasavvuf
iler ve konu
Derin, S. (2006). İngiliz oryantalizmi ve tasavvuf
el-İbnü’l Arabî sözlüğü
Emre, Y. (1991). Divan
Emre, Y. (2014). Dîvân-ı ilâhiyât
Emre, Y. (2017). Risâletü’n-nushiyye, öğüt kitabı (E. Boz, Haz.). Ankara: Gazi Kitabevi.
Frager, R. (2014). Kalp, nefs ve ruh
Mevlânâ Celaleddin
Mizanü’l-amel
▪ 89
i. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 12.
Bir evrensel projemiz var mı?.
Arzuların tercümanı
Fütûhât-ı Mekkiyye Cilt 4
Fusûsu’l-Hikem
Fütûhât-ı Mekkiyye, nefs terbiyesinin esasları
Ben, öteki ve ötesi.
Anadolu’nun ruhunbul: Sufi Kitap.
Mevlânâ’ya göre manevi gelişim
Fusûsu’l-hikem ve Mesnevî’de insan-ı kâmil.
el-Muvatta
Merter, M. (2013). Dokuz yüz katlı insan
Divân-Kebir’den seçmeler
Rubailer
Mesnevî
Dîvân-ı Kebîr I-VII
-Dîvân-ı ilâhiyât
- el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’an (S.A. ed- -
Sayar, K. (2000). Sufi Psikolojisi
Yunus Emre divânı ve risâletü’n -nushiyye.
-i elest. Diyanet İslâm Ansiklopedisi
Avrupa İslâm Üniversitesi İslâm Araştırmaları 1(1).
KLARIMIZIN
ORCID: 0000-0001-8573-4828 | E-Mail: namikkemal.okumus@ogu.edu.tr
Eski
Eski
Giri
li bir husustur. Ki
namzet olan be
me ve ara
yaratıcı fikrine
ula
luk
layarak kavrayabi
din, bu tespiti yapacak derecede normal
aret etmektedir. Bu zorunlu ve de kinin bizleri
besleyen sualleri ise, varlığın bizim dışımızda yaratılıp tanzim edilmesi bize ne söyle-
92 ▪ Kemal Okumu
mektedir? layan kiiler,
rabilen be lik ile
a-
vahyin be
mel ilke, ya
sunun ya
te, istenilen dindar-
tespitine
Gelinen bu a
lahazalar ▪ 93
i,
m,
an bir dizi bile
1
sustur.
-
ey
e bir irade tara-
edilen bir de
2
1
Geli
Çağımızın Kur’an Bilgisi, I-
391-400.
2
rekli bir
kabul a
Yeni Dini Hareketler Ansiklopedisi,
tanbul, 2020, ss. 11-15.
94 ▪ Kemal Okumu
en ve geli
hem de netice de bir sonucu deruhte etmesi beklenir. Bunun baa-
Ya
besle-
en ve gelimeyen
3
kapsayacak tarzda mutlak surette tevhit, adalet, eitlik, hak/ha
temel ilkeler en ve
unu merkeze taisel ve toplum-
tur.
lan be
3
e, gelinen bu aama ile ona geli
Kur’ân’da Ahlâk-Hukuk İlişkisi,
99-110.
lahazalar ▪ 95
4
aret
ba
5
meyecek tarzda beerin geli
da evrensel bir dinsel ya
i
kii kurum ve kurulula-
e-
kilde anlayabiliriz.
4
Onun bu sunumunu kavrama siz olan bir
deyi
Kur’an-ı Kerim Sureleri ve Faziletleri,
2007, ss. 11-80.
5
Bahsedilen geli
olarak bahsedilmes
96 ▪ Kemal Okumu
ama
ik ya-
if
mekte ve sosyolojisi olmayan dinin de ya-
kusuzdur.
6
Benzer atan din olgusunun onun
sun fark etmeyecek -
ama
banmelidir.
din olgusunun; psikoloji, sosyoloji, ontoloji ve epistemolojiyi dikkate alan bir tarih
hedeflere ula
i
te
umlarla ilan ili
--
gerçek din olgu-
su ile sanal din gul etmektedir.
7
6
sorunu dahi te
Müslümanların
Birlik ve Bütünlüğünün Önündeki En Büyük Engel Dini Grupçuluk, -50.
7
Bahs belleyen kesimlerde de
lahazalar ▪ 97
ti-
ayan insa-
eyen dinlerin ancak kurgusal, be
me ihtimaline
kar
atan
ilimlerin bu
anabilir formu-
8
in psikolojisi i
abilmek engel gi
9
da literal kurallarla i
i sevi-
Kuvvetler Ayrılığı Olmayınca/Otoriter Demokrasi:
1946-1960, -432.
8
den ona itiraz edenleri de reddetmesine vesile olmu gibidir. Ancak, din olgusu-
eklinde oluan bir yakla
telakkileri inceleyip ele Seküler Aklın
Haritası/Modernitenin Tanrısız Ütopya Arayışı, -70.
9
İnanç Psikolojisine Giriş, -22.
98 ▪ Kemal Okumu
a ya
manla uyu
c
ekilde, dinin ilk temsilcileri-
tirmesi ne anama gelmekted
a-
mesi, Balkanl
de ya
10
lerimizdendir. Bahsedi-
i
le
10
hatta Banglade inden giden milletlerin
er
konumda muhatap olan kii ve kesimler, ana ilkeler pe
im ve geliimleri
hayata taMüslüman
Site/Toplumsal ve Siyasi Hayat/La Cite’ Musulmane (Vie Sociale et Politique)
-96.
lahazalar ▪ 99
ki din denilince onu hayata ta
11
Bu kaza-
bir ifadeyle, din denilen olu
getiren adaletin temini
a
Dindarlama denilen
sistem ve hak-
ve
12
itlik kurgusundan haberdar olamaya-
an ey ise, bunun
11
inen de kabullerini hakikat unsuruyla
ar
bu kabullerini devreye alan eserTürkiye’yi Kemiren İhanet/Allah İle Aldatmak, Ye-
-22; İnsanlığı Kemiren İhanet/ Dincilik/Zulümleriyle Dini Kirletenle-
rin Tarihleri, -22.
12
Bahsedilen yaklaekilde anlafetme
rikler ba
gereklidir. Gelinen bu a
ma, a
Goldziher, İslâm’da Fıkıh ve Akaid/Le Dogme Et La Loi De L’Islam,
ss. 89-154.
100 ▪ Kemal Okumu
Ya
farklı platformlardaki uygulama
biçimleri, hemen her aine
, onun yeknesak bir
kiilik olu
13
Gelinen bu aama-
dahi yaanabilir
imin
li
ke
ku-
mesi gere-
aza-
Din, neden ahlâkî
arınma ve olgunluk sağlamadı?”
13
lele
İman ve Özgürlük, -
133; Nasr Hamid Ebu Zeyd, Kadın Söylemine Dair Korku Çemberleri/Kriz Söyleminde Kadın/Eleştirel Bir Okuma,
-104.
lahazalar ▪ 101
14
kisi biraz da ki-
Olan
ki, be
olan sorumluluk bilincini ta
nsuru durumundaki kabiliyetle kesi
kisidir
amanda merkeze gelen toplum ilikisi, irade sa-
ez bir ili
15
geli
bedir diyebiliriz.
din-birey ili
14
ama kat etme-
demir, İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi, -50.
15
Yaeyi onaylamayan ki
e almayan ki
Putçu Düzene Başkaldıran Adam/Bilâl-i Habeşi,
-28.
102 ▪ Kemal Okumu
endirici bir ili
--, eksik-
16
Bu rasyonalite
ama
dinin pratik konseptini yaşanır hâle getiren
ibadet olgusu, formel ve fiziksel tarzdan mı ibarettir, ve dahi insan hayatını kapsayan bir
yanı bulunmakta mıdır?
im ve de-
bu gibi sualler, onu merkeze ta
ekilde, insanı değerli kılan inanışlar, birey tarafın-
dan sorgulanmayan doğmalar mıdır, yoksa Kelâmın sorgulayabildiği anlam dünyası mı-
dır?
17
Ve
16
i
sedilen beer dokunu
kun, (edt.), Mesih’i Beklerken/Mesihçi Millenarist Hareketler,
-18.
17
am ko
lahazalar ▪ 103
re kar
olabilir? Besabit hakikat ve petespit edilen hakikat
e ta
aret
etmektedir? Tabiidir ki, bu yakladevreye giren ey, hakikat bil-
gisini ara
yiz.
18
ku
hemen her
eyi
Okumu, Saç Ağartan Uyarı/Adalet Neyimiz Olur ya da Darası Alınmış Adalet, Ara
2019, ss. 119-146; Uyandırma Servisi/Yaşarken Uyanmamıza Katkı Sunan Özgürlükçü Temrinler, Ara
-42.
18
u fark edebilen ak-
Gerçekliğe ve Geleneğe Karşı/Sanat ve Sinema Yazıları, -26, 115-120.
104 ▪ Kemal Okumu
ecektir. Bu gibi te
nu haber vermektedir.
19
Hatta din ve
be
ekilde dinsel hakikat v
ekilsel
edimler devreye girmitir. Hu
keze ta
li
20
19
en donanımlı varlık insandır denilme-
ku duyulma-
Makalât,
2016, ss. 55-70, 207-226.
20
negatif dindarlık şirk dindarlığı
aracılık
rikler nezdinde merkeze tatevhit
manda be
, Bütün Yönleriyle Şirk/Şirk İnancının Temel Parametreleri, Ara
2013, ss. 10-65.
lahazalar ▪ 105
hatalı dindarlık
sahih din aracılık
Buna g
ki tirmekle iyi bir tir.
-
enek midir, yoksa hakikati dev
tur.
21
Gelinen
rak hak dinlerin din-
merkeze alan i
Din ve insan ili
ilkeler-
le makulledinin
kızıl elması
dan ilikilidir.
22
reylerin dinin bireysel ve sosyal
21
Gelinen bu a
tevhit ekilde anla
en tevhit yakla
irk
Kur’an’da Hidayet,
mu-76.
22
106 ▪ Kemal Okumu
amada de-
Bahis konusu edilen
g
veren dinin kendisinin yaehirle
n
tir.
23
ehirli bir
en ve gelien ve gelie
nedensellik aa-
amadan sonra vahyin
et etmesi de
en, gelien ve sabit duran durumlar
u Zehra, Kur’an
Nizamı, -12.
23
artlar
iman esası
lev-
sel olan tabiat yasasının devingenliği
savunma, ko-
lecek olan
mazan el-Kaderin Efendisi Kim? -42.
lahazalar ▪ 107
sokak ilie
anabilir duraklarda her daim insan ve toplum gibi kendisini daha
ya
din ve cemiyet ili
in merkezinde olan ferdin ya
gibi-
ve onun ya
cemiyetin kesi
24
e yerde ya
ehir ve
sosyal ili
nu haberdar etme a
tim ve geli
kisi oldu-
be
24
, ini
tedir. O sebepledir ki, hangi dilde ve toplumda gelirse gelsin, insan ve top
en ve geli-
ba, İfadelerin Gramatik Ayrımı, -36.
108 ▪ Kemal Okumu
dikleri nle-
ki gibi birey ve toplum, fert ve cemiyet ilikisi, biri ol-
am mode-
25
la-
ip hem pratik hem de sosyolojik zenginliklere
amaya evr
26
Muhatap olan be
a
ginle
ilkeler hayata ta
indiri-
25
Tarihsel geli
İslâm’ın Şafağı olabilmesine d
İslam Şafağı/Bâmdâd-ı İslâm-İslam’ın Ortaya Çıkışı ve Emevi Devleti So-
nuna Kadar Yayılışı, -74.
26
en kabullerin mer-
tir ki,
i ara
ir bahsedilen kesimlerin kabulleri; grup,
tir. Gelinen bu tespitler sonra-
en ve gelien durumlar
Vasıtiyye Akidesi,
-34.
lahazalar ▪ 109
27
-cinsiyet ili
rinletirmi
kesim, zamanla bu hitap
olmak gereklidir. Gelinen bu a
28
Oysaki
kan olan sosyal ya
rece akti
haber vermeyecek bir modelde i
kan olan sosyolojiden hab
yan edilmi
27
Benzeri yakla
yaifre eden
kabuller ile din olgusunu de
etkin bir
Dinden Sonra Dinsellik,
2005, ss. 49-81.
28
ekli olan
anan sosyolojinin kutsiye-
en ve gelien
gibidir. Bahsedilen yakla
Kur’an’da Denge,
tanbul, 1997, ss. 13-39.
110 ▪ Kemal Okumu
Her eye iddet ve ceza olgusu, genel-
i
29
kayna
en zaman ve zemin ve
aret e
erin olu
-hukuk ilikisinin adeta
29
eylerden de uzak tu-
hem
umlar nezdinde de benzeri yakla
Ihvan-ı Safâ Felsefesinde Bilgi Problemi,
-32.
lahazalar ▪ 111
dindar-
tevhit dininin buna kar
tar bulmu gibidir. Bunun en
meleridir.
30
ta
yakla
Gelinen bu a
ilikisi zamanla
-
kan-
31
30
len be
u
, Maximum ve Minimum Din,
, ss. 25-60.
31
ku duyul-
en ve geliimine, ya da
la
yen İslam Teolojisine Gi-
riş/Karşılaştırmalı Teoloji Denemesi, -682.
112 ▪ Kemal Okumu
memi
nemlerinin
Bu teklidir ki,
kinin sorunlu
n kiileri hayattan koparacak boyutlarda icra edil-
ka-
inen de sistematik
ya
m
32
32
levsel bir yol bulabilmesinin
İnsanlığın nübüvvetten aldığı ilk öğüt şudur: Eğer hayân yoksa git, dilediğini yap!”
Edep, ekilde devam
İnsanlık, ilk günden itibaren bütün peygamberlerin üzerinde ittifak ettikleri bir sözü
yakından bilir ki o söz, ‘şayet utanmıyorsan, dilediğini yap!’ uyarısıyla hayat bulmaktadır”
ve filozof olan Bertrand Arthur William Russell (1872-
Dünyanın bütün sıkıntısı şu: Aptallar ve fanatikler kendinden eminken, aklı başında olan insanlar şüphe ve te-
reddüt içinde.”
lahazalar ▪ 113
bizleri endi
i din ve dindarla-
ya
33
Aksi durumda,
eyin talan edilmesin-
hem de eylem tercihi a
be
yere gelip i
ten
etme
ia
leri takip ederken gelinen bu a
33
meye meyyal olan be
ki
Kızılderililer, çok hızlı at koşturunca, durur, dinlenirlermiş. ‘Öyle
hızlı geldik ki, ruhlarımız arkada kaldı!’ derlermiş.”
a
114 ▪ Kemal Okumu
be olgusunun
34
E
mal biriktirme tutkusu
zaman unu
Ya -eya ilikisini tanzim eden din olgusunun,
geçici sahiplik
rumu, bizleri e
tercihinin gelecek nesiller
35
mal ile buluinfak kültürü
unu biliyoruz.
34
da gere
merkeze almak ko
gizli Tanrı/deus absconditus formuna sokan kesimle-
kabuller arifesinde geli-
nen bu a
-
ri: Kralın İki Bedeni/Ortaçağ Siyaset Teolojisi Çalışması,
35
Efradını câmi ağyarını mâni” im ve geli
tatava yani ge-
tevsi edildiği yani geni
ma a
belahatperverlik yakla
lahazalar ▪ 115
tirmitir. Onun her tercihinin
kaliteyi haber vermekte
be
ektir.
36
Yoksa kendisi ile grubunu besleyen kesimlerin adalet terazi-
Hatta i
le i
esiri olmadan onu esareti-
n ya
tir demenin her dem kolayla
kurgulanan din-paylama-- -birik-
tirme-toplama-sahip olma
mek gerekir ki, bu ili
infak
ekilde
37
mak ilkesi, neti-
36
gatif tutumu daha da etkin bir
nen bu aamada i-
3. Dünya savaşında hangi silahların kullanılacağını bilmiyorum ama 4. Dünya Sava-
şı’nda taş ve sopaların olacağını biliyorum.” Onun bu tespitidir ki, kendi menfaatlerini kutsalla
Bahsedilen geli
37
ikbal kucak açma idbar
bilinen sırt çevirme zerre-i miskal/zerreyi miskal/zerre mis-
116 ▪ Kemal Okumu
eyi ko-
temalardan birisi,
38
em-
a-
bir zenginlemeyi tedarik et-
mektedir.
biliyet a
al
39
kal/miskal-i zerre/miskal zerre olan her eyin birey ve toplumu besleyen hatta geli
ime daha ya
38
yine be
makta olan bu gibi a
his edilmesi nokta-
Akıl ve İtikad/Kelâm-Felsefe İlişkileri Üzerine
Araştırmalar, -242.
39
Kul kurar, kader gülermiş!”
lahazalar ▪ 117
tirmektedir.
ren
ce etkin olacak olan payla
-cini besle-
la
eyler fakir-fukara olma-
im ve geli-insan ilikisi ile in-
san-eya ili
ki tirdikleri hatta kendileriyle
e
olsa da etir.
ahlâkî donanım birikim ve kabulleri terci-
hidir tespitine ulamak elzemdir. Gelinen bu a
rekir ki; hakikat konseptinde sunulan her
air Louis Aragon (1897-Marksist insan, bir bahse
tutuşmuş gibi konuşur!”
ki
ekil
kin bir husustur.
118 ▪ Kemal Okumu
tiren i
ise, din ve hayat iliki-
me yeri-
ne,
40
insan modeli olan
gerekmektedir.
Benzer
41
40
melidir. Bazen insan diyerek genelletirel tarzda bahsedilen kesi-
41
eyler konusunda gelinen bu a
Er bozulursa aile bozulur, Hatun bozulursa ulus bozulur!”
Erkek çocuğu yetiştirirsen fert, kız çocuğu yetiştirirsen toplum olur.”
de haberdar olmak gereklidir. Ancak, idaresel tarzda sert dokunu
nde gerekli olan tu-
a i
Sultanın sofrasına oturan âlimin fetvasına itibar edilmez.” Neticede ise, hemen herkesi huzura derk eden tespit
İntikam peşinde değil, adalet peşinde koşun.”
lahazalar ▪ 119
eri tehlikeden
Gelinen
bu a
42
Her iradesi durumunda
bi i
mdir.
din ve öteki
batir. Bu yakla
ki
olu
43
42
erin kut
kabuller hususunda denilecek olan ilk
İsa’nın Annesi
sedilen durumun hayli zengin bir tercihe de yakla
r. Gelinen bu a
bu yaklaimine de se-
bep olmutur demek gerekmektedir.
43
Yedi Yıldızlar
ehir/Philadelphia, Salihli/Sardes,
120 ▪ Kemal Okumu
ötekini dışlayan hatta tekfir eden
kiki dine ula
rula
44
ma
--
lsun,
Benzer
--i Haram ve Medine/Mescid-
ifre eden gelenek
kunu
44
le
kenlerin, benzer ama-
da, Bo-Hersek Cumhurba
“Her şey bittiğinde hatırla-
yacağımız şey, düşmanlarımızın sözleri değil, dostlarımızın sessizliği olacaktır.”
lahazalar ▪ 121
tan ibarettir demek
45
sa
len bireysel hatta toplumsal kabulleri adeta ya
olan
46
45
ikrâ yani çağır ve
dâvet et
katharsis
yani yıkıcı tutkularından arınmasını
ka bir
46
net ve brüt kaza
kaba, ham, işlenmemiş kaba veriler brüt tabirini,
işlen-
miş gerçek veriler net
122 ▪ Kemal Okumu
ama; hem bireysel, hem toplumsal,
durabilecektir.
unsurun beerin normalitesi
an ve geli
47
ebil-
mek, var edilme a
air ve akademisyen olan Ali Nihat Tarlan (1898-u tespiti-
dir diyebilecek aLügatle pehlivanlık olmaz!”
47
ikame ede lev
tirmemiz
guet (1847-Demokrasi ehliyetsizliğe tapıştır!”
lahazalar ▪ 123
ilkelerden ziyade, be
bi davranan adeta
48
ayan kesimlerin dahi hemen
bes-
t
gibi kabullerin besin unsuru
a-
ziyade, kendilerini hakikatin temsilc
49
48
kabule mazhar
tec-
ikbal bitti Olıcak bir ki-
şinin bahtı kavî tâli’î yâr/Kehlesi dahi mahallinde onun işe yarar.”
Pa
medilmi
olan kii
-sualsiz ekilde peinden gittikleri ki
deyiz.
49
Bahsedilen bu yakla
124 ▪ Kemal Okumu
ini kabul eden kesimlerin, benzeri dokunu
eslenecek durumuma getirmesi,
her iki ki mesini
de temin etmi gibidir.
stemli bulu
en ve geliken olan eriat
gereklidir.
50
it din
edilen zi-
51
peinen de iddeti normalle
-i Sünnet Dava ve Cihad Cemiyeti
en ilkesellik durumundaki adaletle davranma iddete evrilen öteki düşmanlığı
lere ölüm emrini
kusuzdur.
50
ebilecek
ekilde Hz. Ali dile getirmi gibi-
Kur’an, suskundur, konuşmaz. Onu insanlar konuşturur.”
51
Ya
dokunan ki -
lahazalar ▪ 125
ki
leyebi-
52
sanan gafillerin tercihlerinden ibarettir.
bile
anan ko
ekliyle, A
19. Postni
Efendim! Ekmeğimi bundan çıkarıyorum, haram diyorlar, siz ne dersiniz?” sorusuna karÇal evladım, çal.
Yalnız, namazlarını kaçırma!” aran etkin bir kiiliktir. Yine
i
da
52
Gelinen bu aamada net bir yaşanmışlık
hakikî dindarlık
er
nard Keynes (1883-
daha ku“Zor olan, yeni fikirler bulmak değil, eski fikirlerden kurtulmaktır.”
126 ▪ Kemal Okumu
kes
53
lahisin
eriat, fa
kisinin de ele
beklenmelidir.
Hakikat durumuyla e
eyler, bizim ka
abilmek
54
53
emsiye sunan hemen her toplumda ba
uzak duran robotik dincilerin yetitirilmesi de, bahsedilen durumdan beslenme a
ilerin ez-
Sana sunulanın hepsini dinle ve ardından da karar ver…”
itaat eden in-
gibidir. Bahis konusu edilen bu yakla
İnsanların çoğu cevap
vermek niyetiyle dinliyor, anlamak için değil.”
54
g
Dinsel Kurum
lan her unsurunun Kutsal Metin Ön-
derlere, sizi kurtaramayacak olan kişilere güvenmeyin.” (Kitab-ı Mukaddes,
Koynunuzda yatan karınızın yanında bile sıkı tutun ağzınızı.” (Kitab-ı Mukaddes,
lahazalar ▪ 127
rumunda olan bu tespit, daha ba
uurda hareket
reklidir.
55
n ba
etmemeliyiz.
da, din den
56
is edilmesini,
gereklid
yesinde geli
55
“Cahille ye, iç; sohbet etme!”
56
tespiti, yetenekli kiilerle kurulan ili
air
--
larla i
etkilerde bulunmu --
Bir kişi, Allah’tan başka herhangi bir kimseye ihtiyacı olmadığına inanırsa, Allah da onu asla başkasına muh-
taç etmez.” -
128 ▪ Kemal Okumu
Gelinen bu aamada; ba
i; kendini ha-
li
Eğer ki, siz çekilirseniz!..” -47) ile ba
Netice-ekliy-
in olabile-
levsel
hiç ölmeyecekmiş gibi (es-
ya g
inden
aret
lahazalar ▪ 129
i,
in
ve
mizi teyit etmektedir.
rlerin karakteri-
reye girebilecek olan her
ahitlik edilmelidir.
den haber v
amada, her
130 ▪ Kemal Okumu
eylerin kol
lanse eden dinda
memnun kalan t
sahibi olan insana sunulan ha
aamada her daim demek gerekir ki, i
tta bize
kadar sunulan bu teyidin de
i
amaya da i
dokunu
Ali, H. (2017). Seküler aklın haritası/modernitenin tanrısız ütopya arayışı
Kur’an’da hidayet (S. Okumu
Atalay, O. (2016). Makalât
Akyol, T. (2021). Kuvvetler ayrılığı olmayınca/otoriter demokrasi: 1946-1960
el-Câmius-sahîh (Cilt I-VIII).
Kur’an-ı Kerim sureleri ve faziletleri
Cokun, A. (Ed.). (2003). Mesih’i beklerken/mesihçi millenarist hareketler
Ebu Zehra/Ebuzehra, M. (t.y.). Kur’an nizamı
lahazalar ▪ 131
Ebu Zeyd, N. H. (2014). Kadın söylemine dair korku çemberleri/kriz söyleminde kadın/eleştirel bir oku-
ma
el- Kaderin efendisi kim
Evrin, M. S. (1970). Çağımızın Kur’an bilgisi (Cilt I-
Ferry, L., & Gauchet, M. (2005). Dinden sonra dinsellik
Feyizli, H. T. (2020). Kur’ân’da ahlâk-hukuk ilişkisi
Gardet, L., & Anawati, G. (2015). İslam teolojisine giriş/karşılaştırmalı teoloji denemesi (A. Arslan,
Gardet, L. (2014). Müslüman site/toplumsal ve siyasi hayat/la cite’ Musulmane (vie sociale et poli-
tique)
Goldziher, I. (2004). İslâm’da fıkıh ve akaid/le dogme et la loi de l’Islam
Kur’an’da denge
Vasıtiyye akidesi
Kitab--
Kocaba İfadelerin gramatik ayrımı
Akıl ve itikad/kelâm-felsefe ilişkileri üzerine araştırmalar
İnanç psikolojisine giriş
Okumu, N. K. (2013). Bütün yönleriyle şirk/şirk inancının temel parametreleri. Ara
Okumu, N. K. (2019a). Saç ağartan uyarı/adalet neyimiz olur ya da darası alınmış adalet. Ara
Okumu, N. K. (2019b). Uyandırma servisi/yaşarken uyanmamıza katkı sunan özgürlükçü temrinler.
Ara
Okutan, A. (2020). Müslümanların birlik ve bütünlüğünün önündeki en büyük engel dini grupçuluk.
İslam düşüncesinde kötülük problemi
Türkiye’yi kemiren ihanet/ Allah ile aldatmak
İnsanlığı kemiren ihanet/ dincilik/zulümleriyle dini kirletenlerin tarihleri (3. bas-
Soylu, S. (2017). Putçu düzene başkaldıran adam/Bilâl-i Habeşi
el-Câmiu’s-Sağîr min ehâdisi’l-beşîr ve’n-nezîr
, A. (2002). Maximum ve minimum din i.
İman ve özgürlük (A. Di
Turan, S., & Battal, E. (Ed.). (2020). Yeni dini hareketler ansiklopedisi
Gerçekliğe ve geleneğe karşı/sanat ve sinema yazıları
hvan-ı Safâ felsefesinde bilgi problemiriyat.
İslam şafağı/bâmdâd-ı İslâm-İslam’ın ortaya çıkışı ve Emevi Devleti sonuna kadar
yayılışı .
Dr. Aynur
ORCID: 0000-0001-5392-2162 | E-Mail: aynuriddin@gmail.com
Eski
Eski
Giri
bul etmi
tirmeyi dilemi
ruc
ki kurma konusunda
ki-
e k
e ayan iki komu ya da tek bir
modeli geli
134 ▪ ar
bir halk olmu
kin emir ve ya-
-
ekilde kronolojik
-
. Son olarak
ma boyunca veriler, deskriptif ekilde Tevrat
tler konunun gi-
dimay
1.
-
ahdetmi
nca bu
halkla birlikte var olan, onlarla yaayan (Draffkorn, 1957 .3:10;
u, 2015,
-
ren kutsal
-es ve Yasa, kutsal ta-
▪ 135
turur (Eliade,
2003, 1/204).
eye
Velikovsky, 2007, 1/32)
1
El
kendisini YHVH
-9) eklinde ifade
madan halk haline gelebilmi
etmi, -
ekillendirilmi
“İsrail’in Tanrısı”
halka aitmi
ayn
2
evrensel
millidir.
1
-23.
2
-
le -Bakara, 2/40-41, 49-61,
67-73, 124, 246-251; et--97.
136 ▪ ar
rail gerek ya
an YHVH,
3
mi ve ba ma
tir.
dinî milli
siyasi
ve tarih
an pe
linmelerini engellemitir (Goldziher, 1877).
2.
la kiler ve siyasi
-
ki kuran her
-
detmi bir vatanda
- top-
emli rol oy-
ne derece etkile ir. Öteki
endini
3
▪ 137
sun ya da olmas
-
-
karman ilikisini net olarak ortaya koyabil-
4
ve Bateba
5
-
te ortak ya
ular; bun-
Hitit, Babil, Pers ya da Greko-
a-
yan, sava
kile-
4
-
tirilmitir (Weinfeld and Sperling, 2007, 17/592).
5
Batşeba
tur. Ne
var ki Kral Davut, i-15).
138 ▪ ar
-
Tevrat, Ye
hôrîş
len (ḥerem
Hitit, Hiv, Periz, Girga
-
Yebüs
-
ve Davies, 2007; Karaman, 1996,
13/89-90).
-
halk
-A massebot (tk. massebâ/ה ָב צ ַמ; bk. Yar.28:18;
lara tapan (Jenkins,
lendi-
itleyen (Men-
lanarak (bk. Ho.2:2-13) lanetlenmi
indeki anla-
lak
-
▪ 139
(bk. Yar.9:25- -
ya
ima edilir (Katar, 2012).
- tirilen bi
(İdeumea-
6
ikiz karde
7
Ken’ân
admônî Tora ve Aftara: Bereşit, 2010, 182) ke-
-12)
le-
ca-
kardere ya
-Mikda
etimler (Midraş Rabbah: Bereşit, 3/7b; Ginzberg, 1998, 1/314). Hatta
temsil eden iki kuvve gibi yorumlayarak (Zohar: Toldot, 4/4; Tora ve Aftara: Bereşit,
Edom/Kenan sava-turan
siyasi
-
memeleri istenir (Tes.23:8).
6
baḫar ( רכבbeḫor ( ר ֺכב
gelir.
7
140 ▪ ar
-
-devlet halinde yaayan bu iki top-
-
amaya bala-
onlarla birlikte oldu ve bu ensest ili
8
-
-38
ri me tirseler dahi kendi
-
komletirildi (Tora ve Aftara: Devarim, 2010, 506; Rogerson
ve Davies, 2007).
kilerini be-
iliki-
3.
-
meye ba
8
Moav ( ב ָאמ) ב ָא) + dan (ומ me-’ab tir.
eklinde ifade eder (bk. Targum
Pseudo-Jonathan, 19:37; Genesis Rabbah, 51/11).
▪ 141
9
(Genesis Rabba, 42/8; Josephus, 1:26) diyen bu
İbrânî İv(b)rî/ירבא lerdi (Tora ve Aftara: Bereit, 2010, 66, 69;
Graves-
ve milli balan-
Modern ara
10
denen ve Amurrulu semi-
Mendenhall, 2016; Kuhrt, 2010, 2/5-
modernist ara
topraklara ebediyen yerle
bir i
bir federasyon kurdular (Kuhrt, 2/71me ve burada
-
ti. Kutsal vatan ve sava bir
vatan bah
yen, yasa koyan bir Kral Tan
-
11
) ahitlemesinin ilk
9
ר ֶב ֵע), 10:21-
10
Habiru ya da apiru
de edilen habirularik olarak ya
ba dola
habiru
gibi, ba
-106; Johnson, trs., ss. 23-24; Graves-Patai, s. 8).
11
-
Avram olarak ifade edilecektir.
142 ▪ ar
git! (leh lehâ-
-
me
gal etmilerdir (Rashi, Gen.12:6). Hatta bu i
More meşeliği ya da Mamre eklin-
leka bir
me
a
kar
kiye neden olmaz
den giren husumet sebebiyle iki karde -12).
birdenbire yerle
geyi ke
▪ 143
a
yerde sunaklar in
yava -ti-
erecek soyuna
ha da cesaretlenirler (Genesis Rabba
syon
tihleri kolayla
-bilir (Karatepe,
2000).
Ken
-
a
El le
El/ ל ֵא (elu, il/ili/ilum) olarak isimle
eklenen ilk unsur ve panteo
-
hem hem de yerel hal
etmi
144 ▪ ar
ta El-Şadday El-Elyon, El-Ro’i, El-Olam gibi isimler, ata-
ekilde isimlendirdi-
-
-The
Interpreter’s Bible, 1/597-
- -
12
sa olsun, kutsal metinden anla
eklinde bir izlenim oluturarak
oluyordu. Ni-
-siyasi ahitti.
raki a
Yar.15:2-
erir (15:18- aret olmak
, her ne kadar
z kendileriyle sava
12
-
etmi bir Rahip- Sam
-
an bir yorumdur.
▪ 145
4.
-
ekilde
rerek
13
daha a
layan
lar. Burada
-23; Yas.7:6-
kurtarmaya
hedefler (3:7-10). Bunun kar
rkan,
36). Tek
14
larda orduyu ko-
muta eden savaSefer ha-Aggadah,
13
-
14
Aem
Aem Aem
-2)
146 ▪ ar
getirmeyi hedefle-
15
-
-
Rabbi Shimon Bar Yoai, 2006, XV:I/4B; Mekhilta de-
30-
tamamen yok etme
u
-
kar
eklinde
manca ya da negatif ekilde
acaekilde ho
.23:22).
-
-18). Bu sava
15
ekilde, Tan-
sembolik
ifade eder (bk. Tora ve Aftara: Şemot, s. 97)
▪ 147
sembolletirilir (Pir
(Sefer ha-Aggadah, 23).
-
(Yas.23
lemi
liak
art komu
ve Aftara: Devarim, 2010, 509).
lar ve akraba
lerdir (Tora ve Aftara:
Devarim, 2010,
gal
la-
on
maya
itli hilelere ba
mak
bulunur (22., 23.
148 ▪ ar
nirlendirmi
ba
bir sava
si,
bir sava
2010, 506).
-
e-
ruma refleksi
ka halklar Tan
-eklin-
tirir (ele
5.
Yeekliyle uy-
Yeoşua
▪ 149
sava - i
-18; 33:11; Say.13:8;
14:6-
tir (27:15-
sebebiyle Ye-milli gelenek,
tir (Aharoni ve Sperling, 2007,
11/442).
-
Ye ve fetihlerinden
tir (Aharoni ve Sperling, 11/442). Yahudi
-
iddia eder (Genesis Rabbah, 39/16). Yine Ye
na Avot, 1:1).
16
O, neredeyse ikinci
u, onun ba
eyi ba
tematik tu-
gibi Ye
-
e-
der (Ye.1:5-6). Ye
16
ura olarak kabul edilen
150 ▪ ar
meli ve savale vurgu
ret) ve ondan sapmadan sava
Yeoşua, s. 6).
u Pey-
an (3:10), sava stratejisi belirleyen (6:3-7) ve sava boyunca erle-
rine cenk a ua, s. 36). Ye
emir de kitapta ḥerem (ם ֶר ֵחeyle Tan-
ḥerem, -
Bet ha-Mikda ya da kohen s
edilen halk ve
dan toplu imha emri olan ḥerem
ḥerem gerek Bet ha-Mikda
17
(Benovitz, 1998).
Buna binaen Yeḥerem
le ilk fethedilen
met ve topraklard
gelir (Yeoua, s. 71). erem emrinin ilk a
18
17
18
-
▪ 151
a
bir
kin erkekleri katletmesini, geride kalan ka-
ti
(Bk. 20:10-
ha-ḥerem
taḥarîmem-17).
rinde iki toplumun bir arada yabesinin ba
Yas.7:2-5). Birlikte ya
kilerin geli
sava
kadar
imha etmelidir (Yeo
Ezra ve Chizkuni, Deutoronomy 20:16).
19
mesi,
yerine getirilmi
da d u kadar
19
etmedikl
-Tevbe, 9/89 vd.
152 ▪ ar
ik ha-
k gelmesidir. Bu sebeple Ye
(6:21). Yani YHVH, sadece kendileriyle sava
r
cak siz -
ekilde
erem haline getirir, ba
20
behor/ilk doğan
ya
bikkûrîm/ םירוכב
Say.15:20; Yas.26:1-
unu ifade eden erem ilkesi sebe-
levy, 11/443).
21
yani insanlara haram
.6:26).
mazlarsa ken
sonraki ba
Yeu ve ordusu-
-26; 10:40;
11:10, 14- imha
20
Daha hafifletilmi
-
21
-.
▪ 153
vurgusu, ho
mayan sava ua, s. 16). Bu konuda YHVH ve Ye
ehemmi
lerdir (1:18).
22
Yani Ye
bir sava
r
ta me-
Yee daha iyi anla
sonra Ye ygulan-
gev kin
lerdir.
6. eki ile Kayna
Ye
Hâkimler Hâkimler
Şoftîm/םיטפוש)
23
-
efine itaat
sunun (yir’at YHVH)
22
-
23
Şoftîmšâpiṭu(m) tir (A Concise Dictio-
nary of Akkadian, s. 357).
154 ▪ ar
2016). Ye
daha da geniletmi tir.
gelmitir.
lô hôrîş/ אל שירוה
mamen imha edilmelerini (ḥerem), sava
hôrîş
tirmedikleri gibi
(bk. Hak.1:19, 21, 27-Tar-
gum Jonathan on Judges,
rak ya-30, 32-kesinlikle yasak-
benimsemelerine ve kayna
ekilde (bk. Yas.7:2-dost ve ak-
raba olan (3:5-6), bu suretle sava1-
Baal ve A-7) ve asimile oldular. Dinlerinde
▪ 155
la
etim,
2021).
su, gen
24
-siyasi anlamda ben-
- du-
ten sap
25
ve
onlarla evlenmek e mabed-
24
25
bir cariye, hotme-
rikler sizi ate
-Bakara, 2/221.
156 ▪ ar
toprak-
-13).
u halklara kar
mi
ekilde yaa-
dan
Siz
ayanlarla ant-
la
n
-3)
Modern ara
maya
oldu (Klein, 1989).
ekilde on-
larla birlikte sava
racak, onl ba
-22).
▪ 157
e-
deneyimi
olmayanlara sava
-
eklindeki tutumunu bir silsile
karma (MacDonalds, 2000, 1/301).
a
eki karmaitli merhalelere
derek yerel
kilerine girerek yozla
, antik halk-
,
nezdinde muteber olan lasa da
layan fakat
le Tanrı nez-
dinde öteki, Tanrı Yasası’na uymayan ve başka tanrılara tapan herkestir.
158 ▪ ar
din sunulmu
, kendisine iman etme
kartir. Bu
memi
mi
eden
mekten engelle-
Modern Tevrat ara
ekilde anla -
dan, onda zikredilen her
Son olarak
-
dipnotlarla kar
▪ 159
160 ▪ ar
A Concise Dictionary of Akkadian (2000). (ed. Jeremy Black, Andrew George ve Nicholas Postga-
te). Harrassowitz Verlag: Wiesbaden.
Encyclopedia Judaica. 11:442.
Encyclopedia Judaica. 4:151.
Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 26/11-14.
Batuk, Cengiz OMÜİFD 41: 19-36.
Kol Nidre: Studies in the development of Rabbinic votive institutions. Providence:
Brown Judaic Studies.
Besalel. Y. (2001). Yahudilik ansiklopedisi I-III-
Brenner, M. (2001). Kısa Yahudi tarihi
ve eyta
Bilimname 35/1: 363-395.
De Vaux, R. (1978). The early history of Israel
Journal of Biblical Literature. 76/3: 216-224.
Eliade, M. (2003). Dinsel ve düşünceler tarihi. 3 cilt
Hebrew and English lexicon of the old testament
Oxford: Clarendon Press.
The legend of the JewsThe John Hopkins Uni-
versity Press.
Golden, J.M. (2004). Ancient Canaan and Israel: New Perspectives. California: ABC-Clio.
Mythology among the Hebrews
Green.
Graves, R. İbrani mitleri: Tekvin-Yaratılış Kitabı
İslâm Araştırmaları Dergisi. 13: 25-61.
Encyclopedia Judaica. 11/443.
Jewish Encyclopedia. 4/1.
History of the Arabs. New York: Palgrave Macmillan.
Jastrow, M. (1903). A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and the Midra shic
literature.
תב צ ַמ Assemblies of God Theological Seminary.
(by. Carole Telman). September.
Johnson, P. (trs). Yahudi tarihi
The complete works. Michigan: Christian Classics
Ethereal Library.
▪ 161
Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 13/89-103.
-DeYeni Türkiye 31: 418-429.
-Bütün yönleriyle Yahudilik. An-
The triumph of irony in the book of judges. Sheffield: Almond Press.
Kuhrt, A. (2010). Eski Çağ’da Yakındoğu I-II
Center for Jewish-Christian Studies. 207-222.
Chicago: Chicago Theological Seminary.
Encyclopedia Judaica. 7: 45.
Macdonalds, W. Kutsal Kitap yorumu I-III
Mekhilta de-
tion Society.
Mekhilta de-Rabbi Shimon Bar Yoc
Publication Society.
Mendenhall, G.E. (2016). Antik İsrail’in inancı ve tarihi: Kitâb-ı Mukaddes bağlamında bir giriş
Midra Rabbah: Bereit (1958). (ed. Moe Ariya Mirkin). Tel Aviv: Yavneh Publishing House.
Abingdon-Cogesbury Press.
Murtonen, A. (1972). A philological and literary treatise on the old testament divine names (לא, הולא,
םיהלא and הוהי)
The rhetoric of the book of judges. New York: Brill.
Oded, B. Encyclopedia Judiaca. 4/391.
god Yahweh-American anthropologist. 75/4: 1181-1184.
The Jewish mind
Pirke Avot
Pir. ld Friedlander). New York: Hermon Press.
The Interpreter’s Bible. New York: Abingdon-
Cogesbury Press.
Rogerson, J. The Old Testament World. New York: T & T Clark.
Sefaria. https://www.sefaria.org/texts (eriim tarihi, 13 Temmuz 2023)
Sefer ha-Aggadah: The Book of Legends (1992). (ed. Hayim Nahman Bialik Yehosua Hana Rav-
Sefer ha Yashar (Book of Jasher) (1887). Salt Lake City: Parry, J.H. &Company.
Encyclopedia of Religions. 8/576.
Stone, M. (2000). Tanrılar Kadınken
Sunderland, J.T. (1924). Origin And Character Of The Bible. Boston: The Beacon Press.
162 ▪ ar
Tan. M.A. (2022). İncil ve Kur’an’da Din Adamlarına Yöneltilen Eleştiriler
The Aramaic Bible: Targum Pseudo-Jonathan Genesis
The Liturgical Press.
The Soncino Babylonian Talmud (1935-1948). (ed. Rabbi I Epstein Rabbi J. H. Hertz). London: The
Soncino Press.
The Zohar (2003). (ed. Shimon Bar Yochai Yehuda Ashlag). California: The Kabbalah Centre.
Tora ve Aftara: Bereşit (2010). (çev. Moşe Farsi). İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş.
Tora ve Aftara: Şemot (2010). (çev. Moşe Farsi). İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş.
Tora ve Aftara: Devarim (2010). (çev. Moşe Farsi). İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş.
Encyclopedia of Religions. 1:13.
Ages in Chaos. 2 cilt. New York: Doubleday & Company.
Webb, B.G. (1987). The Book of Judges: An Integrated Reading. Sheffield: Sheffield Academic Press.
W S.D. . (2007). Encyclopedia Judaica. 17:592-595.
Hâkimler’in Mesajı
Encyclopedia of Religions. 4/2744-2749.
Dr. Yunus ARAZ
ORCID: 0000-0003-1582-3176 | E-Mail: yaraz@ogu.edu.tr
Eski
EskiYE
Giri
ile ekillenmi
zenginlemi
kişinin lehine ve aleyhine olanı
bilmesi
dan dola
Miras hukuku kiktir. Ceza hukuku haklara riayet
a eder.
164 ▪ Yunus Araz
olan ili
amakta ve payla
ve kadim
mesi, insan-
zin ya
camilere biti
malar yaparak birlikte yalar,
anla li
lerdir
.
ola-
rak ya
yetlere riayet istenir. Aksi takdir-
lara kar
ekillenmekt
di-
.
kileri ▪ 165
1.
an ve kendini bu dinin mensubu olara
genel bir
eklinde genel bir
-rik kavra
).
lardan Ehl-
leri Ehl-
lirtmi - ak bu-
en bir pey-
gambere iman edenlerin hepsi Ehl-
-
-
- (Kaya, 1994; Ak,
2019).
(Yaman,
2020, s. 68)
lmi
ilerdir. Hangi gay-
166 ▪ Yunus Araz
ma-
-
edilmi ve devlete sadakat benimsenmitir (Ya-
man, 2016)
llikle
Eğer İslam egemenliğini tanıyıp vatandaşlığı kabul ederlerse onlara
bildir ki, Müslümanların lehine olan haklar onların da lehine, Müslümanların omuzlarında
olan yükümlülükler onların da omuzlarında olacaktır-115) eklinde
tir (Yaman, 2016).
pasaport veya vizeyle giri
da
anla vatan-
da
2. Temel nsan Haklar
sa da temel
r haklarda e
(Yaman, 2016).
kileri ▪ 167
emlisi olan ya
Kendileri ile an-
laşma yapılan kişileri öldüren bir Müslüman cennetin kokusunu dahi alamaz.
ekilde
. Fa-
ihtilaf etmi
slam devleti vatanda
edilir .
durumunda bile sadece savaa bizzat itirak edenlerle ilgili
engelli gibi gruplara zarar verilmemesi bildirilmi
, i
emredilmitir (Yaman, 2016).
- rtulu
etmi
Dinde zorlama yoktur.
ekil
emi
168 ▪ Yunus Araz
kiler kurmu, komu olmu,
ortak olmu a-
san olma kar-
de
ilerin ibadet-
-
mescit ve camitir . Bu
cid- urken birden Hristiyanlar mescidi
det edecek yer ararlar. Hz. Peygamber ibadetlerini, Mescid-
lerini bildirir ve Hristiyanlar ibadetlerini Mescid- am,
1990, 2/216-217; Hamidullah, 2003).
-i Kitap olan e tirme
z ve engel olamaz (Bilmen,
1985, 2/105).
i-
ekilde el
1
emek sarf
arap gibi
ram olan bu
tir. Fa-
1
kileri ▪ 169
siz
turmu
kil etmektedir. Hz. Ali, bir sava
Ali mahkemeye ba
sinin aha-
Müminlerin emîri,
beni hâkime götürdü, kendi tayin ettiği hâkim de kendi aleyhinde hüküm verdi. Ben şeha-
det ederim ki, bu din haktır. Ve yine ben şehadet ederim ki, Allah’tan başka ilah yoktur,
Muhammed de onun Resûl’üdür. Bu zırh senindir. Devenden düşmüştü, ben de almıştım
tir
t.y., s. 129).
bu konuda herhangi bir
-
Md.40-44).
ve vatanda
bir pay olarak yoksul zimmi vatandalara pay verilmi
170 ▪ Yunus Araz
da
.
den Garafe b. Haris el-
ta
İslam dini onla-
ra Allah’a ve Peygamberine hakaret etme hakkı değil, dinlerini istedikleri gibi yaşama, kili-
selerinde ibadet etme, yüklenemeyecekleri sorumlulukları vermeme, onların hayatlarını
koruma, davalarının kendi kanunlarına göre çözme, eğer onlar isterse Müslümanlara ait
mahkemelerde Allah’ın indirdiği ile hükmetme gibi konularda hak ve imtiyaz tanımıştır.
eitlik ilkesi ile yakla
i cihan
larda
kileri ▪ 171
3. kileri
3.1. Evlilik
tir.
tir. Erkek
artlardan biri de muharremat denilen evlenecek kiilerin birbiri ile ev-
lenmesi yasak ki
mesi tavsiye edilmi
rik ve Ehl-re tabi olmutur .
riklerle ilgili olarak: “İman etmedikleri sürece Allah’a ortak koşan kadınlarla ev-
lenmeyin. Allah’a ortak koşan kadın hoşunuza gitse de, mü’min bir cariye Allah’a ortak ko-
şan bir kadından daha hayırlıdır. İman etmedikleri sürece Allah’a ortak koşan erkeklerle,
kadınlarınızı evlendirmeyin. Allah’a ortak koşan hür erkek hoşunuza gitse de; iman eden
bir köle, Allah’a ortak koşan bir erkekten daha hayırlıdır. Onlar ateşe çağırırlar, Allah ise
izniyle, cennete ve bağışlanmaya çağırır. O, insanlara âyetlerini açıklar ki, öğüt alıp düşün-
sünler.
-11. Ayetlerinde
ekilde bildirilmitir
rin Ehl- tir. Nitekim
Bugün size temiz ve hoş şeyler helâl kılındı. Kendilerine kitap verilenlerin yiyecek-
leri size helâl, sizin yiyecekleriniz de onlara helâldir. Mü’min kadınlardan iffetli olanlarla,
daha önce kendilerine kitap verilenlerden olan iffetli kadınlar da, mehirlerini vermeniz
kaydıyla; evlenmek, zina etmemek ve gizli dost tutmamak üzere size helâldir…
Ayetlerde anla
-i Kitap gibi
alt ba
172 ▪ Yunus Araz
-i Kitap olarak ifade etmektedir.
-
rik olarak da ifade edile-
bilirler
-i Kitap olarak isimlendirmi
tir.
-
lenmesi ile ilgili-i Kitap
Ehl-
(Erdo-
.
-
lerse de
nu belirtmi
olma-
lerdir .
kiinin Ehl-i Kitap bayanlarla evlenmi -i Kitapla evlenme
Biz
Kûfe’de onlarla nikâh kıyardık.
belirtir -222).
hl-i Kitapla evlenmesinin yasak-
-
ama-
a evlenmeyip ehli kitap
kileri ▪ 173
esi ile bu-
tir -
-
mi
Ehl-
(Bilmen, 1985, 2/105)
tir. Nitekim zamanla Ehl-
-i Kitapla evlenmek ho kar hatta
sinde harbi olan Ehl-ile ev-
tir .
-
-i
2005)-
ahitlik
e bu arta riayet etme-
iler
tir
.
174 ▪ Yunus Araz
3.2. Miras
bilin-
zamanda herhangi bir miras engeli de bulun-
muyorsa miras hak edilmi
lerdir
elirtmi
Müslüman gayrimüslime,
gayrimüslim de Müslümana mirasçı olamaz. İki farklı din
mensubu birbirine mirasçı olama .
2
tur
30/30).
3
tur (Okur, 2007).
Ehl-
fakat Ehl-i Kitapla evlenilmesi durumunda birbirine mi-
2
kartir.
3
İslam artırır, eksiltmez. İslam üstündür, ona üstün gelinmez.
kileri ▪ 175
tur (Ate, 1990, 7/137-138)
lerdir .
Konuyu bitirmeden
tir. Hemen
e
ki
sa da vasiyet konusunda bu
ki
i Hz. Safi
Yahudi olan kardeMüslü-
man ol yoksa bana mirasçı olamazsın. fakat Yahudi olan kardei bunu kabul
etmeyince ona vasiyette bulunmu
(Ehl-
-.
mi
(Okur, 2007).
3.3. Ticari Hayat
slam devletinde ya
veri
176 ▪ Yunus Araz
.
lerdir.
e ortak i
lerden uzak dur-
konusu da benzer
tir.
a bu-
e yoksa bu da sorun
-
Bize mali yönetimde istihdâm edeceğimiz Bizanslı
birini gönder.”
bakan olarak
(Hamidullah, 2003)
.
na referans olacak bir durumun
kileri ▪ 177
(Michel, 2003).
devletinde yaayan vatanda
ve ticari f
kiye girebilirler.
3
. Nitekim
memi
ilerin
tir. Tabi unu belirtmek
mutur. Fakat so-
tir (Ekinci, 2016; Hamidullah, 2003). Nite-
domuz ve -
178 ▪ Yunus Araz
soru sorunca Onlar sana cizye vererek kendi inançlarını yaşıyor-
lar. Biz onları kendi dinlerini yaşama konusunda serbest bırakmakla emrolunduk. Selef
böyle yapardı.
ekilde de
ahitsiz evlense ve bo-
(Ekinci, 2016).
3
k edilmemitir.
tir .
a ve ahirette kurtulu bir
ve
dirmi
insanla ve hukuki ilkelerini
bu e
tir.
kileri ▪ 179
lemlerde temel olarak eitlik ilkesi ile
hareket etmi
eyi bata kendisi, ekili
tulu
karu
u
mesini engellemek tur.
maruz
inlerini ya
ekilde yaayarak in-
meni iki cihan serveri Hz. Muhammed (s.a.v.) ve onun erefli as
-El-Musannef. Beyrut: el--
II. Ulusla-
rarası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu “Sivil toplum kuruluşlarının barışın te-
sisindeki rolü"
Ak, A. (2019). İslam kamu hukuku
Ate, S. (1990). Yüce Kur’ân’ın çağdaş tefsiririyat.
180 ▪ Yunus Araz
Hukuki İslâmiyye ve ıstılahat-ı fıkhıyye kamusu
İslam hukukuna göre Müslüman gayr-i müslim evliliği
Ekinci, E. B. (2016). İslâm hukuku umûmî ve husûsî hükümler
Kutlu Doğum
2009: Kürselleşen dünyada aile
Kur’ân’ın
Farklı İnanç Mensuplarına Yaklaşımı -Sempozyum—(12-13 Mayıs 2006) -116).
İSTEM: İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 1(2), 195-204.
-Es-savâ’iku’l-muhrika. Kahire: -Kahire.
am, E. M. C. A. (1990). Es-siretü’n-nebeviyye--
--Fethu’l-Kadîr-Fikr.
Kaya, R. (1994). Ehl-i Kitap. TDV İslam Ansiklopedisi -
-H. A. b. M. b. H. el-. (1994). Beyrut: El-Hâvî’l-kebîr fi fıkhı mezhebi’l- İmam eş-Şafiî ve hü-
ve şerhu Muhtasari’l-Müzenî--
-H. B. A. b. E. B. el-. (ty.). El-Hidâye fi şerhi bidâyeti’l-mübtedi (1-
--Arabi.
İSTEM: İslâm San’at, Tarih,
Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 1(2), 179-194.
Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7(3), 95-119.
TDV İslam Ansiklopedisi
İslam hukukunda ülke kavramı
El-Mebsût-
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat], 22, 99-124.
Müsned--
-K. M.-D. S. b. A. b. E. (t.y.). El-Mu’cemü’l-kebir
lerle birlikte
yaKutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Hu-
kuku” Sempozyumu leri Ba
Yaman, A. (2020). İslam kamu hukuku.
Prof. Dr. Kamil
ORCID: 0000-0003-4420-3881 | E-Mail: saritaskamil@hotmail.com
Eskisefesi
Eski
“Gerçeği arayan için;
Gerçekten daha değerli bir şey yoktur.”
Giri
ba
Bir kavram olarak
ontolojik
rlerinin varoluunu oluturan iki mefhumu im-
diyalektik
182 ▪
man-
la
Ki
man hakikatin kar
erine
tirilen ki,
uzlatir. Bir yandan ortak paydadan ziya-
rikle sava
tur.
-irk, melek---
-
▪ 183
-irk,
-
-
linir. Her
nev-
tirmeyi,
inden koan
ve bilgiyi seven ki
-
ti-
remeyen veya gelitirmek istemeyen ki
abilir.
184 ▪
-erdemsiz
tedir. Cahil e-
- nefisler.
- nefisler.
- nefisler
- Yetkinlemeyen nefisler
- Yetkinlememi nefisler (
aret etmekte, ga-
ekilde
i
zof ve felsefe talibi kimseleri u
- mi
-
- mi
- erinlemi
- mi
-
-
- Sadece .
hem de Memi
▪ 185
mi
mi kimselerden yoksun
ip de
sezgisel felsefede derinlememi
filozoftan
2021).
akat ba
ve ay-
hetmeye ba
diapur (638), Harran ve Urfa (639- -
642), Nusaybin (634-644), gibi
si, sosyal, itikadi ve fikri olu-amel ili
-
nlamda
186 ▪
tirme ve yok sayma ameliyeleri ba
lerin h
an siyasi-
efe ile kartu.
mesiyle yava yava
(Karaman, 2014).
Felsefi merkezler fethedildi ancak yakla
rin olu
motivasyonun birlemesiyle yepyeni bir ilim ve
meye ba latanlardan birisi
-
tasavvuru incelenecek ancak kendisinin de felsefi ki
ma
ya topla-
gelsin, isterse bize uzak ve kar
▪ 187
ikate ve onu temsil edenlere
tiril-
mililiklerini bilmediklerini, herhangi bir liyakate sa-
emedikle-
mediklerini ifade etmi
re i
eyin ticaretini yapan onu sa-
dinle ili
ekillerde
1- Felsefe hikmet sevgisidir.
2- mesidir. Bununla in-
lerdir.
3-
k
riyle me
4-
5-
dir.
6-
Be
u
lmesinden baka
188 ▪
bir
e hikmet-
i, bu konularla ilgilenmeyen ilim
ce insanlar birbiriyle kar
Me
ke
tur. Duyular maddi, somut ve
lidir. Bu nedenle duyu organ-
gerekir.
2006b) e ula
-form ve kuvve-
▪ 189
a kadar
ekillendirmektedir. Bu
. Bilgi-
ler her n
H. Bil-
olmayan veya hakikate ulamayan ki
inin ulaabile
termektedir. Ba
A
190 ▪
l se-
Metafizik en zor anla
abilmektedir.
zaman psikolojideki bili
sel geli
i ay- -
-
im
Ay-
ay-
ehvet ve gazap
olur olmaz gereksiz isteklere ve arzulara sevk eder, yine
nef
▪ 191
Nefsin fonksiyonu ayna metaforuyla daha iyi anla . Nefs
gibi ahla
haline gelir. Ay-
memi
.
eyden daha etkilidir.
i daima
meyen, yok olmayan manevi ve akli hazlar-
ecektir
ehvete tabi
itli-
mama, nefsinin
hak etmektedir. Zaten Kind
edilmi
Epistemolojik tir. Episte-
bir
192 ▪
mizle olmayan bir eydir.
-
ihimizle
olumu
ktedir.
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,
104 (Aralık 2022), 399-414. DOI: https://doi.org/10.34189/hbv.104.022.
İslam Felsefesi Tarihi
Farabi. (2013). İdeal devlet
Tedbiri’l-mütevahhid
İşaretler ve tembihler
Hayy b. Yakzan
Karaman, H. (2014). İslam felsefesi tarihi
Kindî felsefi risaleler
Kindî felsefi risaleler
Kindî felsefi risaleler
Kindî felsefi risaleler
Kindî felsefi risaleler
Kindî felsefi risaleler.
▪ 193
Kindî felsefi risaleler
. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırma-
lar Dergisi (DASAD) ISSN: 2980-2806, 1(1), 137143.
https://doi.org/10.5281/zenodo.8078305
Hikmetü’l-işrâk şerhi
Yunus Emre divanı
TDK. Öteki
l
merasimler. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4(7), 193-214.
KETLEN
ORCID: 0000-0003-3134-3084 | E-Mail: ahmet.ozalp@ogu.edu.tr
Eski
Eski
Giri
amakta ve kendilerini belirli grupla-
istemese de desteklemek durumunda kalabilmektedir. Birey, herhangi bir gruba
tirmeye
ba
lu ya da olumsuz
kar
etiketlenmeleri de beraberinde getirmektedir. Sosyal psikoloji ve sosyoloji litera-
durulmu mi
lanan veya
iler olarak anla
olarak kabul edilip toplumsal normlara
196 ▪
2015). Bu an-
Ya
eyin
lumla genel manada iletiim kuramayan ve sosyal ya
runlar ya
le
kar
ekilde ele
tir-
p eklinde
tirmelerdir. Haliyle olumsuz etiketle-
tiren olumsuz emalardan
olu
malar
letirilmitir. Teorinin oluumunda belirli ara
le umunun
anla
bireylerin kiisel ve toplumsal ya
eklindeki sembolik
tiketlenmeleri ▪ 197
ii belirli sos-
at rol oynar.
Sosyal kategoriler yine benzer lanma-
ah
lanmalar, psikolojik an-
imlere de
sebebiyet vermektedir. Sosyolojik a
hissetmelerine ve sosyal ili
te
terimlerdir. Goffman bu anlamda
densel i ). Damgalanma ifadesi bi-
reyleri bedensel
tirmek
lamak ma-
tir. O bu konuyu
nm
tir. Etiketleme bu
de etmektedir (Goffman, 1963/2014). Etikete maruz kalan bireyler kendilerini aa-
an
sosyologlar mevcuttur. Bunlar Durkheim ba
ve
tur (Durkheim 1895/1964
etiketlemenin tam olarak anlaey-
198 ▪
es in the Sociology of Devi-
ancema-
kile
var olan etiketlemenin somutla
ka bir zaman olmayabilir; bir
kilendi-
mikro ili
lamda ise toplumsal anlam ve etkile
nedeniyl
amalarda hem
ketlenmeye uygun profilleri abartarak toplumda bir endie duygusunun ortaya
nan bi-
reylerin medya ve politik
eytanla i
desteklemi
levleri ve faaliyet-
tiketlenmeleri ▪ 199
makta
rin
marjinalleman da yarat-
“Bir durum, olay, kişi veya grup, toplumsal değerlere ve çıkarlara tehdit olarak tanımlanmak üze-
re ortaya çıkar; doğası, kitle iletişim araçları tarafından stilize ve basmakalıp bir tarzda sunulur;
ahlaki barikatlar editörler, din adamları, politikacılar ve diğer doğru düşünen insanlar tarafından
kurulur; sosyal olarak akredite uzmanlar teşhislerini ve çözümlerini söyler; başa çıkma yolları ge-
liştirir, durum daha sonra kaybolur, batar veya kötüleşir ve daha görünür hale gelir. Bazen pani-
ğin konusu oldukça yenidir ve diğer zamanlarda yeterince uzun süre var olmuştur ancak aniden
ilgi odağı haline tekrar gelir. Folklor ve kolektif hafıza dışında, bazen panik geçer ve unutulur; di-
ğer zamanlarda daha ciddi ve uzun süreli yansımaları olur, yasal, sosyal politikada ve hatta top-
lumun kendini tasavvur etme biçimindeki gibi değişiklikler üretebilir (Cohen 1972: 9).”
mi gibi
ri
200 ▪
bir atururlar. Bu teoriden anla
ek-
bir
durmak isterler.
1. Arave Yorumlama
analiz edilerek Eski
cilerin ya
ma nitel ara
tirilmi her
turulmu
meler ya-
meler sonunda 10 soruya indirilmitir.
Bu sorular her bir temaya kar
a
ti-
hareket
edilmi
elde edilecek verilerin
turularak veri-
tir.
2. Ara
Bu ara
ehir Osmangazi
tiketlenmeleri ▪ 201
tirilmitir. Ara
ek olarak
tekrardan belirlenmitir. Ara
tir.
3. Temalar ve Analiz
tirilmesi
K.1. Evet eleştirildim şu an gündemdeki bir durumdan bahsedeyim siyasi görüşümüz
bile eleştiriliyor sadece okuduğum bölüme göre yargılanıyorum. Hata yaptığımda ailem
tarafından seni İlahiyat fakültesine okumaya gönderdik diye eleştiriliyorum yaşım gereği
eğlenmeye hakkım olduğunu düşünüyorum ama bu konuda da kapalı olduğum ve İlahiyat
okuduğum için dışarıdakilerin görüşleri yüzünden kısıtlandığımı hissediyorum.
K.2. Evet eleştirildim. Eğitim için kendini bu kadar yıpratmana gerek yok. Son zaman-
larda siz kızlar okuduğunuz, eğitim aldığınız için erkek çocukları evlenemiyor, evlenecek
kız bulamıyorlar gibi eleştiriler aldım. Erkeklerin evlenememesi sanki biz kızların suçuy-
muş gibi söylenmesi eğitime daha çok önem vermemi sağladı diyebilirim.
K.3. Evet başkaları tarafından eğitim hayatımda eleştirildim eğitim hayatının hep ezbe-
re dayatılması insana bir şey katmadığı için eleştirildim bu konunun sürecinden bahsede-
cek olursam bu ilkokuldan tutun üniversite hayatıma kadar süregelen bir şey oldu okulda
bir şeyin öğrenilemeyeceğini her şeyin okula bağlanılmayacağını ve hayatın başka pence-
relerden öğrenilebileceği konusun da eleştirildim.
K.4. İlahiyat okuduğum için ev arkadaşlarım tarafından eleştirildiğim oluyor. Sen nasıl
ilahiyatçısın neden bu hatayı yapıyorsun gibi tepkiler alıyorum. Sanki ilahiyat okuyanlar
kusursuz ve günahsız olmalıymış gibi bir algı var ne yazık ki.
alanlarda ele
amama gibi neden-
lerde
gi
ele
202 ▪
lanma
K.7. Genel olarak alkollü mekânlarda canlı müziğin olduğu ortamlarda buna maruz
kaldım. Veyahut dine, tesettüre, ilahiyata sıcak bakmayan kişiler tarafından dışlandım. Bu
belirli bir mekân değil ev, kafe, herhangi bir dükkân, sosyal bir aktivite vs.
K.6. Giyim veya fikir bağlamında herhangi bir dışlanmaya veya ötekileştirilmeye maruz
kalmadım. Ancak toplumda oturmuş belirli bir ‘ilahiyatçı fikri’ ve ‘ilahiyatçı giyimi’ etiket-
lemesi -özellikle kız öğrenciler için- bulunduğuna şahit oldum.
K.8. Evet, ilahiyat fakültesinde okuduğum için mesela dışarda, sosyal ortamlarda giyi-
len elbiseleri doğal olarak biz ilahiyatçılar da giymekteyiz fakat bazı cemaat mensupları
veya diğer bazı bireyler tarafından sürekli olarak şu söylemi işitirim sen ilahiyatçısın nasıl
böyle giyinirsin senin farklı, çok bol giyinmeli ve cübbe falan giymen gerekir ifadelerini
kullanırlar. Bazen rahatsız olduğumdan ya da rahat etmek için eşofman giyerim yakın çev-
rem sen nasıl bunu giyersin der sanki toplumda hiç giyilmeyen absürt, anormal olan bir
şeyi giymiş gibi farklı düşüncelere maruz kalırım maalesef.
K.8. Bazen piknik, gezi falan olur samimi arkadaşlarım vardır onlarla beraber bu tür et-
kinlikleri yapmak isteriz, arkadaşım ilahiyat okumayan biri olduğu zaman arkadaşımın
yakın arkadaşları arkadaşıma sorarlar gelecek olan arkadaş ne okuyor diye arkadaşım da
bana yönelik o ilahiyat okuyor dediğinde onlardan şu söylemlere şahitlik ettim; o arkadaş
ilahiyatçı şimdi gelir bize öğüt falan verir, dinden bahseder canımızı sıkar söylemleri ile
bizi daraltır hiç gerek yok onu çağırmaya vs. konuşmalar olmuştur.
K.15. Evet. Mesela otizmli öğrenciler için yardım kampanyası yapılacaktı. Ve bu alkollü
bir ortamda olacak. Fakat buna katılım yaparken fakültemizi belirtmemiz gerekiyordu. Sizi
alamayız dediler fakat biz o ortamda bulunduk, engellemeleri biz kendimize engel olarak
görmedik.
K.13. Eskişehir gibi bi yerde bu olması mümkün fazla değişik düşünceli insanlar var bu
güzel ama kapalı ve ilahiyat okuduğum için insan biraz çekiniyor benle konuşmaya ya da
herkesin “yobaz” gözüyle bakması.
tiketlenmeleri ▪ 203
K.20. Evet bunu çok yaşıyordum okulda herhangi bir kulübe girmek istediğimde sen
ilahiyatçısın buraya girmen doğru değil diye hep bir baskı vardır. Tek yapmamız gereken
ilahiyatta kitaplarla veya sadece camiye gitmek gerektiğini düşünürler.
K.12. ESOGU Meşelik adlı kulüp etkinliğinde Bilgisayar ve Bilişim Teknolojileri Kulübü
standına kulüp hakkında bilgi almak ve üye olmak için başvurdum. Stantta sergilenmek
üzere koyulmuş çeşitli teknolojik donanımlar bulunuyordu. Benim yaptığım ve bir mühen-
dislik harikası olarak nitelendirdiğim işlevsel mobil jammer donanımını sergilenmesi için
kulübe bağışlayacağımı dile getirdim. Donanımın fotoğraflarını ve videosunu gösterdim.
Kulüp üyelerinden biri ne okuduğumu sordu, İlahiyat yanıtını verdikten hemen sonra “sen
yaptığından emin misin?” şeklinde başka bir soru sordu. Cihazda bulunan tüm unsurların
adlarını, işlevlerini, kullandıkları mimariyi ve ne işe yaradıklarını anlattıktan sonra stant-
tan ayrıldım ve üye olmadım. Toplumda, sanki ilahiyat okuyanlar sadece İslami ilimlerle
ilgileniyormuş gibi bir algı oluşmuş maalesef.
lan-
tirildiklerini v
tiriler getirilmi
girilerinde a
ile etiketlenmelerine ek olarak sosyal ortam-
lardan bu ele
3.4. Kelimeler ve Etiketlenme
K.17. En çok kullandıkları bence yobaz kelimesi beni tanımayan birisinin bu kadar peşin
hüküm vermesi gerçekten mantıklı değil.
K. 10. Bir de ilahiyatçı olacaksın cümlesiyle etiketlemeye maruz kalıyorum.
K. 16. Sen hocasın bunu bilirsin, sen ilahiyat okuyorsun geç bi namaz kıldır, dua oku, en
tehlikeli kişiler ilahiyatçı hocalar dikkat et gibi etiketlemelere maruz kaldım.
K.3. Okuduğum bölüm ilahiyat olması hasebiyle en çok yakındığım ve hoş görmediğim
konu budur aslında etiketleme ve öteki olarak görme. “SEN İLAHİYATÇISIN”, “BİDE İLAHİ-
YATÇI OLACAKSIN” cümleleri ile başlayan serüven daha sonra alt yapısı ve temellendir-
mesi bir sürü dışlanma ve ötekileştirme vurguları ile doldurulduğunu ve bu tarz söylemler
ile oluştuğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Her ne hikmetse toplum içinde ne yapsak göze ba-
tar olmuşuz özellikle dine karşı olan kesimler tarafından bir şey toplum tarafından iyi bile
olsa biz ilahiyat okuyan öğrenciler tarafından yapıldığı zaman o şey çok kötü bir olguya
dönüşüveriyor. Bunlardan birkaçına değinecek olursam mesela: Giyiniş tarzımızla, söylem-
lerimizle, yaptıklarımızla sürekli dışlanmış ve belli kalıplara oturtulmuş durumdayız. Sen
204 ▪
ilahiyatçısın nasıl sürekli gezersin, sen ilahiyatçısın bu tarz kitapları nasıl okursun, sen ila-
hiyatçısın nasıl böyle giyinirsin, sen ilahiyatçısın nasıl böyle müzikler dinlersin hatta ve
hatta sen ilahiyatçısın nasıl müzik dinlersin diyenleri bile gördüm ne yazık ki. İşin ilginç
tarafı da benim için şu olmuştur yapıp ettiklerimizle hem bir dini benimseyen hem de bir
dine mensup olmayan kişiler tarafından da bu ötekileştirmeye ve etiketlenmeye maruz
kalmamız olmuştur.
le
de etmilerdir.
tirilme
K.2. Arkadaş seçimimi yaparken özen göstermeye çalışıyorum, onlar da bana ve fikirle-
rime saygılı oldukları için genelde ötekileştirildiğimi hissetmiyorum. Ama bazı mekânlara
giderken çağrılmama sebebim okuduğum bölüm kaynaklı.
K.9. Evet bazen oluyor yani ilahiyat bölümünü okuyanların hiçbir şey yapmayacakları
ilahiyatçı dediğin hep aynı olacak dört dörtlük bir insan olduğunu düşünüyorlar aslında
bunun olmaması gerekiyor ve bir ortamda sürekli sen ilahiyatçısın bunu yapamazsın ede-
mezsin gibi ötekileştirmeye maruz kaldığım durumlar oldu.
K.24. Evet ben kendim devlet yurdunda kaldığım için farklı bölümde okuyan kişilerle
muhatap oluyoruz bu arkadaşlarımla zaman geçirirken pek hoşlanmıyorlardı. Benim ilahi-
yat okuduğum için yapılan şeyin sanki ben yapmışım gibi tepki verirlerdi ilahiyatçılar ne-
den böyle diye.
K. 10. CV doldururken veya burs başvurusu yaparken ‘hangi bölümde öğrenim görüyor-
sunuz’ kısmını doldurma aşamasında iş veya burs başvurusunun olumsuz neticeleneceğini
düşündüğümden dolayı başvuru yaptığım kurum resmî olmasa ötekileştirilmeye maruz
kalacağımı düşündüğümden çoğu durumda başvuru yapmıyorum.
K. 8. Şu an içinde bulunduğum sosyal çevrelerimde böyle bir durum söz konusu değil
ancak bu çevreler ile ilk tanışırken birkaç etkinlik sırasında ötekileştirmelere maruz kaldı-
ğımız olmuştu ama bunun okuduğumuz fakülte ile ilgili değil de aramızdaki samimiyetin
düzeyi ile alakalı olduğunu düşünmekteyim.
tiketlenmeleri ▪ 205
ba
K.17. Bence vardır. Alevi öğrenciler, Siyahi öğrenciler, belki belli yerlerde Kürt öğrenciler.
K.22. Çok olmamakla beraber birkaç bölüm için sadece etiketlemeye rastlamıştım bun-
ların başında tıp gelmektedir çoğunlukla etrafımda tıp okuyan arkadaşlarıma şu soruluyor
sen tıpçısın bütün hastalıkları bilmen gerekir nasıl bilmezsin. Sanki tıpçılar bütün tıp ana-
bilim dalına hâkimmiş gibi tıpçılara bir hakaret olarak görürüm. Böyle bir şeyin olması bir
tıpçı açısından da oldukça şikâyet edilen bir durum olmuştur.
K.13. Bizim gibi ötekileştirmeye bence kendi ideolojisine aşırı bağlı olan ve bunu sosyal
hayatına da yansıtmaktan çekinmeyen herkesin maruz kalması çok olasıdır. Ancak maale-
sef bizlerin onlardan farkı bizler bazı şeyleri sosyal hayatımıza fazlası ile yansıtmasak da
ya da öyle olduğunu düşünmediğimiz ancak bize benzeyenler tarafından iddia edilen uç
fikirler yüzünden de bizlerin görüşleri değerlendirilmeden farklı ötekileştirmelere maruz
kalabiliyoruz. Ayrıca bizde sadece dışarıdan bir ötekileştirme durumu da söz konusu değil
bizler çoğu zaman kendi aramızda ve geldiğimiz çevrelerde de ötekileştirmelere maruz ka-
larak çifte ötekileştirme yaşıyoruz. Etiketlenme durumu ise genelde yobaz, geri kafalı, dinci,
şeriatçı gibi kavramlar üzerinden gerçekleştirilebiliyor.
t vs. gibi etnik kimlik, ecinsellik gibi cinsel
kimlik, dinci veya ti-
irmi
K.6. Küçük yaşta empati yeteneğinin aşılanması.
K.5. Başta bu sorunu çözmek için bu sorunun ne olduğunu bilmek ve bu konuda toplum
nezdinde duyarlılık oluşturmak gerekir. Birinci aşamada bu bilinç oluşturulduğunda diğer
aşamalar daha rahat aşılabilir hale gelir. Bir diğer aşama bu bilinç oluşturulduktan sonra
hem ötekileştiren hem de ötekileştirmeye maruz kalan kesimler arasında çeşitli sorular
206 ▪
olan anket ve çalışmalar yapılmalı. Üçüncü aşama olarak elde edilen sorunlar üzerinde iyi
bir analiz ve sentez yapılarak sorunun ana kökenine inilmeli, sorunun asıl sebeplerini bul-
duktan sonra toplum arasında bunlar çeşitli konferans ve konuşmalar ile anlatılmalı top-
lumda sosyal bilinç oluşturularak sorunun çözüleceğine inanıyorum. En azından sorun çö-
zülmez ise bile kısmen toplum bu sorunun varlığının bilincine varır ve toplum hafızasında
yer edinmiş olur. Unutulmamalıdır ki toplum hafızasında yer edinen meseleler daha sonra
eylemlerine de yansımaktadır.
K. 10. Herkese hoşgörü ile yaklaşıp fikirlere saygılı olunmalı.
K. 4. İnsanların eğitim hayatına bir düzenleme yapılmalıdır bunu ilk önce anne baba
çocuğuna bir güzel aktarmalı sonra öğretmenler sonra da diğer çevre bunu anlatmalıdır
yani bireyi bir güzel eğitmeli ve doğruyu anlatmalıdır ki ötekileştirme olamasın.
tirmeye kar
un gruplara
erin ba
Ho
rilmitir.
K. 8. Ben üniversite sürecinde hocalarım ilahiyat okumamı çok istemelerine rağmen
gördüğüm bu etiketleme ve ön yargılılar yüzünden bu bölümü okumayı istememiştim. İlk
yılımda sözel bölümünü hiç yapmamıştım. Şimdide pek okumak istemiyorum doğrusu çün-
kü dışarıdan çok baskı var.
K. 24. Hayır umurumda bile değil kendi geleceğimi insanların düşüncesi için harcaya-
mam.
K. 9. Evet oldu bu etiketlemelere maruz kalmak ayrıca ilahiyat eğitiminin zorluğu ayrı-
ca çifte ötekileştirme yaşamak bunların tamamı insana psikolojik travmalar olarak dönebi-
lecek çok ağır şeyler. Birçok kez ilahiyatı bırakmayı ya da farklı bölümlerde okumayı dü-
şündüm ama ailem tarafından da bir ötekileştirmeye maruz kalmak istemedim ve en çok
da onları mutlu etmek istediğim için ilahiyat eğitimime devam etme kararı aldım.
tirme
tiketlenmeleri ▪ 207
ara
K. 8. Evet özellikle biri bana hangi bölümü okuyorsun dediğinde ben hep farklı cevaplar
veriyorum yani mesela ben öğretmenlik okuyorum derim çok ısrar ederlerse sonunda ilahi-
yat okuyorum derim ben de bu durumdan çok rahatsız oluyorum okuduğun bölümü rahat
bir şekilde söylememek.
K. 10. Evet örneğin farklı bölümde okuyan ev arkadaşlarım ile bir gece kulübüne eğlen-
meye gittiğimizde muhtemelen oradaki tek ilahiyat okuyan kişi ben olduğum için orada
tanıştığımız insanlara bunu söylememeyi tercih edebiliyorum. Yoksa insanların yargılama-
larıyla karşı karşıya kalabiliyorum.
K.11. Hayır olmadı, okuduğum bölümü her yerde gururla söylüyorum.
K.7. Okuduğum şehrin sakinleri genel itibari ile belirli bir ideolojiye ve siyasi anlayışa
sahip. Okuduğum bölümde farklı bir siyasi anlayışla bağdaştırıldığı için ‘evet’. Dolayısıyla
kalabalık ortamlarda eğitim gördüğüm fakülteyi gizlemek durumunda kalabiliyorum. Ta-
nımayan, kimliğim ve kişiliğim hakkında herhangi bir verisi olmayan insanların dik dik
bakışlarına maruz kalmak ve gözleriyle tepeden tırnağa süzmeleri son derece rahatsız edici
olabiliyor.
ki-
cilerin siya-
3.10. Etiketleme ve Olumsuz Duygular
K.5. Evet oldu daha fikrimi öğrenmeden benim adıma karar verilmesi ön yargılı davra-
nılması beni hem yoruyor hem üzüyor bazen isteyerek geldiğim bölümümden soğumama
sebep oluyor.
K.8. İnsanların çok acımasız olduğunu düşünmeme sebep oldu. Olumsuz duygudan çok
incinmeme ve üzülmeme neden oldu diyebilirim.
K.19. Evet. Bazı yerlerde çekingen davrandım. Fikirlerimi çok açık olarak insanlara söy-
leyemedim.
208 ▪
K.22. Evet etiketleme olumsuz duygularıma neden oldu duygusal olarak psikolojik ola-
rak çok kötü oldum kendimi kötü hissetme sürekli o düşünce zihnimde var olması beni kötü
hissettirdi.
hissiyat
tikleri ve
obsesif sorunlar ya
la
tirilmeyle kar
tmilerdir.
tirme bire-
ekile
turur.
tirilecek birey belirli semboller ile etiketlenir ve o ekilde toplumda dam-
tirilmektedir. Tabi-
e durumun
an bu eserin genelleme gibi bir arzusu da bulunmamakta-
amda bireyin ya
mekte ve ortamdakiler ila-
mak is-
tiketlenmeleri ▪ 209
sonucundan da
ekil-
g
latmalara ka-
tedir.
Becker, H. S. (1963) Outsiders: Studies in the sociology of deviance, London: Free Press of Glencoe.
Cohen, S. (1972). Folk Devils and moral panics: The creation of the mods and rockers, London: MacGib-
bon and Kee.
ar, M. (2017). Teoride, pratikte ve aratirme,
Journal of Turkish Studies, 12/3, 135-154.
Durkheim, E. (1895/1964) The rules of sociological method, Glencoe: Free Press.
Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 1(1), 151-
161.
Goffman, E. (2014). Damga: Örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar
LeBon, G. (2020). Kitleler psikolojisi
Moscovici, S. (1961). La psychanalyse, son ımage et son public, Paris: Presses Universitaires de France.
-isadi ve İdari Yak-
laşımlar Dergisi, 3(2), 111-130.
Schur, E. (1965). Crimes without victims, Englewood Cliffs: Prentice Hall.
Sontag, S. (2005). Metafor olarak hastalık: AIDS ve metaforları
Tajfel, H. (1981). Human groups and social categories, UK: Cambridge University Press.
Ttirme, Education Sciences, 10(4), 305-318.
Dr. Murat
ORCID: 0000-0003-3763-7526 | E-Mail: murat.mirzaoglu@hotmail.com
Giri
ekillendirme-
- - - - ek
-
-
a edilir ve ins
-
ta karde
edilir.
212 ▪
ra edilir. Ehl-i Kitap teolojisi de tarih
esintiler ta
yet ili
vuz, 2006).
tirmeyi esas kabul
tan bahe-
dilmi a edilmi
inin ise ate
-i harbi-
) emrinde bir e
-tirmesi, kiinin Al-
lah ile ilikisin
le ekilde muhafaza edememi
tirmesinin ve zam le-
)
▪ 213
ka bir -i
sebebiyle hadisler
Kütüb-i Sitte
man zaman istihad ve konunun daha iyi anla Kütüb-i Sitte
rine yer verilmeyecektir.
ifadesine muhatab
olan ki
nemlerin psiko-sosyal ve siyasal -
Kütüb-i Sitte ba
ve hadislerin anla
ihsel-ma nihayetlendirilecektir.
tirme
ri
)
ifadesi ki
leyen kii bizim gibi
yerine getirme hususunda bizim gibi davranma-
(279/892), -
214 ▪
gelmektedir. Genel olarak
-
-
el-
bn Hacer, 1379, 12/197).
(
rihi kadar eski ol
da bir olgu olarak kar
-
-
ahitler
ve belgeler
antla
tur (Topta & Kahya, 2019).
peki
kar
▪ 215
mekteydi. Ki
benzetilmitir (Ekinci, 2016).
min ettikleri gibi Al-
yemin ettikleri belirtilmitir (Ekinci, 2016).
1
2
peygamberlerin ya
2)
3
4
5
(Necm, 53/1), geceye (Leyl, 92/1),
-72). Konuya
(sav) ba
6
almama ile ilgili ayet bulunmamakla
-
3/77), bir antla
1
70/40, Leyl, 92/3.
2
3
Bkz. Beled, 90/1; Tin, 95/3.
4
5
6
----
----
----
-Hicre, 14/91-92.
216 ▪
-Nahl, 16/91),
(en- bahane
-Bakara, 2/224) de ifade edilerek gerekti-
-
getirilmitir.
-
-ka ilah olmayan (zata)
183) urulmu
--6) gibi
eklinde hadis eserlerinde yer alan rivayetler
Birincisi:
ka bir
tur. Bu formda Kütüb-i Sitte’de rivayet bulunma-
makla
irk komu -
---
-
-
-
-442).
in edilebilir.
benzeyen bir durum
▪ 217
eklinde bir terkip olu
eyleri ortadan
haram kabul edilmi
yaya
haram kabul edilmitir. Hz.
ka bir
baka bir varl
2. Ehl-riklere Ve Mecusilere Benzemek
Kütüb-i Sitte’
Kü-
tüb-i Sitte
denilecek hususlarda ve di-
riklere (
55) ve Ehl-i kitaba () benzememek
ittim zden de-
218 ▪
e
emr
7
itibariyle
ehl-
bir kavme benzeme gayret
melerin ileri bir boyuta ta
la
) kelimesi morfolo-
Hz. Peygekilde bulunan Ya-
lum in-
meyi temin
etmeyi hedeflemi
ellerini
detmi bunun yerine ezan okuma teklifini kabul etmitir (
).
8
- ur (el-
7
Bkz. ----
2/655-----Hicre, 6/486.
8
▪ 219
Ayette Ehl-lar bulunmakta-
-
dir. Ancak burada yasaklanan dost edinmeden, be
umuna zarar ve-
recek hayati bilgilerin onlarla payla
te
-
zese o da on
9
larda ehl-
lece onlarla benzememe eklinde anla
-i ki-
tabla benze
inde
/bekilerin di-
-
3
9
Bkz. Cihâd-
Sünen--Selefiyye, 1982), 2/177.
220 ▪
da
-
iflerle ba
til
tir.
mi
a
kolayla
alt unsurlar
, aelinmitirilmi
kar
Genetik biliminin geli
melerinden biri olan DNA
ya koymu
tir.
le
etilmi
manla
eski versiyonundan bir kopu
2020).
tehlikelere kar
▪ 221
koruma, kollama veya ba
ma ru-
d
meleri de ifade eden tur
.
10
ine
11
ifadelerinde yerini bulmutur.
im de olsa mazlum da olsa kardeine
12
a
ya
Birr, 6
karde
fikri kabile ta
Hz. Peygamber, buradaki karde
ka bir muhteva
10
Bkz. ----
------Nedve el-
11
Bkz. Mufaddal b. Seleme, el-Fâhir, thk. Abdulalim et---Arabiyye, 1380), 147.
12
Bkz. Mufaddal b. Seleme, el-Fâhir, 147.
222 ▪
kendisinin ate
tir (el-
-
), demi
-dem, 28), denilmitir.
kilerin
-
ilkesiyle izaha kavuturulmutur.
tir-
malar, me
2006).
ba
, 2013).
▪ 223
-
gulamalar eklinde zuhur etmitir (Cabiri, 1997).
Siyasi ili-kisi
lumsal itli nitelendirmeler, Hz. Peygam-
na neden olmu
retil
(Hanbel, 2001, 38/474).
nda meydana gelmi
karde
tir (el-
- ine
kartur.
-ru bir neden de-
ekilde kardeinden nefret etmeye
-
224 ▪
e
ve ya
-
-10).
inin
tirmesi gerekmek-
-
lerdir.
le
ler (el-Bakara 2/90, 109, 2 -i
milerdir.
13
demi
13
▪ 225
) ve (
) ifadelerine yer verilmi
tir.
mak kast edilmektedir. (
)
kelimesinden sava tir. (
) kelimesi karine olarak delalet
manlarla sava.
lah di-
14
du.
Yeni bir toplum in
yasaklar koymu
tir:
ine iaret eden kimse, ey-
ti. Hz. Peygambe
15
emrenlerinden
mitir ().
16
14
Bkz. Ahmed b. Muhammed el----
10/176.
15
16
226 ▪
se kardeine, bir demirle iaret ederse melekler o kiiye lanet eder. Bu durum, o
kiiler ana baba bir karde
ter ciddi ister aka olsun kardeine silah veya demir ile iaret eden kiinin lanete
taraftan
vermeye sebep olacak eyle-
13/26).
tir (el-
kil eden ilk olay
zahiri yakla
olmakla nitelendirilmitir (Atalay, 2022).
Merula rula
-
tirerek iman
tedhi
▪ 227
ru bir
lerdir.
durmutur.
likte bir konudur.
a et-
lenmemesi ve fertleri en
memitir. Bu
tir. Bu ba-
-
tir.
-sosyal
Ahmed b. Hanbel. (2001). el-Müsned -
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma
Dergisi 104, 399-414.
--Tekfir ilikisi. Hitit İlahiyat Dergisi,
21(2), 947-976.
Tuhfetü’l-ebrâr şerhu Mesâbîhi’s-sünne
-
Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilim-
ler Dergisi, 5(3), 879-987.
228 ▪
-
Balıkesir İlahiyat Dergisi, 16, 57-72.
es-Sahîh-
Cabiri, M. A. (1997). İslam’da siyasal akıl
Cevizci, A. (2003). Felsefe terimleri sözlüğü
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi
Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 4(2), 506-538.
es-Sünen--
Sahîhu İbn Hibbân
azm.
- Buğyetü’l-Bâhis an Zevâid-i Müsnedi’l-
Hâris ---
-Nebeviyye.
- el-Müsnedü’l-Müstahrac alâ Sahîhi’l-İmâm Müslim. Muhammed Ha-
--
anlamak. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 57(1), 85-102.
liz. Akademik Hassasiyetler, 7(13), 79-102.
Cumhuriyet Üniver-
sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 349-365.
Erul, B. (2007). Sahabenin sünnet anlayışı
İslam Tarihi Araş-
tırmaları Dergisi, 5, 15-30.
Çukurova Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 13(2), 151-171.
-B. (1932). Meâlimü’s-Sünen. Haleb: el--
Musannef -
-F. A. b. A. e.-A. (1379). Fethu’l-bârî şerhu sahîhi Buhârî
-Marife.
-F. (1997). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Abdullah b. Abd--Hicre.
Sünen - --
Cihâd-
Kandemir, E. (2021 -
Hikmet Yurdu, 14(28), 286-309.
Karaman, H., vd. (2014). Kur’an yolu Türkçe meal ve tefsirleri Ba
▪ 229
İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî-
Mufaddal b. Seleme. (1380). el-Fâhir. Abdulalim et- --
Arabiyye.
Câmiu’l-beyân an Te’vîl-i âyi’l-Kur’ân
et--Hicre.
Muhammmed et-- el-Kavlü’l-Mübîn fî Sîret-i Seyyidi’l-Mürselîn-
Nedve el-
Fethü’l-mün’im şerhu Sahîhi Müslim. 10 C-
Sahîh-
el-
es-Sünen--
Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 13(13), 167-192.
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi
Sünen--Selefiyye.
el-Mu‘cemü’l-kebîr -
Teymiyye.
Târîḫu’r-rusuli ve’l-mülûk-
el-Câmiü’s-Sahîh. Be--
ebbehe bi-kavmin fe-
me. Hadis Tetkikleri Dergisi, 3(2), 85-109.
Topta e Babilce metinlerde yemin. Türkiye Sosyal Araştırmalar
Dergisi, 23(2), 313-330.
Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 6(3), 135-156.
- Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 59, 252-273.
-
. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24(1), 73-95.
İslami Araştırmalar, 31(3),
567-589.
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi
(2007). Osman. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi
el-Mühezzeb fi’htisâri’s-Süneni’l-kebîr-Vatan.
Dr. Mustafa TURAN
ORCID: 0000-0002-1792-5494 | E-Mail: mustafaturan07@gmail.com
Giri
stentialisme (Varolu
yordu. Acaba bu felsefi sistem,
aka felsefi
Bilhassa bu sisteme kar
bulunu-
anlamak ve her
cek-
bir
olarak her
232 ▪ Mustafa Turan
ikisi de subjektivisttir. bu-
na mukabil ikincisi ise a ndan tur (Hanefi,
sal durumu
-nesne ilikisine indirgemi
mu "suret ve madde, kategori ve ilham, a priori ve posteriori,
dengelim, analiz ve sentez, metafizik ve fizik, felsefe ve bilim" olarak birletirme-
Varolu ise, varolu
den olan bir varolu
ka
ka bir determi-
ka yakla-
giden yol olur. Avrupa bilincinin yabave so-
O, Descartes'in "cogito"sundan ba
"cogitatum"una ulaan bir bave bir ulama yeridir. Bu destan da
ancak bu Avrupa bilinci iki alternatifle tatmin ve sonunda "ne o
ne de bu" neticesine Bu tek
hakikat olarak devam etti.
odak nok
Her bir dere-
cede ve bayani tam bir ortaya
"nihilizm" den baka bir
▪ 233
te varoluada
tur.
2011).
Hegel, her eyin tez, antitez ve sentez
ce, en iyi ol-
Varolu
eyi bo
Ben benim, bir biahsiyeti-
imi, halimi, bilhassa gelecekteki durumumu belirleyemez,
cak bir ey var, o da, evreni aklile
ey
fetmektir.
imine etki edebilecek ak-
t
fikri te
modernle
ni de beraberinde getirmi
meci-
, o
lmaya-
rak, tarihin ilerleyi
luklara ze-
mo-
13).
(Foulquie,
234 ▪ Mustafa Turan
1998) an felsefeyi ontoloji
a un,
tir.
ve varolula ger-
eydir (Foulquie, 1998). Olabilir
eydir (Foulquie, 1998)
-varolu
sa-
tedir. Yal-
mi
Varolu
e ba
hali kun felsefe-
terek olan karakterler evrensel
belki insandan baka ey
ayet
ey, bir nesne olmamakla bera-
nyada
nen u
▪ 235
ayin edecek meseleyi
ul etmiti.
Egzistansiyalizme kar
rolular ise bilakis var olu
ve iki felsefeyi birle
kil eden,
itli karklar verilmitir. Varo-
lu
Varolu tir bu! Felsefe ter
varolu
den biter, yuvarlakla
lu
nan kimseler ise
u
insanda ama - - varolu
sonra
arak yava yava
ki olurum. Varolu
236 ▪ Mustafa Turan
tir.
Varolu
yen Foulquie olmu
makla beraber, varolu
so-
e-
Lakin hepsinin ortaklaa benim
am
gelmi bulunup imdi ya
be
girmez.
airin
konute bu
an dinin ve varolu
1
bir iirinde varolua uygun ola-
rak u ekilde belirtmitir:
ve cankurtaran diye bir ey yok:
1
(1894-
▪ 237
rakterleriyle ba
I.
II.
2011).
III.
etkisi b
tirisinden varolusal-di-
varolu ya
Eflatun, varolu
tirmez, fakirle , muvaffakiyet
te ya
ren
terek karakterler ta
e, at, insan ve bilhassa saf halde veya
en umumi itlik,
eyin modeli olan ide
olu halindedirler ve olu
238 ▪ Mustafa Turan
unu Eflatun me
Augustin tirmi, yetkinletirmi ve derinletirmitir.
e
ey
zaran Saint Augustin, egzistansiyalistlere yaklaeylerin mutlaka
2011).
memi
11).
o kavram-
1998).
▪ 239
ilan
ra Auguste Comte pozitivist felsefesini
de-
u, Ayasof-
u, var olu
taya koyarlar. Ancak tarih ilminde ve b
lere ait arala
tan baka bir
alara sebep olmu
ndan
ndan
fizik ilkesi bulu ya da, ruhsal ya
lemorfizm) anla
er
(Foulquie, 1998).
240 ▪ Mustafa Turan
ve kukucu
kar
ile ili
ulquie, 1998).
leten varolu
lara yol
e ba
n, bili-
e ba
mak varolu felsefesinin temelini tekil ediyor. Varolu udur
katin sezgisi u
bu felsefenin meto-
zden genelde varolu
orunluluktur.
eden bir cinstir (Verneaux, 1994).
▪ 241
1. Ateist Varolu
Ateist varolu
la
dan anla
a
kar
idini be-
krinin ol-
tirilecek bir
reddet
yokmu
Ateizmi dinin ele
le
tir.
tur (Verneaux,
2001).
242 ▪ Mustafa Turan
Ateizm, varolu
olarak sol egzistansiyalizm (varolu
kisiz olma da bir durum be-
1994).
Nietzsche, Heidegger, Camus ve Sartre ateist varolu
Heidegger her ne kadar genelde ateist varolu
izmle sava
benimsemekle beraber, varolu
-psie bala-
kla-
insanda gizlenen bio-psi
varolua
ticelerden biriydi. Bu netice sadece bio-psi
lu
bir tir (Verneaux, 2001).
kin karar vermek, bu an
▪ 243
ey-
de, Alman
tan baka bir
kendinde var
reddediyor. Bu, ontoloji ve epist
eden
bir ontoloji olu
ula
irgenmi
geni anlamda
hissetmek gerekli ve yeterlidir (Verneaux, 1994).
varolu
un reddi oldu-
bizzat kendi olma, kesin ya de-
dilmi
rolu , insan olma
244 ▪ Mustafa Turan
ka bir deyile, basit varolu her ni bir va-
rolutur (Verneaux, 2001).
-birlik-yaamda ba-
a yerle
teyi, hakikat olmayana yer-
le
a
dalar. Bizzat kendi karir
tirile-
rada, eylerin direnmesiyle kar
kilidir (Verneaux, 2001).
uuru, kiyi,
uurun tabi kisini iliyor (Verneaux, 2001). Varolu
varlak olarak
kat kendis uurdur.
Bauurlarla iliu-
Objenin uura,
e i
ekilde aar. O, tamamen her
▪ 245
tiririm. Fakat u ya da bu
maktan ibarettir, fakat ondan hareket
etmeksizin onu a
le, ey haline indirge
2001).
una g
kar
le aniden anlaeydir.
Camus
(Verneaux, 2001).
bir derinle
246 ▪ Mustafa Turan
tir. Tarihsel is-
ya
.
kut-
oldu-
Ateist varolu
ya ol-
ancak elinden gelen ya ebilir-
rolu
e ters oldu
2. Varolu
an-
▪ 247
tirilmi dini bir d
lirtilmi manada
varolu
ilikilerinde meguliyetlerinin merkeztiriyorlar (Verneaux, 2001).
Varolu
(Foulquie, 1998)
sunmu, fakat sistemini Husserl
fenomenolojiyi sunarak kurmu da Jas-
u
Bu esaslara dayanarak varoluun
as hadisesini
ahsi olanda
varolu
lu
Kierkegaard varoluun karma
belirtmiey, bireyin
ahsi
a-
i geli
zeni veya tenin
248 ▪ Mustafa Turan
abil-
mesi, her d
ilir (Verneaux, 2001).
iman iki benlik ara-
nce haline getirilerek in-
olamaz (Tadelen, 2004).
ne kadar kendini Tan-
kili olarak belirlese de bu ili
ki-
yi kendisiyle ili
uyla a
(Cauly,
2006). Bu sebeple kendini alayan bir a
leyse
nedir? Bu, ka-
Kierke uurun (conscien-
nuulacak her ey sefil,
▪ 249
karma
2001).
uum halindedir. O yoktur (terim hareket-
mak, kendini fethetmek, kend
de varolu
der, can
dir; belki var olan
ta
temsil eder
pere
ma
nelmitir (Verneaux, 2001).
yor ve derinlen-
o eyi anlamak gerekir. O
250 ▪ Mustafa Turan
is-
uygun gelilu-
dir. O mutlak ba
bizzat kendimize verendir (Verneaux, 2001).
, baka bir yol yoktur. Somut bir felsefe zaruri olarak
ampiristtir. Ne var ki, terim iyi anla
ka bir
ist varolu
kinin
te buluyor. Makinenin
lincini, kiyitiriyor. Nesnele
liyor (Sartre, 1990).
amsal prob-
▪ 251
lemler kar
mek.
Varolu
ve ilisel, irade, duygu v
san, bitmemi
dir. Otantik olan varolu ki halindedir.
ma yaar. Fe-
(Tokat, 2013).
ey ortaya
(Sartre, 1990).
Varolu
leri kar
gellemek
teki olarak
ten getirmi ,
sefe
felsefesinin dini ve dini olma
252 ▪ Mustafa Turan
Camus, A. (2015). Tersi ve yüzü
Cauly, O. (2006). Kierkegaard
Dindar, B. (1986). Sokrates ve J. P. Sartre felsefesinde insan. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 1, 1-18.
Foulquie, P. (1998). Varoluşçunun varoluşu
tekno- Kelam Araştırmaları Dergisi, 12(2), 9-36.
Hanefi, H. (2007). Oryantalizmden oksidentalizme. L. Sunar (Ed.), Uluslararası oryantalizm sempoz-
yumu kitabı 7-
Honer, S. M., Hunt, T. C., & Okholm, D. L. (2003). Felsefeye çağrı
Süleyman Demirel
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 1-20.
-ba-ileti Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi Necati Öner Armağanı, 40, 1-16.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,
3(3), 1-14.
Sartre, J.P. (1990). Varoluşçuluk
İnsanın dört zindanı (E. Okumu
Tadelen, V. (2004). Kierkegaard’ta benlik ve varoluş
001). Tanrıtanımazlığın felsefi boyutları
Varoluş felsefesi hareket felsefesi
Verneaux, R. (2001). Çağdaş ateizm üzerine dersler
Verneaux, R. (1994). Egzistansiyalizm üzerine dersler
Yerlikaya, T. (2013). Ne İnsan ve Toplum Dergisi, 5(3), 9-24.
RKA PLANI:
ORCID: 0000-0002-1792-5494 | E-Mail: fasiye@ogu.edu.tr
Eski
Eski
Giri
im kiinin kendisinde balar, halka halka geniturur
ve ekillendirir. Bu iletida-
litirip zenginle
kendinden olanla iletiullar olu
kendinden olmayanla -
1
iletiim ise kar
refilli bama, kendisine
ba
995) im, ki
turur. (Peker,
1
e ba
endirme-
(Fayda, 2013).
254 ▪
2008) im
a
(Ford-
ham, 1994). (Hoffer, 1993)
-merkezli tasavvurlar,
baturur
kuzda olmak
yakla
ekilde
bu-
ca ilkelerle uygu-
den ve bekilde, ya iyi ilikiler kurmaya ya da sava
turulmak-
i-
yete iaret ederken, --
gusun
imde
se de -
- an-
▪ 255
la edilmi
tirilen iyilik halleridir. Oy-
ullara, bir
im strate-
tirilmesi hedeflenmi
mu
kiler kurma, ka-
bul edilemez evsafta olsa bile kutsala hakaret etmeme, kar
im
terminolojisinde yer alan lakin tek ba anlamalara sebep
e ya
im ba m ,
tir. Benzer
1.
,
sosyal ko
enlerin-
mektir.
256 ▪
koamakta-
-
etmitir. Bu davete icap edenler
ni rikler-
daki en geni kitleyi olu
sistemleri, -iler-
edilir.
-i k topraklara
(Kaya, 1994). Bununla birlikte temel ilkelerde bile deformas-
-i kitaptan kabu-i ki-
man
- ,
-
andan ehl-
ve
kendilerine indirilen vahyi tahrif etmeleri sebe-
▪ 257
-72),
estiklerini
Ehl-
2
3
Ken
-113).
te bunlar iman eden, tembel
--
-gitlere
,
tur.
2.
na i
i
tar, hem de ism-
an tutum-
(da
2
.
3
.
258 ▪
-
biat v
man
da anla letirilmitir. Bir
(Zemah8, 4/146)
.
4
kartirilmitir. Yani
ekilde
n-
deki defolu yana i ka insanlara zarar vermektedir.
-7) gibi
k, ki-
-
(Fromm, 1994) en geni
sal
4
it gelenek hali-
dir.r, 1984, 15/42)
▪ 259
yozla
reddedenlerdir (Kehf 18/35--7).
--hur
-olmak dengesinde (Fromm, 2015)
-u zarureti sebebiyle
rak kullanmak da inanmayan
yan mutlak saf boyutta (Fordham, 1994)
nemin kou
ulla-
ekilde ahlaki ilkelere
-
iman ettim de, sonra
lidir. Ya de -
rulmu
lidir.
260 ▪
3. im Stratejisi
ama a
tirme olm
bir
5
im dili geliimdeki
lebilecek tehlikelere kar
arabilecek bir duru sergilemeleri gerekmektedir.
Bu iki ba
tirilmi
tir. Bu nedenle inana-
imi etkin
der
(Mumtehine 60/8). Ancak bu davet kar
im halindeyken onlardan gelebilecek alay ve hakaretlere kar
cak onlar haddi aarak Alla
konumaya ba
5
-
ar. Bu a
212 vd.
▪ 261
ununla beraber
.
mecliste oturup terik- tikten
sonra ileti
sahiptir. Zira her
icabet e
imlerini bir ekilde de-
vam etti
-564)
-
riklerin inananlar kar
,
ya
durumunda sava
Taraflardan biri
-
(Aslan, 2008)
262 ▪
ullarda,
man kar
mana kar zaman
-629)
hukukuna d
ko turmak,
ak bunlar ie yaramaz da
ko
- koul-
-66).
- vike ih (Kur’an Yolu, 2017, 2/707).
ko
bu teOnları yakaladığınız yerde öldürün; sizi çıkardıkları yer-
den siz de onları çıkarın. Fitne/şirk sonlanıncaya ve din/otorite Allah’a ait oluncaya dek
onlarla savaşın. Yaptıklarına son verirlerse zalimlerden başkasına düşmanlık yok-
tur (Bakara 2/191, 193). Sava ba
-
Allah’ın yolundan menetmek ve O’nu inkâr etmek, Mescid-i Harâm’dan (insanları) en-
gellemek, halkını oradan çıkarıp sürmek ise Allah katında daha büyük günahtır. Fitne de
öldürmekten daha ağırdır. Güçleri yeterse sizi dininizden çevirinceye kadar durmadan si-
▪ 263
zinle savaşırlar. İçinizden kim dininden döner de kâfir olarak ölürse, dünyada ve âhirette
amelleri boşa gidenler işte bunlardır. Cehennemin dostları da bunlardır ve orada onlar de-
vamlı kalıcıdırlar
. Sa-
va
hangi bir kar
ayan
eklinde bir yol hari-
tas
grup olarak iletilebilecek
malar, ihtilaflar, sava ve
ullarda
hangi hamlenin hangi muhataba kar
ullarla uyumlu tepkiler gelitirmek
264 ▪
kelere turan temel kabuller anla
4.
etinin alamet-
kendilerinden olmayanla kurulacak ileti
ki ku
efkat temelinde bir ile-
tiim geli -
- -
ku
imde takip edilecek
yol da
Kendisinden olmayanla ileti
tirmeden ileti-
zamanda son vahyi
sipleri bu zeminde nev-
redilmitir.
olarak tasvir edilmekte-
-49; Hacc 22/18; Secde 32/15).
▪ 265
Ku -
ho
let 41/11).
kulluk (secde-
ekilde
ime
(Fordham, 1994, s. 87) i (Esed, 1999, s.
1/310)
ekilde de-
irk, isyan ya da Rabbe kar
-
tirecek
-10). Onu meleklerin
tirip peki
tutum gelitiren birey
ki -8).
266 ▪
İnsanlar gümüş ve altın
madenlerine benzerler. Câhiliye devrinde hayırlı olanlar, İslâm’da da hayırlı olanlardır. Ye-
ter ki, İslâm"ı iyi kavrasınlar ifadesi
are
Leyl 92/9-eden
peygamberine, dinine kar
f
.
olarak denklemin kari fark etmek,
And olsun biz insanoğluna şan, şeref ve nimetler verdik; onları karada ve denizde taşı-
dık, kendilerine güzel güzel rızıklar verdik ve onları yarattıklarımızın çoğundan üstün kıl-
dık
diyerek bahsetmesi, bi
erecesini ifade eder. Nitekim insana
--
budur. Bununla birlikte Rab-
▪ 267
de
yo
olunca kar
terilecek, kar
memek
Onların Allah’tan başka yalvarıp sığındıkları (varlıklar)a sövmeyin ki onlar da kin ve ce-
haletten dolayı Allah’a sövmesinler. Biz her topluma kendi yaptıklarını güzel gösterdik,
(ama) zamanı geldiğinde onlar Rablerine döneceklerdir: O zaman Allah onlara bütün yap-
tıklarını (en doğru şekilde) anlatacaktır.” (En’âm 6/108).
n olu
mal
va
Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutun, adaletle şahitlik
eden kimseler olun. Herhangi bir topluluğa duyduğunuz kin, sizi adaletsiz davranmaya it-
mesin. Adaletli olun; bu, takvâya daha uygundur.”
, ister sava inanmayanlara in-
-le
-
1411, 3/1053)
268 ▪
izin vermemesi
a-
-403; Zemah
n ileri gelir.
me
ip insan yeti
-
baka ba
ekilde konumu Herkesin yü-
zünü çevirdiği bir yönü vardır. Öyleyse hayırlarda yarışın.ka-
-
sosyal ca-
lerk
okunabilir. Bireysel farklHerkes kendi mizaç ve karakterine göre iş
yapar-
ka
▪ 269
Eğer (onları
zorla îmâna getirmeyi) dileseydik, üzerlerine gökten (öyle) bir mu‘cize gönderirdik ki,
(mecburen, Allah’ın hükmüne) boyun eğerlerdi (de, derhal îmân ederlerdi)
-i kerime de ba Rabbin dile-
seydi insanları elbette tek bir ümmet yapardı. Fakat onlar hep ihtilâf içinde olacaklardır,
rabbinin esirgedikleri müstesna; zaten O insanları buna uygun yaratmıştır.
11/118-119).
Hz. Peygam-
Eğer rabbin dileseydi, yeryüzünde bulunanların hepsi topluca iman ederdi. Hal böyleyken,
mümin olsunlar diye sen tutup insanları zorlayacak mısın!”
n ettirecek bir mucize ve
lama
(Kur’an Yolu, 2017, 4/144).
tirmele
Eğer inkâr ederseniz bilesiniz ki Al-
lah’ın size ihtiyacı yoktur; ama O, kullarının nankörlüğüne razı olmaz, şükrederseniz bu
tutumunuzdan hoşnut olur
tirecek, bunla-
tirecek bir ter-
cihte de bulunmamakta, bir anlamda kuluna yerle
.
270 ▪
turmamak
enlerinden
birisidir. B
a
ne-
dir. Bu nedenle imana erdirilmi
etmi , bel
aret eder.
Baka dinden olan biri kar
eden- dini salabet duygu-
6
tur. Sava
6
ileti
gerilimler ya-395).
▪ 271
ki
Daha önceleri siz
de böyleydiniz. Derken Allah size lütufta bulundu
anlara
Kalbini yarıp baktın da mı korktuğu için böyle söylediğini anladın? Kı-
yamet günü, lâ ilâhe illâllâh sözü karşına çıktığında ne yapacaksın!" d, tsz.,
ka kimse
Hep birlikte Allah’ın ipine sımsıkı yapışın; bölünüp parçalanmayın. Allah’ın size olan
nimetini hatırlayın. Hani siz birbirinize düşman idiniz de Allah gönüllerinizi birleştirdi ve
O’nun nimeti sayesinde kardeş oldunuz. Siz bir ateş çukurunun tam kenarında iken oradan
da sizi Allah kurtarmıştı. İşte Allah size âyetlerini böyle açıklıyor ki doğru yolu bulası-
nız-
her kul ate ini oradan kur-
ia
u
hassasiyete iaret etmektedir: “Benim ve sizin durumunuz, (gece)
yaktığı ateşe üşüşen böceklerle pervanelere engel olmaya çalışan adamın durumuna ben-
zer. Ben sizi ateşten korumak için kuşaklarınızdan tutuyorum, siz ise benim elimden kaçıp
ateşe girmeye çalışıyorsunuz.”.
Ba
olmak,
tirmez. Ba
olmaktan
ba
272 ▪
a-
Şüphesiz rabbinin bağışlaması çok geniştir. Sizi topraktan ya-
rattığı zamanki halinizi de, annelerinizin karınlarında cenin olarak bulunuşunuzu da en iyi
bilen O’dur. Şu halde kendinizi temize çıkarmayın! Kimin günahtan sakındığını en iyi bilen
O’durnlerini bi-
ein pe-
ehl-
-
iyi kurtaracak ba
26/89).
varolu tirmi Gevşeklik göstermeyin, üzülmeyin; eğer
inanmışsanız şüphesiz en üstün olan sizsiniz” -
aret
- ise
ir lakin bu kural de
k Tutmak
ekilde gayret
linden
▪ 273
(Kur’an Yolu, 2017, 1/648)
tir. Daveti sistematik
İçinizden hayra çağıran, iyiliği emredip kötülüğü meneden
bir topluluk bulunsun. İşte onlar kurtuluşa erenlerdir-
ler-
-1156). -
lar eklinde olutiren kiiler bu
abilecek
-
. Kaba-
İçlerinden haksızlığa sapanlar dışında Ehl-i
kitapla mücadelenizi en güzel şekilde sürdürün
lemi
le konu
-
m
ili
maddi- im dilini
tir. Bu ko
274 ▪
Allah, din konusunda sizinle savaş-
mayan ve sizi yurtlarınızdan çıkarmayanlarla iyi ilişkiler içinde olmanızı ve onlara adaletli
davranmanızı yasaklamaz. Allah adaletli olanları elbette sever.”
-114; Zemahiyilik
rilen bir grup kar
Anla
ma ko
ma ko
Eğer bir
topluluğun antlaşmayı bozacağından endişe edersen antlaşmayı derhal sona erdirdiğini
onlara açıkça bildir
esi ta
endi-
ler diye gizlice kar
tirilmi kaf-
erle barizlemektedir. Sa-
va
. Anla
ti-
▪ 275
Hatta -i kerime bile bu davetin geni aret olarak yorumlanabilir:
“Kur’an’ın gerçek olduğu kendileri için apaçık belli oluncaya kadar onlara çevrelerinde ve
kendilerinde bulunan kanıtlarımızı hep göstereceğiz.
ka husus da
atan rahmeti
peygamberi bi-
gibi iman insana
-
vaplar kar
tirmez: Tevbe
davette hata i
276 ▪
durumu oturup seyreden-
lerden bahisle ba-
riklere de amil olan rahmetin geni
Mümin erkeklere ve
mümin kadınlara işkence edip de sonra tövbe etmeyenler var ya, işte onları cehennem aza-
bı, yakıcı azap beklemektedir. İman edip dünya ve âhiret için yararlı işler yapanlara gelin-
ce onlar için altından ırmaklar akan cennetler vardır. İşte büyük kurtuluş budur.”
85/10-11).
im
ve-
rilmemiEğer barışa yanaşırlarsa sen de yanaş ve Allah’a güven; O her şeyi işitendir
ve bilendir.e ka-
ir,
e kendisini ta
diyen Hz. Peyga
Alla
ha ver Yâ Resûlallah! Vaktiyle
yeryüzünde senin ev halkın kadar zelil ve harap olmalarını istediğim hiçbir ev halkı yoktu.
Oysa bugün, yeryüzünde senin ev halkın kadar aziz olmalarını istediğim hiçbir ev halkı
yoktur -
▪ 277
inin mehur hikayesini dillendirmesi de (Diyanet Hadislerle İslam, t.y.,
2/100) tevbe etmenin kiiyi
tirici bir iletiim dili geli
rahmetini ve kesintisiz davetini
lenin giriim kiinin kendisinde balar ve halka hal-
ka geni efkat,
geli
bizzat kendisinden baak, nazik muamele
edilecektir. Zira batirme, ki
iaret eder, ba
le
yet ba
kendisine hem de kendinden olmayana yakla
iddetle le
atan
olma riskini ta
amak
278 ▪
arkada
a
kar
-
ya
e gelmitir.)
AlgTDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/hamza
Aslan, Y. (2008). Sava hukukunun temel prensipleri. TBB Dergisi, 79, 235-274.
Sahîhu’l-Buhârî. -Necah.
im tarihi 10 Ekim 2023). https://hadislerleislam.diya
net.gov.tr/sayfa.php?CILT=2&SAYFA=100
-(tsz). Es-Sünen. --Nebeviyye.
Esed, M. (1999). Kur’an Mesajı meal tefsir -
Fayda, M. (2013). ZTDV İslâm Ansiklopedisi https://islamansiklopedisi.org.tr/zimmi
Fordham, F. (1994). Jung psikolojisinin ana hatları
Fromm, E. (1994). Kendini savunan insan
Fromm, E. (2015). Sahip olmak ya da olmak (A.
TDV İslâm Ansiklopedisi
TDV İslâm Ansiklopedisi
S. Yaran (Ed.), İslam ve öteki içinde (s. 13-28).
.
- El-Müstedrek ale’s-Sahîhayn fi’l-Hadîs (Cilt 1- --
Hoffer, E. (1993). Kesin inançlılar (
Din psikolojisi.
Et-tahrîr ve’t-tenvîr (Cilt 1-30)-
. (t.y.). El-müfredât fî garîbi’l-Kur’ân.
Kaya, R. (1994). Ehl-i Kitap. TDV İslâm Ansiklopedisi https://islamansiklopedisi.org.tr/ehl-
i-kitap
Neden İslam’ı seçiyorlar?
▪ 279
-leri Ba
Te’vîlâtu’l-Kurân (1-14). -
Tefsîru Mukâtil b. Süleymân --
--KuSahîhu Muslim (1-5)-
Peker, H. (2008). Din psikolojisi
Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî (Tefsîru’l-Kebîr ve mefâtihu’l-ğayb) (1--Fikr.
İnsan nasıl insan oldu
Selçuk Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 10, 367-402.
Marife Dini
Araştırmalar Dergisi, 9(1), 211-231.
Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kurân -Muhsin et--1).
Hak Dini Kur’an Dili. Ensar Neriyat.
ZemahEl-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidu’t-Tenzîl ve Uyûnu’l-Ekâvîl fi Vucûhi’t-Te’vîl (Adil
Ahmed- Ali Muhammed Muavvid, Ed.; 1-6). Mektebe-Ubeyke.
KIRIK PUSULALAR:
ORCID: 0009-0008-7868-3506 | E-Mail: ensargocmez@yahoo.com
Giri
i
a
a-
ya
neden olmakta, onlar bir yandan aidiyet duygu-
(tiril)me
1
deneyimini ya
tirmilerdir.
yeni topraklarda hayat kurmaya
1
tirilme" ise bireyin veya grubun
282 ▪
te tirme hareketleri,
sahip olmu
te
la(n)ma gibi
in
karma
le
1.
kim yerin-
den baka bir yerleim yerine gitmesi, ta
-, neden-
hale getir-
ilen top-
- -
- - -
tikleri yere daha
ek
lar, ekonomik zorluklar ve yoksulluk
ekilde ya
▪ 283
mi
il-
am kola
mi
rma
ya
ler kimlik in
2.
mala
i ve
da anla
olumakta ve n, yeni artlar ve yeni
imi yoluyla yeni kimlikler ina etmek-
tedir.
kimlikleri ile ye-
a etme
zor ve uzun bi at toplumun tarihsel
le
284 ▪
at toplumun benzerlikleri ne kadar fazla ise ev sa-
lerini yeniden in
toplumun ortak dili konu
leri ile iletiim ve etkile
3.
le
ekil-
bainin ne-
duygu bireyin kim-
lik geli-am
doy
karma
itli zorluklarla
karabi
tirilme gibi olumsuz tutumlar; sosyal des-
diyet duygusu olu
an aidiyet duygusu travmaya neden olabilmekte-
dir. Zira bireyler, ya
▪ 285
la etkile
, 2014).
diyet duygusunun olu ekli ve
afetler, yoksulluk gibi nedenlerle ya
aidiyet duygusunun geli
yet duygusu geli
aile-
akraba ve hemerilik ili Za-
ayabilecekleri
i yerleim yer-
menlerin ba
, ortak ta-
er
at topluma uyumunu kolayla
beraber ta
(b) Ba
vam etmeliyiz) ile ilgilidir (Berry, 2001).
286 ▪
amak
isterlerse, baat toplumla aidiyet duygusu oluabilir. Bu-
-ku
kler, kimi zaman batirilme nedenleri ara-
- at toplumda
te b
Zira kendi kahvehaneleri, bak-
letmelerle ekonomik ilikilerini de grup
at toplumla resmi iler ve ilikiler haricinde
lanma deneyimlerine
yerel v
olmak
at topluma uyumunu kolaylao-
na
4.
(tiril)me ile kar
tekile(tiril)me birbirine
▪ 287
karma(tiril)me
tirmektedir. Bu ne-
denlerin ba
gelenlerdir.
1. Fiziksel farklılıklar:
olu
turulmu
eotipler, zihindeki basmaka-
an
dir. Bu
tirilmelerinin temel nedenlerindendir.
2. Korku ve Bilgisizlik: (tiril)me, genellikle korku ve
sallaat toplum birbirini anlayama-
bilgi-
3. Ekonomik Kaygılar: ekline (bireysel-kitlesel) ve nedenine
(zorunlu- ullar da etkilen-
am ko
Bata
288 ▪
siyasal ve ekonomik karma
en ucuz i
emek piyasa makta,
i
ini daha u
ime zorlamak-
e-
tirmektedir.
4. Kültürel Farklılık:
lerini de ta
le edilen yerin
se-
ler veya salar, ya-
ma-
konusu ko
cikmesine neden olma
lemektedir.
5. Siyasi Nedenler
line gelmi
n
(tiril)mektedir.
▪ 289
6. Sosyal Hizmetlerde Yaşanan Sıkıntılar
itli
der kalemi oluturmaya ba
lara da neden olabilmektedir. Buradan hareketle ya
men kar
iklikleri ya-
tirmektedir.
7. Medya Etkisi
tedir. Buradan hareketle ba
kile
olumsuz bir
tirmektedir. Bu
lemektedir. Bu gibi duru
menler toplumsal bir sorun haline gelebilir.
8. Yasal Durum:
290 ▪
i
(tiril)melerinde etkilidir.
9. Toplumsal Elitler
belirli kii ve/veya toplumsal gruplar (sivil toplum kurulu
(tiril)meyi destekleyebilir veya tevik
edebilir.
S
ekile
lir.
Kimlik ve Ön Yargı Biz ve Onlar. Karahan Kitabevi.
Sürekli Göç, Kente Uyum, Kimlik ve Din.
P. (2014). G
me, Türk Psikoloji Yazıları, -115.
Berry, J. W. (2001). A Psychology of Immigration. Journal of Social Issues, 57(3), 615-631.
im tarihi: 22.10.2023). https://sozluk.gov.tr/
Bilgin, N. (2014). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi: Teknikler ve Örnekler Çalışmalar. Siyasal Kitabevi.
ORCID: 0000-0002-5194-3223 | E-Mail: argul@ogu.edu.tr
Eski
Eski
Giri
Bulut, 2020; Arslan, 2015)
liklerin
tada ciddi bir neden yokken
292 ▪
ve ders verici hem de dini duy
da , 2016)
Paddan-
(Harman, 2013) ve
mektedir , 2016)
affetmesi, onlara iyilik
lendirilmektedir .
ar verilmektedir.
mesajlar ba
▪ 293
meden kendini
birer
,
. Bu iki ihtimalden hangisini kabul edersek ede-
294 ▪
bir
zmede de epeyce
bunla
kir.
Y
88, 13/13-14)
esi de bunu
.
. Bu
▪ 295
2/4-
-
2020).
ayanan bir bilgiye da-
rilmektedir . Keza
-96)
12/8) diyerek de birbirleri-
ni motive ediyorlar.
r verme-
296 ▪
kememezlik, kin ve nefret
1988, 13/17) te
, -
kere
-
mimi olduklar
le-
-14).
(Z
lemesini istismar ediyorlar,
-17).
▪ 297
vesil
(Esed, 2015)
ir. Nite-
(Hamidullah, 2003, 1/161 vd.;
Hizmetli, 1999)
,
(T-
361)
kam vermesi bu iti
298 ▪
(Hamidullah, 2003, 1/183 vd.)
dan
lenir
gamberin
▪ 299
bir durum iken, bazen de takdir-
olmamak ve psikolojik
-iki geceyi, en fazla sa-
psikolojik bir
muha
temel bir
tihan
refleksi onun
300 ▪
birinin buna en-
lmak
gulâm (
eni yetme, deli-
- .
kutlu bir ai
(Karaman vd., 2020, 3/223)
Asl
esir edilip so
-
-
ard
ci
▪ 301
tedir .
de
ta-
2/237)
hikmet ve
muhte-
bunu akla ge-
ret et-
302 ▪
-
mesini istiyor.
-
muhafaza e
ediyor.
da
raya geri
tel-
▪ 303
(Ka-
raman vd., 2020, 3/232), hap
.
. Ne zaman ki
ur
gi veriyor hem de k
riyor. Onun sembolleri yerli yerince oturtan bu yorumu, iktisatta tasarruf ve ted-
-
luyor.
304 ▪
v
beklenemez.
rmesini istiyor ve bunu kabul ettiri-
-
t
mesi onun bu