Klinisyen Veteriner Hekimliğinde İletişim Becerileri Ve Özel Süreçler

Full text

1

2
Bütün Yayın Hakları Saklıdır
Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının ve editörün yazılı
izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.
ISBN: 978-625-6925-22-9
1.Baskı
25 Haziran 2023
Veteriner Hekimliği Bilimlerinde Güncel Tartışmalar 2
Türkçe ve İngilizce yayın hakları Bilgin Kültür Sanat Yayın Dağıtım Pazarlama Ltd. Şti.’e
aittir. Fikir ve sanat eserleri yasası gereğince yazılı izin alınmadan kısmen ya da tamamen
alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
Editörler
Hikmet Yeter Çoğun
Yayınlayan
Engin DEVREZ
Bilgin Kültür Sanat Yayınları
Sertifika No: 20193
Selanik Cd. No: 68/10 06640 Kızılay / Ankara
Telefon: 0 (312) 419 85 67 – Fax: 0 (312) 419 85 68
https://www.bilginyayinevi.com

51
Klinisyen Veteriner Hekimliğinde İletişim Becerileri Ve Özel Süreçler
Emine Merve DANIŞ
1
Aşkın YAŞAR
2
Giriş
Toplumsal yaşamın temel ihtiyaçlarından birisi olan iletişim, kişiler ile bire bir etkileşim
içerisinde olunan meslekler için stratejik bir konumdadır (Çelik, 2021). Bu durum hayvanlar ile
olduğu gibi kişiler ile de ilişkili olan veteriner hekimliği mesleğinde de geçerlidir. Veteriner
hekimliği pratiğinin her aşamasında gerekli olan iletişim (Heath, 1988; Shilcock & Stutchfield,
2008), veteriner hekimlerin mesleki gelişmeleri için önem arz eder (Morreale & Pearson, 2008).
Etkili bir veteriner hekimliği pratiği, veteriner hekimin şehirde ya da kırsalda çalışması, pet,
çiftlik hayvanı ya da egzotik hayvan türlerine hizmet vermesi gibi durumlar fark etmeksizin
iletişim ile ayrılmaz şekilde bağlantılıdır (Adams & ark., 2017).
Etkili iletişim bilgisi ve bunu doğru kullanma becerisi, iletişim becerileri olarak tanımlanır.
İletişim becerileri, başarılı veteriner hekimliği uygulamaları için oldukça önemlidir (Kleen &
Rehage, 2008). Klinisyen veteriner hekimler iyi klinik becerilere ve aynı derecede önemli olan
iyi iletişim becerilerine sahip olmalıdır (Shilcock & Stutchfield, 2008).
Bu çalışma ile klinisyen veteriner hekimliği pratiğindeki iletişimde etik ilkeler ve
kuramların rolünün değerlendirilmesi, hayvan sahibiyle iletişimde veteriner hekimin rolü,
eğitimin önemi ve kariyere etkilerinin incelenmesi ile klinik hizmetlerinde iletişimin öne çıktığı
bazı özel süreçlerin değerlendirilmesi amaçlandı.
İletişimde Etik İlkeler ve Kuramların Rolü
Sağlık bilimleri alanında “özerklik, yararlılık, zarar vermeme, adalet” ilkeleri olarak ifade
edilen dört temel etik ilke (Yaşar, 2020) içerisinde veteriner hekim hayvan sahibi iletişiminde
özellikle özerklik ve yararlılık ilkesi önem arz eder.
Kişilerin bağımsız bir şekilde kendileri hakkında karar vermeleri olarak da ifade edilen
özerklik ilkesinin (Arda, 2004) kuralları arasında; gerçeği söylemek, başkalarının
mahremiyetine saygı göstermek, aydınlatılmış onamı uygulamak ve önemli kararlar
alınmasında başkalarına yardımcı olmak yer alır (Yaşar, 2020).
Yararlılık ilkesi, veteriner hekimin öncelikle hastasının yararını göz önüne alması anlamını
taşır (Yaşar, 2020) ve bakımı altındaki hayvanların gönencini (refahını) iyileştirmeyi amaçlar
(Mullan & Main, 2001). Veteriner hekimler hastasının yararı için hasta sahipleriyle etkili bir
iletişim kurmalı, bunun için yeterli donanıma da sahip olmalıdır. Hayvan sahibi her zaman
hayvan için en doğru kararı verecek konumda olmayabilir (Özkul, 2018). Bunun bir sonucu
olarak yararlılık ilkesi bazen özerkliğe saygı ilkesi ile çakışır. Yararın her şeyin üzerinde
1
Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi
2
Prof. Dr., Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi

52
tutulması paternalizm (babacıl yaklaşım) olarak ifade edilir (Yaşar, 2020) ve veteriner
hekimliği uygulamalarında genellikle paternalist bir yaklaşım bulunur (Gray & Moffett, 2010).
Aydınlatılmış Onam ve İletişimdeki Önemi
Veteriner hekimlerin hastalarının onamlarını alması mümkün değildir (Özkul, 2018).
Dolayısıyla aydınlatılmış onam, hayvan sahibi özerkliğine dayanır (Bonvicini & Cornell, 2007)
ve hayvan sahibinin hayvana yapılacak olan işlem ile ilgili bilgilendirilmesi ve bu doğrultuda
hayvan adına karar vermesi şeklinde ifade edilir (Yiğit, 2017). Aydınlatılmış onam ile bilgilerin
doğru ve yeterli bir şekilde hayvan sahibine iletilmesi ve hayvan sahibinin özerk kararlar alma
hakkının korunması amaçlanır (Ashall, Millar & Hobson-West, 2018).
Veteriner hekimlerin acil durumlar dışında hasta bir hayvan üzerinde tedavi
uygulayabilmesi veya ameliyat yapabilmesi için hayvan sahibinin onamı gerekir (Gray, 2020).
Hayvan sahibini bilgilendirmek ve onayını almak ile yükümlü olan veteriner hekimin
aydınlatılmış onam ile ilgili görevi, hayvan sahibinden daha fazladır (Passantino & Quartorone,
2011). Bir risk yönetim aracı olan aydınlatılmış onamın doğru bir şekilde yapılması, hayvan
sahibinin olası bütün riskleri anlamasını sağlar (Martin, 2006). Veteriner hekimliği pratiğinde
yanlış uygulama riski ile bağlantılı birçok iletişim problemi, hayvan sahiplerinden aydınlatılmış
onam alınması gerekliliğine işaret eder (Bonvicini & Cornell, 2007).
Empati kurma yeteneğiyle de ilgili olan aydınlatılmış onam (Martin, 2006) sürecinde
veteriner hekimler hayvan sahiplerine karşı uygun davranış becerilerini geliştirmeli ve
uygulamalıdır (Fettman & Rollin, 2002). Bu süreç içerisinde veteriner hekim tarafından hayvan
sahibine sunulacak bilgi mümkün olduğunca eksiksiz, doğru, objektif, tedavi yönteminin önemi
ile orantılı ve hayvan sahibinin anlayabileceği ifadeler ile sınırlı olmalıdır. Bununla birlikte
sözlü onam durumunda veteriner hekimlerin kişiler arası kültürel farklılıklara karşı duyarlı
olmaları ve bazı kelimelerin farklı bölgelerde farklı anlamlar taşıyabileceği ihtimaline karşı da
dikkat etmeleri gerekir (Passantino & Quartorone, 2011).
Türkiye’de klinisyen veteriner hekimliği uygulamalarında karşılaşılan deontolojik ve etik
sorunlar üzerine yapılan bir çalışmada (Kızıltepe, 2011), hayvan ve hayvan sahibi ile ilişkiler
başlığı altında en sık karşılaşılan ihlalin, konsültasyon sonucunda veteriner hekimlerin hayvan
sahiplerini yeteri kadar bilgilendirmeme olduğu bildirilmektedir.
Veteriner Hekimliği İletişiminde 3P Kuramı
Dinçer (2001) tarafından II. Ulusal Tıbbi Etik Kongresi’nde tartışmaya açılan empati,
sempati ve antipati kelimelerini içeren 3P kuramı, veteriner hekim-hayvan-hayvan sahibi
ilişkisinde önem taşır, bu ilişkide yer alan ögelerin uzlaşmasını ve yararlılığını amaçlar.
Veteriner hekimlerin duyguları yansıtmayı, endişeyi ve empatiyi iletmeyi, hayvan sahiplerinin
nasıl hissettiklerini anlamayı/dinlemeyi ve ihtiyaç duydukları şeyi belirlemeyi öğrenmeleri
gerekir (Klingborg & Klingborg, 2007).
Empati, veteriner hekimler ve hayvan sahipleri arasında önemli bir iletişim becerisi olarak
görülür (Hamood, Chur-Hansen & McArthur, 2014). Veteriner hekimler, hayvan sahibinden
gerekli bilgileri alabilmek ve güvenlerini kazanmak için empati yeteneğini kullanabilmelidir
(Cohen, 2008). Veteriner hekimlerin sahip olduğu empati becerisi hayvan sahiplerinin
sorunlarını anlayabilmede önemli bir rol oynar (Türkmenoğlu, 2016). Empati, hayvan sahibi ile
aynı şekilde hissetmek anlamına gelmez. Empati ifadeleri tüm hayvan sahiplerinde aynı
derecede etkili olmadığı için veteriner hekimler farklı hayvan sahipleri ile etkileşimde
bulunmak için çeşitli empati ifadelerini kullanabilmelidir (McMurray & Boysen, 2017).
Empati anlayış paylaşımını, sempati ise duygu paylaşımını içerir. Bu anlamda empati
“neler hissettiğini anlıyorum” ifadesini; sempati ise “yaşadıkların için üzgünüm” ifadesini

53
yansıtır (Nightingale, Yarnold & Greenberg, 1991). Her ne kadar empati ve sempati iki farklı
kavram olarak tanımlansa da ikisini birbirinden ayırt etme konusunda genellikle zorlanılır
(Davis, 2009). Sevimsizlik ve soğukluk gibi olumsuz ve karşıt duyguları içeren antipati (Dinçer,
2001) ise veteriner hekimliği pratiğinde ilgisiz ve sevgisiz yaklaşımı belirtir (Yaşar, 2020).
Hayvan Sahibi ile İletişimde Eğitimin Önemi ve Kariyere Etkileri
Etkili ve uygun şekilde iletişim kurabilme yeteneği öğrenilir, bu nedenle öğretilebilir ve
öğretilmesi de gerekir. İletişim konusu, öğrencilerin kişisel, eğitsel ve mesleki gelişimlerini
geliştirmek için önemli olup (Morreale & Pearson, 2008), iletişim becerileri eğitimi veteriner
hekimliği müfredatının önemli bir parçası olarak kabul edilmelidir (Radford & ark., 2006).
Veteriner fakültesi lisans müfredatı süresince iletişim becerilerinin geliştirilmesi, veteriner
hekimliği pratiği için gerekli bir bileşen olarak görülür (Mills & ark., 2009). Dünyada birçok
veteriner fakültesinin güncel müfredatlarının iletişim derslerini içermesi, bu öğrenilebilir
becerinin öneminin bir kanıtı olarak değerlendirilebilir (Martin, 2006). Türkiye’de de bütün
veteriner fakültelerinde iletişim becerilerini içeren dersler müfredata dahil edilmelidir (Ünsal
Adaca, 2021).
Veteriner hekimliğinin teknik yönlerini öğrenme konusuyla çok ilgili olan veteriner
fakültesi öğrencileri, kişisel becerilerini geliştirmenin önemini göz ardı etme eğilimindedir
(Russell, 1994). Kendine özgü bir karakteri olan veteriner hekimliği pratiğinde veteriner
hekimlerin hayvan sahibi aracılığıyla sağlık hizmeti sunması ve uzun vadeli hayvan sahibi ilişki
ve iletişimini kurması, kariyer başarıları için en önemli becerilerden birisidir (Burge, 2003). Bu
nedenle veteriner hekimliği pratiğinde kişiler arası etkileşimlere odaklanmanın mesleğin devam
eden gelişimi için gerekli olduğu ileri sürülmektedir (Shaw, Adams & Bonnett, 2004).
İletişim hem klinisyen veteriner hekimler için hem de hayvan sahipleri için tedavi
sürecinde önemli bir fark oluşturur. Klinik yeterliliğin geliştirilmesi için harcanan emek ve
gayret bu konunun öğrenilmesi için de harcanmalıdır (Kurtz, 2006). Yapılan çalışmalar,
veteriner hekimliğinde iletişim becerilerinin önemini ve iletişim becerileri eğitimine olan
ihtiyacı vurgulamaktadır (Shaw, Adams & Bonnett, 2004). İletişim programlarında nelerin
öğretileceğine karar vermek çeşitli açılardan ele alınabilir. Öncelikle iletişim konusunun farklı
alanları göz önünde bulundurulmalıdır. Klinisyen veteriner hekimliği hizmetlerinde iletişim
araştırmalarının çoğu, veteriner hekim-hayvan sahibi etkileşiminin nasıl geliştirileceğine
odaklandığı için öğrencilerin en çok ilgilendikleri ve aynı zamanda en çok bilinen alandır.
Öğrenciler veya klinisyenler bu alandaki iletişim becerilerini geliştirdiklerinde, diğer
alanlardaki iletişim becerilerini geliştirmek için aynı becerileri uyarlama fırsatı bulabilirler
(Kurtz, 2006).
Veteriner hekimlerin mesleki performansları teknik beceriler kadar iletişim becerilerine de
bağlıdır (Yerlikaya, 2004). Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi öğrenci ve mezunlarının
teknik ve mesleki becerilere yönelik tutumlarını değerlendirmek için yapılan bir çalışmada,
yazarlar başarılı bir veteriner hekim profilinin sağlanabilmesi için Türkiye’deki veteriner
fakültelerinin müfredatına mesleki becerilerin geliştirilmesine yönelik derslerin eklenmesinin
elzem olduğunu ileri sürmektedir (Özen & ark., 2004). Ünsal Adaca (2023), uluslararası alanda
veteriner hekimliği iletişim becerileri eğitiminde sıklıkla kullanılan Calgary-Cambridge
Kılavuzlarının veteriner fakültelerinde lisans veya lisansüstü düzeyde verilen iletişim becerileri
eğitim programına dahil edilmesi gerektiğini önermektedir.
Veteriner hekimliği mesleğinde kariyer başarısı için gerekli olan kritik beceriler çok
olmakla birlikte bunları “liderlik ve yönetim becerileri, hayvan sahibine hizmet becerileri, uzun
soluklu veteriner hekim hayvan sahibi ilişkisi, verimlilik becerileri, pazarlama becerileri, ekip
becerilerini üst düzeyde geliştirmek, iş ve kişisel finans yönetim becerileri” gibi beceriler olmak

54
üzere altı alanda başlıklandırmak mümkündür. Bu iletişimle ilişkili temel beceri setleri
klinisyen veteriner hekimlerin başarıyı yakalamasında önemli basamaklar olup, bu beceriler
tecrübeyle ve zamanla daha da geliştirilebilir (Burge, 2003).
Veteriner Hekimliğinde İletişim Becerileri
İyi iletişim becerileri veteriner hekim-hayvan sahibi ilişkisinin merkezinde yer alır
(Hernandez & ark., 2018). Hamood ve ark (2014)’ın yaptıkları bir çalışmada katılımcılar, iyi
iletişim becerilerinin veteriner hekimler için önemli bir pozitif özellik olduğunu vurgulamıştır.
“Görüşmeyi başlatma, iletişim kurma, anemnez alma, açıklama ve planlama yapma,
görüşmenin yapılandırılması, görüşmeyi sonlandırma ve iletişimi hayvan sahibinin
ihtiyaçlarına göre uyarlama” katılımcılar tarafından önemli görülen becerilerdir. Bununla
birlikte, veteriner hekimler “hayvan ile iletişim, satış (pazarlama) hizmeti, masraflar hakkında
iletişim ve ötenazi hakkında iletişim” olmak üzere dört bağlamsal farklılığı da ortaya
koymaktadır.
Başarılı veteriner hekimler hayvan sahipleriyle iletişimde olumlu mesajlar oluştururlar,
rollerini kavrarlar ve sağlık hizmetlerini pozitif yönde etkileyecek biçimde bilgi sunarlar
(Klingborg & Klingborg, 2007).
Hayvan Sahibi ile İletişimde Veteriner Hekimin Rolü
Veteriner hekimin hayvan sahibi ile iletişimde üç farklı rolünden bahsedilebilir. Birincisi,
koruyucu veteriner hekim rolüdür. Tarihsel olarak koruyucu rolü üstlenen veteriner hekimler,
hayvan sahipleri tarafından hayvanları ile ilgili tavsiyelerde bulunan bir uzman olarak görülür.
Bu tür etkileşimde hayvan sahibinin ne yapabileceği ne istediği ve neye ihtiyacı olduğu tam
olarak ortaya konulamaz (Cornell & Kopcha, 2007). Hayvan sahiplerinin bilinçli karar
alamadıkları ve duygusal olarak iyi hissetmedikleri durumlarda veteriner hekimler iletişim
tarzlarını bakıcı ve koruyucu role uyarlayabilir (Bateman, 2007). Veteriner hekim için koruyucu
rolün avantajı, hayvan sahiplerinin teorik olarak veteriner hekimin en iyi olduğunu düşündüğü
uygulamayı yapmasına izin vermesidir. Bununla birlikte bu rolün dezavantajlarından biri ise
karar verme gücünün paylaşılmaması sebebiyle tedavi sonuçlarının sorumluluğunun da
paylaşılmamasıdır (Cornell & Kopcha, 2007).
İkinci olarak, veteriner hekim öğretmen rolünü üstlenebilir. Bu rolde veteriner hekim
sadece bilgi ve hizmet kaynağıdır. Bu ilişki bağlamında karar verme tamamen hayvan sahibinin
sorumluluğundadır. Veteriner hekim için bu rolün avantajı, sonuçların sorumluluğunun hayvan
sahibinde olması; dezavantajlarından birisi ise hayvan sahiplerinin doğru seçeneği seçmemeleri
durumunda veteriner hekimde oluşacak hayal kırıklığıdır (Cornell & Kopcha, 2007).
Üçüncü rol olan ortaklık ise birçok kişi tarafından hem veteriner hekim hem de hayvan
sahipleri için en uygun seçenek olarak görülür (Cornell & Kopcha, 2007). İlişki merkezli bakım,
hayvan sahibi ve veteriner hekimler arasındaki ortak girişime dayanır. Hayvan sahiplerinin tıbbi
karar verme sürecine katılımını ve hasta için en iyi bakımı sağlama fırsatı sunar (Shaw, Adams
& Bonnett, 2004; Küper & Merle, 2019). Veteriner hekimin tanı ve tedavi için bilgi sağladığı,
görüşlerini açık bir şekilde ifade ettiği, hayvan sahiplerinin de tercih, ihtiyaç ve istekleri
hakkında bilgi edinebildiği bu rolde, hayvan sahibinin bakış açısı aktif bir şekilde ortaya
çıkarılmaya çalışılır. Böylece tanı, tedavi ve uyum sürecini etkileyebilecek engellerin daha
kolay belirlenmesine ve görüşülmesine imkân verilmiş olunur (Cornell & Kopcha, 2007).
Klinik Hizmetlerinde İletişimin Öne Çıktığı Bazı Özel Süreçler
Anamnezde İletişim
Anamnez, hayvanın mevcut sorununun belirlenmesini sağlamak amacıyla tüm eylem, olay
ve davranışları da kapsamak üzere hayvan sahibinden kronolojik bir anlatım elde etmek olarak

55
tanımlanabilir (Johnson, 2019). Başoğlu (2015), anamnezin klinik muayenenin üç bölümünden
(anamnez, hayvanın bulunduğu ortamın değerlendirilmesi ve hayvanın fiziksel muayenesi) en
önemlisi olabileceğini, teşhiste anahtar rol üstlenebileceğini; bu nedenle de doğru ve tam olması
gerektiğini belirtir.
Hayvanlar klinik durumlarını kendileri tanımlayamadıkları için (Başoğlu, 2015) veteriner
hekimliği pratiğinde hastalık sorunları, her zaman hayvan sahibi aracılığıyla klinisyen veteriner
hekime iletilir (Duguma, 2016). İyi bir anamnez, hayvanın biyomedikal verileri, hayvan
sahibinin bakış açısını ve hayvan sahibine göre arka plandaki tüm medikal geçmişi, ilaçlar,
operasyonlar, koruyucu hekimlik ve benzeri bilgileri içerir (Johnson, 2019, Englar, 2019).
Etkili bir anamnez elde etmek için veteriner hekimin hayvan sahibinden hayvanın
hikâyesini alabilmesi gerekir. Bu da veteriner hekimin iyi bir iletişim becerisine sahip olmasını
gerekli kılar (Johnson, 2019). Klinisyen veteriner hekimler için iletişim, özellikle anamnez
alma ve teşhis muayeneleri sonrası bilgi verme konusunda merkezi bir rol oynar (Gaida & ark.,
2018). İlk etapta veteriner hekim kendisini tanıtmalı ve hayvan sahibini uygun hitap tekniği ile
selamlamalıdır. Bu şekilde davranmak hayvan sahibi ile ilişki kurulmasına yardımcı olur.
Hayvan sahibine yöneltilen “nasıl yardımcı olabilirim?” etkili bir başlangıç sorusu olup hayvan
sahiplerine hayvanı hakkında ilgiyi ortaya çıkarma fırsatı verir. Açıklamaları, özellikle de
zaman ile ilgili olanları doğrulamak amacı ile olaylar hayvan sahibine tekrar açıklanmalı ve
doğrulanmalıdır. Bununla birlikte veteriner hekimin hayvan sahibinin gözlemleri ile
yorumlarını birbirinden ayırması başarıya giden süreçte önemlidir (Başoğlu, 2015).
Johnson’a (2019) göre, iyi ve detaylı bir şekilde sağlanan anamnez, doğru teşhis koymak
için gerekli olan verilerin %60-80’ini oluşturur ve veteriner hekimliğinde hayvan sahibi ile
iletişimin bozulması ya da kesilmesi yanlış tedavinin temel sebeplerinden biri olarak
görülebilir. Veteriner hekimler hayvan sahibinin uygun ve yeterli bir öykü sunmadığı ve bu
öykünün de yanlış tanıya neden olabileceği durumlarda mesleki bilgisini kullanarak verilen
bilgileri akılcı sorularla doğrulamalıdır (Abdisa, 2017). Veteriner hekimler yıllar içerisindeki
tecrübeleri ile anamnez almanın önemini daha iyi anlar ve hayvan sahiplerinin ne istediğini
belirleme konusunda daha iyi bir seviyeye ulaşırlar (Vandeweerd & ark., 2012).
Türkiye’deki veteriner hekimlerin veteriner konsültasyonu konusundaki görüş ve
yaklaşımlarını belirlemek ve iletişim becerilerini öğrenmek amacıyla yapılan bir çalışmada
(Özkul & ark., 2008), katılımcıların %97,7’si konsültasyon sırasında sade bir dilin kullanılması
gerektiğini belirtmişlerdir.
Ücret Konusunda İletişim
Günümüzde evcil hayvan sahipleri veteriner hekimliği hizmetlerine daha hassas bir şekilde
yaklaşmakta ve aldığı hizmetlerin karşılığında büyük rakamları ödemekten çekinmemektedir
(İzmirli, 2022). Veteriner hekimliği pratiğinde hayvan sahibi veteriner hekimlerin zamanını,
bilgisini ve uzmanlığını satın alır. Finansal unsurları hayvan sahipleri ile başarılı bir şekilde
konuşmak, veteriner hekimlerin kariyerleri boyunca en uygun hasta bakımı sağlamaları için
önemli bir adımdır (Klingborg & Klingborg, 2007).
Ücreti görüşmek masrafları görüşmekten farklıdır. Hayvan sahipleri ile masraflar hakkında
görüşmek veteriner hekimlerin profesyonellikten uzak görünmesine neden olabilir ve amaçlar
ile ilgili şüpheyi artırabilir (Klingborg & Klingborg, 2007). Veteriner hekimler, farkında
olmadan dahi olsa hayvanın sağlığından daha çok para ile ilgilendiklerini belirten sinyaller
vermemeli ve “ilk sırada para, ikinci sırada hayvan” sinyalini vermeden finansal sorunlarla
başa çıkmak için iletişim becerilerini geliştirmelidir. Farkında olmadan paranın hayvanın
sağlığından daha önemli olduğu sinyalinin verilmesi veteriner hekim-hayvan sahibi arasındaki
güvenin sarsılmasına ve ilişkinin zarar görmesine neden olabilir (Martin, 2006). Veteriner

56
hekimler için genellikle sorunlu olan mali konuların hayvanın sağlığı ve prognozuna atıfta
bulunularak konuşulması gerekir. Maliyet konusunu gündeme getirmek, hayvan sahibi ile
açıklama ve planlamanın ayrılmaz bir parçası olmalıdır. Hayvan sahipleri hiçbir zaman maliyet
konusunu gündeme getirmek zorunda kalmamalı; veteriner hekim tarafından karar vermeye
yardımcı olmak için kullanılan maliyet-fayda analizine dahil edilmelidir (Gray & Moffett,
2010). Coe ve ark (2007) tarafından yapılan bir çalışmada, katılımcılar veteriner hekim-hayvan
sahibi etkileşimleri sırasında ücret konusundaki konuşmaların yetersizliğine ilişkin endişelerini
ve veteriner hekimleriyle ücret hakkında görüşmeyi beklediklerini belirtmektedirler.
Acil Vakalarda İletişim
Acil durumlarda iletişim hem veteriner hekimler hem de hayvan sahipleri için önemli
zorluklar ortaya koyar. Acil durum karşısındaki uygulamalarda yaygın olarak karşılaşılan tıbbi
durumların şiddeti, sık sık kötü haber veya yaşam sonu tartışmalarını beraberinde getirir.
Veteriner hekimlerin tercih edecekleri iletişim tarzları, hali hazırda acil durumlarda zor olan
iletişimi daha da zorlaştırabilir. Bu nedenle veteriner hekimler başarılı olabilmek için iletişim
tarzlarını hayvan sahibinin ve durumun gereksinimlerini karşılayacak şekilde uyarlamalıdır
(Bateman, 2007).
Acil durumlarda veteriner hekimler etkili bir iletişim gerçekleştirebilmek için iyi bir
dinleyici olmalı, sakin kalmalı ve iletişime odaklanmalıdır (Grice, 2012). Hayvan sahibine
yönelteceği sorular kısa ve konuyla direkt ilgili olmalı ve hayvan sahibinin güvenini sağlamak
için konuşmayı şefkatli bir ses tonunda yürütmelidir (Jordan & Brainard, 2011). Zamanında ve
verimli bir şekilde bilgi toplamak, acil durumlarda kritik öneme sahiptir. Bilgi toplamak için
iyi bir teknik olan açık uçlu sorular sorma, hayvan sahibinin bilgi içeriğini şekillendirmesine
yardımcı olur. Yansıtıcı dinleme ise hayvan sahibinin endişelerini ve bunları en iyi nasıl ele
alınacağını doğru bir şekilde anlama başarısını artırır (Grice, 2012).
Ötenazi Vakalarında İletişim
Ötenazi, veteriner hekimliğinin her alanında ve hayvanları içeren bilimsel prosedürlerin
birçok alanında gerekli ve kabul görmüş bir işlem olarak kabul edilir (McMillan, 2001; Reilly,
2001). Hayvanların, özellikle de pet hayvanların ötenazisi veteriner hekimliğin en hassas ve
stresli bir alanıdır. Veteriner hekimin hem acı çeken hayvan hem de hayvan sahibi ile ilişki
kurması gerekir (Dickinson, Roof & Roof, 2011). Bu nedenle veteriner hekimler ötenazinin
kendilerinde uyandırdığı fikir ve duyguların farkında olmalıdır (Gray & Moffett, 2010).
Bir hayvanın yaşamına ötenazi yolu ile son vermek, veteriner hekimin tüm kişiler arası
becerilerinin özellikle önemli olduğu bir süreçtir (Hart & Hart 1990). Ötenazi hayvan
sahiplerinin hayvanları ile ilgili karar verme durumunda karşılaştıkları en zor görevlerden
biridir (Lagoni & Durrance, 2011). Hayvan sahipleri ötenaziye ve ne zaman yapılacağına karar
vermek zorundadır, ancak bazı hayvan sahipleri bu gibi ciddi durumlarda kendileri karar
vermekten çekinebilir (Yaşar, 1997) ve veteriner hekimlerden hayvanlarıyla ilgili karar
vermede rehberlik talep edebilir. Bu talep sürecinde sadece tıbbi görüş değil aynı zamanda
güven de duymak da isterler (Lagoni & Durrance, 2011).
Ötenazi durumlarında veteriner hekimlerin olayı yetkin ve hassas bir şekilde ele alması,
hayvan sahipleriyle ilişkilerini güçlendirmenin en iyi yollarından biri haline gelebilir (Gray &
Moffett, 2010). Hayvan sahipleri hayvanlarını kaybettikten sonra duygu durum değişikliği
yaşayabilir (Shaw & Lagoni, 2007). Travmatik bir kaybın ardından hayvan sahibi ile ilişkiyi
korumak her zaman mümkün olmayabilir, ancak veteriner hekim iletişim becerilerini en iyi
seviyede tutarak (Hart & Hart 1990) ve empatik anlayışı benimseyerek (Türkmenoğlu, 2016)
hayvan sahiplerinin diğer hayvanlarına özen göstermeye devam etme olasılıklarını artırabilir
(Hart & Hart, 1990).

57
Dickinson ve ark (2011)’ın ABD’de yaptıkları bir çalışmada, katılımcı veteriner hekimlerin
%75’i ABD’de bulunan veteriner fakültelerinin ölümcül hastalığı bulunan hayvanların
sahipleriyle iletişim becerilerine daha fazla önem vermeleri gerektiğini bildirmişlerdir. Hamood
ve ark (2014)’ın yaptığı çalışmada ise katılımcılar, hayvan sahipleri ile ötenazi hakkında
konuşulurken iyi iletişim becerilerinin öneminden bahsetmişler, ötenazinin nedenlerini ve
süreci açıklamak için veteriner hekimin hayvan sahibine zaman ayırmasının önemli olduğunu
ve çocuklara yapılan açıklamalar da ise özel beceriler gerektiğini belirtmişlerdir.
Ötenazi, klinisyen veteriner hekimlerin karşılaşabilecekleri duygusal ve ekonomik yanları
olan bir durumdur. Etik değerler, etik ilkeler ve etik karar verme çerçevesi hem veteriner
hekimlerin ötenazi sürecinde karar vermelerine hem de hayvan sahiplerinin problemlerini
çözmeleri ve etik ikilemler ile yüzleşmelerine yardımcı olabilir (Knesl & ark., 2017).
Kötü Haber Vermede İletişim
Bazı meslek mensupları gibi hekimler de çoğu zaman kötü haber vermek zorunda kalabilir
(Ptacek, Leonard & McKee, 2004). Veteriner hekimliğin özel bağlamında kötü haber verme,
bir evcil hayvanın kronik veya ölümcül hastalığı, tedavi başarısızlığı, ameliyat sırasında
beklenmedik kayıplar, acil durumlar ve potansiyel olarak çok sayıda başka tıbbi durum
hakkında hayvan sahibiyle iletişimi içerir. Kötü haberlerin iletilme şekli veteriner hekim ve
hayvan sahibi ilişkisinin kalitesini önemli ölçüde etkiler. Kötü haber etkileşiminde, hayvan
sahiplerinin evcil hayvanlarının durumu hakkında bilinçli kararlar verebilmeleri için hayvan
hakkındaki kritik sağlık bilgilerinin net bir şekilde iletilmesi gerekir (Nickels & Feeley, 2018).
Günümüzde hayvan sahiplerinin evcil hayvanlarını kaybettikten sonra büyük bir üzüntü
yaşamaları, normal sosyal bir olgu olarak kabul edilir (İzmirli, 2022) ve yaşı, cinsiyeti, kültürü,
dini vb. faktörler bu duygusal süreç sırasında nasıl davrandıklarını etkileyebilir. Hayvan
sahiplerinin evcil hayvanları ile ilgili kötü haberlere tepkileri genellikle tahmin edilemediği için
veteriner hekimlerin kötü haberi iletirken çok çeşitli tepkiler (şok, inanmama, öfke ve suçlama
vb.) ile karşılaşmaya hazır olmaları gerekir (Learning & Council, 2009; Lagoni & Durrance,
2011). Veteriner hekimler, kötü haberlerin iletimi konusunda ne yapılacağını bilmesinin yanı
sıra ne yapılmaması gerektiğini farkındalığı ve bilgisine de sahip olmalıdır (Ünsal, 2018).
Veteriner hekimliği pratiğinde kötü haber vermeyi içeren bazı durumlar iletişim
becerilerinin güçlü bir şekilde kullanılmasını gerektirir (Grice, 2012). Verilen kötü haberlerin
karmaşıklığına ve niteliğine bağlı olarak, hayvan sahibine bilgiyi kavraması için yeterli bir
zaman tanınmalı, bilginin parçalar halinde aktarılmasına dikkat edilmeli ve aktarılan bilginin
anlaşıldığı kontrol edilmelidir. Kötü haberin aktarılma şekli alıcılarda duygusal düzeyde önemli
farklılıklar oluşturur (Mast, Kindlimann & Langewitz, 2005). Olumsuz haberlerin kötü bir
şekilde iletilmesi hayvan sahibinde şaşkınlık, stres ve kızgınlık durumlarının ortaya çıkmasına
neden olurken, haberlerin profesyonel bir şekilde iletilmesi ise hayvan sahibi tarafından
sonuçların daha kolay kabullenilmesi gibi bazı olumlu sonuçlar sağlayabilir (Bateman, 2007).
Lagoni ve Durrance (2011)’ye göre kötü haberler dört aşamada iletilmelidir. Bunlar
sırasıyla;
1. Hayvan sahibinin şokta olabileceğini göz önünde bulundurarak, veteriner hekim hayvan
sahibinin potansiyel yanıtları için kendini duygusal olarak hazırlamalıdır.
2. Veteriner hekim hayvan sahibine, duyması zor olacak kötü haberler olduğunu
söylemelidir. Bu hayvan sahibini geleceğe duygusal olarak hazırlayabilir.
3. Veteriner hekim bilgilerini hayvan sahibine açık ve özlü bir dil kullanarak kısa ve adım
adım aktarmalıdır.

58
4. Veteriner hekim hayvan sahibine, duygularını normalleştirerek ve ona uygun açıklama
yaparak kendi kendini ifade etmesine izin vermelidir.
Bu adımları bilmek ve bazı vakalarda kötü haber vermek gerektiğinde bunları yerinde ve
uygun bir şekilde uygulamak veteriner hekim hayvan sahibi iletişiminde önemlidir.
Türk Veteriner Hekimleri Birliği Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Uygulama
Yönetmeliği’nde, meslek yemininde ve Veteriner Hekimliği Meslek Etiği Kurallarında iletişim
ile ilgili konuların yer alması klinisyen veteriner hekimlerin ilgili mevzuat metinlerine hâkim
olmasını gerektirirken (Danış & Yaşar, 2021); bu durum anamnez, ücret konusu, acil vakalar,
ötenazi ve kötü haberlerin iletimi gibi özel süreçler de göz ardı edilmemelidir.
Sonuç
Birçok meslekte gerekli olan iyi iletişim becerileri, klinisyen veteriner hekimliğinin
merkezinde yer alır. Etik ilke ve kuramların önemli rol oynadığı veteriner hekim hayvan sahibi
iletişiminde sağlık alanlarındaki temel ve yardımcı etik ilkelerin bazıları bir arada kullanılabilir.
Veteriner hekimler henüz öğrenciyken kişisel, eğitsel ve mesleki yönden kendilerini
geliştirebilmek için öğrenilebilir niteliği olan iletişimi öğrenmelidir. İletişim becerilerinin
eğitim ile öğrenilebilir olması veteriner hekimliği uygulamalarındaki rekabetçi ortamla
mücadelede önemli bir rol oynar. Bu çerçevede veteriner fakültesi lisans müfredatı içerisinde
iletişim derslerinin bulunması gerekli olduğu söylenebilir. Ayrıca, iletişim becerileri eğitiminin
sürekli eğitim kurslarına entegre edilmesi, veteriner hekimliğinde profesyonelliği teşvik
edebilir.
Veteriner hekimler hayvan sahipleri ile olan iletişimlerinde; koruyucu rol, öğretmen rolü
ve ortaklık rolü gibi üç farklı rolü üstlenebilirler. Bunların veteriner hekim, hayvan sahibi ve
hayvan açısından avantaj ve dezavantajları bulunur. Hangi rolün daha ideal olduğu, veteriner
hekim, hayvan sahibi, hayvanın durumu, görüşmenin niteliği, uygulama ortamı, zaman vb.
faktörlere göre değişkenlik gösterir.
Klinisyen veteriner hekimliğin her aşamasında önemli olan iletişim becerileri özellikle
anamnez alma, ücret konusu, ötenazi durumları, acil vakalar ve kötü haberlerin iletiminde
veteriner hekim ve hayvan sahibi arasında daha da önem kazanır.
Sonuç olarak, klinisyen veteriner hekimliğinde karşılaşılan süreçlerin özellikle de anamnez
alma, ücret konusu, ötenazi durumları, acil vakalar ve kötü haberlerin iletiminin sağlıklı şekilde
devam edip sonuçlanması ve meslek hayatlarında daha iyi bir kariyer planlaması için veteriner
hekimlerin iletişim becerilerinin tüm unsurlarını mümkün olduğunca eksiksiz bir şekilde
öğrenmesi ve uygun zamanlarda kullanması gerektiği ifade edilebilir. Bunun için de
öğrencilerin mesleki iletişim kimliği oluşturma sürecinde desteklenmesi adına iletişim
eğitiminin veteriner fakültesi lisans müfredatının önemli bir parçası haline getirilmesi gerektiği
söylenebilir. Ayrıca klinisyen veteriner hekimliği iletişiminde bahsedilen süreçler özelinde
yapılacak nicel ve nitel içerikli çalışmalar ile bu süreçlerdeki durumun belirlenmesi hususunda
yarar sağlayacağı da belirtilebilir.

59
KAYNAKÇA
Abdisa, T. (2017). Review on practical guidance of veterinary clinical diagnostic
approach. Int J Vet Sci Res, 3 (1), 30-49.
Adams, C. L., Kurtz, S. M, Bayly, W., Mülling, C., & Suchman, A. (2017). Skills for
communicating in veterinary medicine. (First edit.). Oxford: Otmoor Publishing.
Arda, B. (2004). Etiğe kavramsal giriş ve temel yaklaşımlar-Bilim etiği ve bilim tarihi,
Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ashall, V., Millar, K. M., & Hobson-West, P. (2018). Informed consent in veterinary
medicine: ethical implications for the profession and the animal ‘patient’. Food Ethics, 1, 247-
258. Doi: 10.1007/s41055-017-0016-2
Başoğlu, A. (2015). Klinik Muayene (Veteriner İç Hastalıklarında). (Birinci Baskı),
Konya: Billur Yayınevi.
Bateman, S. W. (2007). Communication in the veterinary emergency setting. Vet Clin
North Am Small Anim Pract, 37 (1), 109-121. Doi: 10.1016/j.cvsm.2006.09.005
Bonvicini, K. A. & Cornell, K. K. (2007). Are clients truly informed? Communication
tools and risk reduction. Compend. Cont. Educ. Pract. Equine, 2 (2), 74-80.
Burge, G.D. (2003). Six barriers to veterinary career success. Journal of Veterinary
Medical Education, 30 (1), 1-4.
Coe, J. B., Adams, C. L., & Bonnett, B. N. (2007). A focus group study of veterinarians’
and pet owners’ perceptions of the monetary aspects of veterinary care. Journal of the American
Veterinary Medical Association, 231 (10), 1510-1518. Doi:
https://doi.org/10.2460/javma.231.10.1510
Cohen, S. P. (2008). How to teach pet loss to veterinary students. Journal of Veterinary
Medical Education, 35 (4), 514-519.
Cornell, K. K., & Kopcha, M. (2007). Client-veterinarian communication: skills for client
centered dialogue and shared decision making. Vet Clin North Am Small Anim Pract, 37, 37-
47. Doi: https://doi.org/10.1016/j.cvsm.2006.10.005
Çelik, G. G. (2021). Sağlık Sektörü Çalışanlarının İletişim Becerilerinin İncelenmesi.
Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 13 (24), 266-275.
Danış, E. M., & Yaşar, A. (2021). Klinisyen Veteriner Hekimliğinde İletişim. 3.
Uluslararası Bakü Bilimsel Araştırmalar Kongresi, 15-16 Ekim 2021, Bakü, s. 296-307.
Davis, M. A. (2009). A perspective on cultivating clinical empathy. Complementary
Therapies in Clinical Practice, 15 (2), 76-79. Doi: 10.1016/j.ctcp.2009.01.001
Dickinson, G. E., Roof, P. D., & Roof, K. W. (2011). A survey of veterinarians in the US:
Euthanasia and other end-of-life issues. Anthrozoös, 24 (2), 167-174. Doi:
10.2752/175303711X12998632257666
Dinçer, F. (2001). Tıp ve Veteriner Hekimliği Etiğine Komparatif Bir Yaklaşım. II.
Ulusal Tıbbi Etik Kongresi Bildiri Kitabı, 18–20 Ekim 2001, Kapadokya, s. 10–17.
Duguma, A. (2016). Practical manual on veterinary clinical diagnostic approach. J Vet
Sci Technol, 7 (4), 1-10. Doi: 10.4172/2157-7579.1000337
Englar, R. E. (2019). Tracking veterinary students’ acquisition of communication skills
and clinical communication confidence by comparing student performance in the first and

60
twenty-seventh standardized client encounters. Journal of Veterinary Medical Education, 46
(2), 235-257. Doi: 10.3138/jvme.0917-117r1
Fettman, M., & Rollin, B. (2002). Modern elements of informed consent for general
veterinary practitioners. J Am Vet Med Assoc, 221 (10), 1386-1393.
Gaida, S., Härtl, A., Tipold, A., & Dilly, M. (2018). Communication identity in veterinary
medicine: a grounded theory approach. Veterinary Record Open, 5 (1), e000310. Doi:
10.1136/vetreco-2018-000310
Gray C, Moffett, J. (2010). Handbook of veterinary communication skills. (First edit).
Southeast England: Wiley-Blackwell.
Gray, C. (2020). Role of the consent form in UK veterinary practice. Veterinary Record,
187 (8), 318-324. Doi: 10.1136/vr.105762
Grice, A. L. (2012). How to Communicate with Clients in an Emergency Setting. Am
Assoc of Equine Pract, 58, 178–182.
Hamood, W. J., Chur-Hansen, A., & McArthur, M. L. (2014). A qualitative study to
explore communication skills in veterinary medical education. International Journal of Medical
Education, 5, 193-198. Doi: 10.5116/ijme.542a.975d
Hart, L. A., & Hart, B. L. (1990). Humane euthanasia and companion animal death: caring
for the animal, the client, and the veterinarian. J Am Vet Med Assoc, 197 (10), 1292-1299.
Heath, T. (1988). Communication skills and veterinary education. Higher Education
Research and Development, 7 (2), 111-117. Doi: 10.1080/0729436880070202
Hernandez, E., Fawcett, A., Brouver, E., Rau, J., & Tuner, P. V. (2018). Speaking up:
Veterinary ethical responsibilities and animal welfare issues in everyday practice. Animals, 8
(1), 1-22. Doi: 10.3390/ani8010015
İzmirli, S. (2022). TEMAS İnsan ve Hayvanların Yazılmamış Ortak Tarihi. (Birinci
baskı). Ankara, Akademisyen Kitabevi.
Johnson, S. W. (2019). Hastalık geçmişi ve hasta sahibi ile iletişim (Çeviri Nazmi
Yüksek), (Nuri Altuğ, Çev. Ed.), Köpek ve Kedilerin Klinik Hekimliği içinde (s. 3-11). Ankara:
CRC Press Taylor & Francies Group.
Jordan, L. A., & Brainard, B. M. (2011). Triage in the veterinary emergency room: part
1. The veterinary nurse, 2 (9), 504-509. Doi: 10.12968/vetn.2011.2.9.504
Kızıltepe, A. (2011). Türkiye’de klinik veteriner hekimliği uygulamalarında karşılaşılan
deontolojik-etik sorunlar üzerine bir araştırma. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 58, 239-245.
Kleen, J. L., & Rehage, J. (2008). Communication skills in veterinary medicine.
Tieraerztliche Praxis Ausgabe Grosstiere Nutztiere, 36 (5), 293-297.
Klingborg, D., & Klingborg, J. (2007). Talking with veterinary clients about money. Vet
Clin North Am Small Anim Pract, 37 (1), 79-93. Doi:
https://doi.org/10.1016/j.cvsm.2006.09.007
Knesl, O., Hart. B. L., Fine, A. H., Cooper, L., Patterson-Kane, E., Houlihan, K. E., &
Anthony, R. (2017). Veterinarians and humane endings: when is it the right time to euthanize
a companion animal? Frontiers in veterinary science, 4, 45. Doi: 10.3389/fvets.2017.00045
Kurtz, S. (2006). Teaching and learning communication in veterinary medicine. Journal
of Veterinary Medical Education, 33 (1), 11-19.

61
Küper, A. M., & Merle, R. (2019). Being nice is not enough-exploring relationship-
centered veterinary care with structural equation modeling. A quantitative study on German pet
owners’ perception. Frontiers in veterinary science, 6, 56. Doi: 10.3389/fvets.2019.00056
Lagoni, L., & Durrance, D. (2011). Connecting with grieving clients: supportive
communication for 14 common situations (Second edit). Colorado: American Animal Hospital
Association Press.
Learning, A., & Council, T. (2009). Learning and teaching guide: a handbook to support
institutions in implementing programs for assisting the development of communication and life
skills in veterinary students, NSW: Australian Learning & Teaching Councills.
Martin, A. E. (2006). “Managing client communication for effective practice: what skills
should veterinary graduates have acquired for success?” J Am Vet Med Assoc, 33 (1), 45-49.
Doi: 10.3138/jvme.33.1.45
Mast, M. S., Kindlimann, A., & Langewitz, W. (2005). Recipients’ perspective on
breaking bad news: How you put it really makes a difference. Patient education and counseling,
58 (3), 244-251. Doi: 10.1016/j.pec.2005.05.005
McMillan, F. D. (2001). Rethinking euthanasia: death as an unintentional outcome.
Journal of the American Veterinary Medical Association, 219 (9), 1204-1206.
McMurray, J., & Boysen, C.A. (2017). “Skills for communicating empathy to companion
animal clients.” Companion Animal, 22 (7), 396-401. Doi: 10.12968/coan.2017.22.7.396
Mills, J. N., Baguley, J., Coleman, G., & Meehan, M. (2009). Enhancing communication
and life skills in veterinary students: curriculum development and assessment of methods,
Sydney: Australian Learning & Teaching Council.
Morreale, S. P., & Pearson, J. C. (2008). Why communication education is important:
The centrality of the discipline in the 21st century. Communication Education, 57 (2), 224-240.
Doi: 10.1080/03634520701861713
Mullan, S., & Main, D. (2001). Principles of ethical decision‐making in veterinary
practice. In Practice, 23 (7), 394-401.
Nickels, B. M., & Feeley, T.H. (2018). Breaking bad news in veterinary medicine. Health
communication, 33 (9), 1105-1113.
Nightingale, S. D., Yarnold, P. R., & Greenberg, P.S. (1991). Sympathy, empathy, and
physician resource utilization, Journal of General Internal Medicine, 6 (5), 420-423.
Özen, A., Kalin, R., Atil, E., Yerlikaya, H., Şeker, I., & Çetinkaya, B. (2004). Evaluating
the curriculum of the veterinary school of Firat University, Turkey, in terms of professional and
technical skills. Journal of Veterinary Medical Education, 31 (3), 281-288. Doi:
10.3138/jvme.31.3.281
Özkul, T. (2018). Empati Soru ve Cevaplarla İnsan Hayvan Etkileşimi. (Birinci Baskı).
Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
Özkul, T., Genç, S. V., Doğan, O., & Özen, A. (2008). Views of Turkish veterinary
practitioners on the veterinary consultation. Veterinary Record, 163 (6), 189-190.
Passantino, A., & Quartorone, V. (2011). Informed consent in veterinary medicine: legal
and medical perspectives in Italy. Open Journal of Animal Sciences, 1 (3), 128-134. Doi:
10.4236/ojas.201 1.1301

62
Ptacek, J. T., Leonard, K., & McKee, T. L. (2004). “I’ve Got Some Bad News…”:
Veterinarians’ Recollections of Communicating Bad News to Clients1, Journal of Applied
Social Psychology, 34 (2), 366-390.
Radford, A., Stockley, P., Silverman, J., Taylor, I., Turner, R., & Gray, C. (2006).
Development, teaching, and evaluation of a consultation structure model for use in veterinary
education. Journal of Veterinary Medical Education, 33 (1), 38-44. Doi: 10.3138/jvme.33.1.38
Reilly, J. (2001). Euthanasia of animals used for scientific purposes. (Second edit).
Adelaide: Australian and New Zealand Council for the Care of Animals in Research and
Teaching.
Russell, RL. (1994). Preparing veterinary students with the interactive skills to effectively
work with clients and staff. Journal of Veterinary Medical Education, 21 (2), 40-43.
Shaw, J. R., Adams, C. L., & Bonnett, B. N., (2004). What can veterinarians learn from
studies of physicianpatient communication about veterinarian-client-patient communication? J
Am Vet Med Assoc, 224 (5), 676-684.
Shaw, J. R., & Lagoni, L. (2007). End-of-life communication in veterinary medicine:
delivering bad news and euthanasia decision making. Veterinary clinics: small animal practice,
37 (1), 95-108. Doi: https://doi.org/10.1016/j.cvsm.2006.09.010
Shilcock, M., Stutchfield, G. (2008). Veterinary Practice Management: A Practical
Guide. (Second edit). London: Saunders Elsevier.
Türkmenoğlu, E. (2016). Veterinary medicine and empathy. Kocatepe Veterinary
Journal, 9 (1), 39-42.
Ünsal, A. (2018). Veteriner hekimliği eğitiminde simülasyon temelli öğretimin kötü
haber verme becerisine etkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Ünsal Adaca, A. (2021). Türk Veteriner Fakültesi Öğrencilerinin İletişim Yeterlikleri
Algısının Cinsiyet Farklılıklarına Göre Analizi. Journal of Veterinary Medical Education, 48
(6), 781-788. Doi: 10.3138/jvme-2020-0048.tr
Ünsal Adaca A, (2023). Veteriner hekimliğinde iletişim becerileri için Calgary-
Cambridge Kılavuzlarının Türkçeye uyarlanması. Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 94 (1),
36-49. Doi: 10.33188/ vetheder.1147187
Vandeweerd, J. M., Vandeweerd, S., Gustin, C., Keesemaecker, G., Cambier, C., Clegg
P, Saegerman, C., Reda, A., Perrenoud, P., & Gustin, P. (2012). Understanding veterinary
practitioners’ decision-making process: implications for veterinary medical education. Journal
of veterinary medical education, 39 (2), 142-151. Doi: :10.3138/jvme.0911.098R1
Yaşar, A. (1997). Veteriner Hekimliğinde Ötenazi (Euthanasia). Vet. Bil. Derg., 13 (2),
11-16.
Yaşar, A. (2020). Veteriner Hekimliği Etiği ve Mevzuatı, Konya.
Yerlikaya, H. (2004). Veteriner hekimliğinde iletişim becerileri. Veteriner Hekimler
Derneği Dergisi, 75 (4), 46-49.
Yiğit, A. (2017). Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik. Mustafa Eser
(Ed.), Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik içinde (s. 18-39). Eskişehir, Anadolu Üniversitesi
Açıköğretim Fakültesi Yayınları.