SAĞLIK TURİZMİ GELİRLERİ VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİNİN FOURIER YAKLAŞIMI İLE AMPİRİK OLARAK İNCELENMESİ

Abstract

Sağlık turizmi, kişinin zihin ve beden sağlığını korumak, geliştirmek veya yenilemek için yerel çevresi dışında organize seyahat etmesi olarak ifade edilmektedir. Özellikle son yıllarda dünyada yaşanan COVID-19 salgını ve Rusya-Ukrayna savaşından dolayı küresel üretim ve tedarik zincirinde ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunlar, özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha derinden hissedilirken, sağlık turizmi bu anlamda stratejik bir sektör haline gelmiştir. Mevsimsel etkilerin yaşanmadığı sağlık turizmi özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, istihdam artışı ve döviz girdisi yoluyla ekonomik büyümeyi olumlu etkileyebilir. Bu çalışmanın amacı, özellikle dünyadaki en önemli sağlık turizmi destinasyonlardan biri olan Türkiye’de, sağlık turizminin ekonomik büyüme üzerindeki etkisini incelemektir. 2012Q1-2022Q4 yılları arası çeyreklik zaman serisi verisinin kullanıldığı çalışmada, uzun dönemli ilişkinin varlığını ortaya koymak için Yılancı, Bozoklu ve Gorus (2020) tarafından geliştirilen Fourier Bootstrap ARDL yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca parametre katsayı tahminleri için En Küçük Kareler yöntemi (OLS) ve Tam Modifiye Edilmiş En Küçük Kareler (FMOLS) yöntemleri uygulanmıştır. Bulgularımız, uzun dönemli ilişkinin varlığını ortaya koyarken, sağlık turizminde yaşanan artışların ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkilediğini göstermiştir. Elde edilen bulgular ışığında, sağlık turizmi alanındaki gelişmeleri dikkate alan ve bu alana yatırım yapan ülkelerin gelecekte ülke refahını arttırıcı unsurlar arasında sağlık turizm gelirlerinden önemli pay alacakları öngörülmektedir.

Full text

İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Journal of Inonu University Health Services Vocational School
ISSN: 2147-7892, Cilt 11, Sayı 3 (2023) 1769-1791
ISSN: 2147-7892, Volume 11, Issue 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Seyhun TUTGUN

, stutgun@beu.edu.tr
Bitlis Eren Üniversitesi, Hizan Meslek Yüksekokulu, Bitlis 1769
Bu makaleye atıf yapmak için (How to cite this article): Tutgun, S. ve Künç, S. (2023). Sağlık turizmi gelirleri ve ekonomik büyüme
ilişkisinin fourıer yaklaşımı ile ampirik olarak incelenmesi. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 11(3),
1769-1791 doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Original Article / Araştırma Makalesi
SAĞLIK TURİZMİ GELİRLERİ VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİNİN
FOURIER YAKLAŞIMI İLE AMPİRİK OLARAK İNCELENMESİ
Empirical Investigation of the Relationship Between Health Tourism Revenues and
Economic Growth in the Fourier Approach
Seyhun TUTGUN1 Soner KÜNÇ2
1Bitlis Eren Üniversitesi, Hizan Meslek Yüksekokulu, Bitlis
2Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu, Gaziantep
ÖZ
Sağlık turizmi, kişinin zihin ve beden sağlığını korumak, geliştirmek veya yenilemek için yerel çevresi dışında
organize seyahat etmesi olarak ifade edilmektedir. Özellikle son yıllarda dünyada yaşanan COVID-19 salgını ve
Rusya-Ukrayna savaşından dolayı küresel üretim ve tedarik zincirinde ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunlar,
özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde birçok sektörde derinden hissedilirken, sağlık turizmi sektörü
de yaşanan olaylardan olumsuz etkilenmiştir. Seyahat kısıtlamaları ve güvenlik gerekçesiyle uluslararası
hareketliliğin azalması sağlık turizmi gelirlerinin düşmesine yol açmıştır. Mevsimsel etkilerin yaşanmadığı sağlık
turizmi, Türkiye gibi dünyanın en önemli sağlık turizmi destinasyonlarından birinde, döviz girdisi yoluyla
ekonomik büyümeyi olumlu etkileyebilir. Bu çalışmanın amacı, özellikle dünyadaki en önemli sağlık turizmi
destinasyonlardan biri olan Türkiye’de, sağlık turizminin ekonomik büyüme üzerindeki etkisini incelemektir.
2012Q1-2022Q4 yılları arası çeyreklik zaman serisi verisinin kullanıldığı çalışmada, uzun dönemli ilişkinin
varlığını ortaya koymak için Yılancı, Bozoklu ve Gorus (2020) tarafından geliştirilen Fourier Bootstrap ARDL
yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca parametre katsayı tahminleri için En Küçük Kareler yöntemi (OLS) ve Tam
Modifiye Edilmiş En Küçük Kareler (FMOLS) yöntemleri uygulanmıştır. Bulgularımız, uzun dönemli ilişkinin
varlığını ortaya koyarken, sağlık turizm gelirinde yaşanan artışların ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkilediğini
göstermiştir. Elde edilen bulgular ışığında, sağlık turizmi alanındaki gelişmeleri dikkate alan ve bu alana yatırım
yapan ülkelerin gelecekte ülke refahını arttırıcı unsurlar arasında sağlık turizm gelirlerinden önemli pay alacakları
öngörülmektedir.
Anahtar kelimeler: Büyüme, Fourier ARDL, Sağlık turizmi.
ABSTRACT
Health tourism is expressed as organized travel outside the local environment in order to protect, improve or renew
one's mental and physical health. Especially in recent years, serious problems are experienced in the global
production and supply chain due to the COVID-19 epidemic in the world and the Russia-Ukraine war. While these
problems are deeply felt in many sectors, especially in underdeveloped and developing countries, the health
tourism sector has also been adversely affected by the events. The decrease in international mobility due to travel
restrictions and security reasons has led to a decrease in health tourism revenues. Health tourism, where seasonal
effects are not experienced, can positively affect economic growth in one of the world's most important health
tourism destinations, such as Turkey, through foreign currency inflows. The aim of this study is to examine the
effect of health tourism on economic growth, especially in Turkey, which is one of the most important health
tourism destinations in the world. In the study using quarterly time series data between 2012Q1-2022Q4, the
Fourier Bootstrap ARDL method developed by Yılancı, Bozoklu and Gorus (2020) was used to reveal the
existence of a long-term relationship. In addition, Least Squares method (OLS) and Fully Modified Least Squares
(FMOLS) methods were applied for parameter coefficient estimations. Our findings, while revealing the existence
of a long-term relationship, showed that increases in health tourism income positively affect economic growth. In
the light of the findings, it is predicted that the countries that take into account the developments in the field of
health tourism and invest in this field will take a significant share from the health tourism revenues among the
factors that increase the country's welfare in the future.
Keywords: Growth, Fourier ARDL, Health tourism.
Geliş Tarihi / Received: 28.04.2023 Kabul Tarihi / Accepted: 23.08.2023

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1770
GİRİŞ
Hizmet sektörü, gün geçtikçe ülke ekonomileri açısından çok önemli bir gelir kaynağı
olmaya devam etmektedir. Bu sektör içerisinde en önemli kalemlerin başında turizm gelirken
türleri açısından ise sağlık turizmine olan talep de katkı maddeli gıdaların kullanımı, artan çevre
kirliliği, yaşam tarzındaki değişiklik vb. nedenlerden dolayı gittikçe artmaktadır. Bu durumlara
ek olarak, yaşanan ekonomik ve finansal krizler ülkelerin alternatif ekonomik kaynaklara
yönlenmesine neden olmuştur. Ülkelerin birçoğu 2008’de yaşanan küresel mali krizden sonra
ekonomiyi canlandıracak sektör olarak sağlık turizmini arttırmaya yönelik adımlar atmıştır
(Beladi, Chao, Ee ve Hollas, 2019).
Sağlık turizmi, insanların tıbbi tedaviye ulaşmak için farklı ülkelere seyahat etmesi olarak
ifade edilebilir. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu (SATURK) raporuna
göre, sadece tedavi için değil, rehabilitasyon ve sağlığı geliştirme hizmeti almak amacıyla da
yapılan ziyaret olarak tanımlanmaktadır. Başka bir tanıma göre ise sağlık turizmi, “kişinin zihin
ve beden sağlığını korumak, geliştirmek veya yenilemek için yerel çevresi dışında organize
seyahat etmesi” şeklindedir (Carrera ve Bridges, 2006). Yeni bir kavram olmayan sağlık turizmi
başta kaplıca turizmi olmak üzere daha sonraları farklı alanlarda daha iyi tedavi hizmeti almak
adına yaygınlaşmıştır. Sağlık tesislerinin ilk örneklerinin Sümerliler (M.Ö. 4000) tarafından
sıcak suların çevresinde inşa edildiği tespit edilmiştir (Tontuş, 2017a). 16. yüzyılda gençlik
pınarı (fountain of youth) inanışı ile insanlara şifa ve gençlik verdiğine inanılan su kaynakları
aranmaya başlanmıştır. Modern turizmin başlangıcı, özellikle 18. yüzyılda, sağlık, zevk ve
yerel lokasyonlardan uzaklaşma ihtiyacıyla ortaya çıkan kitlesel hareketler olarak kabul
edilmektedir (Walton, 2009). Sağlık turizminin tarihsel gelişimi Şekil 1’de sunulmuştur
(Yalçın, 2013).
Şekil 1. Sağlık Turizminin Tarihsel Süreci
•Mineral ve Sıcak Su Neolitik ve Bronz Çağ
•Termal Su
Orta Çağ
•Gençlik Pınarı16. yy
•SPA (Modern Turizm Başlangıcı)17. / 18. yy
•Deniz ve Dağ Havası (Tüberküloz Tedavisi)
19. yy
•Wellness (Estetik ve Spor Merkezleri)20. yy

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1771
19. yüzyılın sonlarından bu yana, gelişmekte olan ülkelerden gelen hastalar, kendi
ülkelerinde bulunmayan daha iyi sağlık hizmetleri veya özel tıbbi tedaviler için gelişmiş
ülkeleri ziyaret etmeye başlamışlardır (Horowitz, Rosensweig ve Jones, 2007). Bunun yanında
artan şehirleşme hareketi ve modern yaşamın getirmiş olduğu olumsuzluklar bireyleri alternatif
terapi yöntemlerine itmiştir (Heung, Kucukusta ve Song, 2011). 20. yüzyılda ise başta estetik
cerrahisi olmak üzere birçok sağlık alanında, fiyat, bekleme süreleri, kalite, ulaşım, nüfus yapısı
ve turizm olanakları gibi faktörlere bağlı olarak farklı ülkelere seyahatler yapılmaktadır.
Sağlık turizmi veya medikal turizm olarak ifade edilen bu kavram özellikle bilgi ve
iletişim teknolojilerinin gelişmesi ve küreselleşmenin etkisiyle dünya ekonomisinde ciddi bir
endüstri halini almıştır. Bu endüstriyi turistik amaçlı yapılan seyahatlerden ayıran en önemli
özelliği ise sağlık turistlerinin daha fazla harcama yapmalarıdır (Connell, 2011). Sağlık
turistlerine en az bir kişinin eşlik etmesi, eğlence amaçlı gelen turistlere göre daha uzun süre
kalma eğiliminde olmaları ve harcamalarının büyük bir kısmının sağlık hizmetlerine yapmaları
bunu kanıtlar niteliktedir (Lautier, 2014; Musa, Thirumoorthi ve Doshi, 2012). Yapılan
araştırmalara göre Singapur’da bir sağlık turistinin normal bir turistten yaklaşık üç kat daha
fazla harcama yaptığı (Turner, 2007), Malezya’da ise bu durumun on iki kata kadar çıktığı
görülmektedir (Musa vd., 2012). Sağlık turistlerine bakım sağlayan çoğu ülke, bunu ülkelerine
gelen doğrudan döviz girdisiyle ödemeler dengesinde durumlarını iyileştirmek açısından
yapmaktadır (De Arellano, 2007; Timmermans, 2004; Turner, 2007). Bu döviz gelirlerinin,
farklı ülkelerde kendi vatandaşlarına daha iyi sağlık hizmeti sunma açısından da
kullanılabileceği ifade edilmektedir (De Arellano, 2011; Lee, 2010).
Ekonomik açıdan sağlık veya medikal turizm, Grand View Research’ün “Medical
Tourism Market Size, Share & Trends Analysis, 2022-2030” raporunda pazar büyüklüğünün
2021’de 4 milyar ABD dolar iken 2022’de 10 milyar ABD dolar değerinde olduğu ve 2022’den
2030’a kadar %32.51’lik bileşik yıllık büyüme oranı ile büyüyeceği ifade edilmektedir. Yine
aynı raporda Türkiye’nin, 2021’de %26.1’lik payla bu sektörü domine eden ülkelerden biri
olduğu belirtilmektedir. Bu, Türkiye’nin diğer ülkelere kıyasla daha fazla sağlık turisti akışına
bağlanabilir. Türkiye İstatistik Kurumu’na göre, 2020 yılında pandemi etkisiyle beraber
701.046 kişiden 407.423 kişiye düşen sağlık turist sayısı 2021 ve 2022’de artış göstermiştir.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1772
Şekil 1. Türkiye’ye Gelen Sağlık Turist Sayısı (2015-2022)
Şekil 2. Türkiye’de Sağlık Turizm Gelirleri (Bin USD /2015-2022)
Türkiye’nin 2015-2022 dönemine ait sağlık turizmi gelirleri incelendiğinde yıllar
itibarıyla pandemi dönemi dışında sürekli bir artıştan bahsetmek mümkündür. Pandemi
etkisinden kurtulan dünya ile birlikte hem kişi sayısı hem de gelir açısından ciddi bir artış
sağlanmıştır. Bunun başlıca sebepleri incelendiğinde, ülkeler arası kur farkından kaynaklı
fiyatların uygun olması, coğrafi konumu, yüksek kaliteli sağlık hizmetleri ve teknolojileri,
misafirperverlik ve kültür, turizm altyapısı, vb. faktörler gösterilebilir.
395.019 400.699 467.302
594.851
701.046
407.423
670.730
1.258.382
TÜRKİYE'YE GELEN SAĞLIK TURİST SAYILARI
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
638.622 715.438 827.331 863.307
1.492.438
1.164.779
1.726.973
2.119.059
SAĞLIK TURİZMİ GELİRLERİ (BİN USD)
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1773
Dünya Bankası verilerine göre 2022 yılında dünyada turizm gelirleri 1.86 trilyon ABD
dolar iken, seyahat eden kişi sayısı 2.4 milyar olarak kayıt altına alınmıştır. Glasgow Research
& Consulting’e göre küresel medikal pazarın üç yıl içinde 180 milyar ABD doları bulmasının
muhtemel olduğu ifade edilmektedir. 2023 yılında bu pazarın 120 milyar ABD dolar olacağını
ve yaklaşık 44 milyon kişinin bu amaçla seyahat edeceği vurgulanmaktadır. Sağlık turizmi
açısından Dünya’da en iyi beş yer ve Türkiye’nin durumu incelendiğinde ilk sırada Kanada’nın
yer aldığı görülmektedir. Türkiye, Sağlık Turizmi Endeksi (MTI) sıralamasında 63.91 puanla
30. sırada yer almaktadır. Kanada’nın ardından Singapur, Japonya, İspanya ve İngiltere ilk
beşte yer alan ülkelerdir.
Çalışmada temel hipotez sağlık turizminin Türkiye’nin ekonomik büyümesini olumlu
etkileyeceği yönündedir. Bu hipotez doğrultusunda, çalışmanın büyüyen sağlık turizmi
literatürüne en büyük katkısı, sağlık turizm sektöründe yaşanan gelişmelerin ev sahibi ülke
üzerindeki ekonomik sonuçlarını ölçmesidir. Bu sonuçları ölçerken literatürde yeni bir yöntem
olarak kabul edilen Fourier ARDL Sınır Testi Yaklaşımı ile eşbütünleşik ilişki test edilmiştir.
Bu çalışma, beş ana bölümden oluşmaktadır: Türkiye’de sağlık turizmi bölümünde, konuyla
ilgili yasal çerçeve, yerel sağlık sistemi açısından önemi ve bazı ülkelerle karşılaştırmalı olarak
şu anki durumu hakkında bilgi verilmiştir. Literatür bölümünde yapılan çalışmaların özeti
sunulmaktadır. Üçüncü bölümde yer alan gereç ve yöntem kısmında araştırmanın amacı,
örneklemi, veri analizi, sınırlılıkları ve değişkenleri hakkında bilgi sunmaktadır. Dördüncü
bölümde yer alan bulgular ve tartışma kısmında fourier birim kök ve eşbütünleşme testlerinin
sonuçları ve son kısımda ise çalışmanın sonuç bölümü yer almaktadır.
Türkiye'de Sağlık Turizmi
Türkiye’de 1980’li yıllardan sonra turizm sektörü en önemli alt sektörlerden biri haline
gelmiştir. İklim, deniz, kumsallar, termal kaynaklar ve talassoterapi olanakları gibi birçok
açıdan önemli avantajlara sahip olması ülkenin turizm açısından tercih edilmesinin başlıca
sebepleridir. Sağlık turizmi açısından üniversite hastaneleri, eğitim araştırma hastaneleri ve
özel sağlık kuruluşlarının yüksek kalitede hizmet sunmaları diğer ülkelere nazaran Türkiye’yi
daha cazip hale getirmektedir.
Türkiye, AB Sağlık Mevzuatı’na uyum süreci çerçevesinde 2001 yılında stratejik
planlamaya başlamış, 2003 yılında “Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP)” ile ilk adımları
atmıştır (Sağlık Bakanlığı, 2007). Sağlıkta dönüşüm programının temel amacı modern sağlık
hizmetleri uygulamalarıyla, eşitlik ilkesi çerçevesinde ve yüksek sağlık giderlerine karşı
vatandaşların korunduğu kaliteli bir sağlık sistemi oluşturmaktır. Sağlık turizmi açısından ise

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1774
Türkiye’de yasal zemin 2010’lu yıllara dayanmaktadır. 31 Mart 2010 yılında Türkiye’de Sağlık
Turizmi Koordinatörlüğü, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
bünyesinde kurulmuş, 05.05.2011 tarihinde Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne
devredilmiştir. 02.11.2011 sayılı Resmi Gazete ile Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
bünyesinde Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı olarak devam etmiştir. Daha sonra 7 Şubat 2015
tarih ve 29260 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren ve sektörler arası
entegrasyonun sağlanması açısından “Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu (SATURK)”
kurulmuştur. Sağlık bilimi ve teknoloji alanında çalışmalar yapılması ve sağlık alanındaki ileri
teknoloji eksikliğini gidermek amacıyla 26 Kasım 2014 tarih ve 29187 sayılı Resmi Gazete’de
yayınlanarak Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) kurulmuş, 2015 yılında faaliyete
başlamıştır. 13 Temmuz 2017 tarihinde Uluslararası Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı
Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir. Ülkede sunulan hizmetlerin uluslararası alanda tanıtımı,
koordinasyonu, yapılan faaliyetlerin desteklenmesi ve hizmet standartlarının takibi için
04/02/2019 tarihinde Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak Uluslararası Sağlık Hizmetleri A.Ş.
(USHAŞ) faaliyete başlamıştır. Türkiye’de sağlık turizmi açısından yasal zemin yukarıda ifade
edildiği üzere oluşturulmuş ülkenin sağlık turizmi bakımından potansiyelinin daha iyi ortaya
çıkarılabilmesi amaçlanmıştır. Türkiye’nin sağlık turizmi açısından güçlü ve zayıf yönleri Şekil
3’te sunulmuştur.
Şekil 3. Türkiye’de Sağlık Turizmi GZFT Analizi (Tontuş, 2017b)

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1775
Türkiye’de uluslararası anlamda bir marka değeri olan Türk Hava Yolları (THY) gibi bir
hava yolu şirketinin olması ve dünyanın birçok noktasından ülkeye uçuşların olması güçlü
yönlerin başında gelmektedir. SATURK tarafından bütün sağlık sisteminin koordinasyonunun
sağlanması ve devlet politikasının geliştirilmesi diğer önemli bir noktadır. JCI sağlık
akreditasyonu açısından dünyada ikinci sırada olan Türkiye bu açıdan da önemli bir başarıya
sahiptir (Tontuş, 2017b). Ayrıca Medikal Turizm Endeks (MTI) değerine göre Türkiye 46
destinasyon arasında 63.91 değerle 30. sırada yer almaktadır. Türkiye’nin diğer ülkelere göre
tercih edilmesinin nedenleri aşağıdaki gibi Tablo 1’de sunulmuştur.
Tablo 1. Turizm Destinasyonlarına Göre Türkiye’nin Tercih Edilme Nedenleri
P
U
T
S
A
D
İ
Ö
K
G
Almanya
✓
✓
✓
✓
✓
Rusya
✓
✓
✓
✓
✓
İngiltere
✓
✓
✓
✓
✓
ABD
✓
✓
✓
Libya
✓
✓
✓
✓
Hollanda
✓
✓
✓
✓
✓
Fransa
✓
✓
✓
✓
✓
Bulgaristan
✓
✓
✓
✓
✓
✓
Yunanistan
✓
✓
✓
✓
✓
✓
Suriye
✓
✓
✓
✓
✓
✓
Azerbaycan
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
Orta Asya
Ülkeleri
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
Orta Doğu
Ülkeleri
✓
✓
✓
✓
✓
Not: P, Fiyat farklılığı; U, Uzun bekleme süresi; T, Tıbbi teknolojik yetersizlik; S, Sağlık çalışanın üst ihtisas
yetersizliği; A, Akrabalık ilişkileri; D, Diyaspora; İ, Sigorta kapsamında olmayan işlemler; Ö, Özellikli tedavi
seçeneklerine olan ihtiyaç, K, Sosyo-kültürel benzerlik; G, Geleneksel turizm olanaklarını ifade etmektedir.
Türkiye’nin diğer ülkelere göre tercih edilmesi açısından incelendiğinde uzun bekleme
sürelerinin olmaması, dışarıda yaşayan Türk kökenleri vatandaşların sayısı ve sosyo-kültürel
benzerliğin fazla olması en büyük faktörler olarak dikkat çekmektedir. Ayrıca Şekil 3’te ifade
edilen güçlü ve zayıf yönlerin yanında dört mevsimin yaşanması, Anadolu’nun medeniyetler
tarihi açısından önemli bir nokta olması ve ülkedeki sağlık hizmetlerinin gelişmiş ülkelere
nazaran daha ucuz olması diğer tercih sebepleri olarak gösterilebilir. Nitekim Tablo 1’de ifade
edildiği üzere Türkiye’nin tercih edilmesinde belirleyici faktörlerden biri sağlık hizmetlerindeki
fiyatların uygunluğu olarak görülmektedir. Konuyla ilgili uluslararası medikal tedavi fiyatlarına
ilişkin bilgiler Tablo 2’de sunulmuştur.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1776
Tablo 2. Uluslararası Medikal Tedavi Fiyatları (2015- $)
Medikal
İşlem Adı
ABD
Hindistan
Güney
Kore
Meksika
İsrail
Tayland
Polonya
Singapur
Türkiye
Kalp bypass
123.000
7.900
26.000
27.000
28.000
15.000
14.000
17.200
13.900
Anjioplasti
28.200
5.700
17.700
10.400
7.500
4.200
5.3000
13.400
4.800
Kalp kapakçık
170.000
9.500
39.900
28.200
28.500
17.200
19.000
16.900
17.200
Kalça protezi
40.364
7.200
21.000
13.500
36.000
17.000
5.500
13.900
13.900
Kalça yenileme
28.000
9.700
19.500
12.500
20.100
13.500
9.200
16.350
10.100
Diz protezi
35.000
6.600
17.500
12.900
25.000
14.000
8.200
16.000
10.400
Spinal füzyon
110.000
10.300
16.900
15.400
33.500
9.500
6.200
12.800
16.800
Diş implantı
2.500
900
1.350
900
1.200
1.720
925
2.700
1.100
Mide kelepçe
14.000
7.300
10.200
6.500
17.300
11.500
6.700
9.200
8.600
Mide küçültme
16.500
6.000
9.950
8.900
20.000
9.900
9.400
11.500
12.900
Mide bypass
25.000
7.000
10.900
11.500
24.000
16.800
9.750
13.700
13.800
Histerektomi
15.400
3.200
10.400
4.500
14.500
3.650
2.200
10.400
7.000
Meme
implantları
6.400 3.000 3.800 3.800 3.800 3.500 3.900 8.400 4.500
Rinoplasti
6.500
2.400
3.980
3.800
4.600
3.300
2.500
2.200
3.100
Yüz germe
11.000
3.500
6.000
4.900
6.800
3.950
4.000
440
6.700
Yağ aldırma
5.500
2.800
2.900
3.000
2.500
2.500
1.800
2.900
3.000
Karın germe
8.000
3.500
5.000
4.500
10.900
5.300
3.550
4.650
4.000
Lasik(iki yön)
4.000
1.000
1.700
1.900
3.800
2.310
1.850
3.800
1.700
Kornea (göz
başına)
17.500
2.800 ----- ----- ------ 3.600 ----- 9.000 7.000
Katarak
ameliyatı
3.500 1.500 ----- 2.100 3.700 1.800 750 3.250 1.600
Tüp bebek
tedavisi
12.400
2.500 7.900 5.000 5.500 4.100 4.900 14.900 5.200
Kaynak: Karakoç, 2017
Eldeki veriler doğrultusunda, 2015 yılı medikal tedavi fiyatları incelendiğinde Türkiye’de
en pahalı sağlık hizmetinin kalp kapakçığı ameliyatı olduğu dikkat çekmektedir. ABD’de bu
fiyat Türkiye’nin yaklaşık 10 katı iken Türkiye’den daha ucuza bu ameliyatın yapıldığı ülkeler
Hindistan ve Singapur’dur. Baypas (Bypass) ameliyatı konusunda sadece Hindistan,
Türkiye’den daha uygun fiyata bunu gerçekleştirirken Güney Kore, Meksika ve İsrail neredeyse
Türkiye’deki fiyatın 2 katına bunu yaparken, ABD’de yaklaşık 10 kat daha yüksek fiyata bu
ameliyat gerçekleştirilmektedir. Tablo 2’de sunulan sağlık hizmetlerinin fiyatlarının en yüksek
olduğu ülke ABD iken Polonya ve Türkiye ise genel olarak bu hizmetlerin en düşük fiyata sahip
olduğu ülkeler olarak dikkat çekmektedir. Dolayısıyla bu ülkelerin talep edilmesi açısından
sağlık turizminde diğer ülkelere göre bir adım önde olduğunu söylemek mümkündür. Tablo
3’te seçilen bazı ülkelere ait tıbbi tedavi türleri ve ülkeye gelen hasta sayıları yer almaktadır.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1777
Tablo 3. Seçilen Bazı Ülkelerde Sağlık Turist Sayısı ve Birincil Tıbbi Tedavi Türleri
Ülke
Yıl
Hasta Sayısı
Birincil Tıbbi Prosedür Türleri
Meksika 2019 1.3 milyon
Bariatrik cerrahi, diş bakımı, kozmetik cerrahi, kök hücre
tedavisi ve ortopedi
Kosta Rika
2018
100 bin
Diş bakımı, kozmetik cerrahi ve bariatrik cerrahi
Malezya 2018 1.2 milyon
Kardiyoloji, doğurganlık tedavisi, ortopedi ve kozmetik
cerrahi
Tayland
2019
2.5 milyon
Estetik cerrahi, diş bakımı ve ortopedi
Türkiye
2019
700 bin
Saç ekimi, estetik cerrahi ve diş hekimliği
Hindistan
2018
700 bin
Kardiyoloji, kanser tedavisi ve ortopedi
Tayvan
2018
400 bin
Kardiyoloji, doğurganlık tedavisi ve kozmetik cerrahi
Güney Kore
2022
248 bin
Estetik cerrahi, diş bakımı ve kök hücre tedavisi
Singapur
2018
450 bin
Kardiyoloji, onkoloji ve ortopedi
BAE
2018
350 bin
Doğurganlık tedavisi, kozmetik cerrahi ve ortopedi
Kaynak: Medical Tourism Statistics and Facts (2023).
2019 yılında 700 bin hastaya sağlık hizmeti sunan Türkiye saç ekimi, estetik cerrahi ve
diş hekimliği konusunda ön plana çıkmaktadır. Estetik cerrahi konusunda uzmanlaşan diğer
ülkelerden biri olan Tayland aynı yılda 2.5 milyon hasta sayısına ulaşmıştır. Kardiyoloji
konusunda dikkat çeken ülkeler arasında Malezya, 2018 yılı verilerine göre 1.2 milyon ile öne
çıkarken, Hindistan 700 bin hasta ile onu takip etmektedir. Meksika ve Kosta Rika neredeyse
aynı sağlık hizmet türlerinde uzmanlaşmış iken Meksika 1.3 milyon hasta sayısıyla Kosta
Rika’dan çok daha yüksek bir hasta sayısına ulaşmayı başarmıştır. TÜRSAB tarafından
hazırlanan “Sağlık Turizmi Raporu”na göre Türkiye’ye gelen hastaların yaptıkları harcamalar
2.000 dolardan başlamakta 12.000 dolarlara kadar ulaşmaktadır.
Sağlık turizmi alanında farklı sağlık hizmeti sunulabilmesinin altında yatan temel
faktörlerden biri uygun altyapı ve bu alanda yetişmiş personel sayısıdır. Türkiye’de Sağlık
Bakanlığı’nın 2023 yılı verilerine göre, 623 adet özel/kamu hastanesi, 164 adet tıp merkezi,
1420 adet muayenehane ve 866 adet diğer sağlık merkezi sağlık turizmi belgesi almaya hak
kazanmıştır. Ayrıca sağlık turizmi sürecinde dışarıdan gelecek hastalara aracılık edip sürecin
daha hızlı ilerlemesi açısından 806 adet aracı kuruluşa bu hizmetleri sunması için yetki belgesi
verilmiştir. Bu tesis ve aracı kuruluş sayılarının artması gelen hastalar açısından büyük
kolaylıklar sağlayacaktır. Sağlık turizminin verimli, kaliteli ve çağdaş yöntemlerin kullanılarak
yerine getirilmesinin başrolünde yer alan sağlık personellerinin de ilgili alanlarda uzmanlık
eğitimi almış olmaları belirleyici faktördür. Şekil 4’te Türkiye’nin uzmanlaşmış olduğu
alanların başında gelen plastik cerrahinin dünyadaki durumu yer almaktadır.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1778
Şekil 4. Dünya Çapında Seçilmiş Ülkelerin Plastik Cerrahideki Payları (2021)
Kaynak: Satista (2021).
Şekil 4’te seçilen ülkelerin 2021’de dünya çapındaki plastik cerrah ve plastik prosedür
payını göstermektedir. 2021 yılında, dünya çapındaki tüm plastik cerrahların %17’si ABD’de
çalışırken, tüm plastik prosedürlerin kabaca %15’i burada gerçekleşmiştir. Türkiye’nin
uzmanlaşmış olduğu bu alanda yapılan plastik cerrahi prosedürlerinin %3.60’ı burada
gerçekleşirken, plastik cerrah sayısı da dünya genelinin %2.9’unu oluşturmaktadır. ABD’den
sonra dünya çapındaki prosedür ve cerrahların oranının en fazla olduğu ülke Brezilya’dır.
Japonya ve Hindistan bu ülkeleri takip ederken, bu ülkelerde plastik cerrahlarının oranının diğer
ülkelere göre yüksek olmasına karşın plastik cerrahi prosedürlerin oranı düşük kalmıştır.
Sağlık turizmi, mevsimsellikten etkilenmediği için diğer sektörlere nazaran ülke
ekonomisine olan katkısında dalgalanma yaşanmamaktadır. Ekonomik ve sosyal anlamdaki
etkilerini sürdürülebilir hale getirmek için tanıtım, istihdam, fuar, kongre, konferans ve
danışmanlık gibi alanlarda birçok destek verilmektedir. 20 Nisan 2022 tarih 5448 Sayılı
“Hizmet İhracatının Tanımlanması, Sınıflandırılması ve Desteklenmesi Hakkında Karar” adı
altında Ticaret Bakanlığı farklı konularda destekler sunmaktadır. Sağlık turizmi sektöründe
faaliyet gösteren kuruluşların “istihdam ettikleri kişi başına aylık en fazla 18.000 TL,
muayenehane ve poliklinik başına yıllık en fazla 600.000 TL, diğer sağlık turizmi sektörü
yararlanıcıları için yıllık en fazla 2.400.000 TL tutarında” 5 yıla kadar sürecek destek
sunulmaktadır. Bu alanda istihdamı arttırmak ve kaliteli hizmet sunumunu sağlamak adına
17
13.60
6.20
5.40
4.50
4
3.50
2.90
2.70
2.70
15.50
12.70
2.10
2.90
3.10
5.20
3.70
3.60
2.90
2.20
0246810 12 14 16 18
ABD
Brezilya
Japonya
Hindistan
Arjantin
Meksika
Almanya
Türkiye
Kolombiy
a
İtalya
Plastik Cerrahi Prosedürlerin Oranı Plastik Cerrahların Oranı

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1779
atılan bu adım sağlık turizminde çalışan sosyal hizmet uzmanı ve bakım uzmanına ek olarak
ara elemanlar için ödenmektedir. Ayrıca bu desteklerin yanında sağlık turizmi, Kültür ve
Turizm Bakanlığı tarafından “Türkiye Turizm Stratejisi 2023” çerçevesinde öncelikli
alanlardan biri olarak belirlenmiştir. Türkiye’nin sağlık turizmine göstermiş olduğu önem
konuyla ilgili altyapı, yasal mevzuat ve kalifiyeli eleman yetiştirme konusundaki çalışmaları
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine yansımıştır. Bu verilere göre, turizm gelirleri
içerisindeki sağlık harcamalarının payı 2002 yılında 147.844 dolar iken 2021 yılında 1.048.549
dolara yükselmiştir.
Literatür
Sağlık turizmi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki, literatürde geniş kapsamlı bir
şekilde incelenmiştir. Turistlerin sağlık hizmeti almak için yurt dışına seyahat etmesi olarak
tanımlanan sağlık turizmi, turizm endüstrisinde önemli bir yere sahip olup birçok ülke için
ekonomik büyümenin kaynağı olabilecek potansiyel taşımaktadır. Yapılan çalışmaların
birçoğu, sağlık turizminin, sağlık hizmetleri, turizm ve diğer ilgili sektörler için birçok iş fırsatı
oluşturarak ekonomik büyümeyi desteklediğini ortaya koymaktadır.
Literatürdeki çalışmalar incelenirken, sağlık turizminin ülke ekonomilerine etkileri
olumlu ve olumsuz olarak sınıflandırılmıştır. Sağlık turizmine ev sahipliği yapan ülkeler
açısından elde edilen gelir, bir ülkenin ödemeler dengesini iyileştirmek için döviz geliri
sağlayabilen bir ihracat şekli olarak kabul edilmektedir. Bu gelirler, yabancı hastalara sunulan
sağlık hizmetlerinin yanında refakatçilerin yeme, içme, konaklama ve yerel turizm faaliyetlerini
kapsayan harcamalardır (Lautier, 2008). Sağlık turizminin Yunanistan'daki ekonomik ve turizm
gelişimine katkısının araştırıldığı çalışmada Sarantopoulos ve Demetris (2015), 2012 yılında
ülke çapında bir anket yapılmıştır. Örneklem evrenini ülke genelindeki 5 yıldızlı otellerin
yöneticileri ve Helenik Profesyonel Kongre Organizatörleri Derneği (HAPCO) üyeleri
oluşturmuştur. Betimsel veri analizlerinin kullanıldığı çalışmada, 5 yıldızlı otellerin üyelerinin
büyük çoğunluğu sağlık turizminin bölge ekonomik kalkınmasına ve ülke turizminin
gelişmesine olumlu katkı sağlayabileceğini desteklemektedir. Kuala Lumpur'daki sağlık
turistleri üzerinde yapılan bir ankete dayanan çalışmalarında Musa vd. (2012), 2008 yılında
sağlık turistlerinin harcamalarının normal turistlerden yaklaşık 12 kat fazla olduğu bulgusuna
ulaşmışlardır. Lautier (2008), 2003 yılında Tunus için sağlık turizminin oluşturduğu toplam
döviz fazlasının 107 milyon ABD doları olduğunu ve bunun 60.5 milyon ABD dolarının
yabancı hastalar ve refakatçilerin tıbbi olmayan harcamalarından kaynaklandığını göstermiştir.
Perkumienė, Vienažindienė ve Švagždienė (2019), sürdürülebilir sağlık turizminde işbirliği

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1780
perspektiflerini Litvanya örneği üzerinden ampirik olarak ortaya koydukları çalışmalarında,
işbirliğinin sağlık turizminin sürdürülebilirliğini sağlayacağı gibi, bununla beraber teorik olarak
da böyle bir bağıntının ekonomik büyümeyi sağlayacağı sonucuna ulaşılmıştır (Momeni, Janati,
Imani ve Khodayari-Zarnaq, 2018). Kazakov ve Oyner’de (2019) bütünsel sağlık turizmi
kavramı üzerinden sağlık turizminin gelişimine ilişkin yapmış oldukları incelemede, sağlık
turizminin sosyal ve ekonomik refah üzerinde olumlu etkilerinin olduğu sonucuna
ulaşmışlardır. Cheah ve Abdul-Rahim (2018), sağlık ve turizm sektörünün ekonomik büyüme
ile ilişkisini Malezya, Singapur ve Tayland örnekleriyle değerlendirmişlerdir. Çalışmada 1995-
2016 yılları arasındaki zaman serisi verileri incelenmiştir. Panel ARDL testinin uygulandığı
çalışmada ulaşılan sonuca göre; sağlık ve turizm sektörlerinin gelişimi ile ekonomik büyüme
arasında kısa ve uzun vadeli önemli bir pozitif ilişki olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Malezya
üzerine yapılan bir diğer çalışmada Tang (2015), benzer şekilde sağlık turizminin uzun vadede
Malezya'nın ekonomik büyümesi üzerinde önemli bir pozitif etkiye sahip olacağı bulgusunu
ortaya koymuştur. Türkiye üzerine yapılan çalışmada, 2003-2018 dönemine ait çeyreklik
verileri kullanan Girgin (2019), turizm gelirlerinden GSYH’ye doğru bir nedensellik ilişkisi
olduğu sonucuna ulaşmıştır. Yine Türkiye’de sağlık turizmi üzerine yapılan çalışmalardan bir
diğeri olan Batbaylı (2022), 2003-2019 dönemine ait çeyreklik verileri kullanarak Türkiye’nin
sağlık turizmi açısından rekabet gücünün etkilerini ölçmeyi amaçlamıştır. Şak (2021), Türkiye
ekonomisi üzerine sağlık turizminin ekonomik büyümeye etkisini, asimetrik kanıtlar sunan
Hatemi-J-Irandoust asimetrik eşbütünleşme ve nedensellik testleri yardımıyla analiz etmiştir.
Ortaya çıkan analiz sonuçları, değişkenlerin pozitif ve negatif şokları arasında nedensellik
ilişkisinin olduğu fakat nedensellik ilişkisinin zaman içerisinde değişkenlik göstererek sabit
kalmadığı yönündedir. Bulguların sağlık turizmi rekabet gücü ve turist sayısında yaşanacak bir
artışın ekonomik büyümeyi pozitif etkileyeceği yönündedir.
Sağlık turizminin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi sadece doğrudan turizm
gelirleriyle sınırlı değildir. Bu turizm türü aynı zamanda sağlık sektöründeki gelişmeleri teşvik
edebilir ve dolaylı olarak ekonomik büyümeye katkıda bulunabilir niteliktedir. Çin'in 31 ilinde
ve özerk bölgelerinde sağlık turizmi endüstrisinin yakınsama derecesini girdi-çıktı yöntemiyle
ölçmekte ve sağlık turizmi endüstrisinin yakınsama itici gücünü; ekonomik büyüme, yetenek
eğitimi, pazar mükemmelliği, teknoloji girdisi ve sermaye yatırımı olarak beş faktörden
araştırmaktadır. Qian ve Shang’a (2022) ait bu ampirik araştırma; ekonomik büyüme, yetenek
eğitimi, pazar mükemmelliği, teknolojik girdi ve sermaye yatırımı düzeyinin, Çin'in sağlık
turizmi endüstrisinin yakınlaşmasını ve gelişmesini teşvik etmede olumlu bir rol oynadığını

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1781
göstermektedir. Lehman ve Kurecic (2016) sağlık turizminin geliştirilmesinin imkanlarını
Hırvatistan örneği üzerinden ele aldıkları çalışmalarında sürdürülebilir kalkınma, doğal kaynak
kullanımı, tarihi ve kültürel kaynakların korunması ve değerlendirilmesine özen gösterilmesi
halinde dış pazarda rekabet edilebilirliği arttıracağı vurgulanmıştır. Büyüközkan, Mukul ve
Kongar’a (2021) ait araştırma; sağlık turizminin, bireylerin tedavisine yönelik ticari gezilerin
organizasyonel ve operasyonel yönüne odaklanmaktadır. Çalışma İstanbul’un sağlık turizminin
SWOT analizi üzerine kurgulanmıştır. Sağlık turizmi toplumlar için sosyal ve kültürel
formasyon olanakları, uluslararası etkileşimler sağlamakla birlikte tıbbi ticareti küresel bir
pazar haline dönüştüğü göz önüne alındığında sağlık turizminin de küresel sağlık hizmetlerinde
ana itici güçlerden biri olduğu ve dolayısıyla ülkelere rekabet avantajı sağladığı araştırmanın
sonuçları arasında yer almaktadır. Sağlık hizmetlerinin gelişimi ile birlikte sağlıkla ilgili iş
alanlarında artış ve işsizlik oranlarında bir düşüş sağlanacağı da araştırmanın önemli
sonuçlarından biridir. Lautier (2014), sağlık turizminin 2005 yılında Tunus’ta 18.000’i sağlık
sektöründe ve 19.000’i turizmle ilgili sektörlerde olmak üzere 37.000 kişi için iş imkânı
oluşturduğu tahmin edilmektedir. Sağlık turizmi, 2007’de Malezya'da sağlık dışı sektörde
14.839 kişilik iş dâhil olmak üzere tahmini 19.587 iş imkânı oluşturdu (Klijs, Ormond, Mainil,
Peerlings ve Heijman, 2016). Bilgi teknolojisinin sağlık turizmi üzerine etkisini anket yöntemi
ile İran örneği üzerinden değerlendiren Hemmati, Dabbaghi ve Mahmoudi (2018), bilgi iletişim
teknolojilerinin sağlık turizminin potansiyelini arttırdığı sonucuna ulaşmışlardır. Dolayısıyla
modern teknolojinin sağlık turizminin potansiyelini arttırmasıyla birlikte istihdam ve ulusal
ekonominin geliştirilmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Beladi, Chao, Ee ve Hollas
(2019), işgücü verimliliği üzerindeki dışlama etkisini ele alarak, sağlık turizminin ev sahibi
ülkeler üzerindeki ekonomik etkilerini incelemişlerdir. Bulgular, özellikle OECD üyesi
olmayan ülkelerde, ev sahibi ekonomilerin çıktı büyümesi üzerinde ortalama olarak olumlu bir
etkiye sahip olduğunu doğrulamaktadır.
Ancak, sağlık turizminin ekonomik büyümeye etkisi her zaman pozitif değildir. Bazı
çalışmalar, sağlık turizminin çevresel etkileri nedeniyle ekonomik büyüme üzerinde olumsuz
bir etkiye sahip olabileceğini belirtmektedir. Genel bir denge çerçevesi kullanan Beladi, vd.
(2015), genişleyen sağlık turizminin halk sağlığı hizmetlerini dışlayabileceğini ve işgücü
verimliliğinde düşüşe yol açabileceğini göstererek bu hipoteze teorik destek sağlamıştır. Sağlık
turizm faaliyetlerinden elde edilen gelirin uygun ve adil bir şekilde dağıtılmasını sağlayacak
düzenleme ve denetimin olmadığı durumlarda, sağlık turizmine girişmenin düşük gelirli
grupların sağlık hizmetlerinden mahrum kalmasına ve dolayısıyla daha az üretken hale

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1782
gelmesine neden olabileceği açıktır. Güçlü bir sağlık turizm endüstrisi, yerel sağlık
hizmetlerinin fiyatlarını artırabilir (A. NaRanong ve V. NaRanong, 2011), sağlık hizmetlerini
yerel halk için daha az karşılanabilir hale getirebilir. Bir ülkede yaşayanların büyük bir
bölümünün tedaviyi yurt dışında araması durumunda, yerel sağlık sistemi tarafından
kazanılabilecek gelir azalır (Smith, Álvarez ve Chanda, 2011). Ayrıca Elshennawy ve Sidding
(2023), similasyon ile desenledikleri çalışmalarında terörizm dolayısıyla turizm potansiyeli
düşen Mısır’da GSYH ve refahı düşürdüğünü tespit etmişlerdir.
Pleșoianu ve Diaconescu (2016), olağanüstü doğal potansiyele sahip Amara’yı sağlık
turizmi konusunda örneklem aldıkları çalışmalarında istatistiki verileri toplayarak analiz
etmişlerdir. Ancak bu çalışmada literatürde yer alan çalışmalar haricinde ekonomik bağlamda
somut bir sonuca ulaşılmamıştır. Benzer bir sonucu içeren çalışma, Zhong vd.’ne (2021) aittir.
Bu çalışmaların genel sonuçları, sağlık turizmi sektörünün ekonomik büyümeyi
destekleyen bir faktör olduğunu göstermektedir. Ancak, sağlık turizminin ekonomik büyümeye
katkısı ülkeden ülkeye değişebilir ve sektörün geliştirilmesi için doğru politika ve stratejilerin
belirlenmesi gereklidir. Ayrıca sağlık turizmi sektörü hem ev sahibi ülke hem de sağlık turisti
gönderen ülkeler açısından olumlu ve olumsuz yönler barındırmaktadır. Sağlık turizmine ev
sahipliği yapan ülkeler bu hizmeti her ne kadar döviz geliri olarak düşünseler de bu sektörde
belirli alanlarda uzmanlaşmanın yoğunlaşmasına bağlı olarak, diğer sağlık alanlarında yetişmiş
personel sorunu ile karşılaşabilirler. Ayrıca kendi vatandaşları bu sağlık hizmetlerinden sağlık
turistlerine oranla daha kolay ve daha uygun faydalanma şansı bulamayabilmektedir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırmanın Amacı ve Türü
Bu araştırmanın amacı gelişen bir sektör olan sağlık turizminin ülke ekonomisine
katkısının ne düzeyde olduğunun sınanmasıdır. Küresel sağlık turizmi pazar büyüklüğü 2020
yılında 11.56 milyar dolar, 2021 yılında 13.98 milyar dolar iken bu tutarın 2028 yılında 53.51
milyar dolar olması beklenmektedir. Ayrıca Medikal Turizm Derneği (MTA)’ne göre her yıl
14 milyon insanın tıbbi bakım için diğer ülkelere seyahat ettiği belirtilmektedir. Bu kadar büyük
bir pazar içerisinde turizm gelirlerinin alt kalemlerinden olan sağlık turizminin ülke
ekonomisine katkısının bilinmesiyle, gelecekte daha önemli bir gelir kaynağı olacağı ve sağlık
sektörüne daha ciddi ve kapsamlı yatırımların yapılması gerektiğine dair bulgular
sunabilecektir.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1783
Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Araştırma en önemli destinasyon merkezleri arasında yer alan Türkiye ekonomisinin
sağlık turizmi gelirleri ile gayri safi yurtiçi hâsıla değişkenlerine ait çeyreklik veriler kullanarak
44 gözlem üzerinden analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen veri setinin tamamı kullanılmış
olup evren üzerinden analiz yapılmıştır.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Çalışmada Türkiye ekonomisine ait sağlık turizm gelirleri ile GSYH değişkenine ait veri
seti TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) ve Dünya Bankası (World Bank) online veri tabanı
yardımıyla elde edilmiştir. Ampirik modelin tahmini için EViews 9.0 ve Gauss 10 paket
programları kullanılmıştır.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırmanın sadece Türkiye ekonomisine ait olması ve 2012 ile 2022 yılları arası
çeyreklik dönem verisinin kullanılması çalışmanın sınırlılıkları arasında yer almaktadır.
Başlangıç yılının 2012 olarak seçilmesinin sebebi yıllık düzenli sağlık turizm gelirlerine ait
verilerin bu yıldan itibaren elde edilebilmesidir. Ayrıca 31 Mart 2010 yılında Türkiye’de Sağlık
Turizmi Koordinatörlüğü, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
bünyesinde kurulması ve 02.11.2011 sayılı Resmi Gazete ile Sağlık Hizmetleri Genel
Müdürlüğü bünyesinde Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı olarak devam etmesi bu tarihlerden
sonra yasal olarak sağlık turizmine gösterilen önemin artması da 2012 yılının başlangıç yılı
olarak kabul edilme sebeplerinden biridir.
Araştırmanın Etik Yönü
Araştırmada ülke ekonomisine dair veriler, uluslararası otoriteler tarafından resmiyeti
kabul edilen veri tabanları yardımıyla elde edildiği, denek ya da anket kullanılmadığı için etik
kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer almaktadır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Araştırmanın bu bölümünde Türkiye ekonomisinde sağlık turizmi gelirlerinin, ülkenin
iktisadi büyümesine katkısının olup olmadığı ampirik olarak incelenmektedir. Bu bağlamda
araştırmaya yönelik veri, model ve değişken bilgilerinin ardından kullanılan yöntem ve elde
edilen bulgulara yer verilmiştir.
2012Q1-2022Q4 yılları arası çeyreklik zaman serisi verisinin kullanıldığı çalışmada
değişkenlere ait modelin matematiksel ifadesi aşağıdaki gibi yer almaktadır:

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1784
Model :  =()
Model : = 0+1
Tablo 4. Modelde Kullanılan Değişkenlere Ait Açıklayıcı Bilgiler
Değişken
Açıklama
Dönem
Kaynak
GDP
Gayri Safi Yurtiçi Hâsıladaki Yüzde Değişim
2012–2022
Dünya Bankası
HTI
Turizm Sağlık Gelirlerinin Yüzde Değişimi
2012–2022
TÜİK
Birim kök testleri, değişkenlerin durağanlık seviyelerinin sınanması için ekonometrik
analizlerde sıklıkla uygulanmakta ve önem arz etmektedir. Çünkü serilerin birim kök taşıma
durumlarının net olarak bilinmemesi elde edilen test sonuçlarının tutarsız veya sapmalı
yorumlanmasına neden olabilmektedir. Birim kök test analizine göre herhangi bir değişkene ait
seride I(0) sonucu elde edilmiş ise düzey değerinde, I(1) sonucu elde edilmiş ise serinin birincil
farkında, I(2) sonucu elde edilmiş ise serinin ikincil farkında durağan olduğu yani birim kök
taşımadığı anlamına gelmektedir (Çelik, Ünlü ve Künç, 2022). Çalışmada değişkenler
arasındaki uzun dönem ilişkinin varlığını analizden önce serilerin durağanlık testinin yapılması
gerekmektedir. Geleneksel doğrusal birim kök testlerinin serilerdeki kırılmaları ihmal
etmesinden ötürü son yıllarda yapısal kırılmalı testlerin kullanımı tercih edilmeye başlanmıştır.
Ancak bu testler de ani ve keskin kırılmaların varlığını ifade etmekte ve yumuşak geçişli
durumlarda oluşabilen yapısal kırılmaları tespit etmekte yeterince etkin sonuçlar
vermemektedir. Bu anlamda çalışmada kullanılan serilerin durağanlığını test edebilmek için
daha sapmasız ve tutarlı sonuçlar vermesi nedeniyle fourier testler uygulanmış ve test sonuçları
aşağıda yer alan tablolarda özetlenmiştir. Tablo 5, 6 ve 7’de gösterilen her üç fourier birim kök
test sonuçları incelendiğinde GDP serisi hem sabitli hem de sabit+trendli modellerde birim kök
taşımakta, yani durağanlık göstermemektedir. HTI serisi, FKPSS testinin sabit+trendli
modelinde ve FGLS testinin sabitli modelinde durağan görünürken diğer test ve modellerde
birim kök taşımaktadır. Dolayısıyla her iki değişkeninde düzey değerinde durağan olmadığı
dolayısıyla birim kök taşıdığı görülmektedir.
Tablo 5. FKPSS Birim Kök Testi Sonuçları
Sabitli model
Kritik değerler
Değişkenler
Frekans
FKPSS
1%
5%
10%

1.000
0.525
0.269
0.172
0.131

1.000
1.218
0.269
0.172
0.131
Sabitli ve trendli model
Kritik değerler
Değişkenler
Frekans
FKPSS
1%
5%
10%

4.000
0.188**
0.217
0.148
0.120

1.000
0.189
0.071
0.054
0.047
Not: *,**,*** notasyonları sırasıyla %10, %5 ve %1 anlam düzeylerinde durağanlıkları ifade etmektedir. FKPSS
testinde, optimal gecikme uzunlukları t-istatistiğine göre elde edilmekte ve kritik tablo değerleri Becker vd., (2006)
çalışmasından alınmaktadır.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1785
Tablo 6. FADF Birim Kök Testi Sonuçları
Sabitli model
Kritik değerler
Değişkenler
Frekans
FADF
1%
5%
10%

2.000
3.195
-4.69
-4.05
-3.71

2.000
2.250
-4.69
-4.05
-3.71
Sabitli ve trendli model
Kritik değerler
Değişkenler
Frekans
FADF
1%
5%
10%

3.000
-2.306
-3.77
-3.27
-2.91

1.000
-2.209
-4.42
-3.81
-3.49
Not: *,**,*** notasyonları sırasıyla %10, %5 ve %1 anlam düzeylerinde durağanlıkları ifade etmektedir. FADF
testi için kritik tablo değerleri Enders ve Lee (2012) çalışmasından alınmaktadır.
Tablo 7. FGLS Birim Kök Testi Sonuçları
Sabitli model
Kritik değerler
Değişkenler
Frekans
FGLS
1%
5%
10%

5.000
1.736***
0.667
0.415
0.315

3.000
1.964
-3.131
-2.359
-2.005
Sabitli ve trendli model Kritik değerler
Değişkenler
Frekans
FGLS
1%
5%
10%

1.000
-2.721
-4.771
-4.175
-3.879

1.000
-3.270
-4.771
-4.175
-3.879
Not: *,**,*** notasyonları sırasıyla %10, %5 ve %1 anlam düzeylerinde durağanlıkları ifade etmektedir. FGLS
testi için kritik tablo değerleri Rodrigues ve Taylor (2012) çalışmasından alınmaktadır.
Araştırmada oluşturulan tahmin modeline yönelik uzun dönemde değişkenler arasındaki
eşbütünleşik ilişkiyi gösteren ve Yılancı, Bozoklu ve Gorus (2020) tarafından geliştirilen
Fourier Bootstrap ARDL yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemi diğer yöntemlerden ayıran ve
avantajlı kılan dört temel özellik vardır. İlki, değişkenlere ait serilerin aynı derecede durağan
olma şartı bu yöntemde aranmamaktadır. Yani bağımlı değişkenin I(1) olması durumunda
bağımsız değişkenler hem I(0) hem de I(1) olabilir. İkincisi, ARDL eşbütünleşme testinin
geleneksel testlere kıyasla daha güçlü ve tutarlı istatistiksel sonuçlar vermesinden dolayı tercih
edilmesinin ana nedeni, bu testin hata düzeltme modeline dayanması yatmaktadır. Üçüncüsü,
bu testin içsel yapısal kırılmalara da izin vermesidir. Dördüncüsü ise, diğer eşbütünleşme
testlerinde aranılan büyük gözlem ya da örneklemin varlığı şartı FARDL yönteminde daha
küçük örneklemle de güvenilir sonuçlar vermesi ile aranılmamaktadır (Yılancı ve Pata, 2020).
Bundan dolayı Fourier birim kök testleri sonucunda seriler arasında eş bütünleşme ilişkisinin
tespiti için yukarıda bahsedilen avantajlardan dolayı Fourier ARDL testinin kullanımı uygun
görülmüştür. Fourier ARDL yönteminde, test istatistiği kritik değer ile karşılaştırılır ve sıfır
hipotezinin kabulü durumu, eşbütünleşmenin var olduğu sonucunu ifade etmektedir.
Dolayısıyla Tablo 8 sonuçları incelendiğinde FA, t ve FB değerleri seriler arasında uzun
dönemde eşbütünleşik ilişkinin varlığını kanıtlamaktadır.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1786
Tablo 8. Fourier ARDL Test Sonuçları
Test İstatistiği
90%
95%
99%
Optimal Frekans
Min AİC
FA
8.270823
6.457521
7.479582
9.392124
t
-4.064858
-3.467261
-3.763964
-4.125809
0.1
6.259792
FB
-0.584647
1.406787
1.768773
2.281931
Seriler arasında eşbütünleşme tespit edildikten sonra parametrelerin uzun dönem
katsayılarının tahmini değişkenler arası ilişkinin boyutunu ve yönünü göstermesi açısından
önem arz etmektedir. GDP ve HTI serilerinin oluşturduğu fonksiyonel modele dair parametre
katsayı tahmini için, En Küçük Kareler yöntemi olan Ordinary Least Squares (OLS) ve Tam
Modifiye Edilmiş En Küçük Kareler yöntemi olan Fully Modified Ordinary Least Squares
(FMOLS) uygulanmıştır.
Tablo 9 sonuçlarına göre HTI, sabit terim, SSIN ve CCOS parametre katsayıları her iki
yönteme göre anlamlı bulunmuştur. Buna göre OLS yöntemine göre HTI değişkeninde
meydana gelen 1 birimlik artış GDP değişkenini 0.03302 birim, FMOLS yöntemine göre ise
0.02808 birim artırmaktadır.
Tablo 9. Parametre Tahmin Sonuçları
OLS
FMOLS
Değişkenler
Katsayı
Olasılık
Katsayı
Olasılık
HTI
0.03302
0.01**
0.02808
0.05*
Sabit Terim
185.3975
0.00***
189.4570
0.00***
SSIN
-36.80461
0.03**
-38.61216
0.06*
CCOS
-185.3975
0.00***
-183.5934
0.00***
Not: ***, ** ve * değerleri sırasıyla %1, %5 ve %10 anlam seviyelerinde değişkenlerin istatistiksel olarak
anlamlı oldukları seviyeleri göstermektedir.
SONUÇ
Turizm ile sağlık sektörlerinin kesiştiği sağlık turizmi, bireylere hem hastalıklarına
yönelik tanı ve tedavi imkânı sunması hem de bu vesile ile seyahat etmelerini sağlaması ile
daha cazip hale gelmektedir. Fakat sağlık sektöründe meydana gelen teknolojik gelişmeler,
ülkeler arasındaki tanı, teşhis yöntemlerinin farklılığı, yine ülkelerde kullanılan makine ve
teçhizatın durumu, uzman personelin kaliteli hizmet sunması vb. sebepler hastaların tedavi
merkezi seçmesinde önemli rol oynamaktadır.
Günümüz ekonomileri hizmet sektöründe yaşanan gelişmeler nedeniyle turizm
gelirlerinin ülke ekonomilerine ciddi katkılar sunduklarını ve cari açık başta olmak üzere
ödemeler bilançosunda iyileştirici yönü olduğunu fark ettiklerinden dolayı bu alanlara birçok
yatırım ve harcama yaptığı görülmektedir. Özellikle turizm gelirlerinin alt kalemlerinden olan
sağlık turizmi, yüksek gelir potansiyeline sahip olmasıyla dikkat çekmektedir.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1787
Gelişme ve büyüme trendinde bir sektör olan sağlık turizminin ülke ekonomisine
katkısının ne düzeyde olduğunun amaçlayan çalışmada ekonometrik yöntemlerden Fourier
testleri kullanılarak analiz yapılmıştır. Fourier testlerinin tercih edilmesindeki en büyük amaç
yıllar içerisinde yumuşak geçişli durumlarda oluşabilen yapısal kırılmaları tespit etmekte
yeterince etkin sonuçlar vermesi gelmektedir. Bu bağlamda çalışmada kullanılan üç Fourier
birim kök test sonuçlarına göre değişkenlerin düzey değerinde birim kök taşıdığı görülmektedir.
Seriler arasında uzun dönemde eşbütünleşik ilişkinin varlığını gösteren FARDL sınır testi
sonuçlarına göre eşbütünleşmenin varlığını kanıtlar bulgular elde edilmiştir. Son olarak
değişkenler arası ilişkinin boyutunu ve yönünü göstermesi açısından önem arz eden ve
parametrelerin uzun dönem katsayılarının tahmini ifade eden OLS ve FMOLS katsayı
tahminleri de istatistiksel olarak anlamlı çıkmış ve sağlık turizmi gelirlerinin ekonomik büyüme
üzerindeki etkisinin pozitif yönlü olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, literatürde yer alan
Sarantopoulos ve Demetris (2015), Tang (2015), Cheah ve Abdul-Rahim (2018), Kazakov ve
Oyner (2019), Şak (2021) ve Batbaylı (2022) çalışmalarını destekler kanıtlar sunmaktadır.
Ayrıca Şak (2021) Türkiye üzerine yaptığı çalışmada sağlık turizmi ve ekonomik büyüme
ilişkisini asimetrik nedensellik testi yardımıyla incelemiştir. Uzun dönemli ilişkisi Hatemi-J-
Irandoust (2012) saklı eşbütünleşme testi ile incelediği çalışmada değişkenler arasında uzun
dönemli eşbütünleşme ilişkisi bulmuştur. Değişkenler arasında nedensellik ilişkisine de ulaştığı
çalışmada dönemsel olarak bu etkinin farklılık gösterdiğini vurgulamıştır. Bunun sebeplerinin
başında dünyada yaşanan ekonomik, sosyal ve kültürel olaylar gösterilebilir. 2019 yılında
ortaya çıkan COVID-19 salgını, 2022 yılında başlayan Ukrayna-Rusya savaşı ve ülkelerde
yaşanan ekonomik krizler gibi faktörler sağlık turizmini etkileyen faktörlerin başında
gelmektedir. Veriler ışığında incelendiğinde savaş ve salgın dönemlerinde sağlık turizminde
azalma olduğu görülmektedir.
Elde edilen bulgular ışığında sağlık turizmi alanındaki gelişmeleri dikkate alan ve bu
alana yatırım yaparak cazip hale getiren ülkelerin gelecekte ülke refahını arttırıcı unsurlar
arasında sağlık turizm gelirlerinden önemli pay alacakları tahmin edilmektedir. Küresel sağlık
turizmi pazar büyüklüğü 2020 yılında 11.56 milyar dolar, 2021 yılında 13.98 milyar dolar iken
bu tutarın 2028 yılında 53.51 milyar dolar olması beklenmektedir. Türkiye’nin 2015 yılındaki
sağlık turizm geliri 638 bin dolar iken 2021 yılında 1.7 milyar, 2022 yılında 2 milyar doları
aştığı görülmektedir. Dünya pazarı açısından bu kadar büyük bir potansiyele sahip olan alan
sektörde Türkiye’nin potansiyelinin daha etkin bir şekilde kullanılabilmesinin başında

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1788
bürokratik engellerin ortadan kaldırılması ve bu alanda çalışan personellerin uygun koşullarda
istihdam edilmesi gelmektedir.
Türkiye’nin sağlık turizm potansiyelinin yüksek olmasının yanında karşılaşılabilecek
olası sorunlar da mevcuttur. Uluslararası arenada sağlık turizmi konusunda rakip sayısının fazla
olması, ülkede yaşanan olumsuzluklar, komşu ülkelerdeki siyasi istikrarsızlıkların ülkeye
yansıması (Barca, Akdeve ve Balay, 2013) ve kontrolsüz fiyatlandırmayla ülke vatandaşlarının
sağlık hizmetlerinden yeteri kadar faydalanamaması (Tontuş, 2017b) bu sorunlardan
bazılarıdır.
Türkiye, dünya sağlık turizm pazarında kendine önemli bir yer edinebilmek adına hedef
pazarların belirlenmesi, kısa ve uzun hedeflerin belirlenmesi, uluslararası tanıtımlara gereken
önemin verilmesi, kurumlar arası koordinasyonların sağlanması, bu sektöre uygun teknolojik
altyapı ve bunu kullanabilecek yetişmiş eleman ihtiyacının hızlı bir şekilde karşılanması,
diaspora etkisinin kullanılması, dışarıdan gelecek hastaların beklentilerinin göz önünde
bulundurulması atılacak bazı adımlardır. Bunların tamamı uygulanırken yurtdışı bağlantılarının
kurulması, sağlık turizmi alanındaki aracı kuruluşların desteklenmesi ki bu aracı kurumlar hasta
ile ilk görüşmeyi gerçekleştirdikleri için burada iyi düzeyde yabancı dil bilgisine sahip konuya
hakim personellerin çalıştırılması gereklidir. Ayrıca sağlık turizminde personel açığı olan
alanlara yönelik ön lisans ve lisans bölümlerinin arttırılması özellikle sağlıksız beslenmenin
artması ve yaşlanan dünya nüfusu göz önünde bulundurulduğunda gerontoloji, fizyoterapi, yaşlı
bakımı ve diyetisyenlik bölümlerinin sayılarının arttırılması uygun olacaktır.
Yukarıda sayılan başlıklar uygulamaya konulduğunda Türkiye’nin sağlık turizmi
konusunda lider ülkelerden biri olup ekonomik anlamda pazardan gereken payı alması
mümkündür. Konu hakkında literatürde daha önceki çalışmalara benzer sonuçlara
ulaşılmasından yola çıkarak akademik anlamda çalışmaların güncel verilerle tekrarlanması
daha belirgin politikaları uygulamak adına önemli olacaktır. Bu çalışmalar yapılırken, ülkelerin
farklı bölgeleri üzerine çalışmalar yapılması, ülke içerisindeki ve dışarıdan gelen turistlerin
sağlık hizmeti kalitesini arttırmaya yönelik görüşleri dikkate alınabilir. Aynı zamanda sağlık
turizminde çalışan personellerin sayısı, eğitim durumu ve demografik özelliklerinin hizmet
kalitesi açısından değerlendirilmesi de ele alınabilir.
KAYNAKLAR
Barca, M., Akdeve, E. ve İ. G. Balay, (2013), Türkiye sağlık turizm sektörünün analizi ve strateji önerileri. İşletme
Araştırmaları Dergisi, 5(3), 64-92.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1789
Batbaylı, Ş. (2022). Türkiye’nin uluslararası sağlık turizmindeki rekabet gücünün ekonomik büyümeye etkisi:
Ampirik bir analiz. International Journal of Social Inquiry, 15(2), 365-382.
https://doi.org/10.37093/ijsi.983504
Becker, R., Enders, W. ve Lee, J. (2006). A stationarity test in the presence of an unknown number of smooth
breaks. Journal of Time Series Analysis, 27(3), 381-409. https://doi.org/10.1111/j.1467-9892.2006.00478.x
Beladi H., Chao C.-C., Ee M. S. ve Hollas D. (2015). “Medical tourism and health worker migration in developing
countries.” Economic Modelling 46, 391–396. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2014.12.045
Beladi, H., Chao, C. C., Ee, M. S. ve Hollas, D. (2019). Does medical tourism promote economic growth? A cross-
country analysis. Journal of Travel Research, 58(1), 121-135. https://doi.org/10.1177/0047287517735909
Büyüközkan, G., Mukul, E. ve Kongar, E. (2021). Health tourism strategy selection via SWOT analysis and
integrated hesitant fuzzy linguistic AHP-MABAC approach. Socio-Economic Planning Sciences, 74,
100929. https://doi.org/10.1016/j.seps.2020.100929
Carrera, P. M. ve Bridges, J. F. (2006). Globalization and healthcare: understanding health and medical
tourism. Expert Review of Pharmacoeconomics & Outcomes Research, 6(4), 447-454.
https://doi.org/10.1586/14737167.6.4.447
Cheah, C. F. ve Abdul-Rahim, A. S. (2018). Relationship between health care and tourism sectors to economic
growth: the case of Malaysia, Singapore and Thailand. Pertanika J Soc Sci Hum, 26(2), 1203-1214.
Connell, J. (2011), Medical tourism, Cambridge: CABI Publishing.
Çelik, S., Ünlü, A. ve Künç, S. (2022). Teknolojik gelişme ve ekonomik büyüme ilişkisinin incelenmesi: Türkiye
üzerine ampirik bir uygulama. İktisadi Büyüme Üzerine Yazılar, Editör; Şerife Merve Koşaroğlu, Orion
Akademi, Ankara.
De Arellano, A. B. R. (2007). Patients without borders: the emergence of medical tourism. International Journal
of Health Services, 37(1), 193-198. https://doi.org/10.2190/4857-468G-2325-47UU
De Arellano, A. B. R. (2011). Medical tourism in the Caribbean. Signs: Journal of women in culture and
society, 36(2), 289-297. https://doi.org/10.1086/655908
Elshennawy, A., ve Siddig, K. (2023). Terrorism and inbound tourism in Egypt: Economy-wide and distributional
impacts. Review of Development Economics, 1– 24. https://doi.org/10.1111/rode.12985
Enders, W. ve Lee, J. (2012). “The flexible Fourier form and Dickey-Fuller type unit root tests.” Economics
Letters 117 (1), 196–199. https://doi.org/10.1016/j.econlet.2012.04.081
Girgin, E. (2019). Turizm gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği (Yüksek Lisans Tezi). Aydın
Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
Grand View Research, “Medical tourism market size, share & trends analysis report by treatment type, by service
provider, by country, and segment forecasts, 2022–2030” (Erişim tarihi: 01.03.2023,
https://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/medical-tourism-market)
Hatemi-J, A. (2012). Asymmetric causality tests with an application. Empirical Economics, 43 (1), 447-456.
Hemmati, F., Dabbaghi, F. ve Mahmoudi, G. (2018). Investigating the impact of information technology on the
status of health tourism in Mashhad, Iran. Revista Publicando, 5(15 (1)), 54-65.
Heung, V. C., Kucukusta, D. ve Song, H. (2011). Medical tourism development in Hong Kong: An assessment of
the barriers. Tourism Management, 32(5), 995-1005. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2010.08.012
Horowitz, M. D., Rosensweig, J. A. ve Jones, C. A. (2007). Medical tourism: Globalization of the healthcare
marketplace. Medscape General Medicine, 9(4), 33. PMID: 18311383; PMCID: PMC2234298.

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1790
Karakoç, S. (2017). Küresel dünyada sağlık turizminin önemi ve Türkiye’nin durumu. Yüksek Lisans Tezi, Nuh
Naci Yazgan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Kazakov, S. ve Oyner, O. (2021). Wellness tourism: A perspective article. Tourism Review, 76(1), 58-63.
https://doi.org/10.1108/TR-05-2019-0154
Klijs, J., Ormond, M., Mainil, T., Peerlings, J. ve Heijman, W. (2016). A state‐level analysis of the economic
impacts of medical tourism in Malaysia. Asian‐Pacific Economic Literature, 30(1), 3-29.
https://doi.org/10.1111/apel.12132
Lautier, M. (2008). Export of health services from developing countries: The case of Tunisia. Social Science &
Medicine, 67(1), 101-110. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2008.01.057
Lautier, M. (2014). International trade of health services: Global trends and local impact. Health Policy, 118(1),
105-113.https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2014.07.004.
Lee, C. G. (2010). Health care and tourism: Evidence from Singapore. Tourism Management, 31(4), 486-488.
https://doi.org/10.1016/j.tourman.2009.05.002
Lehman, M. ve Kurecic, P. (2016). The possibilites of health tourism development in the continental region of
Croatia. 15th International Scientific Conference on Economic and Social Development - Human
Resources Development. Varazdin 9-10 June 2016. 282-293.
Medical Tourism Statistics and Facts (2023). https://www.globalhealthcareaccreditation.com/medical-tourism-
statistics-and-facts?utm_campaign=404&utm_medium=Webpage&utm_source=MT_Website adresinden
18.07.2023 tarihinde erişildi.
Momeni, K., Janati, A., Imani, A. ve Khodayari-Zarnaq, R. (2018). Barriers to the development of medical tourism
in East Azerbaijan province, Iran: A qualitative study. Tourism Management, 69, 307-316.
https://doi.org/10.1016/j.tourman.2018.05.007
Musa, G., Thirumoorthi, T. ve Doshi, D. (2012), “Travel behaviour among inbound medical tourists in Kuala
Lumpur”, Current Issues In Tourism, 15 (6), 525-543. https://doi.org/10.1080/13683500.2011.626847
Naranong, A. ve Naranong, V. (2011). The effects of medical tourism: Thailand's experience. Bulletin of the World
Health Organization, 89, 336-344. 10.2471/BLT.09.072249
Perkumienė, D., Vienažindienė, M. ve Švagždienė, B. (2019). Cooperation perspectives in sustainable medical
tourism: The case of Lithuania. Sustainability, 11(13), 3584. https://doi.org/10.3390/su11133584
Pleșoıanu, D. ve Diaconescu, V. (2016). Amara, a spa with an extraordinary natural potential. Scientific Papers:
Management, Economic Engineering in Agriculture & Rural Development, 16(4). PRINT ISSN 2284-
7995, 257-260.
Qian F. ve Shang Y. (2022). The impact of regional economic growth and factor input on the convergence of
health tourism industry—based on the data of 31 provinces in China. Frontiers in Environmental Science.
10, 1-15. https://doi.org/10.3389/fenvs.2022.881337
Rodrigues, P. & Taylor, R. (2012). “The flexible Fourier form and local GLS de-trended unit root tests.” Oxford
Bulletin of Economics and Statistics 74 (5), 736–759. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.2011.00665.x
Sağlık Bakanlığı (2007). Health at a glance: Turkey, ministry of health, Refik Saydam hygiene center, School of
Public Health, Turkey: Ankara.
Sağlık Bakanlığı. (2021). Sağlık istatistikleri yıllığı 2021 haber bülteni. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü.
Sarantopoulos, I. ve Demetris, L. (2015). The contribution of medical tourism to the economic and regional
development in Greece. International Journal of Management and Applied Research, 2(2), 73-84.
https://doi.org/10.18646/2056.22.15-006

ISSN: 2147-7892, Cilt 11 Sayı 3 (2023) 1769-1791
doi: 10.33715/inonusaglik.1289575
Sağlık Turizmi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Fourier Yaklaşımı ile Ampirik Olarak İncelenmesi
Seyhun TUTGUN, Soner KÜNÇ
1791
Saturk. (2020). Sağlık Bakanlığı sağlık turizmi koordinasyon kurulu (SATURK) raporları.
https://saglikturizmi.saglik.gov.tr/TR,23587/saglik-turizmi-nedir.html) adresinden 02.01.2023 tarihinde
erişildi.
Smith, R., Álvarez, M. M. ve Chanda, R. (2011). Medical tourism: a review of the literature and analysis of a role
for bi-lateral trade. Health policy, 103(2-3), 276-282. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2011.06.009
Şak, N. (2021). Sağlık turizmi ve ekonomik büyümede asimetrik etkiler: Türkiye uygulaması, Uluslararası
Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 17 (3), 781-799. https://doi.org/10.17130/ijmeb.785591
Tang, C. F. (2015). Medical tourism and its implication on Malaysia’s economic growth. MPRA Paper 63365,
University Library of Munich, Germany. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/63365/ (2015)
Timmermans, K. (2004). Developing countries and trade in health services: which way is forward? Int J Health
Serv, 34, 453-66.
Tontuş, H. Ö. (2017a). Sağlık turizminin tarihçesi. SATURK Yayınları, Ankara.
https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/10943,01pdf.pdf) adresinden 10.01.2023 tarihinde erişildi.
Tontuş, H. Ö. (2017b). Türkiye’nin Sağlık Turizmindeki Önemi. SATURK Yayını.
https://totm.inonu.edu.tr/yukle/files/satuk/06.pdf adresinden 18.07.2023 tarihinde erişildi.
Turner, L. (2007). “First world health care at third world prices’: Globalization, bioethics and medical tourism”,
BioSocieties, 2, 303-325. https://doi.org/10.1017/S1745855207005765
Walton, J. K. (2009). Prospects in tourism history: Evolution, state of play and future developments. Tourism
Management, 30(6), 783-793. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2009.05.010
Yalçın, B. (2013). Antalya ili sağlık turizmi potansiyeli araştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Akdeniz
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Yılancı, V. ve Pata, U. K. (2020). Investigating the EKC hypothesis for China: The role of economic complexity
on ecological footprint. Environmental Science and Pollution Research, 27(26), 32683-32694.
https://doi.org/10.1007/s11356-020-09434-4
Yılancı, V., Bozoklu, S. ve Gorus, M. S. (2020). Are BRICS countries pollution havens? Evidence from a bootstrap
ARDL bounds testing approach with a Fourier function. Sustainable Cities and Society, 55, 102035, 1-12.
https://doi.org/10.1016/j.scs.2020.102035
Zhong, L., Deng, B., Morrison, A. M., Coca-Stefaniak, J. A. ve Yang, L. (2021). Medical, health and wellness
tourism research—A review of the literature (1970–2020) and research agenda. International Journal of
Environmental Research and Public Health, 18(20), 10875. https://doi.org/10.3390/ijerph182010875.