Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” w kontekście wpływu wojny rosyjsko-ukraińskiej na sytuację międzynarodową na Dalekiej Północy (luty–grudzień 2022)

Abstract

Monografia analizuje mocarstwowość wybranych krajów – militarną, gospodarczą oraz polityczną. Zawiera studia przypadków poświęcone zwłaszcza tym aktorom stosunków międzynarodowych, którzy albo aspirują do roli wielkich mocarstw, albo pogodziły się ze swoją rangą „średniej potęgi”. Potencjał Unii Europejskiej czy Indii predestynuje je do zabiegania o miejsce pośród najbardziej znaczących aktorów na arenie międzynarodowej. Z kolei Japonia, Kanada czy Korea Południowa, zdając sobie sprawę z ograniczeń swojej potęgi, skupiają się raczej na wzmacnianiu istniejącego ładu międzynarodowego bądź balansowaniu między wielkimi mocarstwami.

Full text

135
https://doi.org/10.18778/8331-302-3.08
Przemysław Piotr Damski
Uniwersytet Łódzki
0000-0001-6308-9733
Ewolucja koncepcji
„szczególności Arktyki”
wkontekście wpływu wojny
rosyjsko-ukraińskiej na
sytuację międzynarodową
na Dalekiej Północy
(luty–grudzień 2022)
Abstrakt
Przez trzydzieści lat od zakończenia zimnej wojny Arktyka iobowiązujące tam reżimy mię-
dzynarodowe były charakteryzowane jako „szczególne”. Denicji „szczególności Arktyki”
było jednak wiele itrudno owskazanie jednej, pod którą podpisałyby się wszystkie państwa
regionu. Jednocześnie koncepcja ta zmieniała się wczasie iadaptowała do nowych warunków,
aż po agresję rosyjską na Ukrainę z24 lutego 2022roku. Kluczowe znaczenie miała tu poli-
tyka Rosji oraz Stanów Zjednoczonych, jedynych mocarstw globalnych będących państwami
arktycznymi, które do czasu wojny wUkrainie respektowały wypracowane dla Arktyki normy
izasady oparte na zaufaniu. Agresja na Ukrainę podważyła wiarygodność Rosji iunaoczniła,
jak rozbieżnie poszczególni gracze arktyczny pojmowali „szczególność”. Wrezultacie państwa
zachodnie zaczęły gromadzić się wokół USA iizolować Rosję pozbawiając ją, przynajmniej na
pewien czas, jej „terytorium negocjacji”. Wodpowiedzi spotkały się zdemonstracjami mili-
tarnymi mającymi skłonić je do powrotu do status quo ante bellum. Nie przyniosło to jednak
oczekiwanych rezultatów, doprowadziło do wzmocnienia pozycji USA wregionie oraz pod-
dało wątpliwość dalsze funkcjonowanie „szczególności” wobecnym kształcie.
Słowa kluczowe: Arktyka, Rosja, Stany Zjednoczone, wojna rosyjska-ukraińska, NATO,
państwa nordyckie

Przemysław Piotr Damski
136
Wstęp
Agresja Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022roku stała się katalizatorem zmian wglo-
balnych stosunkach międzynarodowych. Uwypukliła istniejące wcześniej różnice
między mocarstwami angażującymi się wpopieranie obu beligerentów. Dotyczyło
to również Arktyki, która po zakończeniu zimnej wojny pod wieloma względami
była stabilna, zrzadka przyciągając uwagę incydentami oraz narracją ojej „roz-
szarpywaniu” wposzukiwaniu surowców1. Mówiło się o„szczególności” regionu
(Arctic exceptionalism), którą po lutym 2022roku kwestionowano. Wartyku-
le przedstawiłem ewolucję koncepcji „szczególności Arktyki” na tle zmieniają-
cych się realiów międzynarodowych począwszy od zakończenia zimnej wojny po
wpływ jaki wywarła na nią wojna wUkrainie. Przyjmuję, że nie nawiązuje ona
wyłącznie do kwestii bezpieczeństwa, lecz stanowi także koncept kulturowy od-
wołujący się do wartości iidei, które pomagały tworzyć reżim arktyczny. Wzwiąz-
ku ztym wpierw scharakteryzowałem region arktyczny oraz zarysowałem relacje
tamtejszych aktorów, by następnie przyjrzeć się różnym interpretacjom konceptu
arktycznej „szczególności” oraz jego praktycznej ewolucji pod wpływem zmienia-
jącej się sytuacji międzynarodowej aż po rosyjską pełnoskalową agresję na Ukra-
inę z24 lutego 2022roku. Na potrzeby niniejszego omówienia skoncentrowałem
się przede wszystkim na aktywności Rosji oraz USA, jako jedynych mocarstw
globalnych będących jednocześnie państwami arktycznymi. Pozwala to lepiej za-
obserwować, jak polityka tych dwóch podmiotów międzynarodowych oraz ich
wzajemne stosunki wpływają na sytuację na Dalekiej Północy.
Charakterystyka regionu arktycznego
Arktyka to obszar położony wokół bieguna północnego, zawierający Oce-
an Arktyczny z przyległościami lądowymi oraz akwenami stanowiącymi
przedmiot zainteresowania Rady Arktycznej2. Częściowo położone są w nim
1 Zob. np. Richard Sale, Eugene Potapov, e scramble for the Arctic. Ownership, exploitation
and conict in the far North, London, Lincoln 2010; Arne Lietz, e scramble for the Arctic,
„IPS Journal”, 27.12.2019, https://www.ips-journal.eu/regions/global/the-scramble-for-the-
arctic-3966/ (dostęp 28.12.2022); Klaus Dodds, Mark Nuttall, e Scramble for the Poles. e
Geopolitics of the Arctic and Antarctic, John Wiley & Sons, New York 2016.
2 Nie ma jednej denicji Arktyki (zob. np. Arctic Centre, What and Where is Arctic?,
https://www.arcticcentre.org/EN/arcticregion (dostęp 28.12.2022), dlatego niektórzy
badacze kwestionują jej istnienie jako regionu, wskazując, że nie ma on wyraźnych gra-
nic politycznych. Gunhild Hoogensen Gjørv, Kara K. Hodgson, „Arctic Exceptionalism”
or „comprehensive security”? Understanding security in the Arctic, „e Arctic Yearbook”
2019, s.3–4.

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
137
terytoria należące do Danii, Finlandii, Islandii, Kanady, Norwegii, Rosji, Sta-
nów Zjednoczonych iSzwecji określanych wDeklaracji Ottawskiej z1996roku
jako państwa arktyczne3.
Ponieważ przez prawie całyrok większa część oceanu jest skuta lodem, że-
gluga odbywa się tam głównie dzięki lodołamaczom, aeksploatacja bogatych
złóż surowców naturalnych jest utrudniona. Najważniejszymi znich są gaz
iropa. Szacuje się, że odpowiednio 30% i13% ogółu ich nieodkrytych świa-
towych zasobów znajduje się na Dalekiej Północy4. Ten najszybciej ociepla-
jący się region świata5 ma być jednak wolny od lodu do 2035roku6. Ułatwi to
dostęp do wspomnianych surowców oraz otworzy perspektywy dla rozwoju
już istniejących szlaków morskich, takich jak Przejście Północno-Zachodnie
(North-West Passage, NWP) oraz Północna Droga Morska (Northern Sea
Root, NSR), awdłuższej perspektywie powstania nowych7. Obok tej szansy
pojawiają się też wyzwania związane znegatywnymi konsekwencjami ocie-
plającego się klimatu8 oraz eksploatacji podmorskich złóż dla środowiska
3 Wdeklaracji zapisano: „Przedstawiciele rządów Kanady, Danii, Finlandii, Norwegii Fe-
deracji Rosyjskiej oraz Stanów Zjednoczonych (dalej określane jako państwa arktyczne)
[…]” Arctic Council Repository, Declaration of the Establishment of the Arctic Coun-
cil, Ottawa, Canada, 19.09.1996, https://oaarchive.arctic-council.org/bitstream/han-
dle/11374/85/EDOCS-1752-v2-ACMMCA00_Ottawa_1996_Founding_Declaration.
PDF?sequence=5&isAllowed=y (dostęp 24.06.2022).
4 Donald L. Gautier, Kenneth J. Bird, Ronald R. Charpentier, Arthur Grantz, David
W. Houseknecht, Timothy R. Klett, omas E. Moore, Janet K. Pitman, Christopher
J. Schenk, John H. Schuenemeyer, Kai Sørensen, Marilyn E. Tennyson, Zenon C. Valin,
Craig J. Wandrey, Assessment of undiscovered oil and gas in the Arctic, „Science” 2009,
Vol.324, No.5931, s.1175–1179.
5 Mika Rantanenx, Alexey Yu Karpechko, Antti Lipponen, Kalle Nordling, Otto Hyväri-
nen, Kimmo Ruosteenoja, Timo Vihma, Ari Laaksonen, e Arctic has warmed nearly
four times faster than the globe since 1979, „Communications Earth & Environment”
2022, Vol.3, No.1, s.1–10.
6 Maria-Vittoria Guarino, Louise C. Sime, David Schröeder, Irene Malmierca-Vallet, Eri-
ca Rosenblum, Mark Ringer, Je Ridley, Danny Feltham, Cecilia Bitz; Eric J. Steig, Eric
Wol, Julienne Stroeve, Alistair Sellar, Sea-ice-free Arctic during the Last Interglacial
supports fast future loss, „Nature Climate Change” 2020, Vol.10, No.10, s.928–932.
7 Malte Humpert, Andreas Raspotnik, e Future of Arctic Shipping Along the Transpolar
Sea Route, „e Arctic Yearbook” 2012, s.281–307.
8 Zob. Vincent F. Warwick, Arctic Climate Change: Local Impacts, Global Consequences,
and Policy Implications, [w:] Ken S. Coates, Crain Holroyd (red.), e Palgrave Hand-
book of Arctic Policy and Politics, Palgrave MacMillan, Cham 2020, s.507–526.

Przemysław Piotr Damski
138
naturalnego9. Istnieją wreszcie wyzwania związane zroszczeniami tery-
torialnymi oraz polityką poszczególnych aktorów międzynarodowych
wArktyce10.
Aktorzy arktyczni
Podstawowymi aktorami wregionie jest grupa sześciu państw posiadających
bezpośredni dostęp do tamtejszego oceanu. Są to Dania (Grenlandia, iWyspy
Owcze), Islandia, Kanada, Norwegia, Rosja iStany Zjednoczone (Alaska). Do
państw arktycznych zalicza się także Finlandię iSzwecję, których część tery-
toriów znajduje się na kole podbiegunowym. W1996roku wpowołały one
do życia Radę Arktyczną (Arctic Council, AC) deklarując swoje „zaangażowa-
nie wzrównoważony rozwój regionu Arktyki, włączając rozwój ekonomiczny
ispołeczny, poprawę warunków zdrowotnych oraz dobrostanu kulturowego”11.
Szczególny nacisk położono na ochronę ludności zamieszkującej region, ich
kulturę oraz środowisko naturalne12. Rada nie jest organizacją międzynarodo-
wą izapadające tam ustalenia nie wiążą prawnie jej członków13. Ztego powo-
du występujące między państwami spory starano się regulować odwołując się
do argumentów naukowych iprawa międzynarodowego, zwłaszcza Konwencji
9 Zob. Leendert Vergeynst, Susse Wegeberg, Jens Aamand, Pia Lassen, Ulrich Gosewin-
kel, Janne Fritt-Rasmussen, Kim Gustavson, Anders Mosbech, Biodegradation of ma-
rine oil spills in the Arctic with aGreenland perspective, „e Science of the Total Envi-
ronment” 2018, Vol.626, s.1243–1258.
10 Więcej patrz w: Krzysztof Kubiak, Interesy ispory państw wArktyce wpierwszych
dekadach XXIwieku, Warszawa, Wydawnictwo TRIO 2012; Michał Łuszczuk (red.),
Arktyka na początku XXI wieku. Między współpracą a rywalizacją, Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013; Heather Exner-Pirot, The
Arctic in International Affairs, [w:] Ken S. Coates, Crain Holroyd (red.), op. cit.,
s.307–318.
11 Arctic Council Repository, op.cit.
12 Ibidem.
13 Więcej zob.: Douglas C. Nord, e changing Arctic. Consensus building and governance
in the Arctic Council, Palgrave MacMillan, New York 2016; Magdalena Madej, Arctic
Council and the ecosystem-based management approach, [w:] Krzysztof Migała, Piotr
Owczarek, Marek Kasprzak, Mateusz C. Strzelecki (red.), New perspective in polar re-
search, Wrocław 2014, s.9–17; Zdzisław Śliwa, e Arctic Council as aForum for Peace-
ful Cooperation in the Arctic, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2020,
Vol.14, nr 2, s.214–237.

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
139
oPrawie Morza (UNCLOS III)14, która do roku 2022 wznaczącym stopniu
spełniała swoją rolę15.
Oznaczeniu AC oraz regionu świadczy zainteresowanie nimi różnych państw
już wlatach 90. XXwieku. Do 2000roku status obserwatora wRadzie uzyskały
Francja, Niemcy, Polska iWielka Brytania16. Gdy w2008roku opublikowano sza-
cunkowe dane ozasobności Arktyki wropę igaz, kolejne państwa iorganizacje
14 Jedynie USA nie są stroną UNCLOS III. Problem zjej ratykacją pojawił się w1983roku.
Wówczas to administracja prezydenta Ronalda Reagana zgłosiła zastrzeżenia do części
XI Konwencji, dotyczącej statusu iwykorzystywania dna morskiego znajdującego się
poza wodami terytorialnymi lub specjalną strefą ekonomiczną państwa. Zobowiąza-
ły się natomiast przestrzegać konwencji wpozostałych jej postanowieniach. Pomimo
przyjęcia w latach 90. XX wieku porozumienia wychodzącego naprzeciw wątpliwo-
ściom amerykańskim wSenacie brakowało 2/3 wymaganych głosów do ratykowania
konwencji. Zob.: Janusz Symonides, Konwencja Narodów Zjednoczonych oPrawie Mo-
rza –W30 lat od jej przyjęcia, „Prawo Morskie” 2012, t.XXVIII, s.12–14. Wostatnich
latach powstało ponadpartyjne porozumienie senatorów zAlaski, Hawajów iWirginii
oraz kongresmenów zConnecticut iAlaski lobbujących za podpisaniem UNCLOS III.
Zob. With an eye towards Donald Trump, Stephane Dion says Russian sanctions must
be upheld, „Global News”, 11.11.2016, https://globalnews.ca/news/3062596/with-an-
eye-towards-donald-trump-stephane-dion-says-russian-sanctions-must-be-upheld/
(dostęp 6.08.2020); Lisa Murkowski, Murkowski, Hirono, Kaine Call on the Senate to
Ratify UN Convention on the Law of the Sea, 18.05.2021, https://www.murkowski.sen-
ate.gov/press/release/murkowski-hirono-kaine-call-on-the-senate-to-ratify-un-con-
vention-on-the-law-of-the-sea (dostęp 02.12.2022); Mazie K. Hirono, Senators Hirono,
Murkowski, Kaine Introduce Resolution Calling on the Senate to Ratify UN Convention
on the Law of the Sea, 18.05.2021, https://www.hirono.senate.gov/news/press-releases/
senators-hirono-murkowski-kaine-introduce-resolution-calling-on-the-senate-to-rat-
ify-un-convention-on-the-law-of-the-sea (dostęp 02.12.2022).
15 Znamienne, że wielokrotnie pojawiały się doniesienia orywalizacji mocarstw wregionie,
także wśród części specjalistów. Tymczasem, jak słusznie wskazały Elizabeth Buchanan
i Bec Strating, sprawy wArktyce były wznacznej mierze czytelne. Przestrzeganie przez
państwa regionu UNCLOS pozwalało na pokojowe wytyczenie Specjalnych Stref Eko-
nomicznych, wczym pomagało odwołanie się do badań naukowych. Na przeszkodzie
nie stawał nawet brak ratykacji UNCLOS przez USA, gdyż od czasu rewolucji łupko-
wej straciły one większe zainteresowanie kosztownym wydobyciem surowców wArktyce.
Por.: Andrey Bondarev, Robert Huebert, Heather Exner-Pirot, Great Power Competition in
the Arctic, Woodrow Wilson Center, 29.07.2019, https://www.youtube.com/watch?v=F-
wI-XUFhjyI (dostęp 29.04.2020). Elizabeth Buchanan, Bec Strating, Why the Arctic is n
not the 'next' Sout China Sea?, “War on the Rocks”, 05.11.2020, https://warontherocks.
com/2020/11/why-the-arctic-is-not-the-next-south-china-sea/ (dostęp 02.12.2022)
16 Arctic Council, Arctic Council Observers, https://www.arctic-council.org/about/observ-
ers/ (dostęp 24.11.2022).

Przemysław Piotr Damski
140
występowały zwnioskami ostatus obserwatora. Otrzymały go m.in Chiny, Japo-
nia czy Indie17. Te pierwsze ogłosiły się zczasem „państwem okołoarktycznym”
(near-Arctic state)18 ipodjęły szereg inicjatyw (np. Polarny Szlak Jedwabny), które
mają uczynić znich „mocarstwo polarne”19. Zainteresowanie regionem zdradza
także UE. Troje jej członków to państwa arktyczne, asiedem ma status obser-
watora wAC. Ponieważ sama UE nie posiada dostępu do Oceanu Arktycznego
(Grenlandia iWyspy Owcze do niej nie należą), zależy jej na internacjonaliza-
cji NWP iNSR, aby zwiększyć dostępność tych szlaków dla swych członków20.
17 Wlatach 2013–2017 siedem państw uzyskało status obserwatora. Wcześniej uzyskało
go sześć państw. Ibidem.
18 The State Council: The People’s Republic of China, White Paper: China’s Arctic Pol-
icy, 26.01.2018, http://english.www.gov.cn/archive/white_paper/2018/01/26/con-
tent_281476026660336.htm (dostęp 06.01.2022).
19 Więcej patrz: Anne-Marie Brady, China as aPolar Great Power, Cambridge University
Press, Cambridge 2017.
20 Spośród państw UE bez dostępu do Oceanu Arktycznego morskie lodołamacze po-
siadały: Estonia (2), Finlandia (8), Łotwa (1), Niemcy (4), Szwecja (5). Pojedyncze
jednostki posiadają także państwa położone nad Oceanem Atlantyckim iMorzem
Śródziemnym: Francja (1), Hiszpania (1), Włochy (1), które realizują misje głównie
naukowe wAntarktyce. Wielka Brytania, choć nie jest już członkiem UE, to wciąż
ma zbieżne znią interesy wkwestii swobody żeglugi. Posiada ona 2 lodołamacze.
Większość tych okrętów ma charakter jednostek naukowych lub, jak np. w Szwecji
iFinlandii, są to jednostki asystujące okrętom handlowym wpokonywaniu skutych
lodem obszarów morskich. Aker Arctic, List of operational icebreakers 28.11.2016
https://baltice.org/app/static/pdf/operational_icebreakers.pdf (dostęp 21.11.2022);
Baltic Icebreaking Management, Baltic Sea Icebreaking Report 2020-2021, https://bal-
tice.org/app/static/pdf/BIM%20Report%202020-2021.pdf (dostęp 21.11.2022); PLV
Project, Navaliber, 12.12.2018, https://www.navaliber.com/references/plv-project-
polar-logistic-vessel (dostęp 09.12.2022); Unidad de Tecnología Marina, R/V Hespéri-
des, http://www.utm.csic.es/en/instalaciones/hes (dostęp 09.12.2022); HMS Protector
(A173), https://www.royalnavy.mod.uk/our-organisation/the-ghting-arms/surface-
eet/survey/antarctic-patrol-ship/hms-protector (dostęp 09.12.2022); Insituto di
Szienze Polari, R/V Laura Bassi, 12.10.2020, https://www.isp.cnr.it/index.php/en/
infrastructures/r-v-laura-bassi (dostęp 09.12.2022); British Antarctic Survey, British
Antarctic Survey takes delivery of RRS Sir David Attenborough, 02.12.2020 https://
www.bas.ac.uk/media-post/british-antarctic-survey-takes-delivery-of-rrs-sir-da-
vid-attenborough/ (dostęp 09.12.2022). Orosnącym zainteresowaniu UE Arktyką
świadczy m.in. uruchomienie jej ocjalnego biura wNuuk na Grenlandii Arctic Cir-
cle Assembley, European Union’s Policy for the Arctic, YouTube, 20.10.2022, https://
youtu.be/YgXSN4IN_GE (dostęp 29.10.2022); H. Bye, e EU Strengthens Its Pres-
ence in Greenland, „High North News”, 28.09.2022, https://www.highnorthnews.com/
en/eu-strengthens-its-presence-greenland (dostęp 29.12.2022).

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
141
Między innymi ztego powodu, kontrolujące obie drogi, Kanada iRosja zabloko-
wały jej wniosek ostatus obserwatora wAC21.
Na uwagę zasługuje fakt, że przed 2022 rokiem pięć spośród ośmiu państw
regionu było członkami NATO, dwa współpracowały wramach NORAD22, pięć
pozostawało zrzeszonych wNORDEFCO23. Przedmiotem działania tych pod-
miotów jest współpraca militarna i obrona ich członków, także na wypadek
zagrożenia wArktyce. Ztego powodu przeprowadzają one tam regularnie ioka-
zjonalne manewry wojskowe24, lecz dotychczas dbano oto, aby NATO nie anga-
żowało się wregionie25. Rosja była poza tymi strukturami, choć zapraszano ją na
ćwiczenia wcharakterze obserwatora26. Jednak, gdy spotkały ją sankcje za anek-
sję Krymu, odrzuciła zaproszenie do obserwowania ćwiczeń Trident Juncture,
oskarżając NATO oprowokację27. Przestała uczestniczyć wzebraniach Arctic
21 Wtym przypadku należy wspomnieć oczynnikach dodatkowych. Rosja nie chciała do-
puścić do wzmocnienia pozycji państw europejskich wArktyce. Zkolei Kanada broniła
interesów ludności zamieszkującej jej północne terytoria, których produkty nie mogły
być sprzedawane na terenie UE ze względu na restrykcyjną politykę UE; Tiziana Mel-
chiorre, e European Union and the Arctic. An Inextricable Connubium?, „High North
News”, 31.05.2022, https://www.highnorthnews.com/en/european-union-and-arc-
tic-inextricable-connubium (dostęp 24.11.2022).
22 North American Defense and Aerospace Command –wspólna, amerykańsko-kana-
dyjska jednostka zapewniająca system wczesnego ostrzegania oraz kontrolę przestrzeni
powietrznej USA iKanady.
23 Nordic Defense Cooperation – porozumienie Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii
iSzwecji owspółpracy wdzedzinie obronności iprodukcji uzbrojenia.
24 Od 2006roku ćwiczenia Cold Response przeprowadza NATO. Wramach NORDEFCO
od 2009 odbywały się wspólne ćwiczenia przygraniczne. Od 2013 roku we współ-
pracę włączono USA i Wielką Brytanię jednak później ze względu na kolidujące
zobowiązania w ramach NATO, były zawieszone, a od 2017 roku ćwiczenia obro-
ny przygranicznej państw NORDEFCO odbywały się w ramach natowskich ćwi-
czeń Cold Response; Page Wilson, Ísak Kári Kárason, Vision accomplished? A dec-
ade of NORDEFCO, „Global Aairs” 2020, Vol. 6, No. 4–5, s. 481–501; A.-S. Dahl,
NORDEFCO and NATO. „Smart Defence” in the North?, „NATO Defense College Re-
search Paper” 2014, No.101, s.1–12.
25 George Soroka twierdzi, że NATO nie ma jasnego mandatu do działania na Dalekiej
Północy. George Soroka, AReluctant Arctic Power No More? e United States’ Evolving
Engagement with the High North, [w:] Anastasia Likhacheva (red.), Arctic Fever: Politica,
Economic & Environmental Aspects, Springer Nature Singapore Singapore 2022, s.211.
26 Zaproszono ją np. do udziału w ćwiczeniach Pomor wlatach 2010–2013. Od 2015 r.
prowadziła wspólne ćwiczenia zNorwegią. Pavel Devyatkin, Russia’s Arctic Strategy:
Military and Security (Part II), 02.28.2020, https://www.thearcticinstitute.org/russias-
-arctic-military-and-security-part-two/ (dostęp 30.04.2020).
27 Jack Watling, NATO’s Trident Juncture 2018 Exercise: Political eatre with aPurpose,
20.11.2018, https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/natos-tri-
dent-juncture-2018-exercise-political-theatre-purpose (dostęp 25.06.2022).

Przemysław Piotr Damski
142
Chiefs of Defence Sta oraz Arctic Security Forces Roundtable28. Jednocześnie
od 2007roku systematycznie remilitaryzowała Arktykę29, gdy inne państwa re-
gionu, zwłaszcza USA przejawiały ograniczone zainteresowanie zwiększaniem
swojej obecności militarnej.
Koncepcja „szczególności Arktyki”
Pomimo skomplikowania stosunków międzynarodowych w Arktyce, aż do
2022roku nie doszło pomiędzy tamtejszymi aktorami do poważniejszych kon-
iktów, co tłumaczono rzekomą „szczególnością”30. Początki tej narracji sięgają
przemówienia Michaiła Gorbaczowa. Sowiecki przywódca na początku paź-
dziernika 1987roku nawoływał do utworzenia na tym obszarze „strefy poko-
ju”31. Odwilż wrelacjach między USA iZSRR, późniejszy rozpad tego drugiego
izakończenie zimnej wojny umożliwiły wcielenie tej idei wżycie.
„Szczególność Arktyki” deniuje się określając region „strefą pokoju”, ale
i„terytorium dialogu” oddzielonego od globalnych zawirowań. Wtej bańce
możliwe było zarządzanie regionalne, funkcjonalna kooperacja oraz pokojo-
wa koegzystencja32. Można „szczególność” utożsamiać także znarzuceniem na
siebie przez poszczególne państwa ograniczeń, których celem była minima-
lizacja występowania napięć wregionie, co znalazło wyraz np. wnorweskiej
polityce „High Nort, low tension”33.
28 George Soroka, op.cit., s.211.
29 Początkowo wznowiono loty patrolowe dalekiego zasięgu oraz regularne odwiedzi-
ny regionu przez Flotę Północną. Wkolejnych latach przeprowadzano reaktywację
sowieckich baz oraz zwiększano liczbę żołnierzy wregionie. Pavel Devyatkin, op.cit.
Zob. też: Agnieszka Legucka, Polityka Rosji wobec Arktyki, „Biuletyn PISM”, 26.06.2020,
https://www.pism.pl/publikacje/Polityka_Rosji_wobec_Arktyki (dostęp 24.07.2020).
30 Juha Käpyla, Harri Mikkola, On Arctic Exceptionalism. Critical Reections in the Light of
the Arctic Sunrise Case and Crisis in Ukraine, FIIA Working Papers, s.4.
31 Por. Gorbachev Calls For Peace, Cooperation in Arctic, „Associated Press”, 02.10.1987,
https://apnews.com/article/ed8452a6d9b7a62f5138a73a9de89432 (dostęp 02.12.2022);
Kristian Åtland, Mikhail Gorbachev, the Murmansk Initiative, and the Desecuritization
of Interstate. Relations in the Arctic, „Cooperation and Conict” 2008, Vol.43, No.3,
s.289–311; Benjamin Schaller, e Forgotten Spirit of Gorbachev, „Arctic Yearbook”
2019, s.1–2.
32 Juha Käpyla, Harri Mikkola, op.cit., s.4.
33 Andreas Østhagen, Norway’s Arctic Policy. High North, Low Tension?, [w:] Anastasia
Likacheva (red.), op.cit., s.277–304; James Stavridis, High North or High Tension?, „For-
eign Policy”, 22.10.2013, https://foreignpolicy.com/2013/10/21/high-north-or-high-
tension/ (dostęp 28.12.2022); Ken S. Coates, Crain Holroyd, Europe’s North. e Arctic

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
143
Według Orana R. Younga iGail Osherenko „szczególność” wynikała ze
specyki klimatu i środowiska, piękna i niesamowitości Dalekiej Północy,
będącej pełną możliwości iryzyka ostatnią granicą34. Uważali, że brak zacie-
kłej rywalizacji wregionie wprzeszłości oraz apel Gorbaczowa pozwoliły na
zdeniowanie wspólnych interesów we „wspólnym regionie”35. Wtym ujęciu
postrzegano Arktykę jako obszar testowy rozwiązań, które mogłyby być za-
stosowane gdzie indziej36.
Większość badaczy zgadzała się jednak, że „szczególność” to izolowanie
Arktyki od napięć politycznych winnych częściach globu37. Według Heather
Exner-Pirot „pomimo bardzo poważnych problemów wrelacjach Rosji zZa-
chodem gdzie indziej współpraca wArktyce była nieskazitelna”38. Nie prze-
szkadzała temu nawet rosnąca militaryzacja regionu. W rezultacie wspólne
interesy pozwoliły nie tylko utrzymać, ale wręcz wzmocnić współpracę39.
Takiej wizji „szczególności Arktyki” sprzeciwiały się Gunhild Hoogensen
Gjørv oraz Kara K. Hodgson. Ich zdaniem „[a]rktyczna szczególność to narra-
cja, która próbuje zdeniować jak mówić obezpieczeństwie wregionie” ijako
taka zawodzi, gdyż indywidualne cele poszczególnych aktorów wciąż dominu-
ją. Nie wytrzymuje też porównania zinnymi częściami świata, gdzie również
dochodzi do rozwiązywania sporów wwybranych kwestiach. Wzwiązku ztym
należałoby raczej mówić okompleksowej polityce bezpieczeństwa poszczegól-
nych państw, obejmującej Daleką Północ40.
Hoogensen Gjørv i Hodgson mają rację podkreślając słabość denio-
wania „szczególności Arktyki” w kategoriach regionalnego bezpieczeń-
stwa. Same jednak wpadają wpułapkę, polegającą na próbie zdeniowania
jej w jednakowy sposób dla wszystkich aktorów regionu. Polityka USA
Policies of Sweden, Norway, and Finland, [w:] Ken S. Coates, Crain Holroyd (red.),
op.cit., s.283–303.
34 Gail Osherenko, Oran R. Young, Age of Arctic: Hot Conicts and Cold Realities,
Cambridge University Press, Cambridge–New York 2005, s. 5–6 (pierwsze wydanie
w1989r.).
35 Ibidem, s.12.
36 Clive S. omas, Intergovernmental Relations in Alaska. Development, Dynamics and
Lessons, „e Northern Review” 2001, No.23, s.17.
37 P. Whitney, Lackenbauer, Ryan Dean, Arctic Exceptionalisms, [w:] Kristina Spohr, Da-
niel S. Hamilton, Jason C. Moyer (red.), e Arctic World Order, Johns Hopkins Univer-
sity, Washington D.C. 2020, s.329.
38 Heather Exner-Pirot, e Arctic in International Aairs, [w:] Ken S. Coates, Crain Hol-
royd (red.), op.cit., s.309, 316‒317.
39 Ibidem.
40 Gunhild Hoogensen Gjørv, Kara K. Hodgson, „Arctic Exceptionalism” or „comprehen-
sive security”?, „e Arctic Yearbook” 2019, s.1–13.

Przemysław Piotr Damski
144
wstosunku do Arktyki nosiła znamiona kompleksowego bezpieczeństwa.
Była wpisana w szerszą strategię USA i uwzględniała pozamilitarne na-
rzędzia bezpieczeństwa. Jeżeli jednak spojrzeć na Rosję, to starała się ona
wyraźnie rozgraniczyć swoją politykę arktyczną od tej winnych częściach
świata. To jej minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow mówił oDale-
kiej Północy jako „terytorium negocjacji”41. Jak zauważa Soroka, strategia
arktyczna Rosji nie jest, wprzeciwieństwie do USA, elementem większej
strategii, ale de facto osobną strategią42. Jeżeli dołożyć do tego norweską nar-
rację o„High North, low tension” wyłania się obraz różnorodnego podejścia
do Arktyki ijej „szczególności”, dlatego P. Whithney Lackenbauer oraz Ryan
Dean są raczej skłonni mówić owielu „arktycznych szczególnościach” (Arc-
tic exceptionalisms)43.
Lassi Heininen zwracał uwagę, że wprzypadku „szczególności” pośród in-
nych wskazanych już czynników istotne są „wartości niematerialne”44. Znajdu-
je to odzwierciedlenie wdokumentach strategicznych poszczególnych państw.
W2013roku USA odwoływały się do „porządku opartego na zasadach”45, któ-
re nie są li tylko spisanym prawem, ale bazują na wartościach lub wyobraże-
niu otym, czym one są. Ich kolejna strategia arktyczna mówi owartościowym
„unikatowym duchu międzynarodowej współpracy”46. Dla minister spraw za-
granicznych Islandii, Þórdís Kolbrún Reykörð Gylfadóttir, kluczowa wartość
to, będąca podstawą współpracy, wiarygodność47. Podobnie wypowiadały się
także ambasadorki Norwegii iDanii48. Warto zwrócić uwagę, że wtych przy-
41 Arctic has no potential for any conict, says Lavrov, „TASS”, 11.05.2017, https://tass.com/
politics/945543 (dostęp 13.12.2022).
42 George Soroka, op.cit., s.212.
43 P. Whithney Lackenbauer, Ryan Dean, op.cit., s.343–348.
44 Lassi Heininen, Future Security of the Global Arctic. State Policy, Economic Security and
Climate, , Palgrave Macmillan UK, London 2016, s.7; idem, Special Features of Arctic
Geopolitics. APotential Asset for World Politics, [w:] Matthias Finger, Lassi Heininen
(red.), e Global Arctic handbook, Springer, Cham 2019, s.217‒218.
45 White House, National Strategy for the Arctic Region, Washington D.C., 10.05.2013
https://storage.googleapis.com/arcticgov-static/publications/related/nat_arctic_strate-
gy.pdf (dostęp 20.06.2020).
46 White House, National Strategy for the Arctic Region, Washington D.C., 07.10.2022 https://
www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/10/National-Strategy-for-the-Arc-
tic-Region.pdf (dostęp 10.11.2022), s.13.
47 Woodrow Wilson Center, Arctic Cooperation in the Shadow of Russian Aggression, You -
Tube, 21.04.2022, https://www.youtube.com/watch?v=q-u8v47ubsI&t=1419s (dostęp
24.06.2022).
48 Woodrow Wilson Center, Nordic Security Perspectives in the Arctic YouTube, 06.05.2022
https://www.youtube.com/watch?v=O5pYOSrd370&t=2468s (dostęp 24.06.2022).

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
145
padkach identykuje się „szczególność” ze współpracą wramach AC. Według
niektórych komentatorów, partycypacja wniej oznacza wierność „wartościom
i zasadom” Rady oraz daje możliwość piętnowania ich naruszania49. Czyni
to ze „szczególności Arktyki” trudno uchwytny konstrukt kulturowy, będący
bazą do tworzenia norm isposobów postępowania wregionie. Ztego powodu
mógł być on deniowany odmiennie przez każdego zaktorów arktycznych ze
względu na jego własną kulturę, interesy narodowe oraz wypracowane indywi-
dualnie metody postępowania50.
Praktyka iewolucja „szczególności”
do 2022roku
Różnorodnie pojmowana „szczególność” (szczególności?) naznaczyła arktyczne
stosunki międzynarodowe oraz ich ewolucję. Arktyka wykazywała swoiste cechy
polityczne już wtrakcie zimnej wojny, co przejawiało się wizolowaniu regionu
przez USA iZwiązek Sowiecki od występujących między nimi napięć51.
Okres postzimnowojenny to czas bezprecedensowego entuzjazmu iopty-
mizmu w stosunkach międzynarodowych i„arktycznej euforii”52. Dzięki
wcześniejszej izolacji iapelowi Gorbaczowa, istniały dogodne ramy dla roz-
wijania współpracy, awkonsekwencji do powstania AC. Państwa arktyczne
stały się za pośrednictwem AC dostarczycielami norm dla desekurytyzują-
cego się regionu oraz państw iorganizacji nim zainteresowanych53 . Zamy-
49 Barry Scott Zellen, e world needs the Arctic Council now more than ever, „e Barents
Observer”, 19.04.2022, https://thebarentsobserver.com/en/opinions/2022/04/world-
needs-arctic-council-now-more-ever (dostęp 09.06.2022).
50 Szczególnie dużo na temat roli wartości iwspólnych interesów pisali badacze skupie-
ni wokół szkoły angielskiej stosunków międzynarodowych. Zob.: Andrew Hurrel, On
global order. Power, values and the constitution on International Society, Oxford Univer-
sity Press New York 2007; Victoria Herrmann, Mieke Coppes, First Past the Pole. Harp-
er, Trudeau, and Canada’s Arctic Values, „e Arctic Institute –Center for Circumpolar
Security Studies”, 30.10.2015, https://www.thearcticinstitute.org/rst-past-the-pole-
harper-trudeau/ (dostęp 28.12.2022).
51 Hoogensen Gjørv iHodgson nazywają to negatywnym pokojem; Gunhild Hoogensen
Gjørv, Kara K. Hodgson, op.cit., s.2.
52 Zob. Geir Hønneland, Arctic Euphoria and International High North Politics, Springer
Singapore, Singapore 2017.
53 George Soroka, op. cit., s.204–205; Piotr Graczyk, Timo Koivurova, e Arctic Coun-
cil, [w:] Leif Christian Jensen, Geir Hønneland (red.), Handbook of the Politics of the
Arctic, Edward Elgar Publishing, Cheltenham–Northhampton 2015, s.298–327; Piotr

Przemysław Piotr Damski
146
kano amerykańskie irosyjskie bazy wojskowe oraz zmniejszano tamtejszą
aktywność militarną54.
Koniec okresu euforii to proces rozłożony na lata 2001–2008. Zapoczątko-
wało go wnioskowanie przez Rosję do Komisji Granicy Szelfu Kontynentalne-
go ouznanie grzbietów Łomonosowa iMendelejewa za przedłużenie jej szelfu
kontynentalnego55. Wiązało się to z podejrzeniem występowania wregionie
bogatych złóż ropy igazu56. Komisja odrzuciła roszczenia zpowodu braku do-
statecznych dowodów57. W2007roku Rosja mimo to zatknęła na dnie oceanu
agę, sugerując że nie akceptuje tej decyzji58. Rozpoczęła także reaktywację
swoich baz wojskowych izwiększyła obecność Floty Północnej wregionie59.
Graczyk, Svein Vigeland Rottem, e Arctic Council. So actions, hard eects?, [w:]
Gunhild Hoogensen Gjørv, Marc Lanteigne, Horatio Sam-Aggrey (red.), Routledge
Handbook of Arctic Security, Routledge, Abingdton–New York 2020, s.221–233.
54 Zagadnieniu sekurytyzacji regionu uwagę poświęcili między innymi badacze skupieni
wokół kopenhaskiej szkoły bezpieczeństwa. Na proces desekurytyzacji jako następstwie
apelu Gorbaczowa uwagę zwrócił Kristian Åtland. K. Åtland, Mikhail Gorbachev…,
s.289–311.
55 Janusz Symonides, Konwencja Narodów Zjednoczonych…, s.18.
56 Uznanie roszczeń rosyjskich pozwoliłoby na rozszerzenie jej wyłącznej strefy ekono-
micznej (Exclusive Economic Zone, EEZ) w Arktyce maksymalnie o dodatkowe 60
mil morskich. Internetowa baza tekstów prawnych OpenLEX [dalej: OpenLEX], Na-
rody Zjednoczone, Konwencja Narodów Zjednoczonych oprawie morza iPorozumienie
wsprawie implementacji części XI Konwencji Narodów Zjednoczonych oprawie morza
zdnia 10 grudnia 1982r., Część VII, Artykuł 76, § 7 i8, Montego Bay iNowy Jork,
10.12.1982 i28.07.1994 https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/konwencja-
narodow-zjednoczonych-o-prawie-morza-montego-bay-1982-12-10-16959103 (do-
stęp 09.12.2022), UNCLOS III pozwala państwom nadbrzeżnym na wyznaczenie EEZ
do 200 mil morskich od linii podstawowych. Mają one prawo do wyłącznej eksploatacji
EEZ, budowy oraz wydawania koncesji na budowę konstrukcji służących celom nauko-
wym igospodarczym. Państwo nadbrzeżne nie może jednak wEEZ ograniczać swo-
body żeglugi, co odróżnia ją od wód terytorialnych. OpenLEX, Narody Zjednoczone,
Konwencja Narodów Zjednoczonych oprawie morza…, Część V (dostęp 09.12.2022)
57 Małgorzata Rzeszutko-Piotrowska, Aktywność Federacji Rosyjskiej wregionie Arktyki.
Wybrane problemy rywalizacji mocarstw, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowe-
go” 2014, t.8, nr 1, s.53.
58 Russia North Pole explorers dismiss their critics, „Reuters Media”, 7.08.2007, https://www.
reuters.com/article/us-russia-arctic-idUSL0785133420070807 (dostęp 28.12.2022);
Russia defends North Pole ag-planting, „NBC News”, 08.08.2007, https://www.nbc-
news.com/id/wbna20169307 (dostęp 28.12.2022).
59 Więcej na temat remilitaryzacji rosyjskiej Arktyki w: Pavel Devyatkin, op.cit.; Agnieszka
Legucka, op. cit; Mathieu Boulègue, Russia’s Military Posture in the Arctic. Managing
Hard Power in a„Low Tension” Environment, „NATO Defense College Research Paper”
2019, No.4, s.1–57.

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
147
Kanada protestowała przeciw tej polityce faktów dokonanych izainwestowa-
ła winfrastrukturę militarną na Dalekiej Północy60. Opublikowanierok póź-
niej wyników badań na temat szacunkowych zasobów ropy igazu wArktyce
wzmogło zainteresowanie nią państw spoza regionu.
Napięcia te okazały się jednak chwilowe. „Arktyczna szczególność” została za-
adoptowana do nowych warunków. Charakteryzowała ją rosnąca militaryzacja
rosyjskiej części regionu61, przy jednoczesnym uznawaniu przez pozostałe
państwa, iż był to element polityki wewnętrznej Federacji Rosyjskiej, bo wAC po-
stępowała ona według przyjętych wartości, norm iprawa międzynarodowego62.
Nie bez pewnych podstaw utrzymywano narrację owspólnych interesach
państw arktycznych. Ponieważ Kanada zabiegała o uznanie NWP za swoje
wody wewnętrzne sprzyjała tożsamej polityce Rosji wobec NSR63. Wszystkie
państwa regionu nalegały na współpracę wzakresie klimatu, ochrony środo-
wiska oraz bezpieczeństwa ludności zamieszkującej Daleką Północ64. Stało się
to szczególnie istotne dla Kanady, która pod rządami liberałów dążyła (razem
zUSA) do ograniczenia wydobycia ropy wArktyce65 oraz porzuciła część in-
westycji militarnych konserwatystów66.
60 Petra Dolata, ANew Canada in the Arctic? Arctic Policies under Harper, „Études cana-
diennes / Canadian Studies. Revue interdisciplinaire des études canadiennes en France”
2015, No.78; V. Herrrmann, M. Coppes. First Past the Pole; Stephen Harper Arctic trip:
Military spending in the North ‘critical’, „e National Post”, 24.08.2012, https://nation-
alpost.com/news/canada/arctic-defence (dostęp 28.12.2022).
61 Pavel Devyatkin, op.cit.; Agnieszka Legucka, op.cit.
62 Troy Bouard, Andrea Charron, Jim Fergusson, ATale of „Two” Russias?, [w:] P. Whitney
Lackenbauer, Suzanne Lalonde, Breaking the Ice Curtain?: Russia, Canada and Arctic Se-
curity in aChanging Circumpolar World, Canadian Global Aairs Institute 2019, s.61–73.
63 Suzanne Lalonde, e Northwest Passage and Northern Sea Route. Sovereignity and re-
sponsibilities, [w:] Elena Conde, Sara Iglesias Sanchez (red.), Global challenges in the
Arctic region. Sovereignty, environment and geopolitical balance, Milton Park, Routledge,
Abingdon, Oxon, New York 2017, s.42–74.
64 Przynajmniej w warstwie deklaratywnej, gdyż rezultaty były połowiczne. Heather
Exner-Pirot, Friend or faux? Trudeau, Indigenous issues and Canada’s brand, „Canadian
Foreign Policy Journal” 2018, Vol.24, No.2, s.165–181.
65 Trudeau announces review of Arctic strategy, joint drilling ban with U.S, „CBC”,
21.12.2016, <https://www.cbc.ca/news/politics/trudeau-obama-arctic-1.3905933 (dostęp
29.12.2022); Timothy Gardner, Valerie Volcovici, US, Canada permanently ban all new
oil, gas drilling in the Arctic Ocean, „Australian Financial Review”, 20.12.2016, https://
www.afr.com/companies/energy/us-canada-permanently-ban-all-new-oil-gas-drilling-
in-the-arctic-ocean-20161221-gtfgwi (dostęp 29.12.2022).
66 Adam Lajeunesse, P. Whitney Lackenbauer, Defence Policy in the Canadian Arctic: From
Jean Chrétien to Justin Trudeau, [w:] Canadian Defence Policy in eory and Practice:
Palgrave Macmillan, Cham 2020, s.365–382.

Przemysław Piotr Damski
148
Zagrożeń dla „szczególności” regionu zaczęto upatrywać wwiększym stop-
niu od 2014 roku. Käpyla iMikkols zauważyli wówczas, że aneksja Krymu
przez Rosję stworzyła nietypową sytuację67. Wakcie protestu przeciw polity-
ce Moskwy, USA iKanada chciały doprowadzić do bojkotu Rosji wAC, lecz
spotkały się zopozycją państw nordyckich, dążących do utrzymania regionu
wbańce68. Administracja Obamy rozpoczęła stopniowe wzmacnianie swojej
pozycji wregionie, dlatego wznowiła działalność bazy wislandzkim Keavi-
ku69. Pomimo to działania USA iNATO były ograniczone ireaktywne wsto-
sunku do stale wzmacniającej się Rosji, która kontynuując przyjętą wcześniej
narrację obronną, identykowała ćwiczenia NATO jako wrogie70.
Wpływ polityki USA na „szczególność Arktyki”
Narracja o„szczególności Arktyki” utrzymywała się dzięki ambiwalentnej poli-
tyce USA. Powszechnie mówiło się onich jako „niechętnym mocarstwie arktycz-
ny m” (reluctant Arctic power)71. Odwrotnie niż winnych częściach świata, USA
nie wykorzystywały osłabienia Rosji do wzmocnienia swojej pozycji na Dalekiej
Północy. Dopiero w 2013 roku zaprezentowały narodową strategię arktyczną
oraz strategię US Coast Guard dla Arktyki. Oba dokumenty określały Daleką
Północ jako podstawowy element (core component) bezpieczeństwa USA, jednak
podkreślano kwestię poszanowania zasad iwspółpracy w regionie72. Pomimo
67 Zob. zwłaszcza: J. Käpyla; H. Mikkola, On Arctic Exceptionalism…, s.12–17.
68 Ibidem, s.15; Canada boycotts Arctic Council Moscow meeting over Ukraine, „CBC”,
16.04.2014, https://www.cbc.ca/news/canada/north/canada-boycotts-arctic-coun-
cil-moscow-meeting-over-ukraine-1.2611964 (dostęp 6.08.2020).
69 Trude Pettersen, U.S. military returns to Iceland, „e Barents Observer”, 10.02.2016,
https://thebarentsobserver.com/en/security/2016/02/us-military-returns-iceland
(dostęp 29.12.2022).
70 Minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow uznał ćwiczenia sojuszu Trident Junc-
ture z2018 r. za „wyjątkowo agresywne”. Jack Watling, NATO’s Trident Juncture 2018
Exercise…; NATO invites Russia to monitor Trident Juncture military drills, „TASS”,
02.10.2018, https://tass.com/world/1023931 (dostęp 5.04.2020); Russia urges contacts at
level of Arctic states’ military experts, TASS, 09.04.2019 https://tass.com/politics/1052764
(dostęp 14.05.2019).
71 Christian Zur, America can’t aord to be the reluctant Arctic power, „e Seattle Times”,
28.10.2019, https://www.seattletimes.com/opinion/america-cant-aord-to-be-the-re-
luctant-arctic-power/ (dostęp 16.12.2022); R. Huebert, United States Arctic Policy. e
Reluctant Arctic Power, „SPP Brieng Papers” 2009, Vol.2, No.2, s.1–27.
72 U.S. Coast Guard, United States Coast Guard Arctic Strategy, Washington, May 2013,
https://www.uscg.mil/Portals/0/Strategy/cg_arctic_strategy.pdf (dostęp 01.12.2022);
White House, National Strategy for the Arctic Region 2013…

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
149
próby bojkotu obrad AC oraz reaktywacji bazy wKeaviku nie podejmowano
aktywnych prób pozyskania przeciw Rosji pozostałych państw regionu. Można
zatem uznać, że „szczególność Arktyki” utrzymywała się pomimo remilitaryzacji
Rosji, dzięki dobrej woli państw nordyckich iKanady73 oraz wobec braku aktyw-
nej polityki Waszyngtonu.
Gdy w2018roku Chiny ogłosiły się „państwem okołoarktycznym”74, skłoniło
to USA, uznające je za swego głównego globalnego rywala, do zmiany swej po-
lityki arktycznej. W2019roku Stany Zjednoczone opublikowały Department of
Defence Arctic Strategy. Poza deklaracją chęci budowania „bezpiecznego istabil-
nego regionu”, wskazano na zmieniające się realia, co wymogło na USA opowie-
dzenie się za równowagą sił wArktyce. Moskwę iPekin uznano za strategicznych
rywali Waszyngtonu wregionie oraz podkreślono rolę partnerów isojuszników75.
Była to nowa jakość wamerykańskim myśleniu oArktyce, które traktowało tam-
tejszą aktywność militarną Rosji jako potencjalne zagrożenie wrazie wyczerpa-
nia przez nią kroków prawnych do zaspokojenia swych roszczeń76. Podkreślanie
zmieniających się realiów było wistocie votum nieufności wobec reżimu opar-
tego omultilateralizm iAC. Uznano bowiem, że służyły one interesom Moskwy.
Dlatego wiosną 2019roku sekretarz stanu Mike Pompeo na szczycie AC wRova-
niemi ostrzegał przed Rosją. USA nie doceniły jednak przywiązania, zwłaszcza
państw nordyckich, do konceptu „szczególności”, które uznały, że ostrzeżenia
amerykańskie wynikały zpartykularnych interesów Waszyngtonu zagrażających
AC. Stąd też wystąpienie Pompeo spotkało się zkrytyką77.
73 Kanada po asku bojkotu AC była skłonna obrać tzw. „racjonalny kurs” ukierunko-
wany na współpracę zRosją wregionie. M.-D. Smith, Trudeau government announces
‘rational’ shi in Arctic policy, will seek to work with Russia, „National Post”, 01.10.2016,
https://nationalpost.com/news/politics/trudeau-government-announces-rational-
shi-in-arctic-policy-will-seek-to-work-with-russia (dostęp 29.12.2022).
74 Jeszcze w2015roku Chiny pokusiły się omanifestację wArktyce. Wówczas to chińska
ota prowadziła ćwiczenia ipojawiła się manifestacyjnie wpobliżu Alaski, gdy przeby-
wał tam zwizytą prezydent Barack Obama. Jeremy Page, Gordon Lubold, Chinese Navy
Ships Came Within 12 Nautical Miles of U.S. Coast, „e Wall Street Journal”, 4.09.2015,
https://www.wsj.com/articles/chinese-navy-ships-o-alaska-passed-through-u-s-terri-
torial-waters-1441350488 (dostęp 06/03/2020)
75 Oce of the Under Secretary of Defense for Policy, Department of Defense Arctic Strat-
egy, 12.06.2019, https://media.defense.gov/2019/Jun/06/2002141657/-1/-1/1/2019-
DOD-ARCTIC-STRATEGY.PDF (dostęp 02.12.2022), s.4–6.
76 Ibidem, s.4.
77 Andrew Chater, Takeaways from the 11th Arctic Council Ministerial Meeting in Rovaniemi,
„e Polar Connection”, 09.10.2019, http://polarconnection.org/arctic-council-minis-
terial-rovaniemi/ (dostęp 07.06.2020); e Arctic Institute: Center for Circumpollar Se-
curity Studies, e Arctic Institute’s Reaction to Secretary of State Mike Pompeo’s speech

Przemysław Piotr Damski
150
Izolacja USA nie była kompletna ze względu na współpracę zKanadą, Da-
nią iNorwegią w ramach NATO. Epidemia koronawirusa Covid-19 spowo-
dowała jednak wstrzymanie arktycznych ćwiczeń sojuszu aż do 2022roku78.
Do tego czasu Amerykanie powoli zwiększali nakłady na inwestycje związane
zbezpieczeństwem wregionie79, lecz nie planowali jednocześnie zwiększenia
liczby żołnierzy przed 2025rokiem80.
Agresja rosyjska na Ukrainę
Państwa nordyckie przestały postrzegać czynnik amerykański za zagrożenie
dla „szczególności Arktyki” po tym, jak Joe Biden wygrał wybory prezydenc-
kie wUSA. Uznano to za powrót do multilateralizmu. Zkolei agresję Rosji na
Ukrainę uznano za zamach na ideę międzynarodowego porządku opartego
na zasadach, tj. także fundamentach, na któr ych oparta była współpraca na Dalekiej
Północy. Utrata wiarygodności przez Moskwę skutkowała zawieszeniem wmar-
cu prac AC81, agdy wczerwcu je wznowiono, zastrzeżono kontynuowanie tylko
tych projektów, które nie wymagały współpracy zMoskwą82. Państwa nordyckie
wzmocniły współpracę wzakresie bezpieczeństwa, zwłaszcza wNORDEFCO83.
in Rovaniemi ahead of the AC Ministerial Meeting, 07.06.2019, https://www.thearcticin-
stitute.org/reaction-secretary-state-mike-pompeos-speech-rovaniemi-finland-arc-
tic-council-ministerial-meeting/ (dostęp 07.06.2020).
78 Peter B. Danilov, Cold Response 2020 Cancelled, „High North News”, 11.03.2020, https://
www.highnorthnews.com/en/cold-response-2020-cancelled (dostęp 24.06.2022).
79 Paweł Markiewicz, Polityka USA wobec Arktyki, „Biuletyn PISM”, 09.06.2020, https://
www.pism.pl/publikacje/Polityka_USA_wobec_Arktyki (dostęp. 24.07.2020).
80 Malte Humpert, U.S. Will Not Increase Presence in Arctic Until 2025, „High North News”,
23.05.2019, https://www.highnorthnews.com/en/us-will-not-increase-presence-arctic-
until-2025 (dostęp 24.06.2022).
81 Hilde-gunn Bye, Joint Declaration from Arctic States: Pausing Arctic Council Meetings,
„High North News”, 04.03.2022, https://www.highnorthnews.com/en/joint-declara-
tion-arctic-states-pausing-arctic-council-meetings (dostęp 24.06.2022).
82 Trine Jonassen, e Arctic Council: e Arctic 7 Resume Limited Work Without Rus-
sia, „High North News”, 08.06.2022, https://www.highnorthnews.com/en/arctic-coun-
cil-arctic-7-resume-limited-work-without-russia (dostęp 24.06.2022).
83 Woodrow Wilson Center, Nordic Security…; Astri Edvardsen, Nordic Defense Ministers: Will
Increase Future Military Presence in the Nordic Countries, „High North News”, 25.05.2022,
https://www.highnorthnews.com/en/nordic-defense-ministers-will-increase-future-mili-
tary-presence-nordic-countries (dostęp 19.12.2022).

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
151
Zaczęto manifestować poparcie dla polityki amerykańskiej84, aFinlandia iSzwe-
cja zgłosiły akces do NATO85.
Wświetle wcześniejszego konsekwentnego izolowania regionu działania
te sprawiały wrażenie radykalnego zerwania zideą „szczególności”. Izolacja
Arktyki, choć była zpewnością istotnym elementem tego konceptu, to nie
jedynym. Wspomniałem już wcześniej otym, że Islandia, Norwegia iDania
podkreślały wagę wiarygodności jako kluczowej dla współpracy wregionie.
Ponieważ AC to forum międzynarodowe, apodejmowane przezeń konsensu-
alnie decyzje nie są wiążące, wiarygodność była kluczowa dla całego reżimu
arktycznego, itego, jak państwa zachodnie postrzegają „szczególność”. Tym
samym wystąpiły one wobronie „szczególności” lub tych jej elementów, któ-
re uznały za najistotniejsze.
Wten sposób Rosja utraciła swe „terytorium negocjacji”. Rosyjską Arkty-
kę poważnie dotknęły sankcje międzynarodowe86, aizolowanie jej na Dalekiej
Północy, zwłaszcza w okresie, gdy przewodniczyła AC było dla niej ciosem
prestiżowym. Zakwestionowano budowaną na tożsamości „szczególności”
zizolacją dotychczasową politykę Moskwy. W odwecie Rosja oskarżyła po-
zostałe państwa regionu osztuczne wiązanie sprawy ukraińskiej zArktyką87.
Jednocześnie, chcąc skłonić je do odstąpienia od podjętych kroków, wywierała
presję przez zwiększanie ilości swych oddziałów na płw. Kola, zwłaszcza przy
granicy zFinlandią88, oraz jednostek Floty Północnej, atakże przeprowadzała
84 Arktyczna siódemka (tj. państwa regionu bez Rosji) spotkała się, wkwietniu, aby prze-
dyskutować dalszą politykę. Do rangi symbolu urasta wybór na miejsce obrad Ancho-
rage na Alasce, wskazujący wyraźnie na jednoczenie się wokół USA. Yereth Rosen, Arc-
tic leaders gathered in Anchorage ponder apath forward without Russia, „Arctic Today”,
14.04.2022, https://www.arctictoday.com/arctic-leaders-gathered-in-anchorage-pon-
der-a-path-forward-without-russia/ (dostęp 24.06.2022).
85 Finland and Sweden conrm intention to join NATO, „e Guardian”, 15.05.2022,
https://www.theguardian.com/world/2022/may/15/nland-formally-conrms-inten-
tion-to-join-nato-russia (dostęp 24.06.2022).
86 Chodzi przede wszystkim owycofanie się kapitału europejskiego zkluczowej dla Rosji
inwestycji LNG Arktika 2. Malte Humpert, Western Sanctions Delay Opening of Arctic
LNG 2 Project by One Year, „High North News”, 9.09.2022, https://www.highnorth-
news.com/en/western-sanctions-delay-opening-arctic-lng-2-project-one-year (dostęp
29.12.2022); Evgeny Gontmakher, Russia’s Arctic economy is heading for decline, „Geo-
political Intelligence Services AG”, 21.10.2022, https://www.gisreportsonline.com/r/
russia-arctic-economy/ (dostęp 30.12.2022).
87 West unable to ensure sustainable development of Arctic without Russia – diplomat,
„TASS”, 17.04.2022, https://tass.com/politics/1438863 (dostęp 24.06.2022).
88 omas Nilsen, Full speed ahead in rearmament of the Kola Peninsula, Shoigu told mili-
tary commanders, „e Barents Observer”, 21.04.2022, https://thebarentsobserver.com/

Przemysław Piotr Damski
152
testy nuklearne89. Bezskutecznie wytykała także państwom zachodnim rzeko-
me łamanie prawa międzynarodowego wArktyce90. Skutkowało to utwardze-
niem stanowiska państw zachodnich. Norwegia zapowiedziała wzmocnienie
się w regionie, przeznaczając dodatkowe fundusze na szkolenia wojskowe,
ajesienią przeprowadziła manewry wpółnocnej części kraju91. USA podjęły
szereg inicjatyw od utworzenia Ted Stevens Center for Arctic Security Stu-
dies, przez wspólne ćwiczenia zKanadą czy zainwestowanie miliarda dolarów
wbazę wule na Grenlandii92.
Zagrożenie „szczególności Arktyki” oraz niepewna przyszłość AC znalazły
wyraz wlicznych komentarzach prasowych ipolitycznych. Początkowo domi-
nowało poczucie szoku, że izolowaną od sporów międzynarodowych Daleką
en/security/2022/04/full-speed-ahead-rearmament-kola-peninsula-shoigu-told-mili-
tary-commanders (dostęp 24.06.2022).
89 omas Nilsen, New study reveals comprehensive buildup of nuclear missile test-ground
at Novaya Zemlya, „e Barents Observer”, 18.09.2022, https://thebarentsobserver.
com/en/security/2022/09/new-study-reveals-comprehensive-buildup-nuclear-mis-
sile-test-ground-novaya-zemlya (dostęp 29.12.2022); idem, Russia tested all legs of
nuclear triad over the Arctic, „e Barents Observer”, 26.10.2022, https://thebarent-
sobserver.com/en/security/2022/10/russia-tested-all-legs-nuclear-triad-over-arctic
(dostęp 29.12.2022).
90 Chodzi przede wszystkim okwestię rzekomego złamania przez Norwegię traktatu sval-
bardzkiego oraz twierdzeń, że zawieszenie prac AC było nielegalne. Atle Staalesen, Top
Russian legislators question Norwegian sovereignty over Svalbard, „e Barents Observer”,
29.06.2022, https://thebarentsobserver.com/en/life-and-public/2022/06/top-russian-leg-
islators-question-norwegian-sovereignty-over-svalbard (dostęp 29.12.2022).
91 Astri Edvardsen, Kick-O in the North for the Norwegian Army’s Biggest Exercise is Fall,
„High North News”, 18.11.2022, https://www.highnorthnews.com/en/kick-north-norwe-
gian-armys-biggest-exercise-fall (dostęp 30.12.2022); eadem, Defence Minister goes from
Ramstein to Kirkenes, says Norway must get stronger in the North, „e Barents Observer”,
27.04.2022, https://thebarentsobserver.com/en/security/2022/04/defence-minister-goes-
ramstein-kirkenes-says-norway-must-get-stronger-north (dostęp 30.12.2022).
92 Ted Stevens Center jest został założony przez Departament Obrony ima być jego zaple-
czem intelektualnym wkwestiach dotyczących Arktyki. Elisabeth Bergquist, USA Sur-
prises Denmark and Greenland with Billion Dollar Investments in ule Air Base, „High
North News”, 25.05.2022, https://www.highnorthnews.com/en/usa-surprises-den-
mark-and-greenland-billion-dollar-investments-thule-air-base (dostęp 24.06.2022);
Krestia DeGeorge, Anew U.S. Arctic security studies center opens in Anchorage, „Arc-
tic Today”, 12.08.2022, https://www.arctictoday.com/a-new-u-s-arctic-security-stud-
ies-center-opens-in-anchorage/ (dostęp 30.12.2022); Canada and US announce Arctic
military exercises amid Russia tensions, „e Guardian”, 16.03.2022, https://www.the-
guardian.com/world/2022/mar/16/canada-us-arctic-military-exercises-russia (dostęp
30.12.2022). Szczególnie dużo inwestycji podjęła także Finlandia wzmacniając swoją
granicę zRosją.

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
153
Północ dotknęła globalna rywalizacja. Część komentatorów wskazywała także
na istotne wspólne cele, które jednoczyły dotychczas wszystkie państwa regio-
nu, które nie znikają pod wpływem zmieniającej się sytuacji geopolitycznej.
Podkreślano zatem rolę, jaką może odegrać AC wstabilizowaniu napięć re-
gionalnych93. Podczas konferencji eksperckiej think tanku Northern Frontiers
powszechnie mówiło się okońcu „szczególności”, lub wręcz o„iluzji szcze-
gólności”94. Pojawiały się jednak ikomentarze, iż ideał współpracy wobliczu
wspólnych problemów iwartości przyświecających AC mogą stanowić ramy,
które pozwoliłyby kontrolować i piętnować Rosję95. Tym samym Rada staje
się wtej narracji ostatnim bastionem „szczególności” regionu. Zdaje się ona
pozostawać wzgodzie ze stanowiskami np. Danii, Islandii iNorwegii, które
nie kwestionują potrzeby istnienia AC, a jedynie wskazują na konieczność
przemyślenia jej działania. Sceptyczne wcześniej wobec Rady USA również
podkreślają istotność tego forum dla spraw regionu96. Niepewny status „szcze-
gólności” został jednak wzmocniony przez deklarację szefa Komitetu Wojsko-
wego NATO adm. Roba Brauera, że nie ma powrotu do „business as usual”, co
wkwestii Dalekiej Północy poddawało wwątpliwość przyszłość „szczególności
Arktyki”97.
Wnioski
Powyższe rozważania pozwalają na sformułowanie następujących wniosków.
„Szczególność Arktyki” nie była zjawiskiem interpretowanym jednakowo przez
wszystkie państwa regionu. Jakkolwiek koncept ten był zakorzeniony w nar-
racji dotyczącej bezpieczeństwa, to wykraczał on poza nią stając się integral-
ną częścią kultury wzakresie myślenia oDalekiej Północy. Owa odmienność
93 B. S. Zellen. op.cit.
94 Tiziana Melchiorre, e Illusion of the Arctic „Exceptionalism”, „High North News”,
29.06.2022, https://www.highnorthnews.com/en/illusion-arctic-exceptionalism (dostęp
22.12.2022); Mariia Kobzeva, e Need for New Arctic Exceptionalism?, „High North
News”, 23.05.2022, https://www.highnorthnews.com/en/need-new-arctic-exceptionalism
(dostęp 24.06.2022).
95 Barry Scott Zellen, op.cit.
96 Trine Jonassen, op. cit.; Astri Edvardsen, USA’s Arctic Coordinator: „We Do Not Want
to Change the Structure or Membership of the Arctic Council”, „High North News”,
18.05.2022, https://www.highnorthnews.com/en/usas-arctic-coordinator-we-do-not-
want-change-structure-or-membership-arctic-council (dostęp 24.06.2022); Woodrow
Wilson Center, Nordic Security…; Astri Edvardsen, Arctic Cooperation…
97 Arctic Circle Assembly, NATO and the Arctic, YouTube, 19.10.2022 https://www.you-
tube.com/watch?v=6n6GEuO0_dM&ab_channel=ArcticCircle (dostęp 29.10.2022).

Przemysław Piotr Damski
154
wrozumieniu „szczególności” unaoczniła się wobliczu problemu ukraińskie-
go, zwłaszcza po agresji rosyjskiej z24 lutego 2022roku. Wwarstwie dekla-
ratywnej sojusznicy i partnerzy USA podkreślają na ogół brak możliwości
dotychczasowej współpracy zRosją ze względu na utratę przez nią wiarygod-
ności, kluczowej dla funkcjonowania arktycznego reżimu. Ona zkolei akcen-
tuje element izolacjonistyczny.
Należy także zauważyć, że „szczególność” lub „szczególności” nigdy nie
były konceptami statycznymi, ale dynamicznie dostosowywano je do zmie-
niającej się rzeczywistości. Podczas gdy wpierwszym etapie jego funkcjono-
wania charakterystyczna była desekurytyzacja regionu, tak już od 2007roku
akceptowano rosnącą jego militaryzację, zwłaszcza ze strony Moskwy. Po agre-
sji rosyjskiej na Ukrainę stosunki międzynarodowe wArktyce weszły wnową
fazę, którą charakteryzuje sceptycyzm wobec przyszłości „szczególności”. Tym
niemniej, pomimo dosyć zgodnych deklaracji regionalnych aktorów, że wre-
gionie będzie dochodziło do napięć, nie wykluczano w dłuższej perspekty-
wie powrotu do jakiejś formy współpracy zRosją. Taka narracja zdawała się
współgrać zewolucyjnym charakterem idei „szczególności”, jednak nie odbie-
gała ona od stanowisk innych państw, gotowych do przyszłej współpracy zMo-
skwą po spełnieniu przez nią określonych warunków. Pozwalałoby to ostrożnie
stwierdzić, że wojna rosyjsko-ukraińska nie tyle pogrzebała „szczególność”, co
usunęła jej fasadę, skrywającą odmienne wartości, które dla poszczególnych
aktorów miały rzeczywiste znaczenie.
Jednocześnie wspomniana już ewolucja „szczególności” następowała pod
wpływem polityki mocarstw, akonkretnie ZSRR/Rosji. To jej inicjatywa mur-
mańska zainicjowała proces izolowania regionu od sporów międzynarodo-
wych oraz zmniejszenia tamtejszej aktywności USA. To dokonywana przez
nią remilitaryzacja Arktyki spowodowała korektę koncepcji szczególności,
polegającą na akceptowaniu tych działań przez państwa regionu, zwłaszcza te
podążające drogą koncepcji High North, low tension. Wreszcie, to jej polityka
wipoza Arktyką skłoniła USA to stopniowego zwiększania swojej aktywności
na Dalekiej Północy, czego najważniejszymi katalizatorami były kolejno anek-
sja Krymu w2014roku oraz agresja na Ukrainę w2022roku.

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
155
Bibliografia
Dokumenty państw iorganizacji międzynarodowych
Arctic Council, Arctic Council Observers, 24.11.2022, https://www.arctic-coun-
cil.org/about/observers/ (dostęp 24.11.2022).
Arctic Council Repository, Declaration of the Establishment of the Arctic Council,
Ottawa, Canada, 19.09.1996, https://oaarchive.arctic-council.org/bitstream/
handle/11374/85/EDOCS-1752-v2-ACMMCA00_Ottawa_1996_Foun-
ding_Declaration.PDF?sequence=5&isAllowed=y (dostęp 24.06.2022).
Boulègue, Mathieu, Russia’s Military Posture in the Arctic. Managing Hard Po-
wer in a„Low Tension” Environment, „NATO Defense College Research
Paper” 2019, No.4, s.1‒57.
Dahl, Ann-Soe, NORDEFCO and NATO. „Smart Defence” in the North?,
„NATO Defense College Research Paper” 2014, No.101, s.1–12.
HMS Protector (A173), https://www.royalnavy.mod.uk/our-organisation/the-
-ghting-arms/surface-eet/survey/antarctic-patrol-ship/hms-protector
(dostęp 09.12.2022).
Internetowa baza tekstów prawnych OpenLEX, Narody Zjednoczone, Kon-
wencja Narodów Zjednoczonych oprawie morza iPorozumienie wsprawie
implementacji części XI Konwencji Narodów Zjednoczonych oprawie morza
zdnia 10 grudnia 1982r., Montego Bay iNowy Jork, 10.12.1982 i28.07.1994,
https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/konwencja-narodow-
zjednoczonych-o-prawie-morza-montego-bay-1982-12-10-16959103 (do-
stęp 09.12.2022).
Oce of the Under Secretary of Defense for Policy, Department of De-
fense Arctic Strategy, 12.06.2019, https://media.defense.gov/2019/Ju-
n/06/2002141657/-1/-1/1/2019-DOD-ARCTIC-STRATEGY.PDF (dostęp
02.12.2022).
e State Council: e People’s Republic of China, White Paper: China’s
Arctic Policy, 26.01.2018, http://english.www.gov.cn/archive/white_pa-
per/2018/01/26/content_281476026660336.htm (dostęp 06.01.2022).
U.S. Coast Guard, United States Coast Guard Arctic Strategy, Washington, May
2013 https://www.uscg.mil/Portals/0/Strategy/cg_arctic_strategy.pdf (do-
stęp 01.12.2022)
White House, National Strategy for the Arctic Region, Washington D.C.,
10.05.2013 https://storage.googleapis.com/arcticgov-static/publications/
related/nat_arctic_strategy.pdf (dostęp 20.06.2020).

Przemysław Piotr Damski
156
White House, National Strategy for the Arc tic Region, Washington D.C., 07.10.2022
https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/10/National-Strate-
gy-for-the-Arctic-Region.pdf (dostęp 10.11.2022).
Monografie naukowe
Brady, Anne-Marie, China as aPolar Great Power, Cambridge University Press,
Cambridge 2017.
Dodds, Klaus; Nuttall, Mark, e Scramble for the Poles. e Geopolitics of the
Arctic and Antarctic, John Wiley & Sons, New York 2016.
Heininen, Lassi, Future Security of the Global Arctic. State Policy, Economic Se-
curity and Climate, Palgrave Macmillan UK, London 2016.
Hønneland, Geir, Arctic Euphoria and International High North Politics, Sprin-
ger Singapore, Singapore 2017.
Hurrel, Andrew, On global order. Power, values and the constitution on Interna-
tional Society, Oxford University Press, New York 2007.
Kubiak, Krzysztof, Interesy i spory państw w Arktyce wpierwszych dekadach
XXIwieku, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2012.
Łuszczuk, Michał (red.), Arktyka na początku XXIwieku. Między współpracą
arywalizacją, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lu-
blin 2013.
Nord, Douglas C., e changing Arctic. Consensus building and governance in
the Arctic Council, Palgrave MacMillan, New York 2016.
Sale, Richard; Potapov, Eugene, e scramble for the Arctic. Ownership, explo-
itation and conict in the far North, Lincoln, London 2010.
Artykuły naukowe
Åtland, Kristian, Mikhail Gorbachev, the Murmansk Initiative, and the Desecu-
ritization of Interstate. Relations in the Arctic, „Cooperation and Conict”
2008, Vol.43, No.3, s.289–311.
Bouard, Troy; Charron, Andrea; Fergusson, Jim, ATale of „Two” Russias?, [w:]
P. Whithney Lackenbauer, Suzanne Lalonde (red.), Breaking the Ice Curta-
in?: Russia, Canada and Arctic Security in aChanging Circumpolar World,
Canadian Global Aairs Institute 2019, s.61–73.
Coates, Ken S.; Holroyd, Crain, Europe’s North. e Arctic Policies of Sweden,
Norway, and Finland, [w:] Coates Ken S., Holroyd Crain (red.), e Pal-
grave Handbook of Arctic Policy and Politics, Palgrave MacMillan 2020,
s.283–303.
Dolata, Petra, ANew Canada in the Arctic? Arctic Policies under Harper, „Étu-
des canadiennes / Canadian Studies. Revue interdisciplinaire des études
canadiennes en France” 2015, No.78, s.131–154.

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
157
Exner-Pirot, Heather, Friend or faux? Trudeau, Indigenous issues and Canada’s
brand, „Canadian Foreign Policy Journal” 2018, Vol.24, No.2, s.165–181.
Exner-Pirot, Heather, e Arctic in International Aairs, [w:] Ken S. Coates,
Crain Holroyd (red.), e Palgrave Handbook of Arctic Policy and Politics,
Palgrave MacMillan 2020, s.307–318.
Gautier, Donald L.; Bird, Kenneth J.; Charpentier, Ronald R.; Grantz, Arthur;
Houseknecht, David W.; Klett, Timothy R.; Moore, omas E.; Pitman,
Janet K.; Schenk, Christopher J.; Schuenemeyer, John H.; Sørensen, Kai;
Tennyson, Marilyn E.; Valin, Zenon C.; Wandrey, Craig J., Assessment of
undiscovered oil and gas in the Arctic, „Science” 2009, Vol.324, No.5931,
s.1175–1179.
Graczyk, Piotr; Koivurova, Timo, e Arctic Council, [w:] Leif Christian Jensen
(red.) Handbook of the Politics of the Arctic, Edward Elgar Publishing 2015,
s.298–327.
Graczyk, Piotr; Vigeland, Rottem Svein, e Arctic Council. So actions, hard
eects?, [w:] Gunhild Hoogensen Gjørv, Marc Lanteigne, Horatio Sam-Ag-
grey (red.), Routledge Handbook of Arctic Security, Routledge, Abingdton-
-New York 2020, s.221–233.
Guarino, Maria-Vittoria; Sime, Louise C.; Schröeder, David; Malmierca-Valle,
Irene; Rosenblum, Erica; Ringer, Mark; Ridley, Je; Feltham, Danny; Bitz,
Cecilia; Steig, Eric J.; Wol, Eric; Stroeve, Julienne; Sellar, Alistair, Sea-ice-
-free Arctic during the Last Interglacial supports fast future loss, „Nature Cli-
mate Change” 2020, Vol.10, No.10, s.928–932.
Heininen, Lassi, Special Features of Arctic Geopolitics. A Potential Asset for
World Politics, [w:] Matthias Finger, Lassi Heininen (red.), e Global Arc-
tic Handbook, Springer, Cham, Switzerland 2019, s.215–234.
Hoogensen, Gjørv Gunhild; Hodgson, Kara K., „Arctic Exceptionalism” or
„comprehensive security”? Understanding security in the Arctic, „e Arctic
Yearbook” 2019, s.1–13.
Humpert, Malte; Raspotnik, Andreas, e Future of Arctic Shipping Along the
Transpolar Sea Route, „e Arctic Yearbook” 2012, s.281–307.
Lackenbauer, P. Whitney; Dean, Ryan, Arctic Exceptionalisms, [w:] Kristina
Spohr, Daniel S. Hamilton, Jason, C. Moyer (red.), e Arctic World Order,
Johns Hopkins University, Washington D.C. 2020.
Lalonde, Suzanne, e Northwest Passage and Northern Sea Route. Sovere-
ignity and responsibilities, [w:] Elena Conde, Sara Sanchez Iglesias (red.),
Global challenges in the Arctic region. Sovereignty, environment and geo-
political balance, Routledge, Milton Park, Abingdon, Oxon, New York,
2017, s.42–74.

Przemysław Piotr Damski
158
Lietz, Arne, e scramble for the Arctic, „IPS Journal”, 27.12.2019, https://www.
ips-journal.eu/regions/global/the-scramble-for-the-arctic-3966/ (dostęp
28.12.2022).
Madej, Magdalena, Arctic Council and the ecosystem-based management ap-
proach, [w:] Krzysztof Migała, Piotr Owczarek, Marek Kasprzak; Mateusz
C. Strzelecki (red.), New perspective in polar research, Wrocław 2014, s.9–17.
Østhagen, Andreas, Norway’s Arctic Policy. High North, Low Tension?, [w:]
Anastasia Likhacheva (red.), Arctic Fever: Politica, Economic & Environ-
mental Aspects, Springer Nature Singapore, Singapore 2022, s.277–304.
Rantanen, Mika; Karpechko, Alexey Yu; Lipponen, Antti; Nordling; Kalle; Hy-
värinen, Otto; Ruosteenoja, Kimmo; Vihma, Timo; Laaksonen, Ari, e
Arctic has warmed nearly four times faster than the globe since 1979, „C om-
munications Earth & Environment” 2022, Vol.3, No.1, s.1–10.
Rzeszutko-Piotrowska, Małgorzata, Aktywność Federacji Rosyjskiej wregionie
Arktyki. Wybrane problemy rywalizacji mocarstw, „Rocznik Bezpieczeń-
stwa Międzynarodowego” 2014, t.8, nr 1, s.51–62.
Schaller, Benjamin, e Forgotten Spirit of Gorbachev, „Arctic Yearbook” 2019,
s.1–2.
Soroka, George, AReluctant Arctic Power No More? e United States’ Evolving
Engagement with the High North, [w:] Anastasia Likhacheva (red.), Arctic
Fever: Politica, Economic & Environmental Aspects, Springer Nature Singa-
pore, Singapore 2022, s.193–240.
Symonides, Janusz, Konwencja Narodów Zjednoczonych oPrawie Morza –W30
lat od jej przyjęcia, „Prawo Morskie” 2012, t.XXVIII, s.7–32.
Śliwa, Zdzisław, e Arctic Council as aForum for Peaceful Cooperation in the
Arctic, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2020, Vol.14, nr 2,
s.214–237.
omas, Clive S., Intergovernmental Relations in Alaska. Development, Dyna-
mics and Lessons, „e Northern Review” 2001, No.23, s.17–37.
Vergeynst, Leendert; Wegeberg; Susse; Aamand, Jens; Lassen, Pia; Gosewinkel,
Ulrich; Fritt-Rasmussen, Janne; Gustavson, Kim; Mosbech, Anders, Biode-
gradation of marine oil spills in the Arctic with aGreenland perspective, „e
Science of the Total Environment” 2018, Vol.626, s.1243–1258.
Warwick, Vincent F., Arctic Climate Change: Local Impacts, Global Consequ-
ences, and Policy Implications, [w:] K. S. Coates, C. Holroyd (red.), e
Palgrave Handbook of Arctic Policy and Politics, Palgrave MacMillan 2020,
s.507–526.
Wilson, Page; Kárason, Ísak Kári, Vision accomplished? Adecade of NORDEFCO,
„Global Aairs” 2020, Vol.6, No.4‒5, s.481–501.

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
159
Media
Arctic has no potential for any conict, says Lavrov, „TASS”, 11.05.2017 https://
tass.com/politics/945543 (dostęp 13.12.2022).
Bergquist, Elisabeth, USA Surprises Denmark and Greenland with Billion Dol-
lar Investments in ule Air Base, „High North News”, 25.05.2022 https://
www.highnorthnews.com/en/usa-surprises-denmark-and-greenland-
billion-dollar-investments-thule-air-base (dostęp 24.06.2022).
Buchanan, Elizabeth; Strating, Bec, Why the Arctic is n not the 'next' Sout China
Sea?, “War on the Rocks”, 05.11.2020, https://warontherocks.com/2020/11/
why-the-arctic-is-not-the-next-south-china-sea/ (dostęp 02.12.2022).
Bye, Hilde-gunn, Joint Declaration from Arctic States: Pausing Arctic Council
Meetings, „High North News”, 04.03.2022, https://www.highnorthnews.
com/en/joint-declaration-arctic-states-pausing-arctic-council-meetings
(dostęp 24.06.2022).
Bye, Hilde-gunn, e EU Strengthens Its Presence in Greenland, „High North
News”, 28.09.2022, https://www.highnorthnews.com/en/eu-strengthens-
-its-presence-greenland (dostęp 29.12.2022).
Canada and US announce Arctic military exercises amid Russia tensions, „e
Guardian”, 16.03.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/mar/16/
canada-us-arctic-military-exercises-russia (dostęp 30.12.2022).
Canada boycotts Arctic Council Moscow meeting over Ukraine, „CBC”, 16.04.2014,
https://www.cbc.ca/news/canada/north/canada-boycotts-arctic-council-
moscow-meeting-over-ukraine-1.2611964 (dostęp 06.08.2020).
Danilov, Peter B., Cold Response 2020 Cancelled, „High North News”, 11.03.2020,
https://www.highnorthnews.com/en/cold-response-2020-cancelled (dostęp
24.06.2022).
DeGeorge, Krestia, Anew U.S. Arctic security studies center opens in Ancho-
rage, „Arctic Today”, 12.08.2022, https://www.arctictoday.com/a-new-u-s-
arctic-security-studies-center-opens-in-anchorage/ (dostęp 30.12.2022).
Edvardsen, Astri, USA’s Arctic Coordinator: „We Do Not Want to Change
the Structure or Membership of the Arctic Council”, „High North News”,
18.05.2022, https://www.highnorthnews.com/en/usas-arctic-coordinator-
we-do-not-want-change-structure-or-membership-arctic-council (dostęp
24.06.2022).
Edvardsen, Astri, Kick-O in the North for the Norwegian Army’s Biggest Exercise
is Fall, „High North News”, 18.11.2022, https://www.highnorthnews.com/
en/kick-north-norwegian-armys-biggest-exercise-fall (dostęp 30.12.2022).
Edvardsen, Astri, Nordic Defense Ministers: Will Increase Future Military Pre-
sence in the Nordic Countries, „High North News”, 25.05.2022 https://www.

Przemysław Piotr Damski
160
highnorthnews.com/en/nordic-defense-ministers-will-increase-future-
military-presence-nordic-countries (dostęp 19.12.2022).
Finland and Sweden conrm intention to join NATO, „e Guardian”, 15.05.2022,
https://www.theguardian.com/world/2022/may/15/finland-formally-
conrms-intention-to-join-nato-russia (dostęp 24.06.2022).
Gorbachev Calls For Peace, Cooperation in Arctic, „ Asso ciated Press”, 02.10.1987,
https://apnews.com/article/ed8452a6d9b7a62f5138a73a9de89432 (dostęp
02.12.2022).
Humpert, Malte, U.S. Will Not Increase Presence in Arctic Until 2025, „High
North News”, 23.05.2019, https://www.highnorthnews.com/en/us-will-
-not-increase-presence-arctic-until-2025 (dostęp 24.06.2022).
Humpert, Malte, Western Sanctions Delay Opening of Arctic LNG 2 Project by
One Ye ar, „High North News”, 09.09.2022, https://www.highnorthnews.
com/en/western-sanctions-delay-opening-arctic-lng-2-project-one-year
(dostęp 29.12.2022).
Jonassen, Trine, e Arctic Council: e Arctic 7 Resume Limited Work Without
Russia, „High North News”, 08.06.2022, https://www.highnorthnews.com/
en/arctic-council-arctic-7-resume-limited-work-without-russia (dostęp
24.06.2022).
Kobzeva, Mariia, e Need for New Arctic Exceptionalism?, „High North News”,
23.05.2022, https://www.highnorthnews.com/en/need-new-arctic-excep-
tionalism (dostęp 24.06.2022).
Melchiorre, Tiziana, e European Union and the Arctic, „High North News”,
31.05.2022, https://www.highnorthnews.com/en/european-union-and-
-arctic-inextricable-connubium (dostęp 24.11.2022).
Melchiorre, Tiziana, e Illusion of the Arctic „Exceptionalism”, „High North
News”, 29.06.2022, https://www.highnorthnews.com/en/illusion-arctic-
-exceptionalism (dostęp 22.12.2022).
NATO invites Russia to monitor Trident Juncture military drills, „TASS”,
2.10.2018, https://tass.com/world/1023931 (dostęp 14.05.2020).
Nilsen, omas, Full speed ahead in rearmament of the Kola Peninsula, Shoigu
told military commanders, „e Barents Observer”, 21.04.2022, https://the-
barentsobserver.com/en/security/2022/04/full-speed-ahead-rearmament-
kola-peninsula-shoigu-told-military-commanders (dostęp 24.06.2022).
Nilsen, omas, New study reveals comprehensive buildup of nuclear mis-
sile test-ground at Novaya Zemlya, „e Barents Observer”, 18.09.2022
https://thebarentsobserver.com/en/security/2022/09/new-study-reveals-
comprehensive-buildup-nuclear-missile-test-ground-novaya-zemlya (do-
stęp 29.12.2022).

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
161
Nilsen, omas, Russia tested all legs of nuclear triad over the Arctic, „e Barents
Observer”, 26.10.2022, https://thebarentsobserver.com/en/security/2022/10/
russia-tested-all-legs-nuclear-triad-over-arctic (dostęp 29.12.2022).
Page, Jeremy; Lubold, Gordon, Chinese Navy Ships Came Within 12 Nauti-
cal Miles of U.S. Coast, „e Wall Street Journal”, 4.09.2015, https://www.
wsj.com/articles/chinese-navy-ships-off-alaska-passed-through-u-s-
territorial-waters-1441350488 (dostęp 06.03.2020.
Pettersen, Trude, U.S. military returns to Iceland, „e Barents Observer”,
10.02.2016, https://thebarentsobserver.com/en/security/2016/02/us-mili-
tary-returns-iceland (dostęp 29.12.2022).
Rosen, Yereth, Arctic leaders gathered in Anchorage ponder apath forward wi-
thout Russia „Arctic Today”, 14.04.2022, https://www.arctictoday.com/
arctic-leaders-gathered-in-anchorage-ponder-a-path-forward-without-
russia/ (dostęp 24.06.2022).
Russia defends North Pole ag-planting „NBC News”, 08.08.2007, https://www.
nbcnews.com/id/wbna20169307 (dostęp 28.12.2022).
Russia North Pole explorers dismiss their critics, „Reuters Media”, 07.08.2007,
https://www.reuters.com/article/us-russia-arctic-idUSL0785133420070807
(dostęp 28.12.2022).
Russia urges contacts at level of Arctic states’ military experts, „TASS”, 09.04.2019
https://tass.com/politics/1052764 (dostęp 14.05.2019).
Smith, Marie-Danielle, Trudeau government announces ‘rational’ shi in Arctic
policy, will seek to work with Russia, „National Post”, 01.10.2016, https://na-
tionalpost.com/news/politics/trudeau-government-announces-rational-
shi-in-arctic-policy-will-seek-to-work-with-russia (dostęp 29.12.2022).
Staalesen, Atle, Defence Minister goes from Ramstein to Kirkenes, says Nor-
way must get stronger in the North, „The Barents Observer”, 27.04.2022,
https://thebarentsobserver.com/en/security/2022/04/defence-mi-
nister-goes-ramstein-kirkenes-says-norway-must-get-stronger-north
(dostęp 30.12.2022).
Staalesen, Atle, Top Russian legislators question Norwegian sovereignty over Sval-
bard, „e Barents Observer”, 29.06.2022, https://thebarentsobserver.com/
en/life-and-public/2022/06/top-russian-legislators-question-norwegian-
sovereignty-over-svalbard (dostęp 29.12.2022).
Stavridis, James, High North or High Tension?, „Foreign Policy”, 22.10.2013,
https://foreignpolicy.com/2013/10/21/high-north-or-high-tension/ (do-
stęp 28.12.2022).
Stephen Harper Arctic trip: Military spending in the North ‘critical’, „e Natio-
nal Post”, 24.08.2012, https://nationalpost.com/news/canada/arctic-defen-
ce (dostęp 28.12.2022).

Przemysław Piotr Damski
162
Trudeau announces review of Arctic strategy, joint drilling ban with U.S, 21.12.2016
https://www.cbc.ca/news/politics/trudeau-obama-arctic-1.3905933 (dostęp
29.12.2022).
Volcovici, Valerie; Gardner, Timothy, US, Canada permanently ban all new oil, gas
drilling in the Arctic Ocean, „Australian Financial Review”, 20.12.2016, https://
www.afr.com/companies/energy/us-canada-permanently-ban-all-new-oil-
gas-drilling-in-the-arctic-ocean-20161221-gtfgwi (dostęp 29.12.2022).
West unable to ensure sustainable development of Arctic without Russia – diplomat,
„TASS”, 17.04.2022, https://tass.com/politics/1438863 (dostęp 24.06.2022).
With an eye towards Donald Trump, Stephane Dion says Russian sanctions must
be upheld „Global News”, 11.11.2016, https://globalnews.ca/news/3062596/
with-an-eye-towards-donald-trump-stephane-dion-says-russian-
sanctions-must-be-upheld/ (dostęp 08.06.2020).
Zellen, Barry Scott, The world needs the Arctic Council now more than ever,
„The Barents Observer”, 19.04.2022, https://thebarentsobserver.com/
en/opinions/2022/04/world-needs-arctic-council-now-more-ever (do-
stęp 09.06.2022).
Zur, Christian, America can’t aord to be the reluctant Arctic power, „e Seattle
Times” 28.10.2019 https://www.seattletimes.com/opinion/america-cant-
aord-to-be-the-reluctant-arctic-power/ (dostęp 16.12.2022).
Raporty imateriały think tanków
Arctic Centre, What and Where is Arctic?, 28.12.2022, https://www.arcticcen-
tre.org/EN/arcticregion (dostęp 28.12.2022).
Arctic Circle Assembley, European Union’s Policy for the Arctic, YouTube,
20.10.2022, https://youtu.be/YgXSN4IN_GE (dostęp 29.10.2022)
e Arctic Institute: Center for Circumpollar Security Studies, e Arctic In-
stitute’s Reaction to Secretary of State Mike Pompeo’s speech in Rovaniemi
ahead of the AC Ministerial Meeting, 07.06.2019, https://www.thearcticin-
stitute.org/reaction-secretary-state-mike-pompeos-speech-rovaniemi-nl
and-arctic-council-ministerial-meeting/ (dostęp 07.06.2020).
Baltic Icebreaking Management, Baltic Sea Icebreaking Report 2020‒2021,
https://baltice.org/app/static/pdf/BIM%20Report%202020-2021.pdf (do-
stęp 21.11.2022).
Bondarev, Andrey; Huebert, Robert; Exner-Pirot, Heather, Great Power Com-
petition in the Arctic, Woodrow Wilson Center, 04.29.2020, https://www.
youtube.com/watch?v=FwI-XUFhjyI (dostęp 29.04.2020).
British Antarctic Survey, British Antarctic Survey takes delivery of RRS Sir Da-
vid Attenborough, 02.12.2020, https://www.bas.ac.uk/media-post/britis-

Ewolucja koncepcji „szczególności Arktyki” wkontekście wpływu wojny...
163
h-antarctic-survey-takes-delivery-of-rrs-sir-david-attenborough/ (dostęp
9.12.2022).
Chater, Andrew, Takeaways from the 11th Arctic Council Ministerial Meeting
in Rovaniemi, „e Polar Connection”, 10.09.2019, http://polarconnection.
org/arctic-council-ministerial-rovaniemi/ (dostęp 7.06.2020).
Coppes, Mieke; Herrmann, Victoria, First Past the Pole: Harper, Trudeau, and
Canada’s Arctic Values, „e Arctic Institute –Center for Circumpolar Se-
curity Studies”, 30.10.2015 https://www.thearcticinstitute.org/rst-past-
-the-pole-harper-trudeau/ (dostęp 28.12.2022).
Devyatkin, Pavel, Russia’s Arctic Strategy: Military and Security (Part II),
28.02.2020, https://www.thearcticinstitute.org/russias-arctic-military-and-
-security-part-two/ (dostęp 30.04.2020).
Gontmakher, Evgeny, Russia’s Arctic economy is heading for decline, „Geopoli-
tical Intelligence Services AG”, 21.10.2022, https://www.gisreportsonline.
com/r/russia-arctic-economy/ (dostęp 30.12.2022).
Huebert, Robert, United States Arctic Policy. e Reluctant Arctic Power, „SPP
Brieng Papers” 2009, Vol.2, No.2, s.1–27.
Insituto di Szienze Polari, R/V Laura Bassi, 12.10.2020, https://www.isp.cnr.it/
index.php/en/infrastructures/r-v-laura-bassi (dostęp 09.12.2022).
Käpyla, Juha; Mikkola, Harri, On Arctic Exceptionalism. Critical Reections in
the Light of the Arctic Sunrise Case and Crisis in Ukraine. FIIA Working
Papers.
Legucka, Agnieszka, Polityka Rosji wobec Arktyki, „Biuletyn PISM”, 26.06.2020,
https://www.pism.pl/publikacje/Polityka_Rosji_wobec_Arktyki (dostęp
24.07.2020).
List of operational icebreakers, 28.11.2016, https://baltice.org/app/static/pdf/
BIM%20Report%202020-2021.pdf (dostęp 22.11.2022).
Markiewicz, Paweł, Polityka USA wobec Arktyki, „Biuletyn PISM”, 09.06.2020,
https://www.pism.pl/publikacje/Polityka_USA_wobec_Arktyki (dostęp
24.07.2020).
Unidad de Tecnología Marina, R/V Hespérides, http://www.utm.csic.es/en/in-
stalaciones/hes (dostęp 09.12.2022).
Watling, Jack, NATO’s Trident Juncture 2018 Exercise: Political eatre with
aPurpose, 20.11.2018, https://rusi.org/explore-our-research/publications/
commentary/natos-trident-juncture-2018-exercise-political-theatre-
purpose (dostęp 25.06.2022).
Woodrow Wilson Center, Arctic Cooperation in the Shadow of Russian Ag-
gression, YouTube, 24.06.2022, https://www.youtube.com/watch?v=q-
-u8v47ubsI&t=1419s (dostęp 24.06.2022).

Przemysław Piotr Damski
Woodrow Wilson Center, Nordic Security Perspectives in the Arctic, YouTube,
06.05.2022 https://www.youtube.com/watch?v=O5pYOSrd370&t=2468s
(dostęp 24.06.2022).
Inne
Hirono, Mazie K., Senators Hirono, Murkowski, Kaine Introduce Resolution Cal-
ling on the Senate to Ratify UN Convention on the Law of the Sea 2021,
18.05.2021, https://www.hirono.senate.gov/news/press-releases/senators-
hirono-murkowski-kaine-introduce-resolution-calling-on-the-senate-to-
ratify-un-convention-on-the-law-of-the-sea (dostęp 02.12.2022).
Murkowski, Lisa, Murkowski, Hirono, Kaine Call on the Senate to Ratify UN Co-
nvention on the Law of the Sea 2021, 18.05.2021, https://www.murkowski.
senate.gov/press/release/murkowski-hirono-kaine-call-on-the-senate-to-
ratify-un-convention-on-the-law-of-the-sea (dostęp 02.12.2022).
PLV Project: Polar Logistic Vessel, „Navaliber”, 12.12.2018 https://www.nava-
liber.com/references/plv-project-polar-logistic-vessel (dostęp 09.12.2022).