Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech na tle innych państw Europy Środkowej i Wschodniej po akcesji do Unii Europejskiej

Abstract

https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/161904/edition/123612#

Full text

DOI: 10.15611/2023.67.1.03
Rozdział 3
Kierunki polityki pomocy publicznej
Polski i Czech na tle innych państw
Europy Środkowej i Wschodniej
po akcesji do Unii Europejskiej
Adam A. Ambroziak
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
e-mail: Adam.A.Ambroziak@sgh.waw.pl
ORCID: 0000-0002-4618-8497
Cytuj jako: Ambroziak, A. A. (2023). Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech na tle
innych państw Europy Środkowej i Wschodniej po akcesji do Unii Europejskiej. W: B. Drelich-Skul-
ska, M. Sobocińska, A. Tomášková (red.), Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji
polsko-czeskich (s. 63-84). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
JEL Classification: F15, H20, H71, P51
Streszczenie: Zarówno Polska, jak i Czechy, przystępując do Unii Europejskiej, musiały dostoso-
wać swoją politykę pomocy publicznej do zasad jej udzielania w UE. Oba państwa do końca lat
osiemdziesiątych XX wieku były pod tymi samymi wpływami polityczno-gospodarczymi, jak rów-
nież przystąpiły do UE w tym samym terminie. Biorąc to pod uwagę oraz względnie ujednoliconą
legislację unijną dotyczącą pomocy publicznej, można by oczekiwać, że intensywność i struktura
tej pomocy powinny w obu krajach być podobne, a co najmniej zbieżne. Odnosi się to również do
pomocy kryzysowej udzielanej w trakcie pandemii COVID-19. Mimo że w obu państwach istotną
rolę w interwencji publicznej odgrywały środki z kolejnych wieloletnich perspektyw finansowych,
to jednak ich ukierunkowanie i natężenie było odmienne ze względu na uwarunkowania i potrze-
by krajowe. Dotyczyło to również okresu pandemii COVID-19. Celem opracowania jest uchwyce-
nie kierunków polityki pomocy publicznej Polski i Czech na tle innych państw Europy Środkowo-
-Wschodniej w latach 2005-2020. Przeanalizowano różnice i podobieństwa w skali i charakterze
interwencji publicznych oraz przeznaczeniu pomocy publicznej oferowanej w Polsce i w Czechach
na tle dwóch grup pozostałych państw członkowskich UE: tych, które przystąpiły do UE od 2004
roku (UE-13) oraz tzw. starej Unii (UE-14).
Słowa kluczowe: Polska, Czechy, pomoc publiczna, pomoc kryzysowa, COVID-19, regionalna
pomoc publiczna, pomoc na ochronę środowiska, pomoc na B+R+I.

64 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
3.1. Wprowadzenie
Pomoc publiczna dla przedsiębiorców jest jednym z instrumentów interwencji
państwa w wolnorynkowej gospodarce. Dyskusja na temat zasadności ingeren-
cji państwa w mechanizmy gospodarcze prowadzona była od zawsze, jednakże
szczególnie jej intensywność wzrastała w trakcie kolejnych kryzysów. Zarówno
Wielki Kryzys lat trzydziestych XX wieku, jak i ostatnie kryzysy lat 2008-2010
czy też kryzys związany z pandemią COVID-19, a obecnie z toczącą się wojną
w Ukrainie wzmogły działania protekcjonistyczne i interwencjonistyczne wielu
rządów na świecie, w tym państw członkowskich UE. W odniesieniu do państw
Unii jest to o tyle istotne, że budowa rynku wewnętrznego UE bez jakichkol-
wiek barier w przepływie towarów, usług, kapitału i osób ma sens tylko wtedy,
gdy nie stosuje się instrumentów, dzięki którym można sztucznie poprawiać
konkurencyjność krajowych podmiotów. Stąd też już w pierwotnym Traktacie
ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą z 1957 roku znalazły się
postanowienia zakazujące udzielania wszelkiej pomocy publicznej, która mo-
głaby zniekształcić konkurencję na jednolitym rynku europejskim.
Od wspomnianego zakazu wprowadzono jednak wiele wyłączeń obliga-
toryjnych oraz fakultatywnych, pozostawiając Komisji Europejskiej ostateczną
decyzję odnośnie do dopuszczalności stosowania pomocy publicznej. Wyłącze-
nia te są oparte na koncepcji istnienia tzw. zawodności rynku (market failure),
oznaczającej zawodność bardziej lub mniej wyidealizowanego systemu gospo-
darki rynkowej, i mają służyć do utrzymania pożądanych form działalności
(konsumpcji i/lub produkcji) lub zatrzymania form niepożądanych (konsump-
cji i/lub produkcji) (Grand, 1991). Przy wprowadzaniu ww. wyłączeń chodzi-
ło bowiem o to, aby przy możliwie ograniczonej negatywnej konsekwencji dla
wolnej konkurencji na rynku europejskim dać państwom członkowskim moż-
liwość ograniczania negatywnych skutków wygaszania określonych działalno-
ści gospodarczych, a w kolejnych latach również wspierania rozwoju nowych
branż albo realizowania ogólnoeuropejskich celów, zarówno horyzontalnych,
jak i regionalnych.
W konsekwencji zbudowano dość restrykcyjny system dopuszczalności
wybranych kategorii, form i wielkości pomocy publicznej, którym zawiaduje
Komisja Europejska w ramach swoich prerogatyw określonych w traktatach.
Rządy państw członkowskich są zobowiązane do notyfikowania tzw. progra-
mów pomocowych zgodnie z wytycznymi unijnymi w celu uzyskania akcepta-
cji Komisji albo też przygotowania ich zgodnie z rozporządzeniem wyłączają-
cym obowiązek zgłaszania (Komisja Europejska, 2014). Dotychczas pozwalało

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 65
to zapobiegać nadmiernemu interwencjonizmowi w państwach członkowskich
oraz ograniczać negatywne skutki takiej pomocy dla konkurencji. Jednocześnie
mechanizm ten stopniowo motywował rządy państw członkowskich do wspie-
rania projektów, na których realizacji zależało UE, pozostawiając im możliwość
albo skorzystania z wytyczonej wcześniej ścieżki interwencji (w ramach wy-
tycznych Komisji i ogólnego rozporządzenia o wyłączeniach blokowych), albo
przedstawiania własnych, indywidualnych koncepcji wspierania finansowego
przedsiębiorców. Warto w tym miejscu zauważyć, iż w okresach kryzysowych,
zarówno w latach 2008-2010 (Botta, 2016), jak i w trakcie pandemii COVID-19
i wojny w Ukrainie, Komisja była pod olbrzymią presją uelastycznienia zasad
udzielania pomocy publicznej, której częściowo uległa (Ambroziak, 2022a; Ioan-
nou i in., 2015; Wolff i Ladi, 2020).
Przy tak skonstruowanym systemie monitorowania pomocy publicznej
można by przypuszczać, że wielkość i struktura udzielanej pomocy publicznej,
z punktu widzenia jej form oraz celów, powinna być podobna w poszczegól-
nych państwach członkowskich. Dotychczasowe analizy, m.in. na przykładzie
Polski i Finlandii (Ambroziak, 2022b), wskazują jednak na istotny rozdźwięk
między państwami Europy Środkowej i Wschodniej, które przystąpiły do UE
w 2004 roku, a państwami „starej Unii”, choć należy zauważyć, że podział ten
w wielu aspektach nie jest jednoznaczny (Komisja Europejska, 2022; Liptáka
i in., 2015). W związku z tym do badania wybrano dwa sąsiadujące państwa:
Polskę i Czechy. Oba państwa były pod tymi samymi wpływami polityczno-
-gospodarczymi do końca lat osiemdziesiątych XX wieku, od początku lat dzie-
więćdziesiątych XX wieku prowadziły działania dostosowujące do przyszłego
członkostwa w UE (Dangerfield, 2004), a następnie stały się członkami UE tego
samego dnia, przyjmując tym samym obowiązek przestrzegania legislacji unij-
nej, w tym dotyczącej pomocy publicznej (Blauberger, 2009; Botta i Schwellnus,
2015). Równocześnie w podobnym tempie prowadziły działania restrukturyza-
cyjne swoich branż przemysłowych (Bruszt i Langbein, 2017). Jako że legislacja
unijna w obszarze pomocy publicznej jest względnie ujednolicona, można było-
by się spodziewać, że tak jak następowała względna europeizacja całej polityki
przemysłowej nowych członków UE (Vukov, 2020), tak i proces ten będzie do-
tyczył jednego z jej instrumentów: pomocy publicznej. W konsekwencji w przy-
padku Polski i Czech intensywność i struktura pomocy publicznej, w tym kry-
zysowej udzielanej w trakcie pandemii COVID-19, powinny być co najmniej
podobne. Założenie to wspiera również fakt, że zarówno Polska, jak i Czechy
korzystały równolegle ze środków kolejnych wieloletnich perspektyw finanso-
wych, co powinno jeszcze bardziej zwiększyć podobieństwo ich polityk pomocy
publicznej. Z drugiej strony, wyniki niektórych badań wskazują na różne podej-
ście administracyjne do prowadzenia polityki pomocy publicznej w państwach

66 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
Europy Środkowo-Wschodniej (Lindstrom, 2021), co w powiązaniu z odrębnie
prowadzonymi politykami gospodarczymi może odgrywać istotną rolę w poli-
tyce pomocowej każdego z badanych państw.
A zatem celem opracowania jest uchwycenie kierunków polityki pomocy
publicznej Polski i Czech na tle pozostałych państw członkowskich UE. W tym
celu przeanalizowano różnice i podobieństwa w znaczeniu interwencji publicz-
nych oraz przeznaczeniach pomocy publicznej oferowanej w Polsce i Czechach
w latach 20051-2020 na tle dwóch grup państw: tych, które przystąpiły od 2004
roku do UE (UE-13, zaś jeśli ze względów metodologicznych było to uzasad-
nione UE-11 bez Polski i Czech) oraz państw „starej Unii” bez Zjednoczonego
Królestwa (UE-14). Dla potrzeb realizacji celu badania wykorzystane zostały
standardowe oraz autorskie wskaźniki intensywności pomocy publicznej i po-
dobieństwa jej struktury.
Dane wykorzystane w opracowaniu pochodzą z corocznie aktualizowanej
bazy danych Komisji Europejskiej dotyczącej pomocy publicznej Scoreboard
oraz z Eurostatu. W pierwszej części opracowania przedstawiono znaczenie
pomocy publicznej udzielanej przez Polskę i Czechy dla ich gospodarek. Na-
stępnie, w związku z rozbudowanym systemem wyłączeń spod obowiązku
notyfikowania pomocy do Komisji Europejskiej, przedstawiono stopień wy-
korzystania dostępnych mechanizmów przez oba państwa. W trzeciej części
dyskusji poddano wyniki analizy porównawczej struktury pomocy publicznej
w obu państwach w świetle dokumentów programowych UE. Czwarta część
opracowania została poświęcona pomocy COVID-19 oferowanej przez Polskę
i Czechy. W podsumowaniu zawarto wnioski i rekomendacje.
3.2. Wielkość i dynamika pomocy publicznej
W latach 2005-2020 udzielono w Unii Europejskiej prawie 1 326 mld EUR pomo-
cy publicznej, z czego w Polsce i Czechach zaledwie odpowiednio 4,3% i 2,2%
ww. wartości. Był to jednak wysoki wynik, jeśli chodzi o państwa, które przy-
stąpiły do UE w 2004 roku, jako że łączny udział pozostałych państw z tej gru-
py (UE-11) wyniósł jedynie 6% ogólnej wartości pomocy w UE. Jednocześnie
aż 87,5% pomocy publicznej udzielonej w UE w tym okresie dotyczyło państw
1 W opracowaniu przyjęto 2005 rok jako rok bazowy, gdyż Polska i Czechy przystąpiły do UE
1 maja 2004 roku, a w konsekwencji statystyka dotycząca pomocy publicznej obejmuje również
miesiące sprzed akcesji, kiedy znaczna część finansowych interwencji publicznych została zrealizo-
wana w ramach wielu programów restrukturyzacyjnych jeszcze przed wejściem do UE.

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 67
UE-14. Wskazuje to jednoznacznie na znaczącą przewagę państw Europy Za-
chodniej nad państwami Europy Środkowej i Wschodniej w udzielaniu pomo-
cy publicznej w wartościach nominalnych (rys. 3.1). Tak relatywnie wysoka
pozycja Polski i Czech była efektem wyższej dynamiki wzrostu (rok do roku)
wartości udzielanej pomocy publicznej w stosunku do państw zarówno UE-11,
jak i UE-14. W przypadku Polski wartość pomocy udzielonej w 2020 roku wy-
nosiła ponad 445% wartości pomocy z 2005 roku, a dla Czech wartość ta była
jeszcze wyższa, osiągając prawie 666%, podczas gdy dla UE-11 było to 275%,
a dla UE-14 zaledwie 164% (rys. 3.2). Warto zauważyć pewną tendencję, która
potwierdza wcześniejsze obserwacje w odniesieniu do poszczególnych kate-
gorii pomocowych (Ambroziak i in., 2022). Mianowicie, zdecydowany wzrost
interwencji w postaci pomocy publicznej był zauważany w obu omawianych
państwach już w 2008 roku, a następnie w 2014 roku, kiedy zostały wykorzysta-
ne pierwsze środki z funduszy europejskich w ramach Wieloletnich Perspektyw
Finansowych 2007-2013 oraz 2014-2021. Zatem można stwierdzić, że polityka
pomocy publicznej w Polsce i w Czechach była w dużym stopniu uzależniona
od polityki spójności UE, którą te państwa zostały objęte (Botta i Schwellnus,
2015; Wishlade, 2008).
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
PL (4,3%) CZ (2,2%) UE-11 (6%) UE-14 (87,5%)
Rys. 3.1. Pomoc publiczna w Polsce i w Czechach na tle UE-11 i UE-14 w latach 2004-2020
(w mln EUR)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2022).
Jak już wspomniano, dynamika wzrostu wartości udzielonej pomocy w in-
nych państwach, które przystąpiły do Unii w 2004 roku, była znacznie niższa
od tej zanotowanej w Polsce i w Czechach, mimo że one również miały w ana-
lizowanym okresie dostęp do unijnych środków pomocowych. Jeszcze niższy
wzrost odnotowano w państwach UE-14, w przypadku których środki z bud-

68 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
0
100
200
300
400
500
600
700
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Polska Czechy UE-11 UE-14
Rys. 3.2. Dynamika pomocy publicznej w Polsce i Czechach na tle państw UE-11 i UE-14
w latach 2005-2020 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2022).
żetu unijnego na działanie interwencyjne były znacznie ograniczone. Wyraź-
ny wzrost można zauważyć dopiero począwszy od 2014 roku, kiedy Niemcy
znacznie zwiększyły interwencjonizm w swojej gospodarce.
3.3. Intensywność pomocy publicznej
W celu przedstawienia intensywności pomocy publicznej w krajach UE Komi-
sja oblicza wartość pomocy publicznej w relacji do PKB. W niniejszym opraco-
waniu zdecydowano się jednak zastosować wskaźnik względnej intensywności
pomocy państwa (Revealed State Aid Intensity – RSAI) oparty na dobrze znanym
wskaźniku ujawnionej przewagi komparatywnej (RCA) Balassy (Balassa i No-
land, 1989). RSAI oblicza się jako relację między udziałem pomocy publicznej
w PKB danego państwa członkowskiego a udziałem pomocy publicznej w PKB
całej Unii. RSAI obrazuje zatem intensywność pomocy publicznej w danym kra-
ju w stosunku do średniej intensywności pomocy publicznej w Unii Europej-
skiej. Aby zapewnić symetryczność wyników obliczeń wskaźnika, zastosowano
następującą formułę (zob. więcej Ambroziak, 2021b):
= 󰇧
/󰇡 
 󰇢1󰇨/󰇧
/󰇡 
 󰇢+ 1󰇨
, (1)
gdzie: xi – wartość pomocy publicznej w państwie i, vi – wartość PKB państwa i,
XEU – wartość całkowitej pomocy publicznej w UE, VEU – wartość PKB UE.

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 69
-0,3
-0,2
-0,1
0,0
0,1
0,2
0,3
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
PL CZ UE-11 średnia UE-14 średnia
Rys. 3.3. Indeks intensywności pomocy publicznej (RSAI) w Polsce i w Czechach na tle UE
w latach 2005-2020
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej – Baza Eurostat (Komisja
Europejska, 2022).
Jeśli wartość RSAI jest większa niż zero, to intensywność pomocy publicz-
nej w danym kraju w relacji do PKB jest wyższa niż dla średniej UE, nato-
miast wartość wskaźnika mniejsza niż zero oznacza, że intensywność pomo-
cy publicznej jest niższa niż na średnim poziomie w UE. W latach 2005-2020
zarówno w przypadku Polski, jak i Czech odnotowano relatywnie wysoką
amplitudę zmian współczynnika intensywności pomocy publicznej (RSAI).
W przypadku tych państw można zidentyfikować okresy znacznego wzrostu
i spadku, które były silnie skorelowane z napływem środków unijnych do obu
gospodarek w ramach wieloletnich perspektyw finansowych (rys. 3.3). W kon-
sekwencji w Polsce i w Czechach można zaobserwować dynamiczny wzrost
intensywności pomocy w latach 2008-2010 w wyniku uruchomienia podczas
kryzysu finansowego środków z wieloletniej perspektywy finansowej na lata
2007-2013, a także w latach 2016-2017, kiedy zaczęły być dystrybuowane środ-
ki z programu na lata 2014-2020. Po 2017 roku wielkość nominalna pomocy pu-
blicznej w Polsce malała, a co za tym idzie, stopień intensywności pomocy się
zmniejszał. Podobnie zachowywał się wskaźnik RSAI dla pozostałych państw,
które przystąpiły do UE po 2004 roku (UE-11). Wyjątkiem były Czechy, które
utrzymywały relatywnie wysoki poziom intensywności pomocy publicznej od
2011 roku. Odmienny trend obserwowano natomiast w państwach UE-14, któ-
re w badanym okresie stopniowo redukowały udział interwencji publicznej
w gospodarkę.

70 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
3.4. Pomocpublicznaobjętarozporządzeniem
owyłączeniachgrupowych
Na podstawie art. 108 TFUE państwa członkowskie UE zobowiązane są do no-
tyfikowania do Komisji Europejskiej każdego programu pomocowego, przy
czym aż do wydania pozytywnej decyzji muszą się one powstrzymać przed
udzieleniem pomocy publicznej. W celu zmniejszenia obciążeń administracyj-
nych po stronie rządów państw UE oraz Komisji Europejskiej wprowadzono
rozporządzenie wyłączające wiele precyzyjnie opisanych kategorii pomocy
państwa spod tego obowiązku, czyli GBER – General Block Exemption Regula-
tion (Komisja Europejska, 2008, 2014). Ze statystycznego punktu widzenia, im
wyższy udział pomocy publicznej objętej GBER w ogólnej wartości udzielonego
wsparcia finansowego, tym mniejsza jest autonomiczność działań władz pu-
blicznych danego państwa. Oznacza to bowiem, że krajowi autorzy programów
pomocowych starają się jedynie realizować najprostsze rozwiązania pomocowe
przewidziane w rozporządzeniu GBER, do których, na podstawie swojego do-
świadczenia, Komisja Europejska ma najmniej zastrzeżeń. Natomiast im niższy
odsetek pomocy udzielanej w danym państwie opartej jest na rozporządzeniu
GBER, tym bardziej można się spodziewać skomplikowanych, niestandardo-
wych i innowacyjnych z punktu widzenia koncepcji interwencji publicznej pro-
gramów pomocowych.
0
20
40
60
80
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
PL CZ UE-11 średnia UE-14 średnia
Rys. 3.4. Udział pomocy publicznej objętej wyłączeniem spod obowiązku notyfikowania
programów pomocowych do Komisji Europejskiej w latach 2008-2020 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2022).
Już w pierwszych latach obowiązywania rozporządzenia GBER z 2008 roku
udział pomocy udzielonej na jego podstawie osiągnął 36% ogólnej wartości

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 71
finansowego wsparcia publicznego w Polsce i rósł w kolejnych latach, osiągając
poziom ponad 70% po 2017 roku, kiedy zostały uruchomione środki z kolejnej
wieloletniej perspektywy finansowej. Natomiast Czechy odnotowały istotny
wzrost tego wskaźnika w trakcie realizacji perspektywy finansowej lat 2007-
-2013, a więc do 2015 roku (w którym zakończył się okres finansowania zgodnie
z zasadą n + 2), kiedy osiągnął on poziom 62,8%. Jednakże udzielanie pomocy
publicznej ze środków kolejnej perspektywy finansowej na lata 2014-2020 pod-
legało już innej, w dużej mierze autorskiej, koncepcji dystrybucji. Wówczas to
odsetek pomocy objętej rozporządzeniem GBER zmalał do 31,2%. Jeśli chodzi
o pozostałe państwa UE, to uśrednione wartości zarówno dla UE-14, jak i UE-11
wskazują na stopniowy i stały wzrost znaczenia pomocy objętej rozporządze-
niem GBER, jednakże zdecydowanie poniżej wartości dla Polski, a jednocześnie
znacznie powyżej wartości dla Czech w ostatnich latach. Oznacza to, że, co do
zasady, państwa członkowskie starają się korzystać ze zweryfikowanych już
wcześniej koncepcji poszczególnych kategorii pomocowych. O ile takiego spo-
sobu dystrybucji pomocy nie można oceniać negatywnie, o tyle ostateczna jego
ewaluacja zależy od powstałej w ten sposób struktury interwencji publicznej
w poszczególnych państwach członkowskich UE.
3.5. Struktura pomocy publicznej
Aby zobrazować strukturę celów pomocy publicznej Polski i Czech w stosun-
ku do innych państw członkowskich UE, zastosowano wskaźnik podobieństwa
(State Aid Similarity Index – SASI) (Ambroziak, 2021b). Wskaźnik ten opiera się
na indeksie Fingera i Kreinina (1979), którym mierzono zbieżność pomiędzy
strukturami eksportu. Formuła wskaźnika podobieństwa pomocy publicznej
przedstawia się następująco:

=
min [,
]
100
, (2)
gdzie:

– udział kategorii i w całkowitej pomocy publicznej w j państwie
członkowskim UE,


– udział kategorii i w całkowitej pomocy publicz-
nej w Unii Europejskiej.
Skala SASI mieści się w przedziale od 0%, wskazującego na brak podobień-
stwa struktury pomocy publicznej w podziale na cele, do 100%, co reprezentuje
strukturę pomocy publicznej identyczną ze średnią UE. W przypadku Polski
indeks SASI znacznie się wahał w czasie. Początkowo wzrósł on z poziomu
42,8% w 2004 do 68% w 2010 roku, aby ulec obniżeniu w 2013 roku do 40,6%,

72 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
a następnie utrzymywać się na poziomie ok. 56-58% w ostatnich latach objętych
badaniem (rys. 3.5). W tym przypadku ponownie jest zauważalny wpływ środ-
ków z kolejnych perspektyw finansowych, które dzięki programowaniu akcep-
towanemu przez Komisję Europejską nieco wymuszały zbliżanie się struktury
pomocy publicznej do średniej unijnej (i oczekiwań programów unijnych). Na
uwagę zasługuje również trajektoria zmian wartości wskaźnika podobieństwa
SASI pomocy publicznej oferowanej w Czechach. Po latach podobnej fluktu-
acji jak w przypadku Polski (choć z nieco niższymi wartościami) zdecydowa-
nie wzrósł on w okresie interwencji publicznych w ostatnich latach, osiągając
poziom ponad 86%. Warto zauważyć, że pozostałe państwa, które przystąpiły
do UE od 2004 roku, jak i UE-14 wykazywały zbliżanie swojej struktury pomo-
cy publicznej do średniej unijnej, jednak na zdecydowanie niższym poziomie
(do 63,2-67,1% w 2020 roku).
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
PL CZ UE-14 średniaUE-11 średnia
Rys. 3.5. Wskaźnik SASI w Polsce i w Czechach na tle innych państw UE w latach 2005-2020 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2022).
Wydaje się, że powyższe zależności wynikają w dużej mierze ze struktury
pomocy publicznej udzielonej w Polsce i w Czechach oraz badanych grupach
państw członkowskich. Dotyczy to przede wszystkim tych kategorii pomocy,
których udział w strukturze kategorii pomocy był największy: pomocy regional-
nej i dwóch kategorii wsparcia horyzontalnego, tj. wsparcia udzielanego na ba-
dania, rozwój i innowacje oraz ochronę środowiska i efektywność energetyczną.
W odniesieniu do pomocy regionalnej zainteresowanie tą kategorią pomocy
było szczególnie widoczne wśród państw UE-13 tuż po akcesji do Unii. Wyni-
kało to głównie z chęci poprawy atrakcyjności inwestycyjnej regionów najsła-
biej rozwiniętych, które wymagały nowych inwestycji, w tym przede wszyst-
kim bezpośrednich inwestycji zagranicznych (Hanousek i in., 2011; Šimelytė

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 73
i Liučvaitienė, 2012). W przypadku Polski odsetek pomocy regionalnej w ogól-
nej wartości pomocy publicznej wzrastał od 19,5% w 2005 do 40% w 2014 roku
(rys. 3.6). Jednak w kolejnych latach odnotowano jej spadek do poziomu 23-28%,
przy czym była to wciąż wartość znacznie przekraczająca analogiczną wartość
nie tylko dla państw UE-14, ale również dla pozostałych państw, które przy-
stąpiły do UE od 2004 roku. W Czechach ta kategoria pomocy przez wiele lat
również dominowała w strukturze finansowych interwencji publicznych tego
państwa, z wartością oscylującą pomiędzy 36,6 a 60,6% aż do 2016 roku, kiedy
pojawiły się środki z perspektywy finansowej 2014-2020, jak również gdy zaob-
serwowano istotne zmiany w polityce pomocy publicznej tego państwa. Wów-
czas nastąpił znaczny spadek udziału tej pomocy do poziomu 9-10%, a więc
poniżej średniej dla zarówno EU-11, jak i UE-14. Było to wzmocnione poprawą
jakości czynników wspierających współpracę regionalną Czech i jednego z naj-
ważniejszych inwestorów, tj. Niemiec (Schäffler i in., 2017).
0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
PL CZ UE-14 średniaUE-11 średnia
Rys. 3.6. Udział regionalnej pomocy inwestycyjnej w Polsce i w Czechach na tle UE
w latach 2005-2020 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2022).
Wspomniany spadek znaczenia pomocy regionalnej w badanych państwach
oraz grupach państw członkowskich UE był skorelowany ze wzrostem roli
alternatywnych kategorii środków pomocowych. W pierwszej kolejności do-
tyczyło to pomocy na badania, rozwój i innowacje, dla których wielokrotnie
zmieniane przepisy umożliwiały wsparcie poszukiwania i wdrażania nowych
technik i technologii w UE (Ambroziak i in., 2022). Podczas gdy udział tej kate-
gorii pomocy w Polsce był zdecydowanie jednym z najniższych w UE, pozosta-
jąc na poziomie 2-4% ogólnej wartości pomocy publicznej w latach 2004-2013,
to w innych państwach, w tym w UE-11, był on już znacznie wyższy i wynosił

74 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
ok. 5-10% (rys. 3.7). Nieco wyżej plasował się odsetek tej pomocy w państwach
UE-14 (11-20%), choć nie tak wysoko jak w Czechach, gdzie jego wartość oscylo-
wała pomiędzy 16 a 29%. To jednoznacznie wskazuje, że Czechy, podobnie jak
inne państwa UE-14, wybrały interwencje przewidziane ówcześnie obowiązują-
cą strategią lizbońską, a później strategią Europa 2020, a więc strategię wzmac-
niania gospodarki opartej na wiedzy (Máleka i in., 2014; Šimelytė i Liučvaitienė,
2012). Tymczasem należy zauważyć, że Polska przez wiele lat zwlekała z taką
ofertą pomocy. Dopiero wieloletnia perspektywa finansowa na lata 2014-2020
przyniosła ponadprzeciętny wzrost odsetka pomocy na B+R+I w Polsce, któ-
ry w 2020 roku osiągnął 27,6% ogólnej wartości pomocy publicznej. Warto jed-
nakże zauważyć, że w przypadku pozostałych omawianych państw wskaźnik
ten w analogicznym okresie albo zdecydowanie spadł (Czechy i UE-14), albo
powrócił do stanu z lat 2008-2010 (UE-11) i pozostawał na poziomie 10-15%.
Oznacza to zatem, że Polska zwiększyła znaczenie pomocy na B+R+I w ogólnej
strukturze finansowej interwencji publicznej, jednakże odbyło się to ze znacz-
nym, bo przeszło dziesięcioletnim, opóźnieniem.
0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
PL CZ UE-14 średniaUE-11 średnia
Rys. 3.7. Udział pomocy na badania, rozwój i innowacje w Polsce i w Czechach na tle UE
w latach 2005-2020 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2022).
Istotną kategorią pomocy publicznej, której udział zdecydowanie rósł
w strukturze kategorii pomocy publicznej finansowych interwencji publicz-
nych państw członkowskich UE w ostatnich latach, jest wsparcie na ochronę
środowiska i efektywność energetyczną. W przypadku tego celu przez wiele lat,
w tym w perspektywie 2007-2014, nie odnotowywano istotnych zmian w roli
udzielanej pomocy publicznej, choć zauważalny był stopniowy wzrost znacze-
nia tej kategorii pomocy. Dopiero w okresie 2015-2020, a więc w czasie, kiedy

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 75
dostępne były środki z wieloletniej perspektywy finansowej 2014-2021, wzrost
znaczenia pomocy na ochronę środowiska i efektywność energetyczną był wy-
raźnie zauważalny (rys. 3.8). Było to związane m.in. z rekompensatami wyni-
kającymi z systemu handlu emisjami (Ferrara i Giua, 2022), a w ostatnich latach
z nowymi projektami energetycznymi (Fernández-González i in., 2022), w tym
związanymi z energią nuklearną (Osička i Černoch, 2017). Potwierdza to przy-
kład Czech, w których udział tego rodzaju wsparcia osiągnął poziom prawie
70% ogólnej wartości pomocy publicznej, a więc znacznie powyżej wartości dla
pozostałych państw z bloków UE-11 (43,3%) i UE-14 (47,1%). Dowodem na to są
również inne badania wskazujące na istotne zaangażowanie środków publicz-
nych w wykorzystanie OZE w Czechach (Banja i in., 2019a, 2019b).
0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
PL CZ UE-14 średniaUE-11 średnia
Rys. 3.8. Udział pomocy na ochronę środowiska i efektywność energetyczną w Polsce
i w Czechach na tle UE w latach 2005-2020 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2022).
Polska odnotowała również wzrost udziału tej kategorii pomocy, jednakże,
po pierwsze, zaledwie do poziomu 25,8% ogólnej wartości pomocy publicznej
w 2019 roku, a po drugie, wzrost ten należy ocenić jako niestabilny (np. 19,6%
w latach 2017 i 2018), co częściowo może być wytłumaczone niewykorzysta-
niem potencjału istniejących środków pomocowych w przeszłości (Cansino
i in., 2010), jak również prowadzoną restrukturyzacją przemysłu wydobywcze-
go (Pactwa i in., 2020).

76 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
3.6. Pomoc na wsparcie przedsiębiorców
dotkniętych negatywnymi konsekwencjami
pandemii COVID-19
W związku z pandemią COVID-19 Komisja Europejska, na podstawie Tymcza-
sowych ram prawnych, dopuściła możliwość udzielania pomocy publicznej
przedsiębiorcom dotkniętym lockdownami (Komisja Europejska, 2020). Była
ona oferowana na odrębnych zasadach w stosunku do dotychczas istniejącej,
ze znacznie wyższymi kwotami pomocy dla wszystkich przedsiębiorców, bez
określenia realizacji celów regionalnych, horyzontalnych ani sektorowych (Am-
broziak, 2021a, 2022a; Suau-Sanchez i in., 2020; Wolff i Ladi, 2020). Trudno taką
pomoc klasyfikować jako jedną z kategorii standardowej pomocy publicznej
w UE dopuszczalnej w związku z występowaniem zawodności rynku. Jednak-
że jej analiza pomaga uchwycić podejście rządów państw członkowskich UE do
problemu interwencji na rynku w specyficznej sytuacji, tj. w trakcie kryzysu.
Jak już wspomniano, państwa członkowskie UE są zobowiązane do uzyska-
nia pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej przed udzieleniem danego wspar-
cia w postaci pomocy publicznej. Należy zatem odróżnić wartości budżetów
programów pomocowych (zabudżetowaną pomoc publiczną) od pomocy rze-
czywiście udzielonej. Co istotne z metodologicznego punktu widzenia, progra-
my pomocowe, które uzyskały zgodę Komisji w 2020 roku, były podstawą do
udzielania wsparcia w trakcie obowiązywania Tymczasowych ram prawnych
związanych z pandemią COVID-19, a więc do połowy 2022 roku. Tymczasem
dostępne dane dotyczące udzielonej pomocy obejmują okres 2020-2021, a więc
w zasadzie prawie wszystkie środki pomocowe wykorzystane w trakcie kry-
zysu związanego z pandemią COVID-19. Gros programów bowiem zostało
uruchomionych w 2020 roku, w ostatnich zaś miesiącach obowiązywania reguł
pomocy związanej z COVID-19 pojawiły się nowe wyzwania i nowe przepisy
odnośnie do pomocy w związku z wojną w Ukrainie.
Ogólna wartość budżetów programów pomocowych notyfikowanych do
Komisji Europejskiej w związku z pandemią COVID-19 została oszacowana na
prawie 3,2 bln EUR (Ambroziak, 2022b; Cannas i in., 2022a, 2022b). Państwa
UE-14 zgłosiły pomoc na ponad 872 mld EUR, co stanowiło 94,6% całej kwoty
zabudżetowanej pomocy COVID-19, podczas gdy zaledwie 5,4% zostało zgło-
szonych przez państwa, które przystąpiły do UE w 2004 roku. Wśród nich Pol-
ska i Czechy były państwami, które zgłosiły odpowiednio 2,2% (70,7 mld EUR)
oraz 1,1% (33,7 mld EUR) całej kwoty pomocy COVID-19 notyfikowanej do
Komisji Europejskiej (rys. 3.9), a zatem ich budżety były dużo mniejsze w warto-
ściach nominalnych w porównaniu ze środkami zaakceptowanymi dla Niemiec
(50,7% całego budżetu pomocy COVID-19 w UE), Włoch (16,3%) czy Francji

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 77
(14,6%). O wysokim potencjalnym zaangażowaniu pomocy COVID-19 świad-
czy również relacja budżetów programów pomocowych do zsumowanego PKB
w latach 2020 i 2021. W tym przypadku relacja budżetów pomocy w związku
z pandemią COVID-19 do PKB w Polsce wyniosła 6,4%, a w Czechach 7,4%,
co oznaczało dość wysokie wartości w porównaniu ze średnią dla UE-13 na po-
ziomie 4,7% i UE-14 na poziomie 6,4%. Warto jednak zauważyć, że wyższą po-
tencjalną pomoc zgłosiła spośród państw UE-13 Słowenia, w przypadku której
budżet pomocowy stanowił 8,3% PKB. Zdecydowanie wyższe wartości osiągnę-
ły także budżety takich państw, jak Niemcy (23,2% zsumowanego PKB w latach
2020-2021), Włochy (15%) oraz Francja (9,7%).
2,2
1,1
2,7
0,9
6,4
7,4
2,3 1,9
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
Polska Czechy
94,6
5,4
92,8
7,2
6,4
4,7
0,0 0,0 0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
UE-14 UE-13
Udział w zabudżetowanej pomocy COVID-19 w UE-27 (%) (oś lewa)
Udział w udzielonej pomocy publicznej COVID-19 w UE-27 (%) (oś lewa)
Relacja zabudżetowanej pomocy COVID-19 w stosunku do PKB (%) (oś prawa)
Relacja udzielonej pomocy COVID-19 do PKB (%) (oś prawa)
Rys. 3.9. Udział zabudżetowanej i udzielonej pomocy w ogólnej pomocy COVID-19
oraz w stosunku do PKB w latach 2020-2021
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Cannas i in., 2022a, 2022b).
Jeśli chodzi o rzeczywistą już interwencję finansową w związku z COVID-19
w okresie 2020-2021, to państwa UE udzieliły pomocy o łącznej wartości opie-
wającej na niemal 940 mld EUR, co stanowiło 3,4% skumulowanego PKB całej
Unii. Oznaczało to średnią realizację zamierzeń pomocowych na poziomie za-
ledwie 29,7%. Znacznie wyższą średnią realizację budżetów pomocy COVID-19
zaakceptowanych przez Komisję Europejską w latach 2020-2022 odnotowały
państwa UE-13 (39,4%), w tym Polska z wynikiem 35,6%. Analogiczna wartość
w przypadku Czech była znacznie niższa i wyniosła 25,7%, natomiast średnia
dla państw UE-14 była równa 29,1%.

78 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
O ostatecznym wpływie środków pomocowych na gospodarkę zarówno
unijną, jak i krajową mogą świadczyć, po pierwsze, udział w ogólnej pomo-
cy środków przeznaczonych na pomoc w odniesieniu do pandemii COVID-19,
a po wtóre, relacja udzielonej pomocy publicznej do PKB. W przypadku Polski
pomoc o wartości 25,1 mld EUR udzielona w latach 2020-2021 stanowiła zaled-
wie 2,7% ogólnej pomocy związanej z pandemią COVID-19 w całej UE, ale już
37,3% pomocy udzielonej łącznie w państwach UE-13. Natomiast Czechy zde-
cydowały się na udzielenie pomocy na zwalczanie negatywnych konsekwen-
cji pandemii COVID-19 na poziomie 8,6 mld EUR, co stanowiło zaledwie 0,9%
ogólnej wartości wsparcia w związku z pandemią w całej UE i 12,8% w UE-13.
Skala interwencji obu omawianych państw w relacji do pomocy udzielonej
w całej UE nie była imponująca, jednakże na poziomie krajowym były to środki
znaczące. Udział pomocy COVID-19 w Polsce w wartości PKB w latach 2020-
-2021 oszacowano na 2,3%, podczas gdy w przypadku Czech na 1,9%. Były to
wartości zbieżne z referencyjnymi grupami państw: dla Polski – grupa państw
UE-14 (2,4%), dla Czech zaś – państwa UE-13.
70,7
33,7
25,1
8,6
35,6
25,7
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
Polska Czechy
2995,6
170,8
872,5
67,3
29,1
39,4
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
45,0
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
UE-14 UE-13
Wartość zabudżetowanej pomocy COVID-19 (mld EUR) (oś lewa)
Wartość udzielonej pomocy COVID-19 (mld EUR) (oś lewa)
Stopień wykorzystania zabudżetowanej pomocy COVID-19 (%) (oś prawa)
Rys. 3.10. Budżety i płatności pomocy publicznej COVID-19 w Polsce i w Czechach na tle UE
w latach 2020-2021
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Cannas i in., 2022a, 2022b).
W celu uchwycenia zaangażowania pomocy publicznej COVID-19 w latach
2020 i 2021 w związku z poniesionymi przez te państwa szkodami, odniesiono
wartość udzielonego wsparcia do skumulowanego wskaźnika utraty realnego

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 79
UE-11
UE-14
PL
CZ
1,8
1,9
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,5
-5,0 -4,5 -4,0 -3,5 -3,0 -2,5 -2,0 -1,5 -1,0 -0,5 0,0
Pomoc publiczna COVID-19
jako odsetek PKB
Różnica między faktycznym PKB a trendem PKB w procentach trendu PKB
Rys. 3.11. Relacja między udzieloną intensywnością udzielonej pomocy COVID-19 a stratami PKB
w latach 2020-2021
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej (Cannas i in., 2022a, 2022b).
PKB (Cannas i in., 2022b). Wskaźnik ten obrazuje różnicę pomiędzy faktycz-
nym PKB a trendem PKB (w procentach trendu PKB). Analiza danych pozwoliła
ujawnić, że tak oszacowana szkoda na poziomie PKB zarówno Czech, jak i obu
referencyjnych grup państw, tj. UE-11 i UE-14, była znacznie mniejsza w stosun-
ku do udzielonej pomocy w związku z COVID-19, niż miało to miejsce w przy-
padku Polski (rys. 3.11). Może to wynikać zarówno z wielkości i intensywności
udzielonej pomocy, jak i, co się wydaje istotniejsze, konkretnych branż dotknię-
tych decyzjami o lockdownach (Janzen i Radulescu, 2022).
3.7. Podsumowanie
Wielkość udzielonej pomocy publicznej przez Polskę i Czechy w latach 2005-
-2020 nie była szczególnie duża na tle łącznej pomocy publicznej udzielonej
w UE, jednakże stanowiła połowę środków publicznych zagospodarowanych
w państwach, które przystąpiły do UE od 2004 roku. Oba państwa odnotowały
istotne wzrosty intensywności pomocy publicznej na początku kolejnych per-
spektyw finansowych, co wskazuje na bezpośrednie powiązanie ich interwencji
publicznych z polityką spójności UE i funduszami unijnymi. Nie jest to jednak
domena wszystkich państw UE-13, gdyż pozostałe z nich odnotowały zdecydo-
wanie mniejsze wzrosty intensywności pomocy.
Warto w tym miejscu wskazać, że intensywność pomocy w Polsce i innych
państwach UE stopniowo spadała od 2017 roku, natomiast jedynie w Czechach
utrzymywała się w całym okresie analizy na stabilnym poziomie. Przy zacho-

80 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
waniu wzrostowego PKB Czech i stopniowym zmniejszaniu się puli dostęp-
nych środków unijnych trend ten świadczy o stopniowym zwiększaniu wy-
korzystywania źródeł krajowych w pomocy publicznej. Jednocześnie Czechy,
w przeciwieństwie do Polski i innych państw UE-14 i UE-13, zdecydowały się
na notyfikację autorskich programów pomocowych nieobjętych rozporządze-
niem GBER. Nie oznacza to odejścia od realizacji celów unijnych, lecz świadczy
o budowaniu i prowadzeniu własnej polityki pomocowej. Polityka ta w przy-
padku Czech opiera się, co prawda, na środkach unijnych, ale ukierunkowana
jest na wspieranie działań z uwzględnieniem szczególnych potrzeb gospodarki
narodowej. Szczególnie w ostatnich latach, dla których przeprowadzono bada-
nie, polityka pomocy publicznej w Czechach zdecydowanie zbliżała się do śred-
niej unijnej pod względem struktury celów oferowanego wsparcia finansowego.
Natomiast Polska odnotowała swego rodzaju stagnację w doganianiu struktury
kategorii pomocy publicznej dla UE-27.
Analiza najważniejszych kategorii pomocy publicznej pozwala stwierdzić,
że przez wiele lat członkostwa w UE zarówno dla Polski, jak i dla Czech regio-
nalna pomoc publiczna była jednym z istotniejszych instrumentów interwen-
cji finansowych (ze względu na konieczność poprawy atrakcyjności inwesty-
cyjnej regionów). Warto jednak odnotować, że okres perspektywy finansowej
2007-2013 skłonił Czechy do istotnej zmiany kierunków interwencjonizmu na
rzecz badań, rozwoju i innowacji, aby w kolejnej, tj. w latach 2014-2020, pod-
porządkować udzielaną pomoc realizacji bieżących celów klimatycznych UE.
Natomiast należy zauważyć, że Polska podąża za Czechami i innymi państwa-
mi UE-14 z kilkuletnim opóźnieniem, zwiększając na razie udział pomocy na
B+R+I w perspektywie 2014-2020.
Jeśli chodzi o pomoc związaną z kryzysem pandemii COVID-19, to w tym
wypadku również budżety programów pomocowych Polski i Czech były naj-
większe w porównaniu z innymi państwami, które przystąpiły do UE w 2004
roku i później, przy czym zdecydowanie niższe w porównaniu do największych
państw UE. Odnosiło się to zarówno do wartości nominalnych, ale także, co jest
szczególnie ważne, do ich relacji do PKB poszczególnych państw. Wskazuje to
na bardzo istotne zaplecze w finansach publicznych państw UE-14 w porów-
naniu z budżetami Polski i Czech oraz pozostałych państw UE-13. Ostatecznie,
mimo że Polska i Czechy wykorzystały odpowiednio ponad jedną trzecią i oko-
ło jedną czwartą dostępnego budżetu w wartościach nominalnych, to udział
wykorzystanych przez nie budżetów w ogólnej pomocy był relatywnie niski.
Inaczej przedstawia się sytuacja w relacji do krajowego PKB i jego zmiany.
W tym przypadku można uznać, że pomoc zaoferowana przez Polskę była rela-
tywnie przewartościowana (zawyżona) w porównaniu do Czech i średniej dla
UE-13 i UE-14.

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 81
Podsumowując, można stwierdzić, że zarówno struktura, jak i intensyw-
ność pomocy publicznej Czech jest zdecydowanie bliżej średniej unijnej niż
w przypadku Polski. Czechy od kilku lat wykazują bowiem znacznie większą
samodzielność w przygotowywaniu programów pomocowych, które w pełni
realizują główne cele UE. Potwierdza to również interwencja w okresie kryzysu
wywołanego pandemią COVID-19. Polska znacznie wolniej zbliża się do unij-
nej struktury pomocy publicznej, co opóźnia realizację zobowiązań związanych
ze zmianami klimatycznymi. Dodatkowo w ostatnich latach interwencja pu-
bliczna jest znacznie bardziej obecna na rynku, szczególnie w trakcie kryzysu
COVID-19, co przekłada się na zwiększone wsparcie dla poszczególnych branż,
często nieproporcjonalne w zestawieniu z ich realnymi problemami.
W celu identyfikacji przyczyn ujawnionych różnic warto przeanalizować
poszczególne programy pomocowe zarówno Polski, jak i Czech z punktu wi-
dzenia głównych beneficjentów, kategorii pomocy oraz zadysponowanych
i zrealizowanych budżetów. Badanie takie pozwoliłoby zweryfikować tezę
o znaczącym opóźnieniu lub braku adekwatności w interwencjonizmie Polski
w stosunku do działań w Czechach i w innych państwach członkowskich UE.
Bibliograa
Ambroziak, A. A. (2021a). Financial measures adopted in Poland in the light of COVID-19 state
aid EU framework. W: J. Menkes, M. Suska (red.), The economic and legal impact of Covid-19
(s. 91-110). Routledge.
Ambroziak, A. A. (2021b). Poland towards a new approach to state aid policy after accession to the
European Union. W: A.A. Ambroziak (red.), Poland in the European Union. Report 2021 (s. 37-56).
Warsaw: SGH Press House.
Ambroziak, A. A. (2022a). Forms of COVID-19 state aid by beneficiary size in Poland in 2020.
International Journal of Management and Economics, 58(1), 44-63. https://doi.org/10.2478/ijme-
2022-0003
Ambroziak A. A. (2022b). State aid trends in Poland and Finland – similarities and differences.
Studies in European Affairs, 26(4).
Ambroziak, A. A., Grzegorzewska, B. i Kopeć, A. (2022). Koncepcja udzielania pomocy publicznej
na badania i rozwój w Polsce po akcesji do UE. W: K. Czech, J. Kos-Łabędowicz (red.), Gospo-
darka światowa w XXI w. – niestabilność i adaptacja. Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach,
Katowice (w druku).
Balassa, B. i Noland, M. (1989). “Revealed” comparative advantage in Japan and the United States.
Journal of International Economic Integration, 4(2), 8-22.
Banja, M., Jégard, M., Motola, V. i Sikkema, R. (2019a). Support for biogas in the EU electricity
sector – A comparative analysis. Biomass and Bioenergy, 128. https://doi.org/10.1016/j.biombi-
oe.2019.105313
Banja, M., Sikkema, R., Jégard, M., Motola, V. i Dallemand, J.-F. (2019b). Biomass for energy in
the EU – The support framework. Energy Policy, 131, 215-228. https://doi.org/10.1016/j.en-
pol.2019.04.038

82 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
Blauberger, M. (2009). Compliance with rules of negative integration: European state aid con-
trol in the new member states. Journal of European Public Policy, 16(7), 1030-1046. https://doi.
org/10.1080/13501760903226799.
Botta, M. (2016). Competition policy: Safeguarding the Commission’s competences in State aid control.
Journal of European Integration, 38(3), 265-278. https://doi.org/10.1080/07036337.2016.1140156
Botta, M. i Schwellnus, G. (2015). Enforcing state aid rules in EU candidate countries: A qualitative
comparative analysis of the direct and indirect effects of conditionality. Journal of European
Public Policy, 22(3), 335-352. https://doi.org/10.1080/13501763.2014.964289
Bruszt, L. i Langbein, J. (2017). Varieties of dis-embedded liberalism. EU integration strategies in
the Eastern peripheries of Europe. Journal of European Public Policy, 24(2), 297-315. https://doi.
org/10.1080/13501763.2016.1264085
Cannas, G., Ferraro, S., Mathieu Collin, A. i Van De Casteele, K. (2022a). Looking back at the State
aid COVID Temporary Framework: The take-up of measures in the EU. Competition. State aid
brief, (3/2022).
Cannas, G., Ferraro, S., Mathieu Collin, A. i Van De Casteele, K. (2022b). The use of COVID-19 re-
lated State aid measures by EU Member States – First semester 2021 update. Competition. State
aid brief, (1/2022).
Cansino, J. M., Pablo-Romero, M., Román, R. i Yñiguez, R. (2010). Tax incentives to promote green
electricity: An overview of EU-27 countries. Energy Policy, 38(10), 6000-6008.
Dangerfield, M. (2004). CEFTA: Between the CMEA and the European Union. Journal of European
Integration, 26(3), 309-338. https://doi.org/10.1080/0703633042000261652
Ioannou, D., Leblond, P. i Niemann, A. (2015). European integration and the crisis: Practice and the-
ory. Journal of European Public Policy, 22(2), 155-176. https://doi.org/10.1080/13501763.2014.
994979
Fernández-González, R., Puime-Guillén, F. i Panait, M. (2022). Multilevel governance, PV solar
energy, and entrepreneurship: The generation of green hydrogen as a fuel of renewable origin.
Utilities Policy, 79. https://doi.org/10.1016/j.jup.2022.101438
Ferrara, A. R. i Giua, L. (2022). Indirect cost compensation under the EU ETS: A firm-level analysis.
Energy Policy, 165. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2022.112989
Finger, J. M. i Kreinin, M. E. (1979). A measure of “export similarity” and its possible uses.
The Economic Journal, 89(356), 905-912.
Grand, J. (1991). The theory of government failure. British Journal of Political Science, 21(4), 423-442.
Hanousek, J., Kočenda, E. i Maurel, M. (2011). Direct and indirect effects of FDI in emerging Eu-
ropean markets: A survey and meta-analysis. Economic Systems, 35(3), 301-322. https://doi.
org/10.1016/j.ecosys.2010.11.006
Janzen, B. i Radulescu, D. (2022). Effects of COVID-19 related government response stringency
and support policies: Evidence from European firms. Economic Analysis and Policy, 76, 129-145.
https://doi.org/10.1016/j.eap.2022.07.013
Komisja Europejska. (2008). Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r.
uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87
i 88 Traktatu, Dz.Urz. UE L 214, 9.8.2008, 3-47.
Komisja Europejska. (2014). Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca
2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu
art. 107 i 108 Traktatu, Dz.Urz. UE L 187, 26.6.2014, 1-78.
Komisja Europejska. (2020). Komunikat Komisji Tymczasowe ramy środków pomocy państwa
w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19 2020/C 91 I/01,
C/2020/1863, Dz.Urz. C 91/I, 20.3.2020, z późn. zm., 1-9.
Komisja Europejska. (2022). State Aid Scoreboard 2021. Pobrane 13 stycznia 2023 z https://compe-
tition-policy.ec.europa.eu/state-aid/scoreboard_en

A.A. Ambroziak: Kierunki polityki pomocy publicznej Polski i Czech... 83
Lindstrom, N. (2021). Aiding the state: Administrative capacity and creative compliance with Euro-
pean state aid rules in new member states. Journal of European Public Policy, 28(11), 1789-1806.
https://doi.org/10.1080/13501763.2020.1791935.
Liptáka, F., Klasováb, S. i Ková, V. (2015). Special economic zone constitution according to cluster
analysis. Procedia Economics and Finance, 27, 186-193.
Máleka, J., Hudečková, V. i Matějkaa, M. (2014). System of evaluation of research institutions in the
Czech Republic. Procedia Computer Science, 33, 315-320.
Oberthür, S. i von Homeyer, I. (2022). From emissions trading to the European Green Deal:
The evolution of the climate policy mix and climate policy integration in the EU. Journal of
European Public Policy. https://doi.org/10.1080/13501763.2022.2120528.
Osička, J. i Černoch, F. (2017). Anatomy of a black sheep: The roots of the Czech Republic’s
pro-nuclear energy policy. Energy Research & Social Science, 27, 9-13. https://doi.org/10.1016/
j.erss.2017.02.006
Pactwa, K., Woźniak, J. i Dudek, M. (2020). Coal mining waste in Poland in reference to circular
economy principles. Fuel, 270. https://doi.org/10.1016/j.fuel.2020.117493
Schäffler, J., Hecht, V. i Moritz, M. (2017). Regional determinants of German FDI in the Czech
Republic: New evidence on the role of border regions. Regional Studies, 51(9), 1399-1411.
https://doi.org/10.1080/00343404.2016.1185516
Suau-Sanchez, P., Voltes-Dorta, A. i Cugueró-Escofet, N. (2020). An early assessment of the impact
of COVID-19 on air transport: Just another crisis or the end of aviation as we know it?, Journal
of Transport Geography, 86. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2020.102749
Šimelytė, A. i Liučvaitienė, A. (2012). Foreign direct investment policy – Friendly business envi-
ronment in R&D sectors: Baltic States versus Visegrad Countries. Journal of East-West Business,
18(1), 66-93. https://doi.org/10.1080/10669868.2012.663737
Vukov, V. (2020). More catholic than the pope? Europeanisation, industrial policy and transna-
tionalised capitalism in Eastern Europe. Journal of European Public Policy, 27(10), 1546-1564.
https://doi.org/10.1080/13501763.2019.1684976
Wishlade, F. G. (2008). Competition and cohesion – Coherence or conflict? European Union
Regional State Aid Reform Post-2006. Regional Studies, 42(5), 753-765. https://doi.org/
10.1080/ 00343400701291575
Wolff, S. i Ladi, S. (2020). European Union responses to the Covid-19 pandemic: Adaptability
in times of permanent emergency. Journal of European Integration, 42(8), 1025-1040. https://doi.
org/10.1080/07036337.2020.1853120
Poland’s and Czechia’s State Aid Policies in Comparison
with Other Central and Eastern European Countries
after Accession to the European Union
Abstract: Poland and the Czech Republic, by joining the European Union, had to adjust their
state aid policy to the principles and rules applicable in the EU. Considering that both countries
were under the same political and economic inuences until the end of the 1980s, they became
EU members on the same day, and that the EU legislation in this area is relatively unied, one
might expect that the intensity and structure of state aid, including crisis aid provided during the
COVID-19 pandemic, should be similar, or at least convergent. Despite the fact that in both countries
European funds played an important role in public intervention, directions and intensity of state
aid might have differed as per particular needs. Taking into account aforementioned assumptions,

84 Ekonomiczne, zarządcze i społeczno-kulturowe wymiary relacji polsko-czeskich
the objective of the chapter is to compare the directions of state aid policy of Poland and Czechia
with other Central and Eastern European countries, after their accession to the EU. To this end
differences and similarities in the role of public nancial interventions, as well as the aims of public
aid granted in Poland and Czechia were analysed against two groups of other EU Member States:
those that joined the EU since 2005 (EU-13) and the so-called of the “Old Union” (EU-14).
Keywords: Poland, Czechia, state aid, crisis aid, COVID-19, regional state aid, state aid for envi-
ronmental protection, state aid for R + D + I.