Content uploaded by Milosz A. Mazur
Author content
All content in this area was uploaded by Milosz A. Mazur on May 15, 2023
Content may be subject to copyright.
WIADOMOŚCI ENTOMOLOGICZNE
ENTOMOLOGICAL NEWS (POLAND)
www.sparrow.up.poznan.pl/pte/we/index.html
© Polskie Towarzystwo Entomologiczne
ARTYKUŁ / ARTICLE
Nowe gatunki ryjkowców (Coleoptera: Curculionoidea) w Kotlinie Biebrzańskiej
New species of weevils (Coleoptera: Curculionoidea) in the Biebrza Basin
Marek WANAT1, Jerzy M. GUTOWSKI2, Paweł JAŁOSZYŃSKI1, Jiří KRÁTKÝ3,
Miłosz A. MAZUR4, Jerzy SZYPUŁA1, Filip TRNKA5
1 Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław,
e-mail: marek.wanat@uwr.edu.pl, pawel.jaloszynski@uwr.edu.pl, jerzy.szypula@uwr.edu.pl
2 Zakład Lasów Naturalnych, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Park Dyrekcyjny 6, 17-230 Białowieża, email: j.gutowski@ibles.waw.pl
3 Třebechovická 821, CZ–500 03 Hradec Králové, e-mail: macshort@tiscali.cz
4 Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, 45-052 Opole, e-mail: milosz@uni.opole.pl
5 Tršice 370, CZ–783 57 Tršice, e-mail: filip.trnka88@gmail.com.
ABSTRACT. Records of 24 Curculionoidea species new for the Biebrza Basin in Northeastern Poland, including the Biebrza
National Park and its buffer zone, are provided as a result of field studies in 2021-2022. Three more weevil species, unique or
rare in Poland, were re-discovered in the Biebrza Basin after nearly 20 years, including Anthonomus rubripes GYLLENHAL
previously thought to be extinct. The fauna of the Biebrza Basin comprises currently 505 species of Curculionoidea
(Scolytinae excluded), being among the richest documented for protected areas in Northeastern Poland. Noteworthy and
alarming is a great decrease in abundance of practically all hygrophilous weevil species observed in the Lower Biebrza,
compared to results of previous surveys conducted in 1999-2004.
KEY WORDS: Coleoptera, weevils, Curculionoidea, new records, Biebrza Basin, North-Eastern Poland.
Wstęp
Fauna ryjkowców (Curculionoidea) Biebrzańskiego
Parku Narodowego (BbPN) i całej Kotliny Biebrzań-
skiej badana była intensywnie i regularnie przez kilka
sezonów mniej więcej dwie dekady temu, co zostało
podsumowane w pracy WANATA (2005). Według
stanu z tamtego okresu i wraz ze skąpymi danymi
historycznymi, przede wszystkim opublikowanymi
przez GOTWALDA (1968) na podstawie swoich
przedwojennych odłowów w rezerwacie Czerwone
Bagno, liczyła ona 473 gatunki Curculionoidea
z wyłączeniem niebadanych korników Scolytinae.
Stanowiło to podówczas przeszło 51% krajowej fauny
tej grupy chrząszczy. W późniejszym okresie donie-
sienia o ryjkowcach odszukanych na tym obszarze
były nieliczne i dotyczyły ośmiu kolejnych gatunków
(GUTOWSKI i in. 2006; WANAT i MOCARSKI 2008;
WANAT i in. 2011, 2016, 2022; PLEWA i in. 2022).
W latach 2021-22 poszukiwania ryjkowców w Kot-
linie Biebrzańskiej zostały zintensyfikowane przy okazji
opracowywania operatu ochrony fauny bezkręgow-
ców dla potrzeb nowego planu ochrony Biebrzań-
skiego Parku Narodowego. W wyniku tej inwentary-
zacji, w której brali udział w różnym stopniu wszyscy
autorzy tego artykułu, stwierdzono w Kotlinie Bieb-
rzańskiej 24 nowe gatunki prezentowane poniżej
i oznaczone gwiazdką (*). Dodatkowo publikujemy
istotne nowe dane o trzech spośród najcenniejszych
biebrzańskich gatunków ryjkowców, w tym dwóch
stwierdzonych w Polsce tylko na tym obszarze.
Zgodnie z regionalizacją Polski przyjętą w Kata-
logu Fauny Polski (RAFALSKI 1960, BIOMAP)
Kotlina Biebrzańska leży na obszarze trzech krain:
Niziny Mazowieckiej, Podlasia i Pojezierza Mazur-
skiego. Gwiazdka (*) przy nazwie krainy w wykazie
materiału oznacza pierwsze stwierdzenie danego
gatunku w tej krainie. W Basenie Dolnym BbPN,
w związku z bardzo nieprecyzyjnie wykreślonym
przebiegiem w BIOMAP, jako granicę między Niziną
Mazowiecką a Podlasiem i Pojezierzem Mazurskim
przyjęto zachodni brzeg doliny Biebrzy pokrywający
się z zasięgiem wiosennych wylewów tej rzeki. Dla
celów ewidencyjnych w podobny sposób wyzna-
ISSN (online) 2544-7882
Vol. 42; online 8A:58–64
DOI: 10.5281/zenodo.7919326
Poznań: 12 maja 2023
59
czono na tym obszarze również granicę między
BbPN a jego otuliną.
Przy każdym stanowisku podano w nawiasie
kolejno kod odpowiedniego kwadratu 10×10 km
siatki UTM oraz koordynaty GPS (szerokość/długość
geograficzna) w układzie dziesiętnym (DD).
Autorzy tego artykułu zostali określeni w dalszym
tekście swoimi inicjałami (bez kropek). Wykaz
pozostałych użytych skrótów: BD – Basen Dolny,
BG – Basen Górny, BS – Basen Środkowy,
KFP – Katalog Fauny Polski, o. – oddział leśny,
ot – otulina (w zestawieniu z określonym odpowie-
dnim skrótem basenem BbPN), puł. B. – pułapka
Barbera, puł. lejk. fiol. – pułapka lejkowa fioletowa,
puł. lejk. ziel. – pułapka lejkowa zielona, puł.
M. – pułapka Moerickego (żółta miska), ur. – uro-
czysko.
W przypadku gatunków występujących w więk-
szości krain KFP z reguły zrezygnowano z komento-
wania ich rozmieszczenia w Polsce.
Wykaz gatunków
Anthribidae
*Platyrhinus resinosus (SCOPOLI, 1763)
*Pojezierze Mazurskie: Kotlina Biebrzańska:
Kuligi (FE14; 53.644/22.732), 3 VI 2021, 1 ex. na
sągu z drzew liściastych, leg. et coll. MW; BbPN-BS:
ur. Kapice, polana koło leśniczówki Wólka Piaseczna
(FE13; 53.53394/22.72606), 5 VII 2021, 1 ex., leg.
JMG, coll. MW.
*Tropideres albirostris (SCHALLER, 1783)
Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS: ur. Kapice:
okolice Góry Dąbek (FE13; 53.53646/22.73381),
28 V – 15 VI 2021, puł. lejk. fiol., 1 ex., leg. JMG,
coll. MW; BbPN-BS: ur. Grzędy, Nowy Świat
(FE24; 53.59828/22.84897), puł. lejk. fiol., 11-25 V
2022, 2 exx., leg. JMG, coll. MW.
Podlasie: BbPN-otBD: Osowiec Twierdza, skraj
lasu na torfie przy Carskiej Drodze (FE02), 28 V
2021, 1 ex., leg. JMG, coll. MAM, 5 VII 2021, 1 ex.,
leg. JMG, coll. MW; BbPN-BD: ur. Kopciowe
(FE00; 53.25879/22.59891), 21 III – 19 IV 2022,
1 ex., 24 V – 8 VI 2022, 1 ex. – puł. lejk. fiol., leg.
JMG, coll. MW; BbPN-BD: Grobla Honczarowska
(FE00; 53.30885/22.56763, 53.30876/22.56809),
20 IV – 9 V 2022, 2 exx., 24 V – 8 VI 2022, 1 ex. –
dwie puł. lejk. fiol., leg. JMG, coll. MW.
Attelabidae
*Tatianaerhynchites aequatus (LINNAEUS, 1767)
Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS: ur. Grzędy,
Wilcza Góra (FE23; 53.593/22.858), 4 VI 2021, 3 exx.,
leg. et coll. MAM.
Podlasie: BbPN-otBD: Osowiec Twierdza, brzeg
łąki kośnej przy Carskiej Drodze (FE12; 53.463/
22.66), 30 V 2021, 5 exx., leg. et coll. MW, 3 exx.,
leg. et coll. MAM, 2 VI 2022, 2 exx., leg. et coll.
MW; BbPN-BD: Szostaki (EE90; 53.284/22.465),
28 V 2022, 1 ex., leg. et coll. PJ.
Apionidae
*Catapion pubescens (KIRBY, 1811)
Podlasie: BbPN-otBD: Góra Strękowa, grądzik
nad Narwią (ED99; 53.212/22.465), 10 VIII 2021,
1 ex., leg. et coll. MW, 31 V 2022, 1 ex., leg. et coll.
MAM.
*Eutrichapion punctiger (PAYKULL, 1792)
*Podlasie: BbPN-otBD: Osowiec Twierdza, brzeg
łąki kośnej przy Carskiej Drodze (FE12; 53.463/
22.66), 2 VI 2022, 3 exx., leg. et coll. MW.
*Cyanapion gnarum (FAUST, 1890)
*Podlasie: BbPN-BG: Koniuszki, łąka nad Biebrzą
(FE65; 53.70288/23.45932), 5 VI 2022, 1 ex., leg. et
coll. MW.
Eurosyberyjski gatunek bardzo zbliżony do
Cyanapion platalea (GERMAR) podawanego już
z kilku stanowisk w basenach dolnym i środkowym
BbPN (WANAT 2005; KAJTOCH i in. 2018), wyka-
zujący w Polsce osobliwą dysjunkcję – ze stanowis-
kami na Suwalszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej
oraz na Przedgórzu Sudeckim (WANAT 1994, 2009;
WANAT i in. 2016). Jak się okazuje, występuje rów-
nież w najdalej wysuniętej na północ części BbPN.
Curculionidae
*Sitophilus oryzae (LINNAEUS, 1763)
Podlasie: BbPN-otBG: Koniuszki (FE65; 53.70288/
23.45932), żwirownia, puł. lejk. ziel., 10-29 VI 2022,
1 ex., leg. JMG, coll. MW.
*Hypera venusta (FABRICIUS, 1781)
Nizina Mazowiecka: BbPN-otBD: Szostaki, posiad-
łość „Mamucia Dolina” (EE90; 53.284/22.459),
murawa psammofilna, 28 V 2021, 1 ex. odłowiony do
czerpaka, leg. et coll. MW.
*Larinus obtusus GYLLENHAL, 1835
*Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS: ur. Kapice, łąki
między grądzikami Góra Załazie i Góra Załaź (FE13;
60
53.573/22.722), 1 VII 2021, 19 exx., 5 VIII 2021,
1 ex.; grądzik Góra Załaź (FE13; 53.573/22.716),
1 VII 2021, 2 exx. – leg. et coll. MW.
Najdalej na północ wysunięte stanowiska tego
ryjkowca, znanego dotąd z siedmiu krain i poda-
wanego wcześniej m.in. z Puszczy Białowieskiej
(WANAT 2003).
Lixus tibialis BOHEMAN, 1842
Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS: ur. Kapice:
grądzik Góra Wysoki Grąd (FE13; 53.565/22.744),
5 VIII 2021, 1 ex., leg. et coll. MW; grądzik Góra
Załaź (FE13; 53.573/22.716), 5 VIII 2021, 4 exx.,
leg. et coll. JS, MW. BbPN-BS: ur. Grzędy, Nowy
Świat (FE24; 53.595/22.862), 12 VIII 2021, 19 exx.,
leg. et coll. JS, MAM, MW, 7-8 VIII 2022, 10 exx.,
leg. et coll. MW.
Podlasie: BbPN-BD: Grobla Honczarowska, 7 VIII
2021, 4,5 km od Carskiej Drogi, 1 ex., leg. et coll.
MW, 5,0 km od Carskiej Drogi, 8 exx., leg. et coll.
JS, MAM, MW.
W BbPN znany był dotąd z jednego stanowiska na
Grobli Honczarowskiej, odkrytego przez P. BIAŁO-
OKIEGO w 2003 roku. Po prawie 20 latach potwier-
dzono obecność ryjkowca na tym oddalonym
o 4,5 km od Carskiej Drogi odcinku Grobli oraz
odkryto jego kolejne, bogatsze stanowisko 0,5 km
bliżej rzeki. Okazało się również, że ta ciepłolubna
kulczanka związana biologicznie z jastrzębcem bal-
daszkowym Hieracium umbellatum L. występuje na
kilku grądzikach i wydmach w Basenie Środkowym,
jest więc stałym i cennym elementem fauny BbPN.
Z Pojezierza Mazurskiego została podana po raz
pierwszy ze znacznie dalej wysuniętego na północ,
izolowanego stanowiska na Suwalszczyźnie (MARCZAK
i LASECKI 2012). Powyższe stanowiska w Basenie
Środkowym BPN w pewnym stopniu wypełniają tę
dysjunkcję.
*Lixus filiformis (FABRICIUS, 1781)
Nizina Mazowiecka: BbPN-otBD: Chyliny, gruzo-
wisko (EE90; 53.328/22.458), 30 V 2021, 2 exx., leg.
et coll. MW.
Jedno z najdalej wysuniętych na północ stanowisk
tej południowo-europejskiej kulczanki w Polsce.
Potwierdza ono jej ekspansję na północ, najwyraźniej
powiązaną z ociepleniem klimatu. Zasięg obejmuje
już większość obszaru Polski, gdzie znana jest
obecnie z 15 krain KFP.
Bagous czwalinai SEIDLITZ, 1891
*Pojezierze Mazurskie: Sośnia, Marachy (FE02;
53.470/22.596), 4 VI 2022, 1 ex. zebrany przypad-
kowo do czerpaka, leg. et coll. MW.
Podlasie: BbPN-BD: bagno Ławki, wieża wido-
kowa (FE00; 53.300/22.604), 3 VI 2022, 1 ex., leg et
coll. MW, 4 VI 2022, 2 exx., leg. et coll. JK, FT, 5 VI
2022, 4 exx., leg. et coll. FT, 6 VI 2022, 1 ex., leg. et
coll. MW.
Jeden z najrzadszych europejskich przedstawicieli
rodzaju Bagous GERMAR, stwierdzony wcześniej
dwukrotnie w BD BbPN (WANAT i in. 2003) na
podstawie imagines zebranych z Ranunculus scelera-
tus L. KULBE (2019), na podstawie badań w dolinie
rzeki Peene w północnych Niemczech wykazał, że
ryjkowiec ten w rzeczywistości rozwija się na jaskrze
wielkim Ranunculus lingua L., rozpowszechnionym
również w BbPN. Nasze poszukiwania w r. 2022
potwierdziły obecność imagines B. czwalinai na tym
gatunku jaskra i pozwoliły odnaleźć kolejne
stanowiska tego ryjkowca, jak dotąd stwierdzanego
w Polsce wyłącznie w BbPN.
*Gasterocercus depressirostris (FABRICIUS, 1792)
*Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS: ur. Grzędy,
Nowy Świat (FE24; 53.59828/22.84897), puł. lejk.
fiol., 29 VI – 21 VII 2022, 1 ex., leg. JMG, coll. MW.
Gatunek znany dotąd z dziewięciu krain KFP,
głównie na zachodzie Polski, ale również z Puszczy
Białowieskiej (KNUTELSKI i KUBISZ 1993) i Podlasia
(PLEWA i in. 2011). W Polsce wydaje się być obecnie
w ekspansji, obserwowanej przynajmniej na połud-
niowym zachodzie kraju (Wrocław, południowa
Wielkopolska – MW, obserwacje niepublikowane).
*Sibinia vittata GERMAR, 1823
Podlasie: BbPN-otBD: Góra Strękowa, grądzik
nad Narwią (ED99; 53.212/22.465), 31 V 2022,
4 exx., leg. et coll. PJ, MAM, MW.
Wybitnie kserotermofilny gatunek, żyjący na goź-
dziku kartuzku Dianthus carthusianorum L., znany
dotąd w Polsce z pojedynczych stanowisk w siedmiu
krainach KFP, na północy wyłącznie w dolinach
Wisły, Bugu i Odry (MAZUR 2013; MAZUR i KUBISZ
2013). Stanowisko w dolinie Narwi na skraju Kotliny
Biebrzańskiej, oddalone od głównych szlaków migra-
cyjnych fauny kserotermofilnej, jest zaskakujące
i prawdopodobnie leży na północnej granicy zasięgu
tego gatunku w Europie.
Anthonomus rubripes GYLLENHAL, 1835
Podlasie: BbPN-otBS: Szafranki (FE12), 30 V
2021, 2 exx., 3 VI 2021, 23 exx., 2 VI 2022, 1 ex. –
leg. et coll. MW, MAM.
Dość liczna populacja tego ryjkowca odkryta
w 1997 roku na niewielkim izolowanym stanowisku
w Osowcu Twierdzy (WANAT i SZYPUŁA 1998)
w kolejnych latach uległa stopniowemu zanikowi
61
(ostatnie osobniki widziano w r. 2005). Przyczyną
były zmiany sukcesyjne i wycofanie się rośliny żywi-
cielskiej, pięciornika srebrnego Potentilla argentea
L., wskutek zupełnego zacienienia tej powierzchni
rosnącymi drzewami i podszytem. Ryjkowiec ten
został więc uznany za gatunek definitywnie wymarły
nad Biebrzą i w Polsce, ponieważ było to jego jedyne
znane stanowisko w naszym kraju, znacznie oddalone
i odizolowane od udokumentowanego zasięgu w krajach
sąsiednich (WANAT i MOKRZYCKI 2018). W 2021
niewielka populacja tego ryjkowca została jednak
niespodziewanie odkryta na oddalonym o kilka
kilometrów od pierwotnego stanowiska niewielkim
płacie wtórnej murawy psammofilnej w rejonie wsi
Szafranki, potwierdzając wciąż jego występowanie
w granicach Polski.
*Pseudorchestes pratensis (GERMAR, 1821)
Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS: ur. Kapice, łąki
między grądzikami Góra Załazie i Góra Załaź (FE13;
53.573/22.722), 1 VII 2021, 6 exx., 5 VIII 2021,
2 exx. – leg. et coll. MW.
*Aulacobaris caerulescens (SCOPOLI, 1763)
Nizina Mazowiecka: BbPN-BD: Chyliny (EE90;
53.337/22.463), 31 V 2022, 1 ex., leg. et coll. PJ.
*Scleropteridius fallax OTTO, 1897
*Podlasie: BbPN-BG: ur. Trzyrzeczki, o. 12B/13A
(FE45; 53.702/23.221), grąd, 9 VIII 2021, 8 exx., leg.
et coll. JS, MAM, MW.
Gatunek o borealno-górskim typie rozsiedlenia,
w Polsce znany dotąd z 18 krain, jednak odławiany
głównie w górskich i podgórskich obszarach leśnych
na południu kraju, na północy znacznie rzadszy,
pozostaje prawie nieznany ze środkowego pasa nizin,
nawet w większych kompleksach leśnych. Żyje mono-
fagicznie na szczawiku zajęczym Oxalis acetosella L.
w runie borów mieszanych, buczyn i wilgotnych
grądów. W Kotlinie Biebrzańskiej stwierdzony nie-
dawno tylko na jednym stanowisku, mimo poszuki-
wań w kilku innych dużych kompleksach leśnych
w środkowej i północnej części BbPN (ur. Grzędy,
Orzechówka), gdzie jego roślina żywicielska również
jest rozpowszechniona.
*Ethelcus denticulatus (SCHRANK, 1781)
Nizina Mazowiecka: BbPN-otBD: Chyliny, gruzo-
wisko (EE90; 53.328/22.458), 30 V 2021, 1 ex., leg.
et coll. MW.
*Stenocarus ruficornis (STEPHENS, 1831)
Nizina Mazowiecka: BbPN-otBD: Sieburczyn,
segetalia przy szosie (ED99; 53.235/22.428), 29 VI
2021, 2 exx., leg. et coll. MW.
*Ceutorhynchus scrobicollis
NERESHEIMER et WAGNER, 1924
*Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS: ur. Kapice,
grądzik Góry Długie (FE13; 53.547/22.750), 2 VI
2021, 1 ex.; ur. Grzędy, pobocze drogi do leśniczów-
ki i łąki nad Jegrznią (FE14; 53.643/22.764), 6-7 VI
2022, 2 exx. – leg. et coll. MW.
Stwierdzony dotychczas w dziewięciu krainach
KFP, wydaje się najrzadszym z grupy kilku gatun-
ków chowaczy rozwijających się na czosnaczku
pospolitym Alliaria petiolata (M. BIEB.) CAVARA &
GRANDE. Biebrzańskie stanowiska leżą na północnej
granicy jego zasięgu w Europie.
*Ceutorhynchus alliariae
H. BRISOUT DE BARNEVILLE, 1860
*Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS, ur. Grzędy,
pobocze drogi do leśniczówki (FE14; 53.643/22.764),
6 VI 2022, 4 exx. – leg. et coll. MW.
*Nizina Mazowiecka: BbPN-BD: Pluty, ols
(EE90; 53.340/22.464), 29 V 2022, 1 ex., leg. et coll.
MAM.
Podobnie jak poprzedni gatunek, C. alliariae nie
był dotąd wykazywany dalej na północ na wschodzie
Europy (ALONSO-ZARAZAGA i in. 2023), jednak
w środkowej Europie jest zdecydowanie częściej
notowany. W Polsce znany z 15 krain KFP, od
Pobrzeża Bałtyku po Pieniny.
*Ceutorhynchus roberti GYLLENHAL, 1837
*Pojezierze Mazurskie: BbPN-BS, ur. Grzędy,
pobocze drogi do leśniczówki oraz łąki nad Jegrznią
(FE14; 53.643/22.764), 3 VI 2022, 1 ex., leg. et coll.
PJ, 1 ex., leg. et coll. MAM, 6 VI 2022, 3 exx., leg. et
coll. MW.
Kolejny z gatunków żyjących na czosnaczku
pospolitym Alliaria petiolata, w Polsce dotychczas
nie stwierdzany na północy kraju. Znany z siedmiu
krain, najdalej na północ z Wielkopolski i Puszczy
Białowieskiej.
*Ceutorhynchus inaffectatus GYLLENHAL, 1837
*Podlasie: BbPN-otBG: Koniuszki, żwirownia
i okolice (FE65; 53.69966/23.46651), 8 VI 2021,
2 exx., 9 VI 2022, 2 exx., leg. JMG, coll. MW.
Gatunek dość rzadko stwierdzany, znany z 11 krain
KFP, co zapewne wynika z jego ścisłego związku
biologicznego z roślinami z rodzaju Hesperis L.
62
(Brassicaceae), o zwykle przypadkowym i w znacznej
mierze antropogenicznym rozmieszczeniu w Polsce.
*Ceutorhynchus niyazii A. HOFFMANN, 1957
*Nizina Mazowiecka: BbPN-otBD: Chyliny, gru-
zowisko (EE90; 53.328/22.458), 30 V 2021, 8 exx.,
leg. et coll. MW, MAM, 29 VI 2021, 11 exx., leg. et
coll. MW.
Monofag stulisza pannońskiego Sissymbrium
altissimum (L.) SCOP., stwierdzony dopiero po raz
drugi w Polsce po jego odkryciu w okolicach
Głogowa (WANAT i in. 2003). Jego występowanie
nad Biebrzą wydaje się mieć raczej związek z nie-
zależną, incydentalną imigracją z kierunku połud-
niowego lub wschodniego, ponieważ gruzowisko
w Chylinach istnieje od najwyżej kilkunastu lat, a na
innym, odkrytym i badanym w r. 2022 stanowisku tej
rośliny w Kotlinie Biebrzańskiej (pobocza drogi
krajowej nr 65 w Osowcu Twierdzy) nie znaleziono
tego ryjkowca.
*Microplontus millefolii (SCHULTZE, 1897)
*Podlasie: BbPN-otBD: Osowiec Twierdza
(FE02; 53.4770/22.6587), 2 VI 2022, 5 exx. otrząś-
niętych i wyczerpakowanych z wrotycza Tanacetum
vulgare L. w zbiorowisku ruderalnym, leg. et coll.
JK, FT.
Mimo rozpowszechnienia wrotycza pospolitego
w całej Polsce, jego monofag M. millefolii znany jest
z niewielu stanowisk w zaledwie siedmiu krainach
KFP. Jego nowe stanowisko w Osowcu Twierdzy jest
najdalej wysuniętym na północ w Europie.
*Mogulones euphorbiae
(C.N.F. BRISOUT DE BARNEVILLE, 1866)
Nizina Mazowiecka: BbPN-otBD: Szostaki, po-
siadłość „Mamucia Dolina” (EE90; 53.284/22.459),
murawa psammofilna, 28 V 2021, 1 ex. odłowiony do
czerpaka, leg. et coll. MW.
Dyskusja
Po uwzględnieniu wyników badań terenowych
w latach 2021-22 fauna ryjkowców Kotliny Bieb-
rzańskiej liczy obecnie 505 gatunków, co stanowi
(bez Scolytinae i Platypodinae) 52,8% fauny Polski.
Obok Puszczy Białowieskiej, jest to zatem obszar
o najbardziej różnorodnej udokumentowanej faunie
ryjkowców w północno-wschodniej Polsce. Wśród
24 gatunków ryjkowców nowych dla Kotliny Bieb-
rzańskiej zdecydowana większość (18) to gatunki
generalnie południowoeuropejskie, rozszerzające swoje
zasięgi na północ w środkowej Europie. Zgadza się
to z wyraźnie obserwowanym w ostatnich latach
kierunkiem zmian fauny ryjkowców Polski, wyni-
kającym ze skutków ocieplenia klimatycznego.
Podobna tendencja rysuje się, gdy rozpatrujemy
preferencje ekologiczne gatunków ostatnio odkrytych
nad Biebrzą. Aż dwie trzecie z nich (16) są związane
z terenami otwartymi – murawami i zaroślami ksero-
termicznymi, murawami napiaskowymi i/lub ciepłymi
zbiorowiskami ruderalnymi i segetalnymi. Tylko pięć
wzbogaciło faunę BbPN, pozostałe stwierdzono w otu-
linie Parku i zwykle w antropogenicznych zbiorowis-
kach roślinnych. Znaczącym wyjątkiem jest Sibinia
vittata, jeden z najcenniejszych kserotermofilnych
ryjkowców na tym obszarze, odkryty w grądziku
leżącym w dolinie Narwi poza granicami BbPN.
Również w grupie gatunków związanych ze zbio-
rowiskami leśnymi (7), wliczając także te żyjące na
typowych roślinach runa leśnego, przeważają gatunki
ciepłych grądów bądź dąbrów i tylko Scleropteridius
fallax można uznać za element borealny.
Inwentaryzacja w latach 2021-22 nie przyniosła
odkrycia w Kotlinie Biebrzańskiej żadnego nowego
higrofilnego gatunku ryjkowca. Przeciwnie, wykazała
radykalny i niepokojący spadek liczebności praktycz-
nie wszystkich higrofilnych ryjkowców w porówna-
niu z sytuacją sprzed około 20 lat, dotyczący nie
tylko najcenniejszych w skali Polski gatunków cha-
rakterystycznych dla BbPN (np. Bagous elegans
(FABRICIUS), B. friwaldszkyi TOURNIER, B. nodulosus
GYLLENHAL, Poophagus hopffgarteni TOURNIER,
Lixus paraplecticus (LINNAEUS), Hypera arundinis
(PAYKULL)), ale i wielu pospolitych w całym kraju
higrofilnych gatunków z podrodzin Erirhininae
i Conoderinae (np. Notaris acridulus (LINNAEUS),
N. scirpi (FABRICIUS), Thryogenes spp., Pelenomus
quadricorniger (COLONNELLI)). Trudno wyrokować
o przyczynach takiego stanu rzeczy wobec braku
regularnego monitoringu biebrzańskiej fauny bagien-
nej i szuwarowej w ostatniej dekadzie. Przyczyny
mogły mieć charakter lokalny i wynikać z zarejestro-
wanych znacznych, powtarzających się w ostatnich
kilku kolejnych sezonach wiosennych spadków
poziomu wody w Biebrzy. Najpoważniejszy z nich
miał miejsce w roku 2020, gdy doszło do wyjątkowej
wręcz sytuacji praktycznego braku wiosennego
wylewu rzeki. Nie można też wykluczyć ubożenia
fauny wpisującego się w alarmujący i dobrze już
udokumentowany trend spadku liczebności owadów
nie tylko w Europie (m. in. HALLMANN i in. 2017,
SANCHEZ-BAYO i WYCKHUYS 2019). Z pewnością
odnotowany przez nas w dwóch kolejnych sezonach
generalny spadek liczebności sztandarowych w BPN
gatunków higrofilnych ryjkowców powinien być
sygnałem ostrzegawczym, uruchamiającym procedury
regularnego monitorowania tej fauny na obszarze
BbPN.
63
Podziękowania
Badania, których niektóre wyniki przedstawiamy
powyżej, i związane z nimi odłowy ryjkowców, były
prowadzone dzięki stosownym zezwoleniom wyda-
nym przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz
Biebrzański Park Narodowy na podstawie umowy
nr 47/2020.
SUMMARY
A survey of weevils occurring in the Biebrza National
Park (BbPN) and its surroundings within the Biebrza Basin
was conducted in the years 2021-2022, as a part of the
updated edition of the invertebrate section of the Park
Protection Plan. It resulted in finding 24 species new for
the Biebrza Basin, thus increasing the number of
Curculionoidea (excepting Scolytinae) species known
from this region to 505. The newly discovered species
(indicated with asterisk preceding its name) belong to
families Anthribidae (2), Attelabidae (1), Apionidae (3),
and Curculionidae (18).
Anthonomus rubripes GYLLENHAL was rediscovered in
a buffer zone of the Biebrza National Park, after its
extinction in its sole previously known Polish locality in
Osowiec Twierdza confirmed after 2005. Bagous czwalinai
SEIDLITZ was collected in two more localities in the
Biebrza National Park, and its biological association with
Ranunculus lingua L., not with R. sceleratus L., was
confirmed. Lixus tibialis BOHEMAN, formerly known in
BbPN from a single site in the Lower Basin, turned out to
be more widespread and present also in the Middle Basin.
In 2021-2022 a great decrease in the abundance of
practically all hygrophilous weevil species was observed
in the Lower Biebrza, compared to results of the previous
surveys conducted in the years 1999-2004.
PIŚMIENNICTWO
ALONSO-ZARAZAG A M.A., BARRIOS H., BOROVEC R., BOUCHARD
P., CALDARA R., COLONNELLI E., GÜLTEKIN L., HLAVÁČ P.,
KOROTYAEEV B.A., LYAL C.H.C., MACHADO A., MEREGALLI
M., PIEROTTI H., REN L., SÁNCHEZ-RUIZ M., SFORZI A.,
SILFVERBERG H., SKUHROVEC J., TRÝZNA M., VELÁZQUEZ DE
CASTRO A.J., YUNAKOV N.N. 2023. Cooperative Catalogue of
Palaearctic Coleoptera Curculionoidea, 2nd edition.
Monografias electrónicas Sociedad Entomológica Aragonesa
8. http://www.sea-entomologia.org/ (dostęp: 14 luty 2023)
BIOMAP. Mapa Bioróżnorodności (online) 2023. Krajowa Sieć
Informacji o Bioróżnorodności. https://baza.biomap.pl
(dostęp: 24 luty 2023)
GOTWALD A. 1968. Fauna ryjkowcowatych (Curculionidae, Col.)
niektórych parków narodowych i rezerwatów. Prace Instytutu
Badawczego Leśnictwa, 363: 3-72.
GUTOWSKI J.M., BUCHHOLZ L., KUBISZ D., OSSOWSKA M., SUĆKO
K. 2006. Chrząszcze saproksyliczne jako wskaźnik odkształ-
ceń ekosystemów leśnych borów sosnowych. Leśne Prace
Badawcze, 4: 101-144.
HALLMANN C.A., SORG M., JONGEJANS E., SIEPEL H., HOFLAND
N., SCHWAN H., STENMANS W., MÜLLER A., SUMSER H.,
HÖRREN T., GOULSON D., DE KROON H. 2017. More than 75
percent decline over 27 years in total flying insect biomass in
protected areas. PLoS ONE, 12 (10): e0185809.
KAJTOCH Ł., MONTAGNA M., WANAT M. 2018. Species
delimitation within the Bothryorrhynchapion weevils:
Multiple evidence from genetics, morphology and ecological
associations. Molecular Phylogenetics and Evolution, 120:
354-363.
KNUTELSKI S., KUBISZ D. 1993. Nowe stanowiska niektórych
rzadko spotykanych w Polsce chrząszczy (Coleoptera) z rodzin:
Rhinomaceridae, Attelabidae, Apionidae i Curculionidae.
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Zoo-
logiczne, 38: 61-72.
KULBE J. 2019. Entdeckung des Bagous czwalinai SEIDLITZ, 1891
(Coleoptera, Curculionidae) in der Moorniederung der Peene.
Entomologische Nachrichten und Berichte, 63: 129-133.
MARCZAK D., LASECKI R. 2012. Ryjkowcowate (Coleoptera:
Curculionoidea) Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Chrońmy
Przyrodę Ojczystą, 68 (5): 358-364.
MAZUR M. 2013. Atlas of xerothermic weevils (Coleoptera,
Curculionoidea). Distribution in Poland. Wydawnictwo
Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków: 1-258.
MAZUR M., KUBISZ D. 2013. Rozmieszczenie i migracje ksero-
termicznych chrząszczy (Coleoptera) w dolinie Wisły.
Monografie Faunistyczne, 26: 1-250.
PLEWA R., HILSZCZAŃSKI J., JAWORSKI T. 2011. New records
of some rare saproxylic beetles (Coleoptera) in Poland. Opole
Scientific Society Nature Journal, 44: 120-131.
PLEWA R., JAWORSKI T., BYSTROWSKI C., TARWACKI G., SUĆKO
K., HILSZCZAŃSKI J. 2022. Nowe dane o rzadko spotykanych
chrząszczach (Coleoptera) Biebrzańskiego Parku Narodo-
wego i jego otuliny. Wiadomości Entomologiczne, 41 (2),
online 8A: 17-25.
RAFALSKI J. 1960. Kosarze Opiliones. Katalog Fauny Polski, 32
(2): 1-29, 1 mapa.
SÁNCHEZ-BAYO F., WYCKHUYS K.A.G. 2019. Worldwide decline
of the entomofauna: A review of its drivers. Biological
Conservation, 232: 8-27.
WANAT M. 1994. Ryjkowce (Coleoptera: Curculionoidea:
Anthribidae, Rhinomaceridae, Rhynchitidae, Attelabidae,
Apionidae, Curculionidae) Puszczy Białowieskiej. Polskie
Pismo Entomologiczne, 63: 37-112.
WANAT M. 2003. Uzupełnienia i poprawki do wykazu ryjkowców
(Coleoptera: Curculionoidea) Puszczy Białowieskiej. Parki
Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 22 (2): 267-278.
WANAT M. 2005. Ryjkowce (Coleoptera: Curculionoidea bez
Scolytinae) Biebrzańskiego Parku Narodowego i jego otuliny.
(ss, 301-324) [W:] A. DYRCZ, C. WERPACHOWSKI (red.):
Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. Monografia.
BPN, Osowiec-Twierdza.
WANAT M. 2009. Nowe dane o rozmieszczeniu kilkunastu
rzadkich gatunków ryjkowców (Coleoptera: Curculionoidea)
w Polsce. Wiadomości Entomologiczne, 28 (2): 132-134.
WANAT M., JAŁOSZYŃSKI P., MIŁKOWSKI M., RUTA R.,
SAWONIEWICZ J. 2011. Nowe dane o występowaniu
kobielatkowatych (Coleoptera: Anthribidae) w Polsce.
Wiadomości Entomologiczne, 30 (2): 69-83.
WANAT M., MAZUR M. A., CELADYN R., JAŁOSZYŃSKI P., RUTA
R., KAŹMIERCZAK M., MOCARSKI Z., SZYPUŁA J.,
SIENKIEWICZ P. 2016. Nowe dane o rozmieszczeniu 50 ga-
tunków ryjkowców (Coleoptera: Curculionoidea) w Polsce.
Acta Entomologica Silesiana, 24 (online 016): 1-20.
64
WANAT M., MOCARSKI Z. 2008. Current range of the ash seed
weevil Lignyodes bischoffi BLATCHLEY, 1916 (Coleoptera:
Curculionidae) in Poland. Polish Journal of Entomology, 77
(3): 177-182.
WANAT M., MOKRZYCKI T. 2018. The checklist of the weevils
(Coleoptera: Curculionoidea) of Poland revisited. Annales
Zoologici, 68 (1): 1-48.
WANAT M., SZYPUŁA J. 1998. Interesujące gatunki ryjkowców
(Coleoptera: Urodontidae, Curculionidae) ze wschodniej
Polski. Wiadomości Entomologiczne, 17: 85-94.
WANAT M., SZYPUŁA J., STACHOWIAK P. 2003. Bagous czwalinae
SEIDLITZ and Ceutorhynchus niyazii (HOFFMANN) – two
weevil species (Coleoptera: Curculionidae) new for the fauna
of Poland. Polskie Pismo Entomologiczne, 72: 3-9.
WANAT M., SZYPUŁA J., STAŃSKA M., HAJDAMOWICZ I. 2022.
Nowe dane o rozmieszczeniu rzadkich gatunków ryjkowców
(Coleoptera: Curculionoidea) w Polsce. Wiadomości Ento-
mologiczne, 41 (1), online 2A: 11-20.
Wpłynęło: 16 marca 2023
Zaakceptowano: 5 maja 2023
