Aristoteles ve Demokrasi Eleştirisi

Abstract

İnsanlık tarihinin en önemli sorularından biri olan insan için en iyi ve en ideal yönetim şeklinin ne olduğu sorusunu, günümüzde birçok insan “demokrasi” olarak yanıtlamaktadır. Başka bir deyişle, herkesin özgür, birbirine eşit ve kendisi için neyin iyi neyin kötü olduğunu bilebilecek ve ona göre seçim yapabilecek kadar bilgi,
beceri ve akıl sahibi olduğunun varsayıldığı çağımızda, çoğunluk, demokrasinin en iyi ve en ideal yönetim şekli olduğunu sorgusuz sualsiz kabul etmekte ve hatta insana
yakışan tek yönetim şeklinin demokrasi olduğuna inanmaktadır. Bu bağlamda, özgürlük, eşitlik, adalet gibi değerlerin taşıyıcısı olarak sunulan demokrasi, çağdaşlaşmanın ve uygarlaşmanın vazgeçilmez bir koşulu olarak görülmekte, demokrasi adına yapılan her eylem meşru sayılmaktadır. Dolayısıyla, toplumsal ve siyasal yaşama ilişkin tüm tartışmaların meşrulaştırıcı temel kavramı olarak karşımıza çıkan ve aile içi ilişkilerden toplumsal, siyasal, ekonomik ilişkilere kadar baş değer
yapılan demokrasiyi neredeyse hiç kimse sorgulamayı aklına bile getirmemekte, bu kavramın işaret ettiği insan ve devlet tipiyle ilgilenmemektedir. Oysa, Antik dönem filozoflarından Aristoteles, çağımızda mümkün yönetim biçimlerinden en iyisi olarak kabul edilen ve hatta uğruna savaşılan, kan dökülen tüm demokrasi türlerini, “doğru”
ya da “iyi” olan yönetim şekillerinden bir tür sapma olarak nitelendirmektedir. Daha açık bir ifadeyle, Aristoteles’e göre, yoksul, eğitimsiz, cahil çoğunluğun egemenliği anlamına gelen demokrasi, insanların/yurttaşların akla ve erdeme uygun soylu bir yaşam sürdürebilmesine olanak sağlayan, ortak iyiliği amaçlayan, insana yakışan “doğru” ve “iyi” bir yönetim biçimi değildir. Bu bağlamda, Aristoteles, günümüze de ışık tutacak şekilde demokrasinin neden “doğru” ve “iyi” bir yönetim şekli olmadığını tüm demokrasileri demokrasi yapan şeyin ne olduğunu irdeleyerek ortaya koymaktadır. Buradan hareketle, felsefi dayanakları bakımından Aristoteles’in demokrasinin neliğine ilişkin temel savlarının ve eleştirilerinin ele alındığı
bu çalışmada, demokrasinin, özgürlük, eşitlik, adalet gibi etik değerlerle olan ilişkisi sorgulanarak, insanın insanlaşmasında ve kendini gerçekleştirmesinde nasıl bir engel
oluşturduğu sorusuna yanıt aranacaktır.

Full text

DEMOKRASİ FELSEFESİ
Klasik ve Modern Yaklaşımlar
Editör
İsmail Serin

SOSYAL YAYINLAR
FELSEFE
Babıal Caddes, No. 14 Cağaloğlu - İstanbul
Tel: (212) 5283314 — (212) 5277982
Edtör İsmal Sern
DEMOKRASİ FELSEFESİ
Klasik ve Modern Yaklaşımlar
BİRİNCİ BASKI: Hazran, 2020
ISBN 978-625-7863-36-0
Baskı ve clt:
Cnus Sosyal Matbaası
Çatalçeme Sokak No:1/1
Emnönü, İstanbul
Tel: (212) 528 33 14
Sertfka No: 45738
Edtör
© İSMAİL SERİN, 2020
© SOSYAL YAYINLAR, 2020
Tüm hakları saklıdır.
Bu yayının hçbr bölümü yazarın yazılı ön zn olmaksızın,
herhang br eklde yenden üretlemez,
basılı ya da djtal yollarla çoğaltılamaz.
Kısa alıntılarda mutlaka kaynak belrtlmeldr.
Printed in Türkiye

DEMOKRASİ
FELSEFESİ
Klasik ve Modern
Yaklaşımlar
EDİTÖR
İSMAİL SERİN
3


YAZARLAR HAKKINDA
Deniz Kundakçı
Trabzon doğumlu olan Kundakçı, Uludağ Ünverstes
Kamu Yönetm Bölümü mezunudur. “Ex contngente
necessarum or a phlosophcal analyss of the connec-
ton between Weber and Marx” balıklı tez le yüksek
lsans eğtmn Ortadoğu Teknk Ünverstes Felsefe
Bölümü’nde tamamlamı ve bu tez le Türk Sosyal
Blmler Derneğ tarafından ödüle layık görülmütür.
Kundakçı, daha sonra “Pragmatzm ve Post-Markszm’n
Demokratk Syaset Kuramı: Rorty ve Laclau -Moue
Örneğ” balıklı tez çalıması le Ankara Ünverstes
Sstematk Felsefe Mantık Anablm Dalından doktor un-
vanını almıtır. Yazar halhazırda Kastamonu Ünverstes,
Syaset Blm ve Kamu Yönetm Bölümü’nde öğretm
üyes olarak çalımalarına devam etmektedr.
Ayşe Çiğdem Kocaman
Nantaı Ünverstes, Sosyal Hzmet Bölümünde
öğretm görevlsdr. Gaz Ünverstes, İktsad İdar
Blmler Fakültes, Kamu Yönetm bölümünden me-
zundur. Orta Doğu Teknk Ünverstes, Sosyal Blmler
Ensttüsü, Syaset Blm ve Kamu Yönetm bölümünde
baladığı yüksek lsans eğtmn, Maltepe Ünverstes,
Sosyal Blmler Ensttüsü, Syaset Blm ve Uluslararası
İlkler Anablm Dalında “Alan Badou’da Syaset ve Etk
İlks” balıklı tezle tamamlamıtır. Doktora eğtmn
se Maltepe Ünverstes, Sosyal Blmler Ensttüsü, Felsefe
Anablm Dalında “José Ortega y Gasset’te İnsan, Değer
ve Kültür Bağlamında Ktleselleme Sorunu” adlı tezle


tamamlamıtır. Balıca çalıma alanları, nsan felsefes,
etk ve syaset felsefesdr.
Eray Yağanak
Doktora derecesn Orta Doğu Teknk Ünverstes
Felsefe Bölümü’nden aldı. Uzmanlık alanı Etk, Toplum
ve Syaset Felsefesdr. Alanıyla lgl çalımalar yapmak
üzere 2009 yılında Gronngen Ünverstes, 2010 yılında
Amsterdam Ünverstes Felsefe Bölümler’nde msafr
öğretm üyes olarak bulundu. Etk, İnsan Hakları, ddet,
Syasal Güç ve Kmlk konularında makaleler yayınladı.
Felsefe Diyalogları, Kimlik Siyaseti ve Azınlık Sorunu,
Güncel Sorunlar ve Siyaset: Felsefi Çözümlemeler, Toplum,
Siyaset ve Etik: Felsefi Soruşturmalar, Epistemological,
Ethical and Political Issues in Modern Philosophy adlı k-
tapların edtörlüğünü üstlenmtr. Uluslararası hakeml
br derg olan Kilikya Felsefe Dergisi’nn Edtörlüğünü,
Toplum ve Siyaset Felsefesi Dergisi’nn Ba Edtörlüğünü
ve Toplum ve Siyaset Felsefesi Derneği’nn Bakanlığını
yürütmektedr. Mersn Ünverstes Felsefe Bölümü’nde
öğretm üyes olarak çalımaktadır.
Deniz Soysal
Lsans derecesn ODTÜ Syaset Blm ve Kamu Yöne-
tm Bölümü’nden, yüksek lsans ve doktora derecelern
ODTÜ Felsefe Bölümü’nden aldı. 2001 le 2008 yılları
arasında ODTÜ Felsefe Bölümü’nde Aratırma Görevls
olarak görev yapmı, 2008’den ber Süleyman Demrel
Ünverstes’nde öğretm üyes olarak çalımaktadır. Be-
auvoir Dersleri: “Evli Kadın” ve “Anne” Üzerine bir Deneme
ve İdeler ve Tanrı: Bir 17. Yüzyıl Felsefesi Öyküsü adında
k ktabı bulunmaktadır.


A. Umut Hacıfevzioğlu
Uzmanlık alanı Etk, Toplum ve Syaset Felsefesdr.
Padovalı Marslus, Machavell, Spnoza, Montesqu-
eu, Jean Jacques Rousseau, Karl Marx, Carl Schmtt ve
Hannah Arendt üzerne Türkçe ve İnglzce makaleler
yayınlanmıtır. Peter Lang yayınev tarafından yayınlanan
Epistemological, Ethical and Political Issues in Modern
Philosophy adlı ktabın edtörlerndendr. Nantaı Ün-
verstes Sosyoloj Bölümü Bakanıdır ve aynı bölümde
öğretm üyes olarak çalımaktadır.
İbrahim Okan Akkın
Balıca çalıma alanları syaset felsefes, estetk ve
çağda felsefe olan İbrahm Okan Akkın, yüksek lsans
teznde (ODTÜ 2011) Arendt ve Habermas’ın eylem
kuramları le Rousseau’nun demokras anlayıı ıığında
merkezyetç olmayan katılım modeller le katılımcı de-
mokrasnn mkânı sorununu rdelem, doktora teznde
(ODTÜ 2017) se Deleuze’ün fark ve olu kavramlarına
odaklanarak çağda sanatta olu ontolojsnn poltk
sonuçlarının zn sürmütür. 2017 yılından bu yana
Ardahan Ünverstes İnsan Blmler ve Edebyat Fakül-
tesnde dekan yardımcılığı ve felsefe bölümü bakanlığı
görevlern yürütmekte olan Akkın, Uluslararası Mtoloj
Sempozyumu’nun genel koordnatörüdür ve aralarında
FLSF le Klkya’nın da bulunduğu saygın uluslararası
felsefe derglernde danıma kurulu üyes ve hakem olarak
görev yapmaktadır.
İsmail Serin
ODTÜ Felsefe Bölümü lsans programından 1995’te
mezun olmutur. Aynı ünverstede felsefe alanında


1998’de yüksek lsans, 2004’te doktora derecelern almı-
tır. Uzmanlık alanı, Kant’ın blg felsefesdr. Steven Lukes,
Terry Eagleton, Hannah Arendt ve eodor Adorno’dan
Türkçeye yaptığı çevrler bulunmaktadır. Br süre Ulu-
dağ Ünverstes Felsefe Bölümünde çalımı olan Sern,
halen Ondokuz Mayıs Ünverstes Felsefe Bölümünde
öğretm üyesdr.
Cem Özkurt
Uludağ Ünverstes Fen Edebyat Fakültes Felsefe
Bölümünde Lsans eğtm almıtır. 2010 yılında Ye-
dtepe Ünverstes Atatürk İlkeler ve İnkılap Tarh
Ensttüsü’nde baladığı Yüksek Lsans çalımasını 2012
yılında tamamlamıtır. 2014 yılında Maltepe Ünvers-
tes Sosyal Blm Ensttüsü Sosyoloj Anablm Dalında
baladığı doktorasını se “1980 Sonrası Çalıma Hayatına
Balayan Bazı Meslek Mensuplarının Sosyolojk Açıdan
Karılatırmalı Analz” balıklı çalımayla tamamlamı-
tır. Toplumsal tabakalama ve modernleme kuramları
gb konular üzerne çalıan Özkurt, Bayburt Ünverstes
Sosyoloj Bölümü Öğretm Üyesdr.


İÇİNDEKİLER
Eray YAĞANAK
Soluksuz Bırakılan Demokras ..................................... 11
Deniz KUNDAKÇI
Platon ve Demokras ...................................................... 27
Ayşe Çiğdem KOCAMAN
Arstoteles ve Demokras Eletrs .............................. 73
Eray YAĞANAK
Hobbes’ta Br Egemenlk Bçm
Olarak Monarnn Temellendrlmes ...................... 121
Deniz SOYSAL
Spnoza’da Doğal Durum, Demokras
ve İfade Özgürlüğü ....................................................... 157


Ahmet Umut HACIFEVZİOĞLU
John Locke: Syasal Lberalzm
Temellendrmek ............................................................ 183
İbrahim Okan AKKIN
Rousseau’da Demokras: Otonom ve Katılım .......... 203
İsmail SERİN
Kant’ın Felsefesnde Demokras Olanağı................... 229
Cem ÖZKURT
Tocquevlle’n Syasal Dünyasını
Br Analz Denemes: Modern Toplumun
Br Olanağı Olarak Demokras ................................... 247


ARİSTOTELES VE
DEMOKRASİ ELEŞTİRİSİ
Ayşe Çiğdem KOCAMAN *
İnsanlık tarhnn en öneml sorularından br olan
nsan çn en y ve en deal yönetm eklnn ne olduğu
sorusunu, günümüzde brçok nsan “demokras” olarak
yanıtlamaktadır. Baka br deyle, herkesn özgür, br-
brne et ve kends çn neyn y neyn kötü olduğunu
bleblecek ve ona göre seçm yapablecek kadar blg,
becer ve akıl sahb olduğunun varsayıldığı çağımızda,
çoğunluk, demokrasnn en y ve en deal yönetm ekl
olduğunu sorgusuz sualsz kabul etmekte ve hatta nsa-
na yakıan tek yönetm eklnn demokras olduğuna
nanmaktadır. Bu bağlamda, özgürlük, etlk, adalet
gb değerlern taıyıcısı olarak sunulan demokras, çağ-
dalamanın ve uygarlamanın vazgeçlmez br koulu
olarak görülmekte, demokras adına yapılan her eylem
meru sayılmaktadır. Dolayısıyla, toplumsal ve syasal
yaama lkn tüm tartımaların merulatırıcı temel
kavramı olarak karımıza çıkan ve ale ç lklerden
toplumsal, syasal, ekonomk lklere kadar ba değer
yapılan demokrasy neredeyse hç kmse sorgulamayı
aklına ble getrmemekte, bu kavramın aret ettğ nsan
ve devlet tpyle lglenmemektedr. Oysa, Antk dönem
(*) Öğretm Görevls, Nantaı Ünverstes, Sosyal Hzmet Bölümü.
aysecgdem.kocaman@nsantas.edu.tr


flozoarından Arstoteles, çağımızda mümkün yönetm
bçmlernden en ys olarak kabul edlen ve hatta uğruna
savaılan, kan dökülen tüm demokras türlern, “doğru”
ya da “y” olan yönetm ekllernden br tür sapma olarak
ntelendrmektedr. Daha açık br fadeyle, Arstoteles’e
göre, yoksul, eğtmsz, cahl çoğunluğun egemenlğ an-
lamına gelen demokras, nsanların/yurttaların akla ve
erdeme uygun soylu br yaam sürdüreblmesne olanak
sağlayan, ortak ylğ amaçlayan, nsana yakıan “doğru”
ve “y” br yönetm bçm değldr. Bu bağlamda, Ars-
toteles, günümüze de ıık tutacak eklde demokrasnn
neden “doğru” ve “y” br yönetm ekl olmadığını tüm
demokrasler demokras yapan eyn ne olduğunu rde-
leyerek ortaya koymaktadır. Buradan hareketle, felsef
dayanakları bakımından Arstoteles’n demokrasnn ne-
lğne lkn temel savlarının ve eletrlernn ele alındığı
bu çalımada, demokrasnn, özgürlük, etlk, adalet gb
etk değerlerle olan lks sorgulanarak, nsanın nsanla-
masında1 ve kendn gerçekletrmesnde nasıl br engel
oluturduğu sorusuna yanıt aranacaktır.
Giriş
Günümüzde, klask, lberal, neo-lberal, sosyal, radkal,
çoğunlukçu, çoğulcu, halkçı, müzakerec vb. önüne get-
rlen değk sıfatlarla farklı ekllerde tanımlanan brden
fazla demokras anlayııyla karılamaktayız. Ancak bu
durum demokrasye lkn br kavram karmaası yarat-
makta, yan brbrnden farklı br çok türünün bulunduğu
varsayılan demokrasnn ne olduğunu ya da ne olmadığını
(1) “İnsanlama”, bu kavramsallatırma Doç. Dr. Muttalp Özcan’a at-
tr. Ayrıntılı blg çn bkz. Muttalp Özcan, İnsan Felsefesi: İnsanın neliği
üstüne bir soruturma. Ankara: Blm ve Sanat Yayınları, 2006, s. 83.


anlamayı güçletrmektedr. Baka br deyle, demokra-
syle lgl her kafadan ayrı br sesn çıkması demokras
kavramının çn gttkçe bulanıklatırmaktadır. Bu an-
lamda, çerğ muğlak ve belrsz olmasına rağmen, herkes
demokrasnn ne olduğunu bldğn sanmaktadır. Oysa,
toplumsal, syasal, ekonomk yaam söz konusu olduğun-
da, demokrasden herkesn aynı ey anlamadığına ve bu
kavrama çok farklı anlamlar atfettğne tanık olmaktayız.
Bunun sonucunda se çevremzde, ktaplarda, basında,
sohbetlerde ve en çok da syaset alanında demokras
kavramıyla lklendrlen özgürlük, etlk, adalet gb
değerler dört dörtlük br sorumsuzlukla ele alınmakta,
bu durum değerlern değernn harcanmasına, nsan ya-
amının anlam ve değern ytrmesne neden olmaktadır.
Dolayısıyla, demokras kavramıyla lgl sorulması ge-
reken temel sorulardan br, nasıl ntelendrlrse ntelen-
drlsn hepsnn ortak paydasını, kökenn oluturması
açısından “demokras”nn kendsnn ne olduğudur. Bu
bağlamda, Arstoteles’n görülernden hareketle de-
mokrasnn özü tbaryle ne olduğunu açık seçk ortaya
koyablmek çn, öncelkle Arstoteles’n nsan ve değer
görüünün ele alınması, yan “nsan nedr?” sorusuna
br yanıt verlmes gerekmektedr. Çünkü, her etk, her
toplum ve syaset felsefes belrl br nsan ve değer gö-
rüünden hareketle yapılmakta, yan nsanın yapısına ve
nelğne lkn belrl br takım kabullere dayanmaktadır
(Özcan 2006, 10).
Aristoteles’in İnsan ve Değer Görüşü
Çalımanın ele aldığı konu doğrultusunda, Arstoteles’n
nsan ve değer görüü k açıdan ncelenmeye değerdr.
Bunlardan lk, Arstoteles’n “nsan nedr?” sorusuna


yanıt verrken, “nsan”, “nsan doğası”, “nsanın kendn
gerçekletrmes”, “ruhun nsanın özünü oluturması”,
“canlı-ruhlu varlık olarak nsanın ayırt edc özellğ”,
“akıl”, “erdem”, “mutluluk”, “steme”, “terch”, “eylem”,
“özgürlük”, “etlk”, “adalet”, “nsan doğası gereğ syasal
br hayvandır” gb kullandığı kavram ve fadelern, Antk
dönemdek gerçek anlamlarının ortaya çıkarılarak, günü-
müzde bu kavram ve fadelern nasıl br anlam değkl-
ğne uğradığını görmek, bu durumun yol açtığı sorunları
anlamak ve nsanın kend doğasını gerçekletreblmes,
yan nsanlaablmes çn gerekl olan koulların neler
olduğunu kavramak bakımından önemldr (Özcan 2006,
94). İkncs, tüm bu kavram ve fadelern syasetle lgsn
kuran Arstoteles’n bze gerçek anlamda syasetn, syasal
toplumun, devletn amacının ne olduğunu göstermes ve
bu anlamda günümüz syaset, toplum, devlet anlayıların-
da var olan sorunlara aret etmes, ayrıca demokrasnn
neden y br yönetm bçm olmadığı sorusuna yanıt
vermes açısından önemldr.
Arstoteles’e göre, madde ve formdan (eidos), bu k
temel ögenn bütününden oluan duyulur blek varlıklar
(canlılar) söz konusu olduğunda, doğa, taıyıcı anlamında
madde le bçm, erek, hareket ettrc lke anlamında form
(eidos)’a karılık gelmektedr. Bu bağlamda, br canlının
doğasının aratırılması, maddesnn ve formunun (eidos),
yan onu o yapan eyn, sahp olduğu olanakların, özellk-
lern ve ereğnn aratırılması demektr. İnsan doğası söz
konusu olduğunda se hareketn taıyıcısı olarak madde
bedene, form (eidos) se ruha karılık gelmektedr (Ars-
toteles 2010, 1015a 5). Bu bağlamda, nsan doğasının
aratırılması, hem bedenn hem de ruhun aratırılmasıdır.
Fakat, “doğal br tarzda var olan veya varlığa gelen her