Novi prostori istraživanja ženskih subjektiviteta u umetnosti: generacije i geografije / New Spaces of Exploring Female Subjectness in Art: Generations and Geographies

Abstract

New Spaces of Exploring Female Subjectness in Art: Generations and Geographies is a text that deals with the questions of a possibility of new perspectives on gendered body, gendered subject, female bodies and femaleness, invoking the opening of new fields of space in a context of feminist and postfeminist interventions in art. As Julija Kristeva and Griselda Pollock have already suggested, we need to explore the theoretical and intervening methods of reconceptualization, reinterpretation and resignification, since a revolution of any kind in its main sense would not bring anything new and transgressive into the linear, chronological principles of phallogocentric discourse. This paper brings out the questions of écriture féminine, a women’s writing, a possibility of inscription of a female body in the field of art, mapping the new spaces for generations and geographies to come.

Full text

8686
Članak je primljen: 25. decembar 2011.
Revidirana verzija: 10. januar 2012.
Prihvaćena verzija: 15. januar 2012.
UDC: 7.01:141.72 ; 305-055.2
Dragana Stojanović
studentkinja doktorskih studija
Grupa za teoriju umetnosti i medija, Interdisciplinarne studije Univerziteta umetnosti
u Beogradu
ddstojanovic@yahoo.com
Novi prostori istraživanja ženskih subjektiviteta u umetnosti:
generacije i geograje
Apstrakt: Tekst se bavi pitanjima mogućnosti novih perspektiva recepcije rodnog tela, rodnog
subjekta, ženskih tela i ženskosti, evocirajući otvaranje novih prostora u kontekstu feminističkih
i postfeminističkih intervencija u umetnosti. Kako su Julija Kristeva i Grizelda Polok već sugeri-
sale, nepohodno je istražiti teorijske i interventne metode rekonceptualizacije, reinterpretacije i
restrukturiranja, budući da revolucija bilo koje vrste u njenom osnovnom značenju ne bi donela
ništa novo ili transgresivno unutar linearnih, hronoloških principa falogocentričnog diskursa.
Rad ispituje problem „ženskog pisanja“ (écriture féminine), mogućnost upisivanja ženskog tela u
područje umetnosti, mapirajući nove prostore za generacije i geograje koje dolaze.
Ključne reči: ženskost, (post)feminizam, generacije, transgresija, écriture féminine;
Uvođenje pitanja formiranja i egzistencije orodnjenog subjekta koje se na teorijskom i
aktivističko-političkom planu događalo u poslednjih nekoliko stotina godina,1 kao i postupci an-
alize društvenog, jezičkog i simboličkog sistema u kome subjekt biva (pro)izveden kao orodnjen,
izmenili su perspektivu interpretacije diskurzivne realnosti unutar koje se, putem proizvodnje i
distribucije tekstova, generišu pojedinačne i kolektivne manifestacije i mogućnosti (izvođenja)
rodnih identiteta. Pitanja tematizacije rodnosti i orodnjenosti pokrenula su, takođe, talas ispiti-
vanja potencijala i potencijalnosti transgresivnih postupaka koji bi problematizovali (za)datost/
oformljenost/nužnu(?) uspostavljenost sistema polno-/rodnih odnosa i seksualnosti. Pitanja
suodnošenja koncep(a)ta rodnosti, orodnjenosti (rodne uslovljenosti i rodne [pred]određenosti)
1 Konkretniji počeci tematizacije rodnosti i naročito ženske rodne društvene, diskurzivne i psihoseksualne pozicije
mogu se uočiti u zapadnoevropskom kontekstu 17. veka, što tokom i krajem 19. veka prerasta u feministički
aktivističko-politički pokret, razvija se kao teorijska i aktivistička praksa tokom 20. veka (naročito tokom šezdesetih
i sedamdesetih godina) i posebno se razgranava u postfeminizmima na kraju 20. i na početku 21. veka. Cf. Sarah
Gamble (ed.), e Routledge Companion to Feminism and Postfeminism, London–New York, Routledge, 2006.

8787
subjekta i društvenih sistema i mehanizama koji (pro)izvode i posreduju dati subjekt pokrenuta
su pre svega u domenu feminizama,2 ali i psihoanalize – prevashodno teorijske psihoanalize,
odnosno lakanovske (Jacques Lacan) reforme psihoanalize u kontekstu poststrukturalističkog
lingvističkog obrta koja sagledava strukturu jezika i jezičkog kao strukturu Simboličkog, kao
onu strukturu koja generiše, predočava i (pro)izvodi govoreći subjekt3 kao uvek-već orodnjeni
subjekt.
Naravno, feminizmi i (teorijska) psihoanaliza nisu jedine teorijske platforme putem kojih su
se u fokus dovodila pitanja (normirane/normiranja) rodnosti, orodnjenosti i psihoseksualnosti
subjekta, ali kako se i feminizmi i (teorijska) psihoanaliza zasnivaju dominantno na pretpostav-
ci da je društveni subjekt uvek(-već) orodnjeni subjekt, upravo ove dve teorijske platforme se
ukazuju kao platforme čiji dijalog i intersekcija mogu doneti analize mehanizama uspostavljanja
pozicija rodnosti u društvu, ne negirajući i ne ignorišući, već upravo sagledavajući i propitujući
dominantno patrijarhalnu ustrojenost društva (u teorijsko-psihoanalitičkoj terminologiji,
falogocentričnu organizaciju društva). Međusobna komunikacija i revizija teorije roda i teorijske
psihoanalize posebno je kulminirala u okviru francuskih feminizama, naročito u okviru teori-
jskih teza koje su postavile Julija Kristeva (Юлия Кръстева), Lis Irigaraj (Luce Irgaray) i Elen
Siksu (Hélène Cixous).4 Ono što u kontekstu francuskih feminizama svakako privlači pažnju jeste
njihov odnos sa i prema teorijskim pozicijama, paralelno razrađivanih anglosaksonskih femini-
zama šezdesetih i sedamdesetih, pa i osamdesetih godina 20. veka. Naime, ukoliko se teorijske
teze francuskih feminizama uporede sa tezama dominantnih usmerenja anglosaksonskih femi-
nizama drugog talasa (šezdesete i sedamdesete godine 20. veka), radovi Kristeve, Irigaraj i Siksu
se, zalažući se za politiku različitosti, analize i tematizacije specičnosti ženskosti unutar (i van!)
falogocentričnog Simboličkog u eri anglosaksonskih feminističkih potraživanja prava na ravno-
pravnost, kao vrstu istosti (žena sa muškarcima – što je, na primer, dominanta teorijskih postavki
Beti Fridan /Betty Friedan/, Kejt Milet /Kate Millet/ i Šulamit Fajerston /Shulamith Firestone/),4
ukazuju u tenziji, čak disonanci, sa onim što se najčešće smatralo feminizmom drugog talasa u
anglosaksonskom akademskom području.5
Francuski feminizmi, a pre svega rad Julije Kristeve, Lis Irigaraj i Elen Siksu, sa svojom poli-
tikom različitosti i ispitivanjima raznolikih upisa ženskog tela/ženskosti u tekstualne prostore
2 Iako pitanja pozicije ženskog subjekta i ženskosti bivaju pokretana još u 17. veku, tek 1895. godine se prvi put
pojavljuje termin feminizam, označavajući drugačije žene u odnosu na to što se od žena u to vreme očekivalo,
odnosno, označavajući žene koje su želele pravo na samostalnu ekonomsku i institucionalnu organizaciju svog
života (pravo na rad, pravo na jednaku mesečnu zaradu, pravo na razvod, pravo na život bez braka/van braka,
pravo na starateljstvo nad decom, pravo na nasleđivanje imovine po porodičnoj liniji, pravo političkog glasa).
Cf. Valerie Sanders, “First Wave Feminism”, u: Sarah Gamble (ed.), e Routledge Companion to Feminism and
Postfeminism, London–New York, Routledge, 2006, 15–24.
3 Govoreći subjekt je termin koji uvodi Julia Kristeva, a koji upravo naglašava apsolutno (pred)određenje subjekta
jezikom i u jeziku, jezikom koji i posreduje i predočava mogućnost – koncept subjektiviteta za budući subjekt.
Lakanovski rečeno, prepoznavši se u jeziku, (budući) subjekt/subjekt u formiranju ulazi u Simboličko, prihvatajući
sva pravila i Zakon jezika kao ono što će mu (subjektu) omogućiti inteligibilnost i obećati mu razliku i iluziju
distance od zazornih polja semiotičkog i psihoze. Jezik, tako, postaje mreža – klopka u koju je govoreći subjekt
uhvaćen i kojom je uslovljen, jer subjekt, koji ulaskom u Simboličko nasleđuje i prihvata težnju ka samoodržanju
i strah od razbijanja uspostavljene slike sopstvene koherentnosti, i ne postoji drugačije do kroz jezik, jezikom i
u jeziku. Cf. Julia Kristeva, Revolution in Poetic Language, New York, Columbia University Press, 1984; Noelle
McAfee, Julia Kristeva, New York–London, Routledge, 2004.
4 Neke od osnovnih bibliografskih jedinica za dalje čitanje Kristeve, Irigaraj i Siksu navedene su u spisku literature
na kraju rada.
5 Betty Friedan, e Feminine Mystique, Harmondsworth, Penguin, 1965; Kate Millet, Sexual Politics, London,
Virago, 1977; Shulamith Firestone, e Dialectic of Sex, London, e Women’s Press, 1979.

88
društva i kulture, unutar koje opstojimo kao (orodnjeni) subjekti gotovo kao da su predvideli iza-
zove sa kojima su se feminizmi susreli u postmodernom dobu. Naime, feministički obrt u doba
postmoderne – postfeminizam/feminizam trećeg talasa6 se suočava upravo sa pitanjima razlike,
pluralnosti i mnogostrukih intersekcija mogućnosti identitarnog i vanidentitarnog bivanja koje
izvode svaki orodnjeni subjekt na poseban, individualan, ali nužno inteligibilan način, što u isto
vreme ne ukida orodnjeni (ženski) subjekt, a time ukazuje i na potrebu za daljom razradom i
prilagodbom feminističkih i postfeminističkih teorija pitanjima subjektiviteta i sistema koji dati
subjektivitet (i dalje) proizvode.7 O ovoj složenoj situaciji piše i Julija Kristeva, upozoravajući
na sve manju primenljivost pojma revolucija u kontekstu borbe za transgresiju patrijarhalnog/
falogocentričnog, a sve veću važnost pitanja rekonceptualizacije i resignikacije prostora kao polja
novog/drugog/drugačijeg revolta, kao polja mapiranja nove, ili drugačije izvedene ženskosti,
odnosno ženskog subjekta.8 Akcenat je, dakle, na izmeni/restrukturiranju (resignikaciji), a
ne promeni/rušenju (revoluciji) koja bi, kao takva, donela samo inverziju uloga u okviru istog,
nepromenjenog sistema moći. Mapirati, reoznačavati, širiti se i upisivati u prostore, a ne osta-
jati u zatvoreništvu falogocentrične, linijske, teleološki i temporalno koncipirane falogocentrične
Simboličke realnosti, strategija je koja možda može na novi način preispitati i reorganizovati
ženski subjektivitet, istovremeno preispitujući, transformišući i nudeći nove opcije situiranosti
subjekta u koordinatnom prostoru jezičke i slikovne dimenzije koje i izvode subjekt kao takav.
Drugim rečima, jedan od mogućih puteva preispitivanja, ili čak transgresije falogocentričnog
Simboličkog je put uvođenja ženskog pisma kao pisma invarijantnosti, pisma alternacije, pismo
upisa ženskog subjekta i tela u tekstove kulture i društva, ali i umetnosti.
Situiranost (ili de-situiranost, što, koliko god da sa jedne strane nosi strah od destabilizacije,
donosi i otvaranje mogućnosti reinterpretacije) ženskog subjekta kao složeno izvedenog sub-
jekta, primećuje i tematizuje i Grizelda Polok (Griselda Pollock), denišući upravo umetnost/svet
umetnosti kao jedno od polja koje je otvoreno/koje se otvara resignikaciji, upisu i (ponovnom)
mapiranju ženskog subjektiviteta: „(...) svaka žena je kompleksan proizvod svojih specičnih is-
torijskih i kulturalnih okvira: generacija i geograja. Ne postoji niti Žena, niti žene. Svaka ima
svoju specičnu priču, pojedinačno iskustvo konguracije klase, rase, roda, seksualnosti, poro-
dice, zemlje iz koje dolazi, migracija, zajedništva...“9
6 Više o tenziji između francuskih i anglosaksonskih feminizama pogledati u: Dani Cavallaro, French Feminist
eory – An Introduction, London–New York, Continuum, 2003. Nancy Fraser, “e Uses and Abuses of French
Discourse eories for Feminist Politics”, u: Nancy Fraser, Sandra Lee Bartky (eds.), Revaluing French Feminism
– Critical Essays on Dierence, Agency, and Culture, Bloomington–Indianapolis, Indiana University Press, 1992,
177–194. ili u Elizabeth Grosz, Sexual Subversions, ree French Feminists, St. Leonards, Allen & Unwin, 1989.
7 Između termina feminizam trećeg talasa i postfeminizam/postfeminizmi postoji izvesna tenzija, budući da je
termin feminizam trećeg talasa prigrljen od strane feministkinja – teoretičarki i aktivistkinja koje su termin i
osnovne platforme postfeminizama, kao i njegov odlazak sa političko-aktivističke scene i zatvaranje u akademsko-
teorijske krugove interpretirale kao izdaju i odustajanje od tekovina feminizama prvog i drugog talasa (Žermejn
Grir, Tania Modleski, Imelda Veleham). Cf. Sarah Gamble (ed.), e Routledge Companion..., op. cit.
8 „Feminizam je passe, trenutno smo u nečemu novom-post-šta god (...). Ali feminizam je istorijski projekat, te je
tako i sam neprestano reoblikovan u odnosu na aktuelne i žive procese ženskih borbi (...). Razlika, i sa tim, bolno
priznavanje konikta i čak antagonizma strukturira mnogo pažljiviji, samosvesniji i unapređeniji feministički
diskurs.” Cf. Griselda Pollock, “Preface”, Generations and Geographies in the Visual Arts, London–New York,
Routledge, 1996, xii–xx, xii.
9 „Lično, volela bih da vidim rehabilitaciju reči ’revolt’, u istovremenom smislu reevaluacije prošlosti i otvorenosti
ka budućnosti baziranoj na modikaciji inidividua i obnavljanju društvene povezanosti.” Cf. Julia Kristeva, “e
Future of a Defeat, (Julia Kristeva Interviewed by Arnaud Spire)”, Parallax (2), 2003, 21–26, 22.

89
Grizelda Polok, dakle, izvodi ženski subjektivitet na dve ravni: generacije i geograje,10 odnosno,
na ravnima vremena i prostora, odnosno, još preciznije, na ravnima vremena kao prostora i (geo-
grafskog/kulturalnog) prostora kao takvog. Ono što izlazi u prvi plan, kada su pitanja ženskosti
u fokusu, jeste spacijalna dimenzija, odnosno, način pozicioniranosti (i rasutosti/raštrkanosti!11)
ženskog subjekta unutar (i van!) falogocentričnog lingvističko-Simboličkog sistema koji proiz-
vodi logiku svakog inteligibilnog teksta, pa tako i teksta umetnosti ili umetničkog dela.
Pitanja povezanosti prostornosti i ženskosti nisu nova – ona su začeta već kod Platona
(Πλάτων),12 potom u psihoanalitičkom domenu direktno kod Sigmunda Frojda (Sigmund
Freud),13 a detaljno su, u kontekstu teorijsko-psihoanalitičkih studija ženskosti razrađena u tek-
stovima Julije Kristeve, Lis Irigaraj, ali i Džudit Batler (Judith Butler) koje diskutuju analogiju
ženskosti/ženskog (parasubjekta/parasubjekatske pozicije) i platonovski koncipirane chore,
koja zauzima funkciju i poziciju analognu ženskoj, unutar platonovski koncipiranog sveta i
falogocentrično organizovanog društva koje nam se ukazuje kao aktuelan univerzum u kome
živimo: „Razmrljana u paradoksu, njena karakteristika je da bude bez karakteristike, njena
denišuća karakteristika je ta da joj nedostaje bilo kakvo svojstvo/oblik (...). Niti nešto, niti pak
ništa, chora je stanje geneze materijalnog sveta, ekran na koji je projektovana slika nepromenljive
Forme, prostor na koji i u kome se Forma duplicira, odnosno gde se izvodi kopija, obezbeđujući
poentu njenog ulaska u materijalno postojanje.“14
Videći mapiranje ženskog prostora kao polja koje na način pisanja i (re)označavanja ženskim
pismom direktno preispituje i destabilizuje, rastvara i dekonstruiše falogocentričnu predstavu
(toka, razvoja i sadržaja) umetnosti, Grizelda Polok se čak direktno poziva na Juliju Kristevu i
njenu koncepciju ženskog vremena koje se, upravo u metafori generacije, ispostavlja/uspostav-
lja kao označiteljski prostor: „Iako je [rad] nazvan ’Žensko vreme’, i koristi metaforu generacije,
Kristevin završni odeljak se izmešta iz temporalnosti femininosti i feminizma, da bi oba po-
jma rekonceptualizovala u terminima prostora.“15 Citat rada Julije Kristeve, koji Grizelda Polok
donosi u nastavku, glasi: „Moja upotreba reči ’generacija’ implicira manje hronologiju, a više
označiteljski prostor, u isto vreme korporealni i želeći mentalni prostor. Tako se, sada, može
pričati o trećem mogućem stanovištu, o trećoj generaciji, koja ne isključuje prve dve – čak su-
protno, koja ne isključuje paralelnu koegzistenciju, ili čak preklapanje sva tri modela u istom
istorijskom vremenu.“16 Kada govori o trećem stanovištu, Kristeva ovde referira na treći talas
feminizma – na talas postfeminizama, koji, za razliku od prvog talasa (borba za jednakost žena
10 Griselda Pollock, “Preface”..., op. cit. xii–xx, xv.
11 Kako zbornik radova koji je uredila i za koji je napisala predgovor i uvodni rad i nosi naziv – Generations and
Geographies in the Visual Arts.
12 “Žena je još uvek prostor, celina prostora u kojem ne može preuzeti vlast nad samom sobom kao takvom (...).
Ona nije bazirana u materiji, iz zemlje, već pre, već i dalje, ona je uvek-već rasejana na x broj mesta koja nikada
ne mogu biti skupljena u bilo šta što bi ona znala o sebi, i ovo ostaje osnova (re)produkcije – posebno diskursa –
u svim njegovim oblicima.“ Luce Irigaray, Speculum of the Other Woman, Ithaca–New York, Cornell University
Press, 1985, 227.
13 Plato, Timaeus and Critias, Harmonsworth, Penguin, 1977.
14 „Kada se evocira ime i sudbina žene, pomišlja se pre na prostor koji generiše i formira ljudsku vrstu nego na
vreme, postajanje, ili istoriju.” Cf. Julia Kristeva, “Women’s Time”, op. cit.16.
15 Elizabeth Grosz, Space, Time and Perversion – Essays on the Politics of Bodies, New York–London, Routledge,
1995, 114–116. Više o relaciji chore, ženskog i maternalnog, pored već navedenih bibliografskih jedinica, cf. Luce
Irigaray, Speculum of the Other Woman, op. cit. kao i u Džudit Batler, Tela koja nešto znače – o diskurzivnim
granicama ‘pola’, Beograd, Samizdat B92, 2001.
16 Griselda Pollock, “e Politics of eory: Generations and Geographies in Feminist eory and the Histories of
Art Histories”, Generations..., op. cit. 3–21.

90
sa muškarcima, za mesto u toku linearnog, istorijskog vremena) i drugog talasa (borba za poka-
zivanje i istraživanje različitosti žena od muškaraca, uz zahtevanje ravnopravnosti kao još jedne
varijante istosti [posebno u kontekstu više aktivistički orijentisanih anglosaksonskih femini-
zama] – istraživanje spacijalne dimenzije rodnosti) dolazi u situaciju da se susreće sa celinom
mase pojedinačnosti feminističkih nasleđa u doba postmoderniz(a)ma, koja postaje otvorena
za rekonceptualizaciju, dekonstrukciju, rekonstrukciju i resignikaciju. Generacije feministkinja/
postfeministkinja su, dakle, pre prostori nego vremena, i to označiteljski prostori unutar kojih
se ispituje i rekontekstualizuje ženski/drugi/Drugi prostor, čime falogocentrično, ponovo, nije
razrušeno (jer žena/žensko u okviru falogocentričnog jeste analogna ispražnjenom, neimen-
ljivom prostoru, chori, a uz to, žena/žensko su upravo i generisani u odnosu na i u kontekstu
falogocentričnog Simboličkog), ali su njegove čvrste granice i osnovanosti ponovo dovedene u
pitanje. Drugim rečima, umesto revolucije, ostvaruje se destabilizacija, koja zapravo može biti
produktivnija za rekonceptualizaciju ženskog subjekta i govorećeg subjekta uopšte.17
U okviru tematizovanja i tumačenja falogocentrične organizacije Simboličkog ose (linear-
nog/falusoidnog) vremena i (generativnog/maternalnog) prostora najčešće se strukturalno raz-
dvajaju; međutim, u području zazorno18 situirane ženskosti one se upravo preklapaju, tvoreći
specičan, ne jednostavno rešiv prostor i otvarajući spacijalnu dimenziju kao polje mogućeg ma-
piranja ženskog tekstualnog i korporealnog tela i želje preko koje se ove ose preklapaju, stapaju
i lome, pokrećući i održavajući stalnu disruptivnu mogućnost trangresiranja falogocentričnog
iz pozicije uvek pomalo atopičnog ženskog.19 Žensko telo se, tako, pokazuje i kao ono koje trpi
upis, ali i kao ono koje svojom inskripcijom u falogocentrično skreće pažnju na nove opcije re-
signikacije, reinterpretacije, reprezentacije i retematizacije ženskog tela i okolnosti unutar kojih
ono postoji, opstoji, razgrađuje se, raspada ili transgresira aktuelne tekstove i dokse umetnos-
ti i kulture. Umetnost, na ovaj način, postaje novo/reaktuelizovano polje za nove mogućnosti
dešifrovanja ženskosti,20 polje otvoreno za upise ženskog pisma koje će, možda, doneti razliku.
Literatura:
−Batler, Džudit, Tela koja nešto znače – o diskurzivnim granicama ‘pola’, Beograd, Samizdat
B92, 2001.
−Cavallaro, Dani, French Feminist eory – An Introduction, London–New York, Contin-
uum, 2003.
−Cixous, Helene, Castration or Decapitation?, u: K. Oliver (ed.), French Feminism Reader,
Oxford–New York, Rowman & Littleeld, 264–265.
−Fraser, Nancy, “e Uses and Abuses of French Discourse eories for Feminist Politics”,
u: Nancy Fraser and Sandra Lee Bartky (eds.), Revaluing French Feminism – Critical Essays
on Dierence, Agency, and Culture, Bloomington–Indianapolis, Indiana University Press,
1992, 177–194.
17 Julia Kristeva, “Women’s Time”, op. cit. 9.
18 Više o dualitetu politike destabilizacije i politike revolta cf. Julia Kristeva, “Women’s Time”, op. cit. Julia Kristeva,
“e Future of a Defeat”, op. cit. 21–26. i Julia Kristeva, “Foreign Body”, Transition, 1993, 59, 172–183.
19 Za koncept zazornog, kao i relaciju ženskosti i zazornosti cf. Julia Kristeva, Powers of Horror – An Essay on
Abjection, New York, Columbia University Press, 1982.
20 Julia Kristeva atopiju i atopičnost deniše kao mesto (iz)van Zakona, kao mesto u kome ženski subjekt delom
uvek boravi. Julia Kristeva, “Women’s Time”, op. cit. 16.

91
−Gamble, Sarah, “Postfeminism”, e Routledge Companion to Feminism and Postfeminism,
London–New York, Routledge, 2006, 36–45.
−Grosz, Elizabeth, Sexual Subversions, ree French Feminists, St. Leonards, Allen & Un-
win, 1989.
−Grosz, Elizabeth, Space, Time and Perversion – Essays on the Politics of Bodies, New York–
London, Routledge, 1995.
−Irigaray, Luce, Speculum of the Other Woman, Ithaca–New York, Cornell University Press,
1985.
−Kristeva, Julia, Powers of Horror – An Essay on Abjection, New York, Columbia University
Press, 1982.
−Kristeva, Julia, Revolution in Poetic Language, New York, Columbia University Press, 1984.
−Kristeva, Julia, “Women’s Time”, Signs, Journal of Women in Culture and Society, 1981, Vol.
7, No. 1, 13–35.
−Kristeva, Julia, “e Future of a Defeat”, (Julia Kristeva Interviewed by Arnaud Spire),
Parallax, Vol. 9, No. 2, 2003, 21–26.
−McAfee, Noelle, Julia Kristeva, New York–London, Routledge, 2004.
−Plato, Timaeus and Critias, Harmonsworth, Penguin, 1977.
−Pollock, Griselda (ed.), “Preface”, Generations and Geographies in the Visual Arts, Lon-
don–New York, Routledge, 1996.
−Pollock, Griselda (ed.), “e Politics of eory: Generations and Geographies in Feminist
eory and the Histories of Art Histories”, Generations and Geographies in the Visual Arts,
London–New York, Routledge, 1996, 3–21.
−Sanders, Valerie, “First Wave Feminism”, u: Sarah Gamble (ed.), e Routledge Compan-
ion to Feminism and Postfeminism, London–New York, Routledge, 2006, 15–24.
−ornham, Sue, “Second Wave Feminism”, u: Sarah Gamble (ed.), e Routledge Compan-
ion to Feminism and Postfeminism, London–New York, Routledge, 2006, 25–35.
New Spaces of Exploring Female Subjectness in Art:
Generations and Geographies
Summary: New Spaces of Exploring Female Subjectness in Art: Generations and Geographies is a
text that deals with the questions of a possibility of new perspectives on gendered body, gendered
subject, female bodies and femaleness, invoking the opening of new elds of space in a context
of feminist and postfeminist interventions in art. As Julija Kristeva and Griselda Pollock have
already suggested, we need to explore the theoretical and intervening methods of reconceptu-
alization, reinterpretation and resignication, since a revolution of any kind in its main sense
would not bring anything new and transgressive into the linear, chronological principles of phal-
logocentric discourse. is paper brings out the questions of écriture féminine, a women’s writing,
a possibility of inscription of a female body in the eld of art, mapping the new spaces for genera-
tions and geographies to come.
Keywords: femaleness, (post)feminisms, generations, transgression, écriture féminine;