ArticlePDF Available

“ÖLÜMCÜL ÇÖZÜM” FİLMİNDE KAPİTALİZM, REKABET VE İŞSİZLİK SARMALI

February 2022
Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 6(1):19-45

License
CC BY-NC 4.0

Authors:

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi

Kapitalist üretim yapısının körüklediği rekabet, hayatın anlamını kariyer başarısı ve bunun sağladığı maddi doyumlara bağlamaktadır. Başarının zenginlik ile ölçüldüğü, başarısızlığın ise değersizlik ile eşitlendiği kapitalist sistem, tüm toplumsal kesimleri olumsuz etkilemektedir. Kişisel çıkara dayanan kazanımların kaybedilmemesi adına insani değerlerin ikinci plana atılmasına zemin hazırlayan kapitalist sistem, insanları acımasız bir rekabetin içine itmektedir. Çalışmanın anlamının değiştiği modern kapitalist toplumlarda başarının sahip olunan metalarla ölçülmesi, işsizliğin bir kimlik bunalımı olarak da algılanmasına yol açmaktadır. İşsiz kitlesinin giderek büyümesine yol açan mevcut üretim örgütlenmesi, kol, zihin ya da emek gücü ile çalışan mavi ya da beyaz yakalı çalışan herkesi tehdit etmektedir. Bu çalışmada, Costa-Gavras’ın Ölümcül Çözüm (2005) adlı filmi kapitalizm, rekabet ve beyaz yakalı işsizliği kavramları bağlamında analiz edilmiştir. Beyaz yakalı bir yöneticinin işsiz kalması sonrasında uğradığı maddi ve manevi yıkım ile içine düştüğü çaresizlikle rakiplerini öldürmeye başlamasını anlatan film, kapitalist rekabet koşullarının acımasızlığını da ortaya sermektedir. Çalışmada çözümleme için betimsel analiz ve göstergebilim yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Kapitalist sistemin yetiştirdiği örnek bir beyaz yakalı çalışanın bile bir seri katile dönüşmesinin hikâyesini anlatan Ölümcül Çözüm filminin analizi, çalışan kesimlerin içinde bulunduğu iktisadi sistemin arka planını, mevcut ekonomik yapının neden olduğu psikolojik hezeyanları ve insanın kendi yarattığı sistem içerisinde geldiği acımasız ve parazitvari konumu tartışmaya açmaktadır.

Available via license: CC BY-NC 4.0

Content may be subject to copyright.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 19

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

“ÖLÜMCÜL ÇÖZÜM” FİLMİNDE KAPİTALİZM, REKABET VE İŞSİZLİK SARMALI

Doç. Dr. Elif ŞEŞEN*

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz AKYILDIZ**

Öz

Kapitalist üretim yapısının körüklediği rekabet, hayatın anlamını kariyer başarısı ve bunun sağladığı maddi

doyumlara bağlamaktadır. Başarının zenginlik ile ölçüldüğü, başarısızlığın ise değersizlik ile eşitlendiği

kapitalist sistem, tüm toplumsal kesimleri olumsuz etkilemektedir. Kişisel çıkara dayanan kazanımların

kaybedilmemesi adına insani değerlerin ikinci plana atılmasına zemin hazırlayan kapitalist sistem, insanları

acımasız bir rekabetin içine itmektedir. Çalışmanın anlamının değiştiği modern kapitalist toplumlarda

başarının sahip olunan metalarla ölçülmesi, işsizliğin bir kimlik bunalımı olarak da algılanmasına yol

açmaktadır. İşsiz kitlesinin giderek büyümesine yol açan mevcut üretim örgütlenmesi, kol, zihin ya da emek

gücü ile çalışan mavi ya da beyaz yakalı çalışan herkesi tehdit etmektedir. Bu çalışmada, Costa-Gavras’ın

Ölümcül Çözüm (2005) adlı filmi kapitalizm, rekabet ve beyaz yakalı işsizliği kavramları bağlamında analiz

edilmiştir. Beyaz yakalı bir yöneticinin işsiz kalması sonrasında uğradığı maddi ve manevi yıkım ile içine

düştüğü çaresizlikle rakiplerini öldürmeye başlamasını anlatan film, kapitalist rekabet koşullarının

acımasızlığını da ortaya sermektedir. Çalışmada çözümleme için betimsel analiz ve göstergebilim yöntemleri

birlikte kullanılmıştır. Kapitalist sistemin yetiştirdiği örnek bir beyaz yakalı çalışanın bile bir seri katile

dönüşmesinin hikâyesini anlatan Ölümcül Çözüm filminin analizi, çalışan kesimlerin içinde bulunduğu iktisadi

sistemin arka planını, mevcut ekonomik yapının neden olduğu psikolojik hezeyanları ve insanın kendi yarattığı

sistem içerisinde geldiği acımasız ve parazitvari konumu tartışmaya açmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kapitalizm, rekabet, işsizlik, beyaz yakalılar.

THE SPIRAL OF CAPITALISM, COMPETITION AND UNEMPLOYMENT IN THE “LE

COUPERET” FILM

Abstract

The competition fueled by the capitalist production structure connects the meaning of life to career success

and the material satisfaction it provides. The capitalist system, in which success is measured by wealth and

failure is equated with worthlessness, adversely affects all social groups. The capitalist system, which paves

the way to be put human values into the background in order not to lose gains based on self-interest, pushes

people into a ruthless competition. In modern capitalist societies where the meaning of the work has changed,

the measurement of success by commodities leads to the perception of unemployment as an identity crisis. The

current production organization, which causes growing unemployed mass, threatens all blue or white-collar

workers who work with manual, mental or labor power. In this study, film of Costa-Gavras Le Couperet (2005)

has been analyzed in the context of the concepts of capitalism, competition and white-collar unemployment.

The film, which tells how a white-collar manager begins to kill his rivals because of desperation and the

material and moral destruction he has suffered after being unemployed, also reveals the ruthlessness of

capitalist competition conditions. In the study, descriptive analysis and semiotic methods were used together.

The analysis of the Le Couperet film, which tells the story of the transformation of an exemplary white-collar

employee trained by the capitalist system into a serial killer, brings into question the background of the

economic system that the working people are in, the psychological delusions caused by the current economic

structure, and the brutal and parasitic position that man has come to within the system he has created.

Keywords: Capitalism, competition, unemployment, white-collar

* Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Bölümü. ORCID: 0000-0002-8513-9647.

elifsesen@gmail.com.

** Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü. ORCID: 0000-0001-6976-2300.

yvzakyldz@gmail.com.

Araştırma Makalesi Sayfa Sayısı: 19-45

Makale Geliş Tarihi: 15.11.2021 Makale Kabul Tarihi: 25.01.2022 Makale Yayın Tarihi: 28.02.2022

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 20

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

1. GİRİŞ

Daha fazla kâr elde etme güdüsüyle sonu gelmeyen ve sürekli olarak kendini üreten rekabet

koşullarını zorunlu kılması, kapitalizme yönelik eleştirilerin başında gelmektedir. Sadece çalışma

hayatı ile sınırlı kalmayan rekabet, kapitalist ekonomik düzen içerisinde yaşayan insanların

hayatlarının hemen her anını ve alanını etkisi altına almakta, hem iş hem de özel hayatında rakip

olarak gördüğü kişileri ezen, daima rakiplerinden üstün olmak için çırpınan, başarı için her yolu

mubah sayan bir insan profilini de beslemektedir. Kişisel çıkara dayanan kazanımların

kaybedilmemesi adına insani değerlerin ikinci plana atılmasına zemin hazırlayan kapitalist sistem,

insanları acımasız bir rekabetin içine iterken bireyleri kendisi ile başlayıp topluma doğru genişleyen

bir şekilde derin bir yabancılaşma ile karşı karşıya bırakmaktadır. Yabancılaşma, temel olarak insanın

kendisini, yaşamına anlam ve tutarlılık kazandıracak bir amaca sahip olarak tanımlayamamasıdır.

Kapitalist üretim sistemi ve bu sistemin sürdürülebilmesi için gerekli olan iktisadi politikaların

küresel düzeyde hakim olması sonucunda, dünyanın tüm coğrafyalarında, insanların içinde

bulundukları yabancılaşmanın derinliği de artmaya başlamıştır (Yedekci, 2016: 867). İster çalışan

ister işveren olsun kendisine, çevresine ve topluma yabancılaşan insanlar için elindekini kaybetmek;

başarısızlık, işeyaramazlık ve büyük bir yıkım duygusunu beraberinde getirmekte ve bireyler bundan

kaçınabilmek için pek çok şeyi feda etmeyi ve hatta ahlaki sınırları aşan şeyler yapmayı göze alır hale

gelebilmektedirler. İnsanlar için işin ve çalışmanın anlamının dönüştüğü modern kapitalist

toplumlarda başarının sahip olunan metalarla ölçülmesi, işsizliğin sadece çalışmamak olarak değil;

yoksulluk, başarısızlık ve değersizliğin eşlik ettiği bir kimlik bunalımı olarak da algılanmasına yol

açmaktadır. Küresel gündemin önde gelen konularından biri olan işsizlik, günümüzde beyaz yakalılar

da dahil tüm çalışan kesimlerin en büyük kâbusu haline gelmiş görünmektedir. Ücretli emek

içerisindeki en önemli çalışan gruplarından biri olan ancak net bir tanımının yapılması çok da kolay

olmayan beyaz yakalılar (Erdayı, 2012: 78) eğitimli, daha çok idari ya da zihin ve beyin gücüne bağlı

işlerde çalışan kişilerdir. 20. yüzyılın sonuna kadar gelir düzeyi yüksek, orta sınıf içerisinde yer alan

beyaz yakalılar, değişen istihdam yapısı ve ekonomik şartlara bağlı olarak yakın geçmişteki seçkin

konumlarını kaybetmeye başladılar. Ancak beyaz yakalıların genel olarak bu statü kaybını, toplumsal

ve sistemsel bozukluklardan çok, rekabette geri kalmak gibi bireysel sebeplere bağlayıp öfkelerini de

mağduriyetlerinin kaynağı olarak gördükleri, yerlerini alan kişilere yönelttikleri söylenebilir. Bu

durumun nasıl bir trajediye dönüşebileceğini, işten çıkarılan bir beyaz yakalının içine düştüğü çaresiz

durumdan kurtulmak için rakiplerini öldürmeyi bile göze alır hale geldiğini anlatan Costa-Gavras’ın

yönettiği Ölümcül Çözüm (Le Couperet–2005) adlı film çarpıcı bir dille sergilemektedir. Bu çalışma,

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 21

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

kapitalizmin yarattığı yabancılaşmayı; rekabet, tekinsizlik ve güvencesizlik ile büyüyen işsizlik

korkusunun yol açtığı ahlaki çöküntüyü Ölümcül Çözüm filmi üzerinden çözümlemeyi

amaçlamaktadır.

2. Kapitalizm, Rekabet ve Yabancılaşma

Kapitalizm, “Bireylerin tek tek ya da grup halinde, toprak ve genel olarak üretken kaynakların

özel mülkiyetine sahip oldukları ve diledikleri gibi kullanabildikleri bir ekonomik örgütlenme”

(İslatince, 2009: 43) şekli olup temelinde özel mülkiyet, özel girişim ve rekabet bulunmaktadır.

Schumpeter, ‘Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi’ adlı kitabında rekabet ve girişimciliğin, ‘kâr

ekonomisi’ olarak adlandırdığı kapitalizmin itici gücü olduğunu iddia eder. Çünkü feodal lord

kendisini iyi beslemenin ötesinde üretimi geliştirmekle ilgilenmezken, kapitalistler sürekli

birbirleriyle rekabet etmek zorundadır (Swain, 2013: 35). Kapitalist girişimin amacı, basitçe kârdır.

Kapitalizmde “kâr elde etmek amacıyla dikine büyüme, birim başına üretkenliği artırma” sürecidir

(Kılıçbay, 2003: 98). Ancak bu süreç, sadece üretimi değil, tüketimi de etkilemekte ve Wallerstein’e

(2012: 17) göre her alanda yaygın bir metalaştırmaya işaret etmekte olup “kendine dönük bir süreç

olarak kapitalizmde hiçbir toplumsal süreç, özü itibariyle olası metalaştırılmadan” bağışık

kalamamaktadır. Kapitalizmi, sermaye sahibinin işçinin yarattığı artı değere el koyduğu bir sömürü

sistemi olarak gören Marx, her ne kadar bugüne kadarki tüm toplumların tarihini sınıf savaşları olarak

görüp sınıflı toplumun muhtemelen insanlık tarihi kadar eski olduğunu belirtse de ‘yabancılaşmış

emek’, ‘meta üretimi’ ve ‘artı değer’ gibi kavramların kapitalizmle birlikte ortaya çıktığını ifade

etmektedir. Kapitalizmde çalışmanın amacı, bireyin hayatını sürdürmek ve yeniden üretmek için

ihtiyacı olandan daha fazla iş yaparak artı değer üretmesidir. Kapitalizmde çalışma; işin nasıl ve ne

zaman yürütüleceği ile amacının ne olduğunu belirleyen kapitalistin kontrolü altındadır. Kapitalist

toplumsal yapıda para tedarikçisi konumunda olan işveren, diğer tüm arzuların koşulu olan, hiyerarşik

bakımdan üstün, temel arzunun yani ‘hayatta kalmanın’ anahtarını elinde tutar (Lordon, 2013: 37).

Kapitalist pazar ekonomisinin piyasa toplumuna dönüştüğü ölçüde, piyasanın insanların kişisel ve

toplumsal yaşam alanlarına daha fazla nüfuz ettiğini öne süren Michel Sandal’a (20212: 10) göre

sürekli daha fazla kâr mantığıyla hareket eden kapitalizm, aşırı dozda tüketim için sınırsız kişisel

çıkar arayışı ile birlikte, insani değerlere saygı göstermeyen bir tüketici piyasa toplumu üretmiştir.

Kapitalist sistemin insan hayatını sadece maddi doyum üzerine kurduğunu vurgulayan Bierman ve

Klönne (2007: 122) bu sistemde maddi olarak tatmin olan insanın daha mutlu bir yaşam süreceğinin

varsayıldığını ifade etmektedirler. Ancak bir yaşam biçimi olarak kapitalizmin eleştirisi, içerdiği

derin çelişkilerinin yarattığı işlev bozuklukları ve buna bağlı olarak toplumsallaşmayı engelleyen

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 22

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

yapısının yanı sıra adaletsizliğini de ortaya koymaktadır (Fraser ve Jaeggi, 2018: 138). “Neoklasik

ekonominin serbest bıraktığı ve toplumun her alanında piyasa ilişkilerinin genişlemesine aşırı vurgu

yaptığı hiper-tüketici kültür, insani ilişkileri de derinden etkilemektedir. Hiç şüphe yok ki,

günümüzde yeni bir endişe ve kriz ile karşı karşıya kalan kapitalizm ahlaki olarak iflas etmiştir”

(Collier, 2018: 28). Kapitalizmin özü, konjonktürel olarak değişmektedir. Günümüzde de en büyük

güçlerinden biri kendini kolayca uyarlaması ve yeniden dönüşmesidir (Braudel, 2014: 59).

Kapitalizm başlangıcından bu yana birçok krizden geçti ama her derin krizle karşı karşıya kaldığında,

kendisini ortak fayda fikrine uyacak şekilde değiştirmeyi ya da meşrulaştırıcı yeni bir felsefe

keşfetmeyi başardı (Thakur, 2020: 216). Chiapello ve Boltanski (2007: 12) kapitalizmin tarihsel

olarak geçirdiği değişimi; endüstriyel (sanayi) kapitalizm, tekelci kapitalizm ve esnek kapitalizm

olmak üzere üç aşamada incelemektedirler. Her aşama, kapitalizme bağlılığı haklı çıkaran bir

kapitalizm ruhu karakterizedir. Yaklaşık olarak 17. yüzyılda başlayan ve 19. yüzyılın sonlarında sona

eren sanayi kapitalizminde insanlar feodal toplumsal bağlarından koparak ücretli birer fabrika işçisi

olarak çalışmaya başlarken insanlar arası ilişkiler de pazar ilkelerine göre şekillenmeye başlamıştır.

1970’lere kadar süren tekelci kapitalizm aşaması, kapitalist sistemin en fazla büyüdüğü dönem olduğu

kadar 1929 Büyük Bunalım başta olmak üzere yaşanan ciddi kriz ve sıkıntılarla beraber sistemin

giderek artan şekilde eleştirilmeye ve tartışılmaya başlandığı dönem olmuştur. II. Dünya Savaşı’nı

takiben ortaya çıkan Avrupa’daki bunalım ve umutsuzluğu aşmada tam istihdam ve sanayileşmeyle

ekonomik büyüme hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla devletin piyasaya müdahalesine dayanan

Keynes’in refah devleti modeli, politik sorunların kaynak paylaşımındaki adaletle çözülebileceğini

savunuyordu. Ne var ki refah devletinin ömrü kısa oldu. 1980’lerde başlayan esnek kapitalizm

aşamasında ise “İnsan refahının en iyi şekilde özel mülkiyet hakları, bireysel özgürlük, serbest piyasa

ve serbest ticaret ile karakterize edilen kurumsal bir çerçeve içinde girişimci özgürlüklerin maksimize

edilmesiyle geliştirilebileceğini öne süren bir politik ekonomi teorisi” (Harvey, 2006: 145) olarak

tanımlanabilecek neoliberalizm ve küreselleşme ile birlikte iş hayatında geçici istihdam, kısa vadeli

projeler, esnek çalışma gibi çalışma zamanının yeniden yapılandırılmasına yönelik düzenlemeler öne

çıkmıştır (Helgeson, 2016: 3). Bu dönem, ayrıca iş gücü yapısında emek yoğun çalışan mavi

yakalılardan, entelektüel bilgi birikimi ve zihinsel emek odaklı çalışan beyaz yakalılara doğru bir

dönüşümün yaşandığı bir dönemi ifade etmektedir (Asiltürk, 2018: 528). Sermayenin kullanıldığı

alanlara bağlı bir kapitalist dönemleştirme öneren Robinson (2011: 131) ise bu alanları ticari sermaye,

sanayi sermayesi ve finans (mali) sermayesi olarak saymaktadır. Günümüzde enformasyon

kapitalistlerinin dördüncü ve yeni bir alan ortaya çıkardığı da iddia edilmektedir. Teknolojideki

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 23

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

gelişmelerin ekonomik sistemde köklü değişime yol açtığı, “…zihinsel yapısı ve davranışsal

pratikleri giderek artan bir oranda dijital teknolojinin kısa vadeli doğası tarafından şekillendirilen bu

yeni kapitalizmde, emeğin doğasından işin tanımına, estetik anlayışından en samimi insan ilişkilerine

kadar her şey esnekleşme adı altında süreğen bir belirsizlik” (Vatansever, 2013: 6) haline gelmektedir.

Ülkeler, özellikle teknolojik olarak gelişirken, üretim sistemleri de buna paralel olarak değişmekte

ancak mevcut işgücünün bu gelişmelere ayak uydurması zorlaşmaktadır (Güney, 2009: 135). Tüm

dünyada esnekleşme, küçülmeye yol açmaktadır ve şirketin çapının küçültülmesi ise genellikle “…

daha çok eskimiş, modası geçmiş, ücretleri yüksek olan daha yaşlı, çalışanların sayısını azaltmanın;

yerlerine daha genç, eğitimini yeni tamamlamış, daha düşük ücretli çalışanları geçirmenin kibar

ifadesidir” (Carnoy, 2000: 48). Artık deneyimli çalışanlar da dahil kimsenin iş güvencesinin olmadığı

çalışma hayatındaki mevcut koşullar, tüm çalışanları daha sert bir rekabetin içine itmektedir. Anatole

Kaletsky (2010) ‘Kapitalizm 4.0’ adlı kitabında kapitalizmin yeni versiyonunun, kapitalist sisteme

her zaman güç vermiş olan hırs, inisiyatif, bireycilik, rekabetçi ruh gibi temel insani dürtüleri yok

etmediğini tam aksine arttırdığını yazmaktadır. Blackman’a (2006: 209) göre de oldukça belirleyici

olduğu bu yıllarda değerler, erdemler, başarı ve başarısızlıklar yeni ekonomi çerçevesinde tekrar

sorgulanmakta ve bireysellik düşüncesi sıkça vurgulanmaktadır. İnsanlar aslında doğası gereği

ihtiyaçlarını karşılamak için işbirliğine girişirken kapitalist düzende insan ilişkileri sadece bireysel

çıkar üzerine kurulmuştur (Çınar, 2016: 150).

Küresel kapitalizm altında ‘birey’ kavramındaki değişikliklere odaklanan Bauman (2007: 68)

“Rekabet dayanışmanın yerini aldığında, bireyler kendilerini kıt ve yetersiz kaynaklara ulaşmak için

bir yarışa terk edilmiş halde bulurlar” demektedir. İşçiler iş bulmak için, işveren işçi bulmak için,

yatırımcı kredi bulmak veya pazara ulaşmak için sürekli bir rekabet içindedirler (Çelik ve Dağ, 2017:

52). Başarılı olmak için gereken beceri, zekâ, arzu ya da hırstan yoksun olanları damgalayarak

yoksulluk ve işsizliğin sebebini kişinin kendisinde arayan rekabetçi kapitalist sistemde piyasanın

üstlendiği ahlaki rol, genellikle iş hayatının zorunlu kıldığı rekabeti kaldıramayan ya da yeterince

rekabetçi olamayanların elenmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Rekabetin toplumda hâkim ilişki

biçimine gelmesi özel mülkiyetin ortaya çıkması ve kapitalizme özgü koşulların yerleşmesiyle

mümkün olmuştur. Kapitalist toplumsal düzende “insanlar kendilerini ve başkalarını,

gereksinimlerinin yanıtlanması karşılıklı işbirliği gerektiren toplumsal varlıklar olarak değil, özel ve

rekabet eden varlıklar olarak görürler ve sanki toplum, bencil dünyalardan oluşan anarşik bir

galaksidir” (Ollman, 2012: 324). Rekabetin başta gelen sonuçlarından biri ise yabancılaşmadır.

Kapitalistler de işçiler de birer yabancı olarak sürekli rekabet halindedirler. Daha fazla kazanmayı

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 24

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

amaçlayan kapitalistlerin yanı sıra hem bir işe sahip olabilmek hem de o işe sahip olduktan sonra

orada tutunmak ve daha yüksek konumlara ulaşabilmek için işçiler de birbirleriyle rekabete girişirler

(Damgacı, 2016: 40). Bir başka deyişle rekabet, özel mülkiyet ve yabancılaşma diyalektik bir ilişki

içerisinde birbirine yol açmaktadır.

Yabancılaşma olgusunu ilk defa tartışmaya açan düşünür olan Hegel’e göre insanın temel

yapısı, kendine yabancılaşma ve yabancılaşmadan kurtulma üzerine kurulu olup “sınırsız ihtiyaçlarını

karşılamak için çalışan insan özünü nesnelerde, toplumsal kurumlarda ya da kültürel ürünlerde

dışsallaştırmaktadır.” Kavramı soyut ve idealist değil, somut ve toplumsal bir olgu olarak ele alan

Marx’a göre yabancılaşma, “bir eylem aracılığıyla, bir kişi, grup, kurum veya toplumun; kendi özgün

etkinliğinin sonuçlarına ya da ürünlerine, içinde yaşadığı doğaya veya kendi kendisine yabancı hale

gelmesidir” (Bottomore, 1993: 597). 1844 El Yazmaları’nda Marx, kapitalizmde insanların, ücretli

emeğin, özel mülkiyetin ve işbölümünün doğasında var olan ancak çalışma sürecini kesintiye uğratan

belirli özellikleri nedeniyle yabancılaştığını öne sürer. Üretim araçları ve işçinin üretim sürecinde

yarattığı ürün, kapitalistin kontrolünde işlediği için üreticiden yani işçiden ayrıdır. Bunun sebebi de

birinin (kapitalistin) diğerini (işçiyi) kontrol edebildiği araç olan özel mülkiyettir. Özel mülkiyet,

yabancılaşmış emeğe yol açar, çünkü üretim araçları ve üretimdeki mallar üzerinde kontrol, seçkin

bir azınlığın elindedir. ‘İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı’ adlı eserinde “İşte bu mülkiyetin

ortaya çıkması ile hemen birçok kavga ve çatışma doğdu” diye yazan Rousseau (2002: 137) mülkiyet

ile toplumsal eşitsizlik arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Rousseau için mülkiyetin ortaya çıkışı, tüm

kötülüklerin de başlangıcıdır. Çünkü sürekli bir doyumsuzluk içinde zenginlik, ün ya da mevki

peşinde koşan insanlar arasında üstün tutulma arzusu tutkuları dürtüp çoğaltır ve nihayetinde bütün

insanları birbirinin rakibi, hatta düşmanı haline getirir ve “Rekabette zorunlu olarak her şeyi bastıran

özel çıkar, insanların her birine kötülüğü erdem maskesiyle süsleyip örtmeyi” öğretir (Rousseau,

2009: 145). Yabancılaşmanın en ağır şekilde etkisini hissettirdiği modern kapitalist toplumda insan,

sistemin yarattığı belirsizlik ve çatışma içinde hayatını idame ettirmek mecburiyetinde kalmakta ve

“çevresinde olup biten hemen her şeye, herkese karşı güven ve merhamet duygusunu yitirmektedir”

(Yedekci, 2016: 876). Marx’ın (2009: 32) sözleriyle “İnsanın kendi emeğinin ürününden, kendi

yaşam etkinliğinden kendi türsel varlığından yabancılaşması olgusunun dolaysız bir sonucu insanın

insana yabancılaşması” olarak ortaya çıkmaktadır. İş yeri, yabancılaşmada önemli bir rol oynar çünkü

bireyin kapitalizmin doğasında var olan özelliklerle yüzleştiği ve onlardan etkilendiği gerçek

bağlamdır. Marx (2011: 181) için çalışma “her şeyden önce, insanla doğa arasındaki bir süreçtir”

ancak doğal olan bu süreç, kapitalizmde sadece “başka birisi için meta biçiminde kullanım değeri

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 25

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

yapmaya” dönüşmüştür (Harvey, 2012: 133). Yaşamının büyük kısmını çalışarak geçiren insan için

çalışma “kendisini ifade edip yaratıcılığını ortaya çıkaran bir şey değil, sadece yaşamını

sürdürebilmek için katlanmak zorunda olduğu bir çile” (Silier, 2013: 139) haline gelmiştir. Hâlbuki

çalışma insanın toplumsallığının ürünü olup “yalnızca dünyayla ilişkimizi değil, aynı zamanda

toplumsal ilişkilerimizi de baştan sona yapılandırır” (Meda, 2004: 27). Bununla birlikte çalışmaya

yüklenen anlam ve değer arttıkça, işsizliğe yüklenen olumsuz anlam ve değersizlik de artmaktadır.

3. Beyaz Yakalı İşsizliği

İşsizlik “Çalışma gücünde ve arzusunda olan ve cari ücretten çalışmaya razı olup da iş

bulamayan işgücü” (Yıldırım ve Karaman, 2033: 312) olarak tanımlanabilir. Bir kişinin işsiz

sayılabilmesi için bir işte çalışmıyor, iş arıyor ve cari ücret düzeyinde kendisine bir iş teklif

edildiğinde bu teklifi kabul edecek olması gerekmektedir (Ay, 2012: 321). İşsizliğin temelinde işgücü

piyasasındaki yapısal sorunlar, işgücü maliyetleri ve istihdam yaratmayan büyüme gibi nedenler

yatmaktadır. Ekonominin kuralsızlaştırılması, üretim yapısındaki ve işgücündeki yapısal değişim

dünya genelinde istihdamı olumsuz bir biçimde etkileyerek işsizliği kronik bir problem haline

getirmektedir (Uyanık, 2008: 214). 19. yüzyıldan itibaren sendikal literatürde kullanılmaya başlanan

işsizlik son 30 yıldır dünyanın hemen her yerinde her ülkede yakıcı ve kronik bir sorun olarak

gündemin demirbaşıdır (Bora ve Erdoğan, 2017: 13). Örneğin İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya’da

işsizlik oranı ortalaması 1960-1973 döneminde %2,3 düzeyinde iken, aynı oran 1973-1990 dönemi

için %6,8, 1990-2000 için %9,4 olarak gerçekleşmiştir (Arslan ve Ulaş, 2004: 102). Avrupa

ülkelerinde 1973 petrol krizinden sonra işsizlik oranları yaklaşık üç kat artmış olup 2008 krizi

sonrasında bu oranların daha önceki doğal işsizlik oranı seviyesine dönme ihtimali oldukça azalmıştır

(Bolat ve Koçbulut, 2019: 206). 2008 yılı sonlarında ABD ekonomisinde başlayan ve kısa sürede

küresel ekonomiyi etkisi altına alan kriz, pek çok sektörde mevcut işlerin azalmasına yol açmıştır

(İşgücü Piyasası ve Genç İstihdamı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 2018: 12). 2008 krizi sonrasında

artan işsizlik daha önce bu sorunu yaşamayan Kuzey Avrupa ülkelerinde dahi etkisini göstermiştir.

2019 yılı Uluslararası İşgücü Piyasası Analizi (2019: 105) rakamlarına göre küresel çapta 188 milyon

kişi işsiz olup işsizlik göstergeleri kapsamında dünyadaki işsizlerin %46,3’ü Asya-Pasifik, %17,8’i

Afrika, %17,3’ü Amerika Kıtası, %15,9’u Avrupa ve Merkez Asya, %2,4’ü ise Arap devletlerinde

bulunmaktadır. ILO Raporu (2017) küresel işgücü büyümeye devam ettikçe küresel işsizlik

oranlarının da yüksek kalacağını ortaya koymaktadır. Pew Research (2010) araştırması, işgücündeki

tüm yetişkinlerin %55’inin 2000’li yılların başından beri işsizlik, güvencesizlik, maaş kesintisi ve iş

gücünde azalma yaşadıklarını ortaya koymuştur. Güvencesiz ve esnek çalışma koşullarında iş, bir

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 26

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

metaya; istihdam ise bir ayrıcalığa dönüşmüştür (Gorz, 2001: 82). Dünya genelinde işsizliğe ilişkin

rakamlarda görülen artışın bireysel olduğu kadar toplumsal düzeyde de ciddi yansımaları vardır.

Bireylerin gelir kaybını devletin üstlenmesi, işsizliğin ekonomik yönünü oluştururken psikososyal

etkenler de bireyleri ve toplumları ilgilendiren konuların başında yer almaktadır (Öcal, 2014: 1158).

Paul ve Moser’in (2009) meta-analizi, çalışmaların yapıldığı dönemden veya çalışılan ülkelerin

ekonomik durumundan bağımsız olarak işsizliğin ruh sağlığı üzerindeki zararlı etkilerini gün ışığına

çıkarmıştır. Araştırmalar işsizliğin, kişinin benlik saygısı, hayata dair anlam yapıları ile kaygı

düzeyinin yanı sıra aile hayatını da olumsuz etkilediğini göstermektedir (Larson, 1984: 507). Rifkin

(1995) üretim artışının artık istihdam artışı anlamına gelmediği günümüzde işsizliğin geri

döndürülemez olduğunu ileri sürmektedir. Marx ve Engels, Alman İdeolojisi’nde emek sürecinde

işbölümünün maddi ve zihinsel emek arasında yapıldığını ve böylece mavi yakalı ile beyaz yakalı

çalışanların ortaya çıktığını yazmaktadır. Geçmişte daha çok mavi yakalılar için sorun olarak görülen

işsizlik bugünün yeni ekonomisinde, toplumsal sınıfları aşan bir olgu olarak dikkati çekmektedir

(Raito ve Lahelma, 2015: 723). İşsiz kitlesinin büyümesinin yanı sıra esnek üretim örgütlenmesiyle

çalışma koşullarının değişimi beyaz yakalı çalışanlar için de yapısal güvencesizliğe yol açtı. Bu

süreçte zihinsel emeğin proleterleşmesi, zihinsel emeğin imtiyazlı konumunu sarstığı gibi

işbölümünün bulanıklaşması yabancılaşmayı derinleştirmiştir. Zihinsel emek gücünün yani beyaz

yakalıların da yapısal işsizlik tehdidi ile karşı karşıya kalması günümüz işsizlik olgusunun kritik bir

yönüdür. Geçmişte koşulları görece daha iyi olan azınlıktaki beyaz yakalıların, mevcut koşulları her

geçen gün mavi yakalılara daha çok benzemektedir. 1960’larda sendikalı mavi yakalı işçiler toplu

pazarlık ve iş güvencesi gibi haklar için mücadele vererek istihdam standartlarını yükseltiler. Ancak

1980’lerden bu yana istihdam ilişkileri çok daha güvencesiz hale geldi (Ho, 2009). İstihdam

ilişkilerindeki dönüşümün ilk yıllarında, beyaz yakalı işçiler yalnızca mavi yakalı işçilerin bu

durumdan etkileneceğini düşünüyordu. Ancak 21. yüzyılın başına gelindiğinde, artan güvencesizlik

süreçleri bir bütün olarak iş gücüne yayılmış ve çok sayıda beyaz yakalı işçiyi de işsiz kalmanın

endişeli girdabına sokmuştur (Lopez ve Phillips, 2019: 473). Sermayenin yapısal şiddetinin en yoğun

tezahürlerinden biri, kapitalizmin ürünü olan işsizlik (Erdoğan, 2017: 90) sadece parasızlık değildir;

kapitalist sistem tarafından sömürülmeye bile değer bulunmamak, gözden çıkarılmışlığın ve işe

yaramazlığın açtığı yaralardır. Çünkü çalışmak, üretmek insanın temel niteliklerinden biridir. İşsizlik,

bireyde anlam yapılarının çökmesine ve zaman algısının dağılmasına neden olur. Erving Goffman

çeşitli toplumsal damgalanma biçimlerini incelediği Damga (2014: 48) adlı kitabında Lazarsfeld ve

Zawadski’nin 1930’larda işsizliğin psikolojik etkileri üzerine yaptıkları çalışmadan ve bu çalışmaya

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 27

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

katılanlardan bir kişinin damgalı bireyin gözden düşürülmüş biri haline geldiğindeki duygularını

“İşsiz sıfatını taşımak ne kadar da zor ve onur kırıcı bir şeymiş. Dışarı çıktığımda gözlerimi kaçırıp

yere bakıyorum; çünkü kendimi tamamen kadri kıymeti olmayan biri gibi hissediyorum” sözleriyle

anlattığından bahseder. Esnek kapitalizmde esnekliğe yapılan vurgunun işin anlamını değiştirdiğini

belirten Sennett (2010: 10) işsiz kalma endişesinin kişinin özsaygısını azalttığına dikkati çekmektedir.

Sonuçlarından bağımsız olarak tanımı gereği adil gibi görünen bu oyunda dışlanmış olmak, kişinin

kendi kusuru olarak görüldüğü için oyun dışına itilme, aynı zamanda kahredici bir tahakküm biçimini

almaktadır (Özkazanç, 2005). Emek rejimindeki esnekleşme ve güvencesizleşme, beyaz yakalılar için

yaratıcılık ve insani ilişki deneyiminin kaybının yanı sıra değersizlik ve tatminsizlik duygusu

getirmektedir (Bora ve Erdoğan, 2017: 25). Eğitimli bir beyaz yakalının işsiz kalması yoksullaşmanın

ötesinde statü olarak aşağı düşme anlamına gelir. Çünkü modern kapitalist toplumda iş, aynı zamanda

kimliktir. Alain de Botton, ‘Statü Endişesi’nde (2003) başarının insanın kendi zeka ve yeteneğine

bağlandığı modern kapitalist kültürün zenginliği sadece daha çok paraya sahip olmanın değil, daha

iyi bir insan olmanın da göstergesi olarak saydığını yazmaktadır. Bugün artık “Para, ahlaki bir özellik

edinmiştir. Para kazanmak ile iyi bir insan olmak ve mutlu olmak arasında doğrudan bağ kurulur.”

Fakirlik, başarısızlık ve utanç hissine sebep olmaktadır. İşsizlik de insanı benzer bir değersizlik

duygusuna sürüklemekte, öz değer duygusunun aşınması hayatın ve hatta varoluşun anlamının

sorgulanmasına kadar gidebilmektedir (Bora, 2017: 69). 2008 yılındaki küresel ekonomik krizin

işsizliğin yanında beyaz yakalılar da dahil olmak üzere tüm çalışanlarda işsiz kalma kaygısında

sıçramaya yol açtığını belirten Tanıl Bora (2017: 51) yükseköğrenimin temel vaadi olan iş

güvencesinin artık üniversite mezunları için de geçerli olmadığına dikkati çekmektedir. Aldıkları

eğitimle kendilerini seçkin bir konumda gören üniversite mezunları işsizliği, liyakatlerinin karşılığını

alamamak olarak yorumlamakta ve bu da mağduriyetin yanı sıra yerlerini alanlara karşı öfke ve hınç

duygularını beslemektedir. Lane’ye (2011) göre beyaz yakalı işçilerin postendüstriyel ekonomide

kitlesel işsizliğe tepkileri neoliberal ideolojinin yükselişiyle açıklanabilir. Neoliberal yeniden

yapılanma süreci, çalışma hayatında işin nasıl anlaşıldığı, yaşandığı ve deneyimlendiği üzerinde bir

dönüşüm yaratmaktadır. Neoliberalizm, beyaz yakalıların, çalışanlar ve işverenler arasındaki değişen

güç dengesine kolektif tepkiler vermek yerine bireysel anlamlandırma çerçeveleri inşa etmelerine ve

bu süreçte, bireysel düzeyde kendilerini ya da yerlerini alan kişiyi suçlamalarına yol açmaktadır.

4. Yöntem

Çalışmada betimsel analiz ve göstergebilim yöntemleri kullanılmıştır. Veriler üzerinden

yapılan tanımsal bir yaklaşım (Wolcott, 1994) olan betimsel analizde, önceden belirlenen çerçeve ile

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 28

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

ilişkili kavram ve temalar altında özetlenen veriler çözümlenir. Betimsel analiz; çerçeve oluşturma,

tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması olmak üzere

dört aşamada (Altunışık vd., 2010: 322) gerçekleştirilir. Bu çalışmanın temel çerçevesi dahilindeki

anahtar kavramlar kapitalizm, rekabet, yabancılaşma ve beyaz yakalı işsizliği olarak belirlenmiştir.

Çalışmanın örneklemi Costa-Gavras’ın yönettiği Le Couperet (Ölümcül Çözüm/The Ax,) adlı, 2005

yılı yapımı filmdir. Bulguların tanımlanması ve yorumlanması aşamalarında göstergebilimsel analiz

yapılmıştır. Guiraud’un (2016: 8) bir anlatı içindeki gösterge, imge, metafor ile bağlamı ortaya

koymayı amaçlayan sistematik bir yöntem olarak tanımladığı göstergebilim, anlam aktaran araçlar

üzerinden göstergeler arası ilişkileri ele alır. Her gösterge, çağrışımsal bir uyarandır (Guiraud, 2016:

25) ve göstergeler anlam aktarır. Roman, şiir, resim, sinema gibi farklı alanlardaki metinlerin analizi

için kullanılan göstergebilim, iletişim amacıyla oluşturulan ve toplumsal, kültürel, ekonomik, tarihsel

bağlamlarda ortaya çıkan anlamlı yapının nasıl oluştuğunu çözümlemeye çalışır (Sığırcı, 2017). Bu

noktadan hareketle filmdeki ideolojik ve metaforik yapı, betimsel analiz için belirlenen kavramlar

çerçevesinde çözümlenmiştir.

5. Ölümcül Çözüm Filminin Çözümlemesi

Bu bölümde, çalışmaya konu filmin yönetmeni Costa-Gavras’ın yaşam öyküsünden filmdeki

temel anlatı bağlamında kısaca bahsedildikten sonra filmin olay örgüsü özetlenerek ilgili karelerin

görselleri ile beraber analiz edilecektir.

5.1. Filmin Yönetmeni: Costa-Gavras

1933 yılında doğan Constantinos Gavras Yunan asıllı Fransız film yönetmenidir. Costa-Gavras

tüm sinematografisi boyunca politik ve siyasal içerikli filmler çekmiştir ve bu filmler bulundukları

zamanın ruhunu, politik açıdan analiz eden ve yansıtan filmlerdir (Pettey, 2020: 8). Kariyeri boyunca

yirmi dokuz film yönetmiş olan Costa-Gavras’ın Türk Sineması ile önemli bir kesişim noktası

bulunmaktadır. Yılmaz Güney’in Yol (1982) filmiyle Costa-Gavras’ın Kayıp (1982) filmi 1982

yılında Cannes film Festivali’nde Altın Palmiye ödülünü paylaşmıştır*. Bu iki filmin önemli bir ortak

özelliği ise iki filmin de darbe koşullarını anlatıyor olmasıdır. Yılmaz Güney, 12 Eylül 1980’de

Türkiye’de askeriyenin yönetime el koyması sonrasındaki Türkiye atmosferini ve panoramasını

gösterirken, Gavras ise 11 Eylül 1973’de Şili’de gerçekleşen darbeyi ve Amerika’nın bu darbede

oynadığı rolü, darbenin yaşattığı tüm yıkımın panoramasıyla birlikte tasvir etmiştir. Kayıp filmi

1970’li yıllardan itibaren Amerika’nın tüm dünyanın siyasal haritasını şekillendirmede uyguladığı

* https://www.imdb.com/title/tt0084335/awards/?ref_=tt_awd

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 29

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

politikaları ortaya koyması anlamında hem çağdaş hem de cesur bir filmdir. Gavras tıpkı Kayıp

filminde olduğu gibi kariyerindeki diğer filmlerde de hep çağdaş olanın peşinde koşmuştur. Bu

anlamda 1963 yılında çektiği Z (Ölümsüz) filmi, Yunan sol görüşlü aktivist Gregoris Lambrakis’in

1963 yılında sistemli bir şekilde nasıl öldürüldüğünü ve sol karşıtı yapılanmanın farklı devlet

birimleri tarafından nasıl organize edildiğini gösterirken, tartıştığı temel kavram dönemin ruhuna

uygun olarak özgürlük kavramı olmuştur (Hayward, 2020: 19). 1970’li ve 1980’li yıllarda

Sıkıyönetim (1975) ve Kayıp (1982) filmi gibi özgürlük ve aktivizm sorunlarını filmlerinin merkezine

yerleştiren Gavras 1990’li yıllarla birlikte değişen politik atmosfere paralel olarak din, göçmenlik ve

medya* ilişkilerinin politik boyutlarını analiz ettiği filmler yapmıştır. Ancak özellikle son yirmi yıllık

süreçte Costa-Gavras’ın kapitalizmin temel dinamiklerine odaklandığı görülmektedir. Özellikle

çalışmada analizi yapılan Ölümcül Çözüm (2005) filmi 2007-2008’de Amerika Birleşik

Devletleri’nde konut balonu krizi olarak ortaya çıkan ve tüm dünyada çok ciddi bir ekonomik krize

dönüşen dönemi, neredeyse bütün yönleriyle önceden tahmin etmiştir denilebilir. Bu durum

Gavras’ın iyi bir sinemacı olmasının yanında geleceğe dair ekonomik öngörüsünün ne kadar güçlü

olduğunu da göstermektedir. Zira filmin temel iki dinamiğini işten çıkarılma ve konut kredisi

oluşturmaktadır. 2019 yılında yönettiği son filmde dahi seksen altı yaşında olmasına karşın 2015’de

Yunanistan’da yaşanan ekonomik krizi (Adult in the Room) merkeze alan Gavras’ın son on yıl

içerisinde yönettiği bir diğer film de 2012 yapımı Kapital filmidir. Gavras Kapital filminde

kapitalizmin doğasını şirketlerdeki en yüksek mevki sahibi CEO’lar üzerinden tartışmaktadır ve

kapitalizmi kendi kuyruğunu yiyen yılan olarak tarif etmektedir. Özellikle Parazit (2020) filminin

2020 yılında önce Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye’yi alması, arkasından da Oscar

ödüllerinde en iyi film ve en iyi senaryo dahil beş Oscar ödülünü almasıyla birlikte kapitalizmin

günümüzde ulaştığı nokta artan bir ivmeyle sinema diliyle sorgulanmaya başlamıştır. Bu durumun en

önemli örneklerinden biri de çok yakın zamanda (Ekim 2021) gösterime giren Squid Game (2021)

isimli dizinin Netflix tarihinin en çok izlenen programı olmasıdır.* Squid Game (Kalamar Oyunu)

dizisi de tıpkı Ölümcül Çözüm filmi gibi borçlarından kurtulmak isteyen insan(lar)ın hayatta

kalmasının tek yolunun diğer insanları öldürmek olduğu bir dünya düzeninde geçmektedir.

Dolayısıyla Costa-Gavras kapitalizmin ne kadar vahşileştiğini gösteren öncü yönetmenlerin başında

gelmektedir.

5.2. Filmin Konusu ve Olay Örgüsü

* Çılgın Şehir (1997), Âmin (2002), Cennet Batıda (2009)

* https://www.beyazperde.com/haberler/diziler/haberler-100212/

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 30

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Ölümcül Çözüm filminin ana karakteri Bruno çok uzun süredir aynı şirkette üst düzey yönetici

olarak çalışan bir kimyagerdir ve uzmanlık alanı kâğıttır. İşini tutkuyla yapan Bruno kendisinin

üstündeki yöneticilere de son derece bağlıdır. Başka bir ifadeyle filmin merkezi olan ana karakter, bir

yandan şirketin maksimum kâr etmesi için elinden geleni yaparken diğer yandan da mevcut

yapılanmayı ve şirket otoritesini, içselleştirmiş bir çalışandır. Bruno her anlamda kapitalist ekonomi

içerisinde iş yapan bir şirketin isteyebileceği bir yöneticidir. Ancak ülke ve dünya ekonomisindeki

kötüye gidiş nedeniyle şirket, işçi ve yönetici çıkarma politikasına başvurur ve Bruno’nun işine son

verilir. İyi bir özgeçmişi (CV) olduğunu düşünen Bruno iş başvuruları yapmaya başlar ancak filmde

çok kısa sürede özetlenen iki buçuk yıl boyunca iş bulamaz. Hem psikolojik hem de maddi yönlerden

büyük bir buhrana giren Bruno işe girmek için radikal bir çözüm bulur ve kendisinin başvuracağı iş

tanımına uyan kişileri seri bir şekilde öldürmeye başlar. Bruno, sahte bir iş ilanı vererek rakiplerinin

özgeçmişlerini ve tüm iletişim bilgilerini ele geçirir. Daha sonra da kendisi yerine işe alınabileceğini

düşündüğü insanları öldürmeye başlar. Bu cinayetler sırasında, Bruno öldürme planı yapmadığı iki

kişiyi de öldürmek durumunda kalmıştır. Zekasının ve biraz da şansının yardımıyla tüm polisiye

tehlikeleri de atlatan Bruno yakalanmamayı başarır. Tüm bu seri cinayetlerin sonunda tekrar üst

düzey bir şirkette yönetici olarak işe giren Bruno, filmin son sahnesinde tıpkı kendisinin seri

cinayetleri işlerken yaptığı eylemleri yapan ve Bruno’nun eski halini anımsatan bir kadınla karşılaşır.

Ölümcül Çözüm filminin giriş sekansı klasik betimleyici anlatımla gerçekleşmez ve izleyici

film kronolojisinde ileride gerçekleşecek bir cinayet olayının gerçekleşme anında filme dahil edilir.

Bu hareketli sahnede, filmin ana karakteri Bruno, arabayla yolda kendi halinde evine yürüyerek dönen

bir erkeği takip etmektedir. Takip eden ve edilen kişi yaklaşık aynı yaşlardadır ve planın sonunda

Bruno yolda yürüyen kişiyi arabasıyla ezerek öldürür. Bu cinayet sonrasında Bruno bir otel odasına

gider, titremektedir, banyo yaparken duvarları yumruklamaktadır.

Ana karakterin gerçekleştirdiği eylemin arkasından çok sıkıntıya girdiği gösterilir, kusar ve

intihar etmeye çalışır, ancak yapamaz. Otel odası sekansının ilk bölümünde izleyiciye, Bruno’nun

cinayeti işlemekten duyduğu vicdan azabı farklı çekimlerle gösterilir. Bu eylemler izleyicide ana

karakterin, cinayet eylemini ilk defa yaptığı izlenimi uyandırmaktadır ancak ses kaydetme cihazına

yapılan itiraflarda Bruno’nun iki buçuk yıldır cinayet işlediği ve ilk seferinden sonra daha kolay

olacağını düşündüğü izleyiciye aktarılır. Ancak her işlenen cinayet ana karakter için daha zor

olmuştur. Bruno bir ses kayıt cihazına yaptığı itiraflar aracılığıyla izleyiciye birçok bilgiyi doğrudan

aktarır. Bruno’nun itirafları ve görsel kuşaktaki anlatı şu şekildedir:

Bruno: İki buçuk yıl sonra... Bu geceden sonra sanki hepsinin ilki gibi kolay olacağını

sanmıştım.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 31

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Görsel Kuşak: Bruno arabanın penceresinden ateş ederek ilk cinayeti işler ve kaçar.

Bruno: Benim adım Bruno Davert. Bu gece yaptığım şeye katlanamıyorum. Hep iyi bir koca,

iyi bir baba ve sadık bir çalışan oldum. (itiraf)

(Görsel kuşakta ani bir sıçrama yaşanır)

Bruno’nun Üst Yöneticisi: Şirketimize gösterdiğin 15 yıllık çalışma adına, bu küçük hediyeyi

yaratıcı fikirlerini kaydetmek için kabul etmeni diliyorum. Zira o fikirler bizim işimize çok yaramıştı.

Dijital bir ses cihazı. Çin-Japon yapımı.

Görsel Kuşak: Bruno’nun işten çıkarılırken iş arkadaşlarının onu uğurlaması ve ona verilen

hediye olan ses-kayıt cihazı gösterilir.

Bruno: Şirketin amacı taşınma öncesi küçülmeydi. (itiraf)

Bruno’nun Üst Yöneticisi: Senin için telaşlanmıyorum. Bu niteliklere sahipken, çok yakında

bir iş bulursun. Öyle bir ortamda!

Bruno: Yine de işten atılma tazminatım 15 maaştı. Kendimi dünya şampiyonu gibi hissetmiştim.

2 yıl geçti hala bir iş bulamadım. Arabamın taksitleri bitiyor, bu iyi ama evimin daha 10 yıl taksiti

var. Ve bir de hala sevdiğim bir karım var. (Ailem)

Ölümcül Çözüm filminin yukarıda betimlenen giriş bloğunda serbest piyasa ekonomisinin

içerisinde, o sistemin gerekliliklerini yerine getiren insanların dahi işsiz kalmadan da öte, konut

kredisi (mortgage) aracılığıyla uzun yıllar borçlu olduğu bir yapı sinematografik olarak gösterilmiştir.

Film çağdaş toplumlarda orta ve orta üst sınıfın yaşadığı hayatın büyük oranda sahip oldukları

gelirlerden değil, sahip olacaklarını düşündükleri gelirlerden elde ettiğini göstermektedir. Başka bir

ifadeyle insanlar özellikle 2000’li yıllar sonrası varlığını daha çok hissettiren krediler nedeniyle

Şekil 4. Bruno ilk cinayeti işler.

Şekil 3. Bruno ses kayıt cihazına işlediği

cinayetleri itiraf eder.

Şekil 5. Bruno’nun işten çıkarılması

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 32

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

ipotekli hayatlar sürmektedirler. Çalışmanın kuramsal bölümünde de belirtildiği gibi, kapitalizm

sürekli kendisi üzerinde dönen ve temas ettiği her yapıyı kendisine dönüştüren bir yapı olduğu için,

insanlar da sadece süreci yerine getirmesi gereken metalara dönüştürülmüştür (Wallerstein, 2012:

17).

Filmde ana karakterin itiraflarında yer alan cümleler Wallerstein’ın kapitalizm içerisinde her

şeyin metalaşması sürecini doğrudan yansıtan sözel bölümü oluşturmaktadır. Filmin bu sekansı artık

ürünlerin insanlara hizmet ettiği aşamadan, insanların ürünlerin kölesi haline dönüştüğü bir aşamaya

geçildiğini imlemektedir. Bu dönüşümün filmde en belirgin biçimde yer aldığı sahne yine Bruno’nun

itiraflarındaki şu cümlelerledir:

Bruno: O adam yeniden üretilen kağıtlarıyla övünüyordu. Tıpkı benim gibi, yıllar önce Camel

kağıtçılıktan atılmadan önce yaptığım gibi.

Kendisinin bir metadan farklı görünmediğini fark eden ana karakter Bruno, bu sahneden sonra

diğer insanlara, özellikle de piyasadaki rakiplerine birer metaymış gibi bakmaya başlar ve onları

öldürmeye karar verir. Film boyunca öldürülecek beş kişi bu özgeçmişlere sahip kişiler olacaktır. Bu

sayede iş görüşmelerinde rakibi olmayacaktır. Bruno bu doğrultuda sahte bir iş ilanı vererek

rakiplerinin kim olduğunu ve iletişim bilgilerini öğrenir Serbest piyasa ekonomisinin rekabetçi yapısı,

filmin giriş bölümünde en çok üzerinde durulan tema olarak sunulmaktadır. Anatole Kaletsky’nin

(2010) belirttiği şekilde yeni kapitalist aşama (Kapitalizm 4.0) makinelerin insanların yükünü

azalttığı bir aşamadan ziyade, insanların birbirlerini artan bir ivmeyle rakip ve düşman görmelerine

yol açan bir aşamadır. Bu yeni kapitalist aşamada başta hırs olmak üzere, bireycilik, rekabetçi ruh,

pragmatizm ve diğer insanları küçümseme ön plana çıkan insani güdüler haline dönüşmektedir.

Filmde sözü edilen yapılar Bruno’nun sözleriyle şu şekilde ifade edilir:

Bruno: Rakiplerimin sırlarını okumak bana çok iyi geldi. Hepsinin çok aptal olduklarını,

kibirden öldüklerini gördüm. Hepsi de doyumsuz birer hayvan. Bu cilalı özgeçmişlerin hepsi birer

düzmece. Sadece beş tanesinin derecesi kariyeri ve deneyimi var. Onlara da deneyim ve kariyer

diyebilirsek. Ama diğerlerinin hiçbiri benden daha iyi değil.

Şekil 6. Ana karakter Bruno'nun yerine işe alınan

yeni yönetici, fabrikayı tanıtmaktadır.

Şekil 7. Bruno'nun piyasadaki rakipleri

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 33

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Bruno, diğer tüm kapitalist yöneticileri temsil edercesine, sadece kendisinin değerli işler

yaptığını ve sadece kendisinin bazı ayrıcalıkları hak ettiğini düşünmektedir. Bu anlamda Ölümcül

Çözüm filmi aslında tek bir karakterin özel bir durumunu yansıtmamaktadır. Film, kapitalizm

içerisindeki yönetici sınıfın bir stereotipi olarak Bruno karakterini imlemektedir. Bruno bu anlamda

bir karakterden ziyade çağdaş kapitalist sistem içerisindeki orta ve orta üst sınıfın temsilidir.

Bruno’nun gittiği postanede işsizler ordusunu görmesi ise verdiği kararı pekiştiren bir unsur olur.

Ölümcül Çözüm filminin bu sahnesi, konut kredisi sorunuyla birlikte düşünüldüğünde özel mülkiyetin

kökeniyle ilgili bir yapıya işaret eder görünmektedir. Üretim araçları ve üretimdeki bütün süreçlere

ait kontrol seçkin bir azınlık tarafından yönetilmektedir (Rousseau, 2002: 137). Bu nedenle de bir

süre sistem tarafından kullanılan insanlar bir süre sonra sistemin atığı haline gelen insan yığınlarına

dönüşmektedirler. Çünkü maksimum kar oranı için insanlar belirli bir aralıkta sistem tarafından

kullanılıp daha sonra yerine yenileri geldiği için boşa çıkmak durumunda kalırlar. Ana karakter Bruno

bu insan yığınlarını görerek, onlardan biri haline dönüşmemek için kapitalist rekabet koşullarına

uygun ancak ölümcül olan planını uygulamaya başlar. Ancak uzun süreli işsizlikle birlikte gelen

psikolojik yıkımla başa çıkabilmek çok zor bir süreçtir ve Ölümcül Çözüm filminde işsizliğin bu

katmanına da vurgu yapılmaktadır. Çalışmanın kuramsal bölümünde de belirtildiği gibi işsizlik,

insanların kişiliklerine ve öz benliklerine olumsuz etkide bulunmaktadır ve bilimsel çalışmaların da

gösterdiği üzere uzun süreli işsizlik yaşayan insanlar benlik sorunu, hayata karşı anlam kaybı, yüksek

endişe gibi psikolojik problemler yaşamaktadırlar. Filmin ana karakteri olan Bruno da iki yıl süren

işsizliğin ardından öfkeli ve anti-sosyal bir insan olmaya başlamıştır. Bu nedenle Bruno, diğer iş bulan

insanları ve yakın çevresini patronların yalakası olmakla eleştirir. Başka bir ifadeyle Bruno toplumu

ötekileştirerek kendini toplum yaşamından izole eder. Bu ötekileştirme süreci doğal olarak Onlar-

Ben ayrımını ortaya çıkartır ve Bruno kısa süre içerisinde kendisini toplumun geri kalan kısmıyla bir

savaşa girmiş gibi hissetmeye başlar. Bruno’nun toplumla savaşa girdiğinin önemli göstergelerinden

biri cinayetleri işlemeye başladığı silahın İkinci Dünya Savaşı’ndan kalma baba yadigarı bir silah

olmasıdır. Bruno’ya göre içerisinde bulunduğu mevcut durum bir dünya savaşıdır. Costa-Gavras bu

noktada çağdaş kapitalizmin dünyaya ve insanlara verdiği zararın dünya savaşlarının insanlara verdiği

zararla neredeyse aynı olduğunu göstermektedir. Tıpkı babası gibi Bruno da kendisini bir savaşın

içinde hissetmektedir. Bruno’nun sosyal hayatındaki bu değişimler ve çalkantılar başta eşi olmak

üzere tüm ailesiyle olan ilişkilerine yansımaktadır. Ana karakter giderek ailesinden uzaklaşır ve kendi

planları üzerine odaklandığı kapalı devre bir evreye geçer.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 34

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Filmin giriş bölümünden sonra, gelişme bölümüne uygun olarak olaylar ve durumlar

şekillenmeye başlar. Ana karakter Bruno’nun artık tasarladığı planı eyleme geçirme aşaması ile

birlikte gelişen ve değişen sinematik evren oluşturulur. Bu aşama filmin süre açısından en büyük

bölümünü kaplamaktadır. Yaklaşık olarak 13:00-107:00 dakikalarını kapsayan bu bölüm boyunca

Bruno’nun rakiplerini öldürmesi ve bu cinayetlerle paralel olarak gelişen olaylar bir arada

betimlenmektedir. Bruno ilk önce silahla talimler yapar, ardından bir pompacıyı soymaya çalışır

ancak başarılı olamaz. İlk girişimlerin başarısız olması sinema anlatısında çok kullanılan bir kalıp

olan kahramanın yolculuğu anlatısına bir gönderme olarak okunabilir. Klasik anlatı sinemasında

kahraman hedefine ulaşmadan önce başarısızlık yaşadığı ve çaresiz kaldığı bir aşama yaşar

(Campbell, 2017: XX). Ölümcül Çözüm filminde bir anti-kahraman olan Bruno üzerinden kahraman

mitosuna gönderme yapılmaktadır ve mevcut serbest piyasa koşullarında kahramanın cinayetler

işleyen bir anti-kahramana dönüştüğü gösterilmektedir. Çağdaş kapitalist ekonominin merkezinde

yetişen ana karakter Bruno, öldüreceği kişilerin özgeçmişlerini (CV) tıpkı bir insan kaynakları

müdürü gibi incelemektedir. Bir insan kaynakları müdürü işe alacağı insanların özgeçmişlerindeki

birtakım bilgilere göre, çalıştığı şirket için uygun olup olmadığına karar verir. Benzer şekilde Bruno

da öldüreceği kişilerin özgeçmişlerindeki bilgilere göre, kendisine rakip oluşturup

oluşturamayacaklarına göre bir değerlendirme yapar ve kimleri öldürüp kimleri öldürmeyeceğine

karar verir. İşten çıkarmalar dönemsel olduğu için Bruno’nun ölüm listesini belirli bir dönem

aralığında ve kısa sürede bitirmesi gerekecektir. Filmdeki bu göstergeler, insanları öldürmenin

kapitalist sistem içerisinde artık bir işe dönüşmüş olduğuna yapılan vurgulardır. Film, kapitalist işe

alım süreçleri ile cinayetler arasında doğrudan analojiler kurmaktadır. Bruno öldürme sırasını belirler,

bir insan kaynakları müdürü gibi düşünür ve ikinci cinayetten önce şu sözlerle kimi öldüreceğine

karar verir:

Bruno: Edouard Rick. Kimya mühendisi. Amerika’da çalışmış. Sadece altı aydır işsiz.

Kendimden önce onu işe alırdım.

Şekil 8. Bruno baba yadigârı 2. Dünya Savaşı’ndan kalma silahla

antrenman yapar. Kadrajın ön bölümünde savaşta erlerin kullandığı

kasklar vardır.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 35

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Aldığı bu karar doğrultusunda Edouard’ı öldürmeye giden Bruno’nun işten kovulduktan

sonraki her arabaya binişi kapitalizm hakkında yeni bir şey keşfettiği bir yolculuğa dönüşmektedir.

Güzel bahçeli villaların içinden geçen Bruno “Acaba, bu güzel dingin bahçelerin altında dünyanın

çalkalandığını kaç kişi hissedebiliyordu?” sorusunu kendine sorarken, başka bir sokakta evindeki

bütün eşyaları satılığa çıkartan bir aileyi görür ve kendisinin de bu duruma gelebileceğini düşünür.

Bu anlamda Bruno, kapitalist sistem içerisinde avantajlı bir konumdayken göremeyeceği durumları

ve içinde yaşadığı dünyayı görmeye başlamıştır. Ölümcül Çözüm filminin ana karakteri Dante’nin

İlahi Komedya (2006) adlı eserindeki gibi bir cehenneme iniş süreci yaşamaya başlamaktadır. Dante,

İlahi Komedya eserinde 13. kantoda genellikle intihar teşebbüsü olarak yorumlanan bölümde

ormanda kaybolur ve her biri farklı bir günahı imgeleyen hayvanlar tarafından saldırıya uğrar.

Leoparın şehveti, kurdun kötü istekleri, aslanın hırsı simgelediği bu ormandan, ana karakter

kurtulmaya çalışmaktadır.

Ölümcül Çözüm filminin ana karakteri de tıpkı Dante’nin İlahi Komedyası’ndaki ana karakter

gibi kendisini cehennemde hissetmektedir. Bu durumu Bruno şu sözlerle ifade eder: “Bir ay maaş

almasan, cehennemi yaşarsın bir de hiç almamayı düşünün”. Bu bölümde alıntılanan iki cümlenin de

gotik öğeler içermesi yönetmenin filmi tasarlarken İlahi Komedya’dan etkilendiğinin

göstergelerinden biri olarak okunabilir.

Ölümcül Çözüm filminin altyapısında bulunan bir diğer edebi eser de William Shakespeare’in

Macbeth (2015) oyunudur. Bruno ikinci cinayetini gerçekleştirmeye gittiğinde bir kadın sürekli ona

bakmaya başlar ve bir yanlış anlama sonucu, kadın Bruno’yu kızı ile ilişkisi olan kişi zanneder. Bu

yanlış anlaşılmadan doğan durumlar sonucunda, ana karakter Bruno kadını öldürmek durumunda

kalır. Zira kadın ön koltukta Bruno’nun silahını yanlışlıkla bulmuştur. Olayın gerçekleştiği ve

Kadın’ın (durumla ilgisi olmayan) öldüğü evin ev sahibi de bir silah sesi duyduğunu polise

bildirirken, Bruno ile göz göze gelir ve Bruno bu kişiyi de öldürmek durumunda kalır. Filmin bu

bölümünde Bruno’nun kendisiyle ve iş dünyası ile alakası olmayan kişileri de öldürmek zorunda

kaldığı gösterilmektedir. Sistemin içerisinde kalabilmek için bir ölüm makinesine dönüşen Bruno

Şekil 10. Eşyalarını sokakta

satışa çıkartan aile

Şekil 9. Bruno'nun cinayetleri işlediği

bölgelerde, lüks villalarda oturan kişiler.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 36

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

karakteri, Shakespeare’in trajik Macbeth karakterini andırmaktadır. Film, Shakespeare’den

alıntılayarak “insan bir kere kan dökmeye başlayınca artık durdurulamaz hale gelmeye başlar”

demektedir ancak, çağdaş insanı Macbeth’e dönüştüren iktidar hırsından ziyade serbest piyasa

ekonomisidir. İşlenen tüm cinayetlerden sonra duş alma, arınma, günahlarını itiraf etme gibi

göstergeler de Hristiyan inancına yapılan diğer gotik göndermelerdir.

Filmin ana karakteri Bruno ikinci cinayetten sonra artık bir savaş makinasına dönüşmüştür ve

üçüncü öldüreceği kişi olan Etienne Barnet’in bir restoranda garson olarak çalıştığını görür. Bu durum

Bruno’yu çok şaşırtır. Zira kapitalizmin en önemli yapılarından biri kapasitenin altına düşmemektir.

Kapasitenin altına düşmemek hem şirketlerin kâr miktarı için önemlidir hem de yöneticiler için. Film

içerisinde de bu durum, Bruno’nun yaptığı bir iş görüşmesinde çok kalifiye olduğu gerekçesiyle işe

alınmaması olarak temsil edilmiştir. Bu nedenle de hizmet sektörü Bruno’nun rakibi olabilecek

kapasitedeki insanların CV’si gibi CV’lere sahip insanlar için değildir. Bruno bu sahnede ilk kez

öldüreceği kişiyle konuşur ve iletişime geçer. Böylece izleyici ilk kez bir kurbanın hayatı ve karakteri

ile ilgili bilgi sahibi olur. Barnet’in iki kızı vardır ve komşuları yani diğer insanlar tarafından genel

olarak sevilen bir insandır. Bruno ile Barnet arasındaki geçen konuşma ise hem karakteri derinleştirir

hem de Bruno’nun bazı kırılmalar yaşamasına neden olur:

Barnet: İş mi arıyorsunuz?

Bruno: Çok mu belli oluyor?

Barnet: Tahmin ettim, ben de yaşadım. Hala da arıyorum. Bu işi bulduğum için şanslıyım.

Kâğıt işindeydim. On altı yıl çalıştım, sonra atıldım. Bu aralar cinayet dolu günler yaşıyoruz.

Bruno: Nasıl?

Barnet: Toplum artık çığırından çıktı. Çıldırıyor. Eskiden Çin’de gıdadan tasarruf etmek için

çocukları dağlara bırakırlarmış. Eskimolar da yaşlıları ölsün diye buzullara bırakır, aynı nedenle.

Bizse insanları en üretken oldukları çağda çöpe atıyoruz. İşte kötü olan bu. Kendi kendimizi yok

ediyoruz. Yaşlıların yaz sıcağında ölmesine izin versek, kimini kış aylarında, kimini baharda

temizlesek, ekonomi kurtulur. Biz de iş buluruz. Aslında her şey bu kadar basit. Evet. Bunun yerine

kahroluyoruz değil mi? İş bulmak için her şeyi yapıyoruz ama turbo kapitalizmle başa çıkmak çok

zor. Bruno: Peki ne yapmamız gerekir?

Barnet: Temel olan insan. Onu her şeyin merkezine koyacağız ama artık geç.

Bruno: Elele vermemiz gerek. Ekmek kavgası için mutlaka kavga etmemiz gerek. Müdürler

gülüp, bizim farkımıza varmazken (Ses kayıt cihazına yapılan itiraf)

Şekil 11. Bruno ilk kez bir kurbanıyla

iletişime geçer.

Şekil 12. Bruno'nun aynadaki yansıması

ve kendisi

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 37

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Barnet kapitalizm hakkında yaptığı yorumlarla, insanlığın genel olarak övündüğü ve

idealleştirdiği çağdaş kültür ve hümanist düşüncenin bir eleştirisini yapmaktadır. Eski Çin veya

Eskimolardan hiçbir farkın olmadığını vurgulayan Barnet, insanın merkezde olmadığı mevcut

yapının vahşi doğasını izleyiciye aktarmaktadır. Bruno ise Barnet ile aralarında geçen bu diyalogdan

sonra duygusal açıdan bir yarılma yaşar. Göstergesel olarak aynı kare içerisinde Bruno’nun kendisi

ve kendisinin aynadaki yansımasının gösterilmesi, ana karakterin kendisiyle dahi arasında duvarlarla

örülü bir mesafenin olduğunu simgelemektedir. Film bu noktada Barnet’in ağzından artık insanın

merkezde olacağı bir sistem yaratmak için çok geç kalındığını vurgulayarak, toplumsal açıdan

pesimist bir bakış geliştirmektedir. Bu bakışa paralel biçimde bu sahnenin sonunda Bruno, Barnet’i

arabayla ezerek öldürür ancak bu sırada araba hasar görmüştür. Arabanın onarımı için tamirciye giden

ana karaktere, arabayı tamir eden kişi, kendi eşinin de hastanede çalıştığını ancak hastanenin

küçülmeye gitmesi sonucunda işten çıkarıldığını söyler. Filmin çıkış tarihi 2005 yılıdır ve Gavras bu

filmle dünyanın yaşadığı en son büyük çaplı ekonomik kriz olan 2007 konut kredisi krizini şaşırtıcı

derece iyi tahmin etmiştir. Zira ana karakterin seri katil olmasındaki temel sebeplerden biri de konut

kredisi taksitlerini ödemektir. Bu anlamda film, içinde bulunduğu zaman diliminin iktisadi yapısını

öngörülü bir şekilde analiz etmiş görünmektedir. Ancak Ölümcül Çözüm filmi genel anlamdaki iktisat

teorisine ve özellikle de Marksist sınıf bilincine sürekli referans vermesi nedeniyle aynı zamanda

tarihsel bir filmdir. Filmin bu tarihsel arka planının belirginleştiği birkaç sahne öne çıkmaktadır. Bu

sahnelerden ilki Bruno’nun tamirciye gittiği sahnedir. Tamircideki mavi yakalı çalışan “eğer beni

işten atacak olsalar yukarı çıkarım ve patronlarımın gözü önünde beynimi dağıtırım” der. Bu

gönderme kuramsal bölümde de değinildiği gibi Marksist yabancılaşma kavramıyla ve yanlış sınıf

bilinciyle ilişkilidir. Filmin bu sahnesindeki mavi yakalı çalışan, kendi varlığına öylesine

yabancılaşmış durumdadır ki, üst sınıftaki ayrıcalıklı gruba zarar vermektense kendisine zarar vererek

onlara vicdan azabı çektirmeyi umut etmektedir. Alt sınıf hiçbir şekilde üst sınıfa fiziki bir etki de

bulunabileceğini düşünemez. Tıpkı mavi yakalı çalışan gibi beyaz yakalı bir çalışan olan ana karakter

Bruno da kendi işine son veren üst rütbeli yöneticileri öldürmek yerine kendi konumundaki insanları

öldürmeyi tercih etmektedir. Filmde işçi sınıfına dair ideolojij çözümleme çöp toplama işçilerinin

eylem yaptığı sahnede de görülmektedir ancak bu defa Gavras filmin genelindeki karamsar

atmosferin tersine bir gösterge koymaktadır.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 38

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Bu sahnede işçiler birleşerek yolu kapatırlar ve eylem yaparlar. Marksist proleter söylemin en

önemli argümanlarının başında “Dünyanın bütün işçilerinin birleşmesi” gelmektedir (Marx ve Engels,

2018: 2). Ölümcül Çözüm filminin modern kapitalist sisteme getirdiği en önemli eleştirilerden bir diğeri

de insanın toplumsal varoluşu üzerine yaptığı olumsuzluklar üzerinedir. Filmde Bruno’nun uzun

süreli işsizliği, karakterde psikolojik ve varoluşsal hezeyanlar yaratmaya başlar. Aile ilişkilerine de

doğrudan sirayet eden bu durum nedeniyle ebeveynler bir aile danışmanına gitme ihtiyacı duyarlar.

Fakat Bruno (erkek) özellikle Marlene’in (kadın) başka bir sevgilisi olduğunu düşünmeye başlar ve

o erkeği bulup öldürmek ister. Başka bir ifadeyle Bruno, sorunun ana kaynağının eşi Marlene

olduğunu düşünür ya da aile ilişkisini bozan bir diğer erkek üzerinde durmaya başlar. Bu kuşkucu

süreç Bruno’nun olmayan insanlar tasarlayarak, bir büyük öteki yaratma inşasında bulunmasına

neden olur. Bu durum da hem bireysel hem de toplumsal paranoyayı artırmaktadır. Marlene, sorunun

ana kaynağının uzayan işsizlik ve bunun neden olduğu olumsuz durum olduğunu söylemesine karşın,

ana karakter bu basit ama gerçekçi yaklaşımı kabul etmek istemez. Bruno, obsesif bir şekilde bir

ilişkinin ancak başka bir erkeğin (kişinin) varlığı nedeniyle bozulabileceğini savunur. Filmin gelişme

bölümündeki bu bölümde üzerinde durduğu nokta iş-para-güç bağlamında erk ve erkeklik

meselesinin ortaya konmasıdır. Ana karakter Bruno artık işsiz olduğu için bilinçaltında kendisini iğdiş

edilmiş, gücünü yitirmiş bir erkek olarak görmektedir. Bruno’nun bilinçaltında böyle hissettiğinin bir

kanıtı psikoterapi sırasında eşinin başka bir erkekten hoşlandığını düşündüğünü söylemesidir.

Bruno’ya göre genel olarak kadınlar işi ve gücü olan bir erkekle birlikte olurlar, kendi eşi de bu

nedenle onu sevmiştir hatta Bruno için daha da önemlisi, mantıklı ve doğru olan da bir kadının işi,

unvanı ve parası için bir erkekten hoşlanmasıdır. Çünkü ana karakter kendi varoluşu üzerinden

hayatını yapılandıran bir karakter değildir, kendisini sadece iş ve bu iş ile oluşturduğu zenginlik

üzerinden tarif edebilmektedir. Bu anlamda Ölümcül Çözüm filmi iş, para ve psikoloji arasındaki

gerilimler üzerinde sürekli birbiri üzerine temas eden sarmal ve çok katmanlı yapılarla örülmüştür.

Marlene, “konuşmak istiyorum, benden uzaklaşıyorsun” gibi rasyonel cümleler kurar ancak ana

Şekil 14. Çöp toplama işçileri eylem

yapmaktadır.

Şekil 13. Bruno arabayı tamir ettirmek için gittiği

tamircide mavi yakalı, yaşlı bir işçiyle konuşur.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 39

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

karakter bütün bilgiye sahip olduğunu düşünen bir kişidir, onun mantığında eşler arasında ilişkinin

bozulması ancak iktisadi olarak açıklanabilir ve bu doğrultuda ana karakter tam bir homo-

economicus* olarak betimlenmiş olmaktadır. Sistemin insanları doğalında bir homo-economicusa

dönüştürmesiyle ilgili filmdeki en önemli diyaloglar Bruno ve Marlene’e psikolojik danışmanlık

yapan psikologla yapılan konuşmalardır:

Psikolog: İşten çıkarıldığınız zaman ne hissettiniz, öfke, korku ya da rahatlama, hangilerini

hissettiniz?

Bruno: Rahatlama hissettiğim söylenemez.

Psikolog: Neden öfke ve korku hissettiniz?

Bruno: Peki sizce ne hissetmem gerekirdi? Çünkü bayım bütün işsizler böyle hisseder.

Psikolog: Hepsi mi? Emin misiniz? Bunu bir şans olarak görenler yok mudur? Bunu pozitif bir

şey olarak gören yok mudur?

Bruno: Tıpkı sosyal hizmet memurları gibi konuşuyorsunuz.

Psikolog: Çünkü mesajımız aynı.

Bruno: Mesajınız bir palavra, zırvalık, işimi elimden alarak hayatımı elimden aldılar. Dahası

bütün ailemin hayatını mahvettiler. Tamam, iş her şey değildir belki. Peki iş olmadan neyim ben?

Ben nasıl yaşayacağım? Eskiden iş arkadaşlarımla birlikte bir aile gibiydik. Birlikte çalışır ve

birbirimizle konuşurduk. Ama işten kovulunca, o aile yok oldu. Hepimiz düşman olduk.

Psikolog: Düşman mı?

Bruno: Daha da kötüsü rakip olduk. Herkes kendi hesabına çalışmaya başladı.

Psikolog: Herkes kendi hesabına sözü sizin için ne ifade ediyor?

Bruno: Evet, bu yarışı kazanabilmek için sadece ama sadece kendime güvenebileceğimi. İçe

kapanmam bu yüzden, hatta uzaklaşmam.

Marlene: Ben buradayım biliyorsun.

Bruno: Peki iş de var mı?

* Hayatın her alanında maksimum kârlılığa odaklanan ve yaşamı katı rasyonel kararlar ile yaşayan, kapitalizm anlayışını

içselleştirmiş, ekonomik insan olarak isimlendirilen terim.

Şekil 15. Psikolog ile görüşme

Şekil 16. Psikolog ile görüşmede Bruno

ve Marlene

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 40

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Bu sahne hem filmin hem de iş kavramının hayat içerisinde nasıl bir role sahip olduğunu

göstermektedir. Çalışmanın kuramsal bölümünde belirtildiği gibi para kazanmak artık ahlaki bir

duruma dönüşmüştür. İşsizlik insanın varoluşunu tehdit etmekte, utanç ve başarısızlık duygularını

sürekli hale getirmektedir. İşsizlik nedeniyle insan öz değer duygusunu kaybetmektedir (de Botton,

2003). Ayrıca bu sahne de psikolog sürekli Bruno’nun ne hissettiğine odaklanmaya çalışmaktadır

ancak sistemin temelindeki sorunla hiç ilgilenmemektedir. Bu nedenle de film, sistem içerisindeki ve

iş sahibi olan bir kişi olarak psikoloğun kısa devre yaptığını göstermiş olur. Psikolog filmin bu

sahnesinde sorunlara çözüm getirebilen biri olarak değil ancak sorunların ne olduğunu dinleyen biri

olarak işlevsiz hale dönüşmüştür. Ayrıca psikolog, iş sahibi biri olduğu için daha kendinden emin ve

güvenlidir, ancak Bruno işsiz birinin takıntılı ve obsesif halini yansıtmaktadır. Bu iki karşı kutbun bir

araya gelmesinden herhangi olumlu bir sürecin doğamayacağı açık bir şekilde gösterilerek, devletin

sağlamaya çalıştığı sosyal yardımların faydasızlığının da altı çizilmiş olur.

Ana karakter olan Bruno’nun işsiz kalması, psikolojik bozuklar yaşamaya başlaması ve ailenin

giderek yoksullaşması çocukları üzerinde de etkili olmaya başlamıştır. Ancak Etienne babasının

aksine yakalanır ve mahkemeye çıkmak zorunda kalır. Ancak aile bireyleri hep beraber çalışarak

Etienne’ye ait tüm delilleri yok ederler. Tıpkı para veya kapitalin kendisi gibi suç da insanları

birleştiren bir gösterge olarak filmde yer almaktadır. Bu noktada film suç ile kapital veya kapitalizm

arasında doğrudan bir ilişki kurmuş olur. Zira bu durum Etienne’yi soruşturan polisin sözleriyle

“günümüzde en çok büyüyen sektör suç sektörü” şeklinde ifade edilmektedir. Polisin kullandığı bu

cümledeki suçu bir sektör olarak tanımlamak özellikle yönetmenin çağdaş kapitalist sistem içerisinde

her şeyin hatta yasa dışı olayların bile sektörleştiği üzerine yapılan vurgudur. Aile üyelerinden birinin

işlediği bir suç durumunda, bütün ailenin organize olarak suçun delillerini ortadan kaldırdığının

betimlenmesi ise Engels’in Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni (2019) adlı eserine bir

gönderme olarak okunabilir. Aile, toplumu oluşturan en küçük hücredir ve mevcut kapitalist sistem

içerisinde bu hücre sağlıksız bir hale gelmiştir. Bir anlamda filmde izlediğimiz aile tipik bir

(hastalıklı) ailenin metaforudur ve bu nedenle toplumun kanser olduğu yönünde bir ima

bulunmaktadır. Aile bireyleri arasında geçen diyaloglar filmin genel dramaturgisini yansıtması

açısından önemlidir:

Anne: Ödevin için hangi konuyu seçtin?

Erkek Çocuk: Sonuç, amacı haklı çıkartır mı?

Anne: Sen ne diyorsun?

Erkek Çocuk: Hayır, çıkarmaz.

Kız Çocuk: (Babasının omzuna dokunarak)Oğlunu hapisten çıkarmıyorsa tabii.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 41

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Anne: Biraz genişletecek misin?

Erkek Çocuk: Evet, savaş zamanları hariç dedim.

Kız Çocuk: Bana sorarsan, anlam bolluğu denen şey aslında mutlu azınlığa ayrılmış bir lüks,

o kadar.

Anne: Savaş zamanında bile.

Kız Çocuk: Neyi kutluyoruz.

Anne: Kardeşinin dosyası kapandı.

Kız Çocuk: (Babasının omzuna dokunarak) Babam sayesinde.

Film boyunca işlenen konular olan amaç ve sonuç arasındaki ilişki, ayrıcalıklı (zengin) azınlık,

aile arasında suçu ört bas etme gibi konular ailenin bir öğle yemeği sırasında Etienne’nin ödevi

üzerinden konuşulur ve mutlu aile tablosuna geri dönülür, çünkü Bruno’nun öldürdüğü kişiler iş

başvurusu yapamadığı için o tekrar bir işe girebilmiştir. Ancak filmin sonunda bir kadın karakterin

Bruno’nun şirket tanıtımını yaptığı videoyu izlediğini görürüz ve bu kadın film içerisinde tıpkı

Bruno’nun yaptığı gibi onun dosyasını arşivler. Filmin son planında Bruno’nun yemek yediği lüks

restorana giden gizemli kadın karakter ile Bruno göz göze gelirler. Bruno gizemli kadının kendisi gibi

davrandığını ve büyük bir ihtimalle kendisini öldürmek için oraya geldiğini anlar. Film tam bu

sahnede biter. Ölümcül Çözüm filmi hikâyeyi yeni bir cinayet döngüsünün başladığı noktada

bitirerek, Bruno’nun sorunlarının çözülmesiyle sistemin değişmediğini göstermiş olur. İzleyicinin iki

saat boyunca tecrübe ettiği olay örgüsü kapitalist sistem içerisinde sürekli tekrarlanmaktadır. Bu

anlamda film, Antik Yunan trajedi eserlerinin mantığına yaklaşmış olur. Film doğrusal değil,

döngüsel ve sürekli tekrarlanan bir olay örgüsünü anlatmaktadır.

6. SONUÇ

Byung-Chul Han (2018) günümüz modern kapitalist toplumunu ‘Performans Toplumu’ olarak

adlandırır ve bu toplumun kurallarına uyum sağlayabilmek için sürekli olarak kendini ve başkalarını

sömüren, depresif ve mağlup bir birey imgesi yarattığını söyler. Bu birey tipinin ileri versiyonu ise

Şekil 17. Filmin son sahnesinde Bruno tıpkı kendisi gibi davranan

kadınla karşı karşıya gelir.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 42

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

sömürmek ile kalmayıp karşısındakine fiziksel ya da psikolojik olarak zarar verebilen biridir ve bu

bireyin yansımasını modern kapitalizmin acımasız rekabet oyununun dışında kalmamak adına cinayet

işlemek dahil her şeyi yapabilecek hale gelen beyaz yakalı bir işsizin hikayesini anlatan Gavras’ın

Ölümcül Çözüm adlı filminde buluruz. Duyduğu pişmanlığa rağmen rakiplerini öldürmeye devam

eden ana karakter Bruno, aslında bu rekabet oyununun hem mağduru hem faili, hem mağlubu hem de

galibidir. İşsiz kalan ve kendini bir çeşit savaşta gibi hisseden Bruno, muhtemel rakiplerini birer

düşman gibi algılamakta ve öfkesini de insanların birbirlerini düşman gibi görmelerine yol açan

sisteme değil, kişilere yöneltmektedir. İçinde yaşadığımız ileri kapitalist dönemde bireyselleşmenin

artan önemine işaret eden Ulrich Beck (2014) aileden dostluk ilişkilerine, emek piyasasından işçi-

işveren ilişkilerine kadar her tür ilişkide, yavaş yavaş bireyin faydasının toplumun faydasının önüne

geçtiğini belirtmektedir.

Filmde günümüz modern kapitalist toplumunun ahlaki çıkmazları sergilenmekte olup insanlar

arasındaki ilişkilerin temel taşı haline gelmiş olan acımasız rekabetin sadece çalışma hayatı ile sınırlı

kalmadığı da gösterilmeye çalışılmaktadır. Zira önce işini kaybeden Bruno daha sonra neredeyse

ailesini de kaybetme noktasına gelmektedir. Maddiyata dönüşen başarının en önemli değer olarak

görüldüğü günümüz toplumlarında başarısızlığın değersizlik duygusunu da beraberinde getirdiği

Bruno başta olmak üzere işini kaybetmiş diğer karakterlerde de yansıtılmaktadır. Bruno, kendine

acıma ile içinde bulunduğu çaresiz durumdan kurtulmak için başkalarına acımama duyguları arasında

savrulmaktadır. Ancak film değişime dair bir umuda da kapı aralamaz. Bruno’nun rakip olarak

gördüğü kişilerden biri olan Barnet tarafından dile getirilen bu umutsuzluk, Barnet’in Bruno

tarafından öldürülmesiyle perçinlenir. Kapitalizm, rekabet ve işsizlik arasındaki grift sarmal, filmin

son sekansında da ifadesini bulmaktadır. Zira isimler ve kahramanlar değişse de oyunun kuralları

değişmemektedir. Filmin son sahnesinde, kendini tekrar eden bu süreçte, roller değişmiş ve artık avcı,

av olmuş yani yeni bir ölümcül döngü başlamıştır.

KAYNAKLAR

Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma

Yöntemleri. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.

Arslan, B. ve Ulaş, D. (2004). İstihdamın Korunması ve İşten Çıkarılanlara Uygulanan Yardımlar.

http://www.onlinedergi.com/MakaleDosyalari/51/PDF2004_1_10.pdf. (Erişim Tarihi:

25.10.2021).

Asiltürk, A. (2018). İnsan Kaynakları Yönetiminin Geleceği: İK 4.0. Journal of Awareness, 3, s. 527-

544.

Ay, S. (2012). Türkiye’de İşsizliğin Nedenleri: İstihdam Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme.

Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi, Yönetim ve Ekonomi, 19 (2), s. 321-341.

Bauman, Z. (2007). Liquid Life. Cambridge: Polity Press.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 43

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Beck, U. (2014). Risk Toplumu: Başka Bir Modernliğe Doğru (K. Özdoğan, Çev.). İstanbul: İthaki

Yayınları.

Bierman, W. ve Klönne, A. (2007). Kapitalizmin Suç Tarihi (B. Özçelik, Çev.). Ankara: Phoneix

Yayınları.

Blackman, L. (2006). Lifestyle Magazines and the Fiction of Autonomous Self. London: Routledge.

Bolat, S. ve Koçbulut Ö. (2019). Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde İşsizlik Histerisi ve Doğal

Oran Hipotezinin Ampirik Bir Analizi. Maliye Dergisi, 176, s. 201-224.

Bora, T. (2017). Herkes İşsiz Ama Seninki Farklı. T. Bora, A. Bora ve N. Erdoğan (Ed.), Boşuna mı

Okuduk? Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği (s. 49-71). İstanbul: İletişim Yayınları.

Bora, T. ve Erdoğan, N. (2017). Cüppenin, Kılıcın ve Kalemin Mahcup Yoksulları, T. Bora, A. Bora

ve N. Erdoğan (Ed.), Boşuna mı Okuduk? Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği (s. 13-44).

İstanbul: İletişim Yayınları.

Bottomore, T. (1993). Marksist Düşünce Sözlüğü (M. Tunçay, Der.). İstanbul: İletişim Yayınları.

Braudel, F. (2014). Kapitalizmin Kısa Tarihi (İ. Yerguz, Çev.). İstanbul: Say.

Campbell, J. (2017). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (S. Gürses, Çev.). İstanbul: İthaki.

Carnoy, M. (2000). Sustaining the New Economy: Work, Family and Community in the Information

Age. Cambridge: Harvard University Press.

Chiapello, E. ve Boltanski, L. (2007). The New Spirit of Capitalism. New York, NY: Verso.

Collier, P. (2018). The Future of Capitalism: Facing the New Anxieties. London: Penguin Books.

Çelik, M. ve Dağ, M. (2017). Kapitalist İktisadi Düşüncenin Geçirdiği Dönüşümler Üzerine Bir

Değerlendirme. BEU Akademik İzdüşüm, 2 (3), s. 50-70.

Çınar, M. U. (2016). Marx, Arendt, Modernite, Yabancılaşma ve Siyaset: Ya da, Modern Çağ’da

İnsanca Bir Yaşam Mümkün mü?. YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, IX (2), s. 140-167.

Damgacı, A. E. (2016). Marksist Yabancılaşma Kuramının Güncelliği Sorunsalı (Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

de Botton, A. (2003). Statü Endişesi (A. S. Bayer, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.

Engels, F. (2019). Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni (M. Tüzel, Çev.). İstanbul: İş Bankası

Kültür Yayınları.

Erdayı, A. U. (2012). Beyaz Yakalıların Tanımlanması Üzerine. Endüstri İlişkileri ve İnsan

Kaynakları Dergisi, 14(3), s. 65-80.

Erdoğan, N. (2017). Sancılı Dil, Hadım Edilen Kendilik ve Aşınan Karakter, T. Bora, A. Bora ve N.

Erdoğan (Ed.), Boşuna mı Okuduk? Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği (s. 75-115). İstanbul:

İletişim Yayınları.

Fraser, N. ve Jaeggi R. (2018). Capitalism: A Conversation in Critical Theory. Cambridge: Polity

Press.

Goffman, E. (2014). Damga: Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar. Ankara: Heretik

Yayıncılık.

Gorz, A. (2001). Maddesiz (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Guiraud, P. (2016). Göstergebilim (M. Yalçın, Çev.). Ankara: İmge.

Güney, A. (2009). İşsizlik, Nedenleri, Sonuçları ve Mücadele Yöntemleri. Kamu-İş İş Hukuku ve

İktisat Dergisi, 10(4), s. 135-159.

Han, B. (2018). Yorgunluk Toplumu. İstanbul: Açılım Kitap.

Harvey, D. (2006). Neo-liberalism as Creative Destruction. Human Geography, 88 (2), p. 145-158.

Harvey, D. (2012). Postmodernliğin Durumu (S. Savran, Çev.). İstanbul: Metis.

Hayward, S. (2020). Un Homme de Trop (1967) and Section Spéciale (1975): Justice Unravelled, A

Tale of Two Frances (1941 and 1943), H. B. Pettey (Ed.), The Films of Costa-Gavras: New

Perspectives (p. 13-24), UK: Manchester University Press.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 44

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Helgeson, J. (2016). American Labor and Working-Class History, 1900–1945. Oxford Research

Encyclopedia of American History, p. 1-35.

https://doi.org/10.1093/acrefore/9780199329175.013.330.

Ho, K. (2009). Liquidated. Durham, NC: Duke University Press.

International Labour Organization (ILO) (2017). World Employment and Social Outlook Trends.

http://www.ilo.org/global/research/global-reports/weso/2017/lang-en/index.htm. (Erişim

Tarihi: 09.10.2021).

İslatince, H. (2009). İktisadi Sistemler. Bursa: Ekin Yayın Dağıtım.

Kaletsky, A. (2010). Capitalism 4.0: The Birth of a New Economy in the Aftermath of Crisis. New

York: Perseus Books Group.

Kılıçbay, M. A. (2003). Cumhuriyet ya da Birey Olmak. Ankara: İmge.

Lane, C. (2011). A Company of One: Insecurity, Independence, and the New World of White Collar

Unemployment. Ithaca, NY: Cornell ILR Press.

Larson, J.(1984). The Effect of Husband’s Unemployment on Marital and Family Relations in Blue-

collar Families. Family Relations, 33, p. 503-511.

Lopez, S. ve Phillips, L. (2019). Unemployed: White-Collar Job Searching After the Great

Recession, Work and Occupations. 46 (4), p. 470-510.

Lordon, F. (2013). Kapitalizm, Arzu ve Kölelik (A. Terzi, Çev.). İstanbul: Metis.

Marx, K. (2009). 1844 İktisadi ve Felsefi El Yazmaları Felsefe Yazıları (A. Fethi, Çev.). İstanbul:

Hil Yayınları.

Marx, K. (2011). Kapital I (N. Satlıgan ve M. Selik, Çev.). İstanbul: Yordam.

Marx, K. ve Engels, F. (2018). Komünist Manifesto (T. Bora, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.

Meda, D. (2004). Emek Kaybolmakta Olan Bir Değer mi? (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İletişim

Yayınları.

Ollman, B. (2012). Yabancılaşma: Marx’ın Kapitalist Toplumdaki İnsan Anlayışı. (A. Kars, Çev.).

İstanbul: Yordam Kitap.

On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). İşgücü Piyasası ve Genç İstihdamı Özel İhtisas Komisyonu

Raporu (2018). Kalkınma Bakanlığı, Ankara.

Öcal, A. T. (2014). Avrupa Birliği’nde Uzun Dönemli İşsizlik Sorunu. Marmara Üniversitesi Hukuk

Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 20 (1), s. 1157-1175,

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/787588.

Özkazanç, A. (2005). Türkiye’nin Neo-liberal Dönüşümü ve Liberal Düşünce. Ankara: Ankara

Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Gelişme ve Toplum Araştırmaları Merkezi Tartışma

Metinleri, No.85.

Paul, K. ve Moser, K. (2009). Unemployment Impairs Mental Health: Meta-analyses. Journal of

Vocational Behavior, 74, p. 264-282.

Pettey, H. B. (2020). Introduction: Costa-Gavras and Microhistoriography: The Case of Amen (2002),

H. B. Pettey (Ed.), The Films of Costa-Gavras: New Perspectives (p. 1-12), UK: Manchester

University Press.

Pew Research (2010). “How the Great Recession has Changed Life in America”,

http://pewsocialtrends.org/files/2010/11/759-recession.pdf. (Erişim Tarihi: 19.10.2021).

Raito, P. ve Lahelma, E. (2015). Coping with Unemployment Among Journalists and Managers.

Work, Employment and Society, 29(5), p.720-737.

Rifkin, J. (1995). The End of Work: The Decline of the Global Labor Force and the Dawn of the Post-

Market Era. New York: Putnam Publishing.

Robinson, W. (2011). Küresel Kapitalizm ve Ulusötesi Kapitalist Hegemonya: Kuramsal Notlar ve

Görgül Deliller. Praksis, 8, s. 125-168.

Uluslararası

Anadolu

Sosyal Bilimler Dergisi

… (akademik, hakemli, indexli, uluslararası dergi) …

Sayfa 45

Cilt: 6

Sayı: 1

Yıl: 2022

Rousseau, J. J. (2002). İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri Üzerine Konuşma (R.

N. İleri, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.

Rousseau, J. J. (2009). Emile ya da Eğitim Üzerine (Y. Avunç, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası

Kültür Yayınları.

Sandal, M. (2012). What Money Cannot Buy: The Moral Limits of Market. London: Penguin Books.

Sennett, R. (2010). Karakter Aşınması: Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri (B.

Yıldırım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Sığırcı, İ. (2017). Göstergebilim Uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Silier, Y. (2013). Özgürlük Yanılsaması: Rousseau ve Marx. İstanbul: Yordam.

Swain, D. (2013). Yabancılaşma: Marx’ın Teorisine Bir Giriş. (H. T. Urbarlı, Çev.). İstanbul: Durak

İstanbul.

Thakur, M. (2020). Is Capitalism Facing a Philosophical Crisis?. Social Change, 50 (2), p. 215-235.

Uluslararası İşgücü Piyasası Analizi (2019). Sakarya Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi

(SESAM) Yayınları.

Uyanık, Y. (2008). Neoliberal Küreselleşme Sürecinde İşgücü Piyasaları. Gazi Üniversitesi İİBF

Dergisi, 10 (2), s. 209-222.

Vatansever, A. (2013). Prekarya Geceleri 21. Yüzyıl Dünyasında Geleceği Olmayan Beyaz

Yakalıların Rüyası. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, IV (II), s. 1-20.

Wallerstein, I. (2012). Tarihsel Kapitalizm ve Kapitalist Uygarlık (N. Alpay, Çev.). İstanbul: Metis.

Wolcott, H. (1994). Transforming Qualitative Data: Description, Analysis, and Interpretation.

London: Sage.

Yedekci, E. (2016). Marx’ın Yabancılaşma Kavramı Bağlamında “Diyet” Filminin İncelenmesi.

Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 4 (2), s. 865-894.

Yıldırım, K. ve Karaman, D. (2003). Makro Ekonomi. Eskişehir: Eğitim Sağlık ve Bilimsel Araştırma

Çalışmaları Vakfı Yayınları.

Çatışma Beyanı: Bu çalışma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir kişi ya da finansal ilişki ve

dolayısıyla herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Destek ve Teşekkür: Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Etik Kurul Kararı: Bu araştırma, Etik Kurul Kararı gerektiren makaleler arasında yer almamaktadır.

Katkı Oranı: Yazarlar makaleye eşit oranda katkıda bulunmuştur.

Tüm Zamanların En İyi 100 Spor Filmi: İçerik Analizi The Greatest Sport Movies All The Time: Content Analysis

Article

Full-text available

Dec 2023

Kubilay Öcal

z Bu çalışmanın amacı tarihsel süreç içerisinde gelişen ve değişen spor filmlerinin dil, içerik ve kapsam açısından incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda dünya spor medyasında otorite sahibi bir kurum olan The Athletic's çalışanlarının iki basamaklı bir seçki stratejisi doğrultusunda oylayarak belirledikleri en iyi 100 spor filmi ile ilgili nitel ve nicel veriler, bu alanda en gelişmiş çevrim içi bir veritabanı olan IMDb'nin analiz ve değerlendirme raporlarından elde edilmiştir. Verilerin analizleri ve görselleştirmeleri SPSS-18 ve Excel programları ile yapılmıştır. Sonuçlara göre, filmler 1942-2019 yılları arasında üretilmiştir. Filmlerin IMDb puan ortalamaları 7.27, Metascore ortalamaları 68.28 olarak hesaplanmıştır. Sonuçlara göre, Beyzbol 15 filmle en çok işlenen konu olmuştur. Bununla birlikte, spor filmleri en çok dram tarzıyla ilişkilendirilmiştir. Nitel analiz sonuçlarına göre; veri toplama sürecinde elde edilen 26,801 kod; 45 kategori ve 13 tema altında toplanmıştır. Oluşan temalar ifade sıklıklarına göre; cinsellik (377), rekabet (329), şiddet (296), antrenman (259), mazlum-kahraman dönüşümü (192), karanlık taraf (187), romantizm (184), ölüm ve din (181), ödül (172), amatör-profesyonel yönelim (95), ırk ve ırkçılık (83), gençlik (80), aile ilişkileri (71) şeklinde isimlendirilmekte ve sıralanmaktadır. Sonuçlara göre; kapitalist kültürün yayılma sürecinde sinemada kullanılan birçok temanın spor filmlerinde de sıklıkla ele alındığı anlaşılmaktadır. Filmlerde sporun, toplumun dikkatini çekebilecek birçok farklı konu ve kavramla özellikle ilişkilendirildiği görülmektedir. Bu sonuçlara göre spor filmleri ulusal ve uluslarası bir iletişim ve propaganda aracı olarak kullanılabilmekte, davranışları ve alışkanlıklarını manupule etmekte önemli bir rol oynamaktadır. Abstract The aim of the study is to examine the sports films in terms of their language, content and scope. For this purpose, qualitative and quantitative data of 100 sports movies were collected from the web page of IMDb, which is the most developed online database. The list of films is defined by the employees of The Athletics which is an authority in the world sports media. Data were analysed and visualized with SPSS 18 and Excel programs. According to the results, the period of films scatters between 1942 and 2019. The average IMDb score of the films is 7.27, and the Metascore average of the films is 68.28. Baseball has been the most covered subject that used in 15 films. Additionally, the result shows that Sports movies in the list mostly created 1*

Gelişmiş Ve Gelişmekte Olan Ülkelerde İşsizlik Histeresi ve Doğal Oran Hipotezinin Ampirik Bir Analizi

Article

Full-text available

Sep 2019

z Çalışma, 37 gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede 1993-2016 döneminde doğrusal olmayan panel birim kök testlerinden Sıralı Panel Seçim Yöntemi (SPSM) ve Uçar ve Omay (2009) tarafından geliştirilen Fourier fonksiyonlu doğrusal olmayan panel birim kök testlerini kullanarak işsizlik histeresinin geçerliliğini test etmektedir. 37 gelişmiş ve gelişmekte olan ülke için durağanlık sonucuna ulaşılmıştır. Fourier fonksiyonlu panel KSS birim kök testleri, 37 ülke lehinde uzun dönemli güçlü/önemli kanıtlar ortaya koymuştur. Analizden elde edilen sonuca göre tüm ülkelerde işsizlik serisinin durağan olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler açısından uzun dönemli analizlerin belirlenmesi bakımından önem taşımaktadır. Abstract This study tests the validity of the hysteresis of unemployment rate for 37 developed and developing countries over the period

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN GELECEĞİ: İK 4.0

Article

Full-text available

Dec 2018

Ayşe Asiltürk

Marx, Arendt, Modernite, Yabancılaşma ve Siyaset: ya da, Modern Çağ'da İnsanca Bir Yaşam Mümkün mü?

Article

Full-text available

Mar 2016

Meral Ugur Cinar

Bu çalışmada, Marx'ın ve Arendt'in modern çağda yabancılaşma sorununa bakışları ve çözüm önerileri karşılaştırılmaktadır. Amaç, her iki düşünürde insanlık durumu ve yabancılaşma kavramlarının ele alınış biçiminin çözüm önerilerine yansımalarını ortaya koymaktır. Araştırma sonucunda her iki düşünürün çözüm önerilerinin insan doğası ve yabancılaşmayı algılama biçimleri nedeniyle farklılık gösterdiği anlaşılacaktır. Şöyle ki, Marx sorununun kökeninde üretim ilişkilerini gördüğünden çözüm önerisi de zorunlu görev bölümünün ve özel mülkiyetin ortadan kaldırılmasına dayanmaktadır. Öte yandan, sorunu toplumsal ve siyasal yapıda gören Arendt'e göre çözüm siyasetin özgünlüğü, özgürlüğü ve ortak kamusal alanı yeniden var edecek şekilde düzenlenmesinde yatmaktadır. Çalışmanın bir diğer amacı da her iki düşünürün görüşlerini sentezleyerek ortaya daha tamamlanmış bir modernite okuması koymaktır. Gerek sorunun tespitinde, gerekse çözüm önerisinde ikisinin birbirinden öğrenecekleri vardır. Arendt Marx'ın emeği ve ekonomiyi toplumsal hayatın merkezine koyduğu eleştirisinde haksız olmakla birlikte yine de eserlerinde Marx'ın kuramındaki eksikliklere işaret etmiştir. Marx sadece çalışmanın üzerinde durarak düşünce dünyası, hikâyeler, sonsuzluğa uzanan eylemler gibi önemli insani faaliyetleri göz ardı etmiştir. Marx'la karşılaştırıldığına Arendt ise, ekonomik güç asimetrilerini ve özel mülkiyet, sömürü gibi kavramları özel hayata hapsetmiştir. Bu koşullarda, kamusal alan ve siyasal yaşam Arendt'in arzu ettiği şekilde düzenlense de insan doğasına uygun yaşama koşulları oluşturulamayacaktır.

A Company of One: Insecurity, Independence, and the New World of White-Collar Unemployment

Book

Feb 2011

Carrie Lane

Being laid off can be a traumatic event. The unemployed worry about how they will pay their bills and find a new job. In the American economy's boom-and-bust business cycle since the 1980s, repeated layoffs have become part of working life. This book finds that the new culture of corporate employment, changes to the job search process, and dual-income marriage have reshaped how today's skilled workers view unemployment. Through interviews with seventy-five unemployed and underemployed high-tech white-collar workers in the Dallas area over the course of the 2000s, the book shows that they have embraced a new definition of employment in which all jobs are temporary and all workers are, or should be, independent “companies of one.” Following the experiences of individual jobseekers over time, the book explores the central role that organized networking events, working spouses, and neoliberal ideology play in forging and reinforcing a new individualist, pro-market response to the increasingly insecure nature of contemporary employment. It also explores how this new perspective is transforming traditional ideas about masculinity and the role of men as breadwinners. Sympathetic to the benefits that this “company of one” ideology can hold for its adherents, the book also details how it hides the true costs of an insecure workforce and makes collective and political responses to job loss and downward mobility unlikely.

Sustaining the New Economy: Work, Family, and Community in the Information Age

Book

Dec 2000

Martin Carnoy

Work, Education, and Voluntarism in the 21st CenturyThe End of Work: The Decline of the Global Labor Force and the Dawn of the Post-Market Era

Article

Jun 1996

Unemployed: White-Collar Job Searching After the Great Recession

Article

Nov 2019
WORK OCCUPATION

A burgeoning literature on white-collar unemployment and job searching has sought over the past two decades to explain why white-collar workers embrace neoliberal labor market restructuring, and why they often blame themselves for the failure of labor markets to provide stable, secure employment. Recent work, especially Sharone, has shown how neoliberal ideology is rooted in the details of American labor market institutions. More recently, however, U.S. employment relations have undergone a reconfiguration, punctuated by the Great Recession, raising new questions about self-blame and system-blame among white-collar job seekers. In this article, the authors draw on a unique data set of 43 white-collar job seekers interviewed in 2012 and 2013 and argue that, in the post-Great Recession period, what Sharone calls the chemistry game is now experienced as unwinnable, unplayable, and rigged. As a result, the authors find white-collar job seekers questioning neoliberalism in important ways and largely blaming structural factors—especially what they perceive as employers’ betrayal of the social contract—for negative labor market outcomes. The anger, disillusionment, and sense of betrayal among white-collar workers that the authors find in the post-Great Recession labor market, the authors suggest, has implications for Burawoy’s influential theory of employment games as well as relevance for the widespread decline in trust in American institutions.

Is Capitalism Facing a Philosophical Crisis?

Article

Jun 2020

Manindra nath Thakur

The contemporary crisis of capitalism is more fundamental in the sense that it is indicating an ontic mutation of the system. The resolution of the earlier crisis of capitalism gradually deviated it from the philosophy of its founding fathers. The primary justification of capitalism was its commitment to the ‘common good’, which was replaced by the ‘idea of freedom’ during the resolution of the crisis in the 1970s. The present crisis of capitalism, which started in 2008, is deeper and does not have either the idea of ‘common good’ or the ‘idea of freedom’ as a legitimising philosophy. The resolution of the current crisis is not dependent on human labour as it can be replaced by technology based on Artificial Intelligence and Robotics. There is no sign of developing any new philosophical justification for the newly emerging form of capitalism. The article argues that if this does not happen, then the capitalist state in the future will be more exploitative and oppressive.

Sustaining the New Economy: Work, Family, and Community in the Information Age

Book

Jun 2009

Martin Carnoy

A Company of One: Insecurity, Independence, and the New World of White-Collar Unemployment

Book

Mar 2011

Carrie Lane

Being laid off can be a traumatic event. The unemployed worry about how they will pay their bills and find a new job. In the American economy’s boom-and-bust business cycle since the 1980s, repeated layoffs have become part of working life. In A Company of One, Carrie M. Lane finds that the new culture of corporate employment, changes to the job search process, and dual-income marriage have reshaped how today’s skilled workers view unemployment. Through interviews with seventy-five unemployed and underemployed high-tech white-collar workers in the Dallas area over the course of the 2000s, Lane shows that they have embraced a new definition of employment in which all jobs are temporary and all workers are, or should be, independent “companies of one." Following the experiences of individual jobseekers over time, Lane explores the central role that organized networking events, working spouses, and neoliberal ideology play in forging and reinforcing a new individualist, pro-market response to the increasingly insecure nature of contemporary employment. She also explores how this new perspective is transforming traditional ideas about masculinity and the role of men as breadwinners. Sympathetic to the benefits that this “company of one” ideology can hold for its adherents, Lane also details how it hides the true costs of an insecure workforce and makes collective and political responses to job loss and downward mobility unlikely.