આબોહવા પરિવર્તનની સૂક્ષ્મ, લઘુ અને મધ્યમ સાહસો (MSME)ના વિકાસ પર થયેલી અસરો

Abstract

આબોહવા પરિવર્તનની MSME ઉદ્યોગોના વિકાસ પર અસરો, ભવિષ્યના પડકારો અને તેમાં રહેલી વ્યવસાયિક તકોને તપાસવી. પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રીતે આબોહવા પરિવર્તનની MSME ઉદ્યોગોના વિકાસ પર અસર પડે છે, પરંતુ સતર્કતા અને અનૂકુલન દ્રારા આ પડકારરૂપ બાબતોને વ્યવસાયિક તકમાં બદલવાની સંભાવના રહેલી છે.

Full text

Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 490
આબોહવા પિરવતનની સૂમ, લઘુ અને મયમ સાહસો (MSME)ના િવકાસ પર
થયેલી અસરો
ડૉ. સિતષ પટેલ (Asst. Professor)
તુષાર ડી. બોરડ (Research Scholar)
સારાંશ :
આબોહવા પિરવતનની MSME ઉોગોના િવકાસ પર અસરો, ભિવયના પડકારો અને તેમાં રહેલી
યવસાિયક તકોને તપાસવી. ય અને પરો રીતે આબોહવા પિરવતનની MSME ઉોગોના
િવકાસ પર અસર પડે છે, પરંતુ સતકતા અને અનૂકુલન ારા આ પડકારપ બાબતોને યવસાિયક
તકમાં બદલવાની સંભાવના રહેલી છે.
ક વડ : સૂમ, લઘુ અને મયમ સાહસો (MSME), આબોહવા પિરવતન
1. પૂવભૂિમકા
ભારતમાં MSME ે અંદાજે 11 કરોડ લોકોને રોજગારી આપે છે અને ડીપીમાં અંદાજે 17 ટકા
જેટલું યોગદાન છે. ખાદીકુત થી માંડીને ઔોિગક ઉપાદન માટે વપરાતી હાઇટેક વતુઓનું
ઉપાદન પણ આ ેમાં થાય છે. આમ છતાં સમયસર િધરાણની ઉપલિધ, માળખાગત
સુિવધાઓનો અભાવ, અપેડેશન માટે ટેકનોલો મેળવવાની મુકેલી, કુશળ માનવબળનો
અભાવ તથા માકિટંગની સુિવધાઓ વગેરે પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે. સાથે જ પડોશી દેશોની
પધા અને ‘ડપીંગ’ અંગે પણ િવચારવું જરી બની રહે છે. જેના પિરણામે ઘણાં થાિનક એકમો
ખોટનો સામનો કરી રા છે. સુમ, લઘુ અને મયમ કદના એકમો દરેક દેશનાં અથતં માટે
મહવની ભૂિમકા ભજવે છે. તે િબનકુશળ, અધકુશળ અને કુશળ કમચારીઓ માટે રોજગારી

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 491
આપવામાં મહવની ભૂિમકા ભજવે છે. આ એકમો મૂળભૂત રીતે મચુર અને ાય િવતાતમાં
કાયરત હોવાથી ામીણ અથતંને મજબૂત બનાવે છે. MSME ારા ઉપાિદત વતુઓ અનોખી
અને ઉચી િનકાસ મતા ધરાવે છે. MSME ેમાં દેશના અથતંને મજબૂત કરવાની મતા અને
સંભાવના પડેલી છે. તેના માટે સરકાર અને નાણાંકીય સંથાઓનો સહકાર મળવો આવયક છે.
અહી આબોહવા પિરવતનની આ ઉોગો પર થતી અસરો અને તેમાં રહેલી તકો તપાસીએ.
2. સૂમ,લઘુ અને મયમ ઉોગનું વગકરણ:
આ ઉોગને MSME એટ-2006 મુજબ બે કારે િવભાત કરવામાં આવેલ છે. જેમાં સેવાે
અને ઉપાદનેને કેમાં રાયા છે પરંતુ તાજેતરમાં 1st July 2020 થી થયેલા વગકરણ મુજબ
ઉોગોના ટનઓવરને કેનમાં રાખવામાં આવેલ છે જે સારણીમાં રજૂ કરેલ છે.
3. આબોહવા પિરવતન એટલે શું ?
આબોહવા એટલે કોઈ થળની 35 વષ કે તેથી વધુ વષની સરેરાશ હવામાનની પિરિથિતને
આબોહવા કહે છે. આ પિરિથિતમાં ફેરફાર એટલે આબોહવા પિરવતન; જેમકે 1850થી 1940ની
વચે CO2 નો વધારો અને 1 ડીી સે. ઉણતાપમાનમાં વધારાનું વલણ
 આબોહવા પિરવતનના કારણો : જેમાં મુય બે કારણો જવાબદાર હોય છે; કુદરતી અને
માનવસિજત. વાળામુખી ફાટવી, સૌર િવિવધતા, પૃવીના કાળમાં બદલાવ જેવી બાબતોને
કુદરતી કારણોમાં સમાવેશ કરી શકાય, જયારે બળતણના દહનથી ઉપ થતો CO2, જંગલોની
કાપણી વગેરેનો માનવસિજત કારણોમાં સમાવેશ કરી શકાય.
 આબોહવા પિરવતનની અસરો: આબોહવા પિરવતનની િવિવધ અસરો જોવા મળે છે જેમ કે;
વાતાવરણમાં તાપમાનમાં વધારો, જંગલો પર ભાવ, ખેતી પર ભાવ, વયવો પર ભાવ,
માનવીના વાય પર ભાવ, સમુની જળસપાટીમાં વધારો વગેરે જોવા મળે છે.
ઉપરો અસરોનો ય કે પરો રીતે MSME પર કેવો ભાવ પડે છે તે અંગે િવગતવાર જોઈએ.
4. આબોહવા પિરવતન અને મહાા ગાંધીનો અિભગમ:
સારણી 1 : MSME નું વગકરણ (ટનઓવર આઘાિરત)
ઉોગસાહસની કા ૫હેલા 1st July 2020 થી
સૂમ 5 કરોડ થી ઓછુ 5 કરોડ થી ઓછુ
લઘુ 5 થી 75 કરોડ 50 કરોડ થી ઓછુ
મયમ 75 થી 250 કરોડ 250 કરોડ થી ઓછુ

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 492
“પૃવી પાસે દરેકની જરીયાત સંતોષવા પૂરતું છે, કોઈનો લોભ સંતોષવા નિહ”
-મહાા ગાંધી
વષ પહેલાના મહાા ગાંધીના આ વા આજના યુગની કેટલીક વૈિક સમયાનું સમાધાન પયું
છે. જેમાં UNDP ારા િનધાિરત કરવામાં આવેલ ટકાઉ િવકાસ માટેના 17 લોમાં પણ ય કે
પરો આ બાબત જોવા મળે છે. જેમાં અસમાનતા ઘટાડવી, ગરીબી અને ભૂખમરાને સમા કરવો,
ઇકો-ેડલી વનશૈલી, ટકાઉ િવકાસ વગેરે જેવી બાબતોમાં પ રીતે ગાંધીની િવચારધારાનો
ભાવ જોવા મળે છે.
ગાંધીના સય-અિહંસાના અિગયાર તો ઉપરાંત ામવરાજ, ટકાઉ િવકાસ, વછતા,
ામીણિવકાસ, વિનભરતા, સવખેતી, વરોજગારી, ખાદી અને કૂટીર ઉોગોનો િવકાસ,
ટટીશીપ, લોકગૃિત અને ભાગીદારી, અસામનતા નાબૂદી વગેરે િસાંતોમાં આબોહવા પિરવતન
અને અય વૈિક સમયાનું સમાધાન પડેલું છે.
5. ઉોગો અને મહાા ગાંધીનો અિભગમ
મહાા ગાંધીએ ઉોગ અંગે કેટલીક બુિનયાદી બાબતો પર ભાર મુો છે. તેમાં નાના પાયાના
ઉોગોને પોષણ આપીને આિથક િવકેીકરણ પર ભાર મૂો છે. ગાંધીના શદોમાં જોઈએ તો,
“કોઈપણ દેશને કોઈપણ સંગે યંઉોગ ખીલવવા જરી હોય તેવું હું માનતો નથી િહંદને તો આ
વતુ િવશેષ માણમાં લાગુ પડે છે. ખરેખર ગૃહ ઉોગો ારા પોતાના લાખો ઝુપડાઓની
ખીલવાણી કરી સાદું પણ ઉમદા વન અપનાવીને તથા દુિનયા જોડે સુલેહ શાંિતથી રહીને જ વતં
િહદ ાહી-ાહી પોકારી રહેલી દુિનયા યેની પોતાની ફરજ અદા કરી શકાશે. હું માનું છુ લમીની
પૂઓ આપણા પર લાદેલી અિતશય વેગીલી યંસામી પર રચાયેલા એવા જિટલ ભૌિતક વન
સાથે ઉચ િવચારસરણીનો મેળ નથી.આપણે ઉમદા વન વવાની કળા શીખીએ તો જ વનનું
સઘળું માધુય ગટાવી શકીશું.”1 આનાથી આગળ જઈને જણાવે છે કે. “આપણે નાના પાયા પર
ચાલતા ઉોગોને મદદ કરીએ તો રાીય સંપિમાં ઉમેરો થાય છે એ િવષે મારા મનમાં તલભાર શંકા
નથી. આ ગૃહ ઉોગોને ઉેજન આપવું ને તેને સવ કરવા એ જ સાચું વદેશી છે.”2 આમ
ગાંધીએ તેના લખાણમાં અને કાયમાં લઘુ ઉોગોના િવકાસ પર ભાર મુો છે.
1 મો.ક.ગાંધી,‘ામ વરાજ’
2 2 મો.ક.ગાંધી,‘ામ વરાજ’

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 493
6. દેશના અથતંમાં MSMEનું મહવ
દેશના અથતંમાં આ ે યૂહાક રીતે મહવનું થાન ધરાવે છે, અંદાજે 90 ટકા જેટલા
ઔોિગક એકમો આ ે સાથે જોડાયેલા છે અને કુલ માનવબળના 40 ટકા લોકોને આ ે
રોજગારી પૂરી પાડે છે તેમજ 8000થી વધુ વતુનું ઉપાદન આ ેમાં થાય છે જેમાં પરંપરાગત
ચીજોથી માંડીને ચોકસાઈપૂણ હાઈ-ટેક ચીજોનો પણ સમાવેશ થાય છે. ભારતનું અથતં ારે
સતત વૃિધ પામી રું છે યારે MSME ે વષ 2025 સુધીમાં 5 િટિલયન ડોલરનું અથતં બને તેવી
સંભાવના છે અને આ કારણે જ આ ે સંબંિધત અયાસ અને િવકાસ સંબંિધત બાબતો તપાસવી
આવયક છે.
7. આબોહવા પિરવતનની MSMEના િવકાસ પર થતી અસરો
આબોહવા પિરવતનની MSME પર થતી અસરોને મુયવે બે રીતે િવભાત કરેલ છે; ય અને
પરો અસરો.
 ય અસરો
ભૌિતક સંપિઓને અસર: આબોહવા પિરવતનની સીધી અસર યવસાયની ભૌિતક સંપિઓ
પર થાય છે, જેમ કે ઇમારતો, મશીનરી અને સાધનો અથવા અય મહવપૂણ માળખાકીય
સુિવધાઓ પર થતી અસરોને ય અસરો કહે છે. ઉોગ એકમ જે તે થળ પર કાયરત છે
યાનું વાતાવરણ તેના પર ભાવ પાડે છે. જયારે આબોહવામાં પિરવતનના કારણે આવતી
કુદરતી આફતો જેવી કે વાવાઝોડું, કમોસમી વરસાદ, િહટવેવ, અિતવૃિ, પૂર વગેરેના કારણે
ઉપાિદત વતુ, કાચામાલનો બગાડ, સાધન-સામી અને માળખાકીય સવલતોમાં ખરાબી કે
ડેમેજ થવાની સંભાવના વધે છે.
 પરો અસરો
આબોહવા પિરવતનની પરો અસરોમાં સામાિજક, રાજકીય, યવસાિયક વાતાવરણમાં થતા
ફેરફારનો સમાવેશ થાય છે; જેમ કે નીિત-િનયમો, બરની માંગ, િકંમતમાં ફેરફાર વગેરે
યવસાિયક કામગીરીને અસર કરે છે પરંતુ યવસાિયક સંચાલનમાં આ અંગે સતક તા ારા
પધાક લાભ લઇ શકાય પણ આ અંગે MSME ઉોગોએ ગૃત થવાની જર છે.
 સંસાધનનો વપરાશ
આબોહવા પિરવતનથી ઉપાદન િયા માટે જરી ઈનપુટ જેવા કે પાણી, ઊ વગેરેનો
વપરાશ અને આધાિરતતા વધે છે, જેમના પિરણામે િકમતમાં વધારો થાય છે.

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 494
 સલાઈ ચેઈન
આ ઉોગો ાય િવતારોમાં અને મોટાભાગે કાચામાલનો આધાર ખેતપેદાશો પર રાખે છે,
યારે આબોહવા પિરવતનની અસરથી ખેતપેદાશોને અસર થતા આ ઉોગોના કાચામાલના
પૂરવઠા પર ભાવ પડે છે.
 કાયમતામાં ઘટાડો
આબોહવા પિરવતનના પિરણામે હીટવેવે અને પૂર જેવી આપિઓનો સામનો કરવો પડતો
હોય છે જેની અસર માનવ વાય પર પડતી હોવાથી કામદારોમાં ગેરહાજરી અને
કાયમતામાં ઘટાડો થાય છે.
 બર પર થતો ભાવ:
થમ ીએ આ બાબતને આબોહવા પિરવતન સાથે કોઈ સંબંધ હોય તેવું જણાતું નથી પરંતુ
આબોહવા પિરવતનનો ભાવ સવસૃિ અને માનવ વનશૈલી પર પડતો હોવાથી ાહકની
માંગમાં બદલાવ આવે છે. દા.ત. તાપમાનમાં વધારો થતા ઠંડી વતુની માંગમાં વધારો થવો
વગેરે.
 આિથક જોખમો:
વાતાવરણમાં વારંવાર બનતી કુદરતી આપોથી થાઈ સંપિનું જોખમ તેમજ જોખમ સામે
રણ મેળવવા માટે ઈયોરસ ખચ જેવી બાબતોમાં વધારો થાય છે
 િતાકીય જોખમ:
આબોહવા પિરવતન મુજબ અનૂકુલન ન થાય તો કંપનીઓને િતાકીય જોખમોનો પણ
સામનો કરવો પડતો હોય છે; જેમાં પૂર કે વાવાઝોડાથી ફેટરીને હાની પહોચવી, કામદારો
શારીિરક ઈ થવી, સમયસર વતુનું ઉપાદન કે સલાઈ ન થવી વગેરે બાબતોનો સમાવેશ
કરી શકાય.
 િનયમનકારી અસર:
આબોહવા પિરવતનને અને ીનહાઉસ ગેસના ઉસજનને ઘટાડવો સરકાર ારા નવા નીિત-
િનયમો ઘડવામાં આવતા હોય છે. આવા કડક નીિત-િનયમોની ઉોગ વૃિ પર અસર થાય
છે. વતમાનસમયમા દેશના કેટલાક િવતારોમાં પયાવરણ સંબંિધત કેટલાક કાયદાઓનું
અમલીકરણ કરવામાં આવી રું છે, જેની પાણી અને ઊની ાયતા અને ખચ પર અસર
વતાય છે. આ બાબતોને યાનમાં રાખીને યવસાિયક સંચાલનમાં આ મુાને થાન આપવું
જરી બની રહે છે.
 કુદરતી સંસાધનો પર અસર:

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 495
જેમાં પાણી અને વય પેદાશ જેવી બાબતોનો સમાવેશ કરી શકાય. પાણી તંગીની અસર બે
રીતે થાય છે; એક ઉોગો માટે વીજ પૂરવઠામાં અને ઉોગ વૃિના દૈિનક વપરાશ માટે અપ
વૃિના કારણે નદી પરના બંધમાં પાણીનો પુરતો સંહ થતો નથી યારે જળિવુત આધાિરત
કેટલાક િવતારના ઉધોગ એકમોને વીજ તંગીનો સમનો કરવો પડે છે. જયારે કેટલાક
િવતારોમાં પાણીના ોત માટે ફ ભૂગભ જળ પર આધાર રાખવો પડે છે. તેથી ઉોગની
દૈિનક વૃિ માટે પુરતા માણમાં પાણી પૂરવઠો ા થતો નથી. તેમજ ખેતી માટે પાણીની
અચત સતા કાચોમાલની તંગી વતવાની સંભાવનાઓ રહેલી છે
 માંગ-પૂરવઠા પર અસર:
આબોહવા પિરવતન ઊની માંગ અને પુરવઠો બંનેને અસર કરે છે: ારે તાપમાનમાં વધારો
થાય છે યારે ઊની માંગમાં વધારો થાય છે દા.ત. એર કંિડશિનંગ અને ઠંડક માટે જિરયાતો
વધે છે. તેને પહોચી વળવા માટે ઉોગોને આપવામાં આવતી ઊની ઉણપ વતાય છે જે
ઉોગોની ઉપાદન વૃિ પર અસર કરે છે.
 પિરવહન સંબંિધત અસર:
આબોહવા પિરવતનથી મોસમમાં બદલાવ આવે છે પિરણામે કમોસમી વરસાદ, અિતવૃિ, પૂર
અને વાવાઝોડા જેવી કુદરતી આફતોનો સામનો કરવો પડે છે. જેનો પિરવહન અને સલાઈ
ચેઇન પર ભાવ પડે છે. તેથી યાવસાિયક વૃિ માટે જરી કાચોમાલ અને ઉપાિદત
માલનો પૂરવઠો સમયસર આપ-લે થઇ શકતો નથી.
8. આબોહવા પિરવતન અને યવસાિયક (MSME) અનૂકુલન
આબોહવા પિરવતન સામે યવસાિયક અનૂકુ લન સાધવા માટે કોઈ એક પિત કે િસધાંત લાગુ ના
પડી શકે પરંતુ સમય, થળ, થાિનક પિરિથિત અને યવસાયની કૃિતને યાનમાં રાખીને
આયોજન કરવું જરી છે. આ માટે અહી અમદાવાદ અને ફરીદાબાદના બે અલગ-અલગ કૃિત
ધરાવતા ઉોગોના ઉદાહરણો નીચેની સારણી : 2 માં સમએ.
સારણી 2 : આબોહવા પિરવતન અને યવસાિયક અનૂકુ લન
અસર
સતત આબોહવા પિરવતન - િહટ, ફૂડ
ોસેસ ઉોગ, અમદાવાદ
પયાવરણીય ઘટના - પૂર, કેિમકલ ઉોગ,
ફરીદાબાદ
િબડીંગ /
માળખાગત સવલતો
લાટ માટે પાણીનો ોત સુનીીત કરવો
િકંમતી મશીનરીને પૂરના જોખમ થી સુરિત
કરવી
િયા
પાણી િરસાઈકિલંગ ારા આધાિરતતા
ઘટાડવી
પૂર સમયે પાણી ન ઘૂસે તે માટે લીકેજનું
યાન રાખવું

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 496
પિરવહન અને
સંહ
તાપમાન સામે રણ મળે તે કારે
બાંધકામ કરવું
માકટમાં સલાઈ માટે આકિમક આયોજન
કરવું
લોકો
પાણી માટે લોકસહયોગ સાધવો
વારંવાર બનતી કુદરતી આફતોને પહોચી
વળવા
આયોજન કરવું
બર
આબોહવા પિરવતન મુજબ વતુની
લાિણકતા બદલવી
ાદે િશક માંગ માણે વતુની લાિણકતા
ની કરવી
નાણા
ઊની મતા વધારવા િધરાણ મેળવવું
પયાવરણીય ઘટનાઓ સામે રણ
મેળવવા
ઈયોરસ પોલીસી લેવી
ઉપરો સારણીમાં દશાય મુજબ આબોહવા પિરવતનની અસર બંને થળ અને ઉોગો પર
અલગ રીતે વતાય છે માટે અનૂકુલન સાધવા માટે ઉોગકૃિત અને સમય-થાનને કેમાં રાખવું
જરી છે.
9. આબોહવા પિરવતનની અસરનું આંકલન
આબોહવા પિરવતનની િવિવધ ઉોગે પર કેટલા માણમાં અસર વતાય છે તે માટે એક
અયાસ કરવામાં આયો હતો જેની સમજૂતી મેળવીએ.
ઉોગેની પસંદગી અને અયાસ પધિત
અયાસમાં સીડબી(SIDBI) ારા ‘ીન ેડીટ લાઈન’ની માયતા પામેલ કુલ 24 MSME ેના
ઉોગોની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. આ પસંદગીમાં સમ રીતે તેની મહવતાને યાનમાં
રાખવામાં આવેલ છે.
આ ે મુય પાંચ માપદંડને કેમાં રાખીને 0 થી 5 સુધીનો કોર આપી આંકલન કરવામાં આવેલ
છે જેમાં 0=નહીવત, 1= ખૂબ િન, 2=િન, 3= મયમ, 4 ઉચ, 5= ખૂબ ઉચનો સમાવેશ થાય
છે. જયારે માપદંડો નીચે દશાવેલ છે;
 ઊ પર અવલંબન
 પાણી પર અવલંબન
 વેયુ ચેઈન
 યુહાક અસરો
 પયાવરણીય અસરો
આ પાંચ માપદં ડોની પૃભૂિમ ટૂંકમાં તપાસીએ
 ઊ પર અવલંબન : આબોહવા પિરવતનની ઊના વપરાશ અને િકંમત પર અસર થતી હોય
છે અહી ે માણે ઊની અધારીતાતાનું આંકલન કરવામાં આવેલ છે.

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 497
 પાણી પર અવલંબન: પાણીનો વપરાશ અને પૂરવઠો ય રીતે આબોહવા સાથે સંકળાયેલ છે
અહી પાણીના વપરાશનું આંકલન દશાવેલ છે.
 વેયુ ચેઈન: આબોહવા પરીવતની પરો રીતે વેયુ ચેઈન પર અસર થાય છે અહી આંકલનમાં
ઉોગે મૂજબ વેયુ ચેઈનની અધારીતતાનું આંકલન કરવામાં આવેલ છે.
 યુહાક અસરો: સતત તાપમાનમાં થતા વધારાની ઉોગે મૂજબ અલગ –અલગ માણમાં
અસર વતાય છે. અહી આ અસરોના માણનું આકલન કરવામાં આવેલ છે.
 પયાવરણીય અસરો: ઉોગ િયા અને તેમાંથી ઉસજત થતા બગાડની પયાવરણ અને
વસુિ પર થતી અસરોનું આંકલન કરવામાં આવેલ છે.
સારણી 3: ઉોગે માણે સંવેદનશીલતા અને અસરો
પાણી વપરાશ
ઊવપરાશ
સલાઈ
ચેઈન
યૂહરચના
કુલ
પયાવરણ પર
અસર
કુલ
પિરણામ
ઈં ટ ઉપાદન
2
3
3
1
9
0
0
9
કાચ અને
િસરાિમક ઉોગ
0
4
2
1
7
0
0
7
બાંધકામ
2
3
5
5
15
3
6
21
કેિમકલ ોડટ
3
4
3
1
11
5
10
21
ભીઓ
5
4
0
0
9
3
6
15
દવા અને
ફામાયુિટકલ
1
1
3
2
7
4
8
15
રંગ-રોગાન
2
1
1
2
6
5
10
16
ઈલેટ ીકલ
મશીનરી
3
2
2
3
10
2
4
14
ઈલેોનીક સાધનો
2
0
2
1
5
3
6
11
િવુત-ઢોળ
4
3
2
0
9
4
8
17
એનરીંગ અને
ઓટો
પાટ
3
3
4
2
12
2
4
16
ખાણી-પીણી
3
2
3
3
11
1
2
13
ફાઉડ ી
1
5
2
0
8
3
6
14
ચમ અને તેની
બનાવતો
5
0
4
0
9
4
8
17
ચૂનો અને તેની
બનાવટો
2
2
2
0
6
1
2
8
સાધન-સામી
3
2
3
1
9
2
4
13
ધાતુકામ
3
5
4
2
14
2
4
18
પેપર અને માવો
5
3
3
3
14
4
8
22
િરસાઈકિલંગ
3
3
3
1
10
3
6
16
રાઈસ િમલ
2
2
3
0
7
2
4
11
ગટરયવથા અને
આરોય સંબંિધત
5
4
4
2
15
5
10
25
લોખંડ ઉોગ
3
3
2
0
8
2
4
12
કાપડ ઉોગ
4
2
4
3
13
4
8
21

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 498
ઉપરો સારણીમાં ઉોગે માણે આબોહવા પિરવતનની ભાવીતતાનું 0 થી 5 કોર આપીને
આંકલન કરવામાં આયું છે, જેની પ રીતે સમજૂતી મેળવી શકાય.
10. આબોહવા પિરવતન અને સંભિવત યવસાિયકો તકો
દરેક બાબતના બે પાસા હોય છે; હકારાક અને નકારાક. ઉપરો મૂામાં આબોહવા
પિરવતનથી MSMEના િવકાસ પર થતી અસરો અંગે ચચા કરી પરંતુ આબોહવા પિરવતનથી આં
ઉોગો માટે કેટલીક યાવસાિયક તકો પણ છૂ પાયેલી છે પરંતુ તેના માટે બદલાતા વાતાવરણ અંગે
ગૃિત કેળવવી, અસરોનું મૂયાંકન કરવું અને વાતાવરણમાં ઝડપથી અને અસરકારક રીતે
અનુકૂલન સધાવની મતા િવકસાવવી જરી છે. જેનાથી યવસાયો સામેના જોખમને તકમાં
બદલી શકાય, આ અંગે ‘વડ બીઝનેસ કાઉિસલ’ ારા 2007માં એક સવ કરવામાં આયો હતો
જેમાં આબોહવા પિરવતનના પિરણામે ઉભવતી સંભિવત યાવસાિયક તકોનો ઉલેખ કરેલ છે
જેમાં ઉપાદનેે ઊ, પાણી અને અય ટકાઉ વતુનો સમાવેશ કરેલ છે જયારે સેવાેે
બાંધકામ, માળખાકીય સવલતો, ઠંડક માટેની સાધન-સામી વગેરેનો સમાવેશ કરવામાં આયો છે.
આ ઉપરાંત હેથકેર, વેટ મેનેજમેટ, સેિનટેશન, વોટર મેનેજમેટ, ઓફીડ એનજ, માઈો
ઇસોયોરસ, માઈો ફાઈનાસ, ઇફમશન અને કયુિનકેશન ટેકનોલો આમ િવિવધ ેમાં
અલગ-અલગ પે યવસાયીક તકો રહેલી છે.
આબોહવા પિરવતન યે ગૃતતા કેળવી અને લાંબાગાળાની યૂહરચના ારા યાવસાિયક તકોનો
લાભ લઇ શકાય છે. બરની માંગ પારખીને નવી ોડટ અને સેવાઓ ારા વતમાન ાહકો ટકાવી
અને નવા ાહકો સુધી પહોચવાની શતા શતાઓ રહેલી છે. આ અંગે કેટલીક સંભિવત તકોની
ચચા કરીએ.
 વોટર ટીટમેટ સવલતો અને રીસાયકલીંગ ટેકનોલો
 શહેર અને નગરોની હાલની ડીઝાઇનમાં બદલાવ કરીને નવા આયોજનની સંભાવનાઓ
 કુદરતી આફતો સામે રાન આપતી વતુઓ અને બાંધકામો.
 સોટવેર અિલકેશન; કયુમસ સોટવેર, એટરાઈઝ સોટવેર, મોબાઈલ િડવાઈસ અને
અય આબોહવા સંબંિધત સેવાઓ.

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 499
 પૂર અને અય આફત િતિયા સંબંિધત સેવાઓ.
 નવું બાંધકામ મટરીયલ, ટેકનોલો અને િયા તેમજ િડઝાઈન અને લાિનંગના નવા
અિભગમો.
 આબોહવા સંબંિધત વીમાસેવાઓ જેમાં િબડીગ ડેમેજ થી પાક નુંકશાન જેવી બાબતનો
સમાવેશ કરી શકાય.
 થીતીથાપક બાંધકામ
 સલાહકારી અને કાનૂની સેવાઓ
 િરક મેનેજમેટ સેવા
 વાતાવરણ અને અય ઇફમશન સંબંિધત સેવાઓ.
 જનસંપક અને ચાર: જેમ કે આબોહવા પિરવતનથી ઉભવતી પિરિથિતનો સામનો કરવા
સંબંિધત સેવાઓ
 આબોહવા પિરવતન અંગે ગૃિતકરણ સંબંિધત િશણ અને તાલીમ: જેમાં સંભિવત જોખમો
અને તકો અંગે ગૃિત
 મેડીસીન અને હેથકેર: વાતાવરણમાં પિરવતનથી ઉભવતા રોગો સામે િતકાર કરવા
સંબંિધત સેવાઓ.
 કાચામાલનો વૈકિપક પૂરવઠો: આબોહવા પિરવતનથી જે કાચામાલને ઝોખમ છે તેના
િવકપપ.
આમ, નકારાક અસરોની સાથે કેટલીક તકો પણ ઉભવતી હોય છે કે જેના ારા યવસાિયક લાભ
લઇ શકાય પરંતુ તેના માટે થાન અને પિરિથિતને કેમાં રાખીને ગૃતતા કેળવવી જરી છે.
11. સારાંશ
આબોહવા પિરવતન એ વતમાન સમયની વૈિક સમયા છે. િવના દેશો અને આંતરા ીય
સંથાઓ ારા આબોહવા પિરવતને અટકાવવા માટે જે યો થઇ રા છે તે ભારતીય સંકૃિત
અને મહાા ગાંધીની િવચારધારામાં જોવા મળે છે. આબોહવા પિરવતનની સવસૃિ ઉપરાંત
ભૌગોલીક િથિત પર પણ અસર પડે છે. તેથી દરેક ેમાં ય કે પરો રીતે તેનો ભાવ વતાય
છે. અહી MSMEના િવકાસ પર ઉોગો પર આબોહવા પિરવતનની અસરો અંગે િવગતવાર ચચા
કરી સાથે જ કેટલાક હકારાક પાસાને યાનમાં રાખીને આ ઉોગો માટે સંભિવત યવસાિયક
તકોને તપાસવાનો ય કરવામાં આયો છે

Towards Excellence: An Indexed, Refereed & Peer Reviewed Journal of Higher
Education/Dr. Satish Patel & Tushar Borad/Page 490-500
Sept, 2023. VOL.15. ISSUE NO.3 https://hrdc.gujaratuniversity.ac.in/Ejournal Page 500
સંદભસૂચી
Facing the Impact of Climate change : Indian MSMEs and Adaptation
. (2011). Retrieved from
www.giz.de: https://www.giz.de/de/html/index.html
(2017-18).
Annual report.
Ministry of MSME, GoI.
Borad, Tushar and Patel, Satish. (january 2019). Study of KAIZEN practice in MSME.
Journal of
Emerging Technologies and Innovative Research
.
Borad, Tushar and Patel, Satish. (February 2018). HRM practice in MSME.
Knowledge Consortium of
Gujarat
.
Gade, D. S. (2018). MSMEs’ Role in Economic Growth – a Study on India’s Perspective.
International
Journal of Pure and Applied Mathematics
, 18.
Gupta, T. (january 2013). SWOT analysis of small scale industries in india.
International Journal of
Management and Social Sciences Research
.
ગાંધી, મ. ક. (1963). ામ વરાજ . નવવન કાશન .
ગાંધી, મ. ક. (1963). ામ વરાજ . નવવન કાશન .
પાંડા, ડ. ક. (નવેબેર-2017). ભારતનાં સૂમ, લઘુ અને મયમ કાળના એકમોનું સશિકરણ.
યોજના
, 5-8.
મહાજન, ડ. (નવેબેર-2017). નાના ઉોગો: હકારાક અને ોસાહક વાતાવરણ માટે આવયક .
યોજના
, 38-40.
https://udyogaadhaar.gov.in/UA/Reports/StateBasedReport_R3.aspx
https://msme.gov.in/know-about-msme
ડૉ. સિતષ પટેલ (Assistant Professor)
તુષાર ડી. બોરડ (Research Scholar)
ામ યવથાપન િવભાગ,
ફે કટી ઓફ મેનેજમેટ એડ ટેકનોલો, ગૂજરાત િવાપીઠ, અમદાવાદ