Bijenplan Boutersem Inventarisatie en beheeradvies

Abstract

In dit rapport wordt een bijenplan voorgesteld in opdracht van en voor de gemeente Boutersem, gebaseerd op een uitgebreide inventarisatie van de wilde bijen in de gemeentelijke groengebieden. In 2021 werden doorheen het vliegseizoen één of meerdere bezoeken gebracht aan 17 gemeentelijke groengebieden. De aanwezige bijen werden er geïnventariseerd en er werd een evaluatie gemaakt van de geschiktheid voor wilde bijen in termen van bloemenaanbod, boven- en ondergrondse nestgelegenheid en het microklimaat. Daarnaast werd per gebied ook het huidige beheer bekeken in functie van wilde bijen, en worden aanbevelingen gedaan om de geschiktheid voor wilde bijen verder te verbeteren.

Full text

Rapport Natuurpunt Studie
Bijenplan
voor Boutersem
Inventarisatie en beheeradvies
nr 35 I 2021



Natuurpunt Studie
contact: studie@natuurpunt.be
Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen
studie@natuurpunt.be • www.natuurpunt.be






Bijenplan
voor de gemeente
Boutersem





Inventarisatie en beheeradvies









OPDRACHTGEVER Gemeentebestuur Boutersem
Neervelpsestraat 11 • 3370 Boutersem
Tel. 016-72 10 63
info@boutersem.be
BEGELEIDING
TERREINWERK
TEKST
EINDREDACTIE
Nadine Meeus, Gitta Horemans
Ward Tamsyn, Win Vertommen, Kato Vanhaverbeke
Ward Tamsyn, Pieter Vanormelingen
Jorg Lambrechts
Wijze van citeren:
Tamsyn, W., Vanormelingen, P. 2021. Bijenplan voor de gemeente Boutersem. Inventarisatie
en beheeradvies. Rapport Natuurpunt Studie 2021/35, Mechelen
© December 2021
Met dank aan de vrijwilligers en collega’s van Natuurpunt voor hun bijdrage.


Inhoudsopgave

Samenvatting...........................................................................................................................................6
Inleiding...................................................................................................................................................7
1Wildebijen.......................................................................................................................................8
1.1WildebijeninBelgië:eenspoedcursus ........................................................................... 8
1.1.1Bijenenbloemen.............................................................................................................8
1.1.2Nesten.............................................................................................................................8
1.1.3Socialegevallen...............................................................................................................8
1.1.4Wildebijen:eendiverseénbedreigdeinsectengroep....................................................9
1.2Bijeninbebouwdgebied? ........................................................................................... 12
1.2.1Voedsel..........................................................................................................................12
1.2.2Nestgelegenheid............................................................................................................13
1.2.3Eenvolledigbijenbiotoop..............................................................................................13
1.3WildebijenenHoningbijen ......................................................................................... 13
2Methodiekterreinonderzoek.........................................................................................................15
3Resultaten......................................................................................................................................16
3.1Algemenebevindingen ............................................................................................... 16
3.1.1SoortenlijstBoutersem......................................................................................................16
3.1.2Kapstoksoorten/AandachtsoortengemeenteBoutersem................................................25
3.1.2.1Texelsezandbij&Composietwespbij–Andrenafulvago&Nomadafacilis ............ 25
3.1.2.2Roodbruinegroefbij–Lasioglossumxanthopus .................................................. 26
3.1.2.3RodemaskerbijͲHylaeusvariegatus .................................................................. 27
3.1.2.4Groenezandbij–Andrenaviridescens ............................................................... 29
3.2Gebiedsbesprekingen ................................................................................................. 30
3.2.1KapelOnzeͲLieveͲVrouwvanSterreborne........................................................................31
3.2.1.1Waargenomensoorten .................................................................................... 31
3.2.1.2Evaluatie ......................................................................................................... 31
3.2.1.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 32
3.2.2BegraafplaatsRoosbeekͲButsel.........................................................................................33
3.2.2.1Waargenomensoorten .................................................................................... 33
3.2.2.2Evaluatie ......................................................................................................... 34
3.2.2.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 34
3.2.3SpeeltuinRoosbeek...........................................................................................................38
3.2.3.1Waargenomensoorten .................................................................................... 38
3.2.3.2Evaluatie ......................................................................................................... 41
3.2.3.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 42
3.2.4PastorietuinRoosbeek.......................................................................................................44


3.2.4.1Waargenomensoorten .................................................................................... 44
3.2.4.2Evaluatie ......................................................................................................... 45
3.2.4.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 46
3.2.5KerkhofWillebringen.........................................................................................................51
3.2.5.1Waargenomensoorten .................................................................................... 51
3.2.5.2Evaluatie ......................................................................................................... 51
3.2.5.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 53
3.2.6BegraafplaatsWillebringen...............................................................................................54
3.2.6.1Waargenomensoorten .................................................................................... 54
3.2.6.2Evaluatie ......................................................................................................... 54
3.2.6.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 55
3.2.7KerkhofRoosbeek..............................................................................................................56
3.2.7.1Waargenomensoorten .................................................................................... 56
3.2.7.2Evaluatie ......................................................................................................... 57
3.2.7.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 57
3.2.8KerkhofBoutersem............................................................................................................60
3.2.8.1Waargenomensoorten .................................................................................... 60
3.2.8.2Evaluatie ......................................................................................................... 60
3.2.8.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 60
3.2.9WegbermMedekersveld...................................................................................................61
3.2.9.1Waargenomensoorten .................................................................................... 61
3.2.9.2Evaluatie ......................................................................................................... 62
3.2.9.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................... 64
3.2.10BrugtaludHSTͲlijnWillebringen....................................................................................65
3.2.10.1Waargenomensoorten ................................................................................. 65
3.2.10.2Evaluatie ..................................................................................................... 66
3.2.10.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................ 66
3.2.11Nachtegaalstraat...........................................................................................................67
3.2.11.1Waargenomensoorten ................................................................................. 67
3.2.11.2Evaluatie ..................................................................................................... 67
3.2.11.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................ 68
3.2.12Weterbeekstraat...........................................................................................................71
3.2.12.1Waargenomensoorten ................................................................................. 71
3.2.12.2Evaluatie ..................................................................................................... 72
3.2.12.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................ 72
3.2.13SportparkBoutersem....................................................................................................77
3.2.13.1Waargenomensoorten ................................................................................. 77


3.2.13.2Evaluatie ..................................................................................................... 77
3.2.13.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................ 77
3.2.14KasteelparkKwabeek....................................................................................................81
3.2.14.1Waargenomensoorten ................................................................................. 81
3.2.14.2Evaluatie ..................................................................................................... 82
3.2.14.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................ 83
3.2.15KerkhofNeervelp...........................................................................................................85
3.2.15.1Waargenomensoorten ................................................................................. 85
3.2.15.2Evaluatie ..................................................................................................... 86
3.2.15.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................ 88
3.2.16WegbermenKoutemveld..............................................................................................89
3.2.16.1Waargenomensoorten ................................................................................. 89
3.2.16.2Evaluatie ..................................................................................................... 90
3.2.16.3Voorgesteldemaatregelen ............................................................................ 94
3.2.17BinkomstraatenzandgroeveKerkom...........................................................................95
3.2.17.1Waargenomensoorten ................................................................................. 95
3.2.17.2EvaluatieBinkomstraat ................................................................................. 96
3.2.17.3EvaluatieZandgroeve ................................................................................... 96
4Algemeenbeheeradvies.................................................................................................................99
4.1Gazons ...................................................................................................................... 99
4.2Graslandenenbloemenweides .................................................................................. 102
4.3Bloembordersenvasteplanten ................................................................................. 104
4.4Houtigeaanplant,struwelenenbos ........................................................................... 105
4.5Beheervankerkhoven .............................................................................................. 107
4.6Bijenhotelsenanderenestgelegenheid ...................................................................... 107
5Referenties...................................................................................................................................109
6Bijlagen............................................................................................................................... ..........110
Bijlage1:Bijenvriendelijkebloemborderplanten .................................................................... 111
Bijlage2:Bijenvriendelijkebomen,struikenenlianen ............................................................. 116



6

Samenvatting
InditrapportwordteenbijenplanvoorgesteldinopdrachtvanenvoordegemeenteBoutersem,
gebaseerdopeenuitgebreideinventarisatievandewildebijenindegemeentelijkegroengebieden.In
2021werdendoorheenhetvliegseizoenéénofmeerderebezoekengebrachtaan17gemeentelijke
groengebieden.Deaanwezigebijenwerdenergeïnventariseerdenerwerdeenevaluatiegemaaktvan
degeschiktheidvoorwildebijenintermenvanbloemenaanbod,bovenͲ enondergrondse
nestgelegenheidenhetmicroklimaat.Daarnaastwerdpergebiedookhethuidigebeheerbekekenin
functievanwildebijen,enwordenaanbevelingengedaanomdegeschiktheidvoorwildebijenverder
teverbeteren.AllessamenwerdenerinBoutersemin2021voorhetbijenplannietminderdan150
soortenbijengevonden,eenerghoogaantal.DatbrengthettotaalvoorBoutersemop165soorten
bijen.Hetisookéénvandebestonderzochtegemeentesinderegiometbijna7000betrouwbare
waarnemingen.Daarnaastisdehogesoortendiversiteitonderandereooktedankenaandeliggingvan
degemeenteopdeovergangtussenhetHagelandendekrijtͲleemregio.Eenkleine20%vandein
BoutersemwaargenomensoortenstaatopdeBelgischerodelijst,waarvanhetmerendeelsterk
gebondenisaanbloemrijke(glanshaverͲ enheischrale)graslandenenhunzomen.Anderbedreigde
bijenbetreffenweinigaangetroffenkoekoeksbijenenmeestalnogsteedsvrijalgemenemaar
achteruitgegane(koekoeks)hommels.Eenzeergrootdeelvandeaanwezigediversiteitwerdook
waargenomenindegemeentelijkegroengebieden,dieduseenbelangrijkefunctiehebbenals
leefgebiedvoorwildebijenenwatdebermenbetreftookalsfunctioneleverbinding.Tenslottewordt
alshandvatenvooreenbijvriendelijkbeheerookalgemeenbeheeradviesgegevenvoorgazons,
graslandenenbloemenweides,bloemborders,houtigeaanplant,struwelenenbosenkerkhoven.

7

Inleiding
Leeswijzer:
HeteerstedeelvanditrapportbevateenkortealgemeneintroductietotwildebijeninBelgië,enwilde
bijeninbebouwdgebied.Jevindterdebasisoverdeecologievanwildebijenenwelkebasisbehoeften
zehebben.Hettweededeelbehandelthetterreinonderzoekdatspecifiekvoorditrapportwerd
verrichtingemeentelijkegebiedeninBoutersem.Webehandeleneerstdealgemeneresultatenvan
hetonderzoekenplaatsenzeindecontextvanandereVlaamsestedenengemeenten.Vervolgens
belichtenwedemeestbijzonderesoortenensoortenwaarvoorderegioeenbelangrijke
verantwoordelijkheiddraagt.Dezesoortendienenalskapstok,waaraanspecifiekaandachtkan
wordenbesteedbijhetbeheerendeinrichtingvandeopenbareruimte.Hiernavolgteenbespreking
peronderzochtgebied,waarbijwebekijkenwelkesoortenertevindenzijnenhunrelatiemetde
hulpbronnendiezenodighebben.Wegevenookeenevaluatievandewaardevanhetgebiedvoor
bijenopbasisvandeaanwezigehulpbronnen.Vervolgenswordenspecifiekeaanbevelingen
geformuleerdomhetgebiedwaardevollertemakenvoorbijen.Inhetlaatstedeelvanditrapport
wordendaninalgemeneretermentipsgegevenomdeopenbareruimtebijvriendelijktebeheren.

8

1 Wilde bijen
1.1 WildebijeninBelgië:eenspoedcursus
Wildebijenzijneengroepinsectendiedooreengoede400soortenwordenvertegenwoordigdin
België(Drossart,etal.,2019).Daarnaastiseréénsoort1diehistorischwordtgekweektomonder
anderehoningtekunnenoogsten:deHoningbij.Alleanderesoortenzijninprincipeenkelinwilde
vorminBelgiëtevinden,zeplantenzichvoortzonderinmengingvandemens,hoewelrecentook
hommelsenmetselbijenwordengekweektomlandbouwgewassentebestuiven.
Wildebijenhebbeneengemeenschappelijkbouwplan:zehebbentweepaarvleugels,dieaanelkaar
wordenvastgehaaktbijhetvliegen,eenlichaamdatindriestukkenonderverdeeldis:dekop,het
borststukenhetachterlijf,enzoalsalleinsectenhebbenze6poten.Devrouwtjeshebbeneenangel
envaakeenspeciaalverzamelapparaatwaarmeezestuifmeelverzamelen.Ditkunnen
gespecialiseerdeverzamelharenopdepoten,onderzijdevanhetachterlijfofborststukzijn.Dit
verzamelapparaatgebruikenzeomstuifmeelteverzamelenvoorhunnageslacht.Iederebijlegt
nestcellenaanwaarineenvoedselvoorraadvoordelarve,bestaandeuitstuifmeelennectar,eneen
eitjedatbijdevoedselvoorraadwordtgelegd.Delarvekruiptvervolgensuitditeitjeeneetde
voedselvoorraadopenmaakteenpop.Indepopondergaatdebijeenmetamorfose,netzoalsbij
vlinders,waarbijzeverandertvaneenmadeͲachtiglarfjenaareenvolwassenbijmet4vleugelsenzes
poten.Wanneerdetijdrijpis,knaagtdejongebijzichdaneenwegnaarbuitenenbegintdecyclus
terugopnieuw(Peeters,etal.,2012).
1.1.1 Bijenenbloemen
Bijenzijnalomgekenddoorhungewoonteombloementebezoeken.Zebezoekenbloemenenerzijds
omnectartedrinken,zodatzevoldoendeenergiehebbenomtekunnenvliegen,eenpartnertezoeken
enstuifmeelteverzamelen.Anderzijdshebbenzebloemennodigomstuifmeelteverzamelenvoor
hunnakomelingen.Hetisdaarbijbelangrijkomwetendatnietelkebijensoortopgelijkwelkebloem
vliegt.Demeestebijensoortenhebbeneenvoorkeurvoorbepaaldebloemen,eneenbelangrijk
aandeelverzameltquasiexclusiefstuifmeelvaneenbepaaldgeslachtplantenofzelfséénenkeleplant!
1.1.2 Nesten
Bijenhebbeneenplekjenodigomhunnestcelleninaanteleggen.Hetgrootstedeelvandesolitaire
soortennesteltondergrondsineennestgangdiezezelfgraven.Eenanderdeelnesteltbovengronds
inbestaandeholtesofinzelfgeknaagdeholtes.Hommelsgebruikenvaakbestaandenestenvanmuizen
ofvogelnestjesomeennesttemaken.Delaatstecategoriezijndeuitzonderingendieeeneigennest
makenindebuitenlucht,zoalsdeKleineharsbijdiekleine‘kruikjes’bouwtuitharsvannaaldbomen.
1.1.3 Socialegevallen
Hetgrootstedeelvandewildebijenissolitair,datwilzeggendatzeelkapartvoorhuneigen
nakomelingenzorgen.Hommelsdaarentegenhebbeneensocialelevenswijze,vergelijkbaarmetdie
vanHoningbijen.Deverschillendekastesvoerenanderetakenuitbinnenhetnestenzijnook
morfologischverschillend.Dekoninginnenzijngrotevrouwtjesdieinhetvoorjaarhetneststichten.
Zeverzamelenstuifmeelenleggeneitjeswaaruitdeeerstegeneratiewerkstersvoortkomt.Werksters

1Recentwordenook(Aard)hommels,GehoorndeenRossemetselbijeningezetindetuinͲenlandbouw.

9

zijnkleinerevrouwtjesdiegeeneitjesleggen,maardekoninginhelpenbijhetverzamelenvan
stuifmeelendenestzorgvandenakomelingen.Dekoninginkomtdannietmeeruithetnestenlegt
nogmeereitjes.Opheteindevanhetseizoenlegtdekoningineitjeswaaruitnieuwekoninginnen
komen,maarookmannetjeshommels.Dezeparenendenieuwuitgevlogen,bevruchtekoninginnen
gaaninoverwintering.
Bijenkelebijengeslachtenzoalsgroefbijenenzandbijenvindenweooktussenvormentussendeze
solitaireensocialelevensstrategieën.Zegebruikenbijvoorbeeldeengemeenschappelijkenestgang,of
helpenelkaarbijhetaanleggenvannestcellen.
Eenanderbelangrijkdeelvanonzebijengemeenschapzijndeparasitairebijen.Dezebijenleggengeen
eigennestcellenaan,maargaanͲnetalskoekoekenbijvogelsͲbinnenindenestenvananderebijen
enleggenerhuneitjesbij.Zewordendaaromookwelkoekoeksbijengenoemd.Delarvenvande
koekoeksbijennemendandenestcelovervandenakomelingenvandegastheersoort.Deze
koekoeksbijenvormeneenbelangrijkdeelvandediversiteitbijwildebijen.Ongeveereenkwartvan
deBelgischebijenfaunaisparasitair.Zevormeneenbelangrijkeindicatorvoorhetwelenweevanhun
gastheersoorten:zondereengezondepopulatiegastheerbijenkanerimmersookgeenpopulatie
parasitairebijenoverleven.
1.1.4 Wildebijen:eendiverseénbedreigdeinsectengroep
Dediversiteitaanneststrategieën,socialekenmerkenenvoedselvoorkeurenleidtertoedatbijeneen
morfologischergdiversegroepzijn.Dekleinstebijenmetenslechtsenkelemillimeter,terwijlde
grootstetot2,5cmmeten.Sommigezijnergharig,zoalshommels,anderezijnbijnavolledigkaalen
metaalachtigglimmend.Sommigebijenzijnbruinenhebbeneentypischebijenvorm,anderelijken
sterkopwespenenhebbenzwarteengelestrepen.

10

Figuur 1: Bijen zijn een morfologisch diverse groep: van links boven naar rechts onder: Geelzwarte wespbij,
Aardhommel-groep, Blauwe ertsbij, Grijze zandbij. (foto’s vlnr.: Jens D’Haeseleer, Vera Buhl,, Lieven Decrick,
Ocrdu)
Doordesterkeafhankelijkheidvanspecifiekebloemen,bepaaldevormenvannestgelegenheid,vaak
incombinatiemetdenoodaaneenwarmmicroklimaat,enhungevoeligheidvoorpesticidenzijnbijen
eensterkbedreigdegroep.OngeveeréénderdevandebijensoorteninBelgiëisinminofmeerdere
matebedreigd.Devoornaamsteoorzakenlijstenwehieronderop.
1. Verarmingvandeflora.Hetaantalplantensoortenisafgenomenenookdedichtheidvan
bloemenislagerdanvroeger(VanLanduyt,Vanhecke,&Hoste,2006).Vooralintensiveringen
schaalvergrotinginhetagrarischegebiedheefteenenormeafnamevandebloemenrijkdomtot
gevolggehad(WallisdeVries,vanSwaay,&Plate,2011).
2. Afnamevankleinelandschapselementen.Hethedendaagselandschapisuniformerenstrakker
ingerichtwaardoordestructuurvariatieverdwijnt.Velebijenmoetenhethebbenvan
‘rommelige’terreintjesmeteengevarieerdreliëfenkleinezandwandjes,dodehoutresten,
houtwallen….dieveelnestgelegenheidbieden.
3. Gebruikvangewasbeschermingsmiddelenenpesticiden.Deeffectenvandezemiddelenop
wildebijenzijntotnutoeslechtonderzocht,maarderesultatenvanonderzoeknaardeeffecten
opdeHoningbijdoenhetergstevermoeden(Goulson,Nicholls,Botías,&Rotheray,2015).
4. Vermestingvandebodemheefttotgevolgdatkale,zandigeplekjesopenbodemdichtgroeien
metgrassenenmossenwaardoordezenietmeergeschiktzijnvoorindebodemnestelende
bijen.

11

5. Versnipperingdoorgrootschaligelandbouwofverstedelijking.Doordatbijenafhankelijkzijn
vaneenleefgebiedwaarinzoweldevoedselplantenalsdenestgelegenheidopkorteafstandvan
elkaarmoetenliggen,zijnbijenextragevoeligvoorversnipperingvanleefgebieden.Bovendien
kaneentehogeisolatiegraadvangeschiktehabitatplekkenresulterenineentelagekansop
kolonisatievannietgebruiktehabitatplekken,waardoordepopulatiesvaneenbijensoortéénna
éénuitsterventotdebijookregionaalverdwenenis.Zobleekdeisolatiegraadeenbelangrijke
factortezijnvoorhetvoorkomenvandezeldzameKnautiabijinVlaamsͲBrabant(Vanormelingen
&D'Haeseleer,OverBeemdkroonenhaarKnautiabijͲVoorkomenvan,knelpuntenenbeheer
vooreenzeldzamegespecialiseerdebij,2015)
6. Klimaatveranderingiseenslechtgekende,maarsterkonderschatteoorzaakvanachteruitgang
vanbijen.Doorklimaatveranderingkunnenmismatchesontstaantussendeactiviteitsperiode
vanbijenendebloeiperiodevanhunfavorietebloemplanten,maarookdenegatieveimpactvan
hittegolvenisnietonderschatten.ZozijnalenkelehommelsoortenindePyreneeënuitgestorven
doorlokalehittegolven.Rasmontencollega’s(2015)maakteneenklimaatatlasvoordeEuropese
hommels.Onderhetslechtstescenariovanklimaatveranderingzoudenvolgenshun
voorspellingenin2100slechts3hommelsoortenkunnenvoorkomeninBelgië:onzeeigen
Aardhommel(Bombusterrestris)ende(nunog)uitheemseBombusargillaceusenBombus
niveatus.

Intensieflandgebruik,grootschaligheidengebruikvanpesticidenwordenaangewezenalsde
belangrijksteoorzaakvandeachteruitgangvanbestuivers(Kuldnaetal.,2009;Rasmontetal.2005).

Figuur 2: De kwaliteit van het buitengebied voor bijen in Vlaanderen is in de laatste 50 jaar snel afgenomen. Op
bovenstaande beelden zie je twee maal hetzelfde landbouwgebied in het Hageland, links in 1971, rechts in 2021.
Binnen de actieradius van een wilde bij (maximaal 200 meter, de lengte van het maatstreepje) vond je vroeger al
gauw meer dan 10 verschillende percelen met andere teelten en bijhorende akkerrandjes, nu zijn dat er met wat
geluk 3. Enkele hellinggraslanden raakten ook bebost of bebouwd. (luchtfoto’s: Agentschap Informatie
Vlaanderen, omgeving Houwaart, Vlaams-Brabant)

Hetmodernelandschapisarmaannectarbronnenenstructuurvariatie.Insectenhebbennectarnodig
alsvoedselbronenallerleistructuurelementenalsnestgelegenheid.Dezeessentiëlehulpbronnen
moetenopbeperkteafstandenvanelkaarinhetlandschapaanwezigzijnopdateenleefgebiedgeschikt
isvooreensoort,zieookFiguur2(Maes,Vanreusel,&VanDyck,2013).Alsweietswillendoenom
bijentehelpen,gebruikenwedanookbestde‘hulpbronnenaanpak’.Bijdezeaanpakkijkenwenaar
watbijenspecifieknodighebbenomtekunnenoverleven,enbelangrijker,zichvoortteplanten.Bij
bijenvindenwedandriepijlerswaaropwekunnensteunen:deeersteisvoedsel,zoweldevolwassen
bijenalsdelarvenhebbenvoedselnodigindevormvannectarenstuifmeel.Detweedeiseenplekje
omdenestcellenaanteleggen,ditkanbovengrondszijn,bijvoorbeeldineenbijenhotel,of
ondergrondsopeenzanderigplekje.Eenderdevoorwaardeiseengeschiktmicroklimaat:bijenhouden
nietvanwinderige,koudeplaatsen,jevindtzevooralinwarme,beschuttehoekjes.


12

1.2 Bijeninbebouwdgebied?
Leukdiebijen!Maarzittenerwelbijenindestadofmiddenineendorp?Zittendienietallemaalin
natuurgebieden?Erzittenzekerbijenindestad!Bebouwdeenzelfsstedelijkegebiedenbevatten
dikwijlswaardevollebijenhabitats,ookalzienzeervoorhetongeoefendeoogtotaalongeschiktuit
voorbijen.ZoisdeFricheJosaphatinBrussel,eeninonbruikgeraaktrangeerterreinvoortreinenin20
jaaréénvandébijenhotspotsinBelgiëgeworden:maarliefst124soortenbijenwerdenhiergevonden
opeenterreinvanamper24hectare(Vertommen&D'Haeseleer,2021).Hetwarmemicroklimaat,ook
wel‘stedelijkhitteͲeiland’effectgenoemd,zorgtervoordatwarmteminnendeinsectenzoalsbijen
vaakmeertevindenzijninstedendanerbuiten.Stedenvormenzoeenbelangrijketoegangspoortvoor
bijensoortendieinBelgiëdoorklimaatveranderingeengeschiktleefgebiedkunnenvinden.
VoorbeeldenhiervanzijnsoortenalsLuzernebehangersbijenStadsmaskerbij.Beidesoortenwerden
eerstontdektinBrussel,maarverspreidenzichvervolgenssnellangsdesterkverstedelijkteasBrusselͲ
Antwerpen(D'Haeseleer,2016;DeGrave,DeRycke,Vanormelingen,&DeWolf,2015).Ophet
plattelandzijndezesoortenbijnaniettevinden.
AlswekijkenwelkesoortenspecifiektevindenzijninbebouwdgebiedinBelgiëenNederland,zienwe
vaakdatsteedsdezelfdesoortengemeenschapvoorkomtinverschillendesteden.Inlandelijkere
regio’seninnatuurlijkebiotopenzijnsoortengemeenschappenvaaksterkverschillendtussen
verschillendestreken,enbevattenzemeerbedreigdesoorten.Nietteminisereenbepaalddeelvan
onzebijenfaunadievoornamelijkinbebouwdofzelfsstedelijkgebiedvoorkomt(Vanormelingen,
Reemer,&D'Haeseleer,2021)!
1.2.1 Voedsel
Volwassenbijenhebbenenergienodigomtekunnenvliegen,paren,nestjestebouweneneen
voedselvoorraadtekunnenaanleggenvoorhunnakomelingen.Daarvoorgebruikenzesuikeruit
nectar.Hiervoorzijnzenietzokieskeurig,zolangdenectarbereikbaaris,kunnenzedebloemen
bezoeken.Sommigebijenhebbenhiertoeeenlangekopoflangetongomindiepebloementekunnen
nectardrinken.Degroteverschilleninbloembezoekvindenwevooralwanneerbijenopzoekzijnnaar
stuifmeelomvoedselvoorradenvoorhunnakomelingenaanteleggen.Nietallestuifmeelbevat
immersdezelfdebestanddelen.Stuifmeelvaneenplantkangiftigofongeschiktzijnvoorveelsoorten,
terwijlhetdevoorkeurwegdraagtvaneenanderebij.Eengoedvoorbeeldhiervanzijnboterbloemen.
Boterbloemenwordenslechtsdooreenbeperktaantalbijenbezocht,Ranonkelbijenzijnerzelfsin
gespecialiseerdomhetstuifmeelvanboterbloementeverzamelenvoorhunnakomelingen.
Veelbijenzijninmindereofmeerderemategespecialiseerdinhetverzamelenvanstuifmeelvan
bepaaldeplanten.WesprekenvanmonoͲ,oligoͲenpolylectischesoorten.Monolectischesoortenzijn
hetmeestkritisch:zeverzamelenuitsluitendstuifmeelvanéénbepaaldeplantensoort.Oligolectische
soortenzijnietsminderkritisch:zegebruikenstuifmeelvanéénbepaaldgeslachtofplantenfamilie.
Polylectischesoortenzijnveelflexibeler,zegebruikenstuifmeelvanverschillendeplantenfamilies.
Minstens20%vandebijensoorteninBelgiëheefteenmonoͲofoligolectischelevenswijze(Drossart,
etal.,2019).Ditlijktvrijweinig,maarhetisbelangrijkhierbijinhetachterhoofdtehoudendat
stuifmeelvoorkeurvoordebroedparasitairebijennietvanbelangis,endateronderdepolylectische
soortenookveelsoortenschuilgaandiehetgrootstedeelvanhunvoedselvanéénplantensoortof
ééngroephalen,maarsomsopportunistischzijnendaardoorbijdepolylectischesoortengeklasseerd
worden.Soortendieintweegeneratiesvliegen,bezoekeninhetvoorjaarbijvoorbeeldvoornamelijk
wilgen,maardezomergeneratiegebruiktvanzelfsprekendeenanderestuifmeelbron(vermitswilgen
enkelinhetvroegevoorjaarbloeien!).

13

Deplantenwaarvandebijenafhankelijkzijn,moetenbovendieninvoldoendegroteaantallen
aanwezigzijnénbloeienophetjuistemoment.DeKnautiabijiseenzandbijsoortdieinVlaanderen
vrijwelenkelstuifmeelverzameltvanBeemdkroon.Eénvrouwtjeheeft72bloemhoofdjesnodigvoor
hetvullenvan6nestcellen,datkomtovereenmet11plantenBeemdkroon(Larsson&Franzen,2007).
VooreenlevensvatbarepopulatieKnautiabijenzijnerdusminstenseenhonderdtalplantennodig,die
bovendiennietmogenwordengemaaidtijdensdevliegtijdvandeKnautiabij.
1.2.2 Nestgelegenheid
Naastvoedselisonderdaknodig,meerbepaaldvoordenakomelingenvandebijen.Veruitdemeeste
bijenmakennestcellen:eenomhulseldateeneitjeeneenvoedselvoorraadbevat.Erzijnwelgrote
verschillenindeplaatswaarzedezenestcellenaanleggen.Hetgrootstedeelvandebijensoortenlegt
nestcellenaanineenondergrondsgangetjediezezelfuitgravenindebodem.Eenanderdeelmaakt
zeinbestaande(half)ondergrondseholteszoalsmuizenholletjes.Derestvandebijensoortennestelt
bovendegrond,bijvoorbeeldinkevergangenindoodhout,ofinstengelsvanbraam,rietofgrote
ruigtekruidenzoalsdistels.
Velesoortenhebbennogeenextrahulpbronnodigbijhetbouwenvanhunnesten.Metselbijen
gebruikenmodderofgekauwdebladerenomhunnestenaftesluiten,behangersbijengebruiken
stukjesvanbladerendiezeuitknippenmethunsterkekakenomhunnestentebekleden.
1.2.3 Eenvolledigbijenbiotoop
Dehierbovengenoemdeelementenmoetenallemaalaanwezigzijnineenbeperktestraal,bijen
vliegenimmerssteedsterugnaardezelfdenestplaats.Hoeverderzemoetenvliegentussen
voedselbronennest,hoelagerhetnestsucces.Voorkleinebijenis200meterzowatde
maximumafstanddiezeafleggentussenhunnestplaatsendevoedselbron.Hommelszijnna
Honingbijendegrootsteglobetrotters,zijkunnenenkelekilometersvliegennaareengoede
voedselbron,maarhoedichterdevoedselbron,hoeefficiënterhetverzamelenvanvoedselgaat.Een
kleinschalig,gevarieerdlandschapisdushetbestevoorbijen!
1.3 WildebijenenHoningbijen
ErisdelaatstejarenheelwatinktgevloeidoverdeinvloedvanHoningbijenopwildebijen.Nietzelden
leidtdittotemotionelediscussies,zekeromdatnatuurbeschermingeenbelangrijkargumentvormt
voorveelimkersomhunhobbyuitteoefenen.Wegevenhiereenkortesamenvattingvanderecentste
inzichteninhetprobleem,maarweverwijzenvooreenuitgebreidereuiteenzettingnaarhetartikel
datrecentinNatuur.Focusverscheen(Vanormelingen,Schelfhout,Foubert,Eeraerts,&D'Haeseleer,
2019)2.
WanneerwehethieroverHoningbijenhebben,gaathetoverdedoorimkersgehouden
cultuurvariantenofuitheemseondersoortenzoalsApismelliferacarnicaofde‘Buckfastbij’(A.
melliferamelliferaxA.m.ligustica).DeZwartebij(A.melliferamellifera),deinheemseondersoortdie
inhetwildvoorkwambijons,isimmerswellichtuitgestorveninhetwildinVlaanderen,alwordterde
laatstejarensterkingezetopkweekprojectenmetdezeondersoort.
WildebijenenHoningbijengebruikendezelfdevoedselbronnen,waardoorerverschillendemanieren
zijnwaaropzeelkaarbeïnvloeden.TeneerstekunnenHoningbijenwildebijenfysiekwegjagenvande

2https://www.natuurpunt.be/publicatie/natuurfocusͲ2019Ͳ4ͲhoningbijenͲnatuurgebieden

14

voedselbronnen.Wanneerjebijeenbloeiendeplantstaat,kanjeditgedragvaakwaarnementussen
verschillendesoortenbijenenzweefvliegen.Veelalzijnhetschijnaanvallen,maarsomswordtdeene
bijdoordeanderesimpelweg‘weggebokst’.Dezefactordraagtwellichtnietsignificantmeeaanhet
probleemvanconcurrentietussenHoningbijenenwildebijen.
Bloemenhebbeneeneindigaanbodaanstuifmeelennectar:watverzameldwordtdooréénsoortkan
nietmeerdooreenanderebijwordenverzameld.Ditiswellichtdebelangrijkstefactordie
concurrentietussenHoningbijenenwildebijenveroorzaakt.Omhiereenideevantegeven:eengroot
Honingbijenvolk(ca.50000individuen)verzamelttussenjunienaugustuseenhoeveelheidstuifmeel
waarmeeandersca.110000nakomelingenvaneengemiddeldesolitairebijensoortkunnenworden
gevoed.Solitairebijenzijngevoeligeraanditsoortconcurrentie,omdathunactieradiusen
bloembezoekbeperkterenhunvliegtijdveelkorterisdandievanHoningbijen.
DelaatstefactorisoverdrachtvanziektesenparasietentussengekweekteHoningbijenenwildebijen.
OmdaterinternationaalgehandeldwordtinHoningbijen,komenerregelmatigziektesenparasieten
bijhenvoor.Degroottevanditeffectopwildebijenisechteronduidelijk.
Deproblemendiehierbovengenoemdzijn,wordennatuurlijkversterktdoorde
omgevingsomstandigheden.Wanneererminderbloemenbeschikbaarzijn,iserbijeenbepaalde
dichtheidaanHoningbijkastensowiesomeerconcurrentievoorpollenennectar.Pesticiden
verminderendeafweervanbijenvoorziektes.Natuurlijkmoetendezeproblemenookopgelost
worden,maarhetisnueenmaaleenvoudigerénsnelleromoptelettenhoeveelenwaarbijenkasten
wordengeplaatstdanomonslandschapterugbloemrijkertemaken.Weadviserendanookomgeen
bijenvolkenteplaatsenopplekkenwaarbedreigdebijensoortenvoorkomenofinnatuurgebiedenen
eldersterughoudendtezijnmetdeaantallengeplaatstekasten.Ditkomtoverigensookdeopbrengst
engezondheidvandeHoningbijvolkentengoede!

15

2 Methodiek terreinonderzoek

Voorhetvoorliggendebijenplanwerdin2021opdegemeentelijketerreinenenbermenvande
gemeenteBoutersemgekekennaardeaanwezigewildebijen,depotentiesomwildebijente
herbergen,enwerdhethuidigebeheergeëvalueerdinfunctievanwildebijen.

Omzoveelmogelijkvandediversiteitinkaarttebrengen,wordenbijengezochtopdemeestkansrijke
plaatsenindegeselecteerdegebieden.Hierbijwordennestplaatsenenvoedselplantenbekeken,maar
ookontmoetingsplaatsendiebijengebruikenbijhetzoekennaareenpartner,zoalsstruiken,of
beschuttehoekjeswaarzeopwarmen.Debijenwordenindienmogelijknavangstmeteeninsectennet
inhetveldopnaamgebrachtenvrijgelaten.Indiendatnietmogelijkis,wordendebijenmeegenomen
enmetbehulpvaneenstereomicroscoopenreferentiemateriaalopnaamgebracht.Allebijenworden
inhetveldingevoerdindeonlinewaarnemingen.bedatabankmetbehulpvandeObsmappͲapplicatie.
Hierkunnenzealtijdonlinewordengeraadpleegd.Bloembezoekwordtindienmogelijktelkens
genoteerd.Zokrijgenweeenbeeldvanwelkeplantenverkozenwordenindegebieden.Bovendien
gebruikenwetelkensrouteregistratie,waarbijnaastdewaarnemingenookdetijdenafgelegderoute
wordenbijgehouden.Ditlaattoeomdegebiedenopnieuwtebezoekenenderesultatente
vergelijken.Zowordendewaarnemingenookbruikbaaromaantalstrendsbinneneensoortofvoor
deelgebiedentedetecteren.

Omdatbijeneenkortevliegtijdhebben(veelsoortenvliegenmaar4of5wekenperjaar)worden
gebiedenzoveelmogelijkmeerderekerenperjaarbezocht.Zoproberenweeenzovolledigmogelijk
beeldvandeaanwezigebijengemeenschaptekrijgen.Wanneeralledierenopnaamzijngebracht,
kunnenwekijkenwelkebijzonderesoortenertevindenzijninhetgebied,ofwelkesoortenjuist
opvallendafwezigzijn.Vervolgenskunnenweopbasisvandezevaststellingenmaatregelen
voorstellenomdeaanwezigebijenvooruittehelpen,ofomhetgebiedgeschiktertemakenvoormeer
soorten.


16

3 Resultaten
3.1 Algemenebevindingen

3.1.1 SoortenlijstBoutersem

Indewaarnemingen.bedatabankzittenvoorBoutersemintotaal6897alsbetrouwbaarbeschouwde
entotopsoortgedetermineerdebijenwaarnemingenvan165soorten(standvanzaken10/03/2022).
Hiermeezijndemeestesoortengekend,zoalsjekanzienopdecurvevanhetverbandtussenhet
aantalwaarnemingenenhetaantalsoorten,diealgrotendeelsafgevlaktis.Datwilzeggendatmet
verderewaarnemingenernietzoveelsoortenmeerzullenbijkomen.Diversiteitsschattersgevenaan
daternog16(ACEschatter)resp.28soorten(chao1schatter)zoudenmoetenkunnengevonden
worden.Hiermeeishetookéénvandebestonderzochtegemeentesvanderegio.Tervergelijkingde
totalenvandebuurgemeentes:Tienen(1228Ͳ125soorten),Hoegaarden(2600waarnemingenͲ142
soorten),Bierbeek(525waarnemingenͲ95soorten)enLubbeek(2181Ͳ135soorten).InTabel1isde
volledigeBoutersemsesoortenlijstopgelijst,inclusiefrodeͲlijststatusenecologischekenmerken.


Figuur 3. Verband tussen het aantal bijenwaarnemingen en het aantal bijensoorten in de gemeente Boutersem
(situatie 10 maart 2022).

Eenkleine20%vandeinBoutersemwaargenomensoortenstaatopdeBelgischerodelijstals‘bijnain
gevaar’(NTinTabel1)ofalséénvandebedreigdecategorieën(Kwetsbaar,VU,ofBedreigd,EN).Het
overgrotedeelvandebedreigdebijenzijnsterkgebondenaanbloemrijkegraslanden.Hetbeschermen
vandezegraslandeninnatuurgebieden,maarookdaarbuiten,inbermenenparken,isdanook
belangrijkomdezesoortentebehoudeninBoutersem.Hetzijnvoornamelijkdedrogetotvochtige
bloemrijkegraslandenopleem(glanshavergrasland)enzandleem(heischralegraslanden)enhun
mantelsenzomen(geleidelijkeovergangennaarbosenstruweel,incl.heggen,houtkantenen
hoogstamboomgaarden)diedegrootsteaantallenbedreigdesoortenhuisvesten.

Dezegraslandenzijnvrijeenvoudigtebewerkenmetlandbouwmachinesenvalleninveelgevallen
buitennatuurgebieden,aangeziendielaatstedoorgaansindenattevalleiengelegenzijn.Daaromzijn
hetjuistdezegraslandtypesdiesterkachteruitgegaanzijnindeafgelopendecenniadoorscheuren
naarakkerofsterkebemestingtotvetbloemenarmweiland,vaakincombinatiemetbestrijdingvan
0
50
100
150
0 2000 4000 6000
Aantal waarnemingen
Aantal soorten
gemeente
boutersem

17

bloeiendekruidenmetherbiciden.Zezijntegenwoordiggrotendeelsteruggedrongentotrelictenin
wegbermenenprivateofopenbaredomeinenzoalskasteelparkenendergelijke,enzijndusvaak
gemeentelijkebevoegdheid.Eenaantalvandergelijkegraslandenwordtmomenteelhersteldin
natuurgebied,inBoutersemindeSnoekengrachtendeMeneͲJordaanvallei,waarbijherkolonisatie
doorbloeiendekruidenendeermeegeassocieerdewildebijenplaatsvindtvanuitdenogaanwezige
relicten.

TypischewildebijenvoorglanshavergraslandendiegezienzijninBoutersemenopdeRodeLijststaan
(zietabel1)zijnKnautiabij,Texelsezandbij,Donkereklokjeszandbij,Donkereklaverzandbij,Gewone
langhoornbij,Ogentroostdikpoot,Gedoorndeslakkenhuisbij,Geelstaartklaverzandbij,
Vierbandgroefbij,TuinhommelenRoodbruinegroefbij,naasteenhelereeksanderesoorten.Twee
ervanwordenhieronderbesprokenalskapstoksoortenvoorBoutersem,samenmetdeGroene
zandbij.DezelaatstekomtevenalsValserozenzandbijvoorindezomenenbosͲ enstruweelranden
vandittypedergelijkegraslanden.Voorheischralegraslanden,waarvanmomenteelinBoutersem
slechtseenpaarzeerkleinerelictenoverzijnopdemeerzandigebodems,gaathetomRodemaskerbij,
Zuidelijkeklokjesbij,enindezomenDonkererimpelrugenBremzandbij.


Figuur 4: De Rode lijst-status van de bijen in Boutersem: Rode-lijst categorieën: LC: Momenteel niet bedreigd,
NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD: Onvoldoende data (Drossart et al.
2019)

Enkelevandebedreigdesoortenzijnbroedparasieten,diegevoeligzijnvoorachteruitgangvanhun
gastheersoorten.Wanneerernietvoldoendenestenmeerzijnvandegastheersoortenverdwijnen
dezekoekoeksbijenalgauw,vaaklangvoordatdegastheersoortuitsterft.Ditishetgevalvoor
verschillendekoekoekshommelsdieopderodelijstterechtgekomenzijndoordeachteruitgangvan
hunnogsteedsalgemenegasthommels.Bijdesoortenkoekoeksbijendieparasiterenopbovengronds
nestelendebijenzienweopplaatsenwaarveelaandachtgaatnaarhetvoorzienvanbovengrondse
nestgelegenheid(dodebomen,braamstruweel,bijenhotels…)ervaakbijzonderesoorten
koekoeksbijenopduiken,zoalsdeRosseofSlankekegelbij.Watkoekoeksbijenvandeondergronds
nestelendebijenbetreftwordendebedreigdekoekoeksbijen,waartoedeLangsprietdwergwespbij,
WafelbloedbijenZwartebloedbijbehoren,vaakaangetroffenbijdenestenvandegastsoortopde
beterenestplaatsen(zieonder).


CR
1% EN
3%
VU
4%
NT
10%
LC
78%
DD
4% NA
0%
RodelijststatusBoutersemsebijen

 18



Tabel 1: Waargenomen soorten in Boutersem in de waarnemingen.be databank (stand van zaken 10 maart 2022). Rode-lijst categorieën: LC: Momenteel niet bedreigd, NT:
Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD: Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
NederlandsenaamWetenschappelijkenaamAantal
wnm.
RLVoedselgedragSocialiteitNeststrategie
Andoornbij Anthophorafurcata35LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Gewonesachembij Anthophoraplumipes87LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Kattenkruidbij Anthophora
quadrimaculata
20LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Honingbij Apismellifera192DDOpportunistEusociaalBovengrondsͲbestaandeholtes
Tweekleurige
koekoekshommel
Bombusbohemicus3NTͲ Sociaalparasitair
Gewonekoekoekshommel Bombuscampestris8VUͲ Sociaalparasitair
Tuinhommel Bombushortorum81NTOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲbestaandeholtes
Boomhommel Bombushypnorum106LCOpportunistPrimitiefeusociaalBovengrondsͲbestaandeholtes
Steenhommel Bombuslapidarius314LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲbestaandeholtes
Veldhommel Bombuslucorum10NTOpportunistPrimitiefeusociaalBovengrondsͲbestaandeholtes
Akkerhommel Bombuspascuorum498LCOpportunistPrimitiefeusociaal
Weidehommel Bombuspratorum202LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲbestaandeholtes
Rodekoekoekshommel Bombusrupestris3ENͲ Sociaalparasiet
Vierkleurige
koekoekshommel
Bombussylvestris7LCͲ Sociaalparasiet
Aardhommel Bombusterrestris50LCOpportunistPrimitiefeusociaalBovengrondsͲbestaandeholtes
Grotekoekoekshommel Bombusvestalis16NTͲ Sociaalparasiet
Blauweertsbij Ceratinacyanea7LCOpportunistSolitairBovengrondsͲmetmerggevulde
stengels
Gewoneviltbij Epeolusvariegatus7LCͲ Broedparasitair
Gewonelanghoornbij Euceralongicornis6VUSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Bruinerouwbij Melectaalbifrons1NTͲ Broedparasitair

 19

Bleekvlekwespbij Nomadaalboguttata1LCͲ Broedparasitair
Bontewespbij Nomadabifasciata27LCͲ Broedparasitair
Langsprietdwergwespbij Nomadadistinguenda1ENͲ Broedparasitair
Roodzwartedubbeltand Nomadafabriciana56LCͲ Broedparasitair
Composietwespbij Nomadafacilis3LCͲ Broedparasitair
Geelschouderwespbij Nomadaferruginata28LCͲ Broedparasitair
Gewonewespbij Nomadaflava48LCͲ Broedparasitair
Gewonekleinewespbij Nomadaflavoguttata29LCͲ Broedparasitair
Zwartsprietwespbij Nomadaflavopicta5LCͲ Broedparasitair
Kortsprietwespbij Nomadafucata105LCͲ Broedparasitair
Roodsprietwespbij Nomadafulvicornis23LCͲ Broedparasitair
Smalbandwespbij Nomadagoodeniana74LCͲ Broedparasitair
Roodharigewespbij Nomadalathburiana130LCͲ Broedparasitair
Vroegewespbij Nomadaleucophthalma21LCͲ Broedparasitair
Donkerewespbij Nomadamarshamella7LCͲ Broedparasitair
Sierlijkewespbij Nomadapanzeri13LCͲ Broedparasitair
Gewonedubbeltand Nomadaruficornis41LCͲ Broedparasitair
Geeltipje Nomadasheppardana7LCͲ Broedparasitair
Signaalwespbij Nomadasignata20LCͲ Broedparasitair
Geelzwartewespbij Nomadasuccincta2LCͲ Broedparasitair
Variabelewespbij Nomadazonata79LCͲ Broedparasitair
Witbaardzandbij Andrenabarbilabris19LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Tweekleurigezandbij Andrenabicolor159LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Donkererimpelrug Andrenabimaculata1NTOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Goudpootzandbij Andrenachrysosceles28LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Asbij Andrenacineraria24LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
ZwartͲrossezandbij Andrenaclarkella13LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Wimperflankzandbij Andrenadorsata139LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Grasbij Andrenaflavipes451LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte

 20

Heggenrankbij Andrenaflorea19LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Vosje Andrenafulva76LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Texelsezandbij Andrenafulvago79NTSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Weidebij Andrenagravida81LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Roodgatje Andrenahaemorrhoa209LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Knautiabij Andrenahattorfiana1NTSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Valserozenzandbij Andrenahelvola1VUOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Paardenbloembij Andrenahumilis2LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Donkereklaverzandbij Andrenalabialis20NTSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Ereprijszandbij Andrenalabiata57LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Gewonedwergzandbij Andrenaminutula7LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Lichtewilgenzandbij Andrenamitis7LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Zwartbronzenzandbij Andrenanigroaenea11LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Viltvlekzandbij Andrenanitida73LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Dageraadzandbij Andrenanycthemera7LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
BremzandbijAndrenaovatula1NTSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
DonkereklokjeszandbijAndrenapandellei1VUSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Vroegezandbij Andrenapraecox5LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Fluitenkruidbij Andrenaproxima11LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Breedbanddwergzandbij Andrenapusilla1DD SolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Roodrandzandbij Andrenarosae8LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Meidoornzandbij Andrenascotica77LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Witkopdwergzandbij Andrenasubopaca10LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Grijzerimpelrug Andrenatibialis9LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Doornkaakzandbij Andrenatrimmerana1DDOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Grijzezandbij Andrenavaga150LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Roodbuikje Andrenaventralis11LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Groenezandbij Andrenaviridescens3LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Geelstaartklaverzandbij Andrenawilkella8NTSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte

 21

Groteroetbij Panurgusbanksianus1LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Kleineroetbij Panurguscalcaratus58LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Grotezijdebij Colletescunicularius84LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Wormkruidbij Colletesdaviesanus20LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Klimopbij Colleteshederae70LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Zuidelijkezijdebij Colletessimilis2LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Vierbandgroefbij Halictusquadricinctus6CROpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Roodpotigegroefbij Halictusrubicundus119LCOpportunistSolitair+primitief
eusociaal
OndergrondsͲzelfgegravenholte
Breedbandgroefbij Halictusscabiosae189LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Parkbronsgroefbij Halictustumulorum26LCOpportunistSolitair+primitief
eusociaal
OndergrondsͲzelfgegravenholte
Kortsprietmaskerbij Hylaeusbrevicornis6DDOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Gewonemaskerbij Hylaeuscommunis37LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Poldermaskerbij Hylaeusconfusus4LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
BoemerangmaskerbijHylaeusdifformis1LCOpprotunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Brilmaskerbij Hylaeusdilatatus3NEOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Zompmaskerbij Hylaeusgredleri8DDOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Tuinmaskerbij Hylaeushyalinatus34LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Weidemaskerbij Hylaeusincongruus2DD SolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Kleinetuinmaskerbij Hylaeuspictipes3LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Lookmaskerbij Hylaeuspunctulatissimus52LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Resedamaskerbij Hylaeussignatus1LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Stipmaskerbij Hylaeusstyriacus3LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Rodemaskerbij Hylaeusvariegatus2NTOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Berijptegeurgroefbij Lasioglossumalbipes5NTOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Gewonegeurgroefbij Lasioglossumcalceatum40LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Slankegroefbij Lasioglossumfulvicorne5LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Breedkaakgroefbij Lasioglossumlaticeps5LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte

 22

Breedbuikgroefbij Lasioglossumlativentre14LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Gewonesmaragdgroefbij Lasioglossumleucopus1NTOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Mattebandgroefbij Lasioglossum
leucozonium
29LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Groepjesgroefbij Lasioglossum
malachurum
18LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Ingesnoerdegroefbij Lasioglossum
minutissimum
6LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Langkopsmaragdgroefbij Lasioglossummorio100LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Borstelgroefbij Lasioglossum
nitidiusculum
4LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Glimmendesmaragdgroefbij Lasioglossumnitidulum2LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Kleinegroefbij Lasioglossumparvulum9LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Kleigroefbij Lasioglossumpauxillum74LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Fijngestippeldegroefbij Lasioglossum
punctatissimum
5LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Zesvlekkigegroefbij Lasioglossumsexnotatum64LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Gewonefranjegroefbij Lasioglossum
sexstrigatum
1LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Biggenkruidgroefbij Lasioglossumvillosulum44LCOpportunistPrimitiefeusociaalOndergrondsͲzelfgegravenholte
Roodbruinegroefbij Lasioglossumxanthopus3ENOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Glanzendebandgroefbij Lasioglossumzonulum16LCOpportunistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Grotebloedbij Sphecodesalbilabris43LCͲ Broedparasitair
Brededwergbloedbij Sphecodescrassus6LCͲ Broedparasitair
Bosbloedbij Sphecodesephippius23LCͲ Broedparasitair
Roestbruinebloedbij Sphecodesferruginatus1LCͲ Broedparasitair
Glanzendedwergbloedbij Sphecodesgeoffrellus2LCͲ Broedparasitair
Pantserbloedbij Sphecodesgibbus6LCͲ Broedparasitair
Kleinespitstandbloedbij Sphecodeslongulus1LCͲ Broedparasitair
Dikkopbloedbij Sphecodesmonilicornis13LCͲ Broedparasitair

 23

Zwartebloedbij Sphecodesniger1VUͲ Broedparasitair
Schoffelbloedbij Sphecodespellucidus1LCͲ Broedparasitair
Grotespitstandbloedbij Sphecodespuncticeps1LCͲ Broedparasitair
Wafelbloedbij Sphecodesscabricollis1ENͲ Broedparasitair
Kleineharsbij Anthidiellumstrigatum13LCOpportunistSolitair
Grotewolbij Anthidiummanicatum78LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Kleineklokjesbij Chelostoma
campanularum
32LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Zuidelijkeklokjesbij Chelostomadistinctum2VUSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Ranonkelbij Chelostomaflorisomne40LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Groteklokjesbij Chelostomarapunculi78LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Goudenkegelbij Coelioxysaurolimbatus1LCͲ Broedparasitair
Slankekegelbij Coelioxyselongatus1VUͲ Broedparasitair
Gewonekegelbij Coelioxysinermis9LCͲ Broedparasitair
Rossekegelbij Coelioxysrufescens4NTͲ Broedparasitair
Tronkenbij Heriadestruncorum143LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Zwartgespoorde
houtmetselbij
Hoplitisleucomelana10LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Driedoornigemetselbij Hoplitistridentata3LCcheck!SolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Tuinbladsnijder Megachilecentuncularis96LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Lathyrusbij Megachileericetorum98LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Distelbehangersbij Megachileligniseca4LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Gewonebehangersbij Megachileversicolor7LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Grotebladsnijder Megachilewillughbiella124LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Rossemetselbij Osmiabicornis125LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Blauwemetselbij Osmiacaerulescens132LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Gehoorndemetselbij Osmiacornuta130LCOpportunistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Zwartbronzenhoutmetselbij Osmianiveata24LCSpecialistSolitairBovengrondsͲbestaandeholtes
Gedoorndeslakkenhuisbij Osmiaspinulosa1NTSpecialistSolitairSlakkenhuisjes

 24

Gewonetubebij Stelisbreviuscula27LCͲ Broedparasitair
Zwartetubebij Stelisphaeoptera9NTͲ Broedparasitair
Geelgerandetubebij Stelispunctulatissima60LCͲ Broedparasitair
Pluimvoetbij Dasypodahirtipes42LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Gewoneslobkousbij Macropiseuropaea5LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Bruineslobkousbij Macropisfulvipes41LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Klaverdikpoot Melittaleporina42LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Kattenstaartdikpoot Melittanigricans86LCSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte
Ogentroostdikpoot Melittatricincta2VUSpecialistSolitairOndergrondsͲzelfgegravenholte

25


3.1.2 Kapstoksoorten/AandachtsoortengemeenteBoutersem
Omgerichteractietekunnenondernemenvoorbijenkunnenwegebruikmakenvankapstoksoorten,
waarwedevoorgesteldemaatregelenaankunnen‘ophangen’.Hetzijnsoortendievooral,of
opvallendtalrijkindezegemeenteofregiovoorkomenbinnenVlaanderen.Wekunnenzeggendatde
gemeenteeenbijzondereverantwoordelijkheidheeftomdezesoortentebehoudeninhetland.
Sommigesoortenkunnenbijvoorbeeldvrijalgemeenzijnbinneneengemeente,maarbuitenderuime
regioeigenlijknergensindieaantallenvoorkomeninVlaanderen.

3.1.2.1 Texelsezandbij&Composietwespbij‒
Andrenafulvago
&
Nomadafacilis

DeTexelsezandbijiseenondergrondsnestelendebijdieinhetlatevoorjaartotdevroegezomervliegt
opdedanbloeiendegelecomposieten.Hetstuifmeeldatindenestcellenterechtkomtisdanook
vrijweluitsluitendvandezesoorten.Grootstreepzaadiswellichtdebelangrijkstewaardplant,maar
Gewoonbiggenkruid,Muizenoorenanderecomposietenwordenookvaakbezocht.Desoortheeft
eenbeetjeeenongelukkigeNederlandsenaammeegekregen,maarkomtinVlaanderenvooralvoorin
OostͲBrabant,methetzwaartepuntinhetHageland.

Demiddelgrotezandbijisnietzomakkelijkteherkennen,maarheefteenopvallendgeelbehaard
achterlijfsuiteindeenoranjedoorschijnendeachterschenen.Anderekenmerkenzijnhetrelatief
glanzendeuiterlijkendeaanwezigheidvanonduidelijkesmallehaarbandjesophetachterlijf.


Figuur 5: Een vrouwtje Texelse zandbij op Groot streepzaad in de Snoekengracht. De oranje achterscheen met
de lange gele beharing op de achterpoten en achterlijfspunt zijn typisch. (foto: Henk Wallays)


26


Figuur 6: Heatmap van de Texelse zandbij in de Waarnemingen.be databank (2000-2021). Hierop is duidelijk te
zien dat het Hageland de hotspot is voor deze soort.

DebroedparasietvanTexelsezandbij,deComposietwespbij,isnogzeldzamerinVlaanderen.Hetis
eenkleine,roodgekleurdewespbij.ZelegtwellichtenkeleitjesinnestjesvanTexelsezandbijen.

WevondenTexelsezandbijenopgemeentelijketerreineninhetKasteelparkKwabeek,despeeltuinin
Roosbeek,hetkerkhofvanVertrijkennestelendaandekapelOLVvanSterreborne.Verderwerdde
soortbinnenBoutersemeerderalgevondeninbloemrijkhooilandindeSnoekengrachtenaan
Willebringenbos,eninenkeletuinen.ComposietwespbijwerdgevondeninhetkasteelparkKwabeek.
HetzwaartepuntvoorTexelsezandbijligtinglanshaverhooilandenenandereschralegraslandenmet
veelinhetvoorjaarendevroegezomerbloeiendegelecomposieten.Ookniettevoedselrijkegazons
metvoldoendegelecomposietendietotbloeimogenkomenwordengretiggebruikt.

Tweebelangrijkevoorwaardenzijnduseenvoldoendegrootaanbodvanbloeiendecomposieteninde
vliegperiodeénvoldoendenestplaatsen.Ditzijnwellichtvooralzonesmetvrijkorte,openvegetatie
opdroge,zonnigeplaatsen.

3.1.2.2 Roodbruinegroefbij‒
Lasioglossumxanthopus

DeRoodbruinegroefbijiseengrotegroefbij,vanongeveereencentimetergrootmetoranje
achterschenen,roodbruinebeharingophetborststukenwitteviltvlekkenophetachterlijf.Zeheeft
eensterkevoorkeurvoordroge,bloemrijkegraslanden.Hetzwaartepuntvandesoortligtdanookin
hetHagelandendeoostelijkeLeemstreek.Desoortnesteltindebodem.


27


Figuur 7: Kilometerhokken met waarnemingen van Roodbruine groefbij in de Waarnemingen.be databank (2000-
2021). De regio Boutersem-Hoegaarden-Landen is duidelijk één van de belangrijkste regio’s voor deze soort.

RoodbruinegroefbijwerdinBoutersemwaargenomenopdetaludvandebrugoverdeHSTͲlijnin
WillebringenendespeeltuininRoosbeek.Zekerbijheteerstegebiedishetaannemelijkdatereen
populatieaanwezigis.Zowelnestgelegenheidalsvoldoendebloemrijkevegetatieiserimmers
aanwezig.


Figuur 8: Een vrouwtje Roodbruine groefbij. (foto: Jos Cuppens)

DekoekoeksbijvanRoodbruinegroefbijisKraagbloedbij.Vandezesoortzijngeenwaarnemingen
bekenduitBoutersem.DeKraagbloedbijisdanookheelergzeldzaamenrecentslechtsbekendvan2
plaatsenindeomgevingvanLanden.IndiendeRoodbruinegroefbijinBoutersemtoeneemtkandeze
koekoeksbijdusookopnieuwopduikenindegemeente.

3.1.2.3 Rodemaskerbij-
Hylaeusvariegatus

Tijdenshetveldwerkvoorhetbijenplanwerdeenkleinepopulatievandezemooie,bontgekleurde
maskerbijontdektindezuidrandvanhetButselbos.Hetiseenkleinebijwaarvanhetvrouwtjeeen
deelsroodgekleurdachterlijfheeftenhetmannetjeeensoort‘brilletje’heeftindevormvansterk

28

verbredeeersteantenneleden.Hijbezitookeenopvallendkopmaskerenenkelegelevlekjesophet
borststuk.


Figuur 9: Een vrouwtje Rode maskerbij. Het achterlijf is rood aan de basis en het borststuk heeft opvallend veel
geel. (foto: Pablo Deschepper)

HetbijzondereaandezesoortisdatzesterkgebondenisaanZandblauwtje,eenkleinplantjemet
mooie,felblauwebloemendievoorkomtopeerderzandigedrogebodemsinheidesenlage,
voedselarme(heischrale)graslanden.Deplantheefteenrozetenwordtnietveelhogerdan10cm,ze
wordtdusalgauwweggeconcurreerdinvoedselrijkereomstandigheden.

DeRodemaskerbijnesteltinijlbegroeidegraslandenindebodem,eenbijzonderenestwijzevooreen
maskerbij!


Figuur 10: Kilometerhokken met waarnemingen van Rode maskerbij in het Hageland in de Waarnemingen.be
databank (2000-2021). De waarneming in Boutersem is het meest zuidelijk gelegen hok.

29


3.1.2.4 Groenezandbij‒
Andrenaviridescens

DeGroenezandbijiseenklein,onopvallendzandbijtje.Hetuniekekenmerkvandezesoortisdelichte
metaalblauweglans.ZezoektuitsluitendstuifmeelopereprijsͲsoorten,endannogbijvoorkeurop
Gewoneereprijs.Hetisbijuitstekeensoortvankruidenrijke,drogegraslandenennietteintensief
beheerdegazons.Tijdenshetveldwerkvoorditbijenplanvondenwedezesoortteruginde
pastorietuinvanRoosbeek.

HetzwaartepuntvanGroenezandbijligtinderegiotenzuidenvanBrusseleninhetHageland.Wellicht
iszewatalgemenerdanhetgeringeaantalwaarnemingendoetvermoeden,omdatzekleinen
onopvallendis.Maarzeiszekerveelzeldzamerdandeanderesoortendievaakopereprijsworden
waargenomen,zoalsEreprijszandbijofGeriemdezandbij.


Figuur 11: Waarnemingen van Groene zandbij in het Hageland in de Waarnemingen.be-databank (2000-2021).
Het onderste kilometerhok in het midden is dat met de pastorietuin van Roosbeek.


30

3.2 Gebiedsbesprekingen

Voorelkonderzochtgebiedwordteenoplijstingvoorzienvanzoweldesterkepuntenalsdezwakke
punten.Voorelkgebiedwordtookeenscoregegevenvoordebelangrijkstehulpbronnendiebijen
nodighebben.


Scoresysteem:
Hulpbronnen:
ͲVoedsel:
ͲVoorimago’s
ͲVoornakomelingen(pollen&nectar+olie)
Parameters:continuïteit,hoeveelheid&diversiteit/kwaliteit
ͲNestgelegenheid:
ͲBovengronds
Parameters:aanbod,kwaliteit,continuïteit
ͲOndergronds
Parameters:aanbod,diversiteit&continuïteitenlocatie(!)
Ondergeschikt:Nestmateriaal
ͲBeschutting/Microklimaat
ͲWarmeplekjes
ͲBeschuttingtegenwind

Doel:
Intuïtief,snelbeeldvanwaardegrootsteknelpuntenliggen,zodatdemeestdringendezaken
zekeraangepastraken.Leesbaarvooriedereen,zonderdevolledigeteksttemoetenlezen.

31

3.2.1 KapelOnze-Lieve-VrouwvanSterreborne
3.2.1.1 Waargenomensoorten
Gezienhetvoedselaanbodaandekapelbeperktis,vondenwevooralnestelendebijeninhetgazon
rondomdekapel.OnderandereTexelsezandbijnestelthier.Dezecomposietenspecialist,die
uitgebreidbesprokenwordtonderhoofdstuk3.1.2.1,moethiervooralindeomliggendegraslandjes
opzoeknaarvoedselgaan.OokdeschaarsesoortDonkererimpelrugendeTweekleurigezandbij,twee
soortenmeteenweliswaarruimerevoedselkeuzemoetenwellichthoofdzakelijkbuitenhetgebiedop
zoeknaarvoedsel.VoorTweekleurigezandbijzijnklokjesindezomereenbelangrijkevoedselbron.
BloemrijkebermenengraslandenindebuurtmetveelRapunzelklokjevormenduseenbelangrijkdeel
vanhetleefgebiedvandezebijen.Hetisdusbelangrijkdezegoedtebeheren!

Deaanwezigheidvanenkelekoekoeksbijenwijsterookopdatweéénsoortnietteruggevonden
hebben,namelijkdevastegastheersoortvandezekoekoeksbij.InditgevalisdatvoorVroegewespbij
dewilgenspecialistZwartͲrossezandbij.

Tabel 2: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 4DD
Boomhommel 1LC
Weidehommel 1LC
Roodzwartedubbeltand 1LC
Vroegewespbij 1LC
Variabelewespbij 1LC
Tweekleurigezandbij 1LC
Donkererimpelrug 1NT
Wimperflankzandbij 1LC
Grasbij 1LC
Texelsezandbij 11NT
Roodgatje 1LC

3.2.1.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zz{{{
Hetvoedselaanbodisergbeperkt.Inhetvoorjaarisereenkleinperkjemetbloembollen,de
restvanhetgazongedeeltewordtintensiefgemaaid,zodathetamperinbloeikankomen.Ook
dehoutigeaanplantisvanbeperktewaardevoorwildebijen.

Nestgelegenheid:zzz{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig,alwordthetgazonwelgebruiktdoor
enkelesoortenzandbijen.
x Ondergronds:DegazonswordengebruiktdooronderanderenestelendeTexelsezandbijen
(eenkapstoksoort!).Erzijngeenbijzondereanderenestplaatsenaanwezigzoalssteilkantjes
ofzeerzonnigeplaatsen.
x Bovengronds:Indehoutigeaanplantisweinigzonbeschenendoodhoutofmerggevulde
stengelsaanwezig.Erisookgeenkunstmatigenesthulpzoalseenbijenhotelgeplaatst.

32

Microklimaat:  zzz{{
Hetparkjeisvoorbijenaandekoudekantdoordesterkebeschaduwing.Anderzijdszorgtde
houtigebeplantingwelvoordenodigebufferingtegendewind.Vooraldehogecipressenaan
dezuidoostzijdevanhetparkzorgenvoorveelschaduw.

3.2.1.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Hetmaaibeheermoetextensieveromdeaanwezigekruideninhetgazonmeerkanstegeven
omtebloeien.ErisbijvoorbeeldredelijkveelGewoneereprijsaanweziginhetgazon,de
waardplantvanGroenezandbij.Teextensiefmaaienisookgeengoedideeomdatdande
nestplaatsvandeTexelsezandbijenverlorengaat.Eenextensiefgazonbeheeriswellicht
prima,waarbijzekerinhetvroegevoorjaarenkelemaaibeurtenkunnenwordenovergeslagen.
2. Dehoutigebeplantingkangeleidelijkvervangenwordendoorbijvriendelijkeresoorten.Zie
Bijlage2:Bijenvriendelijkebomen,struikenenlianen.Zekerdecipressenindezuidoosthoek
kunnenbestvervangenwordendoorlageresoortendiemeerzondoorlaten.
3. Hetverwijderenvanhetgesnipperdehout.ZieFiguur13.Dezezorgenalsnelvooreensterke
verrijkingvandebodemmetvoedingstoffenenleidentoteentoenamevanGrotebrandnetel
enbramen!


Figuur 12: De gazons worden zeer vaak gemaaid. (foto: Ward Tamsyn)


Figuur 13: De hopen gesnipperd materiaal kunnen best niet te lang blijven liggen gezien hier veel voedingstoffen
uitlogen. Ze zullen al snel leiden tot de komst van Grote brandnetel.

33

3.2.2 BegraafplaatsRoosbeek-Butsel
3.2.2.1 Waargenomensoorten
DeKleineroetbijiseenvrijalgemenesoort,maariseenechtespecialistopgelecomposieten,zoals
Gewoonbiggenkruid.Desoortmoetdanookvoldoendebloeiendecomposietenvindentijdensde
langevliegtijddoorheendezomer.Ookanderesoortendieopdebegraafplaatsvoorkomenzijnstrikt
afhankelijkvandeaanwezigheidvancomposieten:Biggenkruidgroefbij,Pluimvoetbijen
Breedbandgroefbij.

Lichtewilgenzandbijiseenvrijschaarsesoort,zekerinhetHageland.Zeisexclusiefgebondenaan
wilgen(stuifmeel)ennesteltondergronds.Zevindthierenkelstuifmeelindeomliggendetuinenrond
debegraafplaats.Zeisopdebegraafplaatsingroteaantallenaanwezig,waarzevrijwelzekernestelt.

Ookhierisereenenkelegastheersoortdieopbasisvandeaanwezigheidvandekoekoeksbijte
verwachtenis,maardiewenietkondenaantreffen.HetgaatomdeVroegezandbij,die
Geelschouderwespbijalsbroedparasietheeft.Vroegezandbijiseenwilgenspecialist;netalsdeLichte
wilgenzandbijiszegebondenaandeaanwezigheidvanwilgenvoordevoedselvoorzieningvande
larven.

Tabel 3: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 31DD
Steenhommel 3LC
Akkerhommel 2LC
Weidehommel 2LC
AardhommelͲgroep3/
Geelschouderwespbij 6LC
Sierlijkewespbij 2LC
Wimperflankzandbij 10LC
Grasbij 14LC
Vosje 2LC
Weidebij 2LC
Roodgatje 10LC
Lichtewilgenzandbij 104LC
Meidoornzandbij 4LC
Kleineroetbij 3LC
Breedbandgroefbij 2LC
Parkbronsgroefbij 1LC
Gewonegeurgroefbij 1LC
Groepjesgroefbij 9LC
Kleigroefbij 2LC
Fijngestippeldegroefbij 1LC
Biggenkruidgroefbij 6LC

34

Brededwergbloedbij 1LC
Bosbloedbij 2LC
Kleinespitstandbloedbij 1LC
Schoffelbloedbij 1LC
Gehoorndemetselbij 6LC
Pluimvoetbij 3LC

3.2.2.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Degazonszijnrelatiefkruidenrijk,maarwordenvrijintensiefénintegraalgemaaid,waardoor
ervaakgatenzitteninhetvoedselaanbod.Erisdaneentijdlanggeenvoedselbeschikbaarvoor
deaanwezigebijen,waardoorzemoetenuitwijkennaardepercelenindeomgeving.Verderis
dehoutigebeplantingslechtsbeperktnuttigvoorwildebijen.Indeaangrenzendetuinenzijn
enkelewilgentevindendiegebruiktwordendoordeLichtewilgenzandbijen,maarophet
kerkhofzelfisgeenvoedselaanwezigvoordezesoort.

Nestgelegenheid:zzz{{
Quanestgelegenheidishetbeeldgemengd:voorondergrondsnestelendesoortenisveel
nestgelegenheid,nestaanbodvoorbovengrondsnestelendesoortenisquasiafwezig.
x Ondergronds:Indezandigegazonsisveelnestgelegenheidtevinden,zekeropplaatsenwaar
devegetatiewatopeneris.Erzijngeenbijzonderenestplaatsenzoalssteilkantjesofhellingen
aanwezig.
x Bovengronds:Bovengrondsenestgelegenheidisquasiafwezig.

Microklimaat:  zz{{{
Debegraafplaatsisslechtsomlijndmetlagestruikjesenhegjes.Enkelaandenoordzijdeis
meerbeschuttingdoordehogebeplantingindeaangrenzendetuinen.

3.2.2.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Aanplantenbijvriendelijkestruikenenbomeninderandenvandebegraafplaats.Mannelijke
exemplarenvanverschillendewilgensoortenmetkortekatjesaanplantenisergbelangrijk
geziendegrotepopulatieLichtewilgenzandbijen.Bovendienzaldeaanplantvanwathoger
opgaandgroenervoorzorgendathetmicroklimaatopdebegraafplaatssterkverbetert.
2. Gazonbeheerkanopsommigedelen,namelijkderandenendeuitbreidingszoneinhet
noordenwordenaangepastnaareenhooilandbeheer,waarbijslechts2keerperjaarwordt
gemaaid.Zozaldebegraafplaatseenveeldiversereentalrijkerebijengemeenschapkunnen
huisvesten!Deintensievergebruiktedelenkunnenvanzelfsprekendingazonbeheerblijven,
maarmogelijkkunnenhierdebloemrijkstezonesdeelswordenuitgespaard.20%per
maaibeurtlatenstaaniseengoedrichtcijfer.Devolgendemaaibeurtkunnendanweerandere
stukjesblijvenstaan,zoblijfteen‘net’beeldbehouden.
3. Voorzienvanbovengrondsenestgelegenheid.Inafwachtingvanhetopgroeienvande
aangeplantebomenenstruikenisheteengoedideeomnesthulptevoorzienvoor
bovengrondsnestelendesoorten.Ditkaneenstandaardbijenhotelzijn,maarookeen
boomstamwaaringaatjeswordengeboordisnuttig.
4. Deligusterhaagrondomdebegraafplaatskannadebloeigeschorenworden,zodaternog
bijkomendebloeiis.


35


Figuur 14: De gazons worden intensief gemaaid en het lage haagje is slechts zeer beperkt interessant voor bijen.
(foto: Ward Tamsyn)


Figuur 15: De gazons zijn kruidenrijk en bevatten veel bloeiende gele composieten wanneer ze niet te intensief
gemaaid worden. (foto: Ward Tamsyn, september 2021)


36


Figuur 16: Grindverhardingen zijn vaak moeilijk te onderhouden zonder pesticiden, zeker in het natte jaar 2021.
Bovendien zijn ze niet bruikbaar voor bijen. Grindgazons zijn een goed alternatief. (foto: Ward Tamsyn, augustus
2021)


Figuur 17: De uitbreidingszone wordt momenteel vrijwel even intensief gemaaid als de rest van de begraafplaats.
Gezien de zone momenteel niet gebruikt wordt kan ze even goed extensiever beheerd worden, zodat ze
interessant wordt voor bijen. (foto: Ward Tamsyn)

37


Figuur 18: Rode ribes is een goede bijenplant, die vaak bezocht wordt door onder andere Vosjes, een volledig
oranje behaarde zandbijsoort. (foto: Ward Tamsyn, augustus 2021)

38

3.2.3 SpeeltuinRoosbeek
3.2.3.1 Waargenomensoorten
DespeeltuininRoosbeekiswellichthetmeestintensiefonderzochtegemeentelijkgebiedin
Boutersem.VrijwilligerJosCuppensverrichtehierergveelwaarnemingen.Delijstwerdinditproject
aangevuldmetvooralmoeilijkinhetveldherkenbaresoorten.Ditbrengthettotaalaantal
waargenomensoortenopmaarliefst105.Ditkomtenerzijdsdoordehogeinventarisatiegraad,
anderzijdsdoordeaanwezigheidvan2bijvriendelijketuinenindedirecteomgevingendeerggoede
nestplaatsinhetheuveltje.Enkelebedreigdesoortenzijnhieraanwezig,hoewelwevoorzichtig
moetenzijnomsoortendieslechtséénmaligzijngezienterekenentotdevastefaunadiezichookin
hetgebiedvoortplantofvaakvoorkomt.

Bijzonderesoortendiezekereenpopulatiehebbeninhetgebied:Texelsezandbijkapstoksoort,(zie
hoofdstuk3.1.2.1.),Donkereklaverzandbij&Geelstaartklaverzandbij,soortenvanbloemrijke
graslandenmetveelvlinderbloemigen.Soortendiemogelijkeenpopulatieinhetgebiedhebben:
Roodbruinegroefbij:Soortvanbloemrijkegraslanden,kapstoksoort(ziehoofdstuk3.1.2.2),nestelt
ondergronds.

Enkelesoortenparasiterenopbijensoortendienesteleninvraatgangenindoodhoutofbijenhotels,
zoalsdezeldzameRossekegelbijenZwartetubebij.Dezesoortenkunnenwelvoedselvindeninhet
gebied,maarzijnvoornestgelegenheid(vanhungastheersoort)afhankelijkvannestplaatseninde
aanliggendetuinen.

Enkelesoortenzijnhoogstwaarschijnlijktebeschouwenalszwervers.ZowerdenRode
koekoekshommel,eenzeerzeldzamesoort,enKnautiabijindeaanliggendetuinwaargenomen.Van
Knautiabijisbekenddatzezeermoeilijknieuwegebiedenkoloniseertenvooralbloemrijkebermenen
graslandenmetvoldoendeBeemdkroonverkiest.HoewelzeertochinslaagdeinHoegaarden2tuinen
metaangeplanteBeemdkroontekoloniserenenereenpopulatietevestigen.Momenteeliservoor
deKnautiabijinBoutersemnietvoldoendeBeemdkroonaanwezigomeen(meta)populatievande
Knautiabijtoetelaten.DeaanplantvanbordersmetBeemdkroon,alsaanvullingop
natuurontwikkelingindenatuurgebiedenSnoekengracht(valleiflankenGroteVondelbeekVertrijken
deterrassenteKumtich)endeMeneͲJordaanvalleieneengoedbeheervandewegbermenals
verbindingen(Koutemveld,HonsemͲOpvelp),kaneroptermijnvoorzorgendaterzicheennetwerk
vangeschiktelocatiesvoordezebedreigdesoortontwikkelt.

Eenzeerbelangrijkaandeelvandesoortenwerdgevondenrondomdespeelheuvelinhetnoordenvan
despeeltuin.Ditlijktopzichnietsbelangrijkstezijn,maarisintegendeeleenzeerbelangrijkeplaats
voorbijen.Hetisnamelijkeenerggoedenestplaats.Doordedrogebodem,dezuidelijkeexpositieen
deniettedichtevegetatiekunnenbijenergoedinnestelen.Doordat50%vanonzebijenindebodem
nesteltzijnditsoortbermenergwaardevol,weschattendatermogelijktot50soortenindezeheuvel
nestelen!

Tabel 4: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Andoornbij 2LC
Gewonesachembij 72LC
Kattenkruidbij 2LC
Honingbij 48DD

39

Tuinhommel 3NT
Boomhommel 32LC
Steenhommel 49LC
Akkerhommel 44LC
Weidehommel 20LC
Rodekoekoekshommel 1EN
Aardhommel 6LC
Blauweertsbij 2LC
Gewoneviltbij 3LC
Bontewespbij 19LC
Roodzwartedubbeltand 22LC
Geelschouderwespbij 11LC
Gewonewespbij 7LC
Gewonekleinewespbij 12LC
Kortsprietwespbij 65LC
Roodsprietwespbij 16LC
Smalbandwespbij 59LC
Roodharigewespbij 570LC
Vroegewespbij 17LC
Donkerewespbij 5LC
Sierlijkewespbij 3LC
Gewonedubbeltand 25LC
Geeltipje 1LC
Signaalwespbij 11LC
Geelzwartewespbij 1LC
Variabelewespbij 60LC
Witbaardzandbij 34LC
Tweekleurigezandbij 83LC
Goudpootzandbij 11LC
Asbij 3LC
ZwartͲrossezandbij6LC
Wimperflankzandbij 84LC
Grasbij 324LC
Heggenrankbij 1LC
Vosje 43LC
Texelsezandbij 29NT
Weidebij 67LC
Roodgatje 315LC
Donkereklaverzandbij 7NT

40

Ereprijszandbij 59LC
Gewonedwergzandbij 1LC
Zwartbronzenzandbij 10LC
Viltvlekzandbij 39LC
Dageraadzandbij 1LC
Vroegezandbij 2LC
Breedbanddwergzandbij 1DD
Meidoornzandbij 42LC
Grijzerimpelrug 4LC
Grijzezandbij 2776LC
Roodbuikje 7LC
Geelstaartklaverzandbij 3NT
Groteroetbij 2LC
Kleineroetbij 34LC
Grotezijdebij 288LC
Klimopbij 297LC
Roodpotigegroefbij 482LC
Breedbandgroefbij 58LC
Parkbronsgroefbij 3LC
Gewonemaskerbij 4LC
Tuinmaskerbij 10LC
Lookmaskerbij 17LC
Gewonegeurgroefbij 6LC
Slankegroefbij 2LC
Mattebandgroefbij 5LC
Ingesnoerdegroefbij 1LC
Langkopsmaragdgroefbij 19LC
Kleigroefbij 6LC
Zesvlekkigegroefbij 29LC
Biggenkruidgroefbij 6LC
Roodbruinegroefbij 1EN
Grotebloedbij 15LC
Brededwergbloedbij 2LC
Bosbloedbij 2LC
Pantserbloedbij 5LC
Dikkopbloedbij 4LC
Grotespitstandbloedbij 1LC
Kleineharsbij 1LC
Grotewolbij 15LC

41

Kleineklokjesbij 17LC
Ranonkelbij 5LC
Groteklokjesbij 15LC
Gewonekegelbij 1LC
Rossekegelbij 1NT
Tronkenbij 51LC
Zwartgespoordehoutmetselbij 5LC
Tuinbladsnijder 42LC
Lathyrusbij 120LC
Gewonebehangersbij 1LC
Grotebladsnijder 78LC
Rossemetselbij 54LC
Blauwemetselbij 56LC
Gehoorndemetselbij 84LC
Zwartbronzenhoutmetselbij 5LC
Gewonetubebij 5LC
Zwartetubebij 2NT
Geelgerandetubebij 7LC
Pluimvoetbij 8LC
Gewoneslobkousbij 1LC
Bruineslobkousbij 9LC
Klaverdikpoot 21LC
Kattenstaartdikpoot 112LC

3.2.3.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Langshetruigerandjetegendetuinenzijninhetvroegevoorjaarveelbloemen,zoalsPaarse
dovenetelaanwezig.Hetgraslandzelfismatigbloemrijkenwordtmetvrijlangetussenpozen
gemaaid,waardoorveelbijenerwelvoedselkunnenvinden.Zewijkenwellichtvaakuitnaar
deaanliggendebloemrijketuinen.

Nestgelegenheid:zzzz{
Erisvoorondergrondsnestelendesoortenzeergoedenestgelegenheidaanwezig.Voor
bovengrondsnestelendesoorteniserampernestgelegenheid.
x Ondergronds:Voornamelijkhetlanggerekteheuveltjebiedtenkeletientallensoorten
nestgelegenheid.Decombinatievandeijlevegetatie,beschutteliggingenzuidgerichteflanken
zorgthiervoor.
x Bovengronds:Ophetspeelterreinzelfisamperbovengrondsenestgelegenheidaanwezig,de
bovengrondsnestelendesoortenzijnwellichtafkomstiguitdeaanliggendetuinen.
Microklimaat:  zzzz{
Hetparkjeligtredelijkgoedbeschutindebebouwdekom.Zekerdezonetegendenoordelijke
tuinafsluitingenwarmtergsnelop.Hierzijndanookveelbijentevindenopkoude
voorjaarsdagen.


42



3.2.3.3 Voorgesteldemaatregelen

1. Eenbijvriendelijkgazonbeheer,rekeninghoudendemetdeaanwezigheidvangrote
nestaggregaties.Doorbijiederemaaibeurtpakweg20%vandeoppervlakteniettemaaien,en
diezonesaftewisselen,blijfteengazonbeeldbestaan,maarblijftertochsteeds
voedselaanbodbehouden!Denestheuvelkanbeststeedsmeegemaaidwordenmethet
gazon,behalvemisschienopzonnigedageninhetvroegevoorjaar,waarbijerteveel
slachtofferszoudenvallenonderdeaanwezigebijen.Zoblijftdebodemersteedsvoldoende
warmenzonbeschenen.
2. Erkanwatextrabeschuttingwordenaangebrachtlangsdezijdevanhetvoetbalterrein.Door
aanplantvangeschiktestruikenenbomen(zieBijlage2:Bijenvriendelijkebomen,struikenen
lianen).Momenteelkomenereenaantalbijensoortenvoordievooralvoedselverzamelenop
wilgenofanderevroegbloeiendestruikenzoalsmeidoorn&sleedoorn.Diesoortenzijndan
ookeengoedekeuze!


Figuur 19: De ijle gazonvegetatie op het heuveltje zorgt ervoor dat de bodem in het vroege voorjaar goed
opwarmt, en dat bijen makkelijk een nestje kunnen beginnen graven. Bijzaaien is hier dus uit den boze. (foto:
Ward Tamsyn, april 2021)

43


Figuur 20: Tweemaal dezelfde hoek van het nesttalud. Bovenaan in het vroege voorjaar en onderaan in de
zomer. In het vroege voorjaar is het belangrijk dat de bodem snel opwarmt en er niet teveel vegetatie aanwezig
is, net zoals op de foto te zien is. Later op het jaar mag de vegetatie iets dichter zijn, maar de bodem moet nog
steeds pleksgewijs zichtbaar zijn. (foto: Ward Tamsyn, april & juli 2021)


Figuur 21: Het gazon is vrij bloemrijk, maar er kan bij het maaibeheer beter rekening worden gehouden met het
bloemaanbod. (foto: Ward Tamsyn)

44

3.2.4 PastorietuinRoosbeek
3.2.4.1 Waargenomensoorten
Indepastorietuinwerdenreeds65bijensoortenwaargenomen,waaronderenkelezeerbijzondere.
InhethooilandjewaarveelGewoneereprijsinbloeikankomenvondenwedeGroenezandbij,een
echtespecialistenkapstoksoortvoordegemeenteBoutersem.Dezesoortnesteltondergrondsen
foerageertuitsluitendopereprijs,endannogliefstopGewoneereprijs.Ookhetkruidentuintjeende
bloemborderlokkenheelwatgespecialiseerdesoortenzoalsklokjesbijen.

Inhetbijenhotelendezonbeschenendodeboomstammenwerdendanweerheelwatbovengronds
nestelendesoortengezienzoalsBlauwemetselbijenZwartbronzenhoutmetselbij.

Tabel 5: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Andoornbij 3LC
Gewonesachembij 3LC
Kattenkruidbij 3LC
Honingbij 6DD
Tuinhommel 2NT
Boomhommel 4LC
Steenhommel 17LC
Akkerhommel 11LC
Weidehommel 12LC
Vierkleurigekoekoekshommel 2LC
Roodzwartedubbeltand 4LC
Geelschouderwespbij 1LC
Gewonewespbij 8LC
Kortsprietwespbij 1LC
Roodsprietwespbij 2LC
Smalbandwespbij 6LC
Roodharigewespbij 3LC
Vroegewespbij 1LC
Sierlijkewespbij 2LC
Gewonedubbeltand 2LC
Signaalwespbij 4LC
Tweekleurigezandbij 10LC
Goudpootzandbij 1LC
Asbij 6LC
ZwartͲrossezandbij 1LC
Wimperflankzandbij 4LC
Grasbij 21LC

45

Vosje 7LC
Weidebij 1LC
Roodgatje 14LC
Ereprijszandbij 4LC
Zwartbronzenzandbij 1LC
Viltvlekzandbij 3LC
Meidoornzandbij 4LC
Groenezandbij 3LC
Klimopbij 1LC
Roodpotigegroefbij 2LC
Breedbandgroefbij 1LC
Parkbronsgroefbij 3LC
Gewonemaskerbij 5LC
Zompmaskerbij 1DD
Tuinmaskerbij 2LC
Gewonegeurgroefbij 4LC
Langkopsmaragdgroefbij 3LC
Glimmendesmaragdgroefbij 1LC
Kleigroefbij 5LC
Zesvlekkigegroefbij 3LC
Bosbloedbij 1LC
Grotewolbij 8LC
Kleineklokjesbij 3LC
Ranonkelbij 14LC
Groteklokjesbij 8LC
Tronkenbij 13LC
Zwartgespoordehoutmetselbij 1LC
Tuinbladsnijder 7LC
Lathyrusbij 5LC
Grotebladsnijder 7LC
Rossemetselbij 4LC
Blauwemetselbij 23LC
Gehoorndemetselbij 16LC
Zwartbronzenhoutmetselbij 2LC
Gewonetubebij 2LC
Geelgerandetubebij 1LC
Bruineslobkousbij 1LC

3.2.4.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzzz{

46

Indeaangelegdebordersiseendiversbloemaanbodaanwezig.Onderanderespecialistenals
klokjesbijenzijnhieraanwezig.Hetkruidenrijkegraslandisnoginvolleontwikkelingenheeft
aleenbeperktebloemenrijkdommetonderanderegroteaantallenGewoneereprijs.

Nestgelegenheid:zzz{{
Denestgelegenheidisvrijgoedvoorbovengrondsnestelendesoorten,maarmindergoed
voorondergrondsnestelende.
x Ondergronds:Inhetkruidenrijkgraslandeninminderemateindegeschoffeldezonesinde
bordersisplaatsvoorondergrondsnestelendesoorten.Albijaleenvrijbeperkteoppervlakte
x Bovengronds:Eriseengoedbijenhotelaanwezig,maarookenkelenatuurlijkere
bovengrondsenestplaatsenzoalszonbeschenenboomstammenenstukjesdoodhoutinde
leifruitboom.Demurenzijnwellichtookeenbelangrijkenestplaats,zekerwaarde
oorspronkelijkekalkmortelnogaanwezigis.Dieisnamelijkzachterdandemodernemortels
enerontwikkelenzichmakkelijkgaatjesindiebruikbaarzijnvoorwildebijen.

Microklimaat:  zzzz{
Depastorietuinisligtzeerbeschut,langsdezuidzijdeisveelhogebegroeiingenlangsde
noordzijdestaateenmuur.Hetparkgedeelteisgrotendeelssterkbeschaduwdenwordtdoor
slechtseenaantalsoortengebruikt.Hettuingedeelteiszeerzonnigenwarmeneenprima
omgevingvoorveelbijensoorten.

3.2.4.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Voortzettenvanhetextensievegraslandbeheer.Ondereengazonbeheerkandezeer
zeldzameGroenezandbijhiervrijwelzekernietvoorkomen!Omdebloemrijkdomte
verhogenkunnenbestreedsinmeidemeestvergrastedelengemaaidwordenmetafvoer.Zo
krijgendekruidenmeerkansenenhetgrasminder.Weloplettendateenvoldoendegrote
plekGewoneereprijsblijftstaan,anderszittendeGroenezandbijenzondervoedselbron.Zoals
opFiguur22tezienisbleefhetwattelangstaanwaardoordekruideninverdrukkingraken.
Intotaalzijnvoordemeestvergrastedelen3maaibeurtenendeanderedelen2maaibeurten
nodig.Delaatstemaaibeurtkanbestpaseindseptember/oktobergebeuren,zodathet
graslandkortdewinteringaat.
2. Verderonderhoudenvandekruidenenbloementuin.
3. Bijrenovatievandemurengebruikmakenvankalkmorteli.p.v.modernemortel.Ditomdat
murenmetkalkmortelbelangrijkenestplaatsenvormen.


47


Figuur 22: Wanneer het gras plat begint te vallen is het hoog tijd om te maaien, vanaf dat moment worden kruiden
sterk verdrukt in de vegetatie! (foto: Ward Tamsyn)




48


Figuur 23: Zicht op de bloemenweide met het bijenhotel en de oude muur met voegen uit kalkmortel op de
achtergrond (foto: Ward Tamsyn).



Figuur 24: Zonbeschenen dode bomen zijn nestplaats bij uitstek voor veel soorten. Dergelijke stammen kunnen
best zo lang mogelijk behouden worden. Er kan makkelijk manueel gecheckt worden of ze nog veilig zijn door er
met een lang touw aan te trekken, of bezoekers kunnen op voldoende afstand gehouden worden met een hekje.
(foto: Ward Tamsyn)


49


Figuur 25: De beschaduwde delen van het park zijn vooral in het vroege voorjaar belangrijk, voor bijvoorbeeld
hommelkoninginnen die net uit winterslaap komen. Hondsdraf is dan een geliefde voedselbron (foto: Ward
Tamsyn)
 
Figuur 26: De muren met voegen uit kalkmortel zijn prima nestplaatsen! De bloeiende klimop bovenop de muur
biedt Klimopbijen voedsel. (foto: Ward Tamsyn)


50


Figuur 27: Het hooiland is nog grotendeels sterk gedomineerd door grassen (voornamelijk Glanshaver) en kan
best 2-3 keer per jaar gemaaid worden (zie voorgestelde maatregelen). (foto: Ward Tamsyn, augustus 2021)

51

3.2.5 KerkhofWillebringen
3.2.5.1 Waargenomensoorten
Hetkerkhofiswellichtvooralbelangrijkalsnestplaats,gezienhetvoedselaanbodrelatiefbeperktis
doorhetvrijintensievegazonbeheer.Opbasisvandeaanwezigekoekoeksbijenwetenwedaterook
nogWeidebijennestelen,omdathaarkoekoeksbijBontewespbijgevondenwerd.Ook
WimperflankzandbijzouaanwezigmoetenzijnomdathaarkoekoeksbijVariabelewespbijaanwezigis.

Tabel 6: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be-database. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 1DD
Steenhommel 7LC
Akkerhommel 6LC
Weidehommel 2LC
AardhommelͲgroep3/
Bontewespbij 2LC
Roodzwartedubbeltand 1LC
Variabelewespbij 2LC
Tweekleurigezandbij 2LC
Grasbij 21LC
Grijzezandbij 1LC
Langkopsmaragdgroefbij 1LC
Bosbloedbij 1LC
Kleineklokjesbij 1LC
Groteklokjesbij 1LC
Tronkenbij 1LC
Rossemetselbij 1LC
Gehoorndemetselbij 1LC

3.2.5.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zz{{{
Hetgazoniskruidenrijk,maarwordtteintensiefgemaaidomveelmeerwaardetebiedenvoor
bijen.

Nestgelegenheid:zz{{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Devoedselarmegazonszijneenprimanestplaats,hoeweleengrootdeelte
veelbeschaduwdwordt(oa.doordekerk).Deijlbegroeidezonesdirectlangsdekerkmuur
zijnzeergoedenestplaatsen(zieFiguur18)
x Bovengronds:Indemuurnestelenonderanderemetselbijen.

Microklimaat:  zzzz{
HetgebiedligtbeschutindedorpskernvanWillebringen.

52





Figuur 28: De ijler begroeide zones vlak tegen de muur zijn prima nestplaatsen! (foto: Ward Tamsyn)

53

3.2.5.3 Voorgesteldemaatregelen

1. Hetgazonbeheerextensiveren.Eengazonbeheerwaarbijslechtsomde3tot4weken
gemaaidwordt,levertopdevoedselarmeenkruidenrijkegazonsinhetgebiednogsteeds
eennetuitzicht,maarbelangrijkevoedselplantenzoalsGewoonbiggenkruid,Paardenbloem
enKleineleeuwentandkrijgendandekansomtebloeien.Alshetmogelijkis,kanbest
iederemaaibeurt20%nietmeegemaaidworden,zodatsteedsbloemenaanwezigblijven.
Doordeuitgespaardestukjesdevolgendemaaibeurtwelmeetemaaienenanderedelente
sparen,wordthetgazonkarakterbehouden.Vanbelangisdatdegespaardezonesverspreid
overhetgebiedliggen,zodatersteedsbloemenbinnenvliegbereikvandenestplaatsenzijn.
2. Sommigegebouwenenmureninhetgebiedkunnengoeddienenalsnestgelegenheidvoor
metselbijenensachembijen,vooralwanneerervoldoendegaatjesenscheurtjesaanwezig
zijninhetvoegsel.Bijrestauratievandezemurenengebouwtjeswordtbestderelatief
zachtekalkmortelgebruikt.Hierinkunnenbijenmakkelijkernestelen.Dezewerkenworden
bestookgefaseerduitgevoerd,zodatnietallenestgelegenheidtegelijkverdwijnt.
3. Aanbrengenvanextranestgelegenheidvoorbovengrondsnestelendebijen.Bijvoorbeeld
doorhetplaatsenvaneenbijenhotelofeenanderenesthulp.

54

3.2.6 BegraafplaatsWillebringen
3.2.6.1 Waargenomensoorten
Hetkerkhofiswellichtvooralbelangrijkalsnestplaats,gezienhetvoedselaanbodrelatiefbeperktis
doorhetvrijintensievegazonbeheer.Zekeromdatinhetgrootschaligeakkerlandschaprondomhet
kerkhofweinigplaatsenzijnwaarbijenkunnennestelen.Doordediepegrondbewerkingenishet
grootstedeelvandeoppervlakteimmersongeschiktvoorbijendieindebodemnestelen.

OndankshetintensievegazonbeheervondenwewelaleenEreprijszandbijterug.Ditiseensoortdie
vaakopereprijsͲsoortenfoerageert,maarookenkeleanderevroegbloeiendekleine(on)kruiden.

Zoalsindemeestekruidenrijkegazonsvindenweookcomposietspecialistenterug:hierMatte
bandgroefbijenPluimvoetbij.GewoonbiggenkruidenKleineleeuwentandleverenhierbijhetgrootste
deelvanhunvoedsel.Klaverdikpootiseenspecialistvanvlinderbloemigen,hiervooralWitteklaver.

Tabel 7: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be-database. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 6DD
Steenhommel 11LC
Ereprijszandbij 1LC
Mattebandgroefbij 1LC
Pluimvoetbij 2LC
Klaverdikpoot 7LC

3.2.6.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Hetgazonisrelatiefbloemrijk,wanneerdeintervallentussendemaaibeurtengrootgenoeg
zijn.Debomenenstruikenzijnminderinteressantvoorbijen.

Nestgelegenheid:zzz{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Indegeschoffeldezonesenopijleplekjesinhetgazon.Ditiswellichteen
belangrijkenestplaatsvoorbijendieinhetomliggendeakkerlandvoedselzoeken,maardaar
hebbenwegeennestplaatskunnenvindendoordeintensievegrondbewerking.
x Bovengronds:weinig

Microklimaat:  zz{{{
Debegraafplaatsligtbovenopeengrootakkerplateau,eenzeerwinderigeligging.Dedichte
hagenrondomdebegraafplaatsenkleineonderverdelingenhelpenechterwelwatom
beschuttingtemaken.




55




Figuur 29: De gazons bevatten vooral algemene, maar daarom niet minder waardevolle bijenplanten, zoals Witte
klaver. (foto: Ward Tamsyn)

3.2.6.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Hetgazonbeheerextensiveren.Doorietsmindervaaktemaaienishetmogelijkomde
voedselsituatiedrastischteverbeteren.Inderandzoneskanafentoeeenmaaibeurtworden
overgeslagen.
Deafscheidingaandebuitenzijdevervangendooreengroterehoutkantmetbijvriendelijke
struiken(zieBijlage2:Bijenvriendelijkebomen,struikenenlianen).Zozouhetmicroklimaat
ophetkerkhofverbeteren.

56

3.2.7 KerkhofRoosbeek
3.2.7.1 Waargenomensoorten
HetkerkhofvanRoosbeekvormteenfunctioneelgeheelmetdepastorietuin,maarwebehandelenze
hierapartomwillevandeverschilleninbeheer.

Ophetkerkhofvondenwevooralbijenophetlongkruid,hetvetkruid,Grotekattenstaarten
kattenkruid.Hierwarengroteaantallenhommelsenmaskerbijenoptevinden.

Kleineroetbijisopvallendtalrijkophetkerkhof,enisalsspecialiststriktafhankelijkvanhet
voorkomenvangelecomposietenzoalsGewoonbiggenkruidenKleineleeuwentand,dieveelophet
kerkhofvoorkomen.OokdeKlaverdikpootisafhankelijkvanbloeiinhetgazon,gezienzeuitsluitend
tevindenisopvlinderbloemigen,zoalsWitteofRodeklaver.

EenlaatsteopvallendespecialistisdeKlimopbij,diezoalsdenaamaangeeftvrijweluitsluitend
stuifmeelvanKlimopverzameld.Zevliegtdanookalséénvandelaatstewildebijen,inseptembertot
oktober!

Tabel 8: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Gewonesachembij 2LC
Kattenkruidbij 8LC
Honingbij 31DD
Steenhommel 7LC
Veldhommel 1NT
Akkerhommel 4LC
AardhommelͲcomplex3/
Roodzwartedubbeltand 1LC
Kortsprietwespbij 12LC
Tweekleurigezandbij 1LC
Asbij 1LC
Wimperflankzandbij 1LC
Grasbij 38LC
Roodgatje 2LC
Kleineroetbij 51LC
Klimopbij 3LC
Roodpotigegroefbij 1LC
Breedbandgroefbij 1LC
Tuinmaskerbij 3LC
Langkopsmaragdgroefbij 2LC
Kleigroefbij 1LC
Grotewolbij 3LC
Ranonkelbij 4LC

57

Groteklokjesbij 33LC
Tronkenbij 17LC
Tuinbladsnijder 1LC
Lathyrusbij 5LC
Gewonebehangersbij 1LC
Grotebladsnijder 5LC
Rossemetselbij 1LC
Blauwemetselbij 12LC
Gehoorndemetselbij 32LC
Geelgerandetubebij 4LC
Bruineslobkousbij 30LC
Klaverdikpoot 4LC

3.2.7.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Hetgazonisvrijkruidenrijk,maarkanslechtskortinbloeikomendoorhetintensieve
maaibeheer.Deaangeplantevasteplantenbiedeneengoede,betrouwbaardere(wegensniet
indebloeigemaaide)voedselbron.Hetlongkruidbiedtalvroeginhetvoorjaarvoedselaan
pasuitwinterslaapgekomenhommelkoninginnen.Laterophetjaarishetvetkruiddattussen
enkelegravenwerdgeplantheelpopulairbijdekleineresoortenzoalsmaskerbijenen
groefbijen.Ookdeaangeplantekattenstaartiseengoedebijenplant.Ditisduseengoede
maatregeldiereedsuitgevoerdis

Nestgelegenheid:zz{{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Indegazonsisplaatsvoorbodemnestelendedieren,erzijnechtergeenzeer
openplekjesoftaludjesaanwezig.
x Bovengronds:Dedelenvandemurenwaarbijdevoegennoguitkalkmortelbestaanbieden
bovengrondsenestgelegenheidaandemeestflexibelesoorten.Verderisergeen
nestgelegenheidvoorbovengrondsnestelendesoorten.

Microklimaat:  zzz{{
Hetkerkhofisommuurdenredelijkbeschut.

3.2.7.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Verderzettenvanhetaanplantenvanbijvriendelijkeplantenalsgroenbedekkertussende
graven.
2. Bijherstellingvanmurengebruikmakenvankalkmorteli.p.v.gewonemortel.Zoblijven
goedenestplaatsenbeschikbaar.Ditisookgoedomheterfgoedkaraktertebewarenvanoude
muren.
3. Waarmogelijkhetgazonbeheerwatminderintensiefmaken.Zokrijgendeaanwezigekruiden
meerkansenomtebloeien,wathetvoedselaanboddrastischzouverbeteren.Indienmogelijk
kan20%vandeoppervlaktebijiederemaaibeurtwordenuitgespaard.Doordezezonesteeds
opeenandereplaatsteleggenblijftsteedsvoldoendevoedselaanwezig,ooknétnaeen
maaibeurt,terwijlhetgazonkaraktertochbehoudenblijft.SpecialistenalsKleineroetbijen
Klaverdikpootprofiterenhiervan.

58



Figuur 30: Vetkruidsoorten zoals Muurpeper of Wit vetkruid zijn een goede oplossing voor de anders moeilijk te
beheren verharde stukjes. (foto: Ward Tamsyn)


Figuur 31: Longkruiden zijn erg geschikte bodembedekkers, ze bloeien lang en vooral in het vroege voorjaar zijn
ze een belangrijke voedselbron voor bijvoorbeeld hommels die net uit overwintering komen. (foto: Ward Tamsyn,
augustus 2021)


59



60

3.2.8 KerkhofBoutersem
3.2.8.1 Waargenomensoorten

HetkerkhofvanBoutersemwerdnietmeerdanéénmaalbezocht.WevondenerdeschaarseKleine
tuinmaskerbijopdebloeiendevetkruiden.

Tabel 9: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Steenhommel 3LC
Grasbij 24LC
Breedbandgroefbij 1LC
Kleinetuinmaskerbij 1LC
Mattebandgroefbij 1LC
Kleigroefbij 2LC
Tronkenbij 1LC

3.2.8.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Hetgazonisvrijkruidenrijkmaarwordtvrijintensiefgemaaid,waardoorhetvoedselaanbod
hierveelalbeperktis.
Deaanplantentussendegravenvanonderanderevetkruidzijngeslaagdenbiedenveelbijen
voedsel.

Nestgelegenheid:zzz{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig,vooralvoorbovengrondsnestelende
soortenisnietveeltevinden.
x Ondergronds:Indegazonsengeschoffeldestukjeszijnveelgeschiktezonesvoorbijendie
ondergrondsnestelenaanwezig.
x Bovengronds:Debovengrondsenestgelegenheidiszeerbeperkt.Enkelinspletenengaatjes
indemortelendemurenkunnenbovengrondsnestelendesoortenterecht.

Microklimaat:  zzzz{
Doordeliggingindedorpskernishetkerkhofvrijbeschut,binnenhetkerkhofisweinig
opgaandebegroeiingaanwezig.

3.2.8.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Verderzettenvanhetaanplantenvanbijvriendelijkeplantenalsgroenbedekkertussende
graven.
2. Waarmogelijkhetgazonbeheerwatminderintensiefmaken.Zokrijgendeaanwezigekruiden
meerkansenomtebloeien,wathetvoedselaanboddrastischzouverbeteren.Indienmogelijk
kan20%vandeoppervlaktebijiederemaaibeurtwordenuitgespaard.Doordezezonesteeds
opeenandereplaatsteleggenblijftsteedsvoldoendevoedselaanwezig,ooknétnaeen
maaibeurt,terwijlhetgazonkaraktertochbehoudenblijft.


61

3.2.9 WegbermMedekersveld
3.2.9.1 Waargenomensoorten
Omeenvolledigbeeldtekrijgenvandeaanwezigebijenfauna(rondom)dezewegbermhebbenwe
ookdewaarnemingeninhetaanliggendegraslandperceelvanNatuurpuntmeegenomen.Een
belangrijkdeelvandedaarwaargenomensoortennesteltimmersmetgrotezekerheidindeberm.

DebijzonderstesoortisdeOgentroostdikpoot,eenbijensoortdieondergrondsnesteltenenkel
stuifmeelverzameltvanRodeogentroost.Doordebijzonderewaardplantvoorkeurisinderegionog
slechtséénanderepopulatiebekend,namelijkopdespoorwegzateinHoegaarden.Debijisnetzoals
zijnwaardplantbedreigd,zestaatals‘kwetsbaar’opdeBelgischerodelijst.DeOgentroostdikpoot
werdwaargenomeninhetgrasland,haarkoekoeksbij,Zwartsprietwespbij,werddanweergezien
terwijlzeopzoekwasnaarnestjesinhettaludvandewegberm.Bijgevolgisdekansbijzondergroot
datOgentroostdikpootookeffectiefindewegbermnestelt.

Eenanderezeerzeldzame,bedreigdesoortisdeLangsprietdwergwespbij.Dekoekoeksbijvanonder
andereBiggenkruidgroefbij.Andersdanzijnwaardsoortisdezekoekoeksbijergzeldzaam.

Tabel 10: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Steenhommel 2LC
Akkerhommel 4LC
Blauweertsbij 2LC
Gewoneviltbij 1LC
Langsprietdwergwespbij 1EN
Zwartsprietwespbij 1LC
Kortsprietwespbij 1LC
Geeltipje 1LC
Grasbij 1LC
Grotezijdebij 1LC
Ingesnoerdegroefbij 1LC
Fijngestippeldegroefbij 2LC
Biggenkruidgroefbij 1LC
Grotebloedbij 1LC
Brededwergbloedbij 2LC
Blauwemetselbij 1LC
Ogentroostdikpoot 1VU

62


3.2.9.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Erzijnrelatiefveelbloeiendeplantenaanwezigindewegberm,maarhetleeuwendeelvan
hetvoedselvandehiernestelendebijeniswellichtafkomstigvanhetaanliggende
natuurreservaat.

Nestgelegenheid:zzzz{
Erisveelnestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Hetdynamischezuidgerichtetaludmetveelsteilwandjesenkalestukjesgrond
iseenuitermategeschiktenestplaatsvoorveelbijendieinhetgraslandernaastfoerageren.
x Bovengronds:Erzijnslechtsenkelekleinestukjesstruweelaanwezigopdeschoudervande
wegberm.Evenverderopiserinderandvanhetjagersbosjezeerveelbovengrondse
nestgelegenheid(vlierͲenbramenstruweel).

Microklimaat:  zzzz{
Desteilezuidhellingaandenoordzijdevandehollewegleverteenzeerwarmmicroklimaat
op.ZowerderzelfseenGeelbandkrieltjewaargenomen,eenzweefvliegsoortdiepasrecent
Belgiëheeftbereiktenenkeldemeestwarmeplekjesinneemt.


Figuur 32: In dit steilwandje in de wegberm nestelt wellicht de populatie Ogentroostdikpoot die op het aanliggende
perceel foerageert.


63




Figuur 33: Op de voorgrond een nieuw ontstaan steilwandje, midden zien we opslag van Amerikaanse vogelkers
die de berm beschaduwt.


64


Figuur 34: Het aanliggende bloemrijke grasland in beheer bij Natuurpunt. De holle weg en dit perceel zijn twee
onafscheidelijke delen.


Figuur 35: Rode ogentroost, de enige voedselplant voor de Ogentroostdikpoot. Het is een zeldzame halfparasiet
die een deel van haar voedingstoffen aftapt van de wortels van grassen.

3.2.9.3 Voorgesteldemaatregelen
1. BestrijdenvandeAmerikaansevogelkersophettalud.
2. Taludsmaaienzodatzenietbeschaduwdworden.Maaitijdstip:september/oktober,maaien
énafvoeren.Bovenopdesteilwandjes(deschouder)magdevegetatiewatlangerblijven,
zodatzenietverdereroderen.

65

3.2.10 BrugtaludHST-lijnWillebringen
3.2.10.1 Waargenomensoorten
Ditgebiedkanalsvoorbeelddienenvooranderebrugtaludsindeomgeving.Vaakzijndergelijke
taludsideaalombloemrijkgraslandopteontwikkelen.Zehebbenimmersgeenlastvaninstroomvan
voedingstoffenvanopbovengelegenakkers.Bovendieniservaakvoedselarmbodemmateriaal
gebruiktvoordeaanlegervan.

ZeldzaamhedendieophetbrugtaludwerdengevondenzijnVierbandgroefbij,Roodbruinegroefbij
(kapstoksoort!)enGedoorndeslakkenhuisbij.VoorGedoorndeslakkenhuisbijisditdeenige
vindplaatsinBoutersem.Hetiseenbijzonderesoortdieenkelopkalkrijkegraslandenenzomenmet
voldoendelegeslakkenhuisjesvoorkomt.Dekieskeurigesoortmaaktimmersenkelnestjesin
slakkenhuisjes.Vermoedelijkiszedaaromookerggevoeligaanmaaibeheermettractoren,aangezien
dezedeslakkenhuisjeskapotrijden.Daarnaastverzameltzeooknogeensenkelstuifmeelvanop
composieten!

Tabel 11: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be-database. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 3DD
Tuinhommel 6NT
Steenhommel 42LC
Veldhommel 2NT
Akkerhommel 16LC
Weidehommel 8LC
Gewonewespbij 1LC
Kortsprietwespbij 2LC
Roodharigewespbij 2LC
Variabelewespbij 1LC
Wimperflankzandbij 2LC
Grasbij 6LC
Weidebij 1LC
Meidoornzandbij 1LC
Grijzerimpelrug 1LC
Grijzezandbij 317LC
Grotezijdebij 1LC
Wormkruidbij 1LC
Vierbandgroefbij 4CR
Roodpotigegroefbij 2LC
Breedbandgroefbij 10LC
Zompmaskerbij 1DD
Mattebandgroefbij 2LC
Groepjesgroefbij 1LC

66

Kleigroefbij 3LC
Biggenkruidgroefbij 3LC
Roodbruinegroefbij 2EN
Grotebloedbij 1LC
Bosbloedbij 1LC
Grotebladsnijder 1LC
Gedoorndeslakkenhuisbij 1NT
Pluimvoetbij 45LC

3.2.10.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzzz{
Hetbrugtaludisopgebouwduitvrijvoedselarmbodemmateriaal,maarwerdgedurendelange
tijdenkelgeklepeld,zonderafvoervanhetmaaisel.Ditresulteerdeineenbrandnetelruigteop
devochtigstezoneseneendikkegrasmatvanKropaarenGlanshaveropdedrogerezones.
Doorgoedmaaibeheerwaarbijdevegetatiegemiddeld2xperjaarwordtgemaaidmétafvoer
vanhetmaaiseldooreenvrijwilligerscollectief,hetZeisteam,isdevegetatieondertussen
grotendeelsveranderdineenzeerbloemrijke,soortenrijkevegetatie.Mitsverderetoename
vanhetaantalbloeiendeplantensoorten(bv.recentkolonisatiedoorWildemarjoleinen
Beemdkroonkanhetbelangvoorbijennogverdertoenemen).
Doorhetgefaseerdmaaibeheerisersteedsvoedselaanwezigbinnenkorteafstandvande
nesten.

Nestgelegenheid:zzzz{
Erisveelnestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Doordebeperktevoedselrijkdomvandebodemenhetgoedebeheer,waarbij
hetmaaiselwordtafgevoerdzijnersteedsveelminderdichtbegroeideplekjesaanwezigwaar
debodemmakkelijkbereikbaarisvoorbodemnestelendebijen.
x Bovengronds:Bovengrondsenestgelegenheidisslechtsbeperktaanwezigdoordeafwezigheid
vanbraamstruweelofdoodhout.Bijhetmaaienwordenplantenmetdikke,merggevulde
stengelszoalsKoningskaarsuitgespaardzodatzealsnestgelegenheidkunnendienen.

Microklimaat:  zzz{{
Hettaludiszuidgerichtendusvannaturewarmerdandeomgeving.Deomgevingiswelzeer
open,waardoorhetervaakergwinderigis.Binnenhettaludzelfiserookweinigstructuur
aanwezig.Bijhetmaaienwerdenwelenkelejonge(rozen)struikengespaardwaardoorbinnen
enkelejarentochalmeerstructuurenbeschuttingaanwezigzoumoetenzijn.

3.2.10.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Verderzettenvanhetecologischgefaseerdmaaibeheerenuitbreidennaaranderebruggen
langsdeE40/HSTͲlijn,zodatstapstenenontstaanlangsdebloemrijkebermenvande
hogesnelheidslijn.
2. Uitsparenvanenkelestruikenophettalud,zoalswilderozen,omwatmeerstructuurte
bieden.

67

3.2.11 Nachtegaalstraat
3.2.11.1 Waargenomensoorten
DeNachtegaalstraatiseenonverhardewegdielangsdezuidrandvanhetButselbosloopt.Wevinden
errelictenvanschralegraslandenopzandigebodem,metonderandereZandblauwtje.Wevonden
nogenkeletypischesoortenterugvanditgraslandtype,maardesituatieisprecairvoordezesoorten.

Rodemaskerbijiseenkapstoksoortenwordtuitgebreidbesprokenonder3.1.2.Kleineroetbijen
BiggenkruidgroefbijzijnspecialistenopgelecomposietenzoalsKleineleeuwentandenGewoon
biggenkruid.

Tabel 12: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Steenhommel 3LC
Akkerhommel 3LC
Weidehommel 8LC
Gewoneviltbij 1LC
Tweekleurigezandbij 2LC
Wimperflankzandbij 1LC
Grasbij 1LC
Roodgatje 2LC
Grijzezandbij 2LC
Kleineroetbij 3LC
Rodemaskerbij 4NT
Biggenkruidgroefbij 1LC
Rossemetselbij 2LC
Gewonetubebij 1LC

3.2.11.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Erzijnbeperktvoedselplantenaanwezigvoordespecialistischebijeninhetgebied,maarze
staanopderandvanverdwijnendoorverbossing.

Nestgelegenheid:zzz{{
Erisvrijveelnestgelegenheidaanwezig,maarinslechtestaat.
x Ondergronds:Langshetonverhardewegjezijnveelzuidgerichtesteilkantjesaanwezig.Inde
zomerwordendezeechteroverschaduwddoordeopslagindewegbermen.
x Bovengronds:Debraamstruwelenindebermzorgenvoorwatnestgelegenheid.

Microklimaat:  zzz{{
Hetmicroklimaatisvrijgoeddoordeligginglangseenzuidgerichtebosrand.


68

3.2.11.3 Voorgesteldemaatregelen
1. DeopslagvandeinvasieveexootRobiniamoetverwijderdwordenomdebermenterugin
dezontezetten.Ditisheteenvoudigstedooreerstalletakkenaleenstotopdegrondafte
zagenindewinterenvervolgensinhetgroeiseizoen2à3keerdenieuweopslagwegte
maaienoftezagen.Ditmoetenkelejarenvolgehoudenwordenomdeplantenuitteputten.
2. Eenecologischmaaibeheerinstellenopdebermen.1maalmaaienmetafvoervanhet
maaiselinhetnajaar(september/oktober)zalvoldoendezijnvoordevegetatie.
3. Hetterugopenmakenvandepercelentennoordenvandewegomhetleefgebiedvooronder
andereRodemaskerbijterugteherstellen.Ditkanwellichtism.Delokaleboswachtervan
Natuur&Bosgebeuren.


Figuur 36: In de zomer is de zuidgerichte wegberm totaal overgroeid door opslag van Robinia, de bestrijding van
deze soort is essentieel voor het behoud van de weg(berm) als waardevol element voor bijen in het landschap.
(foto: Ward Tamsyn)


Figuur 37: Zandblauwtjes zijn kleine, maar fijne bloemen die uit de klokjesfamilie komen. Op drogere graslanden
is dit één van de beste bijenplanten! (foto: Ward Tamsyn)

69



Figuur 38: Een mannetje Rode maskerbij. Let op het uitgebreide witte gezichtsmasker en de bijzondere antennes!
(foto: Ward Tamsyn)


Figuur 39: Bloeiende Zandblauwtjes zijn beperkt tot het strookje tussen het weggetje en de afsluiting. Binnen het
particuliere graslandje staat ook nog veel Zandblauwtje, maar dat wordt te vaak gemaaid om ze tot bloei te laten
komen. (foto: Ward Tamsyn)

70


Figuur 40: De steilkantjes zijn erg geschikte nestplaatsen, helaas worden ze later in het jaar beschaduwd door de
toenemende opslag van Robinia (foto: Ward Tamsyn, maart 2021)


Figuur 41: Verderop langs de Nachtegaalstraat is er van een berm nog amper sprake. Hier zijn bijna geen bijen
meer te vinden. (foto: Ward Tamsyn, maart 2021)

71

3.2.12 Weterbeekstraat
3.2.12.1 Waargenomensoorten
DeWeterbeekstraatiseenhollewegdielangseenlageHagelandseheuvelmetijzerrijkzandloopt.De
wegismomenteelvooralbelangrijkalsnestplaats,maarerzijnookenkeleinteressante
waardplantenaanwezigvanzandigeheischralegraslandenenzomen,zoalsBrem,Zandblauwtjeen
Grasklokje.

Desteilezuid(west)gerichtewandenvandehollewegzijnzeergoedenestplaatsen.Wevondener
verschillendesoortennestelendezandbijenengroefbijenterug,maarookhunkoekoeksbijen.

Tabel 13: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Steenhommel 1LC
Akkerhommel 2LC
Weidehommel 1LC
Vierkleurigekoekoekshommel 4LC
Roodharigewespbij 2LC
Vroegewespbij 7LC
Geeltipje 2LC
ZwartͲrossezandbij 2LC
Wimperflankzandbij 4LC
Grasbij 1LC
Vosje 4LC
Roodgatje 2LC
Meidoornzandbij 1LC
Grijzezandbij 2LC
Roodbuikje 6LC
Zuidelijkezijdebij 1LC
Gewonegeurgroefbij 2LC
Ingesnoerdegroefbij 4LC
Langkopsmaragdgroefbij 1LC
Kleigroefbij 5LC
Fijngestippeldegroefbij 1LC
Zesvlekkigegroefbij 2LC
Bosbloedbij 7LC
Gewonedwergbloedbij 1LC
Dikkopbloedbij 2LC
Grotespitstandbloedbij 1LC


72

3.2.12.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Indehollewegzijnenkelebijzonderewaardplanten,waaronderhavikskruiden,Zandblauwtje,
Grasklokje,BremenEchteguldenroedeaanwezig,ditzijnsoortenuitheischralebosranden.
Eengrootdeelervanheeftechtersterktelijdenondertoenemendebeschaduwingvande
begroeiingaandeoverzijdevandeholleweg,evenalsdeaccumulatievaneendikpakstrooisel
onderaandeberm.Deakkerrandenindeomgevingbiedeneenrelatiefdiversvoedselaanbod.

Nestgelegenheid:zzzz{
Erisveelnestgelegenheidaanwezig,voornamelijkvoorondergrondsnestelendesoorten
x Ondergronds:Dezandigesteilwandjesenvoedselarme,zonnigebosrandbieden
nestgelegenheidaanveelbodemnestelendebijen.
x Bovengronds:indebosrandisbeperktnestgelegenheidaanwezig,alzijnergeenopvallende,
geschiktedodebomen.

Microklimaat:  zzzz{
Deaanwezigheidvanbosaandenoordoostzijdevandewegzorgtvooreenwindluweplek.De
houtkantaandezuidwestzijdevandewegzorgtechtervoorveelbeschaduwingvande
nesttaluds.

3.2.12.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Dewegbermenhebbensterktelijdenonderdetoenemendebeschaduwing,enerzijdsdoor
dehoutkantaandeoverzijdevandeweg,anderzijdsdoorhetachterliggendebosaande
zuidgerichtewegberm.Eenoplossinghiervooriseenhakhoutbeheer,waarbijdehoutkant
regelmatig(deels)wordtteruggesnoeidindewinter.Hierdoorkanmeerzondebermbereiken
enkunnenderelictpopulatiesvanzeldzameplantenzichteruguitbreiden.Ookinhet
aanliggendebosisditeengoedemaatregel.Deplantensoortendieervoorkomen
(havikskruiden,EchteguldenroedeenGrasklokje)zijnuitgesprokensoortenvanheischrale
graslandenenzomenenkunnenookgroeieninlichtrijkbos.Regelmatigenkelebomenen
struikenafzettenindezuidgerichtebosrandzaldezepopulatiesmeerkansengeven.Op
kleinereschaalkunnenlageoverhangendetakkenafgezaagdwordenendebomendus
opgesleund.
2. Maaienvandevegetatieonderaandetaludinhetnajaar(hetdeeldichttegende
wegsplitsing),metafvoerenvanhetmaaiselendepakketten(blad)strooisel.Datkomtten
goedeaandebloemrijkevegetatieéndenestgelegenheidvoorbijen(voorzienopenzandige
bodem).Deaanwezigebremstruikendienenhierbijzoveelmogelijkuitgespaard,hoewelhet
zekergeenkwaadkanafentoedeoudstestruikenaftezetten,zekerindienzebeginnenafte
takelen.


73


Figuur 42: De bloemrijke schrale boszoom, met Schermhavikskruid, Zandblauwtjes en Grasklokjes. Een sterk
bedreigd milieu in onze streken! (foto: Win Vertommen)


Figuur 43: De steile taluds langs Drogenhof worden onder andere gebruikt door de schaarse Ingesnoerde groefbij
als nestplaats. (foto: Ward Tamsyn)


74


Figuur 44: Zeker de hoek tussen de Weterbeekstraat en Drogenhof is erg interessant als nestplaats voor bijen.




75


Figuur 45: Brem is een zeer goede bijenplant in het voorjaar, ze is geliefd onder specialisten van
vlinderbloemigen zoals de Bremzandbij. (foto: Ward Tamsyn)


Figuur 46: Echte guldenroede is een plant van voedselarme bosranden die het steeds lastiger krijgt.

76


Figuur 47: De houtkant langs de overzijde van de weg laat te weinig licht door om goed te zijn. Er kan best in
gedund worden. (foto: Ward Tamsyn, augustus 2021)

77

3.2.13 SportparkBoutersem
3.2.13.1 Waargenomensoorten
Ondankshetbeperktaantalbezoekenendusaantalwaargenomensoortenvondenwetochenkele
interessantebijen.Wevondentweesoortenterugdiegespecialiseerdzijninhetverzamelenvan
stuifmeelvanbloeiendewilgen:LichtewilgenzandbijenGrijzezandbij.DeaanwezigheidvanGeeltipjes
verraadtookdeaanwezigheidvanminstensééngroefbijsoort,waardezekleinekoekoeksbijop
parasiteert.

Tabel 14: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 4DD
Steenhommel 2LC
Akkerhommel 2LC
Geeltipje 2LC
Tweekleurigezandbij 2LC
Grasbij 4LC
Roodgatje 2LC
Lichtewilgenzandbij 1LC
Grijzezandbij 2LC
Rossemetselbij 2LC

3.2.13.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Hetvoedselaanbodisrelatiefbeperkt,degazonswordenintensiefgemaaid.Dehoutige
aanplantisechterwelinteressantvoorbijen.Vooraldewilgenhebbeneengrotemeerwaarde.

Nestgelegenheid:zz{{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Hetkleinetaludjelangsdestraatbiedtnestplaatsen.Hetnieuwetaludbijhet
skateparkbiedteveneensopties.
x Bovengronds:Erzijngeenbraamstruwelenofzonbeschenendoodhoutaanwezig,erisook
geenbijenhotelofanderenesthulpaanwezig.

Microklimaat:  zz{{{
Hetparkisgrotendeelsvrijopen,waardoordewindervrijspelheeftenheternietergwarm
wordtopwinderigedagen.Erzijnechterwelenkelewindluweplekjesaanwezigwaarerwat
meerbomenstaan,hoeweldestruiklaaggrotendeelsverwijderdisuitdezebosjes.

3.2.13.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Bijhetmaaienvandebermvanhetskateparkkanhetmaaiselbestafgevoerdworden.Zokan
hiereeninteressantenestplaatsontstaanophettalud.Alsvoorbeeldkanhetheuveltjeinde
speeltuininRoosbeekgebruiktworden,daarinnestelenmaarliefst50verschillendesoorten
bijen!

78

2. Vermijdenvanaanbrengenvanhouthaksel.Ditvermindertinderdaadineersteinstantiede
onkruiddruk,maarzorgterookvoordatergeenbloeiendeplantenofnestgelegenheidmeer
aanwezigisvoorbijen.Bovendienverteertgesnipperdhoutheelsnel,waardooreenboost
wordtgegevenaanstikstofminnendeplantenzoalsbrandnetels.
3. Extensiverenvanhetgazonbeheeropdemindergebruiktedelenvanhetpark.Delendie
slechtssporadisch,bijvoorbeeldvooreengrootevenement,gebruiktwordenkunnendan
natuurlijkgemaaidwordenzodatdeoppervlaktebeschikbaaris,maarwanneerditniethet
gevaliskanhetgazonwatmindervaakwordengemaaid.Hetisnietnodigomvoordergelijke
éénmaligeevenementeneenpiekfijngazonteonderhouden.Bepaaldedelenkunneneen
hooilandbeheerkrijgen.
4. Behoudvandeinteressantehoutigeaanplant.Vooraldewilgenbiedeninhetvroegevoorjaar
aanveelvoedselspecialisteneengoedevoedselbron.Ookhommelkoninginnendienahun
winterslaaphunenergievoorraadterugoppeilmoetenbrengenzijnhiersterkvanafhankelijk.


Figuur 48: Het aanbrengen van een laag versnipperd hout lijkt een goede oplossing, maar het maakt potentiële
nestplaatsen ontoegankelijk en zorgt bovendien, doordat snippers snel verteren, voor een aanzienlijke aanrijking
van de bodem en bijgevolg vestiging van Kleefkruid, Grote brandnetel en bramen! (foto: Ward Tamsyn, april
2021)

79


Figuur 49: Onder meer naast het skatepark zijn verschillende bloeiende wilgen aanwezig. Dit zijn essentiële
voedselbronnen in het vroege voorjaar! (foto: Ward Tamsyn, maart 2021)


Figuur 50: Het talud langs de weg biedt nestgelegenheid aan ondergronds nestelende bijen omdat het niet zo
sterk begroeid is door grassen. Een deel van deze interessante nestzone wordt echter ingenomen door voor
natuur weinig interessante bodembedekkers. (foto: Ward Tamsyn, maart 2021)

80


Figuur 51: Wanneer de berm achter de skateramp goed wordt gemaaid, met afvoer van het maaisel zal dit
wellicht een erg goede nestplaats worden. (foto: Ward Tamsyn, maart 2021)


Figuur 52: Vogelkers, niet te verwarren met Amerikaanse vogelkers, is een veel bezochte struik in het vroege
voorjaar. (foto: Ward Tamsyn)

81

3.2.14 KasteelparkKwabeek
3.2.14.1 Waargenomensoorten
Hetkasteelparkissoortenrijkenerkomenenkelebijzonderesoortenvoorinhetgebied.De
combinatieTexelsezandbijenComposietwespbijiswellichtdemeestbijzondere.Voormeer
informatiehieroververwijzenwenaar3.1.2.1.Texelsezandbijiseenoligolectischesoortdie
uitsluitendstuifmeelvangelecomposietenverzamelt.Zenesteltindebodemopplaatsenmetniette
densevegetatie.Inhetkasteelparknesteltzeindegazonslangsdebosrandaandenoordwestzijde
vanhetpark.Enkeleanderebijzonderesoortenzijnaandebloemrijkegraslandengebonden:
Ereprijszandbij,BreedbandgroefbijenBiggenkruidgroefbij.Naastdezetypischesoortenvande
bloemrijkegazonsenglanshaverhooilandenvindenweookenkelesoortenterugdieaandenatte
ruigtesenmoeraszonesinhetparkgebondenzijn.HetgaatondermeeromdeDistelbehangersbij,
diezoalsdenaamsuggereertvrijwelalleenstuifmeelverzameltopdistels,enomde
Kattenstaartdikpoot.Ookdebloeiendestruikenenbomenhelpenenkelesoortenaanvoedsel:

Tabel 15: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be-database. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Andoornbij 1LC
Honingbij 70DD
Tuinhommel 6NT
Boomhommel 2LC
Steenhommel 24LC
Veldhommel 1NT
Akkerhommel 60LC
Weidehommel 8LC
Aardhommel 9LC
AardhommelͲgroep6/
Grotekoekoekshommel 6NT
Bontewespbij 1LC
Roodzwartedubbeltand 6LC
Composietwespbij 2LC
Gewonewespbij 2LC
Gewonekleinewespbij 8LC
Kortsprietwespbij 3LC
Roodsprietwespbij 1LC
Smalbandwespbij 1LC
Roodharigewespbij 5LC
Gewonedubbeltand 1LC
Variabelewespbij 4LC
Tweekleurigezandbij 6LC
Asbij 2LC
Wimperflankzandbij 11LC

82

Grasbij 32LC
Vosje 4LC
Texelsezandbij 11NT
Weidebij 1LC
Roodgatje 8LC
Ereprijszandbij 1LC
Gewonedwergzandbij 1LC
Viltvlekzandbij 2LC
Roodrandzandbij 2LC
Witkopdwergzandbij 1LC
Grijzezandbij 3LC
Klimopbij 1LC
Vierbandgroefbij 3CR
Breedbandgroefbij 15LC
Parkbronsgroefbij 2LC
Gewonemaskerbij 6LC
Zompmaskerbij 1DD
Stipmaskerbij 1LC
Slankegroefbij 1LC
Mattebandgroefbij 3LC
Langkopsmaragdgroefbij 2LC
Kleigroefbij 21LC
Zesvlekkigegroefbij 2LC
Biggenkruidgroefbij 5LC
Glanzendebandgroefbij 1LC
Grotebloedbij 1LC
Kleineharsbij 1LC
Ranonkelbij 2LC
Groteklokjesbij 2LC
Distelbehangersbij 1LC
Gewonebehangersbij 1LC
Grotebladsnijder 3LC
Rossemetselbij 4LC
Gehoorndemetselbij 2LC
Kattenstaartdikpoot 2LC

3.2.14.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzzzz

83

Inhetparkzijnzowel(goedbeheerde)bloemrijkegazons,eenglanshaverhooiland,natte
ruigtesalsbloemrijkebosrandenaanwezig.Ditzorgtvoordenodigevariatieomdoorheenhet
helejaarvoldoendebloemaanbodtehebben.

Nestgelegenheid:zzzz{
Erisvrijveelnestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Indezuidgerichtebosrandenopdestukjesgazonaandebasiservanisveelplek
voorbijendieinvrijopensituatiesnestelen.
x Bovengronds:Doodhoutisbeschikbaarinééndodeboomenindeveteraanfruitbomenten
westenvanhetkasteel.Ookzonbeschenenbraamstruweelis,weliswaarbeperkt,aanwezigin
hetgebied.Daarnaastiserookrietdatgebruiktwordtdooreenbeperktaantalkleine
bijensoortenalsnestplaats.

Microklimaat:  zzzzz
HetparkligtinhetdalvandeVelpeenisdussowiesovrijsterkbeschut,hierbinnenwordthetpark
nogeensgebufferddooreenbosgordel,waarinenkelewarme,beschuttehoekjeszijn.

3.2.14.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Voortzettenhooilandbeheerophetglanshaverhooiland.Detweedemaaibeurtkan
bestwatlaterophetjaargebeuren.Hetgraslandmoetimmerskortdewinteringaan
omdekleinerozettenvanbijvoorbeeldMargrietindezontehouden.Hetiseengoed
ideeomvoorbijvoorbeeldoverwinterendevlindersenkelestrokengeentweede
maaibeurttegevenendehelewintertelatenstaaninhetgrasland.
2. Langsdezuidgerichtebosrandaandenoordzijdevanhetpark(zijde
Neervelpsestraat)nestelenveelbijeninhetgazon.Dezezonekandusbestonder
(extensief)gazonbeheerblijven,zodatdebodemzonbeschenenentoegankelijkblijft
voorbijendieereennestjewilleningraven.
3. Deveteraanfruitbomenmoetenzoveelmogelijkbehoudenblijven,inclusiefwat
doodhoutindekruin.Debomenbiedenzowelvoedselalsnestgelegenheidvoorwilde
bijen.
4. Deboomspiegelsvandekleinerebomenkunnenbestinhetnajaargemaaidworden
metafvoervanmaaisel,zoverdwijntdeverstikkendestrooisellaagvandebodem.
5. Denatteruigteaandezuidoostzijdevandevijverwordtbestgemaaidmetafvoer
vanhetmaaisel.Indeeerstejarenkanbest2keerperjaargemaaidworden,inmei
eninhetnajaar,ernakanovergeschakeldwordenopéénmaaibeurtperjaarnade
bloei,inhetnajaar.Hierbijkantelkenseendeel,bv.eenderde,nietgemaaidworden.
Zozalzichhiereenbloemrijkenatteruigteontwikkelenwaarinbijzonderesoorten
zoalsRoodrandzandbijhunkostjekunnenbijéénscharrelen.
6. Dewilgenmoetengefaseerdteruggezet/geknotworden,zodathetvoedselaanbod
voorwilgenspecialistenoverdejarenheenconstantblijft.




84


Figuur 53: Bloemborders met Kattenkruid zijn uitstekend voor de algemenere ‘tuinbijen’ onder onze wilde
bijensoorten. (foto: Ward Tamsyn)


Figuur 54: Zonder twijfel één van de waardevolste elementen in het park is het zeer bloemrijke
glanshaverhooiland. De bijengemeenschap van dit soort graslanden heeft grote klappen gekregen in het verleden
door omzetting naar soortenarm grasland of akker. (foto: Win Vertommen)

85

3.2.15 KerkhofNeervelp
3.2.15.1 Waargenomensoorten
DebegraafplaatsvanNeervelpisopvallendsoortenrijk.Deaanwezigheidvaneengoedenestplaatsin
combinatiemetdevrijnatuurlijkeomgevingishierwellichtdevoornaamsteverklaringvoor.Ookde
kruidenrijkegazonbiedthetnodigevoedselaanbod.

Verschillendesoortennestelenopdebegraafplaatsmaarzoekenzekerhunkostjebijeenbuitenhet
kerkhof.EnkelevoorbeeldenzijndewilgenspecialistenGrotezijdebijenGrijzezandbijdiehieringrote
aantallennestelenindezandigestrookaandebuitenzijdevanhetkerkhof,zijfoeragerenopde
wilgenindevallei.Diegrotepopulatiesgastheerbijenuitenzichookineengrootaantalsoorten
koekoeksbijen.EnkelvandeDikkopbloedbijenRoodzwartedubbeltandvondenwedevoornaamste
gastheersoort(en)nietterug:RespectievelijkGewonegeurgroefbijvoorDikkopbloedbijenGeriemde,
TweekleurigeofGoudpootzandbijvoorRoodzwartedubbeltand,maarvoorelkekoekoeksbijkomtdus
metgrotezekerheidminstenséénvandegastherenookvoorophetkerkhof.

Tabel 16: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 1DD
Steenhommel 2LC
Akkerhommel 4LC
Roodzwartedubbeltand 2LC
Kortsprietwespbij 6LC
Roodharigewespbij 3LC
Variabelewespbij 1LC
Grasbij 30LC
Weidebij 1LC
Grijzezandbij 5LC
Grotezijdebij 6LC
Breedbandgroefbij 13LC
Tuinmaskerbij 2LC
Ingesnoerdegroefbij 1LC
Langkopsmaragdgroefbij 2LC
Kleigroefbij 3LC
Fijngestippeldegroefbij 1LC
Brededwergbloedbij 1LC
Bosbloedbij 1LC
Pantserbloedbij 1LC
Dikkopbloedbij 1LC
Tronkenbij 2LC
Gehoorndemetselbij 6LC
Pluimvoetbij 1LC

86

Klaverdikpoot 1LC

3.2.15.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zzz{{
Hetgazonophetkerkhofiszeerkruidenrijk,maarwordtvrijintensiefgemaaidwaardoorhet
voedselaanbodmeestalvrijbeperktis.Opdehoekvanhetkerkhofisweleengoedingezaaid
bloemenmengselaanwezigwaarvrijwelcontinuvoedselaanbodis.Enkelesoortenophet
kerkhofverkiezenechtervooraldegelecomposietendieophetkerkhofaanwezigzijn.

Nestgelegenheid:zzzz{
Erisveelnestgelegenheidaanwezigvoorondergrondsnestelendesoorten,maarweinigvoor
bovengrondsnestelende.
x Ondergronds:Hetkerkhofiszeerbelangrijkalsnestplaatsvoorondergrondsnestelendebijen.
Vooralinderandzonewaardebodemwatomgewoeldleekenerveelopenzandaanwezigis
zatengroteaantallennestelendebijen.Maarookopanderedelenvanhetkerkhofzateninde
vrijopengazonsveelnestelendebijen.
x Bovengronds:Bovengrondsenestgelegenheidisbeperkttotspletenengaatjesindemuren.

Microklimaat:  zzzz{
Deomliggendebebouwingbreektdewindwat,enookhetoverigegroenophetkerkhofzorgt
voorwatstructuur.


Figuur 55: In voedselarme gazons zoals op het kerkhof komen van nature ijl begroeide zones voor die geschikt
zijn als nestplaats.

87



Figuur 56: Ook andere soorten, zoals deze Koninginnenpage(rups) profiteren van een bijvriendelijk beheer.


Figuur 57: Het ingezaaide bloemenmengsel op de hoek van het kerkhof is goed geslaagd. Onder andere het
gebruik van Rode klaver is erg goed, gezien dit een een van de belangrijkste voedselplanten is voor bijen. (foto:
Ward Tamsyn)

88


3.2.15.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Waarmogelijkhetgazonbeheerwatminderintensiefmaken.Zokrijgendeaanwezigekruiden
meerkansenomtebloeien,wathetvoedselaanboddrastischzouverbeteren.Indienmogelijk
kan20%vandeoppervlaktebijiederemaaibeurtwordenuitgespaard.Doordezezonesteeds
opeenandereplaatsteleggenblijftsteedsvoldoendevoedselaanwezig,ooknétnaeen
maaibeurt,terwijlhetgazonkaraktertochbehoudenblijft.
2. Desteilerestukjesgazonnietproberenallemaaltebeplantenmet(lage)struiken.Ditzijnde
interessantstenestplaatsen,zekerwanneerzezuidgerichtzijn.


89

3.2.16 WegbermenKoutemveld
DewegendoorheenhetKoutemveldliggeningrotendeelsineenvrijgrootschaligakkerbouwgebied.
Nietdirecteenmilieuwaarjeveelbijensoortenverwacht,maarhettegendeeliswaar,akkergebieden
kunnenookveelbijenherbergen.Vaakzijnditspecifiekesoortenvoorakkergebieden3(Vertommen&
Vanormelingen,2021;D'Haeseleer&Vanormelingen,2017).

3.2.16.1 Waargenomensoorten
Erzijnintotaal28soortenwaargenomenlangsdewegbermen,waarvanéénsoortdieopderodelijst
staatindecategoriebijnabedreigd:Tuinhommel.Debermenwerdenslechtséénmaalbezochtinhet
kadervanditproject,juistophetmomentdatveelvandebermennetgeklepeldwaren.Hierdoor
werdenrelatiefweinigbijenteruggevonden.

Tabel 17: Waargenomen soorten in het gebied in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën: LC:
Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Gewonesachembij 2LC
Honingbij 3DD
Tuinhommel 2NT
Boomhommel 1LC
Steenhommel 8LC
Akkerhommel 12LC
Weidehommel 3LC
Roodzwartedubbeltand 1LC
Gewonewespbij 1LC
Kortsprietwespbij 1LC
Smalbandwespbij 1LC
Goudpootzandbij 1LC
Grasbij 5LC
Vosje 2LC
Weidebij 1LC
Roodgatje 4LC
Meidoornzandbij 1LC
Witkopdwergzandbij 1LC
Wormkruidbij 2LC
Zuidelijkezijdebij 1LC
Breedbandgroefbij 1LC
Parkbronsgroefbij 1LC
Brilmaskerbij 1DD
Zompmaskerbij 1DD

3https://www.natuurpunt.be/publicatie/bijenͲakkerrandenͲvlaamsͲbrabant
https://www.natuurpunt.be/publicatie/wildeͲbijenͲdeͲwachtbekkensͲvanͲdeͲbrakouterͲlanden

90

Gewonegeurgroefbij 1LC
Groepjesgroefbij 1LC
Groteklokjesbij 1LC
Tuinbladsnijder 1LC

3.2.16.2 Evaluatie
Voedselaanbod: zz{{{
Ineendeelvandewegbermenzittennogrelictenvan(kalkrijk)bloemrijkglanshaverhooiland,
maardemeestebermenzijnsterkgedegradeerdenbevattenquasinogenkelhogegrassen
enbrandnetels.Ditkomtdoorenerzijdsdoorinspoelingvanvoedselrijkbodemmateriaalen
meststoffenvanbovenliggendeakkers,maaranderzijdsdooreennietaangepastbermbeheer
waarbijhetmaaiselblijftliggennademaaibeurt.Opandereplaatsenwordendebermen
grotendeelsmeebewerktmetdenaastliggendeakkerseniservanbermenampernogsprake.

Nestgelegenheid:zz{{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Doordesterkevergrassingvandebermenisernogslechtsweinig
nestgelegenheidbeschikbaar.Wanneerergemaaidwordtblijfterbovendieneendikkelaag
maaiselliggen,waardoordebodemvolledigonbereikbaarwordt.
x Bovengronds:Erisbeperktnestaanbodindestruwelendiehierendaarindebermenaanwezig
zijn.

Microklimaat:  zz{{{
Debermenliggenineenzeeropenakkerlandschap,maarhierendaarzijndoorhoutkantenof
zuidgerichtehellingenwarmeplekjeswaarbijenkunnenopwarmen.


91


Figuur 58: De wegbermen zijn er dikwijls slecht aan toe. Ze worden dikwijls meegesproeid met het aanpalende
perceel, zoals hier in de Roosbeeksestraat (foto: Ward Tamsyn, augustus 2021)


Figuur 59: Elders zijn de bermen volledig ingepalmd door Grote brandnetel (foto: Ward Tamsyn, augustus 2021)


92

Figuur 60: Niettemin bevatten ze dikwijls nog relicten van de vroegere, bloemrijkere vegetatie zoals deze Wilde
marjolein. Ze kunnen met een goed beheer relatief snel in ere hersteld worden (foto: Ward Tamsyn, augustus
2021)


Figuur 61: Maaisel dat blijft liggen is nefast voor bloemrijke graslanden. (foto: Ward Tamsyn, augustus 2021)


93




Figuur 62: Het is erg jammer dat potentieel waardevolle bermen op dergelijke manier mismeesterd worden terwijl
er in de aanliggende akker subsidies worden gebruikt om het bloemaanbod te verbeteren. (foto: Ward Tamsyn,
augustus 2021)

94

3.2.16.3 Voorgesteldemaatregelen
1. Eeninstellenvaneendegelijkbermbeheer.Dathoudtindaterminstenséénmaal
perjaargemaaidwordt,metafvoervanhetmaaisel.Erwordtnietmeergeklepeld
zonderafvoervanhetmaaisel.Bijdemeeste,vergrastebermenishetnoodzakelijk
datzedeelsgemaaidwordennetvoordepiekvandegrassenbloei.Opditmoment
wordenimmershetmeestevoedingstoffenafgevoerdenwordendeaanwezige
grassenhetmeesteuitgeput.Zozullendebermenterugbloemrijkworden,watniet
alleendevoedselennestsituatievoorwildebijenzouverbeteren,maarookde
belevingswaardevanhetlandschapzouopwaarderen.
2. Hierendaarkunnenplekjesongemaaidgelatengewordenzodater(braam)struweel
kanontwikkelen.Destruwelenzijnbelangrijkvoorhetvoedselaanbod,maarbieden
ooknestgelegenheidaanbovengrondsnestelendesoorten.Bovendienbiedenze
akkervogelseenplaatsomtebroeden.
3. Handhavingophetbehoudenvandeschoudersvanbermen.Wanneerdeschouder
bewerktwordtstroomtallewaterenmoddervandeakkersonmiddellijkdebermen
vervolgensdewegop.Eensituatiedienietalleennefastisvoordekwaliteitvande
vegetatievandeberm,maarookvoormodderenwateroverlastopdewegzorgt.
4. Nogbeterishetvoorzienvaneenbufferstrookbovenaandeschoudervaneen
wegberm,zoals(deels)ingeplandinhetkadervanderuilverkavelingWillebringen.Dit
vermindertsterkdeinspoelingvanmeststoffenvandebovenliggendeakker,en
verhoogtdussterkdeeffectiviteitvanmaaibeheervoorhetverkrijgenvaneen
bloemrijke(voedsel)bermmetopenvegetatie(nestgelegenheid).



95

3.2.17 BinkomstraatenzandgroeveKerkom
3.2.17.1 Waargenomensoorten
DeBinkomstraatligtopdevalleihellingvandeVelpevalleienvormtdeelseenholleweg.Hetholle
gedeelteisgrotendeelsbebost.Hetdeelbovenaandehellingenophetakkerplateauisnietbebost,
maarwaardevollebloemrijkevegetatieisafwezig.

LangsbeidezijdenvandewegligtdeoudezandgroevevanKerkom,dienugrotendeelsisopgevuld,
maarwaarnogsteedsverschillendezeldzamebijensoortenvoorkomen:Dageraadzandbij,een
wilgenspecialistdieenkelinsteile,zandigehellingenofsteilwandenvanhetnogopengedeeltevande
zandgroevenestelt,Driedoornigemetselbij,eenspecialistvancomposietendieindodemetmerg
gevuldestengelsvangroteruigtekruidenzoalsdistelseennestuitknaagt.Hetgroteaanbodin
bovengrondsenestgelegenheiduitzichookindeaanwezigheidvanverschillendemaskerbijsoorten,
allensoortendieinbovengrondsestengelsnestelen.

Desoortenlijstvandezandgroevezelfiszekernognietvolledig(hetwerdnietspecifiekbezochtvoor
hetbijenplan)–vooralhetopengedeeltevandegroevevormteenuniekhabitatvoorwildebijenen
erzijndanooknogheelwatsoortenteverwachten.Degroevewordtmomenteelmedeonderimpuls
vandegemeenteBoutersemingerichtalsnatuurgebied.Eengoedbeheerkanhetbelangvande
groevevoorwildebijenverderdoentoenemen.Inhetopengedeelteisbehoudenherstelvande
steilkantenendezandigetaludsenhetopenpionierkaraktervandegroeve,hetbevorderenvan
zandigebloeiendeschraallandjes,enhetbehoudvandewarmeverspreidestruweeltjes(braam,brem,
wilg)diebovengrondsenestgelegenheiden/ofbloemenaanbodbiedendebelangrijkstemaatregelen.
HiervoordientookdesterkinvasieveexootRobinia,dieeendeelvandezuidelijkekantvandegroeve
alvolledigheeftingenomenbestredenworden.Aansluitendkandeverdereontwikkelingvanbloemrijk
graslandenstruweelindehollewegenhetopgevuldedeelvandegroeveeenbelangrijkbijkomend
habitatvormenvoorwildebijen.Bijinrichtingkaninhetopgevuldedeelaandachtbesteedworden
aanopportuniteitenvoorhetcreërenvanondergrondsenestgelegenheid,bv.dooreenwandelpad
watdieperteleggenzodaternaasteenzuidgerichtetaludontstaat(principeholleweg).Hetzelfdekan
gedaanwordenmetbv.eenpicknickzoneofandererecreatieveelementen.

Tabel 18: Waargenomen soorten langs de Binkomstraat in de waarnemingen.be databank. Rode-lijst categorieën:
LC: Momenteel niet bedreigd, NT: Bijna in gevaar, VU: Kwetsbaar, EN: Bedreigd, CR: Ernstig bedreigd, DD:
Onvoldoende data (Drossart et al. 2019)
SoortAantalRodelijstͲstatus
Honingbij 26DD
Boomhommel 1LC
Steenhommel 22LC
Akkerhommel 2LC
Grotekoekoekshommel 1NT
Tweekleurigezandbij 2LC
Grasbij 1LC
Vroegezandbij 1LC
Grotezijdebij 20LC
Wormkruidbij 1LC
Kortsprietmaskerbij 1DD
Kleinetuinmaskerbij 1LC
Stipmaskerbij 1LC

96

Breedkaakgroefbij 1LC
Ingesnoerdegroefbij 1LC
Kleineklokjesbij 2LC
Driedoornigemetselbij 1LC
Pluimvoetbij 1LC

3.2.17.2 EvaluatieBinkomstraat

Voedselaanbod: zzz{{
Debermenvandewegzijnoverhetalgemeenvrijruigenruderaaldoorhetregelmatig
vergravenvandebermen.Sommigedelenzijnhierdoorvolledigingenomendoorbrandnetels,
maarinanderezonesdominereninteressanteruigtesoorten.

Nestgelegenheid:zz{{{
Erisslechtsinbeperktematenestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Hierendaariseenplekjemetopenbodemaanwezig,maarditisslechtszeer
beperktinvergelijkingmetnabijgelegenzandgroeve.
x Bovengronds:Eriseenruimaanbodaanbraamstruweel,hollestengelsvangroteruigtekruiden

Microklimaat:  zz{{{
Dewegbermenvanhethollegedeeltevandewegzijngrotendeelsbeschaduwd.Deopener
zoneszijnwelzonbeschenenenbeschutenvormeneengoedbijenbiotoop.Hetbovenste
gedeeltevandewegligtminderbeschuttussendeakkers,hierheeftdewindvrijspel.

3.2.17.3 EvaluatieZandgroeve

Voedselaanbod: zzz{{
Erisalwelwatinteressantebloeiendevegetatieaanwezig,zoalsbremͲ enbraamstruweel,
wilgen(boswilgenanderewilgenmetkortekatjes),bloeienderuderalevegetatiesenhetbegin
vanzandigegraslandjesmetGewoonbiggenkruidenWildepeen.Dooreengoedeinrichting
enhetontwikkelenvanbloemrijkgraslandenstruweelkanditechternogheelwatverder
verbeteren.

Nestgelegenheid:zzzzz
Eriszeerveelnestgelegenheidaanwezig.
x Ondergronds:Eriseengrootaanbodaanminofmeerzuidgerichtezandigesteilkantenen
taludsvanafgestortzand,metdelenmetvolledigloszandalsdeelsdoordebegroeiing
vastgelegdzand.
x Bovengronds:Eriseenbehoorlijkaanbodaanbraamstruweelenhollestengelsvangrote
ruigtekruiden,zekerinhetopendeelvandezandgroeveineenspaarzameopenenduswarme
vegetatie.

Microklimaat:  zzzzz
Degroeveisdoorzijnliggingergbeschutenwarm,optimaalvoorwildebijen.



97


Figuur 63. Het grootste deel van de wegbermen is sterk verruigd en beschaduwd en dus minder interessant voor
wilde bijen (foto: Ward Tamsyn)


Figuur 64. Het gedeelte van de berm van de Binkomstraat dat direct langs de akkers ligt is verruigd en vermest.
We vinden er weinig bloemen. (foto: Ward Tamsyn)

98


Figuur 65. Open gedeelte van de zandgroeve Kerkom met zuidgerichte zandige steilwanden en taluds, een ideaal
nestelhabitat voor 10-en soorten ondergronds nestelende wilde bijen. (foto: Pieter Vanormelingen)







99

4 Algemeen beheeradvies

Indithoofdstukgaanwewatdieperinopalgemeengroenbeheervoorwildebijen.

4.1 Gazons

Gazonszijnniethettoonbeeldvaneenbiodiversbiotoop.Tochkunnenzeweleenbelangrijkeplek
hebbenineenbijenhabitat,mitszegoedbeheerdworden.Zokunnenzeheelgoedenestplaatsen
vormen.Vaakzijngrotenestaggregatiestevindeninkortegazonsinhetvoorjaar.Opeengazonwaarin
paardenbloemendekanskrijgenomtotbloeitekomenkunnenveelbijensoorteneenmaaltijdbijéén
zoeken.

Essentiëlezakenbijhetbeheervangazons:Géénmeststoffenofherbicidengebruikenenhetmaaisel
steedsverwijderen,zoontstaateenvrijvoedselarmesituatieenwordtergeendikkestrooisellaag
opgebouwd.Bovendiengroeithetgazondanookmindersterk,waardoormindermoetworden
gemaaid,endehoeveelheidaftevoerenmaaiselookkleinerwordt.Ditresulteertineen
kostenbesparingtenopzichtevaneenintensiefgazonbeheerwaarbijhetmaaiselwordtafgevoerd.
Mulchmaaieniseigenlijkenkeleenmeerecologischeoptieopplaatsenwaarhetgazonérgintensief
wordtgebruikt,zoalsopvoetbalvelden.

Eentehogemaaifrequentiezorgtervoordatveelgazonsbiodiversiteitswoestijnenzijn.Erzijnslechts
weinigsoortendiesnelgenoegkunnengroeienenbloeienombijtweewekelijksemaaibeurtentot
bloeikunnenkomen.Bestmaaijedaaromwatmindervaak,invoedselarmegazonsiséénmaaibeurt
per4of5wekenvoldoendeomtocheenvrijkortegazontebehouden.Invoedselrijkeregazonskan
ietsmeergemaaidworden.Omdatwenietallebloemendiewekunnenverwelkomendoorhetminder
intensievegazonbeheervroegtijdigzoudenafmaaienendebijenplotsconfronterenmeteen
bloemlooslandschapkunnenopdedelenvanhetgazonmetdelaagste,meestbloemrijkevegetatie
eenmaaibeurtwordenovergeslagen.Devolgendemaaibeurtwordendiezonesdanweerwel
meegemaaidenwordenanderedelenvanhetgazonbehouden.Zoblijftdelagegazonvegetatie
behouden,maarhebbenbijenerookietsaan!


100


Figuur 66: Rode klaver, één van de belangrijkste voedselplanten voor bijen in België kan ook in een goed
beheerd gazon voorkomen.


Figuur 67: Gewone rolklaver is een andere belangrijke voedselplant voor wilde bijen die vaak in gazons te vinden
is.

101




Figuur 68: Kleine heuveltjes als deze bieden veel bijen nestplaats: dit exemplaar in Boutersem biedt wellicht meer
dan 50 soorten een nestplaats! Daarnaast zijn ze ook leuke speelelementen en kunnen ze kosten voor
grondtransport verminderen. (foto: Ward Tamsyn)

Box:steilwandjesentaluds

Steilwandenenwarmetaludszijnnestplekkenbijuitstekvoorbijendieondergrondsnestelen.Je
vindervaakgroteaantallennestelendebijenvanverschillendesoortenbijéén.Zezijneengoede
aanvullingophetvoorzienvanbijenhotels,geziendemeestevanonzebijenondergrondsnestelen.

Deaanlegkaneruitbestaanomgrondhopendieoverblijvennaeenwerftelatenliggen,ofdevorm
ervanwataantepassen.Eenlangwerpigevormdieophetzuidengerichtislevertdemeeste
bruikbareoppervlakteop.Indetaludskanhierendaareenkleinstukjeloodrechtafgestokenworden
ommeerbijzonderesoortentelokken.Periodiekkunnenernieuwesteilwandjeswordenaangelegd,
wanneerdeoudeovergroeidrakenofverzakken.

Bijbestaandetaludskanextranestgelegenheidwordenvoorziendooreventueelhoutigeaanplantte
verwijderenofdoordevegetatiewatintensievertemaaien,vanzelfsprekendmetafvoervanhet
maaisel.Idealiterziejekleinestukjesopenbodemtussendevegetatie.
NestwandenvoorOeverzwaluwwordenookgebruiktdoorbijen,alszetenminstenietinbetonzijn
uitgevoerd.

102


Figuur 69: Sommige soorten nestelen bij voorkeur in zeer steile, ijl of onbegroeide steilwandjes. Ze kunnen zowel
spontaan ontstaan, zoals hier in een holle weg, of kunstmatig gemaakt worden. (foto: Ward Tamsyn)

4.2 Graslandenenbloemenweides

Graslandenzijnmetuitstekbelangrijkeleefgebiedenvoorbijen.Nietelkgraslandisechtereven
waardevol.Eengoedgraslandvoorbijenis
ͲBloemrijk:eenhogediversiteitenhogeaantallenbloemen(>voedselaanbod)
ͲWarm:devegetatieisopenendezonbereiktlokaaldebodem(>nestgelegenheidenmicroklimaat)
Ͳ Goedingebedinhetlandschap:Verschillendenestgelegenhedenzijnvlakbijaanwezig,zowel
ondergrondsalsbovengrondsenestplaats.Bovendienzorgthetomliggendelandschapvooraanvullend
voedselaanbodenextrabeschutting.Hetgoedbloemrijkegraslandligtingebedineenbloemrijk
landschap.Daarnaastkanhetgraslandzoookmakkelijkgekoloniseerdwordendoorextrasoorten.

Hoeontwikkelenwezo’nbloemrijkgrasland?Eengoedmaaibeheerissteedsdebasis.Afhankelijkvan
devoedselrijkdomendeontwikkelingsgraadvanhetgraslandmoet1tot3keergemaaidwordenper
jaar,waarbijhetmaaiselwordtafgevoerd.Inhetonderstaandeschemawordtafhankelijkvande
graslandfasehetjuistebeheeraangegeven.Hetissteedsbelangrijkdaterlaatgenoegophetjaar
gemaaidwordt,zodathetgraslandkortdewinteringaatenhetgrasgedurendewinternietplatvalt.

 103


Fase Bloemenrijkdomwaardevoor
bijen
MaaibeurtenBeheerTypischeplantensoorten
Fase0RaaigraslandBloemenvrijwelafwezigNul3tot4 EngelsenItaliaansraaigras,Ruw
beemdgras
Fase1GrassenmixBloemenvrijwelafwezigZeerlaag3Maaiennetvoor
piekbloeigrassen
(beginmei)
Verschillendeproductievegrassoorten
Fase2DominantieͲfaseBloemenbeperkt
aanwezig
Laag3

Maaiennetvoor
piekbloeigrassen
(beginmei)
Degrassoortenkomeninquasi
monospecifiekehaardenvoor,
Glanshaver,GestreeptewitbolenGrote
vossenstaartzijntypischesoortenindit
stadium.
Fase3GrassenͲ
kruidenmix
Vrijveelbloemen
aanwezig
Matig2à3

Deelsmaaiennet
voorpiekbloei
grassen(begin
mei),gefaseerd
maaien
Laagproductievegrassoortenzijn
dominant(Reukgras,Roodzwenkgras
enGewoonstruisgras).Voorde
bodemtoestandspecifiekekruiden
verschijnen
Fase4BloemrijkgraslandVeelbloemenaanwezigGroot1à2Gefaseerdmaaien
enoplettenvoor
terugvalnaarfase
2of3(optijd
bijsturen!)
Meertypischesoortenvoorde
bodemtoestandverschijnen.Het
perceelmaakteenbonteindrukdoor
hetgroteaantalkruiden.
Fase5SchraallandVeelbloemenaanwezigZeergroot
(geschiktvoor
specialistische
soorten)
1à2Gefaseerdmaaien
nabloei
Devegetatiewordtgedomineerddoor
schijngrassenenrussen.Deaanwezige
kruidenzijnzeldzaamensterkgebonden
aanhetbodemtype.

104


Belangrijkisdat,vanafervoldoendekruidenaanwezigzijninhetgrasland,gefaseerdgemaaidwordt,
zodatergeengatenindevoedselvoorzieningontstaan.Minimum20%vanhetperceelmoetbijelke
maaibeurtuitgespaardblijven.Bijdelaatstemaaibeurtisditvoorbijenvanminderbelang(aangezien
derustlarven,Ͳ
imago’sofͲpoppenondergrondszittenomteoverwinteren),maarwelvoorandere
insecten.

Demeestegraslandenkunnenbestontwikkelentoteenbloemrijkgraslandzonderinzaaien,zoblijft
hetbloemaanbodquasoortenhetmeestconstantoverdejarenheen.Opdiemanierkande
bijengemeenschapzichaanpassenaandevoedselbronnendievoorhandenzijn.Bijingezaaide
bloemenweidesluktditveelmindergoedgeziendaarhetvoedselaanbodsterkwisseltvanjaartotjaar.
Omdatveelgraslandenbijonsgeïsoleerdzijnvananderebloemrijkegraslandenkanhetwélnuttigzijn
omzadenvananderebloemrijkegraslandenindebuurtteintroducereninhetteontwikkelen
grasland.Ditkandoorhandmatigzadenteoogsten,bijvoorbeeldmeteenvlindernetenzevervolgens
inmolshopenofandereopenplekjesinhetgraslandintebrengen.Hetkanookmachinaal,doorkort
naeenmaaibeurtmaaiselvaneenbloemrijkgraslandindebuurtmetgelijkaardige
milieuomstandighedenoptebrengenenenkeledagentelatenliggenophetdoelperceel.Daarnamoet
ditmaaiselterugafgevoerdworden.

Nietopelkelocatiezalhetmogelijkzijnomeenbloemrijkgraslandteontwikkelen.Debodemkante
voedselrijkzijnofhetgebruikteintensief.Opdielocatiesvalteengoedgazonbeheerteoverwegen,
eventueelincombinatiemetenkelebloemborders.

4.3 Bloembordersenvasteplanten

Zoalsindeinleidingbesprokenwordtzijnonzewildebijenhoofdzakelijkgespecialiseerdinhetzoeken
vanvoedselvaninheemseplanten.Bijdekeuzevanvasteplantenvoorinbloemborderskanhierdus
ookbestvoorgekozenworden.Uitheemsesoortenuitdezelfdegeneraalsinheemsesoortenkunnen
vaakooknuttigzijnvoorwildebijen.Dezeuitheemsesoortenuitdemediterranezonehebbendus
zekerhunplekinborders,zekerinstedenofdorpscentra.Zezijnimmersdikwijlsgoedbestandtegen
deomgevingsomstandighedeninurbanemilieus:zekunnenoverhetalgemeengoedtegendroogte
enhoudenvandewarmereomstandighedenindestad.Ookzijnerveelsoortenbijdiekalkminnend
zijn,primavoorbodemsindestadwaarkalkrijksteenpuinzoalsbetoninverwerktis.De‘wilde’vormen
vanaldezeplantenzijnoverhetalgemeenbetergeschiktvoorwildebijen.Cultivarsmetafwijkende
bloemkleurof‘dubbele’bloemen,waarbijhetstuifmeelennectarmoeilijk,ofzelfsafwezigis,zijnaf
teraden.EenvoorbeeldzijndeveleHydrangeaͲcultivarswaarbijdebloemenenkelbestaanuit
lokbloemendiegeennectarofstuifmeelbevatten.

Ziebijlage2voorinspiratievooraangeradenbijvriendelijkevasteplanten.


105


Figuur 70: Links een veelgebruikt Hydrangea-cultivar, volledig bestaande uit niet-fertiele lokbloemen, die geen
nectar of stuifmeel bevatten. Rechts een Klimhortensia met zowel fertiele, de zeer fijne bloemen, als niet-fertiele
lokbloemen, de bloemen aan de rand van het scherm met de grote bloemdekbladeren.

4.4 Houtigeaanplant,struwelenenbos

Bomenenstruikenvormeneenbelangrijkonderdeelvandegroeneinfrastructuurineenstad.Ze
bezorgenonsschaduwenverkoelenenzuiverendewarmestadsluchtmethunbladerdak.Naastdeze
dienstendiezedemensenbezorgenzijnzeookbelangrijkvoorbijen.NietelkeboomͲofstruiksoortis
echterevengeschiktvoorbijen.Inheemsesoortenhebbensowiesodevoorkeur,onzebijenhebben
zichimmersoverduizendenjarenaangepastaandezelokalesoorten.Bijdestruikenzijno.a.meidoorn,
Sleedoorn,wilderozen,BremenSporkehoutergbelangrijk.Bomenwordenvaakoverhethoofdgezien
alshetoverbijengaat,omdatdemeestebijensoortengebondenzijnaanbloemrijke,openmilieus.
Bomenzijninhetvoorjaarechterookeenbelangrijkevoedselbron,hoewelnietallebomenbruikbaar
stuifmeelproducerenvoorbijen.Enkelesoortendieeruitspringenzijnwilgen,Gewoneesdoorn,
Noorseesdoorn,linde,Spaanseaak,Zoetekersenfruitbomenzoalskers.Vooreenvolledigelijstvan
bijvriendelijkestruiken,klimplantenenbomenzieBijlage2:Bijenvriendelijkebomen,struikenen
lianen.

Onderhoutigeaanplantisinhetvroegevoorjaarvaakveelactiviteitvannestelendebijen.Zeker
zonnigeplaatsenwaarhetstrooiselwegwaaitenonderlaatuitlopendebomenenstruikenzijnvaak
zeergoedenestplaatsen.Opdergelijkeplaatsenishetgoedomhetstrooiselinhetnajaarte
verwijderen.


106


Figuur 71: Een mannetje Blauwe ertsbij. Deze soort nestelt in braamstengels of andere met merg gevulde
stengels. (foto: Lieven Decrick)

Naastvoedselbiedenstruweelenbosookbeschuttingvoorbijen.Zekerinhetvroegevoorjaarofop
koude,winderigedagenzijnwindluwe,zonnigehoekjesinbosrandendrukbezetteplekjesdoorbijen
dieeenpartnerzoeken,ofgewoonwillenopwarmen.Eengolvendebosrandmetveelhoekjesen
kantjesisdusteverkiezenbuiteneenstrakgeschorenhaagwaarlangsdewindalleruimtekrijgt.Die
golvendestructuurvaninhammenindebosrandisaltevoorzienbijdeaanplant,maarkanookdoor
eenkapbeheerwordenverkregen.Wanneerdebuitenstestruikengordelvandebosrandregelmatig
wordtteruggezetkanditgefaseerdgebeuren,waarbijiederjaarbijvoorbeeldéénvijfdevande
bosrandinstukjeswordtteruggezetmetafvoervantakkenenstrooisel.Doorditiederjaarteherhalen
isuiteindelijkin5jaardehelebosrandverjongd,watsowiesoeengoedbeheerisomtevermijdendat
debosrandscherperwordt.

Bijhetbeheervanhoutigeaanplantenbossenwordtsnoeiafvaldikwijlsterplaatseverhakseld.Hetis
eengoedepraktijkvanuithetoogpuntomtransportteverminderen,maarhouthakselvergaatveel
snellerdaneenvolledigetak.Hierdoorkomenopkortetijdergveelvoedingstoffenvrijwaardoorde
vegetatiegaatverruigen.TypischesoortendiejeindebuurtvanhouthakselkanvindenzijnGrote
brandnetelenbramen.Debodemwordtookonbereikbaarvoorbijendieerinwillennestelen.
Onverhardepadenkunnenwaardevollenestplaatsenzijn,doorhettoepassenvanhakselgaandie
verloren.Hethakselkanbeterafgevoerdworden,ofhetsnoeiafvalintakkenhopenofrillenverwerkt
(weliswaarbestnietbovenopeengoedenestplek),dieveeltragerafbreken.

107


Figuur 72: Deze gekandelaarde dode bomen kunnen nog een hele tijd veilig blijven staan en in tussentijd onder
andere nestgelegenheid bieden aan bovengronds nestelende bijen. (foto: Ward Tamsyn, Uppsala, Zweden)

Zoalsvoorveelsoortgroepeninbossenisdoodhoutvoorbijenookergbelangrijk.Belangrijkisweldat
ditdoodhoutdroogisenzonbeschenen.Vooralstaanddoodhoutisdusnuttigvoorbijenals
nestplaats.Hetnestaanbodkandusuitgebreidwordenwanneermeerbestaanddoodhoutindezon
wordtgeplaatstdoordeomgevendestruikenofbomenteverwijderen.Hetisookmogelijkomzelfhet
aanboddoodstaandhoutteverhogendoorbomenteringenofwanneerbomendreigenomtevallen
zenietvolledigtekappen,maardeonderstemeterstelatenstaanals‘gigaͲinsectenhotel’.Ditkan
primaveiliggebeurenwanneerdestammenjaarlijksgechecktwordenopstabiliteitdoorerevenmet
eenlangtouwaantetrekken,ofdoordezoneafteschermenmeteenlagehoutenomheining.

4.5 Beheervankerkhoven

Kerkhovenbestaanvaakdeelsuitdetypesdiehierbovenalbesprokenzijn,maarhebbenooknog
enkeleanderedelendienietinanderopenbaargroenvoorkomen.Vaakwordendelenvan
begraafplaatsengeschoffeld,gebrandofmetstoomofheetwaterbehandeldomonkruidtebestrijden.
Hetresultaatisvaakeenzeeraantrekkelijkesituatievoorbijendieindebodemnestelen.

Anderebijzonderenestplaatsenopkerkhovenzijnvaakdeoudemurendiegevoegdzijnmet
kalkmortel.Indiezachtemortelzittenvaakgaatjesdiegebruiktkunnenwordenalsnestplaats.Onder
meermetselbijenensachembijengebruikendergelijkemurengraagalsnestplaats.Daaromkunnenze
bestgefaseerdenmetzachtekalkmortelgerestaureerdworden.

Specifiekrondbeheervanbegraafplaatsenverscheenin2020eenrapportvanNatuurpuntStudie,te
raadplegenviadezelink:https://www.natuurpunt.be/publicatie/ecologischͲbeheerͲvanͲkerkhovenͲ
enͲbegraafplaatsenͲvlaamsͲbrabant

4.6 Bijenhotelsenanderenestgelegenheid

Vooreenuitgebreidehandleidingmettipsvoorhetbouwenvaneenbijenhotelverwijzenwenaar:
https://www.natuurpunt.be/hanleidingbijenhotel.Webeperkenonshiertotdemeestgemaakte
foutenbijhetplaatsenvanbijenhotels.

Ͳ Verkeerdeofteweinigdiversediametersvandenestgangetjes.Degrootte>10mmworden
nietgebruiktdoorbijen,maarallekleinerediameterstotnietmeerdan1Ͳ2mmwordenwel

108

benut.Gaatjesrondde8mmdiameterzijnhetpopulairstbijdezeeralgemeneGehoorndeen
Rossemetselbijen,maarookdekleineresoortenverdieneneennestplaatsje!
Ͳ Slechteplaatsing:Deingangenmoetenzoveelmogelijkzonkunnenopvangen.Eenbijenhotel
indeschaduwvaneenboomofopeendonkereplaatsinhetmiddenvanhetboszalnietveel
huurdersopleveren.Deingangenwordenookbestrichtinghetzuidenofzuidoostengericht.
Ͳ Verkeerdmateriaalgebruik:Snelbouwstenenendennenappelsworden(bijna)nietgebruikt
doorbijen.
Ͳ Hetvoorzienvanbakjesgevuldmetleem(metvoorgemaaktegangetjes)kansoortendie
normaalinsteilwandjesnestelenookeennestplaatsvoorzien.



109

5 Referenties

DeGrave,D.,DeRycke,S.,Vanormeling,P.,&DeWolf,E.(2015,December7).Nieuwezuidelijke
maskerbijontdektinBrussel.OpgehaaldvanNatuurpunt.be:
https://www.natuurpunt.be/nieuws/nieuweͲzuidelijkeͲmaskerbijͲontdektͲbrusselͲ20151207
D'Haeseleer,J.(2016,juli4).Luzernebehangersbijkentopmarsinhetesteden.Opgehaaldvan
Natuurpunt.be:https://www.natuurpunt.be/nieuws/luzernebehangersbijͲkentͲopmarsͲheteͲ
stedenͲ20160704
D'Haeseleer,J.,&Vanormelingen,P.(2017).BijeninakkerrandeninVlaamsͲBrabant.Mechelen:
NatuurpuntStudie.Opgehaaldvanhttps://www.natuurpunt.be/publicatie/bijenͲ
akkerrandenͲvlaamsͲbrabant
Drossart,M.,Rasmont,P.,Vanormelingen,P.,Dufrêne,M.,Folschweiller,M.,Pauly,A.,...Michez,D.
(2019).BelgianRedListofBees.Mons:Presseuniversitairedel’UniversitédeMons.
Goulson,D.,Nicholls,E.,Botías,C.,&Rotheray,E.(2015).Beedeclinesdrivenbycombinedstressfrom
parasites,pesticides,andlackofflowers.Science,347(6229).
Larsson,M.,&Franzen,M.(2007).CriticalresourcelevelsofpollenforthedecliningbeeAndrena
hattorfiana(Hymenoptera,Andrenidae).Biologicalconservation,146,405Ͳ414.
Maes,D.,Vanreusel,W.,&VanDyck,H.(2013).DagvlindersinVlaanderen:Nieuwekennisvoorbetere
actie.Leuven:LannooCampus.
Peeters,T.,Nieuwenhuijsen,H.,Smit,J.,VanderMeer,F.,Raemakers,I.,Heitmans,W.,...Reemer,
M.(2012).DeNederlandsebijen.Zeist:KNNVUitgeverij.
VanLanduyt,W.,Vanhecke,L.,&Hoste,I.(2006).VanLanduyt,W.,Vanhecke,L.&Hoste,I.(2006).
RodeLijstvandevaatplantenvanVlaanderenenhetBrusselsHoofdstedelijkGewest.InAtlas
vandeFloravanVlaanderenenhetBrusselsGewest(pp.70Ͳ80).Brussel:INBO&Nationale
PlantentuinvanBelgië.
Vanormelingen,P.,&D'Haeseleer,J.(2015).OverBeemdkroonenhaarKnautiabijͲVoorkomenvan,
knelpuntenenbeheervooreenzeldzamegespecialiseerdebij.Natuur.Focus,14(2),64Ͳ72.
Vanormelingen,P.,Reemer,M.,&D'Haeseleer,J.(2021).Wildebijenenbebouwing:meerverliezers
danwinnaars?Hymenovaria,13Ͳ18.
Vanormelingen,P.,Schelfhout,S.,Foubert,O.,Eeraerts,M.,&D'Haeseleer,J.(2019).Honingbijenin
natuurgebieden:mogelijkevoedselcompetitienoopttotvoorzichtigheidsprincipe.
Natuur.focus,18(4),154Ͳ162.
Vertommen,W.,&D'Haeseleer,J.(2021,januari7).Was2020eenboerenjaarvoorwildebijen?
Mechelen,België.Opgehaaldvanhttps://www.natuurpunt.be/nieuws/wasͲ2020ͲeenͲ
boerenjaarͲvoorͲwildeͲbijenͲ20210107
Vertommen,W.,&Vanormelingen,P.(2021).WildebijenindewachtbekkensvandeBrakouter
(Landen).Mechelen:NatuurpuntStudie.
WallisdeVries,M.,vanSwaay,C.,&Plate,C.(2011).Verbandentussendeachteruitgangvan
dagvlindersenbloemenrijkdom.DeLevendeNatuur,111(3),125Ͳ129.






110

6 Bijlagen

 111

Bijlage1:Bijenvriendelijkebloemborderplanten

Wetenschappelijke
naam Nederlandse naam Familie Planttype Bodembedekker? Inheemse soort
Agastache-soorten Dropplant Lipbloemigen Meerjarig
groeit zeer goed
dicht
Ajuga spec. Zenegroen (incl. cultivars) Lipbloemigen Meerjarig ja Ajuga reptans
Alcea spec. Stokroos Kaasjeskruidfamilie Meerjarig
Allium spec. Sierlooksoorten Lookfamilie Meerjarig
Allium sphaerocephalon Kogellook Lookfamilie Meerjarig
Allium ursinum Daslook Lookfamilie Meerjarig
groeit zeer goed
dicht Allium ursinum
Alyssum spec. Schildzaad Kruisbloemigen
Zowel eenjarige
als meerjarige
soorten ja
Anethum graveolens Dille Schermbloemigen Eenjarig
Anchusa spec. ossentong Ruwbladigen Meerjarig Anchusa officinalis
Anthyllis vulneraria Wondklaver Vlinderbloemigen Meerjarig
Antirrhinum spec. Leeuwenbekjessoorten Weegbreefamilie Meerjarig
Aquilegia spec. Akelei Ranonkelfamilie Meerjarig
Astrantia major
Zeeuws knoopje (en
cultivars) Schermbloemigen Meerjarig
Aubretia deltoidea Aubretia Kruisbloemigen Meerjarig ja
Buphthalmum
salicifolium Koeienoog Composieten Meerjarig
Calamintha nepeta Bergsteentijm Lipbloemigen Meerjarig
Calluna vulgaris Struikhei Heidefamilie Meerjarig
Campanula glomerata Kluwenklokje Klokjesfamilie Meerjarig
Campanula persicifolia Prachtklokje Klokjesfamilie Meerjarig

 112

Wetenschappelijke
naam Nederlandse naam Familie Planttype Bodembedekker? Inheemse soort
Campanula
portenschlagiana Dalmatieklokje Klokjesfamilie Meerjarig ja
Campanula
poscharskyana Kruipklokje Klokjesfamilie Meerjarig ja
Campanula-soorten Andere klokjes Klokjesfamilie Meerjarig
Campanula
rapunculus, C.
rotundifolia, C.
trachelium
Centaurea spec. Centaurie soorten Composieten Meerjarig Centaurea jacaea
Cephalaria gigantea Schoepkruid Kaardebolfamilie Meerjarig
Coreopsis spec. Meisjesogen Composieten Meerjarig
Doronicum orientale Voorjaarszonnebloem Composieten Meerjarig
Digitalis purpurea Vingerhoedskruid Weegbreefamilie Tweejarig
Echinacea purpurea Rode zonnehoed Composieten Meerjarig
Echinops spec. kogeldistel Composieten Meerjarig
Echium spec. slangenkruidsoorten Ruwbladigen Een- of tweejarig Echium vulgare
Erica carnea Winterheide Heidefamilie Meerjarig
Eryngium spec. Kruisdistelsoorten Schermbloemigen Meerjarig Eryngium campestre
Erysimum cheiri Muurbloem Kruisbloemigen Meerjarig
Eupatorium spec.
Koninginnekruid (en
cultivars) Composieten Meerjarig
Eupatorium
cannabinum
Fragaria spec. Bosaardbei Rozenfamilie Meerjarig ja Fragaria vesca
Geranium cantabrigiense Ooievaarsbekfamilie Meerjarig ja
Geranium dalmaticum Ooievaarsbekfamilie Meerjarig
Geranium maccrorhizum Rotsooievaarsbek Ooievaarsbekfamilie Meerjarig
groeit zeer goed
dicht
Geranium phaeum Donkere ooievaarsbek Ooievaarsbekfamilie Meerjarig Geranium phaeum

 113

Wetenschappelijke
naam Nederlandse naam Familie Planttype Bodembedekker? Inheemse soort
Geranium pyrenaicum Bermooievaarsbek Ooievaarsbekfamilie Meerjarig Geranium pyrenaicum
Geranium sanguineum Bloedooievaarsbek Ooievaarsbekfamilie Meerjarig
Glechoma hederacea Hondsdraf Lipbloemigen Meerjarig ja Glechoma hederacea
Gypsophila paniculata Gipskruid Anjerfamilie Meerjarig
Helenium spec. Zonnekruid Composieten Meerjarig
Hyssopus officinalis Hyssop Lipbloemigen Meerjarig
Iberis sempervirens Scheefbloem Kruisbloemigen Meerjarig ja
Inula spec. Alant Composieten Meerjarig
Knautia spec. Knautia soorten Kaardebolfamilie Meerjarig Knautia arvensis
Lathyrus latifolius Brede Lathyrus Vlinderbloemigen Meerjarig
Lamium spec. Dovenetel soorten Lipbloemigen Meerjarig ja
Lamium album, L.
galeobdolon, L.
maculatum
Lavendula spec. Lavendel Schermbloemigen Meerjarig
Levisticum officinale Lavas Schermbloemigen Meerjarig
Lysimachia spec. Wederiksoorten Sleutelbloemfamilie Meerjarig
groeit zeer goed
dicht Lysimachia vulgaris
Lythrum salicaria
Grote kattenstaart (en
cultivars) Kattenstaartfamilie Meerjarig Lythrum salicaria
Meconopsis cambrica Schijnpapaver Papaverfamilie Meerjarig
Muscari armeniacum Druifhyacinth Aspergefamilie Meerjarig
Nepeta spec.
Kattenkruid (verschillende
soorten) Lipbloemigen Meerjarig
Origanum vulgare Wilde marjolein Lipbloemigen Meerjarig Origanum vulgare
Penstemon spec.
Schildpadbloem (en
cultivars) Helmkruidfamilie Meerjarig

 114

Wetenschappelijke
naam Nederlandse naam Familie Planttype Bodembedekker? Inheemse soort
Perovskia spec.
Russische salie (en
cultivars) Lipbloemigen Meerjarig
Phlomis spec. Brandkruid (en cultivars) Lipbloemigen Meerjarig
Phoeniculum vulgare Venkel Schermbloemigen Meerjarig
Pulmonaria officinalis Gevlekt longkruid Ruwbladigen Meerjarig Pulmonaria officinalis
Reseda alba/lutea Witte/Wilde reseda Resedafamilie
Zowel eenjarige
als meerjarige
soorten Reseda lutea
Rosmarinus officinalis Rozemarijn Lipbloemigen Meerjarig
Rudbeckia spec. Zonnehoed Lipbloemigen Meerjarig
Salvia spec. Salie Lipbloemigen Meerjarig
Salvia pratensis
Scabiosa columbaria Duifkruid Kaardebolfamilie Meerjarig Scabiosa columbaria
Stachys byzantina Ezelsoor Lipbloemigen Meerjarig ja
Stachys spec. andoornsoorten Lipbloemigen Meerjarig
Stachys officinalis, S.
palustris, S. sylvatica
Symphytum spec. Smeerwortelsoorten Ruwbladigen Meerjarig Symphytum officinalis
Telekia speciosa Grote koeienoog Composieten Meerjarig
Teucrium soorten Gamander Lipbloemigen Meerjarig
ja (afhankelijk van
de soort)
Teucrium chamaedrys,
Teucrium montanum
Thymus spec. Tijmsoorten Lipbloemigen Meerjarig
Trifolium ochroleucon Geelwitte klaver Vlinderbloemigen Meerjarig
als klaverstroken
naast gazons
Trifolium pannonicum Hongaarse Klaver Vlinderbloemigen Meerjarig
als klaverstroken
naast gazons
Trifolium rubens Purperrode Klaver Vlinderbloemigen Meerjarig
als klaverstroken
naast gazons
Trifolium spec. Klaversoorten Vlinderbloemigen Meerjarig
als klaverstroken
naast gazons
Trifolium repens, T.
pratense

 115

Wetenschappelijke
naam Nederlandse naam Familie Planttype Bodembedekker? Inheemse soort
Verbena bonariensis Stijf ijzerhard Ijzerhardfamilie Meerjarig
Veronica spec. Ereprijssoorten Weegbreefamilie Meerjarig Veronica chamaedrys






 116

Bijlage2:Bijenvriendelijkebomen,struikenenlianen

Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Boom/Struik
Belang voor
(wilde) bijen Specifieke bodemvereisten
Acer campestre Spaanse aak Boom/Struik groot kalk- of leemhoudend
Acer pseudoplatanus Gewone esdoorn Boom groot
Prunus avium Zoete kers Boom groot
Prunus padus Gewone vogelkers Boom/Struik groot vochtige bodems
Tilia cordata Winterlinde Boom groot
Tilia platyphyllos Zomerlinde Boom groot
Cornus sanguinea Rode kornoelje Struik matig op rijkere bodemsoorten
Craetagus laevigata Tweestijlige meidoorn Struik groot leemhoudende bodem
Craetagus monogyna Eenstijlige meidoorn Struik groot
Cytisus scoparius Brem Struik groot eerder op zandige bodems
Euonymus europaeus Wilde kardinaalsmuts Struik matig
Ligustrum vulgare Wilde liguster Struik groot kalkrijke bodems
Prunus spinosa Sleedoorn Struik groot
Rhamnus cathartica Wegedoorn Struik matig eerder op zandige bodems
Rhamnus frangula Sporkehout Struik groot
Ribes nigrum Zwarte bes Struik groot vochtige bodems
Ribes rubrum Aalbes Struik groot
Ribes uva-crispa Kruisbes Struik groot
Salix aurita Geoorde wilg Struik groot vochtige bodems
Salix alba Schietwilg Boom matig
Salix fragilis Kraakwilg Boom matig
Salix cinerea cinerea Grauwe wilg Struik groot vochtige bodems
Salix cinerea oleifolia Rossige wilg Struik matig vochtige bodems
Salix pentandra Laurierwilg Struik groot
Salix purpurea Bittere wilg Struik matig
Salix repens Kruipwilg Struik groot
Salix triandra Amandelwilg Struik matig
Salix viminalis Katwilg Struik groot
Cornus mas Gele kornoelje Struik of boom matig kalkrijke bodems

 117

Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Boom/Struik
Belang voor
(wilde) bijen Specifieke bodemvereisten
Ilex aquifolium Hulst Struik of boom matig
Salix caprea Boswilg Struik of boom groot
Rosa agrestis Kraagroos Struik groot
Rosa arvensis Bosroos Struik groot vooral op leembodems
Rosa caesia Behaarde struweelroos Struik groot
Rosa canina Hondsroos Struik groot
Rosa corymbifera Heggenroos Struik groot vermoedelijk vooral op leem
Rosa dumalis Kale struweelroos Struik groot
Rosa henkeri-schulzei Schijnegelantier Struik groot
Rosa inodora Schijnkraagroos Struik groot
Rosa micrantha Kleinbloemige roos Struik groot
Rosa pseudoscabriuscula Schijnviltroos Struik groot
Rosa rubiginosa Egelantier Struik groot
Rosa sherardii Berijpte viltroos Struik groot
Rosa spinosissima Duinroos Struik groot
Rosa stylosa Stijlroos Struik groot
Rosa subcanina Schijnhondsroos Struik groot
Rosa subcollina Schijnheggenroos Struik groot
Rosa tomentella Beklierde heggenroos Struik groot
Rosa tomentosa Viltroos Struik groot
Rubus caesius Dauwbraam Struik groot
Rubus spec. Braam Struik groot
Ulex europaeus Gaspeldoorn Struik groot eerder op zandige bodems
Clematis vitalba Bosrank Liaan matig kalkminnend
Hedera helix Klimop Liaan groot
Hedera helix ‘arborescens’ struikklimop (dwerg)struik groot
Lonicera periclymenum Wilde kamperfoelie Liaan groot


Natuurpunt is de grootste natuurvereniging in
Vlaanderen. Duizenden vrijwilligers en 400 professionele
medewerkers werken voor de bescherming van belangrijke
leefgebieden, soorten en landschappen. Om dit doel te
bereiken beschermt de vereniging de resterende natuur
in Vlaanderen door gebieden aan te kopen en beheren,
door soorten en leefgebieden te bestuderen en
monitoren, door mensen kennis te laten maken met de
natuur en door beleidsbeïnvloeding op lokaal, regio-naal
en Europees niveau. Natuurpunt beheert meer dan
22.800 ha natuur verspreid over 500 natuurgebieden.
130.000 families zijn lid van Natuurpunt.