DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA: OSMANLI SÜNNÎLİĞİ'NİN ŞEKİLLENMESİ VE KURUMSALLAŞMASI SÜRECİNİN FİKRÎ ARKA PLANI
Abstract
Bu çalışma Osmanlı Devleti"nin dini düşünce yapısının tarihsel açıdan şekillenme ve kurumsallaşma evrelerinin Sünnîlik ekseninde nasıl şekillendiğini arka planıyla birlikte incelemektedir. Bahse konu olan birçok araştırmacının çalışması, kuruluş döneminde devralınan ve sonrasında şekillenen Sünnî devlet aklının belli bir ahenge sahip olup olmadığı hususunda çeşitli argümanları konu edinmektedir. Araştırmamızda bu mevzuları da dikkate alarak ehl-i sünnet kavramı özelinde Osmanlı Sünnîliği"nin nasıl şekillendiği ve bunun devlet yönetme pratiğine nasıl etki ettiği tartışılmaktadır. Bilhassa Safevî deneyimiyle şekillenen ve akabinde genişleyen, Osmanlı "öteki" söylemi, İslam"ın hamilik rolüne girişme ve evrensel İmparatorluk iddiası, dini düşünce yapısı etrafında şekillenmiştir. Çalışmamızda olgusal bakış açısı üzerinden söz konusu sürecin izleri takip edilerek devralınan ve gelinen noktada kemikleşen Osmanlı Sünnî devlet aklının dinamiklerini etkileyen tarihsel aşamalar irdelenmektedir.
ResearchGate has not been able to resolve any citations for this publication.
Sosyal tarihçilik açısından bakıldığında, Türkiye tarihinin Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki tasavvuf düşüncesi ve hareketlerinin bugüne kadar yeterince biliniyor sanılan, veya daha önce dikkati çekmemiş pek çok konu ve meselesinin aslında pek de iyi bilinmediği veya hiç bilinmediği görülür. Bu çerçevede tarikatların sırf bir tasavvufi teşekkül olmayıp dönemlerinin yalnız dini değil, siyasal, sosyal ve kültürel hayatında önemli roller icra ettikleri, hatta bazılarının bizzat baş rolü oynadıkları dikkati çekmekte gecikmez. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de bazı tarikatların, bir takım sebeplerle diğerlerine nazaran bu yönleriyle öne çıktıkları bir gerçektir. İşte Vefai tarikatı bunların en eskisidir ve her iki dönemde de önemli bir rol oynamıştır(2).
Since the foundation of the Ottoman Empire, the official understanding of religion has been shaped within the framework of Sunnī Islam. This understanding was represented by Māturīdiyya and Ashʿariyya. The Shīʿī propaganda carried out in the XV-XVI centuries played an important role in the adoption of the Sunnī thinking in the Ottoman Empire as an official understanding of religion. These centuries are during the time when the Ottoman official religious ideology has undergone great change and a number of oppositional religious movements have emerged against this ideology. At the beginning of this kind of opposition movement against the Sunnī idea is the Safavids who carried out Shīʿism propaganda and Kızılbaşlık movement in Anatolia. In the face of these tendencies, which are seen as a threat to the structure of the state and the society and belief, the Ottoman Sultans tended to centralize both the political and religious structures of the state. For this purpose they have struggled at the political and scientific level against the Ahl al-Sunna movements.
With this article, we will try to determine the main causes of the Sunnī Muslims’ adoption of Sunnī thought and the factors affecting their transformation into formal ideology.
Nizam (ve nizam-ı âlem), ahlâk, adalet, devlet… Osmanlı tarihi bahislerinin “kutlu” kavramları bunlar. Genellikle, ezel-ebed bir iktidar ideolojisini temellendirmek üzere, hamasi bir tınıyla kullanılan kavramlar. Elinizdeki kitap, bu kavramları adeta yelpaze gibi açarak, Osmanlı-İslâm düşüncesinin kapsamlı bir incelemesini yapıyor. Osmanlı öncesi islâm düşüncesinin ve Anadolu öncesi Türk topluluklarının “seyyal mekân” anlayışına dayalı siyasi ideolojilerinin Osmanlı dönemine etkisi, kapsamlı bir girizgâh oluşturuyor. Bunu, tarih içindeki değişim seyrini de gözeterek, Osmanlı dönemi siyasetnamelerindeki siyaset anlayışının ayrıntılı ve nüanslı bir incelemesi izliyor. Aslında sadece siyaset anlayışının değil, mekâna, insana, varlığa ve tüm anlama dair fikirlerin ve tartışmaların bir dökümü, bu. Siyasal alanın berisinde, toplumun kendisi hakkındaki tasavvurlarına açılan bir döküm. Orhan Keskintaş, Osmanlı öncesi islâm siyasi düşüncesinin temel ayrımlarından birini,“istikrar teolojisi” ile “nizam ontolojisi” arasında koyuyor. Bu ayrışma, belki onun modern islâmcı düşüncenin siyasal alanı merkeze alan açıklama çerçevesine getirdiği eleştiriyle de birlikte düşünülmeli. Yazar, Osmanlı siyasi düşünce deneyiminin mirasını, birlikte yaşam imkânının bilgisi için değerlendirmeyi öneriyor. Zengin bir malzemeyi esnek bir analitik çerçeve içinde kullanan bir düşünce tarihi seyahati.
Kaya Ş;ahin's book offers a revisionist reading of Ottoman history during the reign of Sü;leyman the Magnificent (1520-1566). By examining the life and works of a bureaucrat, Celalzade Mustafa, Ş;ahin argues that the empire was built as part of the Eurasian momentum of empire building and demonstrates the imperial vision of sixteenth-century Ottomans. This unique study shows that, in contrast with many Eurocentric views, the Ottomans were active players in European politics, with an imperial culture in direct competition with that of the Habsburgs and the Safavids. Indeed, this book explains Ottoman empire building with reference to the larger Eurasian context, from Tudor England to Mughal India, contextualizing such issues as state formation, imperial policy and empire building in the period more generally. Ş;ahin's work also devotes significant attention to the often-ignored religious dimension of the Ottoman-Safavid struggle, showing how the rivalry redefined Sunni and Shiite Islam, laying the foundations for today's religious tensions.
Le present article donne un apercu de quelques directions dans lesquelles pourrait s'etendre la contextualisation de la «guerre sainte» («ghazâ») ottomane et propose une meilleure formulation de la question : il definit l'etat ottoman comme un produit de contestation parmi des groupes avec des programmes differents et differents concepts de la pertinence et de la valeur de «ghazâ» pour leurs interets et buts personnels.
Osmanlı Devletinde Bilgi ve İktidar
- G Akça
Akça, G. (2010). Osmanlı Devletinde Bilgi ve İktidar. Palet Yayınları.
- A Akgündüz
Akgündüz, A. (1994). Ebüssuüd Efendi. DİA. 10, 365-371