Content uploaded by Doğukan Bayesen
Author content
All content in this area was uploaded by Doğukan Bayesen on Oct 21, 2023
Content may be subject to copyright.
Defne AKDENİZ İrem AYDUĞ Doğukan BAYESEN Samuray Hakan BULUT
Mustafa Oğuzhan ERCAN Çiğdem ÖZKAN
Erdem TEMELOĞLU
Ankara, 2023
DETAY YAYINLARI : 1743
1. Baskı : Ekim 2023
ISBN : 978-605-254-821-9
Yayıncı Sertifika No : 46573
Matbaa Sertifika No : 42488
© Detay Anatolia Akademik Yayıncılık Ltd. Şti.
Her hakkı saklıdır. Yazarından ve yayınevinden yazılı izin alınmaksızın bu kitabın fotokopi veya diğer yollarla
kısmen veya tamamen çoğaltılması, basılması ve yayınlanması yasaktır. Aksine davranış, 5846 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Kanunu gereğince, 5 yıla kadar hapis ve adli para cezaları ile fotokopi ve basım aletlerine el
konulmasını gerektirir.
Dizgi : Detay Yayıncılık
Kapak Tasarım : Detay Yayıncılık
Baskı ve Cilt : Bizim Buro Basımevi
1. Sanayi Caddesi Sedef Sokak No: 6/1 İskitler-Ankara
Kütüphane Bilgi Kartı
Editör: Defne Akdeniz
Meyvelerin Kültürel Tarihi Tarih, Etimoloji, Arkeobotani, Mitoloji, Sanat ve Din Ekseninde, 1. Baskı
ISBN: 978-605-254-821-9, vi + 118 sayfa, kaynakça var, dizin yok
GENEL DAĞITIM ve İSTEME ADRESİ
DETAY ANATOLIA AKADEMİK YAYINCILIK LTD. ŞTİ.
Adakale Sokak No: 14/4 Kızılay/Ankara
Tel : (0.312) 434 09 49 ● Faks: (0.312) 434 31 42
Web: www.detayyayin.com.tr ● e-posta: detayyay@gmail.com
iii
Bu kitap, yemek ve sanat arasındaki ilişkiye olan sonsuz ilgimin bir devamı
olarak ortaya çıktı. Bundan önceki ‘Resim Sanatında Gastronomi’ adlı kita-
bımda tarih boyunca devam eden resimleme geleneğinde ortaya çıkan eser-
lerdeki yemek unsurlarını masaya yatırmış, yapıldığı dönemin toplumsal ya-
pısını, eserin sanatçısını, hâkim inanç atmosferini dikkate alarak resimler-
deki gıda öğelerinin önemini, sembolizmini ve gizil anlamlarını deşifre et-
meye çalışmıştım. Bu kitabın kronolojik formatı, yalnızca yemek üzerine
odaklanıp çok daha fazlasını aktarmama ne yazık ki izin vermemişti. Bu ne-
denle de, bahsetmezsem büyük haksızlık olacağını düşündüğüm bazı gıda
öğeleri için (elma, zeytin, peynir, kahve, bal, çay, şarap, balık, nar, şeker, tuz,
bira ve çikolata) ayrı bir parantez açıp kitaba ara bölümler eklemiştim. Böy-
lelikle o gıdanın tarihsel serüveni, kelime kökeni, kültürel tarihi, inanç dün-
yasındaki yeri, yüklendiği sembolizm gibi pek çok noktaya değinebilmiştim.
Bu aşamada Türk yazınında soframıza gelen tüm gıdaları (meyveler, sebze-
ler, tahıllar, baklagiller, kara, su ve hava hayvanları, baharat üretiminde kul-
lanılan otlar, tuz gibi mineraller vb.) mercek altına alan kapsamlı bir çalışma-
nın eksikliğini hissetmiştim. Bu eksikliği bir nebze de olsa gidermek ve ye-
mek yazınını çeşitlendirmek adına bir kitap çalışmasının uygun olacağını dü-
şündüm ve meyvelerle tatlı bir başlangıç yapmaya karar verdim. Düşüncemi
paylaştığım değerli akademisyen arkadaşlarım da bana destek verince, eli-
nizde tuttuğunuz bu kitap ortaya çıktı.
Şüphesiz ki meyveler üzerine yazılmış bir kitap yaşamsal öneme sahip değil-
dir. Ancak yine de yazmaya değerdir. Öncelikli olarak okuyucunun yaşamını
çeşitlendirip renklendirecektir. Ayrıca yemeğin sanat, mitoloji ve kültür ile
olan ilişkisini ele alan çalışmaların büyük çoğunluğunun Türkçe dışında bir
dilde yazılmış olması, bu konuyu araştırmaya kolları sıvamış birisinin karşı-
laşacağı ilk zorluklardan biridir. Üstelik benim gibi bundan yaklaşık 10 sene
önce bu alana girmiş bir akademisyen ise ya çok kısıtlı bir Türkçe yazını ile
idare edecek ya da benim tercih ettiğim gibi yabancı yayınlara ulaşmak, on-
ları edinmek için büyük bir emek, zaman ve para harcayacaktır. Bunlara ek
olarak yemek üzerine araştırma yapmanın zahmetsiz ve itibarsız bir durum
olarak görülmesi söz konusudur. Tarihsel süreçte toprakla, ürün hasadıyla,
yemeği hazırlamak ve pişirmekle ilgilenen bireyler toplumda nasıl küçümse-
iv
nip, düşük sosyal statülü görüldüyse, bugün de bu görüşe paralel olarak ye-
mek alanında araştırmak bazı kesimlerce hafife alınmaktadır. Oysaki yemek
üzerine araştırmak sanılanın aksine çok karmaşıktır. Yemek insanlık tarihi-
nin her zaman sıfır noktasındadır. Ona ulaşmak, onu pişirmek, beraberinde
götürmek, fazlasından para kazanmak isteyen insanlık, dünya tarihini kendi
boğaz derdinin ekseninde yazmış ve çevresini ona göre şekillendirmiştir. Bu
nedenle yemeğin tarihi ile ilgili yazmak insanlık tarihinin sıfır noktasından
günümüze kadar olan zaman dilimi hakkında kayda değer bir bilgi seviyesine
sahip olmayı gerektirir. Özellikle sayısız medeniyete ev sahipliği yapmış Ana-
dolu topraklarında bu akıl almaz bir alana yayılır. Bu geniş coğrafyaya ek ola-
rak geniş bir bilim arenasına da girilir. Bir yandan da arkeoloji, etimoloji, sos-
yoloji, sanat, kültür, mitoloji, din, edebiyat, folklor gibi pek çok disipline ait
çalışmaların derin dehlizlerinde kaybolunur. Sonuç olarak meyveler üzerine
yazılan bir kitap sanılanın aksine hop! diye ortaya çıkmaz, ağır bir çalışma
temposunun meyvesidir.
Bu kitapta meyvelerin hikâyelerini anlatmaya çalıştık. Bunu yaparken önce-
likle etimoloji biliminin göstergelerinden yararlandık. Aynı meyveye farklı
dillerde karşılık gelen sözcüklerin izlerini sürmek meyvenin tarihsel süreçte
arkasında bıraktığı ayak izlerini takip etmemizi sağladı. Meyveleri tarihin, ar-
keolojinin, botanik biliminin, sanatın, kültürün, edebiyatın ve inanışların süz-
gecinden de geçirdikten sonra onlara dair Türkçe yazını genişletmiş ve onla-
rın sisli tarihine ışık tutmuş olduk. Bu kitap sayesinde gastronomi yazınında
hak ettiği değeri göremeyen pek çok meyve hakkında artık daha çok bilgi sa-
hibi olacağımızı ve sonraki çalışmalar için başlangıç noktası olacağımızı dü-
şünüyorum. Umarım gıdaların kültürel tarihine dair çalışmalar farklı disip-
linlerle desteklenerek geleceğin özgün çalışmalarına yön verir.
Sözü çok uzatmadan kitapta emeği geçen tüm yazarlara destekleri için teşek-
kürlerimi iletiyorum. Umarım kitap okuyucusunu bulur ve ileride genişletil-
miş yeni baskılarıyla büyür. Tüm okurlara keyifli okumalar dilerim. Sevgi ve
saygılarımla.
Defne Akdeniz
2023, Küçükkuyu
v
ÖNSÖZ.............................................................................................................................................. iii
BİRİNCİ BÖLÜM: ARMUT ........................................................................................................ 1
İKİNCİ BÖLÜM: AYVA ................................................................................................................ 7
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: BADEM ..................................................................................................... 14
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: BAL KABAĞI .................................................................................... 21
BEŞİNCİ BÖLÜM: CEVİZ ......................................................................................................... 33
ALTINCI BÖLÜM: ÇİLEK ......................................................................................................... 41
YEDİNCİ BÖLÜM: DOMATES ................................................................................................ 48
SEKİZİNCİ BÖLÜM: ELMA ..................................................................................................... 55
DOKUZUNCU BÖLÜM: FINDIK ............................................................................................ 63
ONUNCU BÖLÜM: İNCİR......................................................................................................... 68
ON BİRİNCİ BÖLÜM: KAYISI ................................................................................................ 76
ON İKİNCİ BÖLÜM: KİRAZ..................................................................................................... 82
ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: LİMON VE AĞAÇ KAVUNU ........................................................ 89
ON DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: NAR ............................................................................................. 94
ON BEŞİNCİ BÖLÜM: PORTAKAL ....................................................................................... 99
ON ALTINCI BÖLÜM: ÜZÜM ............................................................................................... 104
ON YEDİNCİ BÖLÜM: ZEYTİN ............................................................................................ 111
