Revolutie met rechtspraak: de scientistische aanslag op de rechtstaat

Abstract

Hoe leggen we straks aan onze kinderen uit dat we de Grondwet en de rechtsstaat hebben verkwanseld? Dat we de rechter hebben toegestaan het overheidsbeleid te bepalen op grond van veronderstelde "wetenschappelijke" noodzaak. Hoe leggen we uit dat de wetgever en uitvoerende macht de slaven zijn geworden van een door de rechterlijke macht aangestuurde scientistische voorzorgcultuur? Dat Montesquieu's "bouche de la loi" is verworden tot een activist die zich met regelmaat voor het karretje van de een of andere belangengroep laat spannen. In dit totalitaire systeem zullen politieke partijen vervangen zijn door anti-parlementaristische "bewegingen" die zich specialiseren in het manipuleren van de wetenschap en de rechterlijke macht om hun doelen te bereiken. Het publiek belang en het politieke oordeel bestaan in dit systeem niet meer. Dit is de nieuwe staatsvorm die Urgenda "duurzaam" noemt, want bij hen heiligt het doel de middelen. U zult denken: 'zo'n vaart zal het niet lopen.' Maar met het klimaatvonnis is de eerste stap gezet op weg naar zo'n totalitair systeem. [1] Het voorgenomen besluit van het kabinet om in hoger beroep te gaan en ook te beginnen met de uitvoering van het vonnis, is een politiek compromis dat precies het verkeerde signaal afgeeft. Het geeft allerhande belangengroepen en activistische rechters een prikkel om op de ingeslagen weg door te gaan en de rechtsstaat te blijven tarten. De vraag moet worden gesteld welke rechtsregel de overheid zou kunnen verplichten een ongrondwettelijk, revolutionair vonnis uit te voeren. In de jaren 70 oordeelde de Hoge Raad over de fluoridering van drinkwater. Het stond "buiten kijf" dat fluoridering wetenschappelijk noodzakelijk was om tandbederf tegen te gaan. De Hoge Raad oordeelde dat "wetenschappelijke noodzaak" niet voldoende was en eiste een wettelijke grondslag voor zo'n ingrijpende maatregel. [2] Het primaat lag bij de wetgever. In het begin van deze eeuw oordeelde de Hoge Raad over de vraag of de rechter de wetgever kan bevelen wetgeving uit te vaardigen om een Europese richtlijn uit te voeren. De Hoge Raad oordeelde dat de Grondwet aan zo'n bevel in de weg staat. Opnieuw lag het primaat bij de wetgever. [3] De Hoge Raad bleef de rechtsstaat verdedigen. In het klimaatvonnis zoekt men tevergeefs naar beschouwingen over het belang van deze jurisprudentie van Nederland's hoogste rechter. Wel vindt men er uitgebreide citaten uit rapporten van de IPCC en UNEP, die groot gevaar zouden aantonen en de wetenschappelijke noodzaak van een strenger klimaatbeleid zouden ondersteunen. Daarvoor hebben we in Nederland een mooi woord: scientisme, het geloof dat wetenschap alleen de samenleving kan besturen. Het geloof in de mythe dat de wetenschap de gehele werkelijkheid kan doorgronden en de enige waarheid kan produceren. [4] De grenzen gesteld aan de rechterlijke bevoegdheid moeten daarbij het onderspit delven. De juridische eis van 1 Deze stellingen zijn gebaseerd op een artikel dat is aangeboden voor publicatie in European Journal of Energy and Environmental Law. Zie verder L. Bergkamp and J.C. Hanekamp, Climate Change Litigation Against States: The Perils of Court-Made Climate Policies, European Energy and Environmental Law Review (October 2015). De nummers tussen haken in de tekst verwijzen naar bewijsstukken en literatuur.

Full text

1
Revolutie met rechtspraak: de scientistische aanslag op de rechtstaat
Rondetafelgesprek Klimaatvonnis, Tweede Kamer, Commissie Infrastructuur & Milieu, 10
september 2015
STELLINGEN VAN DR. L. BERGKAMP, ARTS EN JURIST, EM. HOOGLERAAR MILIEUAANSPRAKELIJKHEIDSRECHT,
ADVOCAAT TE BRUSSEL (PARTNER, HUNTON & WILLIAMS) EN
DR. J.C. HANEKAMP, CHEMICUS EN FILOSOOF/THEOLOOG, ASSOCIATE PROFESSOR UNIVERSITY COLLEGE
ROOSEVELT, MIDDELBURG, THE NETHERLANDS; ADJUNCT PROFESSOR AT THE UNIVERSITY OF MASSACHUSETTS
AMHERST, ENVIRONMENTAL HEALTH SCIENCES, U.S.A.1
Hoe leggen we straks aan onze kinderen uit dat we de Grondwet en de rechtsstaat hebben
verkwanseld? Dat we de rechter hebben toegestaan het overheidsbeleid te bepalen op grond
van veronderstelde “wetenschappelijke” noodzaak . Hoe leggen we uit dat de wetgever en
uitvoerende macht de slaven zijn geworden van een door de rechterlijke macht aangestuurde
scientistische voorzorgcultuur? Dat Montesquieu’s “bouche de la loi” is verworden tot een
activist die zich met regelmaat voor het karretje van de een of andere belangengroep laat
spannen. In dit totalitaire systeem zullen politieke partijen vervangen zijn door anti-
parlementaristische “bewegingen” die zich specialiseren in het manipuleren van de wetenschap
en de rechterlijke macht om hun doelen te bereiken. Het publiek belang en het politieke oordeel
bestaan in dit systeem niet meer. Dit is de nieuwe staatsvorm die Urgenda “duurzaam” noemt,
want bij hen heiligt het doel de middelen.
U zult denken: ‘zo’n vaart zal het niet lopen.’ Maar met het klimaatvonnis is de eerste stap gezet
op weg naar zo’n totalitair systeem. [1] Het voorgenomen besluit van het kabinet om in hoger
beroep te gaan en ook te beginnen met de uitvoering van het vonnis, is een politiek compromis
dat precies het verkeerde signaal afgeeft. Het geeft allerhande belangengroepen en activistische
rechters een prikkel om op de ingeslagen weg door te gaan en de rechtsstaat te blijven tarten.
De vraag moet worden gesteld welke rechtsregel de overheid zou kunnen verplichten een
ongrondwettelijk, revolutionair vonnis uit te voeren.
In de jaren 70 oordeelde de Hoge Raad over de fluoridering van drinkwater. Het stond “buiten
kijf” dat fluoridering wetenschappelijk noodzakelijk was om tandbederf tegen te gaan. De Hoge
Raad oordeelde dat “wetenschappelijke noodzaak” niet voldoende was en eiste een wettelijke
grondslag voor zo’n ingrijpende maatregel. [2] Het primaat lag bij de wetgever. In het begin van
deze eeuw oordeelde de Hoge Raad over de vraag of de rechter de wetgever kan bevelen
wetgeving uit te vaardigen om een Europese richtlijn uit te voeren. De Hoge Raad oordeelde dat
de Grondwet aan zo’n bevel in de weg staat. Opnieuw lag het primaat bij de wetgever. [3] De
Hoge Raad bleef de rechtsstaat verdedigen.
In het klimaatvonnis zoekt men tevergeefs naar beschouwingen over het belang van deze
jurisprudentie van Nederland’s hoogste rechter. Wel vindt men er uitgebreide citaten uit
rapporten van de IPCC en UNEP, die groot gevaar zouden aantonen en de wetenschappelijke
noodzaak van een strenger klimaatbeleid zouden ondersteunen.
Daarvoor hebben we in Nederland een mooi woord: scientisme, het geloof dat wetenschap
alleen de samenleving kan besturen. Het geloof in de mythe dat de wetenschap de gehele
werkelijkheid kan doorgronden en de enige waarheid kan produceren. [4] De grenzen gesteld
aan de rechterlijke bevoegdheid moeten daarbij het onderspit delven. De juridische eis van
1 Deze stellingen zijn gebaseerd op een artikel dat is aangeboden voor publicatie in European Journal
of Energy and Environmental Law. Zie verder L. Bergkamp and J.C. Hanekamp, Climate Change Litigation
Against States: The Perils of Court-Made Climate Policies, European Energy and Environmental Law Review
(October 2015). De nummers tussen haken in de tekst verwijzen naar bewijsstukken en literatuur.

2
oorzakelijk verband verwordt tot een exercitie in retoriek voor gevorderden, die niets meer te
maken heeft met het vinden van de waarheid. De Urgenda-rechter doet alsof onze
volksvertegenwoordigers een wet hebben goedgekeurd die soevereiniteit overdraagt aan de
IPCC en de rechter de bevoegdheid geeft op basis van diens rapportage beleid te maken. De
klimaatwetenschap kan ons evenwel niet de wet voorschrijven, dat kan alleen de politiek. [5]
Terwijl Thorbecke zich omdraait in zijn graf, steekt Urgenda haar minachting voor onze
volksvertegenwoordigers niet onder stoelen of banken: de politiek disfunctioneert, want ze zou
alleen economische belangen op korte termijn nastreven en de conclusies van de
klimaatwetenschap negeren. Daarom zou een “revolutie met rechtspraak” nodig zijn. [6] Maar
sinds wanneer is het initiëren van een revolutie een taak van de rechterlijke macht? De staat
zou volgens de rechter een onrechtmatige daad hebben gepleegd en onaanvaardbaar gevaar
hebben gecreëerd door naast milieubescherming ook andere zwaarwegende belangen mee te
wegen in het vaststellen van het klimaatbeleid. Hoe zou zo’n rationeel politiek oordeel echter
onrechtmatig kunnen zijn? Dat de regering eerder in internationale klimaatonderhandelingen in
algemene zin bepaalde gemiddelde emissiereductiedoelen heeft onderschreven, berooft de
wetgever niet van haar macht. Op de keper beschouwd heeft de rechter niet op basis van
gevaarzetting beslist, maar Urgenda een recht verleend op bescherming door strengere
emissiereductiedoelen als vereist zou zijn op grond van het klimaatverdrag. [7]
Er is hier veel meer dan alleen klimaatverandering aan de orde. Een zeer kleine minderheid van
nog geen 900 belanghebbenden tracht ons staatbestel naar hun hand te zetten door rechters uit
te lokken tot extreem activisme. Hun doel: een romantische utopie afdwingen, waarbij eigen
gewin een gewenst neveneffect is. De nieuwe, “duurzame” samenleving die zij middels
rechtszaken willen opleggen aan het gehele volk is immers gekenmerkt door “kleinschalige
regionale fabrieken gebaseerd op groene grondstoffen.” [8] Urgenda en haar partners spinnen
daar letterlijk garen bij. Moet de politiek dan hulpeloos toekijken hoe de rechter op de stoel van
de wetgever plaatsneemt en vervolgens een minderheid bevoordeelt?
Urgenda wil de zorgen over het verval van de rechtsstaat wegnemen door te beloven dat het bij
deze ene rechtszaak zal blijven. Klimaatverandering en -beleid zouden uniek zijn en dat zou niet
gelden voor andere kwesties. [9] De doctrine die de Haagse rechter heeft toegepast is echter de
algemene theorie van gevaarzetting die geldt voor alle gevaren die door een rechter als
onaanvaardbaar kunnen worden bestempeld; de deur staat dus wijd open voor procedures door
allerhande actiegroepen. Urgenda zegt ook nog “de rechter kijkt naar de feiten die Urgenda naar
voren brengt en constateert dat de Staat die niet betwist. Daarmee staan ze vast.” [10] Deze
apodictische uitspraak, waarop veel valt af te dingen, geeft slechts aan dat klimaatbeleid niet bij
de rechter thuishoort. De grondwettelijke problemen en draconische consequenties van
rechterlijke beleidsinstructies ingevolge een overtrokken privaatrechtelijke
gevaarzettingstheorie zijn overduidelijk. [11] Inmiddels is het ook duidelijk dat het
klimaatvonnis op gespannen voet staat met het Europese recht [12] en uitvoering ervan tot
aansprakelijkheid van de staat kan leiden voor de aan te richten schade. [13]
Nu is het woord aan de politiek. Dit is geen moment waarop politici die een strenger
klimaatbeleid voorstaan, zouden moeten trachten politieke winst te slaan uit een aberrant
rechterlijk vonnis. De politiek moet zich nu ‘en bloc’ achter de Grondwet en onze rechtsstaat
stellen. [14] Dit is een grondwettelijk moment voor herbevestiging van de politieke vrijheid.
Voor hernieuwde trouw aan bestuur door de burgers, niet door een “verlichte” elite die denkt
beter te weten. Verre van ‘populisme,’ is dit een basale eis van onze constitutionele democratie.
Dus: de staat gaat in hoger beroep, zwicht niet voor activistische druk en begint niet met de
uitvoering van het vonnis; enige andere actie ondermijnt de rechtsstaat.
Wanneer de rechtstaat in het geding is, zijn we allemaal staatsmannen.

3
Verwijzingen:
[1] L. Bergkamp and J.C. Hanekamp, Climate Change Litigation Against States: The Perils of Court-Made
Climate Policies, European Energy and Environmental Law Review (October 2015).
[2] Fluoridering van drinkwater, NJ 1973, 386, met noot A.R. Bloembergen,
http://open.navigator.kluwer.nl/vrom/nj-1973-386-fluoridering-drinkwater-mist-wettelijke-
grondslag/#.Ve8OWU0w85s .
[3] Waterpakt, Hoge Raad, 21-03-2003, ECLI:NL:HR:2003:AE8462, available at
http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:HR:2003:AE8462
[4] Jaap C. Hanekamp, Utopia and Gospel: Unearthing the Good News in Precautionary Culture, PhD Thesis,
Tilburg University, 2015.
[5] L. Bergkamp, Beleid is een politieke zaak, Parool, 25 augustus 2015. L. Bergkamp and J.C. Hanekamp,
Climate Change Litigation Against States: The Perils of Court-Made Climate Policies, European Journal of
Energy and Environmental Law (2015).
[6] Roger Cox, Revolutie met recht, http://www.revolutiemetrecht.nl/ Dit is een “boek voor wie durft.” Let
op: met ‘recht’ bedoelt Cox ‘rechtspraak,’ juist niet wetgeving.
[7] L. Bergkamp, Het Haagse klimaatvonnis: rechterlijke onbevoegdheid en veronachtzaming van causaal
verband, Nederlands Juristenblad, 2015 (forthcoming). L. Bergkamp, Is the Cure Worse Than the Disease?
The Adverse Effects of Climate Change Litigation Against the State (forthcoming).
[8] J. Trommelen, 'Deze CO2-uitspraak heeft wereldwijd hoop gegeven,' Volkskrant, 26 augustus 2015.
[9] M. Minnesma, Urgenda een gevaar? Nee, en de feiten liegen echt niet, NRC Handelsblad, 11 augustus
2015.
[10] M. Minnesma, Urgenda een gevaar? Nee, en de feiten liegen echt niet, NRC Handelsblad, 11 augustus
2015.
[11] L. Bergkamp, Onrechtmatige gevaarzetting 4.0: rechterlijke revolutie met een nieuwe theorie van
onrechtmatige daad? (forthcoming)
[12] L. Bergkamp, The EU should wrest back leadership on climate change from the courts, EurActiv, 28
August 2015, http://www.euractiv.com/sections/sustainable-dev/eu-should-wrest-back-leadership-
climate-change-courts-317135 L. Bergkamp, The Urgenda judgment: a “victory” for the climate that is
likely to backfire, EnergyPost, September 2015, http://www.energypost.eu/urgenda-judgment-victory-
climate-likely-backfire/.
[13] L. Bergkamp, Staat moet in beroep tegen Urgenda-vonnis, Trouw, 6 augustus 2015,
http://www.trouw.nl/tr/nl/4500/Politiek/article/detail/4114701/2015/08/06/Staat-moet-in-beroep-
tegen-Urgenda-vonnis.dhtml
[14] L. Bergkamp, Urgenda is gevaar voor rechtsstaat, NRC Handelsblad, 31 juli 2015,
http://www.nrc.nl/handelsblad/van/2015/juli/31/urgenda-is-gevaar-voor-rechtsstaat-1519717 Zie
ook L. Bergkamp, Green Privileges and Dictates and the Future of Constitutional Democracy (forthcoming).