Content uploaded by Özlem Tekin
Author content
All content in this area was uploaded by Özlem Tekin on Jun 21, 2023
Content may be subject to copyright.
ISSN: 2645-8837
HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi
HUMANITAS – International Journal of Social Sciences
2023, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369
342
Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları1
Özlem TEKİN2
Öz Anahtar Sözcükler
Almanya Federal Cumhuriyeti, Dış Kültür ve Eğitim Politikası
çerçevesinde Alman dili, kültürü ve eğitimini yurt dışında
tanıtarak ve yabancı ortaklarla iş birliği yaparak uluslararası
ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu politikanın
uygulanmasından öncelikle Federal Dışişleri Bakanlığı sorumlu
olmakla birlikte, çeşitli kurum ve kuruluşlar da bu politikaya
dahildir. Bunlar aracılığıyla Alman Dış Kültür ve Eğitim
Politikası, dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de
kendisini çeşitli şekillerde göstermektedir. Bu çalışmanın amacı,
Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye, özellikle
de dil ve eğitim alanlarına nasıl yansıdığını incelemektir. Bu
doğrultuda, öncelikle Federal Dışişleri Bakanlığı Kültür ve
Toplum Dairesi tanıtılacaktır. Ardından, Kültür Bakanlığı
Konferansı’nın belirli komiteleri ile Pedagojik Değişim Servisi ve
Yurtdışı Eğitim Merkezi gibi kurumların yanı sıra, Goethe
Enstitüsü ve Alman Akademik Değişim Servisi gibi kuruluşların
Türkiye’de yaptıkları çalışmalar incelenecektir. Son olarak, bu
kurum ve kuruluşların müşterek yürüttükleri çalışmalar da ele
alınacaktır. Böylece, Almanya’nın Dış Kültür ve Eğitim
Politikası’nın Türkiye’deki yeri ve önemi belirlenmeye
çalışılacaktır.
Almanya
Dış Kültür ve Eğitim
Politikası
kurumlar
kuruluşlar
Türkiye
Makale Hakkında
Geliş Tarihi: 30.03.2023
Kabul Tarihi: 22.05.2023
Doi:
10.20304/humanitas.1274049
Reflections of German Foreign Cultural and Educational Policy on Turkey
Abstract Keywords
As part of its Foreign Cultural and Educational Policy, the Federal
Republic of Germany aims to strengthen its international relations
by promoting German language, culture and education abroad.
While the Federal Foreign Office is primarily responsible for
implementing this policy, various institutions and organizations
are involved. The aim of this paper is to analyse how German
Foreign Cultural and Educational Policy is reflected in Turkey,
specifically in the fields of language and education. After an
introduction to the Department of Culture and Society of the
Federal Foreign Office, institutions such as the Conference of the
Ministry of Culture and the Centre for Education Abroad, as well
as organisations such as the Goethe Institute and the German
Academic Exchange Service will be examined. Finally, joint
activities will be discussed. In this way, this paper will
demonstrate the place and importance of Germany’s Foreign
Cultural and Educational Policy in Turkey.
Germany
Foreign Cultural and
Educational Policy
institutions
organisations
Turkey
About Article
Received: 30.03.2023
Accepted: 22.05.2023
Doi:
10.20304/humanitas.1274049
1 Bu çalışma, 20-23 Ekim 2022 tarihleri arasında Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi’nin ev sahipliğinde düzenlenen INCSOS
VIII. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi’nde sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
2 Doç. Dr., Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü, Tekirdağ/ Türkiye,
ozlemtekin@nku.edu.tr, ORCID: 0000-0002-6283-7741.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
343
Giriş: Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası
Almanya Federal Cumhuriyeti, 1945’ten bu yana Dış Kültür ve Eğitim Politikası
(Auswärtige Kultur- und Bildungspolitik, AKBP) çerçevesinde Almanya ile Alman dilini,
kültürünü ve eğitimini yurt dışında tanıtmayı, diğer ülkelerle kültür, eğitim ve bilim alışverişi
yoluyla karşılıklı anlayış ve güven oluşturmayı, ayrıca yurt dışındaki ortakları ile iş birliği
yaparak uluslararası ilişkilerini güçlendirmeyi ve böylece kalıcı barışı desteklemeyi
amaçlamaktadır (Auswärtiges Amt, 2020a, s.8). Bu bağlamda Alman Dış Kültür ve Eğitim
Politikası, uluslararası siyasi ve ekonomik ilişkilerin yanı sıra Alman dış politikasının “üçüncü
sacayağı” olarak da bilinmektedir (örn. Zimmermann ve Geißler, 2018). Aynı zamanda kamu
diplomasi (public diplomacy) ve kültür diplomasinin (cultural diplomacy) bir parçası olarak
nitelendirilen Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası ile, 1945’ten önceki yıllardaki askeri
müdahale ve siyasi güç ile şekillenen sert gücün (hard power) yerine yumuşak güç (soft power)
oluşturulmaya çalışılmaktadır (Maaß, 2013, s. 6, 8). Joseph Nye’in (1990) ortaya çıkarttığı
‘yumuşak güç’ terimin tanımına göre, “sert güçten, yani ekonomik ve askeri gücün havuç ve
sopalarını kullanarak başkalarının sizin isteklerinizi yerine getirme becerisinden farklı” olarak
“yumuşak güç, başkalarını hedeflerinizi benimsemeye çekerek ve ikna ederek sizin istediğinizi
elde etme becerisidir” (Nye, 2003).
Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası, öncelikle Federal Dışişleri Bakanlığı
(Auswärtiges Amt) altında bulunan Kültür ve Toplum Dairesi’nin (Abteilung für Kultur und
Gesellschaft) görevi olsa da, yukarıdaki amaçlara katkı sağlayan, bir yanda doğrudan devlet
idaresine bağlı olan kurumlar, diğer yanda ise devlet tarafından desteklenen bağımsız kuruluşlar
bulunmaktadır. Kurumlar arasında Kültür Bakanlığı Konferansı’nın (Ständige Konferenz der
Kultusminister der Länder / Kultusministerkonferenz,) belirli komiteleri ve Pedagojik Değişim
Servisi (Pädagogischer Austauschdienst), Yurtdışı Eğitim Merkezi (Zentralstelle für das
Auslandsschulwesen), Alman Arkeoloji Enstitüsü (Deutsches Archäologisches Institut) ve
Alman Medya Organı (Deutsche Welle) yer almaktadır. Ancak, Alman Dış Kültür ve Eğitim
Politikası’nın görevlerinin çoğunu devlet tarafından desteklenen bağımsız kuruluşlar
(Mittlerorganisationen) üstlenmektedir. Bunlar arasında Goethe Enstitüsü (Goethe-Institut),
Alman Akademik Değişim Servisi (Deutscher Akademischer Austauschdienst), Alexander von
Humboldt Vakfı (Alexander von Humboldt-Stiftung), Dış Kültürel İlişkiler Enstitüsü (Institut
für Auslandsbeziehungen) ve Alman UNESCO Komisyonu (Deutsche UNESCO-Kommission)
bulunmaktadır. Bu kuruluşların Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’ndaki önemi şu şekilde
özetlenebilir:
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
344
Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın uygulanması büyük ölçüde özel hukuk kapsamında
örgütlenmiş, yani yasal olarak bağımsız (kayıtlı bir dernek [eingetragener Verein, e.V.], vakıf
[Stiftung] veya limited şirket [Gesellschaft mit beschränkter Haftung, GmbH] olarak) ve federal
bütçeden sağlanan fonlarla kendi sorumlulukları altında yurtdışındaki kültürel çalışmaları
yürüten aracı kuruluşlar [Mittlerorganisationen] tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu
doğrultuda Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın önemli bir özelliği, görevlerin çeşitli […]
kuruluşlar arasında dağıtılması ve ademi merkeziyetçi olmasıdır. […] Dış Kültür ve Eğitim
Politikası, yurtiçinde ve yurtdışında geniş bir kuruluşlar ağı aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
Bu kuruluşlar, […] ulusötesi ilişkilerin ve demokratikleşmenin kuruluşlarıdır. Yabancı
ülkelerde toplumsal faaliyetler, etkinlikler, yayınlar, ilgili elitler üzerindeki etki veya benzer
kuruluşlar, elitler ve gruplarla temas yoluyla uluslararası ilişkilerin derinleştirilmesi için
çalışmak üzere toplum içinden ortaya çıkmaktadır. Aracı kuruluşlar, çerçeve anlaşmaları
temelinde hükümet adına devlet çıkarlarını temsil etse de özel hukuk statüsüne sahip
olduklarından Federal Dışişleri Bakanlığı ve diğer devlet kurumları karşısında özerkliklerine
sahiptirler. Ancak, aracı kuruluşlar, özerk program planlamalarına rağmen, önceden belirlenmiş
siyasi yönergeler doğrultusunda hareket etmek zorundadır ve böylece kurumsal olarak
entegredir. (Deutscher Bundestag / Wissenschaftliche Dienste, 2006, s. 5)
Yukarıda adı geçen kurum ve kuruluşlar aracılığıyla Alman Dış Kültür ve Eğitim
Politikası, dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de dil, eğitim, bilim ve kültür gibi
farklı alanlarda çeşitli şekillerde kendini göstermektedir.
Alan yazında, Alemdar (2018), Akpınar Dellal (2020), Sakar ve Kaymaz (2020) gibi
bazı çalışmalar, Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’deki genel etkileri hakkında
bilgi verse de dil ve eğitim alanlarına özgü somut etkilerini gösteren çalışmalar yeterli düzeyde
değildir. Bu nedenle, bu yazının amacı, Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın dil ve eğitim
alanlarında Türkiye’ye nasıl yansıdığını incelemektir. Bu amaçla, en güncel verileri içeren
ayrıntılı literatür taraması ve internet araştırması yapılmıştır. Öncelikle Federal Dışişleri
Bakanlığı Kültür ve Toplum Dairesi tanıtılacaktır. Ardından Kültür Bakanlığı Konferansı’nın
belirli komiteleri ile Pedagojik Değişim Servisi ve Yurtdışı Eğitim Merkezi gibi kurumların yanı
sıra, Goethe Enstitüsü ve Alman Akademik Değişim Servisi gibi kuruluşların Türkiye’deki
çalışmaları incelenecektir. Son olarak, bu kurum ve kuruluşların müşterek yürüttükleri
çalışmalar da ele alınacaktır. Böylece bu yazı kapsamında, Alman Dış Kültür ve Eğitim
Politikası’nın Türkiye’deki, özellikle de dil ve eğitim alanlarındaki yeri ve önemi belirlenmeye
çalışılacaktır.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
345
Federal Dışişleri Bakanlığı Kültür ve Toplum Dairesi
Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası, Federal Dışişleri Bakanlığı’na (Auswärtiges
Amt, AA) bağlı olan Kültür ve Toplum Dairesi’nin (Abteilung für Kultur und Gesellschaft)
sorumluluğundadır. Kültür ve Toplum Dairesi, Federal Dışişleri Bakanlığı’nın on bir
dairesinden biri olan 6. Dairesi’dir (Auswärtiges Amt, 2023a). Temel görevi, Alman Dış Kültür
ve Eğitim Politikası’nın yanı sıra yurtdışındaki iletişim politikasını ve siyasi halkla ilişkiler
çalışmalarını planlamak, koordine etmek ve yönetmektir (Auswärtiges Amt, 2022). Bu
görevlerini yerine getirmek için Kültür ve Toplum Dairesi, yukarıda belirtildiği gibi hem
doğrudan devlet idaresine bağlı olan kurumlar hem de devlet tarafından desteklenen bağımsız
kuruluşlar ile iş birliği içindedir. Federal Dışişleri Bakanlığı, 2023 yılında Kültür ve Toplum
Dairesi’ne 1,072 milyar Euro bütçe ayırmıştır (Auswärtiges Amt, 2023b).
Federal Dışişleri Bakanlığı Kültür ve Toplum Dairesi’nin çalışmaları, Almanya ile
başka bir devlet arasındaki kültürel ilişkilerini düzenleyen uluslararası hukuk kapsamındaki
kültür anlaşmalarına dayanmaktadır. Bu bağlamda, Türk-Alman kültürel ilişkilerinin akdi
temeli, 8 Mayıs 1957 tarihinde kabul edilen ve dönemin Almanya Dışişleri Bakanı Heinrich
von Brentano ile Türkiye Dışişleri Bakanı Etem Menderes tarafından imzalanan Federal
Almanya Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Kültür Anlaşması’dır (Auswärtiges
Amt, 1957). Bu anlaşmaya ek olarak, 26 Mayıs 1986 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti ile Almanya
Federal Cumhuriyeti Arasındaki Kültür Anlaşmasına Ek Anlaşma’sı imzalanmıştır
(Auswärtiges Amt, 1986).3
Bu iki anlaşmayı esas alarak, Kültür ve Toplum Dairesi’nin altında bulunan on dört
birimden yedisi Türkiye ile ilgili olup Tablo 1’de gösterilmiştir (Auswärtiges Amt, 2023a).
Tablo 1.
Kültür ve Toplum Dairesi’nin Türkiye ile ilgili birimleri
Birim Görevler
Birim 601 Kültür ve Medya İlişkileri: Avrupa, ABD, Türkiye, vd.
Birim 604 Uluslararası Bilim Politikası
Birim 605 Yurtdışındaki Okullar
Birim 606 Goethe Enstitüsü, Dış Kültürel İlişkiler Enstitüsü (ifa), vd.
Birim 608 Dış İletişim, Yurtdışındaki Almanya İmajı
Birim 610 Yabancı Dil Olarak Almancanın Teşviki / Ortak Okul Girişimi PASCH
Birim 613 Alman Arkeoloji Enstitüsü, Kültürel Koruma
3 Ek anlaşmada, özellikle Türk okullarında görev yapan Alman öğretmenlerin statüsü düzenlenmektedir
(Auswärtiges Amt, t.b.a; 1986).
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
346
Kurumlar
Kültür Bakanlığı Konferansı’nın belirli Komiteleri ve Pedagojik Değişim Servisi
Almanya’da “kültürel egemenlik”, eyaletlerin sorumluluğunda olduğundan, Kültür
Bakanlığı Konferansı (Ständige Konferenz der Kultusminister der Länder /
Kultusministerkonferenz, KMK) Almanya’nın Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın önemli bir
ortağıdır (Ortner ve Ruckteschell-Katte, 2010, s. 137). Kültür Bakanlığı Konferansı, Almanya
Federal Cumhuriyeti’ndeki 16 eyaletin eğitim, bilim ve kültür işlerinden sorumlu bakan ve
senatörlerinden oluşmaktadır (Kultusministerkonferenz, t.b.b).
Kültür Bakanlığı Konferansı’nın görevleri, genel olarak Almanya’daki eğitim, bilim ve
kültür ile ilgili olsa da (Kultusministerkonferenz, t.b.a), Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası
özelinde iki komitesi bulunmaktadır (Ortner ve Ruckteschell-Katte, 2010, s. 137): Yurtdışındaki
Okul Çalışmaları için Federal-Eyalet Komitesi (Bund-Länder-Ausschuss für schulische Arbeit
im Ausland, BLASCHA), Kültür Bakanlığı Konferansı ve Federal Dışişleri Bakanlığı ile
koordineli bir şekilde yurtdışındaki Alman okulları ile ilgili tüm temel kararları almaktadır
(Kultusministerkonferenz, t.b.c). Almanca Dil Diploması Merkez Komitesi (Zentraler
Ausschuss für das Deutsche Sprachdiplom, ZA) ise, Almanca Dil Diploması (Deutsches
Sprachdiplom, DSD) sınavlarının içeriğinden ve idaresinden sorumludur
(Kultusministerkonferenz, t.b.d). Kültür Bakanlığı Konferansı’nın bu iki komitesi tarafından
yurtdışındaki Alman okulları ve Almanca Dil Diploması ile ilgili alınan kararlar, Yurtdışı
Eğitim Merkezi tarafından uygulandığı için bu uygulamalar bir sonraki bölümde hem genelde
hem de Türkiye bağlamında ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Kültür Bakanlığı Konferansı’na bağlı olan Pedagojik Değişim Servisi (Pädagogischer
Austauschdienst, PAD) ise, okul alanında uluslararası değişim ve iş birliği programlarını
uygulamakla görevlidir (Kultusministerkonferenz / Pädagogischer Austauschdienst, t.b.a).
PAD’ın Türkiye ile ilgili çalışmaları, PASCH Projesi örneği üzerinden ‘Müşterek Yürütülen
Çalışmalar’ bölümünde ele alınacaktır.
Yurtdışı Eğitim Merkezi
Yurtdışı Eğitim Merkezi (Zentralstelle für das Auslandsschulwesen, ZfA), Federal
Dışişleri Dairesi’nin (Bundesamt für Auswärtige Angelegenheiten, BfAA) bir departmanı olup
Federal Dışişleri Bakanlığı adına ve Kültür Bakanlığı Konferansı ile yakın iş birliği içinde
Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın üç temel görevini üstlenmektedir: 1. Yurtdışındaki
Alman okullarının koordinasyonu, 2. Almanca Dil Diploması’nın uygulanması ve 3. Almanca
öğretmenlerinin yurtdışına görevlendirilmesi.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
347
Dünya çapında 135 Yurtdışı Alman Okulu (Deutsche Auslandsschulen, DAS)
bulunmaktadır (Zentralstelle für das Auslandsschulwesen, 2022b). Bu okullar öncelikle iş için
yurtdışında bulunan ve çocuklarının Almanca eğitim almasını isteyen Alman vatandaşlarına
yöneliktir. Ancak günümüzde, karşılaşma okulu (Begegnungsschule) olarak tasarlanan bu
kurumlar, aynı zamanda ev sahibi ülkelerden ve diğer kültürel gruplardan gelen çocuklara da
Almanya’yı, kültürünü ve dilini tanıma fırsatı sunmaktadır. Dünya çapında yaklaşık 84.000
öğrenci DAS okullarında eğitim görmektedir (Zentralstelle für das Auslandsschulwesen,
2022a) ve buradan farklı diplomalar alabilmektedir. Bunlar, bir tarafta Alman Ortakokul
Mezuniyet Diplomaları (Deutsche mittlere Abschlüsse inkl. Haupt- und Realschule) veya
Alman Lise Mezuniyet Diploması (Deutsche Abschlüsse zur Erlangung der deutschen
allgemeinen Hochschulreife / Abitur) gibi Almanya’da geçerliliği olan diplomalardır. Diğer
tarafta ise Uluslararası Alman Lise Mezuniyet Diploması (Deutsches Internationales Abitur,
DIA), Uluslararası Bakalorya Diploması (Internationales Baccalaureate, IB) veya Karma Dil
Uluslararası Bakalorya (Gemischtsprachiges Internationales Baccalaureate, GIB) gibi
uluslararası standartlara göre dünya çapında tanınan diplomalar da mevcuttur. Bunun yanında,
bazı okullarda ev sahibi ülkede geçerli olan ulusal mezuniyet diplomaları da alınabilmektedir.
Yurtdışındaki Alman okullarının koordinasyonunun yanında, Kültür Bakanlığı
Konferansı’nın himayesinde olan Almanca Dil Diploması’nın (Deutsches Sprachdiplom, DSD)
uygulanması da Yurtdışı Eğitim Merkezi tarafından yürütülmektedir. İki türden olan
diplomanın birinci seviyesi (DSD I), Avrupa Ortak Dil Referans Çerçevesi’ne (Common
European Framework of Reference for Languages, CEFR)4 göre B1 seviyesindeki Almanca dil
becerilerini ölçüp Almanya’daki üniversitelerin hazırlık sınıfına (Studienkolleg) kabul almak
için geçerli olmaktadır. Almanca Dil Diploması’nın ikinci seviyesi (DSD II) ise, CEFR’in
B2/C1 seviyelerindeki Almanca dil becerilerini test etmekte ve Almanya’daki üniversitelerde
lisans eğitimi görmek için önkoşul olarak kabul edilmektedir. Almanca Dil Diploması sınavları
dünya çapında yaklaşık 1.100 yerli ve onaylı DSD okullarında (DSD-Schulen)
gerçekleştirilmektedir (Kultusministerkonferenz, t.b.d). Dünyanın her yerinde bulunan DSD
okullarında yabancı dil olarak Almanca öğrenen toplam öğrenci sayısı ise yaklaşık 368.000’dir
(Zentralstelle für das Auslandsschulwesen, 2022a).
Yurtdışı Eğitim Merkezi, yurtdışındaki Alman okullarının öğretmen ihtiyacını
karşılamak ve Almanca Dil Diploması’nın uygulanmasını desteklemek için yaklaşık 1.800
Alman öğretmeni yurtdışına görevlendirip hem görev öncesi özel olarak hazırlamakta hem de
4 Avrupa Ortak Dil Referans Çerçevesi, ‘Goethe Enstitüsü’ başlıklı bölümde ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
348
görev süresi boyunca pedagojik konularda ve mali olarak desteklemektedir (Zentralstelle für
das Auslandsschulwesen, 2022a). Görevlendirmeler, devlet memurluğu veya süresiz çalışma
sözleşmesi kapsamındaki öğretmenler için Auslandsdienstlehrkraft (ADLK) şeklinde
gerçekleştirilmektedir. Süresiz çalışma sözleşmesi kapsamı dışındaki öğretmenler veya
Yabancı Dil olarak Almanca (Deutsch als Fremdsprache) alanında yüksek lisans derecesine
sahip mezunlar ise Bundesprogrammlehrkraft (BPLK) olarak görevlendirilmektedir. Devlet
memurluğu veya süresiz çalışma sözleşmesi kapsamındaki öğretmenler aynı zamanda eyalet
onayına bağlı olarak Landesprogrammlehrkraft (LPLK) olarak görevlendirilebilmektedir.
Bunun dışında, yurtdışındaki Alman okullarında Alman veya yerel öğretmen olan, Yurtdışı
Eğitim Merkezi tarafından değil, doğrudan yerel okullar tarafından istihdam edilen ve
Ortslehrkraft (OLK) olarak adlandırılan öğretmenler de mevcuttur.
Almanya ile Türkiye arasında 1957 yılında imzalanan Kültür Anlaşması’nı esas alarak
faaliyetlerini sürdüren Türkiye’deki Alman dilinde eğitim veren okullar, uzun bir geçmişe sahip
olmakla birlikte prestijli okullar arasında yer almaktadır. Bunların 6’sı Alman Okulu (DAS)
statüsünde olup (Tablo 2), Yurtdışı Eğitim Merkezi tarafından hem maddi olarak hem de
Almanya’dan görevlendirilen öğretmenler ile desteklenmektedir (Zentralstelle für das
Auslandsschulwesen, 2023).
Tablo 2.
Türkiye’deki Alman okulları (DAS okulları)
Okul (Türkçe ismi) Okul (Almanca ismi)
Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu
Ernst Reuter Okulu
Deutsche Schule Ankara, Ernst-Reuter-Schule
Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu,
İzmir Şubesi – İzmir Alman Okulu
Botschaftsschule Ankara, Zweigstelle Izmir
Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu,
İstanbul Şubesi
Deutsche Schule Ankara, GS Istanbul
İstanbul Alman Lisesi Deutsche Schule Istanbul / Alman Lisesi Istanbul
İstanbul Erkek Lisesi (Almanca Bölümü) Istanbul Erkek Lisesi
İELEV Özel Lisesi IELEV Schule Istanbul
Tüm bu okullar aynı statüde olsa da Tablo 3’de görüldüğü üzere, benzerliklerin yanı sıra
konum, kuruluş yılı, okul yönetimi, yetkili diplomatik misyon, okul organizasyonu, eğitim
dilleri, yabancı diller, Alman diplomaları, Almanca Dil Diploması (DSD), uluslararası
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
349
diplomalar ve ulusal diplomalar açısından farklıklar da göstermektedir (Zentralstelle für das
Auslandsschulwesen, 2023).
Tablo 3.
Türkiye’deki Alman (DAS) okullarının özellikleri
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
350
Türkiye’deki DAS okullarında eğitim gören öğrenci sayısı, ZfA tarafından açıklanan
(ve Tablo 4’de gri işaretlenmiş olan) verilere göre 2.503’tür (Zentralstelle für das
Auslandsschulwesen, 2023). Bu veriler, Tablo 3’te bulunan sınıf sayıları ile bölündüğünde,
sınıf başına düşen ortalama öğrenci sayısı, Alman vatandaşı öğrenci sayısı ve Almanca konuşan
öğrenci sayısı tespit edilebilmektedir. Sınıf başına düşen ortalama öğrenci sayısı bakımından,
İstanbul Erkek Lisesi en çok öğrenci sayısına sahip iken Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel
Okulu’nda en az öğrenci sayısı bulunmaktadır. Sınıf başına düşen ortalama Alman vatandaşı
öğrenci sayısına bakıldığında ise, ilk sırada İstanbul Alman Lisesi ve son sırada İELEV Özel
Lisesi yer alırken İstanbul Erkek Lisesi’nde hiç Alman vatandaşı öğrenci bulunmadığı
görülmektedir. Son olarak, sınıf başına düşen ortalama Almanca konuşan öğrenci sayısı
açısından, İstanbul Alman Lisesi ilk sırada ve Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu son
sırada yer almaktadır. İstanbul Erkek Lisesi ve İELEV Özel Lisesi’nde ise hiç Almanca konuşan
öğrenci bulunmamaktadır. Tüm bu bilgilerin yanında, Türkiye’deki DAS okullarında eğitim
gören öğrencilerin sadece %16,9’u Alman vatandaşı olması ve sadece %13,5’i Almanca
konuşması dikkat çekmektedir.
Tablo 4
Türkiye’deki Alman (DAS) okullarındaki öğrenci sayıları
Öte yandan, Türkiye’de bulunan DAS okullarındaki öğretmen sayılarına bakıldığında
(Tablo 5), Almanya’dan görevlendirilen öğretmenlerin sayısı 65, yerel öğretmenlerin sayısı ise
180 olduğu; böylece toplam 245 öğretmenin %26,5’inin Almanya’dan, %73,5’inin ise
Türkiye’den istihdam edildiği görülmektedir (Zentralstelle für das Auslandsschulwesen, 2023).
Almanya’dan görevlendirilen ve yerel öğretmenler toplamda en çok İstanbul Alman Lisesi’nde,
en az ise Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu İstanbul Şubesi’nde bulunmaktadır. Her
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
351
bir okul için bir tarafta Almanya’dan görevlendirilen diğer tarafta yerel öğretmenlere
bakıldığında ise, Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu’nda %13,0 - %87,0, Almanya
Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu İzmir Şubesi’nde %17,4 - %82,6, Almanya Ankara
Büyükelçiliği Özel Okulu, İstanbul Şubesi’nde %11,1 - %88,9, İstanbul Alman Lisesi’nde
%25,6 - %74,4, İstanbul Erkek Lisesi’nde %97,1 - %2,9 ve İELEV Özel Lisesi’nde %2,7 -
%97,3 oranlarında Almanya’dan görevlendirilen ve yerel öğretmenler olduğu tespit
edilebilmektedir.
Tablo 5
Türkiye’deki Alman (DAS) okullarındaki öğretmen sayıları5
Almanya’dan görevlendirilen toplam 65 öğretmene bakıldığında, bunların nerdeyse
dörtte üçü (%73,8) ADLK olarak, dörtte biri (%26,2) ise BPLK olarak görevlendirildiği ve
LPLK olarak görevlendirme bulunmadığı görülmektedir (ADLK, BPLK ve LPLK kısaltmaları
için yukarıdaki açıklamalara bkz). En fazla Alman öğretmen İstanbul Erkek Lisesi’nde (%52,3)
ve İstanbul Alman Lisesi’nde (%32,3) görev yaparken, daha azı Almanya Ankara Büyükelçiliği
Özel Okulu İzmir Şubesi (%6,2), Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu (%4,6) ve İELEV
Özel Lisesi’nde (%3,1) bulunmaktadır. En az sayıda Alman öğretmen ise Almanya Ankara
Büyükelçiliği Özel Okulu İstanbul Şubesi’ndedir (%1,5). Diğer tarafta, toplam 180 yerel
öğretmene (OLK) bakıldığında, bunların %2,8’i Almanya’da öğretmen olarak çalışmış
(OLK1), %41,7’si Almanca konuşan (OLK2) ve %55,6’sı Türkçe konuşan (OLK3) öğretmen
olduğu tespit edilebilmektedir. Yerel öğretmenlerden en fazlası İELEV Özel Lisesi’nde
(%39,4) ve İstanbul Alman Lisesi’nde (%33,9) bulunurken, daha azı Almanya Ankara
Büyükelçiliği Özel Okulu (%11,1), Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu İzmir Şubesi
5 İELEV Özel Lisesi’nde ayrıca iki İsviçreli öğretmen bulunmaktadır (Zentralstelle für das Auslandsschulwesen,
2023).
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
352
(%10,6) ve İstanbul Şubesi’nde (%4,4) görev yapmaktadır. En az sayıda yerel öğretmen ise
İstanbul Erkek Lisesi Almanca Bölümü’nde (%0,6) çalışmaktadır.
Türkiye’de, Alman Okulları’nın (DAS) yanı sıra Almanca Dil Diploması’nı (DSD)
sunan ve bu kapsamda yine Yurtdışı Eğitim Merkezi tarafından koordine edilen ve desteklenen
17 DSD okulu (DSD Schulen) bulunmaktadır (PASCH, 2022; bkz. Tablo 6). Bu okullardaki
öğrenciler, Almanca Dil Diploması’nın birinci seviyesini (DSD I) ve/ya ikinci seviyesini (DSD
II) alarak, Almanya’daki üniversitelerde hazırlık sınıflarına ve/ya lisans eğitimine başvurmak
için gereken ön koşulları sağlayabilmektedirler. Yurtdışı Eğitim Merkezi, DSD sınavının
hazırlığı için verilen Almanca derslerinin pedagojik desteğinden DSD sınavının geliştirilmesine
ve uygulanmasına kadar her aşamadan sorumludur.
Tablo 6.
Türkiye’deki Almanca Dil Diploması’nı sunan okullar (DSD okulları)
Okul (alfabetik olarak), şehir
ALKEV Özel Okulları, İstanbul
Bahçelievler Anadolu Lisesi, İstanbul
Bornova Anadolu Lisesi, İzmir
Cağaloğlu Anadolu Lisesi, İstanbul
Çankaya Anadolu Lisesi, Ankara
Hacı Ömer Tarman Anadolu Lisesi, Ankara
İELEV Özel 125. Yıl İlkokulu / Ortaokulu, İstanbul
İELEV Özel İlkokulu / Ortaokulu, İstanbul
İzmir Anadolu Lisesi, İzmir
Kabataş Erkek Lisesi, İstanbul
Kartal Anadolu Lisesi, İstanbul
Metin-Nuran Çakallıklı Anadolu Lisesi, Antalya
Özel ALEV Okulları, İstanbul
Özel Samsun TAKEV Anadolu Lisesi, Samsun
Sahilevleri Özel TAKEV Anadolu ve Fen Lisesi,
İzmir
Üsküdar Ahmet Keleşoğlu Anadolu Lisesi, İstanbul
Yunus Emre Anadolu Lisesi, İzmir
Kuruluşlar
Goethe Enstitüsü
Goethe Enstitüsü (Goethe Institut, GI), Almanya Federal Cumhuriyeti tarafından
yurtdışında Alman kültür ve dil politikası görevlerini yerine getirmek üzere görevlendirilen en
büyük kuruluştur (Deutscher Bundestag / Wissenschaftliche Dienste, 2006, s. 8). 1951 yılında
Frankfurt’ta kurulan Goethe Enstitüsü, tescilli dernek (eingetragener Verein, e.V.) statüsünde
olup merkezi Münih’te bulunmaktadır. Günümüzde, dünya genelinde 98 ülkede 158 enstitü ile
faaliyet göstermektedir (Goethe Institut, 2022). Ayrıca, sınav iş birlikleri, ders materyalleri
merkezleri, Almanca okuma salonları, ortak kütüphaneler, bilgi merkezleri, ortak kültür
toplulukları, ortak dil öğrenme merkezleri, rezidanslar ve proje alanlarından oluşan toplam
1.100 irtibat noktası bulunmaktadır (Goethe Institut, 2022, s. 91). 2021 yılında Goethe
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
353
Enstitüsü’nün çoğunlukla Federal Dışişleri Bakanlığı tarafından sağlanan bütçesi, yaklaşık 400
milyon Euro tutarındaydı (Goethe Institut, 2022, s. 128).
Goethe Enstitüsü’nün temel görevlerinden biri, yabancı ülkelerde Alman dilinin
tanıtılması ve teşvik edilmesidir (Goethe Institut, 2020). Bu amaçla, GI dünya genelinde
Almanca dil kursları, Almanca dil sınavları ve sertifikaları sunmaktadır. 2020/2021 yılında
dünya genelindeki Goethe Enstitüleri’nde 239.000 kişi Almanca dil kurslarına katılmış ve
650.000 dil sınavı yapılmıştır (Goethe Institut, 2022, s. 33). Goethe Enstitüsü ayrıca, Almanca
eğitim veren ulusal kurumları Almanca Eğitim İş Birliği (Bildungskooperation Deutsch)
kapsamında çeşitli yollarla desteklemektedir. Bu, bir tarafta ulusal eğitim bakanlıkları ile iş
birliği ve diğer tarafta öğretim materyallerinin sağlanması anlamına gelirken ayrıca
öğretmenlere eğitim ve burs imkanları sunulması gibi faaliyetleri de içermektedir. GI, eğitim iş
birliği kapsamında 2020/2021 yılında dünya genelinde Almancayı yabancı dil olarak öğrenen
13,4 milyon öğrencinin katıldığı 106.000 okul ile temas halinde olmuş ve 3,5 milyon kişinin
katıldığı eğitim, çalıştay ile seminer düzenlemiştir (Goethe Institut, 2022, s. 32-33).
Goethe Enstitüsü’nün temel bir diğer görevi ise, Almanya’nın kültürel, toplumsal ve
siyasi yaşamı hakkında bilgi vererek Alman kültürünü tanıtmak ve dünya genelinde kapsamlı,
güncel bir Almanya imajı aktarmaktır (Goethe Institut, 2020). Bu bağlamda GI, Almanya ile
ilgili edebiyat, tiyatro, film, müzik ve sanat alanlarında birçok kültür etkinliği düzenlemekte,
ayrıca çeşitli konularda konferans ve paneller gerçekleştirmektedir. Bu şekilde 2020/2021
yılında dünya genelinde düzenlenen 24.000 kültürel etkinlik ile toplam 21 milyon kişiye
ulaşılmıştır (Goethe Institut, 2022, s. 48). Yurt dışındaki enstitüler bünyesinde yer alan
kütüphaneler ve Onleihe adı altında çevrimiçi olarak sunulan kütüphane de Alman dilinin ve
kültürünün yaygınlaştırılması için önemli bir unsurdur (Goethe Institut, 2023f). 2020/2021
yılında dünya genelinde 393.000 kişinin GI kütüphanelerini ziyaret etmesi ve Onleihe portalı
üzerinden her gün yaklaşık 1.100 medya ödünç alınması da bunun bir göstergesidir (Goethe
Institut, 2022, s. 66). Goethe Enstitüsü ayrıca Almanya’yı tanıtmak için çeşitli yayınlar
hazırlayıp, örneğin Mein Weg nach Deutschland web sitesi aracılığıyla Almanya’da okuma,
çalışma ve yaşama konularında da bilgi vermektedir (Goethe Institut, 2023m).6
6 Bu yazıda odaklanılan dil ve eğitim alanlarının dışında kalan Goethe Enstitüsü’nün temel bir başka görevi ise,
kültür programları aracılığıyla yabancı ortaklarla kültürel iş birliğinin geliştirilmesidir (Goethe Institut, 2020). Bu
amaçla, GI dünya genelinde kültür çalışanları, organizasyonlar, şirketler ve sivil toplum kuruluşları ile iş birliği
yapmaktadır. Ayrıca, GI Almanya’dan her disiplinden sanatçı ve kültür çalışanlarının yanı sıra çevirmen ve
akademisyenleri kısa veya uzun vadeli olarak yurt dışındaki enstitülerine misafir ederek, hem Alman kültürünün
tanıtımına katkıda bulunmakta hem de ev sahibi ülkelerdeki ortaklarıyla kültürel ve sosyal diyaloğu teşvik
etmektedir. Türkiye’de, Almanya Ankara Büyükelçiliği’nin kültürel çalışmalarının önemli bir parçası olan ve
küratöryel görevini İstanbul Goethe Enstitüsü’nün yürüttüğü Tarabya Kültür Akademisi, kültürel iş birliklerinin
önemli bir bileşenidir. Akademi, 2012 yılından bu yana her yıl Almanya’dan gelen sanatçılara misafir bursları
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
354
Goethe Enstitüsü, Türkiye’de İstanbul, Ankara ve İzmir şubeleri ile hizmet vermektedir.
Üç enstitüde farklı dil seviyelerinde ve formatlarda Almanca dil kursları sunulmaktadır (Goethe
Institut, 2023e, 2023ğ, 2023h):7 Yetişkinler için öğretmen eşliğinde yüz yüze veya çevrimiçi
olarak standart, yoğun veya süper yoğun kurslar mevcuttur. Ayrıca, yetişkinler Almancayı
‘blended learning’ şeklinde, yani hem grup içinde öğretmen eşliğinde hem de bireysel olarak
çevrimiçi, ya da sadece çevrimiçi olarak, yani öğretmen olmaksızın bireysel olarak,
öğrenebilirler. Aile birleşimi vizesi için gereken dil sertifikasını almak isteyen yetişkinler için
ise temel seviyede (A1) yüz yüze veya çevrimiçi olarak aile birleşimi kursları bulunmaktadır.
Gençler için ise yüz yüze veya ‘blended learning’ şeklinde Almanca dersleri sunulmaktadır. GI
İzmir’de ayrıca, çocukların hem kodlamayı hem de Almancayı öğrenerek iki alanda ilgi
uyandırması amaçlanmaktadır. Almanca dil kurslarının yanı sıra, Türkiye’deki üç Goethe
Enstitüsü’nde Almanca dil sınavları da yapılmaktadır. Bunlar, Tablo 7’de gösterildiği gibi
(Goethe Institut, 2023b, 2023c, 2023ç), hem GI’nin kendi sunduğu dil sınavları hem de başka
kurumlar tarafından sunulan ve GI tarafından yürütülen sınavlardır (Tablo 7’de * olarak
işaretlenmiştir). Sınavlardan başarılı olanlar, Tablo 7’de gösterildiği gibi farklı amaçlara
yönelik sertifikalar elde edebilmektedir.
Türkiye’deki Goethe Enstitüleri’nin faaliyetleri arasında, Almanca öğretmenlerine
yönelik meslek içi eğitimler de yer almaktadır (Goethe Institut, 2023ö). Eğitimler Türkiye’deki
Goethe Enstitüleri’nde, ülkenin çeşitli yerlerinde veya çevrimiçi olarak verilmekte (Goethe
Institut, 2023a) ve ağırlıklı olarak GI’nin bilim insanları ile birlikte geliştirdiği Almancayı
Öğretmeyi Öğrenmek (Deutsch Lehren Lernen, DLL) adlı eğitim materyalini temel almaktadır
(Goethe Institut, 2023o). Bununla birlikte GI, Türkiye’de bulunan Almanca öğretmenlerine A2-
B2 seviyelerinde çevrimiçi dil kursları için burs imkânı da sunmaktadır (Goethe Institut,
2023ö). Belirli şartları yerine getiren Almanca öğretmenlerine yönelik ayrıca, Goethe
Enstitü’nün Almanya’daki meslek içi eğitim ve Almanca dil kursları için de burs imkânı
verilmektedir (Goethe Institut, 2023d). Bunların yanında, öğretmenlere özel olarak birçok ders
materyali sunan ‘sanal materyal odası’ da bulunmaktadır (Goethe Institut, 2023i). Son olarak,
Türkiye’deki Goethe Enstitüleri, Almanca öğretmenleri aracılığıyla öğrencilere yönelik çeşitli
vererek İstanbul Tarabya’daki Alman Büyükelçisi’nin tarihi rezidansına davet etmekte ve böylece Türkiye’deki
sanatçılarla iletişim kurmalarına olanak sağlamaktadır, ayrıca Türkiye’den sanatçılara da ortak yapımlar için
tandem bursları vermektedir (Goethe Institut, 2023n; Kulturakademie Tarabya, t.b.).
7 Dil seviyeleri, Avrupa Ortak Dil Referans Çerçevesi’ne (Common European Framework of Reference for
Languages, CEFR) göre temel seviye (A1, A2), orta seviye (B1, B2) ve ileri seviye (C1, C2) olarak ayrılmaktadır.
Ancak GI’nin dil kurslarının çoğu, CEFR’e uygun olarak temel seviyede A1.1, A1.2, A2.1, A.2.2, orta seviyede
B1.1, B1.2, B1.3, B2.1., B2.2., B2.3 ve ileri seviyede C1.1, C1.2, C1.3, C2.1., C2.2. kurları olarak düzenlenip
yürütülmektedir.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
355
etkinlikler ve yarışmalar düzenleyerek, öğrencilere de Alman dilini ve kültürünü tanıtmaktadır
(Goethe Institut, 2023p).
Tablo 7.
Goethe Enstitüsü’nün sunduğu Almanca Dil Sınavları / Sertifikaları
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
356
Bu faaliyetlerin yanı sıra, İstanbul, Ankara ve İzmir’deki Goethe Enstitüleri’nde herkese
açık olan ve yüz yüze ya da çevrimiçi olarak gerçekleşen edebiyat, müzik, tiyatro, film ve sergi
alanlarındaki kültürel etkinliklerin yanında konferans, söyleşi ve çalıştay gibi akademik
etkinlikler de sunulmaktadır (Goethe Institut, 2023g). Üç enstitünün kütüphaneleri de halka
açık olup, Almanca ve Almanya ile ilgili pek çok basılı materyale sahiptir (Goethe Institut,
2023ı, 2023j, 2023k). Son olarak, GI Türkiye’de ikamet eden herkese Onleihe adlı dijital
kütüphanesi aracılığıyla 23.000’den fazla Almanca kitap, sesli kitap, dergi, gazete, film ve
Almanca öğrenme materyaline erişim sağlamaktadır (Goethe Institut, 2023f).8
Alman Akademik Değişim Servisi
Alman Akademik Değişim Servisi (Deutscher Akademischer Austauschdienst, DAAD),
1925 yılında Alman üniversitelerinin uluslararası ilişkilerini geliştirmek amacıyla kurulmuş
tescilli bir dernektir (eingetragener Verein, e.V.). DAAD, çeşitli burs programları aracılığıyla
uluslararası öğrenci ve akademisyen değişimini teşvik ederek, Alman yükseköğretim
kurumlarının uluslararası ilişkilerini ve dünyadaki yükseköğretim kurumlarının Almanya ile
bağlantılı ilişkilerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Bunun yanında DAAD, Avrupa Birliği’nin
yükseköğretim alanındaki Erasmus+ değişim programını koordine eden ve uygulayan ulusal
ajans (Nationale Agentur, NA) görevini de yürütmektedir. Bu program, öğrenci ve öğretim
elemanları için uluslararasılaşma fırsatları sunarak, yükseköğretim kurumları arasındaki iş
birliğini artırmayı hedeflemektedir. DAAD ayrıca, yurtdışındaki üniversitelerde Almanca
eğitim veren bölümlerin ve Alman dilinin güçlendirilmesini de amaçlamaktadır. Bu doğrultuda,
yurtdışında DAAD merkezleri bulunmakta ve yurtdışındaki üniversitelere Almanya’dan
DAAD okutmanları ve öğretim elemanları görevlendirilmektedir. Son olarak, DAAD
yurtdışında etkin yükseköğretim kurumlarının oluşturulmasını da desteklemektedir.
1950-2021 yılları arasında, Alman Akademik Değişim Servisi, 1,7 milyon kişiye
Almanya’dan yurtdışına ve 1,1 milyon kişiye yurtdışından Almanya’ya gitmeleri için destek
sağlamıştır; 2021 yılında ise toplam 134.906 öğrenci ve araştırmacıya destek verilmiştir
(Deutscher Akademischer Austauschdienst, 2022b, s. 12). DAAD’ın merkezi Bonn’da, ana
temsilciliği ise Berlin’de olmak üzere dünya genelinde 19 saha ofisi (Außenstellen), 29 danışma
merkezi (Informationszentrum, IC), 18 danışma noktası (Information Point, IP) ve 5 Alman
Bilim ve İnovasyon Evi (Deutsches Wissenschafts- und Innovationshaus, DWIH) bulunmaktadır
8 Türkiye bağlamında ayrıca ‘LiteraTür’ projesinden bahsetmek gerekir. Türkiye’deki Goethe Enstitüleri, bu proje
ile belirli temalar çerçevesinde henüz tercüme edilmemiş Türkçe ve Almanca edebi eserlerin Almanca ve Türkçeye
çevrilmesini teşvik etmektedir. Bu sayede GI hem Türkiye’de Alman kültürünün ve dilinin tanıtılmasına katkıda
bulunmakta hem de Türkiye ile Almanya arasındaki kültürel bağların güçlenmesine yardımcı olmaktadır (Goethe
Institut, 2023l).
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
357
(Deutscher Akademischer Austauschdienst, 2022b, s. 12). Alman Akademik Değişim Servisi
ayrıca, 2021 yılında yurt dışındaki üniversitelere toplam 408 okutman (Lektoren) ve 81 öğretim
görevlisi (Dozenten) görevlendirmiştir (Deutscher Akademischer Austauschdienst, 2022b, s.
12). DAAD’ın yukarıda belirtilen görevlerini yerine getirmek için ağırlıklı olarak kamu
fonlarından, özellikle de Federal Dışişleri Bakanlığı (AA) ve Federal Eğitim ve Araştırma
Bakanlığı (Bundesministerium für Bildung und Forschung, BMBF) tarafından sağlanan bütçesi,
2021 yılında yaklaşık 634,7 milyon Euro idi (Deutscher Akademischer Austauschdienst, 2022b,
s. 174-175).
Türkiye’de, İstanbul ve Ankara’da olmak üzere iki tane DAAD danışma merkezi (IC)
bulunmaktadır.9 Bu merkezlerde, Almanya’daki yükseköğrenim programları ve DAAD’ın
çeşitli burs olanakları hakkında öğrencilere ve araştırmacılara bilgi verilmektedir. Alman
Akademik Değişim Servisi’nin Türkiye’de sunulan birçok burs olanakları, bireysel teşvikler ve
proje teşvikleri olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır. DAAD bunun dışında, Erasmus+
değişim programı ile ilgili ulusal ajans görevi kapsamında Almanya’dan Türkiye’ye gelen
öğrencileri, öğretim elemanlarını ve diğer üniversite personelini finanse etmektedir. Alman
Akademik Değişim Servisi’nin Türkiye ile Almanya arasındaki burs programları, bu kapsamda
en çok tercih edilen ilk beş bireysel teşvik programı ve ilk beş proje teşvik programı, ayrıca
Erasmus+ programı kapsamındaki 2021 yılına ait teşvik sayıları Tablo 8’de detaylı bir şekilde
gösterilmiştir (Deutscher Akademischer Austauschdienst, 2022d).10
Tabloda görüldüğü üzere, 2021 yılında Türkiye ve Almanya arasındaki DAAD bursları
kapsamında, Türkiye’den Almanya’ya 4.303 kişi ve Almanya’dan Türkiye’ye 1.430 kişi olmak
üzere toplam 5.733 kişi desteklenmiştir. Böylece, dünya genelinde DAAD bursları kapsamında
desteklenen ülkeler arasında Türkiye’nin payı 2021 yılı için %4,2 olarak belirlenebilmektedir.
Ayrıca Türkiye, Batı, Orta ve Güneydoğu Avrupa ülkelerinden Almanya’ya giden kişiler
arasında, 4.303 desteklenen kişi ile birinci sırada yer almaktadır (Deutscher Akademischer
Austauschdienst, 2022b, s. 142). Benzer bir durum Erasmus+ programı için de geçerlidir:
DAAD’ın teşvikleri dışında olsa da Türkiye 2021 yılında, Almanya’daki üniversite eğitimi için
toplam 1.551 öğrenci ile İtalya, Fransa ve İspanya’nın ardından en çok öğrenci gönderen
dördüncü ülke konumundadır (Deutscher Akademischer Austauschdienst, 2022c, s. 138).
9 2000 yılında İstanbul’daki DAAD ofisi ile birlikte kurulan Ankara’daki DAAD ofisi, gayri resmi bilgilere göre
2022 yılında kapatılmıştır, ancak bu konuda resmi bilgilere ulaşılamamıştır.
10 Erasmus+ değişim programı kapsamında Türkiye’den Almanya’ya giden öğrenciler, öğretim elemanları ve diğer
üniversite personeli DAAD tarafından değil, T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı himayesinde olan
Türkiye Ulusal Ajansı tarafından finanse edilmektedir. Bu bağlamdaki 2021 yılı teşvik sayıları Tablo 8’de köşeli
parantez içinde belirtilmiştir (Deutscher Akademischer Austauschdienst, 2022c).
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
358
Tablo 8.
Alman Akademik Değişim Servisi’nin Türkiye-Almanya ile ilgili teşvikleri
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
359
Öğrenci ve akademisyen değişimi yanı sıra DAAD, Türkiye’deki Alman dilini ve
Alman dilinde eğitim veren üniversite bölümlerini güçlendirmek amacıyla 11 üniversitede
DAAD okutmanlık (DAAD Lektorat) pozisyonu sunmaktadır. Tablo 9’da gösterilen bu
pozisyonlara, halihazırda Ankara’daki üniversitelerin haricinde 8 üniversiteye Almanya’dan
okutmanlar görevlendirilmiştir (Deutscher Akademischer Austauschdienst, t.b.a).
Tablo 9.
Türkiye’deki DAAD okutmanlık pozisyonu olan üniversiteler
Üniversite, şehir (alfabetik olarak) Fakülte, bölüm / anabilim dalı
Ankara Üniversitesi, Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, Alman Dili ve Edebiyatı ABD
Hacettepe Üniversitesi, Ankara Edebiyat Fakültesi, Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara Yabancı Diller Yüksekokulu, Modern Diller Bölümü
Akdeniz Üniversitesi, Antalya Edebiyat Fakültesi, Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü
Uludağ Üniversitesi, Bursa Eğitim Fakültesi, Almanca Öğretmenliği ABD
Anadolu Üniversitesi, Eskişehir Eğitim Fakültesi, Almanca Öğretmenliği Bölümü
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Edebiyat Fakültesi, Alman Dili ve Edebiyatı ABD
İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul European Institute / Department of International Relations
İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul Hukuk Fakültesi
Marmara Üniversitesi, İstanbul Atatürk Eğitim Fakültesi, Alman Dili Eğitimi Bölümü
Ege Üniversitesi, İzmir Edebiyat Fakültesi, Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü
Son olarak, İstanbul’da bulunan Türk Alman Üniversitesi (TAU), Türk-Alman
yükseköğretim iş birliğinin bir “fener projesi” olarak nitelendirilen (Deutscher Akademischer
Austauschdienst, t.b.b) ve Alman Akademik Değişim Servisi’nin de büyük bir rol oynadığı
önemli bir projedir. 2008 yılında Türkiye ile Almanya arasında imzalanan bir anlaşma ile proje
için temel atılmış olup TAU’nun kuruluşu ve devamındaki işleyişi için 38 üye üniversite ve
DAAD ile bir Alman konsorsiyumu kurulmuştur. 2013 yılında eğitime başlayan üniversitenin,
halihazırda her birinin Alman bir partner üniversitesi olan 5 fakültesi vardır: Mühendislik
Fakültesi (Berlin Teknik Üniv. ile), Fen Bilimleri Fakültesi (Potsdam Üniv. ile), İktisat ve İdari
Bilimler Fakültesi (Köln Üniv. ile), Hukuk Fakültesi (Berlin Hür Üniv. ile) ve Kültür ve Sosyal
Bilimler Fakültesi (Heidelberg Üniv. ile). TAU bünyesinde ayrıca, Bielefeld Üniversitesi ile
partner olan ve aynı zamanda TestDaF sınav merkezi11 olarak hizmet veren bir Yabancı Diller
11 Türkiye’de toplam 13 TestDaF sınav merkezi bulunmaktadır (TestDaF için bkz. Tablo 7). Bunlar, Ankara,
İstanbul ve İzmir’deki Goethe Enstitüleri’nin yanında üniversite alanında Akdeniz Üniv. (Antalya), Anadolu Üniv.
(Eskişehir), Hacettepe Üniv. (Ankara), Marmara Üniv. (İstanbul), Türk Alman Üniv. (İstanbul) ve Uludağ Üniv.
(Bursa), okul alanında ALKEV Özel Okulları (İstanbul), Özel ALEV Okulları (İstanbul) ve Özel Bilkent Erzurum
Laboratuvar Lisesi (Erzurum), dil kursları alanında ise ARTI Dil Kursları (Antalya) (TestDaF, 2023).
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
360
Yüksekokulu da bulunmaktadır. Halihazırda yaklaşık 3.500 öğrencisi olan TAU’da (Deutscher
Akademischer Austauschdienst, 2022e), bir yıllık Almanca hazırlık ve lisans öğrenimi boyunca
Almanca dil eğitimi sağlanmaktadır. Bununla birlikte, lisans ve yüksek lisans eğitiminde
öğretim dili ağırlıklı olarak Almanca olup bazı programlarda TAU ile Alman partner
üniversitelerinin birlikte sunduğu çift diploma imkânı da bulunmaktadır.
Türk Alman Üniversitesi, Türk yükseköğretim yasalarına tabi olan bir devlet
üniversitesidir, böylece finansmanı Türkiye tarafından sağlanmaktadır. Ancak üniversite,
Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı (BMBF) tarafından DAAD aracılığıyla da birçok
şekilde desteklenmektedir. Bu doğrultuda DAAD, Almanya’dan öğretim görevlileri (Dozenten)
ve dil asistanları (Sprachassistenten) görevlendirerek TAU’nun akademik faaliyetlerini,
öğretimini ve Almanca dil eğitimini desteklemektedir. Ayrıca DAAD, çift diploma
programlarında okuyan öğrencilere Almanya’da eğitim görebilmeleri için ortak DAAD-YÖK
lisans ve yüksek lisans bursları, doktora öğrencilere doktora bursları ve akademisyenlere
Almanya’da araştırma yapabilmeleri için araştırma bursları da sağlamaktadır (Deutscher
Akademischer Austauschdienst, 2022a, s.15). Son olarak, TAU’nun birçok Alman üniversitesi
ile Erasmus+ anlaşmaları da bulunmaktadır. Böylece, Türk Alman Üniversitesi çerçevesinde
Türk-Alman iş birliği çeşitli şekillerde teşvik edilip güçlendirilmektedir.
Müşterek Yürütülen Çalışmalar
Yukarıda tanıtılan kurum ve kuruluşlar, yalnızca münferit olarak gerçekleştirdikleri
çalışmalarla değil, aynı zamanda müşterek yürüttükleri projelerle de faaliyet göstermektedir.
Eğitim ile ilgili ortak bir çalışma örneği ‘Okullar: Geleceğin Partnerleri’ Projesi’dir (Projekt
‘Schulen, Partner der Zukunft’, PASCH). Bu proje, dünya genelindeki öğrencilere ve
öğretmenlere Almanya’daki okullarla iletişim kurma fırsatı sunarak, Alman diline erişimlerini
sağlamayı ve böylece Almanya ve Almancaya olan ilgilerini artırmayı amaçlamaktadır. Proje,
2008 yılında Federal Dışişleri Bakanlığı tarafından başlatılmış olup Yurtdışı Eğitim Merkezi,
Goethe Enstitüsü, Alman Akademik Değişim Servisi ve Kültür Bakanlığı Konferansı Pedagojik
Değişim Servisi tarafından yürütülmektedir (Auswärtiges Amt, t.b.b).
PASCH Projesi kapsamında dünya genelinde 2.000 Almanca eğitim veren okul,
Almanya’daki okullarla partner okulu statüsündedir (Auswärtiges Amt, t.b.b). Partner okulları
bir tarafta Yurtdışı Eğitim Merkezi tarafından koordine edilen yurt dışındaki Alman okulları
(DAS okulları) ve Almanca Dil Diploması sunan okullardır (DSD okulları), diğer tarafta ise
Goethe Enstitüsü tarafından koordine edilen ve Almanca öğretiminin Avrupa Ortak Dil
Referans Çerçevesi’ne göre A1-A2 seviyelerinde geliştirilmeye veya yaygınlaştırılmaya
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
361
çalışılan ulusal FIT okullarıdır (FIT Schulen) (Goethe Institut, 2022, s. 32). Bu üç okul türü,
PASCH okulları (PASCH-Schulen) olarak adlandırılıp PASCH Ağı’nı (PASCH-Netzwerk)
oluşturmaktadır. PASCH okullarında başarılı olan öğrenciler, her yıl Goethe Enstitüsü
tarafından Almanya’daki gençlik kamplarına davet edilmektedir. Ayrıca Kültür Bakanlığı
Konferansı Pedagojik Değişim Servisi (PAD), PASCH okullarındaki öğrencilerin öğrenci
değişim programı kapsamında Almanya’ya gitmelerini, Almanca öğretmenlerin mesleki eğitim
almalarını ve genel olarak okul ortaklıklarının genişletilmesini teşvik etmektedir. PAD, partner
okulu arayışını kolaylaştırmak için ayrıca sanal bir partner okul borsası sunmaktadır
(Kultusministerkonferenz / Pädagogischer Austauschdienst, t.b.b). Bunun yanı sıra, PASCH
okullarından mezun olanlar, Alman Akademik Değişim Servisi tarafından Almanya’daki
üniversitelerde öğrenim görmek için özel burslar alabilmektedir. Son olarak, PASCH projesini
tanıtan ve projeye dahil olan okulların buluştuğu bir web sitesi bulunmaktadır (PASCH, 2023).
Bu platformda, herkese açık olan içeriklerin yanı sıra partner okullarının öğrencilerine ve
öğretmenlerine özel olarak sunulan materyaller de bulunmaktadır.
Türkiye’de toplam 41 okul, PASCH Ağı’na dahildir. Bu okulların bir kısmı Yurtdışı
Eğitim Merkezi tarafından koordine edilen ve ilgili bölümde tanıtılan 6 DAS ve 17 DSD
okuludur. Diğer kısmı ise Goethe Enstitüsü tarafından koordine edilen ve Almanca öğretiminin
A1-A2 seviyelerinde geliştirilmeye veya yaygınlaştırılmaya çalışılan 18 FIT okuludur
(PASCH, 2022; bkz. Tablo 10). Ancak, Kültür Bakanlığı Konferansı Pedagojik Değişim
Servisi’nin sunduğu sanal partner okul borsasına bakıldığında, Türkiye’deki okulların genel
olarak PASCH Projesi’ne büyük bir ilgi gösterdiği görülmektedir. Platforma, Almanya’daki bir
okulla partner okulu olmak için 330 okul kaydolmuş ve böylece yukarıda bahsedilen 41 okul
ile birlikte sanal partner okul borsasında Türkiye’den toplam 371 kayıt bulunmaktadır
(Kultusministerkonferenz / Pädagogischer Austauschdienst, t.b.c).
Tablo 10.
Türkiye’deki FIT okulları
Okullar (alfabetik olarak), şehir
Adana Gündoğdu Koleji, Adana
Adana Ticaret Odası Anadolu
Lisesi, Adana
Ankara Atatürk Lisesi, Ankara
Ankara Türk Telekom Sosyal
Bilimler Lisesi, Ankara
Çapa Fen Lisesi, İstanbul
Gelişim Koleji, İzmir
İhsan Doğramacı Vakfı Özel
Bilkent Erzurum Laboratuvar
Lisesi, Erzurum
İzmir Atatürk Lisesi, İzmir
İzmir Kız Lisesi, İzmir
Özel Yüce Okulları, Ankara
TED Alanya Koleji, Alanya
TED İstanbul Koleji, İstanbul
Trabzon Merkez Fen Lisesi,
Trabzon
Tülay Başaran Anadolu Lisesi,
Samsun
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
362
Eskişehir Eti Sosyal Bilimler
Lisesi, Eskişehir
Özel Antalya Koleji Muratpaşa
Anadolu Lisesi, Antalya
Özel Çakabey Okulları, İzmir
Vefa Lisesi, İstanbul
Dil ile ilgili müşterek yürütülen bir diğer çalışma ise, Dünya Genelinde Yabancı Dil
olarak Almanca (Deutsch als Fremdsprache weltweit) adlı rapordur (Auswärtiges Amt 2020b).
Federal Dışişleri Bakanlığı’nın himayesinde yürütülen bu çalışmada, Yurtdışı Eğitim Merkezi,
Goethe Enstitü ve Alman Akademik Değişim Servisi ile iş birliği içinde her 5 yılda bir
dünyadaki Almanca eğitimi veren okul, üniversite ve yetişkin eğitimi alanlarındaki kurum,
öğrenci ve öğretmen sayıları ile ilgili veriler toplanıp yayınlanmaktadır.12 Türkiye ile ilgili son
20 yılda elde edilen veriler Tablo 11’de gösterilmiştir (Ständige Arbeitsgruppe Deutsch als
Fremdsprache, 2003, s. 16, 24, 32; 2006, s. 15, 17; Netzwerk Deutsch, 2010, s. 12; Auswärtiges
Amt, 2015, s. 15; 2020b, s. 17, 26).
Tablo 11.
Almancanın Türkiye’deki sayısal verileri
Görüldüğü üzere, Türkiye’de Almanca öğrenenlerin toplam sayısı 2000-2015 yılları
arasında istikrarlı bir şekilde artmış, 2015-2020 yılları arasında ise azalmıştır. Bu eğilim,
okullardaki Almanca öğrenenlerin sayısında da kendisini göstermektedir. 2020 tarihli raporda,
bunun sebepleri olarak (2015 raporu ile kıyasla) “veri toplama yöntemlerindeki farklılıklar”,
ayrıca okullarda İngilizcenin önem kazanması, birinci yabancı dil olarak Almanca sunan
okullarının sayısının azalması ve “Arapçanın rekabeti” belirtilmektedir (Auswärtiges Amt,
2020b, s. 26). Üniversitelerde ise Almanca öğrenen sayısı 2005 yılından bu yana düzenli olarak
12 Söz konusu kurum ve kuruluşlar, 2000 ve 2005 yıllarında Yabancı Dil Olarak Almanca Daimi Çalışma Grubu
(Ständige Arbeitsgruppe Deutsch als Fremdsprache, StADaF), 2010 yılında ise Almanca Ağı (Netzwerk Deutsch)
adı altında raporları hazırlamıştır. 2015 ve 2020 raporları ise Dışişleri Bakanlığı adına yayımlanmıştır.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
363
azalmakta olup, “iş imkanlarının yetersizliği” ile gerekçelendirilmektedir (Auswärtiges Amt,
2020b, s. 27). Ancak, yetişkin eğitiminde, örneğin Goethe Enstitüsü’nde, Almanca öğrenenlerin
sayısı 2015’ten bu yana arttığı, nedeni ise daha fazla kişinin “Almanya’da özel veya profesyonel
bir gelecek araması” olarak görülmektedir (Auswärtiges Amt, 2020b, s. 26).
Sonuç: Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları
Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye dil ve eğitim alanlarına olan
yansımaları, Federal Dışişleri Bakanlığı Kültür ve Toplum Dairesi adına çeşitli kurumlar
(burada: Yurtdışı Eğitim Merkezi, Kültür Bakanlığı Konferansı Pedagojik Değişim Servisi) ve
kuruluşlar (burada: Goethe Enstitüsü, Alman Akademik Değişim Servisi) tarafından hem
münferit hem de müşterek yürütülen çalışmalar kapsamında kendini göstermektedir. Bu
çalışmalar doğrudan ya da dolaylı olarak farklı alanları ve insan gruplarını etkilemektedir.
Okul alanında, Yurtdışı Eğitim Merkezi tarafından koordine edilen ve desteklenen
toplam 6 DAS ve 17 DSD okulunda, Türk öğrencileri doğrudan Alman diliyle ve doğrudan
veya dolaylı olarak Alman eğitimiyle temas kurmaktadır. Bu okulların öğrencilerine aynı
zamanda Almanya’da üniversite eğitimi görmelerini sağlayan okul diplomaları ve Almanca dil
diplomaları alma imkanı da sunulmaktadır. Ayrıca Türkiye’de Goethe Enstitüsü tarafından
koordine edilen ve desteklenen 18 FIT okulunda da birçok Türk öğrencisi, Almanca öğretiminin
temel seviyesinin geliştirilmesi veya yaygınlaştırılması ile birlikte Alman diliyle temas
kurmaktadır. PASCH Ağı’na dahil olan DAS, DSD ve FIT okullarının öğrencilerine ayrıca, bir
yandan Goethe Enstitüsü’nün Almanya’daki gençlik kampları ile, diğer yandan da Kültür
Bakanlığı Konferansı Pedagojik Değişim Servisi’nin öğrenci değişim programı ile Almanya’yı
tanıma imkânı sunulmaktadır. PASCH okullarının öğretmenleri ise yine Kültür Bakanlığı
Konferansı Pedagojik Değişim Servisi tarafından mesleki eğitim alabilmektedir. Türkiye’deki
diğer okulların Almanca öğretmenleri ise İstanbul, Ankara ve İzmir’de bulunan 3 Goethe
Enstitüsü’nün sunduğu sadece meslek içi eğitim imkanlarından değil, aynı zamanda
öğretmenlere özel olan öğretim ve öğrenim materyallerinden ve ayrıca Almanca derslerinden
de faydalanabilmektedir. Bunun yanı sıra, Goethe Enstitüsü’nün sunduğu etkinlik ve
yarışmaları derse dahil eden öğretmenler sayesinde, öğrenciler de dolaylı olarak Goethe
Enstitüleri’nin varlığından ve sundukları imkanlardan haberdar olmaktadır.
Yükseköğretim alanında Alman Akademik Değişim Servisi, bireysel ve proje
teşvikleriyle birlikte Türkiye’deki üniversite öğrencilerinin veya araştırmacıların
Almanya’daki üniversitelerde öğrenim görmelerine veya araştırma yapmalarına olanak
sağlamaktadır. PASCH okullarından mezun olan öğrencilere ise Almanya’da üniversite eğitimi
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
364
görmeleri için özel burslar sunulmaktadır. Aynı zamanda Alman Akademik Değişim Servisi,
Türkiye’deki 11 önemli üniversitede okutmanlık pozisyonu ile temsil edilmekte ve böylece
üniversite öğrencilerine ve personeline Alman dili ve kültürüyle doğrudan temas ve
Almanya’da eğitim ve araştırma olanakları hakkında bilgi sunmaktadır. Alman Akademik
Değişim Servisi tarafından desteklenen Türk Alman Üniversitesi ise, Almanya’dan
görevlendirilen dil asistanları ve öğretim görevlileriyle sadece Almanca eğitim vermekle
kalmamakta, aynı zamanda Alman standartlarına göre üniversite eğitimi vermekte ve öğrenci
ile personeline Almanya ile çeşitli şekillerde bağlantı olanakları sunmaktadır.
Yetişkin eğitimi alanında ve aynı zamanda bunun ötesinde de Goethe Enstitüsü’nün
önemli bir rolü vardır. Özellikle gençler ve yetişkinler, burada çeşitli dil seviyelerinde Almanca
öğrenebilmekte ve Almanca sınavlarına girerek Almanya’da okumak, çalışmak veya yaşamak
için temel şartı sağlayabilmektedirler. Ayrıca Türkiye’deki Goethe Enstitüleri, kültürel ve
akademik etkinliklerin yanı sıra yerel kütüphaneleri ve dijital kütüphanesiyle hem Alman diline
ve kültürüne ilgisi olan hem de Alman dili ve kültürüyle daha önce hiç teması olmamış kişilerin
temas kurmasını mümkün kılmaktadır.
Açıklamaların gösterdiği gibi, Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın dil ve eğitim
alanlarındaki etkisi Türkiye’deki birçok farklı alana ve insan grubuna yansımaktadır. Bu
politikanın okul, yükseköğretim ve yetişkin eğitimi alanlarına olan etkisi, Federal Dışişleri
Bakanlığı’nın himayesinde yürütülen ve Yurtdışı Eğitim Merkezi, Alman Akademik Değişim
Servisi ve Goethe Enstitüsü tarafından hazırlanan ‘Dünya Genelinde Yabancı Dil olarak
Almanca’ adlı çalışma çerçevesinde düzenli olarak araştırılıp raporlanmaktadır.
Özetle, Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’deki dil ve eğitim alanlarına
doğrudan veya dolaylı yansımaları, yalnızca Almanya ile Alman dilini, kültürünü ve eğitimini
tanıtmak, Türkiye ile kültür, eğitim ve bilim alışverişini teşvik etmek veya Türkiye ile Almanya
arasındaki uluslararası ilişkileri güçlendirmek gibi amaçları taşımamaktadır. Bunun yanı sıra,
Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası, Türkiye’deki Almanya algısını şekillendirmeye,
Almanya’nın Türkiye’deki etkisini artırmaya ve Türkiye’den nitelikli kişileri Almanya’ya
çekmeye hizmet ettiği aşikardır. İncelenen kurum ve kuruluşlar tarafından hem münferit hem
müşterek yürütülen çalışmalar ile birlikte Almancanın Türkiye’deki okul, yükseköğretim ve
yetişkin eğitimi alanlarındaki durumunun düzenli olarak araştırılıp raporlanması, Federal
Dışişleri Bakanlığı Kültür ve Toplum Dairesi’nin himayesinde olan Alman Dış Kültür ve
Eğitim Politikası’nın Türkiye’de gelecekte de sürdürüleceğini göstermektedir.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
365
Kaynakça
Akpınar Dellal, N. (2020). Alman Dış Kültür Politikası’nda Belirleyici Unsurlar: Çatışmasızlık
ve Yumuşak Güç / Sivil Güç - Enstitüler, Okullar ve Diğer Aracı Örgütler. B. Kholod
ve N. Akpınar Dellal (Ed.), Modern Critical Trends in Education içinde (s. 35-48).
Düsseldorf: Lambert Academic Publishing.
Alemdar, A. (2018). Kültürel Dı
ploması
: Almanya ve Türkı
ye Örneğı
(Yüksek lisans tezi).
Hacettepe Üniversitesi, Ankara. http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/
handle/11655/4699.
Auswärtiges Amt. (1957). Kulturabkommen zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der
Türkischen Republik / Federal Almanya Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında
Kültür Anlaşması. https://tuerkei.diplo.de/blob/1783972/d6489ef72feb7a
717324f9ab06460540/kulturabkommen-data.pdf.
Auswärtiges Amt. (1986). Zusatzabkommen zum Kulturabkommen zwischen der Republik
Türkei und der Bundesrepublik Deutschland / Türkiye Cumhuriyeti ile Almanya Federal
Cumhuriyeti Arasındaki Kültür Anlaşmasına Ek Anlaşma. https://tuerkei.
diplo.de/blob/1783986/9821fc5b6ffbebd8fc65a776a8349d1e/zusatzabkommen-data.
pdf.
Auswärtiges Amt. (2015). Deutsch als Fremdsprache weltweit. Datenerhebung 2015. https://
www.goethe.de/resources/files/pdf37/Bro_Deutschlernerhebung_final2.pdf.
Auswärtiges Amt. (2020a). 24. Bericht der Bundesregierung zur Auswärtigen Kultur- und
Bildungspolitik für das Jahr 2020. https://www.auswaertiges-amt.de/blob/2460126/
f65c6be22ce7974082d6cd01f555cbe8/akbp-bericht2020-data.pdf.
Auswärtiges Amt. (2020b). Deutsch als Fremdsprache weltweit. Datenerhebung 2020.
https://www.auswaertiges-amt.de/blob/2344738/b2a4e47fdb9e8e2739bab2565f8fe7c2
/deutsch-als-fremdsprache-data.pdf.
Auswärtiges Amt. (2022). Abteilung Kultur und Gesellschaft. https://www.auswaertiges-
amt.de/de/aamt/auswdienst/abteilungen/kulturundgesellschaft-node.
Auswärtiges Amt. (2023a). Organisationsplan des Auswärtigen Amts. https://www.auswaerti
ges-amt.de/blob/215270/8d4d578ea16e53099d2ce5063ea06a86/organisationsplan-
data.pdf.
Auswärtiges Amt. (2023b). Was kostet Außenpolitik? Der Haushalt des Auswärtigen Amtes.
https://www.auswaertiges-amt.de/de/aamt/auswdienst/haushalt/2283092.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
366
Auswärtiges Amt. (t.b.a). Bilaterale Abkommen im Kulturbereich. https://tuerkei.diplo.de/tr-
de/themen/kultur/-/1667966.
Auswärtiges Amt. (t.b.b). „Okullar – Geleceğin Partnerleri“ (PASCH). https://tuerkei.diplo.
de/tr-tr/themen/kultur/-/1797618.
Deutscher Akademischer Austauschdienst. (2022a). DAAD GLOBUS – Länderbericht. Türkei:
Kurze Einführung in das Hochschulsystem und die DAAD-Aktivitäten 2021.
https://static.daad.de/media/daad_de/pdfs_nicht_barrierefrei/infos-services-fuer-hoch
schulen/laendersachstaende/expertise-zu-themen-laendern-regionen/tuerkei_daadsach
stand.pdf.
Deutscher Akademischer Austauschdienst. (2022b). DAAD Jahresbericht 2021. https://static.
daad.de/media/daad_de/pdfs_nicht_barrierefrei/der-daad/web_jb_2021.pdf.
Deutscher Akademischer Austauschdienst. (2022c). Erasmus+ Jahresbericht 2021. https://eu.
daad.de/medien/eu.daad.de.2016/dokumente/service/medien-und-publikationen/jahres
berichte/na_daad_jahresbericht_2021.pdf.
Deutscher Akademischer Austauschdienst. (2022d). Länderstatistik 2021: Türkei. https://
static.daad.de/media/daad_de/pdfs_nicht_barrierefrei/der-daad/zahlen-fakten/daad-
laenderstatistik_26.pdf.
Deutscher Akademischer Austauschdienst. (2022e). Türkisch-Deutsche Universität: Zwei
Länder, zwei Sprachen, ein Studium. https://static.daad.de/media/daad_de/pdfs_nicht_
barrierefrei/infos-services-fuer-hochschulen/projektsteckbriefe/tdu_tnb_tagung_2022.
pdf.
Deutscher Akademischer Austauschdienst. (t.b.a). DAAD-Lektoren. https://www.daad-
turkiye.org/de/ueber-uns/daad-lektoren/.
Deutscher Akademischer Austauschdienst. (t.b.b). Türkisch-Deutsche Universität (TDU).
https://www.daad.de/de/infos-services-fuer-hochschulen/weiterfuehrende-infos-zu-
daad-foerderprogrammen/tdu/.
Deutscher Bundestag / Wissenschaftliche Dienste. (2006). Das Goethe-Institut: Institutionelle
Strukturen und Einbindung in das System der Auswärtigen Kulturpolitik der
Bundesrepublik Deutschland. https://www.bundestag.de/resource/blob/414912/0568e
39c4b0e2c59ab740dd792f7b8a7/wd-10-043-06-pdf-data.pdf.
Goethe Institut. (2020). Satzung. https://www.goethe.de/resources/files/pdf215/vereinssatzung
-de_15jan21.pdf.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
367
Goethe Institut. (2022). Jahrbuch 2021/2022. https://www.goethe.de/resources/files/pdf270/
jahrbuch-2021_2022.pdf.
Goethe Institut. (2023a). Almanca Öğretmenlerine Yönelik Meslek İçi Eğitim Olanakları.
https://www.goethe.de/ins/tr/tr/spr/unt/for.html.
Goethe Institut. (2023b). Almanca Sınavları: Ankara. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/ank/
prf.html.
Goethe Institut. (2023c). Almanca Sınavları: İstanbul. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/ist/
prf.html.
Goethe Institut. (2023ç). Almanca Sınavları: İzmir. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/izm/
prf.html.
Goethe Institut. (2023d). Almanya’da Meslek İçi Eğitim. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/spr/
unt/for/deu.html.
Goethe Institut. (2023e). Ankara’da Almanca Kursları. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/
ank/kur.html.
Goethe Institut. (2023f). E-Kütüphane ‘Onleihe’. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/kul/ser/
lei.html.
Goethe Institut. (2023g). Etkinlikler. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/ver.cfm.
Goethe Institut. (2023ğ). İstanbul’da Almanca Kursları. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/
ist/kur.html#i6975284.
Goethe Institut. (2023h). İzmir’de Almanca Kursları. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/izm/
kur.html.
Goethe Institut. (2023i). Konsept ve Malzemeler. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/spr/unt/
kum.html.
Goethe Institut. (2023ı). Kütüphane Ankara. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/ank/bib.html.
Goethe Institut. (2023j). Kütüphane İstanbul. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/ist/bib.html.
Goethe Institut. (2023k). Kütüphane İzmir. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/sta/izm/bib.html.
Goethe Institut. (2023l). Literatür: Türkiye ve Almanya’da Edebiyat. https://www.goethe.de/
ins/tr/tr/kul/sup/lit.html.
Goethe Institut. (2023m). Mein Weg nach Deutschland. https://www.goethe.de/prj/mwd/tr/
startseite.html.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
368
Goethe Institut. (2023n). Tarabya Kültür Akademisi. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/kul/sup/
kar.html.
Goethe Institut. (2023o). Türkiye’de DLL. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/spr/unt/for/gia/dll.
html.
Goethe Institut. (2023ö). Türkiye’de Meslek İçi Eğitim: Almanca Öğretmenler İçin.
https://www.goethe.de/ins/tr/tr/spr/unt/for/gia.html.
Goethe Institut. (2023p). Yarışmalar ve Etkinlikler. https://www.goethe.de/ins/tr/tr/spr/unt/
ver.html.
Kulturakademie Tarabya (t.b.) Tarabya Kültür Akademisi. http://kulturakademie-tarabya.de/
tr/kulturakademie/#.
Kultusministerkonferenz. (t.b.a). Aufgaben der Kultusministerkonferenz. https://www.kmk.
org/kmk/aufgaben.html.
Kultusministerkonferenz. (t.b.b). Mitglieder der Kultusministerkonferenz. https://www.kmk.
org/kmk/mitglieder.html.
Kultusministerkonferenz. (t.b.c). Verantwortung für das Auslandsschulwesen. https://www.
kmk.org/themen/auslandsschulen/verantwortung-fuer-die-auslandsschulen.html.
Kultusministerkonferenz. (t.b.d). Weltweite Prüfungen, zentrale Organisation – Struktur und
Organisation des Programms zum Deutschen Sprachdiplom der
Kultusministerkonferenz. https://www.kmk.org/themen/deutsches-sprachdiplom-dsd/
weltweite-pruefungen-zentrale-organisation.html.
Kultusministerkonferenz / Pädagogischer Austauschdienst. (t.b.a). Leitbild des Pädagogischen
Austauschdienstes. https://www.kmk-pad.org/pad/leitbild.html.
Kultusministerkonferenz / Pädagogischer Austauschdienst. (t.b.b). Partnerschulnetz.
https://www.partnerschulnetz.de.
Kultusministerkonferenz / Pädagogischer Austauschdienst. (t.b.c). Partnerschulnetz /
Schulsuche. https://www.partnerschulnetz.de/schulsuche.
Maaß, K.-J. (2013). Werbung, Werte, Wettbewerb – Wohin steuert die Auswärtige
Kulturpolitik? Stuttgart: ifa (Institut für Auslandsbeziehungen). https://nbn-resolving.
org/urn:nbn:de:0168- ssoar-54833-7.
Netzwerk Deutsch. (2010). Statistische Erhebungen 2010. Die deutsche Sprache in der Welt.
https://www.goethe.de/resources/files/pdf19/5759818-STANDARD.pdf.
Nye, J. S. Jr. (1990). Soft Power. Foreign Policy, 80, 153-171.
Tekin, Ö. (2023). Alman Dış Kültür ve Eğitim Politikası’nın Türkiye’ye Yansımaları.
Humanitas, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 342-369.
369
Nye, J. S. Jr. (2003). Soft Power: Propaganda isn’t the Way. The International Herald Tribune,
10.01.2003. https://www.nytimes.com/2003/01/10/opinion/IHT-soft-power-
propaganda-isnt-the-way.html.
Ortner, B. ve Ruckteschell-Katte, K. v. (2010). Sprachenpolitische Konzepte und Institutionen
zur Förderung der deutschen Sprache in nichtdeutschsprachigen Ländern. H.-J. Krumm
vd. (Ed.), Deutsch als Fremd- und Zweitsprache (1. cilt) içinde (s. 133-143). Berlin /
New York: de Gruyter.
PASCH. (2022). Weltkarte aller PASCH-Schulen (Stand: 10/2022). https://www.pasch-
net.de/de/pasch-schulen/weltkarte.html.
PASCH. (2023). PASCH-net. https://www.pasch-net.de/de/index.html.
Sakar, M. S. ve Kaymaz, M. (2020). Alman Dış Polıtıkasının Sıvıl Yüzü ve Kültür Polıtı kaları.
Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 3(1), 73-88.
Ständige Arbeitsgruppe Deutsch als Fremdsprache. (2003). Deutsch als Fremdsprache.
Erhebung 2000. https://www.goethe.de/resources/files/pdf19/60112-STANDARD.
pdf.
Ständige Arbeitsgruppe Deutsch als Fremdsprache. (2006). Deutsch als Fremdsprache
weltweit. Datenerhebung 2005. https://www.goethe.de/resources/files/pdf19/1459127-
STANDARD.pdf.
TestDaF. (2023). Testzentrensuche weltweit. https://www.testdaf.de/de/teilnehmende/mein-
testdaf/testzentrum-finden/.
Zentralstelle für das Auslandsschulwesen. (2022a). Auslandsschularbeit weltweit. https://
www.auslandsschulwesen.de/Webs/ZfA/DE/Home/home_node.html.
Zentralstelle für das Auslandsschulwesen. (2022b). Deutsche Auslandsschulen (DAS). https://
www.auslandsschulwesen.de/Webs/ZfA/DE/Schulnetz/DAS/das_node.html.
Zentralstelle für das Auslandsschulwesen. (2023). Auslandsschulverzeichnis (Stand: 03/2023).
https://www.auslandsschulwesen.de/SharedDocs/Downloads/Webs/ZfA/DE
/AuslandsAuslandsschulver/Auslandsschulverzeichnis.html?nn=52714.
Zimmermann, O. ve Geißler, T. (2018). Die dritte Säule: Beiträge zur Auswärtigen Kultur- und
Bildungspolitik. Berlin: Deutscher Kulturrat.
