PreprintPDF Available

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

January 2023

DOI:10.13140/RG.2.2.15937.02405

License
CC BY 4.0

Authors:

Tomasz J. Kosinski

Knowledge Forum

Preprints and early-stage research may not have been peer reviewed yet.

Opisuję tutaj zwięźle najważniejsze przekazy historyczne na temat pierwszych Słowian i ich siedzib, poczynając od Herodota (V w. p.n.e.), a na Wilhelmie z Rubruck (XIII wiek) skończywszy. Z merytorycznego punktu widzenia, to opracowanie stanowi bezpośrednie uzupełnienie dwóch moich wcześniejszych artykułów na temat sporu autochtonistów i allochtonistów na temat etnogenezy Słowian oraz archeogenetyce, jako metodzie pomocnej w badaniach etnogenetycznych, a także książki Rodowód Słowian, wydanej w 2017 roku. Zabrakło w nich bowiem miejsca na nawet dość oględne omówienie przekazów historycznych, co niniejszym tutaj czynię. Słowa kluczowe: pochodzenie Słowian, źródła historyczne o Słowianach, słowiańskie dzieje, siedziby Słowian, Lęgowie, Lachy, Słewowie, Wandalowie, Wendowie, migracje Słowian. Uwagi: Wszelkie tłumaczenia w tekście, o ile nie podano inaczej, są dziełem autora niniejszego opracowania. Dopiski autorskie w cytatach podano w nawiasach kwadratowych. Wszystkie grafiki oznaczone, jako dzieło autora niniejszego opracowania, jeśli nie podano inaczej, są udostępniane na licencji CC-BY 4.0. Teksty można kopiować na zasadach prawa cytatu, z podaniem pełnego imienia i nazwiska autora: Tomasz J. Kosiński. Autor nie wyraża zgody na dokonywanie w nich jakichkolwiek zmian, które mogą wypaczyć sens przekazu. Major historical sources about the origins of the Slavs and their original residences Abstract Here I briefly describe the most important historical messages about the first Slavs and their seats, starting with Herodotus (5th century BC) and ending with William of Rubruck (13th century). From the substantive point of view, this study is a direct supplement to my two previous articles on the dispute between autochthonists and allochthonists on the ethnogenesis of the Slavs and archaeogenetics as a method helpful in ethnogenetic research, as well as the book Rodowód Słowian (Origin of The Slavs), published in 2017. There was no space in them for even a rather cautious discussion of historical records, which I am doing here.

Content uploaded by Tomasz J. Kosinski

Content may be subject to copyright.

Tomasz J. Kosiński

Slawistyka, historia, archeogenetyka, antropologia kulturowa, etnolingwistyka

E-mail: tomasz@kosinski.pl

ORCID: 0000-0002-2746-1056

Ważniejsze źródła historyczne o początkach

Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Streszczenie

Opisuję tutaj zwięźle najważniejsze przekazy historyczne na temat pierwszych Słowian i ich

siedzib, poczynając od Herodota (V w. p.n.e.), a na Wilhelmie z Rubruck (XIII wiek) skończywszy.

Z merytorycznego punktu widzenia, to opracowanie stanowi bezpośrednie uzupełnienie dwóch

moich wcześniejszych artykułów na temat sporu autochtonistów i allochtonistów na temat

etnogenezy Słowian oraz archeogenetyce, jako metodzie pomocnej w badaniach etnogenetycznych,

a także książki Rodowód Słowian, wydanej w 2017 roku. Zabrakło w nich bowiem miejsca na nawet

dość oględne omówienie przekazów historycznych, co niniejszym tutaj czynię.

Słowa kluczowe: pochodzenie Słowian, źródła historyczne o Słowianach, słowiańskie dzieje,

siedziby Słowian, Lęgowie, Lachy, Słewowie, Wandalowie, Wendowie, migracje Słowian.

Uwagi: Wszelkie tłumaczenia w tekście, o ile nie podano inaczej, są dziełem autora niniejszego

opracowania. Dopiski autorskie w cytatach podano w nawiasach kwadratowych. Wszystkie grafiki

oznaczone, jako dzieło autora niniejszego opracowania, jeśli nie podano inaczej, są udostępniane na

licencji CC-BY 4.0. Teksty można kopiować na zasadach prawa cytatu, z podaniem pełnego imienia

i nazwiska autora: Tomasz J. Kosiński. Autor nie wyraża zgody na dokonywanie w nich

jakichkolwiek zmian, które mogą wypaczyć sens przekazu.

Major historical sources about the origins of

the Slavs and their original residences

Abstract

Here I briefly describe the most important historical messages about the first Slavs and their seats,

starting with Herodotus (5th century BC) and ending with William of Rubruck (13th century).

From the substantive point of view, this study is a direct supplement to my two previous articles

on the dispute between autochthonists and allochthonists on the ethnogenesis of the Slavs and

archaeogenetics as a method helpful in ethnogenetic research, as well as the book Rodowód Słowian

(Origin of The Slavs), published in 2017. There was no space in them for even a rather cautious

discussion of historical records, which I am doing here.

Keywords: the origin of the Slavs, historical sources about the Slavs, Slavic history, seats of the

Slavs, Lugians, Lachs, Suevs, Vandals, Wends, Slavic migrations.

Notes: All translations in the text, unless stated otherwise, are the work of the author of this study.

Author's notes in quotations are given in square brackets. All graphics marked as the work of the

author of this study, unless stated otherwise, are available under the CC-BY 4.0 license. Texts can be

made available on the basis of the right of quotation, with the full name of the author: Tomasz

J. Kosinski. The author does not agree to make any changes in them that may distort the meaning of

the message.

Tomasz J. Kosiński

Przy omawianiu tematu etnogenezy Słowian niezbędna jest znajomość i właściwe odczytania

źródeł historycznych. Na tym polu istnieje wciąż wiele niejasności, przekłamań i sporów. Historycy

nie dają nam tutaj niestety jednoznacznych odpowiedzi. Co gorsza, nierzadko przyjmują postawę, że

o Słowianach w czasach przedpiastowskich niewiele da się powiedzieć z braku źródeł. Moim

zdaniem istnieje jednak wystarczająco dużo dokumentów i przekazów historycznych, by posiłkując

się dokonaniami z innych dziedzin nauki, jak antropologia, archeologia, językoznawstwo,

a zwłaszcza paleolingwistyka oraz od niedawna także archeogenetyka, stworzyć dość czytelny

i wiarygodny obraz naszych dziejów oraz pochodzenia.

Oczywiście praca w tym zakresie wymaga wspólnego wysiłku wielu uczonych i autorów, której

podstawą powinno być przede wszystkim odrzucenie błędnych paradygmatów i koncepcji, jak

chociażby allochtonizmu Słowian, „pustki osadniczej”, niepiśmienności i niższego poziomu rozwoju

naszych protoplastów, a także oderwanie się nauki od wpływów politycznych, presji medialnej,

zależności środowiskowej i zwykłej interesowności.

Mam nadzieję, że i ten przeglądowy artykuł pomoże niektórym uporządkować swoją wiedzę na

temat najdawniejszych źródeł o Słowianach lub ludach, które możemy uznawać za im pokrewne.

Doktor Daria Keiss-Dolańsk a twierdzi, że w wielu źródłach antycznych możemy doszukiwać

się przekazów o ludach słowiańskich, występujących pod różnymi nazwami, w zależności od autora

i okresu. Przykładowo, czwartą księgę Dziejów Herodota odczytuje, jako opis wojny słowiańsko-

perskiej. Do twórców przekazów o antycznych Słowianach zaliczyła ona także między innymi

Hekatajosa z Miletu, Korneliusza Neposa, czy Klaudiusza Ptolemeusza

Gdańska filolog zauważa, że: „Wenedów bezsprzecznie uznaje się za Proto-Słowian. Żyli oni na

terenie północno-zachodniej części Germanii już w I w. p.n.e.”. Jeśli przyjmiemy takie założenie,

wówczas wszystkie starożytne źródła piszące o Wenedach należy odnosić do Prasłowian. Keiss-

Dolańska przodków Słowian doszukuje się nawet w relacji Pliniusza Starszego o Hiperborejczykach.

Swój wywód Keiss-Dolańska podsumowuje tak:

„Sama nie daję wiary w nagłe i samoistne pojawienie się Słowian na ziemiach polskich po połowie

pierwszego tysiąclecia po Chrystusie. Zakończę słowami austriackiego historyka Herwiga Wolframa:

»Nikt nie potrafi stwierdzić, jak pół Europy mogło stać się słowiańskie w tak krótkim czasie. (…)

Slawizacja (…) była czymś więcej niż tylko skutkiem migracji«”

Historyk Maciej Bogdanowicz, prowadzący stronę RudaWeb, poglądy uczonej, nieuznającej

naukowych paradygmatów na temat Słowian, w swoim artykule kwituje słowami: „I tak oto

uniwersytet z Miasta Wolności wkroczył do krainy Turbosłowian.”

Jej stanowisko jest odważne w obecnych czasach, gdzie dominuje wersja autochtoniczna Słowian,

ale nie jest specjalnie rewolucyjne, gdyż za pierwszy lud, który bierze się pod uwagę, jako przodków

Słowian, uchodzą, wymienieni właśnie przez Herodota (V w. p.n.e.) – Neurowie (Nevri),

mieszkający na południowy zachód od Scytów (Σκύθαι Skitai), którzy pojawiają się po raz pierwszy

właśnie na kartach tego autora. Mieli oni opuścić swe siedziby wskutek inwazji węży, którymi mogli

być Trakowie posiadający totem węża właśnie

. Badacze sugerujący się hydronimią pochodzenia

D. Keiss-Dolańska, Świadectwa dotyczące Słowian w wybranych tekstach antycznych. Słowianie w podróży, tom I

(Język i kultura), Gdańsk 2016, s. 175–186, online:

http://www.academia.edu/27103980/2016_Świadectwa_dotyczące_Słowian_w_wybranych_tekstach_antycznych._

Słowianie_w_podróży_tom_I_Język_i_kultura_s._175-186 [dostęp: 11.10.2022].

D. Keiss-Dolańska, Świadectwa dotyczące Słowian…; H. Wolfram, The Ethno-Political Entities in the Region of the

Upper and Mid-dle Danube in the 6th–9th Centuries A.D., w: Origins of Central Europe, pod red. P. Urbańczyka,

Warszawa 1997, s. 52.

M. Bogdanowicz, Turbosłowiańska nauka z Kaszub, 30.03.2018, online:

http://rudaweb.pl/index.php/2018/03/30/turboslowianska-nauka-z-kaszub/ [dostęp: 11.10.2022].

Sam morfem Trak może wiązać się z Drak, czyli żmij, smok.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

neuryjskiego (jak Narew, Nur, Nurzec) proponowali przyznać słowiańskim Neurom panowanie na

ogromnych terytoriach od ziem nad Bohem i Dniestrem po Wielkopolskę (M. Plezia)

. Niektórzy

autorzy, jak B. Rybakow

, czy Z. Gołąb

, uważają, że także wspomniani przez Herodota Budynowie

mogli być Prasłowianami. Mieli oni mieszkać między Dnieprem a Wołgą, na północ od Scytów,

w sąsiedztwie Sauromatów, co akurat pasuje do allochtonicznej hipotezy i zapewne stąd taka

przychylność tego językoznawcy do ich słowiańskości. Możliwe też, że „scytyjscy oracze”, których

odróżnia od innych Scytów, również byli częściowo Słowianami

Wiadomo, że Herodot korzystał z prac Hekatajosa z Miletu (przełom VI/V w. p.n.e.), który

umiejscawiał Neurów na swojej mapie świata na północ od Ilirii, obok Wenetów i Celtów

. Scytowie

mieli zajmować obszar na północ od Morza Czarnego. A co ciekawe zaznaczył też

Hiperborejczyków, zamieszkujących tereny pomiędzy górami Ryfejskimi a oceanem Atlantyckim.

Korneliusz Nepos (I w. p.n.e.) pisał o Wendach (Indi ← Vindi), których okręt został

wyrzucony przez sztorm z „Morza Indyjskiego” (indica aequora) na brzeg „Morza Północnego”,

gdzie król Batawów schwytał ich i podarował w 58 roku n.e. prokonsulowi Kwintusowi Celerowi.

Oczywiście nie może być tu mowy o Indach i Indiach, ponieważ sztorm nie mógł przenieść statku

stamtąd na wybrzeże Germanii, a chodzi o Wendów, których nazwę autorzy rzymscy zapisywali,

jako Vendi lub Vindi

. Swoją drogą te zbieżności nazewnicze Windów i Indów, w kontekście

podobieństw językowych (dużo słów z sanskrytu przypomina bałtosłowiańskie)

, kulturowych

(ciałopalenie, teonimy, wiara w reinkarnację itd.)

i genetycznych (Słowianie i bramini hinduscy

mają dominantę hg R1a1).

Także Juliusz Cezar w Wojnie Galijskiej (połowa I w. p.n.e.) wymieniał wiele miejsc i ludów,

których nazwy, obyczaje, czy imiona bohaterów można łączyć ze Słowianami, na przykład Trzybogi

(Tribocos), Belowacze (Bellovacos), Lechowi (Lexovi), Trzywiercy (Treveri), Sienianie (Senones),

Łemowicze (Lemovices), Wołki/Wilcy (Volcis), Bodzignat (Boduognato), Wiercisz / Wierciszko

(Vertisco), Kąciwołk (Catuvolci), Sawa (Sabis), Kącin (Cantium), Lutycja (Lutetia), Zalesie (Alesia),

itp. itd. Pisał też o Wenetach (Venetos), Słewach (Suebos), Markomanach

. Cezar wytoczył wojnę

przeciwko Wenetom

, którzy osiedli swego czasu w Armoryce.

Cezar tak ich opisuje:

„Plemię to cieszy się bezsprzecznie największym znaczeniem na całym morskim wybrzeżu w tych

stronach, ponieważ Wenetowie mają bardzo wiele okrętów, na których zwykli żeglować do Brytanii,

a wiedzą i doświadczeniem żeglarskim przewyższają pozostałe plemiona; dzięki wielkiej burzliwości

bezmiernego i otwartego morza i z rzadka rozsianym portom stanowiącym własność Wenetów, niemal

wszyscy zwykle z tego morza korzystający płacili im daniny.” Powodem wojny był fakt, że mieli oni

Słowianie, Internetowa wersja Encyklopedii PWN, online: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Slowianie;3976552.html

[dostęp: 12.10.2022].

B. Rybakow, Pierwsze wieki historii Rusi, przeł. A. Olejarczuk, Warszawa 1983.

Z. Gołąb, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, tłum. M. Wojtyła-Świerzowska, Kraków 2004, s. 166.

Herodot, Dzieje, Warszawa 2011.

Z. Váňa, Świat dawnych Słowian, Antoni Kroh (tłum.). Warszawa 1985, s. 125.

L. Niederle, Slovanské starožitnosti, Praga 1902–1927; G. Labuda, Etnogeneza i topogeneza Słowian, w: tenże,

Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źrółowych, 1999, s. 26.

W. Majewski, Język Sławiański–Język Sanskrycki, 1816; K. Dudkowski, Sloveniska Samskrta?, 18.11.2014, online:

http://wspanialarzeczpospolita.pl/2014/11/18/samskrta-sloveniska/ [dostęp: 17.10.2022].

T.J. Kosiński, Wiara Słowian, Warszawa 2020.

Tenże, Wendyjskie (prasłowiańskie) motywy i źródłosłowy w „Wojnie galijskiej” Juliusza Cezara, 12.12.2021,

Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.12300.59529 [dostęp: 17.10.2022].

Kato uważał, że Wenetowie są z plemienia trojańskiego.

Tomasz J. Kosiński

podburzać i przeciągać na swoją stronę pozostałe plemiona, przekonując je, by raczej „trwały

w odziedziczonej po przodkach wolności, niżby miały znosić niewolę u Rzymian.”

Strabon pisał między innymi o Słewach (Suevi), których część mieszka w puszczy, podczas gdy

inna część zajmuje terytorium poza nią, na granicy Getów; dlatego naród Słewów jest najliczniejszy,

rozciągający się od Renu po Łabę, a część z nich, jak Hermędurzy (Hermonduri) i Lęgobraci

(Langobardi), pokonana, wycofała się całkowicie poza Łabę. Wymieniał Lęgów/Ludzi (Luji)

Wędolechów (Vindelici), Bojów/Wojów (Boii), Carnów (Carni) i wzmiankował o Kładach (Qadi),

którzy zamieszkiwali Bohemię (Buiemum), gdzie znajduje się królewskie miasto Marowoda

(Marobodus)

, w którym zgromadził rzeszę Markomanów, spokrewnionych z jego własnym ludem

i wielu obcych. Opisuje Wielkorusów, czyli Cherusków (gr. Cherusci, od cher – chora/hora ← gora,

rusci – Rusowie) i walki Arminiusa oraz jego krewnego Sędzimira (Segimerus). Podaje też wiele

hydronimów, jak Omsza (Amasias), Wizura (Visurgis), czy Łupa (Lupas)

Pliniusz Starszy w dziele Historia naturalna (ok. 77 n.e.) wymienia Wenedów, Sarmatów,

Scirrów, Hirrów, jako ludy zamieszkujące tereny pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym, aż do

Wisły (Nat. Hist., IV.97): “quidam haec habitari ad Vistulam usque fluvium a Sarmatis, Venedis,

Sciris, Hirris (corr.) tradunt”

W księdze IV czytamy też między innymi o górach Hemus (obecna Stara Płanina w Bułgarii) nad

Morzem Czarnym (Pont), których nazwę należy odczytywać oczywiście jako Hełm, co oznacza, że

już w I w. n.e. za czasów Pliniusza byli tam Wędowie (Prasłowianie). Co więcej, głównym miastem

prowincji Achaja ma być według niego miasto Lechae, co może sugerować, że Achajowie to tak

naprawdę [L]Achajowie, a niewykluczone, że ich etnonim wymawiano jako Łachajowie / Łachy

(Łęchy) i dlatego Grecy tradycyjnie pominęli w swej transliteracji niezapisywalne i trudno słyszalne

dla nich w wendyjskich nazwach początkowe ‘Ł’. Nad Morzem Egejskim leżą natomiast Lichady

(Lichades)

, które można czytać jako Lęchady. Jak widzimy dokładniejsza lektura Pliniusza

przynosi nam cenną wiedzę, o której niewiele się mówi w oficjalnym obiegu naukowym.

Tradycyjnie Pliniusz, jak i inni starożytni pisarze, ludność na wschód od iliryjskiego brzegu Istru

zwali Scytami. Zaliczano do tej grupy między innymi Getów (Daków), Sarmatów, Aorsów

(Hamoxobi – Hamoksowów), Alanów, Roksolanów i Jazygów. Tereny na południe od Lasu

Hercyńskiego

i Dunaju do Panonii zajmowali Karyntianie, a właściwie Carnięta (Carnunti). Na rdzeniu *car /

*carn – car / czarny opierają się też nazwy miast Carnuntum (Carnięcin) i Carodunum (Caroduna).

W Germanii największą grupą plemienną byli natomiast Słebowie, których królestwo nazywa

Wanniańskim (Vanniano)

Znajdujemy i niego także ciekawą uwagę:

Gajusz Juliusz Cezar, Wojna galijska, tłum. Eugeniusz Konik, Wrocław 2004; por. Cezar, O wojnie galijskiej, online:

https://www.scribd.com/document/372914193/Cezar–O–wojnie–galijskiej–pdf [dostęp: 17.10.2022]; C. Iulius Caesar,

Commentariorum Libri Vii De Bello Gallico (łac.), online: http://www.thelatinlibrary.com/caes.html [dostęp:

17.10.2022].

Inni autorzy starożytni zapisywali ich etnonim najczęściej, jako Lugi, co można tłumaczyć na Lęgi/Lęhy.

Imię Marowod należy tłumaczyć, jako Marowódz, był on bowiem przywódcą Markomanów, czyli inaczej Marów /

Morów, tj. Morawów. Zob. T.J. Kosiński, Bohaterowie dawnych Słowian, Warszawa 2022.

Strabon, Geografia (Geographica hypomnemata) (ang.), online:

http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/home.html [dostęp: 19.11.2022].

K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII = C. Plinii Secundi Historiae naturalis libri XXXVII. T. 2 ks.

3–6, tłum. J. Łuakszewicz, Poznan 1845, online: https://polona.pl/item/k-pliniusza-starszego-historyi-naturalnej-ksiag-

xxxvii-c-plinii-secundi-historiae,OTczMzk2OTk/5/#info:metadata [dostęp: 17.10.2022]; Pliniusz Starszy, Naturalis

Historia (łac.), online: http://www.thelatinlibrary.com/pliny1.html [dostęp: 11.10.2022].

K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII…

Tu widać związek między Słebami a Wanami, czyli Wandami (Wędami, Wendami, Wedami).

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

„Nazwisko Scytów przeszło wszędzie na Sarmatów i Germanów. I tylko też te narody zatrzymały dawne

nazwiska, które w najodleglejszych stronach mieszkając, nieznane prawie wszystkim innym ludziom.”

Pliniusz Starszy w Księdze VI, rozdz. 35, wspomina o plemieniu Anti wśród ludów żyjących

między Morzem Azowskim a Kaspijskim. Ptolemeusz wiedział też o ich istnieniu na tym terenie

i greckie inskrypcje umieszczały je na Krymie. W tym czasie teren ten zamieszkiwały plemiona

sarmackie. Mogą to być Antowie, którym właśnie przypisuje się sarmackie pochodzenie, choć

Jordanes i Prokopiusz uważali ich za Słowian. Zwłaszcza, że sam ich etnonim wygląda na związany

z formą Venet → Vant → Ant (Wenetowie/Wantowie/Wątowie → Antowie/Ątowie) i może być jej

uproszczeniem. Możliwe też, iż oznacza on jednak ‘ludzi z kąta’ (k+anta), a ich synonimiczną,

późniejszą nazwą jest Ukrainiec, żyjący ‘u krańca’. Oczywiście chodzi tu o wschodni kąt, kraniec

(hraniec, granicę, grań) Sławii, a późniejszej Polski i Rzeczypospolitej, której podlegały dawniej

tereny nadczarnomorskie.

W Germanii podaje między innymi nazwy góry Sawo (Saevo), Zatoki Kodańskiej (Codanus),

przylądka Cymbryjskiego (Cimbrorum), Skandynawii (Scatinavia) uznawanej za wyspę, plemienia

Helewanów (Hillevoni) i wyspy Aeningia, którą może być Zelandia. Góra Sewo, której nazwę można

tłumaczyć jako Swoja (swe – swój), to zapewne kaszubska Wieżyca (328,6 m n.p.m.), będąca

częścią Wzgórz Szymbarskich. Można ją czytać także, jako Sebo (oboczność b=w), co jest związane

z kolei z zaimkiem sobe – sobie, równoważnym ze swe – swój. Niewykluczone, że ma to związek

także z nazwą Szymbark (Sębark), a także samymi Kaszubami (Kasebe), które mogą oznaczać krainę

‘ka+sebo’, czyli ‘przy Sebo’ właśnie. Przylądek Cymbryjski ma tworzyć półwysep Cartri, który

oznacza ‘Cara Trzy’, czyli słowiańskiego Trzygłowa

Przedstawia też podział Germanów na 5 grup:

„Germanów jest pięć pokoleń. Windylowie, do których należą Burgundowie, Warynowie

, Karynowie,

Guttonowie. Drugie pokolenie Ingewonów, do których liczą narody Cymbrów, Teutonów i Chaukonów.

Najbliżej zaś Renu osiedli Istewonowie, których gałęzią są mieszkający w środku kraju Cymbrowie;

Hermionowie, do których należą Swewowie, Hermundurowie, Chattowie, Cheruskowie. Piątém

pokoleniem są Peucynowie, Basternowie graniczący z wspomnianymi wyżej Dakami.”

Nazwy rzek Germanii, podane przez Pliniusza, można bez problemu wyprowadzić z języków

słowiańskich:

„Do Oceanu wpadają znaczne rzeki, Guttalus [Odra]

, Wistillus albo Wistula [Wisła]

, Albis [Łaba]

Wisurgis [Wizura], Amizyus [Omsza]

, Renus [Grań]

, Moza [Moksa]

.”

K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII…

Kult Trzygława na Pomorzu Bałtyckim był powszechny do czasów podboju tych ziem przez chrześcijańskich rycerzy.

Z opisów kronikarskich wiemy, że atrybutem tego boga był czarny koń, gdyż był panem czarnej strony życia

(księżyca, wody, wiatru). Dlatego też zwano go Czarem / Carem.

Varini mieszkali na prawym brzegu rzeki Albis lub Łaby, na północ od Langobardi. Jednak Ptolemeusz, który zdaje się

nazywać ich Avarni, mówi o nich, jako o mieszkających w pobliżu źródeł Wisły, na terenie dzisiejszego Krakowa.

Od *gąd → god/gut – godzić, darzyć.

Dwugłoska ‘tl’ ma oddawać w nazwie łacińskiej brakującą literę ‘ł’, przy czym *wis – wieszcz, a *la – woda, jak

w ‘lać’, czyli inaczej Wisła to Wieszczyca, ‘wieszcza woda’.

Alba to przestawienie hydronimu Łaba, możliwe, że poprzez skojarzenie z łac. album – biały.

To obecnie rzeka Ems.

Nazwa Rhen związana z rdzeniem *re/ra – słońce, jak w sł. rano lub hrań – grań, granica z przestawką ‘h’. Przy czym

‘grań’, z rdzeniem *ran łączy się z ‘ranem’, który wyznacza granicę między nocą, a dniem. W tym przypadku to

określenie rzeki granicznej.

Hydronim ten może być uproszczeniem nazwy Moksza, jak nazywała się słowiańska bogini płodności, związana

z wodą.

Tomasz J. Kosiński

Warto też zwrócić uwagę na opisy bursztynu, które Pliniusz podaje w kilku miejscach, co

potwierdza znaczenie tego cennego materiału, a tym samym ważności Bursztynowego Szlaku już

w starożytności:

„Bursztyn jest sprowadzany przez Germanów w szczególności do Panonii; stamtąd Veneti, przez Greków

zwanych Eneti, lud mieszkający w pobliżu Panonii i na wybrzeżach Morza Adriatyckiego, rozprowadzają

go dalej”

Można by na podstawie tego opisu wysnuć wniosek, że południowi Słowianie, tutaj, jako Veneti

z Panonii, z miejscem przerzutowym w Carnięcinie (Carnuntum), współpracowali z Germanami

(w akademickim rozumieniu – Teutonami, czyli Praniemcami) w handlu bursztynem, co jest mało

wątpliwe. Należy więc domniemywać, że ci Germanie Pliniusza, tak Ptolemeusza, Tacyta czy

innych starożytnych autorów, to w tym wypadku akurat grupa wenedzka (prasłowiańska), jaka

zamieszkiwała wówczas w Germanii, a greccy czy rzymscy autorzy nie potrafiąc odróżnić etnosów,

wszystkich mieszkańców Germanii wrzucali do jednego worka nazywając ich Germanami.

Zatem wszyscy ci krytycy, którzy uważają, że Rzymianie nie podbili Odrowiśla, bo nic tam nie

było są albo ignorantami historycznymi, albo propagandystami niedopuszczającymi myśli, że te

obszary mogły być wówczas równie zamożne i rozwinięte jak Rzym czy Grecja. Choćby dla

przejęcia kontroli nad samym Szlakiem Bursztynowym Rzymianie powinni spróbować podbić te

tereny, co zapewne starali się nie raz uczynić. Jednak po doznaniu sromotnych klęsk, czego celowo

nie odnotowały rzymskie kroniki, skupili się na handlu z „barbarzyńcami”, a nie daremnym podboju

wenedzkich ziem.

O Wenedach w tym okresie (I w. n.e.) pisał także Pomponiusz Mela. Kraj Sarmatów

umiejscawia on po prawej stronie Wisły (Visuli), która u wszystkich starożytnych autorów stanowi

rzekę graniczną oddzielającą Sarmację od Germanii. U Pomponiusza Meli mamy ogólny opis krain

z podaniem kilku plemion i zarysu granic. Nazw miejscowych nie podaje on jednak za wiele, co

tłumaczy w przekonujący sposób, że są to toponimy: „których nazwiska po łacinie wymówić nie

można”. Inni autorzy jak wiemy dokonywali mniej lub bardziej udanych ich transliteracji, które

spędzają do dziś historykom i lingwistom sen z oczu.

Pojawia się jednak u niego nazwa Wołgi, jako Rha

. Mamy też zapis Codanovia dla wyspy na

Oceanie Zachodnim, przy Germanii, która u Pliniusza Starszego występowała, jako nazwa zatoki.

Być może jest tu mowa o obecnej Zatoce Gdańskiej i wyspie, która tam dawniej była, co sugeruje

Wojciech Dzieduszycki

na podstawie badań Godfryda Ossowskiego 1880

. Na mapie Meli

widzimy jednak usytuowany na lewo od niej cypel zamieszkały przez Cymbrów, za którym jest

ujście Łaby (Albis). Z racji jednak, że ujście Wisły (Visuli

) zlokalizowane jest po jej prawej

stronie, z tego wynika, że Codanovia jest Półwyspem Jutlandzkim (Cymbryjskim), a Thule na

północy to szczątkowa Skandynawia. Sama nazwa Codanovia może jednak wskazywać, że to

„Codan+novia”, czy Nowa Codania. Może więc „stara” leżała właśnie w Zatoce Kodańskiej

(Gdańskiej).

K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII…

Hydronim Rha można skojarzyć z Ra/Re – słońcem, pod jakim to imieniem czcono je na przykład w Egipcie. Rdzeń

solarny, a właściwie uniwersalny (wyrażający Uniwersum) *ra/re/ro nieprzypadkowo występuje też w teonimach

bóstw słonecznych (szerzej – niebiańskich), jak Mitra, Radegast, Jurawit, Brahma, Rama, Indra, itp.

W. Dzieduszycki, Wiadomości starożytnych o geografii ziem polskich, „Rozprawy i Sprawozdania z posiedzeń

Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności” (RAU WH), t. 19, Kraków 1887, s. 80-81.

G. Osssowski, Mapa Archeologiczna Prus Zachodnich (dawniéj Królewskich) z przyległemi częściami

W. Ks. Poznańskiego: tekst objaśniający, 1880-81.

Pompejusz Mela podawał zapis Visula, a nie Vistula, jak na rekonstruowanej mapie z jego opisami. Pliniusz pisze raz

Vistla a raz Visculus. To Ptolomeusz pisał Vistula, a wielu innych starożytnych autorów – Viscla. W tych wszystkich

pisowniach, nietrudno dotrzeć wysiłki antycznych pisarzy wyrażenia słowiańskiego brzmienia głoski ‘ł’, dla której nie

było oddzielnego znaku w ich alfabetach.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Ksiądz Maksymilian W. Łuk asze wicz, który przetłumaczył jego dzieło na polski w roku

1893 (kiedy to także nagle zmarł) we wstępie pisał:

„…z radością pochwyciłem szacowne jego dziełko, przetłómaczyłem je na język polski i stawiłem, jako

pierwszy niezbity dowód na stwierdzenie tej dziejowej prawdy, że Słowianie, a szczególnie Scyci,

Sarmaci, Serby, Daki itd. na dziesiątki już wieków przed Chr. zamieszkali w Europie i mieli już swoje

państwa w takim czasie, w którym Rzymian ani jeszcze w kolebce nie było.”

Mapa Pomponiusza Meli z zaznaczoną wyspą Codanią w Zatoce Gdańskiej, po jej lewej stronie Półwysep

Cymbryjski (Cimbri), a dalej ujście Łaby (Albis)

Także Tacyt, abstrahując od wątpliwości dotyczących jego faktycznego istnienia

w starożytności

, pod koniec I w. n.e. w swojej Germanii wspomina Wenetów, mieszkających na

wschód od Wisły, choć nie jest pewien, czy zakwalifikować ich do Germanów czy do Sarmatów.

M.W. Łukaszewicz, Chorografia Pomponiusza Meli, Poznań 1893.

T.J. Kosiński, „Germania” Tacyta, autentyk czy mistyfikacja?, 09.10.2022, Researchgate.net,

DOI:10.13140/RG.2.2.32957.54245 [dostęp: 11.10.2022].

Tomasz J. Kosiński

Stwierdza, że, co prawda, Wenetowie przejęli od Sarmatów wiele zwyczajów, ale bliżej im do

Germanów ze względu na ich osiadły tryb życia, budowanie domów, noszenie tarcz oraz upodobanie

do dalekich, pieszych wędrówek, co ma ich odróżniać od Sarmatów żyjących „na koniu i wozie”

Adam Naruszewicz, który dokonał autorskiego tłumaczenia Germanii Tacyta, pisał, że

„Za wsławieniem się w Europie narodów scytyjskich, starożytni pisarze podciągając pod też scytyjskie

narody Sarmatów, dla sąsiedztwa z nimi ziem Germanii, samych nawet Germanów mieli za Scytów, jako

o tem pisze Pliniusz. Ta jednak między Sarmatami a Germanami była różnica, iż Sarmatów powszechność

Scytami, Germanów Celto-Scytami nazwano.”

Rzymski historyk podaje też bardzo istotną informację, że najważniejszym narodem w Germanii

byli Suewowie A według ojca niemieckiej lingwistyki, Jakoba Grimma, etnonim ten oznacza Slavi

(Sławów), czyli ‘ludzi wolnych’

. To samo utrzymuje Theodor Poesche

Zatem Suebos Cezara i późniejsze Suevi/Suebi (Słewi) może być najwcześniejszą nazwą własną

Słowian zanotowaną w łacińskich źródłach. Za Słowian zachodnich uważało ich wielu historyków,

dawniejszych, jak Miechowita, czy Orbini, jak i późniejszych – Kętrzyński, a w okresie

międzywojennym w swojej publikacji na ich temat pisał Janusz Bożydar D aniewski

Tacyt pisał też o Lugiach (Legach/Lęhach), których wielu uczonych (między innymi

P. Szafarzyk, W. Kętrzyński, W. Bogusławski, M. Rudnicki, T. Lehr-Spławiński, K. Tymieniecki)

uznaje za Prasłowian.

Opisuje on również Estów (Aesti), którzy swe siedziby mieli na prawym brzegu Morza

Suewskiego (Bałtyk) i zwyczajami podobni byli do Suewów (Słewów), choć język bardziej zbliżony

do brytańskiego (brytyjskiego). Zajmowali się oni rolnictwem i zbieraniem bursztynu, który zwali

glesum

Jeśli sięgniemy do zapisów historycznych, odpowiednio je interpretując, to znajdziemy na

przykład u Klaudiusza Ptolemeusza w II w. n.e. w dziele Geografia, nazwę Souobenoi

(gr. Σουοβενοι) na oznaczenie plemion zamieszkujących tereny nad Wołgą (łac. Rha). Może tę

nazwę tłumaczyć na Sołobeni (Słoweni), czyli Słowianie (z betatyzmem w→b)

. Ale to by

oznaczało, że w jego czasach żyli oni akurat daleko na wschodzie

. Chyba, że przyjmiemy, iż aż

tam sięgało zasiedzenie tego wielkiego ludu, być może obejmującego także Sarmatów i Scytów,

a z pewnością Wenedów, który w Europie środkowej mógł być znany także pod innymi nazwami,

jak Suevi (Słewy) czy Lugi (Lęgi/Lęhy), wymienianych przez wspomnianego wyżej Tacyta.

Ptolemeusz również podaje wzmiankę o Wenedach (Ούενέδας Venedas) zamieszkujących Sarmację,

na wschód od rzeki Wisły (gr. Οὐστούλα Oustoula → Vistula/Vistla

), w pobliżu Zatoki

Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania, tłum. T. Płóciennik, wstęp, komentarz J. Kolendo, Poznań 2008; s. 62–97,

online: https://www.scribd.com/document/332160077/Publiusz-Korneliusz-Tacyt-Germania [dostęp: 11.10.2022].

Tacyt, Germania, przeł. Adam Naruszewicz, Warszawa 1804.

J. Grimm, Geschichte der deutschen Sprache, 1853.

T. Pösche, Der Arier, Jena, 1878.

J.B. Daniewski, Swewowie Tacyta czyli Słowianie Zachodni w czasach rzymskich, Warszawa 1933.

Gles=Kles (oboczność g=k=kh=h), co oznacza po prostu pochodzenie ‘z lasu’ (k – od/do/z, co pozostało w języku

rosyjskim). Zauważmy też przy tym, że gr. kles to ‘sława’, co w tym przypadku, moim zdaniem, powstało „od Lesów”,

czyli określa ‘pochodzenie od Lechów’, zwanych Lesami, jak też i Lęchami, Lachami, Lęgami, Lechitami. A to

oznacza natomiast, że mamy do czynienia z synonimicznym określeniem dla formy Sław[ian+in]. Zwłaszcza, jeśli

uświadomimy sobie, że gr. lexi (lehi) to ‘słowo’.

T.J. Kosiński, Etnonim 'Słowianie' czy 'Sławianie'?, 09.10.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.12720.02561

[dostęp: 17.10.2022]..

Z. Gołąb, The Origins of the Slavs: A Linguist’s view, 1992. s. 291.

Juliusz Solinus (IV w. n.e.) podawał formę Viscla, co oznacza, że Grecy i łacinnicy używali dwugłoski ‘cl’ lub’tl’

w celu oddania słowiańskiego ‘ł’, dla którego nie było oddzielnej litery w tych alfabetach.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Wenedyjskiej (Venedikós kólpos)

, którą zazwyczaj wiąże się z Zatoką Gdańską. Wymieniał też

sąsiadów Wenedów: „παρά τον Ούιστούλαν ποταμόν ύπό τούς Ούενέδας Γύθωνες, εΐτα Φίννοι, έΐτα

Σοςω” („za rzeką Wisłą są Wenedowie, pod nimi Gythoni, a dalej Finowie i Sasini”).

Mapa Germanii Gerarda Merkatora z 1584 roku, sporządzona na podstawie informacji podanych przez

Ptolemeusza, z zaznaczeniem siedzib Wenedów (Venedae)

, Zatoki Wenedzkiej/Gdańskiej (Venedicus sinus),

jako części Morza Bałtyckiego (Oceanus Sarmaticus) oraz Gór Wenedzkich (Venedici montes) na obecnym

pojezierzu polskim.

Nazwę Οόενδικός κόλπος (Oóendikós kólpos) – Zatoka Wenedzka znajdujemy też m.in. u Marciana z Heraklei w jego

„Periplusie” (ΙΙ.38, 39, 40) z ok. IV w. n.e.

Merkator zapisuje tutaj dyftong ‘ae’ za pomocą diakrytyka ‘ę’.

Tomasz J. Kosiński

Zauważmy, że na powyższej mapie Merkatora (1584) Lugiowie są nazwani Luti, co może

wskazywać, że późniejsi Lutycy (luty – srogi), też od nich pochodzili. Bunitium (Weneta) umieszcza

w okolicach Wolina, a po drugiej stronie Odry (Sueuus) jest Laciburgium (Lachobórz).

Mamy tu też wzmiankę o Górach Wenedzkich (τά Ούενεδικά όρη), które najczęściej są łączone

z Górami Świętokrzyskimi lub Karpatami. Ja jednak szukałbym ich bardziej na północy i odnosił do

Wzgórz Szymbarskich z Wieżycą (328,6 m n.p.m.), która jest najwyższym wzniesieniem Kaszub

i polskich pojezierzy oraz całego Niżu Polskiego. Może też chodzić o Wzgórza Dylewskie (Garb

Lubawski) leżące w pn.–wsch. części Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego na wschód od doliny

Drwęcy, których najwyższym wzniesieniem jest Dylewska Góra o wys. 312 m n.p.m., górująca

ponad 100 m nad otoczeniem. To raczej te góry głównie przemierzali Wenedowie podczas swoich

wędrówek zgodnie z opisem starożytnych pisarzy.

Nie mogą to być Karpaty czy Góry Świętokrzyskie, gdyż Ptolemeusz nazywa je inaczej,

a mianowicie Góry Sarmackie (łac. Sarmatici / Sarmaticos montes, gr. Σαρματικὰ ὄρη Sarmatika

ore

) to Karpaty Zachodnie oraz Asciburgius mons (gr. Ἀσκιβουργίος ὄρη Askibourgios ore)

znajdujące się na północny wschód od wymienionych w tym samym dziele Sudetów (łac. Sudeti

montes, gr. Σούδητα ὄρη Soudeta ore), lokalizowane w północnych Czechach, blisko Stragony

(Strzegomia). Taki opis wskazywałby na Pasmo Ślężańskie, jednak ich nazwę można

zrekonstruować, jako Jaskobórze, czyli „Iskrzące Bory”, a to podpowiada nam, że może chodzić

o Łysogóry, czyli właściwie Łyskogóry / Łyskobórze (łyskać – błyskać). Z analizy podanych

w Geografii współrzędnych wynika, że Ptolemeusz Górami Jaskobórskimi nazywał obecną Wyżynę

Małopolską, obejmującą nie tylko Łysogóry, ale i pas wzniesień, aż do Przedgórza Sudeckiego. Nie

dziwi zatem fakt, że na tym obszarze mamy też Jasną Górę w Częstochowie i kilka innych „łysych”

gór.

Ptolemeusz notował, że Wenedowie to duży lud (μέγιστον έθνος mégiston éthnos) osiadły za

Wisłą między Morzem Bałtyckim (Zatoka Wenecka), Górami Wenedzkimi i ziemiami Finów. Jeśli

byśmy przyjęli, że Góry Wenedzkie to Karpaty, to ten obszar byłby porównywalny z terenem całej

wschodniej Polski, na prawym brzegu Wisły, od Bałtyku po Tatry i po Finlandię. O ile jednak

Finowie (Finni) mogli siedzieć dawniej nieco niżej (na terenach krajów bałtyckich) niż obecnie, to

wydaje się jednak, że zasięg Wenedów, czyli Prasłowian występujących wówczas także pod tą

nazwą, sięgał właśnie Kaszub. Na pozostałych obszarach Prasłowianie znani byli pod innymi

nazwami, jak Lugii (Lęgi/Lęhy) – zamieszkujący po lewej stronie Wisły, Suevi (Słewi) zajmujący

obszar po lewej stronie Odry oraz inne ludy określane, jako sarmackie, czy germańskie.

M.W. Łukasze wicz , który przełożył i objaśnił w XIX wieku dzieło Ptolemeusza na polski,

twierdził, że ten grecki uczony dopełnił szczegółami opisy słowiańskich plemion, jakie wcześniej

przedstawił Pomponiusz Mela. Łukaszewicz do Słowian zalicza Scytów, Sarmatów, Daków i wiele

innych ludów. Uważa też, że mieli oni swoją oświatę, naukę i ogładę oraz zmysł polityczny,

a w pojęciach i zasadach religijnych nawet wyżej stali od Greków. Jak na księdza katolickiego to

dość nietypowa opinia, która moim zdaniem tylko nadaje temu autorowi wiarygodności. Za główny

motyw swoich prac podaje on „wyświecenie prawdy dziejowej, przez tyle wieków tak niegodnie

pognębianej i tak bezwstydnie do samolubnych celów swoich nakręcanej”

Oświecony duchowny podkreśla, że Ptolemeusz miał dostęp do zasobów Biblioteki

Aleksandryjskiej ze zbiorem 70 tysięcy woluminów najważniejszych uczonych starego świata. Ta

wiedza, jak wiemy w większości przepadła później w pomrokach dziejów wraz ze spaleniem tej

słynnej biblioteki. Pozostaje nam wierzyć w zachowane przekazy autorów takich jak Ptolemeusz,

którzy mieli do niej dostęp.

Greckie słowo ὄρη ore – góra, to ewidentna wendyjska pożyczka od [h]ora – góra (arch. ur).

M.W. Łukaszewicz, Starożytne Słowian ludy i ich odwieczne siedliska: wedle Geografii Klaudiusza Ptolemeusza,

1893.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Przy okazji warto dodać, że Łukaszewicz przyjmuje, iż Słowianie opanowali praktycznie większą

część Europy, a ich ziemie na zachodzie sięgały do Renu, który był rzeką graniczną między nimi,

a Galami. Łączy Henetów (gr. Enetoi) z Wenetami adriatyckimi i Wenedami (Wendami / Wędami)

nadbałtyckimi. Uważa, że Lechici to Sarmaci, którzy osiedli w Wielkopolsce. Podobny rodowód

mają mieć także Sasi, Cheruskowie, Obodryci i inne ludy, których poróżnili między sobą

Karolingowie

Tu trzeba wyjaśnić, że Germania była dla Rzymian krainą geograficzną, a nie jednonarodowym

podmiotem państwowym, dlatego Germanie to nie etnos, jako taki, ale określenie przynależności

terytorialnej, według rzymskiego mniemania. Wilhelm Bogusławski zauważył, że Gaius Julius

Solinus, rzymski autor z III w. n.e., pisał: „Nawet Skyty, według Solina, zwali się Germanami

z powodu, jak on mniemał, że w Germanii mieszkali.”

Na nietypowej mapie Tabula Peutingeriana (ok. III/IV w. n.e.), w formie pergaminowego

zwoju o szerokości 0,34 m i łącznej długości 6,75 m, złożonego z dwunastu połączonych ze sobą

arkuszy, przedstawiono sieć dróg w upadającym Cesarstwie Rzymskim. Zaznaczono na niej między

innymi siedziby Wandalów (Vanduli) oraz Słewię (Svevia).

Nieznany autor mapy do Sarmatów zalicza Wenedów (Venadi Sarmatae), Wilców (Lupiones

Sarmate)

, Roksolanów (Roxulani Sarmate)

, Swanów (Svani Sarmatae)

, Sasinów pruskich

(Sasone Sarmatae), Burów (Bur Sarmate). Pewną trudność sprawia identyfikacja Amaxobii Sarmate,

ale być może chodzi tu o Amazów, którzy mogli dać nazwę Mazowszu, gdzie niektórzy kronikarze

średniowieczni lokalizowali Amazonki (Adam z Bremy). Natomiast Sarmate Vadi A. Leszczyński

kojarzy z Kładami

, mimo, że w innym miejscu mamy zapis Quadi.

Mamy tutaj również między innymi takie nazwy jak Danubis (Dunaj), Alpes Bastarnice (Alpy

Bastarnowe), Burridaua (Buridawa), Acidaua (Akidawa), Rusidaua (Rusidawa), Truisco (Truso),

Bersouia (Versovia), Lutugi (Lutęgi/Lutycy), Marcomanni (Markomani), Burcteri (Borycze),

Treveri (Trewercy), Silva Marciana (Las Marsów), Beda (Weda), Francia (Wrankia). Pod Dunajem

uwagę natomiast zwraca Gerulatis (Góralice), Burno (Bródno), Lugione (Lędzin), Carnunto

(Czarnocin).

Natomiast na Diameríspasmátion (Διαμερίσπασμάτιον), greckiej liście różnych ludów,

sporządzonej mniej więcej na początku III wieku, występują nazwy βαρδουλοί, κουαδροί, βεριδοί

(vardouloí, kouadroí, veridoí). Ten pierwszy wyraz wygląda na zniekształcenie słowa βανδουλο

(vandoulo) – Wandalowie

Ammianus Marcellinus w swych Dziejach (IV w. n.e.) sporo pisze między innymi o walkach

Rzymian z Sarmatami, u których rozróżnia Sarmatów Poddanych (Sarmatae servi), tj. Łamignatów

(Limigantes), bo moim zdaniem, musieli schylać karki (gnaty

) oraz ich panów, czyli Sarmatów

Wolnych (Sarmatae liberii), tj. Argórognatów (Argaragantes), zwanych tak, bo jako szlachta (ar)

mają zawsze karki (gnaty) w górze, tzn. wyprostowane. Bądź co bądź potwierdza to istniejące w tej

M.W. Łukaszewicz, Sarmacja – Lechia – Polska…, 1890.

W. Bogusławski, Dzieje Słowiańszczyzny Północno–Zachodniej, 1887.

Od łac. lupus – wilk, l.mn. lupi – wilki, jako ‘łupieżcy’ (czasownik „łupić’).

Roksolanie uznawani są przez wielu historyków za przodków Rusów, którzy to im mają zawdzięczać taką nazwę.

Przeczy to jednak wyraźnie twierdzeniom, że Rusowie pochodzili ze Skandynawii.

Mogą to być protoplaści Sveonów – Szwedów. Przy czym ten etnonim oznacza wprost, iż chodzi tu o plemię

pochodzące ‘Z Wanów”, czyli możliwe, że Wandów/Wendów. O mądrych Wanach, rywalizujących z Asami, piszą

skandynawskie sagi. Z językowego punktu widzenia ta rywalizacja przypomina nam wojny między Wendami

(Słowianami), a Sasami (Sasi – „Z Asi”, tj. ‘z Azji’ lub ‘z Asów’). Zob. T.J. Kosiński, Rodowód Słowian, Warszawa

2017.

A. Leszczyński, Sarmaci, Germanie i Słowianie, 21.08.2018, online:

https://wiaraprzyrodzona.wordpress.com/2018/08/21/sarmaci-germanie-i-slowianie/ [dostęp: 11.10.2022).

L. Niederle, Slovanské starožitnosti, Praga 1902–1927.

Jeśli morfem *gantes to nie ‘gnaty’ (karki, kości), to być może jest to zniekształcony zapis Gętów, czyli Getów, co by

oznaczało, że Getowie byli sarmackim plemieniem.

Tomasz J. Kosiński

grupie plemiennej podziały społeczne, na szlachtę i chłopstwo, co widzimy wyraźnie w późniejszej

strukturze społecznej w feudalnej Polsce, co może, choć nie musi, być następstwem wpływu owych

Sarmatów, uważanych przez wielu uczonych za protoplastów Polaków / Lechitów

Marcelin wspomina również o Alamanach i braciach Gędomądzie (Gundomad) i Wedomirze

(Vadomar), którzy pustoszyli przygraniczne ziemie Galów. Alamanowie od połowy III do końca

V wieku podbiło i zasiedliło obszar między Renem (Rhenus), Menem (Moenus) a Dunajem

(Danubius). W ks. XV opisuje wojnę z alamańskimi Lendzianami (Lentienses)

. Mieli oni

zamieszkiwać na północ od jeziora Brzegińca (łac. lacus Briganti)

, obecnie zwanego Bodeńskim

(Wodańskim).

Rzekę Ister, czyli wschodni Dunaj, nazywa Hister, co wskazuje na hatyzację, czyli dodawanie ‘h’

w wyrazach, zwłaszcza w nazwach własnych lub miejscowych zaczynających się na samogłoskę. To

‘h’ może być podkreśleniem wielkości (ha/ho ← har/hor – hora, góra, wielkość, wysokość). Moim

zdaniem Ister oznacza ‘is ster’, czyli, że jest to sterowna rzeka, tzn. pływalna. Podobnie jak Dnester,

czyli ze ‘sterownym/pływalnym dnem, w odróżnieniu od Dneper, gdzie trzeba uważać na ‘per’, czyli

‘progi rzeczne’, utrudniające spływ. Morfem *dne to oczywiście ‘woda’, albo pochodne ‘dno’

Część Sarmatów miała się schronić na terenach obecnej Słowacji u mieszkających tam

Witrohalów, czyli ‘panów słonecznych hal’ (wit – pan, ro/ra – słońce, hala – górska łąka). Mogli się

z nimi zasymilować, tworząc mieszany etnos wendyjsko-sarmacki. Na czele Wolnych Sarmatów

oddanych Rzymowi cezar Konstancjusz osadził wiernego mu Zizaisa (Ziza – Cyca, tj. Wielka Bogini

i Jasna (is), której pewnie był czcicielem).

Czytamy też o wojnach Rzymian z Kładami, o których pisał Ptolemeusz, lokalizując ich na

terenach Germanii. Marcelin podaje imiona ich książąt Witrodara

, syna Widuara

, oraz

Łęgolimąda (Agilimund)

W Tracji wymienił łańcuch górski Haemi (gr. Haimos), który po słowiańsku oznacza Chełm

(góra). Mieszkali tam Biesowie (Bessos).

Marcelin podaje też ciekawy obyczaj farbowania czupryn na rudo przez Germanów, co by

świadczyło, że z opisów innych starożytnych autorów (Swetoniusz, Diodor Sycylijski, Pliniusz

Starszy) mówiących o takiej barwie włosów u plemion germańskich, wcale nie wynika, iż był to ich

naturalny kolor, ale po prostu wojenny zwyczaj. Tak samo Rusowie (rudzi) mogli być właśnie takimi

farbowanymi „rudzielcami”, a w rzeczywistości ciemnymi blondynami lub szatynami.

Alemanowie ulegają Rzymianom w bitwie pod Kątołanem (Catalauni), a w opisie tej potyczki

pojawia się postać Wołchowłada (Balchobaudes). Marcelin podaje, że król u Burgędów nazywa się

Hendinos

, a kapłan Sinistus (gocki Sinissa)

. Przytacza tu zwyczaj, że w przypadku

niepomyślności na wojnie taki król musi ustąpić.

Czytając Marcelina nietrudno zauważyć, że w porównaniu z przekazem Ptolemeusza, widać, że

zachowało się sporo nazw miejscowych, ale zmieniły się nazwy większości plemion. W IV wieku po

prawej stronie Renu panowali Alemanowie, Burgędowie i Marsomani (Markomani). W połowie II

Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, t. 1–2, przekład I. Lewandowski, Warszawa 2002.

Etnonim Lentienses kojarzy się z Lendzianami (Lędzianami). Byli to mieszkańcy regionu Lędzia (Lentia), obecny

niem. Linz.

Nazwa ta ma pochodzić od miasta Bregencja w Recji, które powstało od sł breg – brzeg.

T.J. Kosiński, Rodowód Słowian, Warszawa 2017.

Imię Witrodar składa się z trzech pierwiastków Wit+ro+dar, co oznacza pana (wita) będącego darem słońca (ra).

Miano Widuar dotyczy ‘szlachetnego wida’ (ar – szlachcic, wid / wit – wedun, pan).

Łęgolimąd oznacza ziemianina (łęgol – posiadacz łęgów, stąd węg. Lengyel – Polak) oraz mędrca (mąd – mądry).

Hendinos, znaczy ‘Pierwszy’, bo Hędyn to ‘Jedyny’. U Gotów to Kindins (K+indin, tj. ‘od jednego’ / ‘przy jednym’),

co oznacza jedynowładzcę. To wskazuje nie tylko na pokrewieństwa językowe między Burgędami i Gotami, ale także

zbieżności ich słów z mową Wędosłowian.

Sinista to ‘Najstarszy’, a właściwie ‘z najsta[rszych]’ (Si+nista). Stąd i określenie ‘nestor’. Samogłoska

‘i’ w przedrostku ‘si’ jest tylko dodatkiem ułatwiającym wymowę danego słowa.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

wieku, co odnotował Ptolemeusz, dominującą rolę w Germanii odgrywały natomiast grupy

plemienne Lęgów (Lugi) i Słebów (Suevi). Marsomani (Markomani) i Burgędowie byli znani

Ptolemeuszowi i innym starożytnym autorom, ale wówczas nie odgrywali takiej roli jak za czasów

Marcelina. Kwestia tylko do ustalenia, czy Alemanowie to tylko nowa nazwa grupy plemion

w miejsce Słebów i Lęgów, czy też mają oni inne pochodzenie. Wiele jednak wskazuje na to, że

Alemanowie to tylko inna nazwa Słebów, z których zrobiono później Swabów (Schwabów)

należących do związku plemiennego Alemanów.

Paw eł Orozjusz, teolog chrześcijański i historyk, jest autorem Siedmiu ksiąg historii przeciwko

poganom (łac. Historiarum libri VII adversus paganos), pracy wydanej w 417 roku na prośbę św.

Augustyna. Przykładem zafałszowywania historii przez tego autora jest chociażby uznawanie Getów

za Gotów, pisał bowiem „ludy, które wtedy nazywano Getami, a dzisiaj Gotami”, co niesłusznie

skłoniło Jordanesa i innych autorów do uznawania dacko-trackich Getów za scyto-germańskich

Gotów

Na podstawie pamiętników Juliusza Cezara pisze o buncie Wenetów w Armoryce, jak i wojnach

markomańskich:

„Zbuntowane ludy z barbarzyńskim okrucieństwem i ogromną liczbą wojowników, tacy jak:

Markomannowie, Kwadowie, Wandalowie, Sarmaci, Swewowie i niemalże cała Germania, otoczyły

wojska rzymskie…”

Z późniejszych wątków (405), ciekawie opisuje rzymską kampanie Radagajsa, który miał

przewodzić armią ponad dwustu tysięcy Gotów, których Orozjusz uznaje za odłam Scytów.

O Stylichonie, rzymskim dowódcy, wywodzącym się z Wandalów, pisał, że:

„podburzał on inne ludy, które ciężko było pokonać z racji ich dużej liczby lub siły. Ludy te wdzierały się

na terytorium państwa rzymskiego, zwłaszcza do Galii i Hiszpanii. Byli to Alanowie, Swewowie,

Wandalowie oraz popchnięci taką samą wędrówką Burgundczycy.”

Zwróćmy uwagę, że jeszcze przed Jordanesem i Prokopiuszem z Cezarei miano Sclaveni

(Sławeni), jednoznacznie dziś odnoszone do Słowian, choć były i okresy, kiedy zakładano, że to

nieznany bliżej lud jakichś Sklawenów, znajdujemy w IV w. n.e. u Grzegorza z Nazjansu, czyli

dwa wieki wcześniej. To już samo przez się każe nam wnioskować, że Słowianie znani już wtedy

byli w Europie środkowej pod taką nazwę i nie siedzieli tylko gdzieś na bagnach prypeckich jak to

twierdzą kossinnowcy.

W tym okresie następuje przechodzenie nazwy Suevi w Sclavi/Sclaveni, głównie na skutek

procesów związanych z rozwojem łaciny‚ kiedy to skład ‘sue/sua’ zastępuje ‚scla’ (‘cl’ ma wyrażać

brakującą w łacinie głoskę ‘ł’) w celu oddania dźwięku ‚słe/sła’. Zauważmy, iż Jordanes

i Prokopiusz używali formy Suavi dla ludy zamieszkującego Germanię, która tym bardziej może

wskazywać, iż chodziło im o Sławów, a nie jakichś Słebów. Tym samym Suavia to Sławia, kraina

Sławów / Sławian.

U Jordanesa w Getice (551) mamy w łacinie Sclaveni. Pisał on też, że Wenetowie, Antowie

i Sklaweni (Sławeni) pochodzą z jednego narodu, teraz jednak znani są pod tymi trzema mianami

(łac. Veneti, Antes, Sclaveni), które mogą odnosić się do Słowian zachodnich, wschodnich

i południowych

. O krainie Wenetów pisze tak:

Paweł Orozjusz, Historia przeciwko poganom, przekład: H. Pietruszczak, online:

https://www.scribd.com/document/478637560/Historia-przeciw-poganom-pdf [dostęp: 21.10.2022].

Jordanes, O pochodzeniu i czynach Gotów, przekł. Edward Zwolski, w: E. Zwolski, Kasjodor i Jordanes. Historia

gocka, czyli scytyjska Europa, Lublin 1984; Jordanes, De Getarum sive Gothorum origine et rebus gestis (łac./ang.),

online: http://www.harbornet.com/folks/theedrich/Goths/Goths1.htm [dostęp: 12.10.2022].

Tomasz J. Kosiński

„Wewnątrz (...) jest Dacja, na kształt diademu uwieńczona Alpami [w rzeczywistości chodziło o Karpaty]

a wzdłuż ich lewego stoku, który skłania się ku północy, rozsiadł się poczynając od źródeł rzeki Wiskla

[Wisła] na niezmierzonych obszarach liczny naród Wenedów. A choć imiona ich zmienne są teraz

stosownie do rozmaitych szczepów, to przecież głównie nazywa się ich Sklawenami i Antami”

Jordanes uznawał Wenetów za przodków Sklawenów i Antów, co dobitnie potwierdza tezę, że

Wenetowie (Wenedowie, Wendowie) to Prasłowianie. W innym fragmencie podkreśla, że Antowie

(Antes) mówili tym samym językiem, co Słowianie. Oczywiście w kontekście rozważań o ich

sarmackim rodowodzie używanie słowiańskiej mowy może oznaczać jedynie slawizację tego ludu,

ale najpierw należałoby odpowiedzieć na pytanie, kim właściwie byli Sarmaci, którzy na terenie

Scytii uniezależnili się ok II w. p.n.e. do tego stopnia, że podbili Scytów nadczarnomorskich

właściwie zajmując ich miejsce.

Przy opisie Skandii przytacza Ptolemeusza i Pomponiusza Melę: „Skandia leży naprzeciw rzeki

Vistuli, która biorąc początek w Górach Sarmackich wpada trzema odnogami do Oceanu Północnego

na wprost Skandii, rozgraniczając (swym korytem) Germanię i Scytię.” Ten opis wskazuje nam, że

Sarmacja i Scytia (a właściwie Skytia) dla starożytnych i wczesnośredniowiecznych autorów były

formami synonimicznymi, gdyż wcześniej omawiani pisarze na Wiśle lokowali granicę między

Germanią a Sarmatią. U Jordanesa zamiast Sarmacji jest jednak Scytia.

Informuje, że w Skandii ostry chłód sprawia, że nie ma tam miododajnych pasiek pszczelich.

Zatem wszystkie opisy i wyobrażenia o Skandynawach pijących miód z rogów można między bajki

włożyć lub odnosić je do ludów żyjących na południowym wybrzeżu Bałtyku lub niżej (Germanie,

Wendowie, Sarmaci, itp.).

Podkreśla, że w Skandii żyje wiele plemion, choć Ptolemeusz wymienia tylko siedem. Na

północy, gdzie pół roku jest ciemno a pół roku jasno, osiadł lud Adogit. Następnym plemieniem są

prymitywni Skrytofinowie (Scrithifinni)

, którzy żywią się jajami i mięsem dzikich zwierząt. Sweoni

(Suehansi), podobnie jak Turęgowie, posługują się rumakami. Kolejno idą ludy: Theustes, Vagoth,

Bergio, Hallin i Liothida. Dalej rezydują Ostrogotowie zmieszani z Greutingami

. Wszyscy jak

dzikie zwierzęta mieszkają w jaskiniach drążonych w skale.

Tu Jordanes wyraźnie pokazuje, że ludność Skandynawii żyje jak jaskiniowcy. Mimo, że pisze

o ludach gockich, z których i sam ma się wywodzić, jako chrześcijanin nie może się oprzeć

przedstawieniu ich, jako pogańskich dzikusów gdzieś na rubieżach cywilizowanej Europy. Z jego

relacji można mniemać, że dla Gotów dotarcie na kontynent i przyjęcie chrześcijaństwa było

błogosławieństwem. Jeśli ktoś zatem wmawia nam, że Skandynawowie stali wówczas na wyższym

poziomie niż Wendowie (Prasłowianie), którzy już siedem wieków wcześniej zajmowali się handlem

bursztynem i innymi towarami, wydobyciem i przetwórstwem metali, czy żeglugą dalekomorską, ten

jest ignorantem lub zwykłym manipulatorem. Z poetyckim zadęciem Jordanes podaje, że:

„Z tej więc wyspy Skandii, jak gdyby z kuźni ludów lub raczej z kolebki szczepów, wyruszyli niegdyć

Gotowie ze swoim królem, imieniem Berig. Pamięć o zdarzeniu zachowuje się dotąd. Ziemi, której

schodząc z okrętów dotknęli stopami, zaraz nadali miano. Miejsce to bowiem jeszcze dzisiaj nazywa się

Gothiskandia.”

L. Leciejewicz, Słowiańszczyzna zachodnia, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.

Skrytofinowie to rdzenni mieszkańcy Skandynawii (Lapończycy – Samowie) oraz ludy fińskie, które tam dotarły.

Nazwa ta opiera się na rdzeniu ‘scrithi’, który oznacza dosłwonie ‘skryci’, pewnie dlatego, że się skrywali pod skórami

zwierząt i żyli w jaskiniach lub ziemiankach.

Skandynawski thing – wiec, może pochodzić od psł. tyn – ogrodzenie.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Do tej pory toczy się spór historyków, czy chodzi tu o Gotlandię, czy ujście Wisły z Gdańskiem,

którego nazwę niektórzy wywodzą niesłusznie od Gotów, a nie Kodanu (‘ku Danii’)

. W dalszej

części dodaje do tego opisu, że Goci dotarli do Gotyskandzy na trzech okrętach. Była to zatem dość

nieliczna grupa, która nie za bardzo mogła podbić tamtejsze liczne plemiona. Ale ta

niekonsekwencja logiczna, jakoś nie przeszkadza naszemu gockiemu piewcy toczyć dalej swej

poetyckiej opowieści.

Ze starożytnych przekazów wynika też, że Goci (Gotae) trafili na zachodni brzeg Wisły, gdzie

krótko rezydowali przemieszczając się na południe i ostatecznie osiedlając się na dłużej w rejonie

Morza Czarnego. Przez tereny Wendów w Sarmacji mieli przemieszczać się korzystając z cieków

wodnych, często za dokonaniem opłat przewozowych. Część historyków twierdzi, że nie wchodzili

oni w konflikty z miejscowymi plemionami, prosząc je o pozwolenie na krótki odpoczynek, czy

przezimowanie przed wyruszeniem w dalszą drogę. Ten obraz niewiele ma wspólnego

z wizerunkiem groźnych i walecznych Gotów, których znamy z późniejszych relacji o podbojach

Rzymu i Hiszpanii. Jak widać na terenach Wendów i Słowian nie ważyli się oni podnosić głów

i dopiero nad Morzem Czarnym, po zmieszaniu się z sarmackimi Alanami, zaczęli swój okrutny

marsz, zaczynając od rzezi słowiańskich Antów, o czym Jordanes dalej donosi.

Jordanes natomiast przedstawia ich, jako wojowników, którzy od razu po wylądowaniu podbili

Ulmerugiów (‘wyspiarskich Rugiów’), których siedziby leżały nad Oceanem (Bałtyk), co by

wskazywało, że wylądowali oni na Pomorzu Zachodnim. Następnie mieli oni pokonać także

sąsiednich Wandalów. Ich populacja miała gwałtownie rosnąć, a ich piąty król po Berigu, Filimer,

syn Gadariga, po naradzie zarządził wymarsz na południe, gdzie dotarli do ziemi Scytów, którą

nazwali Oium (Jonia). Tam mieli pokonać plemię Spalów. W swym pochodzie zwycięstw niebawem

opanowują najdalej wysuniętą część Scytii nad Morzem Pontyjskim (Czarnym). Jordanes podaje, że

niejaki Ablavius

potwierdza to, co on tu napisał, ale Józef Flawiusz, skądinąd, według niego,

wiarygodny autor roczników, w ogóle o tym nic nie wspomina, wywodząc ich od Magoga i łącząc ze

Scytami

Sławeni zajmują obszar od grodu Nowoduny i jeziora Mursjańskiego po rzekę Dniestr

(Danaster), a na północ po Wisłę. Ziemie dzielnych Antów ciągną się natomiast nad zakrętem Morza

Czarnego (Pontyjskiego) od Dniestru po Dniepr (Danaper). Przy ujściu Wisły usadowili się

Wędowarowie (Vidivarii), za nimi pokojowo nastawieni Estowie. Na południe od nich żyje

wojownicze plemię Akacyrów. Pod nimi aż do Morza Czarnego rozsiedli się Bułgarzy, a za nimi

Hunowie.

Jordanes odwołuje się do Diona (Chryzostoma), który opracował po grecku historię Gotów,

zwaną „Getica”. Mieli oni być najbardziej oświeceni wśród barbarzyńców, dorównując niemal

Grekom. To nad Morzem Czarnym, według Jordanesa, mieli się oni „uczłowieczyć”. Dzielili się na

dwie grupy, Wizygotów

(zachodnich), służących rodowi Baltów

, oraz Ostrogotów

(wschodnich), oddanych rodowi Amalów.

Niemiecka nazwa Denzig, morze być przeróbką Gdańsk (Kdan), a jednocześnie nawiązaniem do starotureckiego

(scyto–sarmackiego) słowa ‘dengiz’ – morze, jezioro.

Żaden Ablavius nie jest znany historykom.

W rzeczywistości Flawiusz nic nie pisze o Gotach, a ze Scytami łączy Magogów.

Wizygoci zwani byli wcześniej Terwingami (Derwięgami – Drzewianami) lub Wezami (Wężami), od czego może

pochodzić człon *wiz (wąż / wieszcz). Jeśli natomiast odniesiemy się do tłumaczenia imienia Wizymira jako Wyszomir,

to może i Wizygoci są Wyszogotami, czyli ‘wysokimi Gotami’, albo mieszkającymi na górze (północy). Wówczas

wcześniejsza nazwa Wezowie, może być tlumaczona, jako Wieżowie (‘wysocy jak wieże’).

Zbieżność nazwy rodu Baltów z Bałtami warta jest bliższej analizy. Kto wie, czy Goci nie byli właśnie spokrewnieni

z Bałtami i stąd tyle podobieństw językowych między ich mową, a wendo-słowiańskim. Bałtowie, jak wiadomo,

tworzyli kiedyś z Słowianami wspólną grupę językowo-kulturową.

Ostrogoci w Skandynawi zwani byli też Greutungami (Górotęgami, tj. Tęgórzanami), z którymi byli zmieszani,

o czym pisze Jordanes. Człon *ostr pochodzi od sł. ostrów – wyspa, przylądek, kraniec. Dlatego w językach

germańskich (ost / aust) zaczął też oznaczać kierunek wschodni, bo tam była granica Germanii. Ostrogoci, to zatem

Tomasz J. Kosiński

Jordanes utożsamia Getów z Gotami, odwołując się do Orozjusza, w czym historycy nie są

zgodni. Getów uznaje się bowiem za spokrewnionych z Dakami i to od nich Bielowski, Lelewel,

Szulc i inni wywodzą Słowian. Goci przez wielu historyków od dawna uznawani byli natomiast za

lud scytyjski. Jak zatem znaleźli się w Skandynawii, nie wiadomo.

Jordanes przedstawia zatem historię Scytów i Getów jako historię Gotów, przy których

legendarne wyjście ze Skandynawii jest tylko jakimś dziwnym epizodem nietrzymającym się reszty

starożytnych opowieści, ani historycznie, ani chronologicznie, gdyż dotyczą one obszarów Azji

Mniejszej i basenu Morza Czarnego sprzed naszej ery, kiedy to Goci mieli co najwyżej siedzieć

w skandynawskich jaskiniach, a nawet mitów greckich o Troi, Heraklesie i Amazonkach.

Z Burebisty Jordanes czyni więc władcę Gotów, a nie Daków i to im przypisuje najazd na

Germanię w I w. p.n.e. Cezar, który miał podbić, według Jordanesa wszystkie ludy Europy, tylko

Gotom nie potrafił narzucić swojego zwierzchnictwa. Te nazewnicze wygibasy i podciąganie pod

Gotów innych ludów oraz gloryfikacja ich czynów zaczynają powoli razić czytelnika, który nie wie

o co tak naprawdę chodzi autorowi. Można się bowiem pogubić w jego relacjach kiedy zaczyna swą

opowieść od Skandynawii, po czym skacze z Gotami do Scytii, przywołując jakieś starożytne, czy

też mityczne opowieści o scytyjskich, czyli rzekomo gockich bohaterach, choć historycy twierdzą, że

Goci dotarli tam dopiero w III w. n.e. Uczeni łączą z Gotami kulturę wielbarską (I/II w. n.e.).

Jordanes natomiast wrzuca Gotów, Gotonów, Scytów, Gepidów, Getów i Daków do jednego worka

z napisem „Goci”, przez co wychodzi mu miszmasz chronologiczny i geograficzny. Z opowieści

z założenia historycznej wychodzi niezgrabna laurka dla Gotów, którzy akurat w czasach Jordanesa

stracili na znaczeniu ulegając Rzymianom.

Jordanes jednak bez kozery pisze, że szczep gocki był tak potężny, że „Pod jego prawicą

częstokroć płaszczył się Wandal, uiszczał świadczenia Markoman, służyli pokornie naczelnicy

Kwadów.” Aż dziw bierze, że Jordanes nie zalicza także Wandalów do Gotów, choć nie omieszkują

tak twierdzić inni ówcześni historycy, jak choćby Prokopiusz z Cezarei.

Nazwę Gepidów tłumaczy na „leniwych”, bo to ich ród był na jednym z trzech okrętów, które

przybyły do Gotiskandzy, ale z opóźnieniem, bo najwidoczniej słabo wiosłowali. Tym samym

Jordanes uznaje Gepidów za krewnych Gotów. Ta wątpliwa etymologia, pokazująca dumny lud

Gepidów w krzywym zwierciadle, także moim zdaniem tylko potwierdza, że wiele indywidualnych

komentarzy Jordanesa to zwykłe wymysły. Żaden bowiem lud nie nosiłby tak długi czas

dobrowolnie upokarzającego imienia „leniwych”.

U Jordanesa pełno jest legendarnych postaci, jak Herkules, Ostrogota, czy Gall, a lista nazwisk

z genealogii Gotów, od czasów starożytnych wygląda na skrojona na potrzeby owej pracy.

Czytamy też o wyprawie gockiego króla Gęberyka przeciwko wandalskiemu Wisimarowi

(Wyszomirowi), z domu Asdęgów (Asding). Wandalowie w czasach Gębaryka mieli zajmować

ziemie, które potem zajęli Gębidowie. Graniczyli wtedy od wschodu z Gotami, od zachodu

z Markomanami, od północy z Hermundurami, a ich południowe tereny zamykał Ister, zwany też

Danubisem (Dunaj). Jedną z rzek przepływających przez ich ziemie była Marusza (Marisia), nad

którą rozegrała się bitwa między Gotami i Wandalami, podczas której padł Wisimar (Wyszomir)

i większa część jego ludzi. Po tej porażce Wandalowie mieli opuścić swe rodzinne ziemie i udać się,

za zgoda cesarza Konstantyna, do Panonii, gdzie przez ok. 60 lat prowadzili poddańczy żywot

cesarskich wasali. Potem ruszyli do Galii na wezwanie patrycjusza Stylichona.

Następca Gęberyka – Ermenaryk miał podbić wiele ludów, w tym i Herulów, pod wodzą

Alaryka. Herulowie mieli mieszkać nad Błotami Meockimi (Morze Azowskie), wśród grzęzawisk,

które Grecy nazywają hele, od czego wzięła się ponoć ich nazwa. To kolejna dość nieudana próba

wyjaśnienia etnonimu, którego Jordanes nie rozumie. Herul to bowiem Horel (orzeł), bo herl ← erl

← orl. Hor+el to dosłownie ‘wysoki/wielki el’, czyli wysoko latający anioł (bóg), co jak najbardziej

Goci z wyspy, przylądka, co może się odnosić do Gotlandii albo Krymu, ewentualnie oznaczać po prostu wschodnich

Gotów (zależność między ‘ostatek’ a ‘kraniec’).

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

pasuje do ludowego wyobrażenia orła. Herulowie byli zatem ‘wielkimi aniołami’, a inaczej

‘horłami’.

Dalej Jordanes pisze, co nas bardzo interesuje:

„Po rzezi Herulów Ermeneryk skierował oręż przeciw Wenetom, którzy, chociaż pośledni żołnierze, lecz

mnogością silni, zrazu próbowali stawiać opór. Cóż jednak wskóra rzesza nieotrzaskanych z rzemiosłem

wojennym, kiedy i Bóg dopuszcza, i rzesza zbrojnych nadejdzie? Wenetowie zaś, jak podałem w wykazie

szczepów na początku mojego wykładu, pochodząc z jednego pnia (etnicznego) występują dzisiaj pad

trzema nazwani: Wenetów, Antów i Sklawenów. I chociaż dzisiaj, w wyniku naszych grzechów wszędzie

się srożą, wtedy wszyscy spełniali pokornie rozkazy Ermenryka.”

Ermeneryk (Hermanaryk, tj. Wielki Rycerz, od *her – hora/gora, wielkość i *ryc – rycerz) miał

podbić także Estów, przez co, w dość wątpliwej opinii Jordanesa, rządził wszystkimi ludami

Germanii i Scytii. Potem zwala się na Gotów, jak grom z jasnego nieba, plemię Hunów. Wywód

Jordanesa na temat pochodzenia tego ludu od dzikich dzieci czarnoksiężniczek zw. Haliurunnami,

które wygnane wałęsały się po ziemi wchodząc w związki miłosne z duchami nieczystymi, płodząc

Hunów, nie wymaga chyba komentarza.

O Gęsierzyku (Genzeryku) Jordanes pisze, że udał się do Afryki na zaproszenie Bonifacjusza.

Tam rządził długo, a na łożu śmierci poprosił synów, by się nie bili o tron, tylko sprawowali władzę

w kolejności według wieku, poczynając od najstarszego. Tak też się stało i po jego śmierci rządzili

kolejno: Huneryk, Gędomąd (Guntamund), Trzęsimąd (Trasamund), Ilderyk (zabity przez Gelimera).

Gdy cesarz Walentynian ginie z rąk Maksymiusa, Gęsierzyk (Genseryk) wyprawia się do Rzymu,

który łupi do cna. Po nim niebawem tego samego dokonał Odoaker

dowodzący grupą plemion

złożoną między innymi ze Scirów i Herulów. Odoaker, w przeciwieństwie do Gęsierzyka, po

spustoszeniu Italii decyduje się pozostać w Rzymie, gdzie rządzi 13 lat do czasu obalenia go przez

Gota Teodoryka.

Jordanes przedstawia dalej historię Ostrogotów pisząc o wojnie Vinithara (Wendobójca)

z Antami, podczas której ich króla Boza (Boża / Boga, albo po prostu ‘Wodza’

) wraz z synami i 70

naczelnikami krzyżuje dla postrachu. Wódz Hunów Balamber nie mógł tego puścić płazem, gdyż

Antowie pozostawali pod jego opieką, dlatego wyprawił się na Vinithara, który zginął na polu boju.

Jego lud przeszedł pod władzę Hunów, a Balamber poślubił za żonę bratanicę zmarłego wodza

Gotów, Władymirca (Vadamerca / Valdamerca), o jakże słowiańskim imieniu. Jordanes podaje tutaj

całą gamę ostrogockich imion, które brzmią nam całkiem swojsko, jak na przykład Walamir

(Valamer), Wandalar (Vandalar), Wieromąd (Beremud), Wedymir (Vidimir), Matasunta

Według relacji Jordanesa, Attyla zmarł w swoim obozie na skutek wylewu krwi. Dowiadujemy

się przy tym, że na mogile zmarłego w 453 roku odprawiano obrzęd z sutą biesiadą, zwany strawą

(strava). Brzmi to bardzo po słowiańsku, gdyż do tej pory strawa to jadło, choć pierwotnym

źródłosłowem tego wyrazu jest s+treba, czyli to, co pozostało ‘z ofiary’ złożonej bogom. Słowianie

jedli bowiem niektóre części zabitych w ofierze zwierząt, a inne palili poświęcając bogom. Może to

wskazywać, że Hunowie przejęli słowiańskie obyczaje pogrzebowe, bo raczej nie skłaniałbym się do

Imię Odoaker (Odoacer) czytane dosłownie daje nam Odo+ac+er, czyli Odyn+oczy+szlachetny, tj. Aria (szlachcic)

będący „oczami Odyna”. Jak wiemy z mitologii germańskiej, Odyn stracił jedno oko, więc to imię może oznaczać jego

pomocnika, który jest jego okiem na ziemi. Co ciekawe, gdy czytamy to imię wspak otrzymamy z kolei Rekaodo, czyli

„ręka Odyna”.

Imię Vinithar (goc. Vinithaharjis) to tylko przydomek, być może Ermenryka (Hermanryka), oznaczający ‘zabójcę

Windów”, co tylko może potwierdzać, że Antowie to Windowie (Wędowie), o czym też świadczy Jordanes. Dziadek

Teodoryka zwał się z kolei Vandalarius (goc. Vandlaharjis), czyli „Wandalobójca”. Także Rzymianie nadawali sobie

przydomki od pokonanych ludów, np. Germanicus o pogromca Germanów, a Sarmaticus zwycięzca Sarmatów.

Imię Boz może być tylko przydomkiem oznaczającym ‘wodza’ (wozak – ten który prowadzi wóz, albo woły)

z popularną obocznością b=w. Do tego określenia nawiązuje nazwa parafii Bozów, której prezbiterem był Helmold.

Matasunta wygląda na ‘matkę słońca’.

Tomasz J. Kosiński

twierdzenia, że sami byli spokrewnieni ze Słowianami, którzy jedynie mogli stanowić część ich

armii.

Wcześniej Jordanes podawał, że Atylla przejął też scytyjskie obyczaje, a znaleziony gdzieś po

drodze miecz uznał za broń Aresa, który był czczony przez Scytów, co miało mu zapewnić

powodzenie wojenne

. Hunowie jak widać dość łatwo adaptowali zwyczaje podbijanych lub

sprzymierzonych ludów, co świadczy o ich prostocie kulturowej i ubogości własnej tradycji. Może

się to wydawać dziwne, ale podobnie postępowali Grecy, jak i Rzymianie, którzy włączali całe

rzesze obcych bóstw do swego panteonu licząc na ich życzliwość, jak też przyjmowali obce

zwyczaje, na przykład świąteczne jak na przykład Bachanalia i kult Pana od ludów geto-dackich. Kto

wie, czy Ares to nie Ar po prostu (po odrzuceniu greckiej końcówki -es), czyli protoplasta Ariów.

Rzymski Mars wygląda natomiast za pożyczkę od Marzy, słowiańskiej bogini ciemnej pory roku

i wojny. Dlatego Marcomani to Marsomani, czyli Marzomani. Rzekę Dunaj Hunowie zwali War

(Var)

, co też brzmi swojsko.

W każdym razie, wzmianka Jordanesa może być potwierdzeniem, że Słowianie byli już w Panonii

podczas inwazji huńskiej w połowie V wieku, zatem datowanie ich rzekomego wyjścia z bagien nad

Dnieprem w VI/VII wieku, jak to głosili Kossinna czy Godłowski, już nam się przesuwa o jedno,

dwa stulecia wcześniej, co już samo w sobie świadczy o wydumaniu z niczego tej koncepcji.

Podobnym potwierdzeniem są zapiski Priscusa, członka ambasady bizantyjskiej u Hunów w 448

r. Donosi on, że znalazł w Panonii lud, który nie był ani gocki, ani huński, ale uznający huńską

supremację polityczną. Jego przedstawiciele oferowali swoim bizantyńskim gościom napój z miodu,

który ambasador grecki nazywa „medos” i który był ewidentnie słowiańską specjalnością w rodzaju

likieru. Zastanawia fakt, że nasi językoznawcy wyznający allochtoniczną wersję pochodzenia

Słowian, pomijają te przykłady milczeniem, albo po prostu w swojej ignorancji o nich nie słyszeli,

albo na siłę próbują wyprowadzać nazwy ‘strava’ i ‘medos’ z języków germańskich, celtyckich, czy

turkijskich, co już szkoda nawet komentować.

Starożytny traktat o rzekach De fluminibus, fontibus, lacubus, nemoribus, gentibus, quorum apud

poëtas mentio fit, przypisywany Wibiuszowi Sekwestrowi (IV–V w.), opisuje Łabę, jako granicę

między Suevos (Sławami), a Cervetiis, najwyraźniej Serbami (Cerv=Serb): Albis Germaniae Suevos

a Cervetiis dividit, mergitur in Oceanum. Określenie Albis Germaniae Suevos dotyczy nadłabskich

Słewów z Germanii. Natomiast pod nazwą Cervetiis niektórzy widzą nie tylko Serbów, ale

i Chorwatów. Jeśli taka interpretacja byłaby słuszna, to zapis ten stanowiłby najstarszą wzmiankę

o pobycie Słowian nad Łabą w połowie V wieku n.e., jeśli nawet odrzucimy dość jasny przekaz, że

Suewowie to Sławowie. Jednak jest to tak nieakceptowalne przez historyków, że doszukują się tu

jakiegoś plemienia celtycko-iliryjskiego. Argumentują to tym, że w źródłach starożytnych spotykane

są podobnie brzmiące nazwy plemion z tego kręgu kulturowego (Helveti, Nemeti, Usipeti, Veneti),

oczywiście uznając przy tym Wenetów za Celtów. Przyjmują też chyba, że wszystkie etnonimy

zapisane w łacinie i zakończone na -ti są celtyckie, bo żadnego podobieństwa między Helveti,

Nemeti, Usipeti, Veneti a Cervetiis poza właśnie końcówką nie widać. Ci lingwiści-geniusze

zapominają też choćby o słowiańskich Veleti (Wieleci), itp. Nazwa Cervetiis jest wyprowadzana

z łacińskiego ‘cervus’ – jeleń, co nijak się ma do rzekomej celtyckości tego plemienia.

Ostatecznym dowodem na celtyckość Cervetiis ma być jednak nazewnicze podobieństwo do

kumbryjskich Carvetii z Brytanii

. A cóż my wiemy o tym plemieniu? Sąsiadowali z nimi

Brigantowie (Brzegińcy), których wodzem w I wieku n.e., w czasie podboju rzymskiego, był

Wenucjusz (Venutius). Niektórzy sugerują, że mógł on należeć jednak do Carvetii, plemienia,

Iordanis, De Origine Actibusque Getarum, online: https://www.thelatinlibrary.com/iordanes1.html [dostęp:

17.10.2022].

Do dziś po węgiersku var znaczy ‘rzeka’.

G. Labuda, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej. Tom 1, Poznań 1960.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

które prawdopodobnie wchodziło w skład konfederacji Brigantów, czyli Brzegińców

. Ale etnonim

Brigantii wymienia Strabo, jako plemię wchodzące w skład grupy plemiennej Vindelici z rejonów

alpejskich. Tymczasem nazwę Vindelici możemy tłumaczyć na Wędolechów, gdyż *vind to rdzeń

*węd/wend będący nazwą Wendów, uznawanych za Słowian. Człon -lici to łaciński zapis słowa

‘Lechi’, tak jak Lachus to w łacinie Licus, o czym świadczy choćby znana ze źródeł pisanych nazwa

jednego z dopływów Dunaju – rzeki Lech (łac. Licus), w Austrii (Ostrowii) i Niemczech

Abstrahując od możliwości przekręcenia przez łacińskich pisarzy zapisu tego etnonimu, Cervetii

mogą być moim zdaniem Czerwieńcami, czyli Rusami, jak przyjęto później nazywać plemiona

malujące swoje twarze, włosy i ciało na czerwono przed bitwą. Zwano tak między innymi Ranów

(Rugiów) i kto wie, czy to nie o nich tu chodzi, choć propozycja z Serbami łużyckimi też jest

kusząca, zwłaszcza, że też mogli oni sąsiadować ze Słewami.

O obecności Wenetów w Bretonii (Armoryka) i Brytanii, wiemy dobrze ze źródeł oraz

zachowanych nazw miejscowych, ale nie ma zgodności na temat ich pochodzenia. Choć w nauce

dominuje pogląd, że był to lud celtycki lub iliryjski. Włoscy uczeni pod kierunkiem Piero Favero

prowadzą jednak projekt naukowy na temat związków Wenetów adriatyckich, bretońskich

i nadbałtyckich, z którego wynika, że te ludy były ze sobą spokrewnione

. Zatem brytyjski

Wenucjusz mógł być Wenetem, a Carvetii to Carwięta, czyli ‘królewięta’, bo *car to tytuł

słowiański

. Wygląda na to, że to lud napływowy do Brytanii jeszcze przed podbojem przez

Rzymian, a istnieje dużo przesłanek, że bretońscy i brytyjski Wenetowie byli spokrewnieni

z Wendami (Prasłowianami). To oni zapewne zakładali Kącin (Cantium)

, wymieniony w Wojnie

Galijskiej Juliusza Cezara, który później nazwano Lądzinem (Londynem)

Natomiast Wenetowie adriatyccy byli spokrewnieni z Retami i Etruskami, o czym mogą

świadczyć podobieństwa języka na znalezionych inskrypcjach oraz zbliżone formy broni

Niewykluczone, że Retowie, uważani za lud przedindoeuropejski, stanowią istotny substrat Słowian.

Istnieją przesłanki, by sądzić, że po podboju terenów obecnej Wenecji Julińskiej przez Rzymian

w 15 p.n.e. i utworzeniu prowincji Raetia (Recja), część mieszkańców uległa romanizacji, a pewna

grupa ruszyła na północ, do Windelicji, by po kilku wiekach naporu Imperium Rzymskiego, osiąść

na Połabiu zakładając tam ośrodek kultowy w Retrze (Retarze).

Z kolei bizantyjski historyk piszący po grecku Prokopiusz z Cezarei w VI w. n.e. podawał

nazwę Sporoi (gr. Σπόροι) lub Spori, która miała być według niego dawną nazwą Antów

i Sklawenów (Sławeni), uznając oba ludy za słowiańskie, gdyż posługiwały się tym samym

językiem. Nazwę Sporoi (Σπόροι)

wywodził on z gr. σπείρω – rozproszeni, gdyż zajmowali ziemie

N.J. Higham, G.D.B. Jones: The Carvetii. Peoples of Roman Britain, 1985.

Odmiana rzeczownika ‘Niemcy’, zarówno w znaczeniu narodu, jak i państwa, w miejscowniku to „Niemcach’

i ‘Niemczech’, co może nam wskazywać etymologię wywodzącą się od składu ‘Niem[e/i]–C[z]ech(y)’. Czyżby więc

Niemcami zwano „niemych” (niemówiących po słowiańsku) Czechów, którzy zajęli Ostrowię (Austrazję → Austrię),

czyli krańcową (ostrowną) krainę Słowiańszczyzny na zachodzie Europy? Należy zauważyć, że na wschodzie Sławii

istniała podobna nazwa – ‘Ukraina’ (u krańca).

P. Favero, Dawn of the Veneti: Myth and History of Origins, Proceedings Of The 16th and 17th International Topical

Conference Origin Of Europeans, no. 16, Ljubljana 2017/2018; Profil Piero Favero na Academia.edu, online:

https://independent.academia.edu/PieroFavero [dostęp: 05.01.2023]; zob. też: M. Bogdanowicz, Wenecja szuka swoich

korzeni, 01.07.2017, online: https://rudaweb.pl/index.php/2017/07/01/wenecja-szuka-slowianskich-korzeni/ [dostęp:

18.10.2022].

Morfem *car – czarny, od którego powstał tytuł ‘car’.

Kącin to kąt, czyli po prostu ‘miejsce’. Może istniała tam też kątyna, czyli wendyjska (słowiańska) świątynia. To

dawna nazwa obecnego Londynu, czyli zwyczajnie Lądzina. ‘Ląd’ odpowiada zresztą ‘kątowi’ (Kącin=Lądzin).

T.J. Kosiński, Wendyjskie (prasłowiańskie) motywy….

J. Wojtowicz, Historia Szwajcarii, 1976, s. 14.

Możliwe, że określenie Sporoi (Σπόροι) jest skrótem od Vosporoi (Βοσπόροι), słynnego królestwa na wybrzeżu Morza

Azowskiego, a wyraz ten może być też związany z nazwą cieśniny Bosfor (gr. Βόσπορος Bosporos – przejście,

przeprawa dla bydła). Mnie kojarzy się ta nazwa z wyrazem ‘spory’, czyli mogli to być rośli ludzie, albo duże plemię.

Tomasz J. Kosiński

na znacznym obszarze. Używał też różnych form zapisu etnonimu Słowian, jak Sklaboi (Σκλάβοι),

Sklabēnoi (Σκλαβηνοί), Sklauenoi (Σκλαυηνοί), Sthlabenoi (Σθλαβηνοί) lub Sklabinoi (Σκλαβῖνοι).

Prokopiusz dokonuje krótkiej charakterystyki Sklawenów i Antów, wyjaśniając na przykład, że

nie są oni rządzeni przez jednego człowieka, ale od dawna żyją w demokracji, a wszelkie sprawy są

u nich rozstrzygane na ogólnym zgromadzeniu. Opisał ich, jako barbarzyńców, którzy żyli

w demokracji, wierzyli w jednego boga, „stwórcę błyskawic” (Perun), któremu złożyli ofiarę.

Mieszkali w rozproszonej zabudowie i stale zmieniali osadę. Na wojnie byli to głównie żołnierze

piechoty z tarczami, włóczniami, łukami i małą zbroją, która była zarezerwowana głównie dla

wodzów i ich wewnętrznego kręgu wojowników. Ich język jest „barbarzyński” (to znaczy nie

grecki), a oba plemiona są podobne w wyglądzie, są wysokie i krzepkie, „podczas gdy ich ciała

i włosy nie są ani bardzo jasne, ani blond, ani też nie są całkowicie skłonne do ciemnego typu, ale

wszystkie są lekko rumiane. I wiodą ciężkie życie, nie dbając o wygodę cielesną

Pośrednio tłumaczy też, dlaczego zniknęli z kart historii Antowie. Mianowicie, w roku 533,

między Antami i Sławenami powstał konflikt, który przerodził się w otwarta wojnę, w której

Antowie ponieśli sromotną klęskę i prawdopodobnie ich resztki wtopiły się w grupę sławeńską. Kto

wie czy źródłem tych kłótni nie były kwestie etniczne. Antów uważa się bowiem za

zeslawizowanych Sarmatów, o czym mają świadczyć przynajmniej niektóre z irańsko brzmiących

imion ich wybitnych wodzów i bohaterów wymienianych przez bizantyjskich pisarzy Prokopa,

Menandera i Agathiasa. Po ich porażce, w latach 549–550 wzmocnieni dotychczasowymi sukcesami

Sławeni spustoszyli prawie cały Półwysep Bałkański, a w 551 rozbili pod Adrianopolem armię

Justyniana I.

Mimo tak oczywistego przekazu z opisów Jordanesa, czy Prokopiusza, do pewnego czasu

historycy nie uznawali Sklawenów za Słowian (Sławian), pokrętnie tłumacząc ich nazwę, a i dzisiaj

słyszy się głosy, że Antowie nie byli plemieniem słowiańskim, ale sarmackim, czyli irańskim.

Wymienia również Swebów żyjących na terenach obecnej Chorwacji, niepodlegających Frankom,

jak ci z Germanii. Niektórzy uczeni, jak Berthold Rubin

, uważają ich za przodków Chorwatów,

którzy są Słowianami. A ten fakt może być kolejną przesłanką, że i germańscy Słebowie, o których

pisał Cezar i Ptolemeusz oraz inni starożytni autorzy, są protoplastami Słowian zachodnich.

Dowiadujemy się też, że lud Tusków (Etrusków) zamieszkiwał Tuskanię (Toskanię), sięgając aż

po granice Rzymu, czyli także do terenów germańskich. Z kolei koło Koryntu podaje, że istniało

miasto Lechajon, które kojarzy nam się z Lechami. To o tyle ciekawa informacja, gdyż akurat Nestor

wyprowadzał Lechów między innymi od naddunajskich Karyntian. Ta zbieżność zatem wymaga

baczniejszej uwagi.

Prokopiusz pisze, że Hunowie, Sklawenowie (Słowianie) i Antowie, pochodzący zza Dunaju

stanowili trzon jazdy Marcina i Waleriana walczących dla Belizariusza dowodzącego wojskami

bizantyjskimi przeciwko Gotom. Opisuje nawet historyjkę jak posłany przez Belizariusza Słowianin

(Sklawen) porywa jednego z Gotów na łące i rzuca go pod nogi rzymskiego wodza, by wyjawił plany

wojenne.

W końcowych opisach walk Gotów z Rzymianami, dowiadujemy się też o italskim mieście

Ruscianum

(obecne Rossano w Kalabrii), które oblegał Totila (Tatula, podobnie jak Attila, bo

at=tata). Dowiadujemy się jeszcze, że władcą Gotów był wówczas Thorisin, czyli ‘syn Thora’,

abstrahując od odwołania się w jego imieniu do boga uważanego za germańskiego, zauważmy, że

P. Barford, The Early Slavs: Culture and Society in Early Medieval Eastern Europe, 2001.

B. Rubin, Prokopios von Kaisareia, Stuttgart 1954.

Ojkonim Ruscianum (Rossano) brzmi swojsko i kojarzy się z Rusci (Ruskimi), co może mieć oczywiście etruskie

pochodzenie. O podobieństwach nazewniczych i kulturowych Etrusków, Rusków i Prusów (potem Prusków/Prusaków)

trzeba by napisać oddzielny elaborat. Warto jednak zastanowić się też nad możliwymi związkami Prusów (Borusów) z

trackimi mieszkańcami Bithynii, w północno-zachodniej Turcji (Anatolii), których władcy nosili imię Prusias, a stolicą

tej krainy była Prusa (obecnie Bursa).

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

w późniejszych relacjach występuje on już, jako Thorasund, czyli pierwotne ‘sin’ – syn przeszło

w ‘sund’, co nota bene można rozumieć, jako ‘sąd’ – sędzia. Podobnie z Władara (Waldarus,

Baldurus), króla Lęgobratów, wspominanego przez Prokopiusza, zrobiono Walthara. Pokazuje nam

to, kiedy i w jaki sposób kształtowały się języki tzw. germańskie, czyli w tym rozumieniu,

praniemieckie. Miało to miejsce jak widać, na przełomie VI/VII wieku, a bazą dla nich był język

wędo-słowiański, będący ówczesnym lingua franca, przynajmniej w Europie środkowej. Nota bene

język frankijski rozwijał się też na tej samej bazie źródłowej ulegając przekształceniom poprzez

latynizację. To samo stało się z mową gocką, longobardzką (lęgobracką), czy burgundzką

(burgęcką), które z czasem zaczęły przypominać łacinę w niemieckim wydaniu, tak jak francuski jest

w uproszczeniu zlatynizowaną wersją wędo-celtyckiego.

W księdze VIII Prokopiusz pisze o Kolchach utożsamiając ich z Lazami, od których swoją drogą

wielu uczonych wywodziło Słowian / Lachów. Ich krainę zwie Lazicą. Wymienia na przykład lazską

(lacką) twierdzę Skandę, która nazewniczo kojarzy nam się ze Skandią / Skandynawią. Wspomina

tam też Zechów, którzy z kolei zdaniem zwolenników kaukaskiej koncepcji pochodzenia Słowian,

mieli być przodkami Czechów. Co ciekawe, Prokopiusz uważa, że Hunowie zwani byli dawniej

Kimmerami, co może być przykładem archaizacji, czyli utożsamiania ludów żyjących na danym

obszarze z tymi, którzy tam wcześniej mieszkali. Pisze o siedzibach Gotów (Ostrogotów),

Wizygotów i Wandalów nad Morzem Czarnym uznając ich wszystkich za narody gockie, zwane

dawniej Scytami.

Dowiadujemy się co nieco o Warnach

, którzy weszli w konflikt z żołnierzami z wyspy Brittia

(Brytania). Pisze on o tym tak: „Warnowie zamieszkują za rzeką Dunaj a ich siedziby ciągną się aż

po Ocean Północny [Morze Północne] i rzekę Ren, która oddziela ich od Franków i pozostałych

osiedlonych tam ludów.” Z tego opisu wynika więc, że Frankowie już wtedy nie panowali

w Germanii, ale w Galii, a na zachodnim brzegu Renu rządzili Warnowie, którzy byli już

wspominani przez Ptolemeusza. Dalej Prokopiusz dodaje: „Wszystkie ludy, które w dawnych

czasach zamieszkiwały po obu stronach Renu, miały swe własne nazwy, ogólnie jednak wszystkie

nazywało się Germanami.” Czyli plemiona zamieszkujące Germanię miały swoje etnonimy, ale

Rzymianie ich wszystkich zwali Germanami i tacy autorzy, jak Prokopiusz, niemający bliższych

informacji o nich, Germanami zwali wszystkie ludy od Renu do Wisły. Jednak, jak wcześniej

wspomniano, Prokopiusz nazywał Germanami także Franków, którzy przeszli do Galii właśnie

z terenów zareńskich.

Prokopiusz wspomina władcę Warnów Hermegisclusa, którego imię jest doskonałym przykładem

przekręcenia zapisu słowiańskiego miana, a co więcej wskazuje nam skąd wziął się rzekomy

germański człon *gislus, z którego filogermańscy językoznawcy ukuli kolejne określenie dzidy,

mającej po praniemiecku brzmieć ‘gisel’. A przecież tutaj mamy wyraźne *sclus, które oznacza

*sław, tak samo jak Sclaveni to Sławeni (Sławianie), bo Rzymianie dla wyrażenia niezapisywalnej

przez nich głoski ‘ł’ dodawali ‘c’ przed ‘l’, utwardzając ją w ten sposób. Zatem warneński

Hermegisclus to Hermagisław, czyli ‘wielki (her – hora, wielkość) sławski mag’, czyli ich

najwyższy kapłan i wojewoda. Tak samo celowo i fałszywie ze słowiańskiego Godzisława

(Godegisclusa) zrobiono praniemieckiego Godegisela

W VI wieku Słowianie (Sclavus) pojawiają się też w jednym z poematów Marcina z Bragi

(In Basilica), jako jeden z ludów oddanych Bogu, co wskazuje na dość wcześnie ochrzczonych

Słowian południowych:

Warnowie uznawani są za lud wandalski. Ich etnonim związany jest ze słowem war – walka, choć zapis Varni, może

znaczyć Wierni. U Ptolemeusza to Viruni.

Procopius, De bello Gothico III, tłum. M. Plezia, w: Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian. Cz. I

(do VIII wieku), Poznań-Kraków 1952, s. 67.

Tomasz J. Kosiński

“Immanes variasque pio sub foedere Christi Adsciscis gentes. Alamannus, Saxo, Toringus, Pannonius,

Rugus, Sclavus, Nara, Sarmata, Datus, Ostrogothus, Francus, Burgundio, Dacus, Alanus, Te duce, nosse

Deum gaudent. Tua signa Suevus Admirans didicit fidei quo tramite pergat”

Przekazy o Słowianach znajdujemy też u innych historyków bizantyjskich, frankijskich,

anglosaskich i arabskich, począwszy od VI do IX stulecia, między innymi Menandra Protektora,

Pseudo-Maurycego, Teofilakta Symokatty, Teofanesa, Konstantyna VII Porfirogenety, Ibrahima ibn

Jakuba, a także Wulfstana, króla angielskiego Alfreda, czy tzw. Geografa Bawarskiego.

Menander Protektor wspomina Dobrętę (Daurentiusa), w innych źródłach zwanego

Deombrotusem, który ok. 577/579 roku zabił awarskiego wysłannika Kagana Bajana I za to, że

poprosił Słowian o przyjęcie zwierzchnictwa Awarów. Dobręta odmówił stwierdzając dumnie:

„Jeszcze s ię taki nie urod ził i ni e p ojaw ił pod sł ońce m, kto by potra fił ujarzmić naszą

pot ęgę. Myś my przyw ykli do tego , aby pan ować nad cud zymi zie miami, a nie by kto

inn y na d naszą; i t ego jeste śmy pew ni, póki ist niej e wojna i mi ecze .”

100

Ten opis jasno pokazuje, że Słowianie nie byli tylko poczciwymi i prymitywnymi rolnikami lub

myśliwymi z gęstych lasów czy bagien, ale dzielnymi i potężnymi wojownikami, nieznającymi lęku

przed nikim. Zresztą niebawem o ich wyczynach zbrojnych zaczęto się rozpisywać w bizantyjskich

źródłach.

W połowie VI wieku Słowianie licznie pojawili się na granicach bizantyjskich, a tamtejsi pisarze

odnotowują, że liczebność Słowian była tak wielka, że trawa nie mogła odrosnąć tam, gdzie

Słowianie przemaszerowali. Po inwazji słowiańskiej na Bałkany donoszono, że nawet Peloponez

i Azja Mniejsza mają osady słowiańskie

101

. Pod koniec VI wieku Słowianie zasiedlili także regiony

Alp Wschodnich.

Pseudo-Maurycy (przełom VI i VII wieku) napisał traktat o prowadzeniu wojny Strategicon,

w którym pisał o obyczaju przetrzymywania przez Słowian jeńców wojennych przez jakiś czas, po

czym wypuszczano ich na wolność dając wybór powrotu do domu lub pozostania w danej

społeczności, jako wyzwoleniec na równych prawach. Ten przekaz wyraźnie potwierdza, że

Słowianie szanowali wolność osobistą każdego człowiek, nawet swoich wrogów i niemożliwym jest

by sprzedawali swoich krewnych, czy właśnie jeńców, jak to sugerują niektórzy historycy zajmujący

się spekulacjami, a nie analizą materiałów źródłowych

102

Z kolei sekretarz cesarza bizantyjskiego Maurycjusza w latach 582–602, Teofilakt Symokatta,

opisywał jego wojny ze Słowianami na Bałkanach. Przytacza on też ciekawą opowieść

o schwytanych trzech mężczyzn z rodu słowiańskiego (gr. Σκλάβήνοι). Nie mieli oni przy sobie

żadnej broni, a jedynie gęśle. Cesarz wzruszony ich pokojowym sposobem życia kazał ich uwolnić

i odesłać do Heraklei, nie podejrzewając, że to szpiedzy słowiano-awarskiej armii planującej

uderzenie na ziemie Bizancjum na południu Europy

103

Papież Grzegorz I w 600 roku n.e. pisał do Maksyma, biskupa Salony (w Dalmacji), w którym

wyraża swoje obawy związane z najazdem Słowian:

Martinus Episcopus Bracarensis, In Basilica, online: http://www.thelatinlibrary.com/martinbraga/poems.shtml [dostęp:

12.10.2022].

100

T. Wasilewski, Historia Bułgarii, Wrocław 1988; F. Curta, The Making of the Slavs: History and Archaeology of the

Lower Danube Region, c. 500–700, Cambridge 2001; T.J. Kosiński, Bohaterowie dawnych Słowian…

101

A-E.N. Tachiaos, Cyril and Methodius of Thessalonica: The Acculturation of the Slavs, 2001.

102

T.J. Kosiński, Dewaluacja etnonimu ‘Słowianin’ do pejoratywnego znaczenia ‘niewolnik’, jako przykład znieważenia

wizerunku tego wolnościowego ludu, Researchgate.net, 15.10.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.34579.55846 [dostęp:

17.10.2022].

103

A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, T.1, Lwów 1864, s. 3.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

„Jestem zmartwiony i zaniepokojony Słowianami, którzy mocno na ciebie naciskają. Martwię się,

ponieważ współczuję ci; jestem zaniepokojony, ponieważ zaczęli już przybywać do Włoch przez wejście

Istrii.”

104

Osadnictwo słowiańskie za południowym brzegiem Dunaju w VII wieku (opr. F. Dvornik)

To te czasy, kiedy Słowianie pojawili się w granicach Bizancjum odbierane są przez historyków,

jako pojawienie się Słowian w Europie Środkowej w ogóle, co jest oczywiście błędnym założeniem,

gdyż nie przyszli oni wtedy znad Prypeci w takiej sile, ale rezydowali po drugiej stronie Dunaju. Jak

104

Ž. Rapanić, O početcima i nastajanju Dubrovnika, Starohrvatska prosvjeta, Vol. III No. 40, 2013, s. 94, online:

https://hrcak.srce.hr/clanak/241899 [dostęp: 16.10.2022].

Tomasz J. Kosiński

tłumaczyłem wcześniej, na przełomie VI/VII wieku pojawili się oni jedynie na kartach bizantyjskich

kronik, a nie na ziemiach centralnej Europy. Zauważmy, że w tych relacjach o ekspansji słowiańskiej

z VI/VII wieku nie ma nawet wzmianki, że pochodzą oni ze wschodnich rubieży Europy. Jest tylko

mowa, że przekroczyli Dunaj i wdarli się na ziemie Bizancjum.

Podobny pogląd do Jordanesa i innych autorów prezentował też Jonasz z Bobbio, który

w swojej pracy Vita S. Columbani z roku 612 pisał, że Weneci to Sławianie: „Termini Venetiorum,

qui et Sclavi dicuntur” („ziemie Wenetów, którzy nazywają siebie także Słowianami”)

105

. W kronice

Fredegara z VII w. mamy natomiast „Sclavos coinomento Vinedos” („Słowianie inaczej

Wenedowie”). Tam też zapisano „Wallaco dux in marca Winidorum”, którego Palacky ma za

władcę Karantanii, a Szafarzyk za księcia czeskiego

106

Ciekawy przekaz podaje Anonim Raw eński (Kosmograf z Rawenny), żyjący na przełomie VII

i VIII w., który pisze o ojczyźnie Scytów, skąd wywodzą się plemiona Słowian

107

. To istotna uwaga,

świadcząca, że we wczesnym średniowieczu, kiedy to Słowianie, zgodnie z koncepcją

allochtoniczną, mieli wejść do Europy uznaje się ich za Scytów, którzy przecież już kilka wieków

przed naszą erą zapuszczali się w te rejony.

Paw eł Diakon w Historii Longobardów (VIII w.) o Karantanii pisał „Sclaborum provincia”.

108

Region, o którym mowa, stał się znany pod koniec VI wieku, jako Carantania, a ludzie mieszkający

w jego granicach, jako Carantanos. Nazwa Carantania jest po raz pierwszy wymieniona w roku 670,

co nie wyklucza jej wcześniejszego istnienia.

Później mamy znane przekazy o walkach z Awarami i panowaniu Samo

109

, powstaniu Państwa

Wielkomorawskiego, a także najazdach Bułgarów i Węgrów, którzy wdarli się siłą na ziemie

słowiańskie. Przebijają się też opisy o Karantanach, Bohemach (Czechach), migracji Serbów

i Chorwatów na południe oraz rozwoju państwa polańskiego. W źródłach frankijskich i saskich

oczywiście dużo informacji dotyczy podbojów Karolingów i Ottonów na ziemiach łużyckich

i połabskich.

Teofanes (Teofan Homologeta) jest autorem Kroniki (Chronografía) z początku IX wieku.

Znajdziemy w niej mnóstwo informacji o dziejach Bizancjum w VII i VIII w., a także między

innymi dotyczących, Słowian, Hunów, Turków i Bułgarów. Teofanes podaje także, że Słowianie

sprzymierzali się z Arabami przeciw Bizancjum. Przykładowo, w 697 roku grupa Słowian w sile 20

tysięcy wojowników, uznała zwierzchność arabskiego kalifa Abd al-Malika ibn Marwana

110

Arabowie zwali Słowian – Sakaliba, co ma rzekomo oznaczać ‘niewolnika’, choć w arabskim

używano do osób niewolnych określenia ‘eabd’ lub w skrócie ‘abd’ (Abdul). Sakaliba jednak

wywodzi się od zrostu Sak+aliba, przy czym Sakami nazywano Scyto-Sarmatów, a człon -aliba to

‘ali’ (najwyższy największy, najdostojniejszy) oraz ba-, tj. skrót od ‘baba’ – przodek, ojciec,

przywódca (jak Alibaba).

Zatem arabski etnonim Słowian odnosi się do ich pochodzenia od Saków (Scyto-Sarmatów), jako

wielkich przodków, co nie ma nic wspólnego z niewolnikiem, a raczej wręcz przeciwnie. Oczywiście

w okresie handlu słowiańskimi niewolnikami (najczęściej jeńcami wojennymi i ich kobietami) przez

Żydów na rynek arabski, to określenie zaczęło oznaczać „słowiański towar”, czyli ‘niewolnika’.

Tak się też ono przyjęło i w zachodniej Europie, gdzie były największe targi „żywym towarem”,

a Frankom, Danom, czy Bizantyjczykom, takie upodlenie nawet nazewnicze buńczucznych

i niewiernych Słowian bardzo przypadło do gustu, wprowadzając nowy termin do swoich

105

J. Šavli, M. Bor, I. Tomazić: Veneti. First Builders of European Community. Tracing the History and Language of

the Early Ancestors of Slovenes, 1996.

106

A. Bielowski, Wstęp krytyczny do dziejów Polski, Lwów 1850, s. 472.

107

Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. I, red.

W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński, Wrocław 1961, s. 34.

108

Paweł Diakon, Historia rzymska. Historia Longobardów, tłum. I. Lewandowski, Warszawa 1995.

109

G. Labuda, Pierwsze państwo słowiańskie. Państwo Samona, Wodzisław Śląski 2009.

110

O. Jurewicz, Historia literatury bizantyńskiej, Wrocław 1984, s. 133.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

języków

111

. Jednak należy zwrócić uwagę, że to nie Saqaliba oznaczało pierwotnie ‘niewolnika’, ale

wtórnie ukuto z niego obelżywe określenie na słowiańskich niewolników w czasach ich

chrystianizacji.

Hipokryzją jest, że świat chrześcijański za pomocą Żydów bogacił się na handlu słowiańskimi

jeńcami, kobietami i dziećmi, sprzedając ich Arabom, którzy byli religijnymi wrogami w owym

czasie. Pieniądz jak widać był ważniejszy od biblijnych zasad i fikcyjnej moralności

chrześcijańskiej. Podobne przewartościowanie nazwy własnej na pejoratywne określenie uczyniono

z Wandalami, a do dziś słowo ‘wandal’, ma negatywny wydźwięk i oznacza ‘niszczyciela –

okrutnika’

112

W źródłach arabsko-perskich

113

znajdujemy trochę informacji także o Rusach. Wspomina o nich

retrospektywnie islamski historyk At-Tabari w Historii proroków i królów (914), opisując

wydarzenia z 644 r., kiedy władca Derbentu, Szahrijar, doniósł władcy Arabów:

„Jestem między dwoma wrogami: jednym są Chazarowie, a drugim Rusi, którzy są wrogami całego świata,

zwłaszcza Arabów i nikt nie wie, jak z nimi walczyć, z wyjątkiem miejscowej ludności. Zamiast płacić

daninę, sami i własną bronią będziemy walczyć z Rusami i zatrzymamy ich, aby nie opuszczali swojego

kraju.”

Informacje Tabariego dotarły do nas w perskim tłumaczeniu Balamiego. As-Salibi, współczesny

Balamiemu (X wiek), informował, że podwójny mur Derbentu, wzniesiony przez perskiego szacha

Khosrova I Anushirvana miał chronić przed Chazarami i Rusią.

„Wcześniej [Rusowie] byli tutaj [w Abaskun] pod Hasanem ibn Zaydem, kiedy Rusowie przybyli do

Abaskun i prowadzili wojnę, a Hasan Zayd wysłał armię i wszystkich zabił”.

„Widziałem Rusów, kiedy przybyli w swoim interesie handlowym i osiedlili się w pobliżu rzeki Atyl.

Nie widziałem nikogo doskonalszego w ciele. Są smukli, jasnowłosi, rumiani i białe. Nie noszą marynarek

i kaftanów, ale ich mężczyźni noszą skóry, które zakrywają jedną stronę ciała, tak że jedna ręka pozostaje

na zewnątrz. Każdy z nich ma siekierę, miecz i nóż i nie rozstaje się z tym wszystkim. Ich miecze są

płaskie, żłobione, frankońskie. Niektóre z nich są zdobione drzewami i wszelkiego rodzaju obrazami (...)

W jednym domu jest ich dziesięciu lub dwudziestu, mniej lub więcej. Każdy ma ławkę, na której siedzi,

a wraz z nim piękne dziewczyny dla kupców. I tam kopuluje ze swoją dziewczyną, a jego towarzysz patrzy

na niego. I czasami grupka z nich zbiera się w tej pozycji, jeden naprzeciw drugiego. A gdy kupiec

wchodzi kupić dziewczynę od jednego z nich, łączy się z nią i nie opuszcza jej, dopóki nie zaspokoi

swojego pragnienia (...)

W zwyczaju cara Rusi, że wraz z nim w jego wysokim zamku jest zawsze czterystu mężów z jego

bliskich mu rycerzy (…) Każdemu z nich służąca mu dziewczyna myje głowę i przygotowuje dla niego

jadło i napoje, a drugiej dziewczyny używa, jako nałożnicy w obecności króla. Tych czterystu siedzi,

a w nocy śpi u stóp jego łóżka (…)

Jeśli dwoje ludzi kłóci się, a ich król nie może ich pogodzić, postanawia, że walczą ze sobą na miecze,

a ten, który wygrywa, ma rację.”

Widzimy tutaj jakiś na poły fantastyczno-literacki przekaz, któremu trudno dać wiarę. Arabscy

pisarze, czy to z ignorancji, czy też własnych uprzedzeń i wyobrażeń mieli tendencje do

koloryzowania, przesady i zwykłej baśniowości. Przykładem może być chociażby stwierdzenie, że

„słowiańskie kobiety są bezpłodne, bo wciąż mają miesiączkę”.

111

Z. Gołaszewski, Słowianie Północni, 2017; M. Agnosiewicz, Slav czy slave. O tym jak najbardziej wolnościowy lud

dał nazwę niewolnikom, 10.08.2017, online: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,10137 [dostęp: 14.10.2022].

112

T.J. Kosiński, Dewaluacja etnonimu ‘Słowianin’…

113

Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 1-4, przeł. T. Lewicki, Wrocław 1956-1988.

Tomasz J. Kosiński

Ibn Rustah (Ibn Dasta Abu Ali Ahmed ibn Omar), arabski geograf pochodzenia perskiego,

stworzył kompilację informacji pochodzących od różnych autorów z przełomu IX/X wieku, pt.

Księga drogocennych zapisów, gdzie pisał m.in. o obyczajach Rusów:

„Jeśli chodzi o Rusów, mieszkają na wyspie… której obejście zajmuje trzy dni i jest porośnięte gęstym

zaroślami i lasami… Nękają Słowian, używając statków, aby się do nich dostać; porywają ich jako

niewolników i … sprzedają ich. Nie mają pól, tylko żyją z tego, co dostaną ze słowiańskich ziem… Kiedy

syn się urodzi, ojciec podejdzie do nowonarodzonego z mieczem w dłoni, rzucając go, mówi: »Nie

opuszczę cię z jakąkolwiek własnością: Masz tylko to, co możesz zapewnić tą bronią«”.

Jego wrażenie na temat Rusi wydawało się bardzo korzystne:

„Noszą czyste ubrania, a mężczyźni ozdabiają się bransoletami i złotem. Dobrze traktują swoich

niewolników, a także noszą wspaniałe ubrania, ponieważ wkładają wielki wysiłek w handel. Mają wiele

miast. Mają bardzo przyjazny stosunek do cudzoziemców i obcych, którzy szukają schronienia”.

O starożytnej Chorwacji napisał w kronice Al-Djarmi:

„Ich władca jest koronowany… Mieszka pośród Słowian … Nosi tytuł »władcy panujących« i nazywany

jest »świętym królem«. Jest potężniejszy niż Zupan (namiestnik), który jest jego zastępcą… Jego stolica

nazywa się Drzvab

114

, gdzie co miesiąc odbywa się jarmark przez trzy dni”.

Tam opowiedział także o Rusach, z którymi podróżował do Nowogrodu:

„Istnieją trzy grupy Rusów. [Pierwsza] grupa najbliższa Bułgarom, a ich król znajduje się w mieście

o nazwie Kuyaba. Najwyższą (główną) grupę z nich nazywają Slaviya, a ich król jest w mieście Salau.

[Trzecia] grupa z nich, zwana al-Arsaniya, a ich król siedzi w mieście Ars. […] Rusowie przyjeżdżają

handlować z Chazarami i Bizancjum (ar-Rum). Wielka Bułgaria graniczy od północy z Rusią. Oni

[Rusowie] są liczni i od dawna atakują te części Bizancjum, które z nimi graniczą i nakładają na nich

daninę. […] Niektórzy Rusowie golą brody, inni podkręcają je jak końską grzywę [zaplatają w warkocze]

i malują żółtą (lub czarną) farbą.”

115

„To rozległy kraj, a jego mieszkańcy są wrogo nastawieni, zbuntowani, wyniośli, zarozumiali

i wojowniczy. Toczą wojnę ze wszystkimi niewiernymi, którzy mieszkają wokół nich i wychodzą z tego

zwycięsko. Ich władca nazywa się Rus-Kagan [...] Wśród nich mieszkają niektórzy Słowianie, którzy im

służą [...] Noszą czapki z wełny z ogonami opadającymi na kark [...] Kuyaba jest miasto Rusi, położone

najbliżej ziem islamu. Jest to przyjemne miejsce i mieszkanie dla [ich] władcy. Wytwarza futra i cenne

miecze. Slaba to przyjemne miasto, z którego zawsze, gdy panuje pokój, wychodzą na handel w regionie

Bułgarii. Urtab to miasto, w którym obcokrajowcy są zabijani za każdym razem, gdy odwiedzają.

Wytwarza bardzo cenne ostrza i miecze, które można zgiąć na pół, ale gdy tylko ręka zostanie usunięta,

wracają do swojej pierwotnej pozycji.”

Z tych opisów wynika, że w X wieku, czyli w okresie istnienia Pierwszego Państwa Bułgarskiego,

sąsiadowało ono na północy z Rusią. Jednak, jak wiemy z innych przekazów historycznych,

wówczas znajdowali się tam Madziarzy, Wołosi i Pieczyngowie. Żadnych Rusów tam nie było.

Zatem, albo jest to niedokładny przekaz, co w przypadku arabskiego geografa, jest mało

prawdopodobne, albo Rusią nazywał on umownie tereny północnej (zadunajskiej) Europy.

114

Nazwa Drzvab wygląda na pochodna od słowa dzierżawa i mogła oznaczać stolicę włodarza dzierżącego włądzę.

Prawdopodobnie chodzi o Zagrzeb.

115

Kitab al-A’lak an-nafisa VII, autore Abu Ali Ahmed ibn Omar ibn Rosteh, ed. M.J. de Goeje, Lugduni Batavorum,

(Bibliotheca Geographorum Arabicorum, pars. 7), 1892.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Mapa Bułgarii w okresie największego rozwoju terytorialnego państwa za panowania cara Symeona ok. 925

roku (autor: Hxseek, Wikimedia Commons, CC-BY 3.0)

O Sławii (Slaviya) pisali też Al-Istakhri i Ibn Hau-kal. Część historyków wiąże tę krainę ze

Sławienami ilmeńskimi, a miasto Salau (Sława) z Nowogrodem lub osadą wcześniejszą, założoną

w tym miejscu. Niektóre źródła wczesno średniowieczne używają nazwy Slavia w odniesieniu do

Polski i formacji państwowych Słowian połabskich i bałtyckich

116

Arsania to wschodniosłowiańskie państwo wzmiankowane też w 920 roku n.e. przez arabskiego

podróżnika Abu Zajda al-Balkhi i jego kontynuatorów (jak: Al-Gaihani, Ibn Haukal).

Lokalizacja niepewna, choć najprawdopodobniej Słowiańszczyzna Wschodnia. Centrum Arsanii był

gród Arsa. Zdaniem arabskich kronikarzy Arsańczycy nie wypuszczali obcych do swej ojczyzny

i zabijali każdego, kto zasadę tą złamał. Handlowali ołowiem i futrem czarnych soboli

z mieszkańcami Kujaby (Kujawy), identyfikowanej z późniejszą nazwą Kijowa i Polanami

Naddnieprzańskimi

117

. Widzimy tu zbieżność nazw z polskimi Kujawami, gdzie podobnie jak

w Kijowie rozsiedli się Polanie. Z pewnością nie jest to przypadek, ale raczej wspólna tradycja tych

116

Slaviya, v: Bol'shaya Sovetskaya Entsiklopediya, 1970-1979, online: http://bse.sci-lib.com/article103130.html [dostęp:

16.11.2022].

117

W. Duczko, Ruś wikingów, Warszawa 2007.

Tomasz J. Kosiński

oddalonych od siebie plemion o tej samej nazwie. Arsanię niektórzy kojarzą z Riazaniem

i księstwem z XI wieku, ale to dwa stulecia później niż relacja pisarzy arabskich.

O ruskich zwyczajach wspominał też Al-Fakri (X w.). Znamy jego opis sytuacji, gdy na

pogrzebie jarla miano zabić dziewicę, która przed śmiercią wypowiedziała proroctwo o „dalekim

zielonym kraju na południu, w którym widziała igrające po murawie dusze sprawiedliwych, a lud

Ruski przesyła dotąd umarłym na południe w Rachmanów kraj, czerepy jaj stłuczonych na

Wielkanoc i rzuconych potem na Dniestr. Kto przybywszy na tamten świat, tam cokolwiek spożyje,

ten stamtąd już nie wróci, podług powszechnego podania ludów aryjskich.”

118

Źródła chazarskie, czyli pochodzące z najbliższego południowego sąsiada Rosji, Chazarskiego

Kaganatu, również zawierają informacje odzwierciedlające niespokojne stosunki między obydwoma

krajami. Jest tam mowa m.in. o tym, że cesarz bizantyjski wysłał wielkie prezenty carowi Rosji,

i zachęcał go do sojuszu wojskowego przeciw wrogom Bizancjum. W tym samym dokumencie

Słowianie są wymienieni wśród lenników króla Chazarów, co potwierdzają też inne źródła

119

Z VIII-XII wieku mamy też kilka innych przekazów o Słowianach od pisarzy arabskich.

Al-Masudi w X wieku zanotował, że lud Welitaba (Wieleci), czy Walinjana (Wolinianie), rządzony

przez potężnego Madżaka

120

, jest najczystszej krwi słowiańskiej, co może oznaczać, że to

bezpośredni potomkowie Wenetów

121

. Edward Rymar, polski historyk, mediewista, uznaje Wieletów

za lud przewodzący innym, znany z najstarszych podań, zanim rozeszli się ze wspólnej kolebki, za

którą uważa wybrzeże Bałtyku

122

Ibrahim ibn Jakub był żydowskim kupcem, podróżnikiem i pisarzem, a zapewne i szpiegiem

Kalifatu Kordoby. Pozostawił po sobie opis zachodniej i środkowej Europy w X wieku. Informuje,

że pod panowaniem księcia czeskiego Bolesława I była wtedy nie tylko Praga (F[a]rāga/B[a]āġa)

i Bohemia (Boy[e]ma), ale także ziemia krakowska z Krakowem (K[a]rākō/K[a]rākū), jako o jednym

z handlowych centrów Słowiańszczyzny. Natomiast Mieszko I jest królem północy, a terytorium pod

jego panowaniem jest najrozleglejsze ze wszystkich słowiańskich krajów, obfitujące w żywność,

mięso, miód i ziemię orną

123

Należy też przypomnieć słowa Ibn Jakuba o charakterze Słowian:

„Na ogół [biorąc], to Słowianie są skorzy do zaczepki i gwałtowni, i gdyby nie ich niezgoda [wywołana]

mnogością rozwidleń ich gałęzi i podziałów na szczepy, żaden lud nie zdołałby im sprostać w sile.”

124

Mamy tu nie tylko opis słowiańskiego temperamentu, ale i podkreślenie dużej ilości plemion, co

było źródłem konfliktów między nimi.

Relację Al-Masudiego i Ibn Jakuba znamy z dzieła Al-Bekriego (XI w.), pt. Księga dróg

i królestw. Pisał w niej, że siedziby Słowian rozciągają się od Morza Syryjskiego [Adriatyk] ku

morzu okrążającemu na północy [Bałtyk]. Wspomina o Normanach, którzy mieli zawładnąć częścią

plemion słowiańskich i zamieszkać wśród nich. Kiedyś Słowian miał zjednoczyć król Macha

125

118

W. Dzieduszycki, Wiadomości starożytnych o geografii ziem polskich…, s. 11.

119

P.K. Kokovtsev, Yevreysko-khazarskaya perepiska v X veke. Prostrannaya redaktsiya otvetnogo pis'ma khazarskogo

tsarya Iosifa, 1932.

120

Dziwna zbieżność jego imienia z Mazdakiem, perskim filozofem i kapłanem zoroastriańskim, żyjącym na przełomie

V i VI wieku. Jego myśl filozoficzną konynuowało wielu zwolenników, a ruch nazywany jest mazdaizmem.

121

Słownik starożytności słowiańskich. T. 3, Wrocław 1967, s. 150–151; zob. też: T.J. Kosiński, Bohaterowie dawnych

Słowian…

122

E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 1995.

123

T. Kowalski, Relacja Ibrāhīma Ibn Jakūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie al–Bekrīego, w: Pomniki

dziejowe Polski. Ser. 2, T. 1, Kraków 1946.

124

T. Kowalski, Relacja Ibrāhīma Ibn Jakūba…

125

W tej wersji zapisu Macha kojarzy nam się od razu z Mechem, bratem Lecha i Czecha z chorwackiej wersji legendy

o trzech braciach. Być może to od jego imienia nazwano połabski Mechlin i potem całą Mechlenburgię.

Zob. T.J. Kosiński, Bohaterowie dawnych Słowian…

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

z plemienia Wlinbaba

126

. Później mieli się oni podzielić na podrzędne plemiona z własnymi królami.

A obecnie mają czterech takich: jednego w Bułgarii, drugiego Bolesława (Bwisława)

127

rządzącego

Pragą (Fraga), Bohemią (Bwima)

128

i Krakowem (Krakw), trzeciego Mieszka (Mszka) na północy

i czwartego Nakona (Nakura) na zachodzie (Mechlenburgia – nazwana tak od sł. Mechlina)

129

Jak widzimy, każdy z polskich autorów tłumaczących teksty arabskie przedstawia inne odczyty

nazw, gdyż w tym języku nie zapisywano samogłosek, które są domyślne, stąd takie zróżnicowanie

transliteracji. U Kowalskiego (1946) jest przykładowo Boy[e]ma, u wcześniejszych autorów

(Łebiński 1886, Piekosiński 1900) – enigmatyczna Bwima.

W X stuleciu pisarz arabski Ibn Wahsija dziwił się Słowianom „którzy (...) zgodnie ustanowili

[obrządek] palenia ciał wszystkich swych zmarłych tak, że nie pozostawiają ani króla, ani żadnego

innego [człowieka] bez spalenia go w ogniu po śmierci.”

130

O władcy Bułgarów kamskich Ibn Fadl án, w swoim opisie podróży, nazywa „królem Słowian”

(malik as-Saqáliba)

131

. Z kolei u arabskiego kartografa, geografa i podróżnika Al-Idrisiego

znajduje się opis XII-wiecznej Polski:

„Co się tyczy ziemi B(u)luniia, która jest krajem wiedzy i mędrców rumijskich

(ar-Rum), wspomnieliśmy ją już poprzednio. Jest to kraj o pięknej ziemi, urodzajny, obfitujący

w źródła i w rzeki, o ciągnących się bez przerwy prowincjach i dużych miastach, bogaty we wsie

i domostwa.”

Polska jest tu nazwana Buluniia (z łac. Polonia), a dalej arabski pisarz wymienia także ważniejsze

polskie miasta, między innymi Kraków, Gniezno, Wrocław, Sieradz, Łęczycę oraz Santok, które

uznaje za „duże”, a cały kraj ma być piękny, bogaty w zasoby i wiedzę

132

Arabski geograf Ibn Khordadbeh, który zbierał dane dotyczące Europy Wschodniej uważał, że

Rusowie byli ludem słowiańskim. Inni autorzy arabscy odróżniali ,,ar-Rüs” (Rusów) i „as-Saqaliba”

(Słowian)

133

. Ale co ciekawe uznawali Słowian za lud o różowej, czyli rusawej cerze, co może

oznaczać, że etnonim Rusów (rus, jako uproszczony grecki i łaciński zapis sł. róż) nawiązuje właśnie

do takiej karnacji. W krótkiej wzmiance o słowiańskich osadnikach w Syrii (arab. Saqlab, l. mn.

as-Saqaliba

134

) z utworu arabskiego poety Al-Ahtala, pochodzącego ze zbioru kasyd (poematów)

datowanych na schyłek VII wieku, jest mowa o jasnowłosych Słowianach.

135

126

Etnonim Wlinbaba jest oczywiście arabską wersją Wolinian z dodatkiem słowa ‘baba’ oznaczającego ‘przodka’. Całe

to określenie oznacza po prostu ‘ludzi z rodu Wolinian’.

127

Imię Bwisław w tym zapisie można oznaczać Bojowisława (bojowego Sława), który później przybrał formę Bojesława

i ostatecznie Bolesława. Rdzeń *Bojo nawiązuje do plemienia Bojów, zasiedlającego niegdyś Czechy – Bojhemię

(Bojchełmię – Pogórze Bojów, bo sł. chełm – góra), nazwaną tak od ich imienia.

128

Słowo ‘Bwima’ można kojarzyć z ‘Bohemia’ (Czechy).

129

W. Łebiński, Al Bekri o Sławianach i ich sąsiadach, 1886; F. Piekosiński, Al Bekri o Polakach, Kraków 1900, online:

http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=10274&dirds=1&tab=1 [dostęp: 14.11.2022]; T. Kowalski, Relacja

Ibrāhīma Ibn Jakūba…; T. Lewicki, Świat słowiański w oczach pisarzy arabskich, „Slavia Antiqua” 1948, T. 1; Źródła

arabskie do dziejów Słowiańszczyzny. T. 1. Oprac. T. Lewicki, Wrocław-Kraków 1956.

130

Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 2, cz. 1, przeł. T. Lewicki, Wrocław 1969, s. 158.

131

Ibn Fadlán: Kitah, w: Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny. T. 3. Oprac. A. Kmietowicz, F. Kmietowicz,

T. Lewicki. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985, s. 106.

132

T. Lewicki, Polska i kraje sąsiednie w świetle Księgi Rogera geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi’ego, cz.I,

Kraków 1945.

133

Ibn Khordadbekh, Kniga putey i stran, Moskva 1986; zob. też: komentarz Tadeusza Lewickiego w Źródłach

arabskich... T. 3, s. 129.

134

Taki arabski zapis etnonimu Słowianie ma związek z greckim Sklaboi. Arabowie nie znali prawdziwej etymologii

Sklab=Sław (oboczność b=w)

135

A.Y. Garkavi, Skazaniya musul'manskikh pisateley o slavyanakh i russkikh. Iz knigi «Istoriya tsarey» Abu-Dzhafara

Mukhammeda ibn-Dzharira ibn-YAzida at-Tabari, St. Petersburg 1870.

Tomasz J. Kosiński

Potwierdza te słowa historyk arabski Ibn Al-Kalbi (przełom VIII/IX w.): „Słowianie jest to

liczny lud, jasnowłosy i o czerwonej [różowej] cerze.” Podobnie Słowian postrzegał tworzący w IX

wieku jeden z wybitniejszych pisarzy arabskich irańskiego pochodzenia Ibn Qutajba, jak i pisarz

arabski Al-Baladuri, a także żyjący w XIII wieku geograf arabski Jaquta (Lewicki 1956, s. 6-7).

U pisarza arabskiego Al-Gahiza, tworzącego w pierwszej połowie IX wieku, znajdujemy opis

koloru włosów Słowian, które mają być ciemnoblondowe, rude albo jasne, a także przeciwstawia ich

białą skórę ludności o czarnej karnacji (Lewicki 1956, s. 171). Co zastanawiające, jeśli już mowa

o cechach fenologicznych Słowian, to akurat Ibn Jakub w swojej relacji pisał, że: „Do osobliwości

należy, że ludność Bojema [Czech] jest śniada, o czarnych włosach, a jasna barwa [jest] u nich

rzadka” (Kowalski 1946, s. 49). A to faktycznie może oznaczać pozostałości po celtyckich Bojach,

ewentualnie Staroeuropejczykach z Bałkanów (hg I2a).

Według traktatu geograficznego Kitab Al-Buldan, napisanego przez żyjącego w X wieku

arabskiego pisarza Ibn Al-Faqiha „istnieją dwa rodzaje Saqlabów [Słowian]. To ludzie o smagłej

cerze i o ciemnych włosach; w pobliżu morza. Są tę wśród nich ludzie jaśni w głębi lądu” (Lewicki

1969, s. 23-25; Kmietowicz 1959, s. 370; Hoenerbach 1938

136

). Ibn Al-Faqih w innym miejscu pisał

też o barwie włosów dzieci zrodzonych z kobiet saqlabskich (słowiańskich) pośredniej pomiędzy

kolorem ryżym, blond, matowo – białym i białym (Lewicki 1969, s. 27, 43).

Wśród średniowiecznych pisarzy arabskich widoczne było przekonanie, że na południowych

brzegach Morza Śródziemnego spotyka się ludzi ciemniejszej barwie skóry, a im dalej na północ tym

bardziej mają oni jaśniejszą cerę (Al-Istachri)

137

W późniejszych wiekach (od VII do IX wieku) fenologiczny typ słowiański składał się

z osobników o białym lub różowym zabarwieniu oraz jasnych lub rudych włosach, które są proste

i miękkie. Włosy na twarzy były również jasne lub czerwonawe z jasnymi brwiami i rzęsami.

Zaczynając od dziesiątego stulecia można było zauważyć pewne rosnące zróżnicowanie cech

biologicznych w związku z procesem hybrydyzacji, który przebiegał najszybciej u Słowian

południowych – ich skóra i włosy stawały się ciemne, podczas gdy Słowianie zachodni i wschodni

pozostawali w większości blondynami o jasnej karnacji i włosach pomiędzy blond i rudy

138

Arabowie, zwłaszcza w okresie przedislamskim w kwestiach genealogii ludów odwoływali się do

Pięcioksięgu. Słowianie mieli być potomkami Madaja, syna Jafeta. Dlatego Ibn Qutayba (IX w.)

pisze: „Co się tyczy Jafita, to pośród jego potomków są: Słowianie, Bułgarzy Naddunajscy

i Hiszpanie. [...] Do jego potomków [należą również] Turcy, Chazarowie, Gog i Magog.” Natomiast

Al-Qaz wïnï przedstawia Saqlaba (Sława), jako brata Rüma, Armana i Firanga. Według Salda ibn

al-Musayiba szczepy pochodzące od Jafeta, m.in. Turcy, ludy Goga i Magoga oraz Słowianie, są

niewiele warte w przeciwieństwie do Persów i Bizantyjczyków, którzy pochodzą od Sema

139

Pogardliwy stosunek do innych ludów był dość charakterystyczny u muzułmanów wczesnych

wieków. Al-Gardizi pisał o „psiej naturze” Słowian, w czym nie ustępował pisarzom frankijskim,

którzy porównywali Słowian do zwierząt, a wszystko to za sprawą ich oporu w przyjmowaniu obcej

wiary. Ten rasizm widoczny był zwłaszcza u Al-Gahiza, który sam był potomkiem czarnych

niewolników i nie bardzo przepadał za białymi ludźmi:

„Ten, kto uważa kolor czarny za godny nagany [niech uprzytomni sobie] jak wstrętnymi i brzydkimi są

u Franków, u Bizantyjczyków i u Słowian gładkość włosów i ich delikatność, a także barwa blond lub ruda

owłosienia brody i głowy, jako też białość rzęs” (Lewicki 1956, s. 69).

136

W. Hoenerbach, Anthropologische Beiträge aus alten arabischen Werken, Zeitschrift für Rassenkunde 7, 1938,

s. 113-123.

137

A. Kmietowicz, Typ fizyczny Słowian według Ibn al-Faqiha (początek X wieku), „Slavia Antiqua” 6, 1959, s. 369.

138

M. Stanaszek, Fenotyp dawnych Słowian (VI-X w.), „Światowit” 3(44), Fasc. B., 2001, s. 205-212.

139

B. Abdallah, Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich, w: L. Drong, W. Kalaga (red.),

Wielokulturowość: postulat i praktyka, Katowice 2005, s. 169-182.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

W Roczni kach B ertyniań skich (łac. Annales Bertiniani) pod rokiem 839 znajduje się

wiadomość o poselstwie bizantyjskiego cesarza Teofila do króla Franków Ludwika Pobożnego,

w którym uczestniczyło także kilku Rusów (Rhos). Cesarz pragnął odesłać ich do ojczyzny na

północy. Ich król zwany był kaganem i dotarli do Teofila z deklaracją przyjaźni. Po bardzo

dokładnym zbadaniu przyczyny ich przybycia, cesarz rzymski [Ludwik] dowiedział się, że są oni

z ludu Sweonów, których historycy łączą ze Szwedami. Po upewnieniu się, że nie są szpiegami

zdecydował się ich wypuścić.

Tu warto się zastanowić przez chwilę nad etymologią tego etnonimu, który przypomina nam

nazwę Słowenów, we wcześniejszej formie Suevi (Słewy). Rdzeń *swe część językoznawców łączy

ze słowem ‘swój’ i takie określenie może wynikać z tradycyjnego podziału ludów na ‘swoich’

i ‘obcych’

140

. Etnonim Swewowie odnoszony jest czasem do Szwedów (Swionów / Sweariów

z Upplandii

141

), a nie tylko Suewów (Słewów) z Germanii, których część autorów (Miechowita,

V. Pribojević, M. Orbini, J. Grimm, W. Kętrzyński, J.B. Daniewski) utożsamia ze Sławami

(Słowianami). Może to tylko zbieżność nazw, a może przesłanka wskazująca na możliwą ekspansję

Suewów (Słewów) do Skandynawii lub ich pochodzenia stamtąd. W każdym razie może to być jeden

lud mieszkający po obu stronach Bałtyku. A jeśli Suewowie (Sławowie) mieli faktycznie słowiańskie

pochodzenie i stanowili jeden z substratów szwedzkiego etnosu obok Gotów, Finów i Lapończyków,

wówczas powinno to być widoczne także w składzie genetycznym, co badają archeogenetycy, którzy

potwierdzili u Szwedów obecność ok. 20% hg R1a1, nazywanej słowiańską

142

O Rusach pisał także Konstantyn VII Porfirogeneta, w swoim dziele O zarządzaniu

państwem (De administrando imperio) z 952 roku. Mieli oni przed nadejściem zimy mieli opuszczać

Kijów i udawać się na zimowe leża w siedzibach Drewlan, Dregowiczy, Krywiczy, mieszkańców

północy i innych Słowian, którzy byli im poddani. Z nastaniem wiosny, kiedy lód na Dnieprze

topniał, wracali oni do Kijowa, gdzie montowali i wyposażali swoje statki na wyprawy do

Bizancjum

143

W czerwcu Rusowie z towarami i niewolnikami spływają Dnieprem do Morza Czarnego, a nazwy

potoków Dniepru wymienia Konstantyn w dwóch językach: „ruskim i słowiańskim”. Niektórzy

uważają, że „ruskie” imiona mają dość wyraźną etymologię staro-skandynawską, choć odmienną

etymologię podanych tam hydronimów zaproponował w 1985 roku Michajło J . Brajczewskij,

opartą na dialektach irańskich, co uzasadniał faktem długotrwałego przebywania w regionie ludności

irańskojęzycznej (Scytów)

144

Porfirogeneta opisuje stosunki panujące między Uzami, Chazarami, Pieczyngami, Rusami,

Bułgarami i Węgrami oraz ich relacje z Bizancjum. Poświęca też sporo miejsca Dalmacji,

140

J. Pokorny, s(w)e-, w: Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, 1959, s. 882–884, online:

https://ahdictionary.com/word/indoeurop.html#IR094600 [dostęp: 04.01.2023]; G. Köbler, se-, w: Indogermanisches

Wörterbuch: 3. Auflage, 2000, s. 191, online: https://indogermanisch.org/pokorny-etymologisches-

woerterbuch/index.htm [dostęp: 04.01.2023]; C. Watkins, s(w)e-, w: The American Heritage Dictionary of Of Indo-

European Roots, Third Edition, 2011, online: https://ahdictionary.com/word/indoeurop.html#IR094600 [dostęp:

04.01.2023].

141

Identyfikowani ze Suiones u Tacyta, Suehans i Suetidi – u Jordanesa i Swēon – w poemacie anglosaskim Beowulf

i Sweom (Swoinami) – w Widsith, kórych etnonim można rozumieć jako skład S+woin, oznaczający ‘z wojanów’

(st.sł. woin – woj.). Zob. T.J. Kosiński, Wątki wendo-słowiańskie w poemacie „Widsith” oraz analogie do innych

utworów literatury starogermańskiej, 01.09.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.30755.53288 [dostęp:

17.10.2022].

142

M. Hay, Haplogroup R1a (Y-DNA), Eupedia, ostatnia aktualizacja: styczeń 2021, online:

https://www.eupedia.com/europe/Haplogroup_R1a_Y-DNA.shtml [dostęp; 12.11.2022].

143

Konstantyn Porfirogeneta, O zarządzaniu państwem (fragm.), przeł. August Bielowski, w: Monumenta Poloniae

Historica, t.1, Lwów 1864.

144

M.Y.Braychevsky, Vybrane. T. II: Khozariya i Rusʹ. Askolʹd – tsar kyyivsʹkyy, 2009.

Tomasz J. Kosiński

Chorwatom i Serbom. Pisze o osiedleniu się Słowian w temie Morei (Peloponez) i o wojnie

z Bułgarami w latach 849–896

145

Podał również informacje o „wielkiej Chrobacji”, leżącej „z tamtej strony Bagibarei”, co może

dotyczyć księstwa Wiślan. Pisał bowiem o Zahumlanach (Zagórzanach), z których miał wywodzić

się patrycjusz Michał, syn Wyszewica, pochodzący znad Wisły z rodu Litzike (Λιτζίκη). To nam

przypomina Licicaviki Widukinda (X w.), których odnosi się do Lestkowiczy (H. Łowmiański

146

) lub

Łużyczan (K. Myśliński

147

, J. Nalepa

148

). Znany jest zapis tej nazwy, jako Διτζίκη, co należy uznać za

błąd kopisty poprzez podobieństwo greckich liter Λ i Δ. W każdym razie według K. Tymienieckiego

jest to oboczna nazwa plemienia Lędzian. Porfirogeneta w innym miejscu wprawdzie podaje nazwę

Lendzanenoi (λενζανἦνοι) i Lendzeninoi (λενζενινοι, jednak zdaniem Tymienieckiego posiadał on

wiadomości o Lędzianach z dwóch różnych źródeł: ruskiego i niemieckiego i ze względu na różnice

w zapisie ich etnonimu nie rozpoznał, że chodziło o ten sam lud

149

Cesarz pisze też o Morawach i daje wzmiankę o Białej Serbii (Serblia), która graniczyła

z królestwem Franków i ziemią Chorwatów, mieszkających pod górami obok Turków [Węgrów

naddunajskich]. To by znaczyło, że Biała Serbia rozciągała się na obszarze od Czech po zachodnie

Karpaty, czyli na obszarach obecnej południowej Polski i być może Słowacji. Wyraźnie pisze też

o ludzie Serbloi, co wskazuje, że w tej nazwie ukryte są dwa słowa Serb+Bela, co oznacza ‘Białą

Serbię’. Porfirogeneta wspomina o Serbach na wschodzie Słowiańszczyzny, nad Bugiem, jak

również o mieszkających obok Alanów, Krevatades (Krevatas) i Sarban (Sarbani) na Kaukazie,

których nazwy odpowiadają Chorwatom i Serbom. Według Tadeusza Sulimirskiego osiedlający się

na Bałkanach Serbowie to Słowianie, którzy przybyli z północy i byli rządzeni przez już

zeslawizowanych Alanów

150

. R. Brzeziński i M. Mielczarek uważają, że Sarmaci ostatecznie zostali

zasymilowani (slawizacja) i wchłonięci przez prasłowiańską ludność Europy Wschodniej około

wczesnego średniowiecza

151

Nieznane są powody ukształtowania się grupy sarmackiej i kiedy to dokładnie nastąpiło. Uczeni

uważaj, że Sarmaci to odłam Sarmatów, choć językoznawcy dowodzą, że Sarmatia to tylko rzymska

nazwa dla greckiego określenia Scytia. Moim zdaniem taka zmiana nazewnicza jest jednak

konsekwencją zmian w układzie sił. Akurat w czasach budowy potęgi rzymskiej, około roku 200

p.n.e. nowy naród, Sarmaci, pokrewny Scytom, pojawił się na północnych brzegach Morza Czarnego

i pokonał Scytów, którzy następnie zostali przez nich wchłonięci. Sarmaci założyli własne imperium,

które rozciągało się na całe terytorium obecnej południowej Ukrainy, od rzeki Don do

Dunaju. Stosunki greckich kolonistów z Sarmatami, przynajmniej na początku, nie były tak

szczęśliwe, jak te utrzymywane wcześniej ze Scytami, ale pod protektoratem rzymskim lub

Królestwa Bosporańskiego (Bosforskiego) greccy kupcy przetrwali trudny okres i kontynuowali

handel z państwem sarmackim. Sarmaci przejęli bowiem pełną kontrolę nad szlakiem handlowym

z Bałtyku do Grecji, gdy tymczasem Rzym zajęty był wojnami w Grecji i Iberii. Nastąpiła więc

wymiana stron tego układu handlowego, miejsce Scytów zajęli Sarmaci, a Rzymianie zaczęli

kontrolować podbitą Grecję.

Być może Scytowie zgnuśnieli pod wpływem greckim, jak później Wandalowie w Afryce, bo

zamiast praktykować trudną sztukę wojenną zaczęli zajmować się handlem, zbytkami i ulegać

hellenizacji. To osłabienie wojskowe musieli wykorzystać Sarmaci, którzy mogli być po prostu

wschodnim odłamem Wendów (Prasłowian) tworząc nową grupą protosłowiańską z włączeniem

145

O. Jurewicz, Historia literatury bizantyńskiej, Wrocław 1984.

146

H. Łowmiański, Początki Polski. T. V, Warszawa 1973, s. 481–490.

147

K. Myśliński, Polska wobec Słowian, Wodziaław Śląski 2011.

148

J. Nalepa, Granice Polski Najdawniejszej. Prolegomena, Kraków 1996.

149

J. Dowiat, Polska – państwem średniowiecznej Europy, Warszawa 1968.

150

T. Sulimirski, Sarmaci, 1979.

151

R. Brzeziński, M. Mielczarek: Sarmatians 600 BC–AD 450, Bloomsbury 2002.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

pokrewnego substratu scytyjskiego. Dlatego też i Wendów historycy zaczęli nazywać Sarmatami,

a nazwa Słowian później zaczęła być też wiązana ze Scytami.

Pamiętajmy, że w Europie Środkowej siedzieli wówczas Lugiowie (Lęgowie/Lęhowie), Słewowie

i inni zachodni Wendowie. Na południu zaś ludy geto-dackie, także uczestniczące w procesie

formowania się słowiańskiego etnosu.

Sulimirski uważa, że Antowie oraz późniejsi Serbowie i Chorwaci to ludy sarmackie, które

weszły najpierw na tereny wokół Karpat, a potem część z nich udała się za Dunaj, na południe

Europy

152

Antowie, Biała Chrobatia i Biała Serbia (oprac. F. Dvornik)

Porfirogeneta wyraźnie określa, że wymarsz Serbów nastąpił z terytorium Boiki, która jest

utożsamiane z Bohemią – ziemią Bojów. Natomiast serbska tradycja mówi, że wspólni przodkowie

wszystkich Serbów, w VII wieku, po opuszczeniu swojej prasłowiańskiej ojczyzny Białej Serbii

rozdzielili się na dwie grupy. Jedna z nich dotarła przez Karpaty na Bałkany, podczas gdy druga

(przodkowie Serbołużyczan) osiedliła się nad środkową Łabą. Relacja Fredegara (631) o migracji

Serbów na Bałkany w celu wsparcia antyawarskiego powstania Samona (w latach 622–627) oraz

późniejszy przekaz Konstantyna Porfirogenety o wyjściu Serbów i Chorwatów zza karpackich ziem

nad Wisłą na południe na prośbę cesarza Herakliusza (VII w.), potwierdzają tę tezę

153

152

T. Sulimirski, Sarmaci…

153

T.J. Kosiński, „Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza, weryfikacja i nowe wyjaśnienia nazw,

22.01.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.27400.08960 [dostęp: 16.10.2022].

Tomasz J. Kosiński

W opisie najazdu na Konstantynopol w 860 r. znajdującym się w zbiorze dokumentów, zwanych

umownie Kontynuacją Teofana (Theophanes Continuatus) nazwano Rusów „narodem

scytyjskim, nieujarzmionym i dzikim” (s. 196; IV 33)

154

. Kiedy Słowianie dowodzeni przez księcia

Igora ponownie oblegli Konstantynopol w 941 r., w tym samym źródle, ale innej księdze,

znajdujemy wzmiankę o z 10 tysiącach okrętów ludu Rhos

155

„zwanych też Dromitami, ale

pochodzącymi z plemienia Franków” (s. 423-425; VI 39)

156

. Tu warto wyjaśnić, że Bizantyjczycy

nazywali Frankami wszystkich mieszkańców Europy północno-zachodniej, podobnie jak dawniej

Rzymianie zwali mieszkańców Germanii po prostu Germanami, bo nie odróżniali etnosów

tamtejszych plemion.

Jednym z ważniejszych źródeł na temat Słowiańszczyzny z połowy IX wieku jest relacja tzw.

Geografa Bawarskiego, prawdopodobnie wywiadowcy króla Franków – Ludwika II. Z liczb

podanych przez tego anonimowego autora, wynika, że tylko na dawnych terenach obecnej Polski,

znajdowało się ok. 2600 grodów, co robi wrażenie, nawet, jeśli jest tu mowa o prostych osadach

z drewnianą zabudową. Gdy przyjmiemy, że w jednym grodzie mieszkało ok. 200 osób, to cała

społeczność grodowa dawnej Polski (a właściwie Lechii + Białej Chorwacji + Białej Serbii), daje

nam liczbę 520.000 mieszkańców. Drugie tyle z pewnością mieszkało poza grodami, w prostych

domostwach leśnych, zajmując się wciąż łowiectwem, zbieractwem, czy rybołówstwem. Cała

populacja na tych terenach liczyła zatem w IX wieku spokojnie ponad 1 mln osób. Szacuje się, że

w roku 1000 w całej Europie żyło 42 mln, czyli 150 lat wcześniej pewnie z 8 mln mniej (34 mln),

biorąc pod uwagę ówczesny przyrost naturalny (w 1150 roku – 50 mln). Dlatego ludność z tego

obszaru stanowiła ok. 6% zaludnienia całej Europy. Obecnie jest to ok. 5% (w roku 2020: Polska –

38 mln, Europa – 746 mln), czyli podobnie. Z demograficznego punktu widzenia, wygląda zatem na

to, że informacje podane przez „Geografa Bawarskiego” są całkiem dokładne

157

Relacje z wypraw Wulfstana i Ottara zamieścił w swoim tłumaczeniu pracy Orozjusza

angielski król Alfred (panowanie w latach 871–901). Wulfstan z Haithabu, prawdopodobnie

w połowie IX wieku, płynął ze Szlezwiku do Truso, a Other (Ottar), w podobnym czasie, opłynął

Norwegię do Permu u ujścia Dźwiny. Ich relacje włączył do swojej pracy król Alfred.

Wulfstan nie mógł się nadziwić umiejętnościom Estów, którzy umieli wyrabiać i przechowywać

lód, co wskazuje, że ludy tzw. barbarzyńskie, jak je określano w ówczesnej historiografii, nie były

takie prymitywne, jak uważano, a relacje podróżników, takich jak Wulfstan czy Ottar mogą to

potwierdzać. Czym innym jak widać są wyobrażenia uczonych, którzy nie ruszyli się z miejsca

i próbują opisywać świat zza swojego biurka na podstawie jakichś plotek, czy niepewnych

przekazów, a czym innym opis miejsc i ludów, u których się osobiście było. Wulfstan pisał, że Truso

zlokalizowane jest przy ujściu Wisły

158

, było warownią w kraju Wendów (Veonodland) nad Wisłą

(Visle), ale wspominał też o Witland.

Alfred nadmienia w swoim dziele między innymi o Bohemach/Czechach (Beme, Bohemas), ziemi

Obodrytów (Apdrede), Wilcach (Vylte), Wendach (Vinedas), kraju Wendów (Vinedaland),

Hawelanach (Aefeldan/Hafeldan), Susłach w Jutlandii (Syssyle), Morawianach (Maroaro),

Karantanach (Carende), kraju Wiślan (Visleland), Dalemińcach/Głomaczach (Dalamensan), Serbach

łużyckich i miśnieńskich (Surpe/Surbe). Podał też wzmiankę, że na północ od Chorwatów (Horithi)

154

Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian, Seria Grecka, Zeszyt 5 Pisarze z X wieku, Przekł. i oprac.

A. Brzóstkowska, Warszawa 2009, s. 25, online: https://rcin.org.pl/Content/153179/PDF/Testimonia.pdf (PDF)

[dostęp: 05.01.2023].

155

Nazwa Rhos po raz pierwszy pojawiła się w Annales Bertiniani pod rokiem 839.

156

Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian…, s. 59.

157

T.J. Kosiński, „Geograf Bawarski” o Słowianach…

158

Prawdopodobnie nad jeziorem Drużno.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

jest Maegdaland, tj. „kraj dziewic”

159

, wyżej od niego miał znajdować się kraj Sarmatów

(Sermende)

160

, aż do gór Rifejskich (beorgas Riffin)

161

Thietmar z Merseburga w swej kronice Gesta Saxonum (Dzieje Sasów), powstałej w latach

1012–1018, opisując pogańską świątynię w Radogoszczy informował, iż: „jej ściany zewnętrzne

zdobią różne wizerunki bogów i bogiń (...), każdy z wyrytym u spodu imieniem.”

162

Może to

potwierdzać, że Słowianie zachodni znali pismo, przynajmniej do celów kultowych i mogły to być

runy wendyjskie

163

Adam Bremeński, w swoim dziele Gesta Hammaburgensis Ecclesiae pontificum, spisanym

w latach 1075–1080, używa sformułowań Slavaniae, Slavorum, Sclavania, co potwierdza, że w XI

wieku to określenie zaczęło funkcjonować już powszechnie, jako synonim Wendów. Bremeńczyk

pisał, że:

„Sclavania igitur, amplissima Germaniae provintia, a Winulis incolitur, qui olim dicti sum Wandali; decies

maior esse fertur nostra Saxonia, presertim si Boemiam et eos, qui trans Oddaram sunt, Polanos, quaia nec

habitu nec lingua discrepant, in partem adiecreris Sclavaniae”.

Co można przetłumaczyć:

„Słowiańszczyzna, największy z krajów germańskich, jest zamieszkana przez Winnilów, których dawniej

zwano Wandalami. Jest to kraj przypuszczalnie większy nawet od naszej Saksonii; szczególnie jeżeli

uwzględnimy w nim Czechów i Polan zza Odry jako że nie różnią się te ludy ani obyczajem, ani

językiem”.

I co my tu mamy? Widzimy wyraźnie, że dla niemieckiego duchownego i pisarza Sławenia to

„największy z krajów germańskich”, zamieszkana przez Wandalów, czyli Wendów – Słowian. Czyż

nie przypomina nam to opisu Tacyta o Suewach (Słewach/Sławach), którzy mieli być największym

szczepem w Germanii? Ale oczywiście takie fakty źródłowe są ignorowane, by realizować określoną

politykę historyczną na filogermańską modłę. Czyli w praktyce historycy biorą z Tacyta, czy Adama

Bremeńskiego i innych autorów to, co im pasuje pod wcześniej założoną tezę, na przykład

o germańskości Wandalów, pomijając lub naiwnie tłumacząc słowiański kontekst opisów

u poszczególnych pisarzy starożytnych czy średniowiecznych.

Adam podaje też informacje o potędze kraju Słowian, gdzie ma być ponad 100 okręgów

plemiennych wyprawiających rokrocznie 1000 zbrojnych w celach wojennych. Prawdopodobnie

chodzi tu tylko o oddziały wojskowe zajmujące się strzeżeniem granic, a cały potencjał zbrojny na

wypadek wojen mógł być dużo większy, o czym piszą inni autorzy.

Saski duchowny wymienia Wagrów ze Starogrodu (Waigri, Aldenburg), Obodrytów (Obodriti),

zwanych Rarogami (Reregi)

164

z miastem Magnopolis

165

(Meklemburg) i Połabian (Polabingi)

z miastem Raciborzem (Racisburg). W Annales regni Francorum, rocznikach spisywanych od roku

159

Możliwe, iż chodzi o obecne Mazowsze, którego nazwę niektórzy łączą z Amazonkami właśnie. Adam Bremeński

także wspomina o Amazonkach nad Bałtykiem.

160

P. Szafarzyk uważa, że ci Sarmaci to Słowianie północni i zachodni.

161

J. Bately, King Alfred and the Old English Translation of Orosius, 1970; zob. też: A. Bielowski, Monumenta Poloniae

Historica. Pomniki dziejowe Polski, Tom 1, Lwów 1864, s. 11–14.

162

Kronika Thietmara, tłum. M.Z. Jedlicki, posł. K. Ożóg, Kraków 2014.

163

T.J. Kosiński, Runy słowiańskie, Warszawa 2019.

164

Starosłowiański ‘raróg’ to ‘sokół’, więc przezwisko Obodrytów oznaczało ‘Sokołów’. Jest ono podobne do nazwy

Heruli, którą ja tłumaczę na ‘Orły’ (Herul = H[er]+erul, tj. ‘wielki orzeł’ ← Erl ← Orl).

165

Magnopolis to po łacinie ‘wielkie miasto’, ale zwróćmy uwagę, że Meklemburgia zwana jest podobnie jak sąsiednia

Wielkopolska, gdyż w tekstach łacińskich figuruje, jako Magnopolensis, jeżeli przyjmiemy, że człon -polis i -polensis

oznaczający miasto (gr. polis, poleis), może być źródłosłowem do nazwy Polska. Przy czym ‘pole’ należałoby tu

rozumieć, jako ‘sioło’, a nie ziemię rolną, tak jak ‘opole’ oznacza osadę w kształcie ‘O’, tzw. okół/okolnicę.

Tomasz J. Kosiński

794, obejmujących lata 741–829, jest także wzmianka o Obodrytach, zwanych Rarogami (Reregi)

oraz informacja, że duński władca Godfrid w roku 808 zniszczył słowiańską faktorię Reryk (Reric)

i przeniósł osadników do Hedeby. To kolejna przesłanka mogąca wskazywać, że Ruryk, który

niedługo potem przybył do Nowogrodu mógł być Raregiem, czyli Słowianinem, ewentualnie

dowodził Raregami (Obodrytami) i Waregami (Wagrami)

166

. Co więcej, jak wiemy głównym

miastem Wagrów był Starogród, więc po przeprowadzce nad jezioro Ilmen, to oni mogli założyć tam

Nowogród, czyli swoją nową stolicę. Według Nestora pierwsze przybycie Warjagów

167

miało

miejsce w roku 859, ale wkrótce ich przepędzono, by ponowne wezwać w 862

168

Jest tu także mowa o Linianach, Warnach, Chyżanach, Czrezpienianach (Ultra Lingones sunt et

Warnahi. Chizzini et Circipani), dalej Dołężanach (Doleńcach) i Redarach nad Pianą

(Tholonsantibus et Rhetaris fluvius Panis separate), z miastem Dyminem (Dimine). Inni Słowianie

siedzący między Łabą a Odrą to: Hawelanie (Heveldi) nad rzeką Hawelą (Haliolam), Dokszanie

(Doxani)

169

, Lubuszanie (Liubuzzi), Wolinianie (Wilini), Stodorani (Stoderani), dalej Redarowie

(Retharii) z Retry (Rethre), gdzie czczono Redigasta (Radegasta). Potem idą Lutycy (Leuticos)

zwani, jako Wilcy (Wilzi). Wymienia też miasto Wolin (Julinum) nad Odrą (Oddora), gdzie

praktykowano kult Wulkana, Solina i Neptuna (Vulcani, Solinus, Neptunus). Pisze o Sclaoanicus

sinus a meridie insulae Seland, z czego wynika, że jeszcze w X stuleciu Sasi nazywali „Zatoką

Słowiańską” część Morza Bałtyckiego pomiędzy Lubeką, Zelandią i Rosją

170

Adam zamieścił również arcyciekawy opis o tym, że za Deminem niedaleko ujścia Piany są

Ranowie (Rhuni, Rani, Runi), którzy pływają daleko:

„Ibi ab Semland provinciam, quam possident Pruzzi, navigatur. Iter ejusmodi est, ut ab Hammaburg vel

Albia flumine VII die per terram ad Julinum pervenisa civitatem. Nam si per mare navis igrederis, ab

Sliaswig vel Aldenburg ut pervenias Juminem, ab ipsa urbe vela tendens XLIII die ascendens ad Ostragard

Rusziae. Cujus metropolis civitas est Chiue. aemula sceptri Constantinopolitani, clarissimum decus

Graeciae.”

171

Możemy to przełożyć na:

„Stamtąd płynie się do Sambii, którą posiadają Prusowie. Podróż jest taka, że z Hamburga lub

ujścia rzeki Łaby, w 7 dni drogą lądową, dociera się do miasta Wolina. Jeśli natomiast płynie się

statkiem drogą morską, ze Szlezwiku lub Starogrodu do Jumna [na wyspie Wolin], z samego

miasta w czterdzieści trzy dni dopływa się do Ostrogardu w Rusi, której metropolią jest miasto

Kijów, rywal berła Konstantynopola, najsłynniejszej ozdoby Grecji”.

Ten fragment mówi nam, że Ranowie docierali nie tylko do Sambii (obecny Obwód

Kaliningradzki), gdzie zdobywali najbogatsze okazy bursztynu, ale także do Grecji, szlakiem przez

Rygę, która dziwnie przypomina nazwę półwyspu Rugia, z której to pochodzą Rugianie (Ranowie,

Rujanie, Runowie). Jeśli więc to połabscy wiciędze (wicięgi), od których nazwy powstało zapewne

166

Zob. T.J. Kosiński, Bohaterowie dawnych Słowian….

167

Od słowa ‘warjag’ powstał wyraz ‘wrag’ – wróg.

168

T.J. Kosiński, Nestor, mity minionych lat, 16.02.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.13978.31680 [dostęp:

17.10.2022].

169

Nazwa Dokszanie/Dokrzanie związana jest zapewne z ojkonimem Doksany w powiecie litomierzyckim w Czechach.

Dokrzanie mogli więc zamieszkiwać nad Okrzą/Oksą (cz. Ohře, niem. Eger), na obecnym pograniczu niemiecko-

czeskim. Nazwa tej rzeki i etnonimu związana jest z siekierką do okrzesywania drewna, zwaną dawniej okrzą/oksą,

która została zapożyczona do języków anglosaskich w formie axe.

170

J. Łęgowski, Wyrazy słowiańskie w Adama Bremeńskiego "Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum, Poznań

1928, online: https://polona.pl/item/wyrazy-slowianskie-w-adama-bremenskiego-gesta-hammaburgensis-ecclesiae-

pontificum,Njc4NjM5MTI/2/#info:metadata [dostęp: 16.10.2022].

171

M. Adami, Historia ecclesiastica, Hamburg 1706.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

określenie ‘wikingowie’

172

, docierali drogą morską do Prus i dalej rzekami (Dźwiną i Dnieprem) do

Grecji, to równie dobrze mogli przypłynąć nad jezioro Ilmen, jako Rusowie, zwłaszcza, że

w historiografii akurat Ranów/Rugiów, zwano także Ruthenami lub Rusami

173

i odwrotnie, nawet

Rurykowiczów, jako Rusów, zwano Rugiami

174

. W tym kontekście etymologia nazwy Prus, może

oznaczać krainę leżąca przy Rusach (Po+Russia)

175

, czyli Rugiach, których Ptolemeusz lokuje nad

Bałtykiem po lewej stronie od ujścia Wisły

176

. Podane przez Ptolemeusza współrzędne dotyczące

Rugium (gr. Ῥούγιον Rugion) niemieccy uczeni łączą z Darłówkiem (niem. Rügenwalde, łac.

Ruyanorum)

177

Z Gesta Hammaburgensis dowiadujemy się również, iż do rodu Wandalów (Winulorum popolus)

należą: Pomorzanie, Wilcy/Wieletowie, Czesi, Serbowie (Pomeranos, Wilzis/Welatabi, Boemos,

Sorrabis). Siedziby Wilców i Lutyców sięgają aż do rzeki Odry, a Pomorzanie mieszkają po drugiej

stronie tej rzeki („Inde Wilzi et Leuticii sedes habent, usque ad Odoram fluvium; trans Odoram

autem comperimus degere Pomeranos”). Natomiast między źródłem Odry i Łaby (Albis) są siedziby

Morawian (Merahorum). Czytamy też o królestwie polańskim (Polanorum) i ruskim (Ruzzia)

178

Bardzo ważny jest przekaz ruskiego kronikarza Nestora, który w Powieści minionych lat (ok.

1113 roku) wyjaśniał, że Słowianie mieli przez długi czas swoje siedziby nad Dunajem, skąd pod

naporem Wałachów

179

musieli udać się na północ osiadając nad Wisłą i nazywając się Lachami. Od

nich powstały nowe odłamy, jak Wiatycze czy Radymicze, którzy udali się na wschód, ale też

Polanie, Pomorzanie, Połabianie i inne narody słowiańskie.

W Rękopisie Ławrentijewskim z roku 1377, czytamy o tym tak:

„Ot sich że por w jazyku byst’ iazyk słolviensk ot plemeni afetowa liu(r)rci eże sut’ słowiene, po

mnoziech że wremianiech sieli sut’ słowieni po dunaevi, gdie ect’ nyne ugorska zemlia i bolgarska. Ot

tiech słowien razidosza sia po zemlie i prozwasza sia imeny swoimi, gdie siedsze, na kotorom miesie. Jako

172

T.J. Kosiński, Wątki wendo-słowiańskie w poemacie „Widsith”…

173

Adam Bremeński miał pisać: „Regnum Dagorum vel Rugorum, quod nos melius vocamus Ruziam” („Królestwo

Dagów lub Rugów, które my nazywamy Rusia”). Z tego wynika, że Rugia=Rusia.

174

Na przykład kniazini Olga, zwana była we frankijskich rocznikach regina Rugorum, tj. „królowa Rugii”.

175

Podobnie jak Pomorze, czy Polesie, gdzie przedrostek Po- oznaczy ‘przy’.

176

Rugiclei / Rugicleos (gr. Ῥουτίκλειοι Routikleioi ← Rutikleioi) zajmowali tereny na lewo od Siedzian (Sidini), aż do

Wisły. Mogą być tożsami lub spokrewnieni z Rugianami, zwanymi też Rutenami (Rusami), co widać w greckim

zapisie ich etnonimu. Ich nazwę należy czytać, jako Rugisławowie, gdyż człon *clei to gr. kles – sława. Swoją drogą

dobrze wiedzieć, że pochodzi on od składu k+les, tj. ‘od les’, co ja tłumaczyłbym ‘od Lesów / Lehów’, czyli Słowian

(Wendów / Wedów), propagatorów wiedzy i władców słów. Warto bowiem zauważyć, że w angielskim słowo ‘język’

– ‘language’, opiera się na rdzeniu *lang, które można odnosić do sł. lęg/lęh, co byłoby zbieżne z greckim znaczeniem

lexi – słowo. Czyli greckie ‘kles’, jak i słowiańska ‘sława, pochodzą od ‘słowa’. Związek ‘słowa’ z ‘lęgiem’ –

narodzinami, początkiem, gniazdem, zawarty jest, o dziwo, w nowotestamentowym zdaniu: „Na początku było słowo”.

Co więcej, zastanawia też wyraz ‘klasa’, które może oznaczać ‘od Lasa’, czyli Lacha/Lęcha/Lesa. ‘Mieć klasę’ to mieć

styl. szyk, jak strojni polscy Sarmaci z XVI–XVII wieku. Ale zauważmy, że ang. class – oznacza ‘lekcję’, czyli

nauczanie, przekazywanie wiedzy, co jest zbieżne z powyższymi powiązaniami nazewniczymi między Lech/Lęg –

lexi/lang, Wend – weda, Słowianie – słowo, Sławeni – sława, opartych na rdzeniach związanych ze ‘słowem’ i

‘wiedzą’.

177

A. Kleineberg i in.: Germania und die Insel Thule. Die Entschlüsselung von Ptolemaios´„Atlas der Oikumene“,

Darmstadt 2010.

178

B. Schmeidler (ed.), Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi 2: Adam von Bremen,

Hamburgische Kirchengeschichte (Magistri Adam Bremensis Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum), Hanover

1917.

179

Raczej nie chodzi tu o Włochów, jak to tłumaczą niektórzy historycy, bo Nestor mieszkańców Italii określał innym

terminem – rimlanie (Rzymianie). Nie chodzi tu też o Franków, których nazywa niemci. Są to więc raczej Wlachy

(Wałachy) – Wołosi, którzy podejmowali ekspansywne działania na północ od Dunaju, gdzie powstała Wallachia

(Wołoszczyzna), która potem weszła w skład obecnej Rumunii. Swoją drogą etnonim Wlachy, jak i nazwa Wallachia,

kojarzą nam się z Lachami i Lachią. Może więc byli to Wal[eczni] Lachowie i nie jest to tylko przypadkowa zbieżność,

a ludy te były sobie pokrewne i żyły ze sobą w zgodzie do czasu wydarzeń, o których pisał Nestor. Zob. też:

T.J. Kosiński, Fenomen Wielkiej Lechii, Warszawa 2021.

Tomasz J. Kosiński

priszedsze siedosza na riecie imianem marawa i prozwasza sia morawa, a druzii czesi narekosza sia; a se

tize słowieni: chrowate bielii, i sereb, i chorutane. Wołochom bo naszedszem na słow ieni na

dun ajsk iia, sied szem w nic h i na silj aszc zem i m, sł owie ni że owi p risz edsz e siedosza na

wiś lie i prozwasza sia lachowe; a ot tiech liachow prozwasza sia poliane, liachowe druzii luticzy, ini

mazowszane, ini pomoriane.

Tako że i ti sł owie ne pris zeds ze i sied osza po Dniepru, i narekosza sia poliane; a druzii

drewliane, zane siedosza wliesiech; a druzii si edosza meżiu pri petn i i dwinoiu, i narekosza sia

dregowiczi; rieczki radi, iaże wteczet, w dwinu imianem połota, ot seia prozwasza sia połoczane. Słowieni

że siedosza około ezera ilmenia, prozwasza sia swoim imianem i sdiełasza grad, i narekosza i nowgorod;

a druzii siedosza po desnie, i po semi, i po sulie, i narekosza siewer. Tako razide sia słowienskii iazyk;

tiemże i gramota prozwasza słowieńskaia.”

180

W tłumaczeniu na polski najważniejszy akapit brzmi tak:

„Po mnogich zaś latach siedli byli Słowianie nad Dunajem, gdzie teraz ziemia węgierska i bułgarska. I od

tych Słowian rozeszli się po ziemi i przezwali się imionami od miejsc, na których siedli”

181

Mieli oni stamtąd pod nazwą Lachów przybyć nad Wisłę, a stamtąd rozejść się na różne strony,

w tym na wschód, gdzie znani byli, jako lechiccy Wiatycze i Radymicze. Nie ma tu w ogóle mowy,

iż Słowianie przyszli ze wschodu, a wręcz odwrotnie, kierunek ich migracji był z południa Europy na

północ i dopiero stamtąd na wschód i zachód, w tym nad Prypeć. Nestor pisze, że Słowianie doszli

też i nad Dniepr, ale jasno podkreśla, że plemiona naddnieprzańskie pochodzą od nadwiślańskich

Lachów. Informacje z tego ruskiego latopisu zdecydowanie zaprzeczają więc hipotezie Kossinny

o późnym przybyciu Słowian z bagien prypeckich na zachodnie ziemie, opuszczone rzekomo przez

Germanów

182

Co ciekawe, cały obszar wschodniej Słowiańszczyzny nazywa on „Wielką Scytią”, co ma być

nazwą grecką:

„I żyli w pokoju Polanie i Derewlanie i Siewierzanie i Radymicze i Wiatycze i Chorwaci. Duliebi żyli nad

Bugiem, gdzie teraz Welinianie [Wołynianie] a Ulicze i Tewercy siedzieli nad Dniestrem. Mieli oni

mnóstwo grodów, od Dniestru aż po Dunaj, które istnieją po dziś dzień. Te tereny z greckiego zwano

Wielką Scytią.”

To też może dawać podstawy do sądzenia, że Słowianie to odłam Scytów, jak uważało wielu

autorów, zarówno średniowiecznych (np. Teofan

183

, Orozjusz

184

, Adam z Bremy

185

), jak

i późniejszych (np. Kleczewski

186

, Dębołęcki

187

, Czajkowski

188

, J.S. Bandtkie

189

, Szafarzyk

190

Nieznany z imienia autor bizantyjski z X wieku pisał tak:

180

P.J. Szafarzyk, Słowiańskie starożytności. t. II, przekład H.N. Bońkowski, Poznań 1844.

181

Powieść minionych lat, tłum. i oprac. F. Sielicki, Wrocław-Warszawa-Kraków, Biblioteka Narodowa, nr 244, Ser. II,

1999, s. 5.

182

T.J. Kosiński, Nestor, mity minionych lat…

183

Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian…, s. 25.

184

Pisze o Gotach, jako odłamie Scytów.

185

Adam z Bremy nazywa zatokę przy ujściu Odry Scythicae paludes, co oznacza, że Słowian wiąże ze Scytami, jak

i jego poprzednicy, gdyż w X wieku nad ujściem Odry mieszkali tylko słowiańscy Pomorzanie, a nie Scytowie.

186

Powołując się na Jerzego Kedrena (Cedrenusa), bizantyjskiego pisarza z XI wieku, Kleczewski uważa Serbów,

Chorwatów i Zachlumian za Scytów zamieszkujących Sławonię, zob. S.D. Kleczewski, Sarmatia Europaea mox post

diluvium universale inhabitata, seu fragmentum tractatus de diluvio universali partis III..., Lwów 1769; tenże, Lechus

historiae Polonae restitutus, Ołomuniec 1774.

187

W. Dębołęcki, Wywód jedynowłasnego państwa świata, Warszawa 1633, fragm. przedrukował: W. Taszycki, Wybór

tekstów staropolskich XVI-XVIII w., Lwów 1928, wznow. Warszawa 1955.

188

F. Czajkowski, Badania historyczno-geograficzne o wielkim narodzie Scytyjskim, który później dał się poznać pod

nazwiskiem Słowian, „Rocznik Tow. Przyj. Nauk", t. XI., Warszawa 1817.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

„A teraz Scytyjscy Słowianie zasiedlili cały Epir i prawie całą Grecję, Peloponez oraz Macedonię. Ionię

zamieszkiwali Carianie i Lelegowie.”

191

Etnonimiczne nazwy Carian i Lelegów też wyglądają na słowiańskie. Pierwsi to po prostu

‘czarni’, czyli ‘krukowie’ (car – czarny, kruk=krak). Drudzy to ‘sokoły’ – lelki

192

, reregi (lelegi).

Raregami zwano też Obodrytów, a raróg (żarptak – ognisty sokół) był słowiańskim

odpowiednikiem feniksa.

A dzisiaj (2020) historyk Tomasz Jasiński pisze o relacji Herodota: „należy domniemywać, że

owi Scytowie-rolnicy i Scytowie-oracze byli Słowianami”. Tak też twierdzono przez lata

w literaturze rosyjskiej. Jednak, co trzeba zaznaczyć, Jasiński nie uważa za Słowian

irańskojęzycznych Scytów Królewskich, którzy narzucili tym rolniczym ludom swą nazwę. Od nich

mają tez pochodzić wierzenia zoroastriańskie (kult ognia) oraz zapożyczenia słowne

193

Jeśli zaś chodzi o pochodzenie samych Rosjan, to jak wiemy, ścierają się tam różne poglądy, nie

tylko wywodząc ich od scytyjskich Rosów (Rhos), sarmackich Antów, lechickich Wiatyczy

i Radymiczy (Nestor), czy też Normanów, co u tegoż ruskiego latopiśca nie jest tak jasne, jak się

innym wydaje.

Wzmiankuje on bowiem tylko, że Ruryk i jego Warjagowie przybyli zza morza, choć, nie znaczy

to jednoznacznie, iż mieszkali oni w Skandynawii, gdyż, według Mi chaiła W. Łomonoso wa,

równie dobrze mogli przypłynąć nad jezioro Ilmen z Prus

194

, czy Wagrii (Waregowie=Wagrowie)

195

Zwłaszcza, gdy przyjrzymy się zapiskom Nestora to wyraźnie odróżnia on Rusów (Rus') od

Waregów (Wariazi), Szwedów (Swei), Germanów/Normanów (Urmane), czy Gotów (Gotie). Czyli

innymi słowy, Waregowie i Rusowie, to nie Szwedzi, ani Germanie/Normanie, czy Goci. Mimo tego,

większość akademików, jak i sam tłumacz latopisu na polski Franciszek Sielicki, utożsamia ich

jednak ze Skandynawami, pokrętnie wywodząc imiona przybyłych do Nowogrodu Waregów, jak

i ruskich posłów do Bizancjum, z języków germańskich

196

Helmold pisał ok. 1168 roku o ludach Rusów, Polan, Prusów, Bohemów/Czechów, Morawów,

Karyntian, Serbów (Ruzi, Poloni, Pruzos. Bojemos, Morahi, Carinthi, Sorabi) i wielu innych. Dużo

korzystał tutaj z informacji podanych wiek wcześniej przez Adama z Bremy. Polskę uznawał za

królewską, najważniejszą prowincję słowiańską, która miała być ojczyzną Wandalów / Wenetów /

Winuli (Vandali, Winithi, Winuli). Morawy to u niego Marohorum. Herulów, których wydaje się

łączyć Hawelanami (Heruli vel Heveldi) umieszcza nad rzeką Obłą/Hawelą

197

(Habolam). Dalej

mieli zamieszkiwać Dokszanie, Lubuszanie, Wolinianie, Stodoranie (Doxam, Leubuzi, Wilini,

Stoderani) oraz różne ludy pomorskie (Pomeranorum populos). Następnie Dołężanie zwani też

Redarami (Tholensi sive Redari), z kultem Redegasta w Retrze (Rethre). Co nam może wskazywać,

że ta słynna świątynia mogła się znajdować w dolinie Dolenicy (Tollense), gdzie akurat odkryto

niedawno ślady po wielkiej bitwie sprzed 3300 lat, zw. „Pomorską Troją”

198

, a w pobliskich

189

J.S. Bandtkie, Dzieje narodu polskiego, t. 1, 1835, s. 37.

190

P.J. Szafarzyk, Słowiańskie starożytności., t. 1, Poznań 1842, s. 376.

191

C. Müller, Geographi Graeci Minores, 2, Paris, 1861, s. 574.

192

Nie mylić z obecną nazwą lelka (kozodoja), ptaka nocnego z innej rodziny. Lelkami zwano też i bociany zresztą.

193

T. Jasiński, Rozważania o praojczyźnie Słowian, Historia Slavorum Occidentis, nr 2 (25), 2020, s. 78,

DOI:10.15804/hso200201 [dostęp: 05.01.2023].

194

М.W. Łomonosow, Vozrazheniyakh na dissertatsiyu Millera, t. 6. M.–L, 1952.

195

T.J. Kosiński, Rodowód Słowian...

196

F. Sielicki, Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005.

197

Havel=Gaweł, czyli ‘głowa’, a pochodnym słowem jest przymiotnik ‘obła’, od obłego (oblanego), owalnego kształtu.

Zatem Hawela (a właściwie nie zniemczona Hlava) i Obła to równoważne i podobne znaczeniowo hydronimy.

198

T.J. Kosiński, Bitwa pod Wilczynem nad Dolenicą, zwana „Pomorską Troją”, 14.09.2022, Researchgate.net,

DOI:10.13140/RG.2.2.24044.64642 [dostęp: 16.10.2022].

Tomasz J. Kosiński

Przylwicach (Prillwitz) znaleziono w XVIII wieku mnóstwo artefaktów, między innymi idoli (także

z wizerunkiem retrzańskiego Radegasta), akcesoriów świątynnych, narzędzi ofiarnych i ozdób

199

Prezbiter z Bozowa wymienia też plemiona Czrezpienian i Chyżan nad Pianą (Circipani et Kyzini

cis Panim). Dookreśla też, że Dołężanie i Redarzy mieszkają pod drugiej stronie rzeki Piany

(Tholenzi et Rederi trans Panim habitant). Wymienia również miasto Dymin (Dimine). Podaje także

nazwy plemion Wilców, zwanych Lutycami (populi Wiltzi sive Lutici), dalej [G]Linian (Linguones),

Warnów (Warnawi), Obodrytów (Obotriti) z miastem Meklemburg (Mikliaburgk)

200

i Połabian

(Polabi) z Raciborzem (Racisburg). Nad rzeką Traweną/Trebą (Travena)

201

znajduje się prowincja

Wagrów (Wagireus provintiam) ze Starogrodem (Aldenburg). Wszystkie te plemiona nazywa

Sławami (Slavis)

202

mieszkającymi nad Morzem Bałtyckim (Baltici maris

203

). Przy czym zaznacza,

że Ranowie, zwani Rugianami (Rani sive Rugiani) są najsilniejszym rodem słowiańskim (gens

fortissima Slavorum).

Helmold pisał dużo także o dziejach i obyczajach Słowian, ale z punktu widzenia omawianego tu

tematu, chyba najważniejsze jest to, że wyraźnie uznawał Wandalów/Wendów i Herulów/Hawelan

za ludy słowiańskie

204

Saxo Gramatyk (XII wiek) opisywał bitwy morskie między Słowianami i Duńczykami, okres

chrystianizacji Słowiańszczyzny przez króla duńskiego Waldemara I, który zniszczył Arkonę.

Duński pisarz zamieścił sporo opisów pogańskich miejsc na Połabiu, pisał o słowiańskich Rugianach

i ich religii

205

. Ale podobnie jak kronikarze św. Ottona, przedstawiał swe relacje z pozycji jedynie

słusznego, walczącego chrześcijaństwa i trudno się tam dopatrywać rzetelnych relacji historycznych,

co nawet wytykał mu później Albert Krantz

206

W Historii Polski (Chronica seu originale regum et principum Poloniae, zwanej też w skrócie

Chronica Polonorum), spisanej po łacinie między rokiem 1190 a 1208 przez Wincentego

Kadłubk a, jest mowa o tym, iż w czasach starożytnych na terenie Polski żył wielki i dzielny lud

Lechitów, który stworzył ogromne państwo. Lechici stworzyli imperium ciągnące się od kraju

Partów do Bułgarii i Karyntii. Jednocześnie wywodzi on Polaków od Wandalów, którzy mają być

równoważną nazwą do Lechitów (Wandalorum id est Polonorum sive Lechitarum progenitore)

207

W Kronice polsko-w ęgierskiej z 1222 r. jest mowa o Karantanii (dawna Chorwacja) skąd

legendarni słowiańscy bracia mieli udać się na północ, gdzie później założyli Państwo

Wielkomorawskie, z którego z czasem wyodrębniły się Czechy, Polska oraz Ruś

208

Natomiast w Kronice wiel kopolskiej z XIII wieku kolebką jest Panonia, której mieszkańcy

„wywodzą się [...] od Janusa, potomka Jafeta. Z tych więc Panończyków pochodzili trzej bracia [...],

199

T.J. Kosiński, Słowiańskie skarby. Tajemnice zabytków runicznych z Retry, Warszawa 2018.

200

Rdzeń Miklia (niem. Meckel, Meckle), może się łączyć z imieniem Niklota, bohatera połabskich Słowian, którego

pomnik stoi w Szwerinie, a jego potomkowie dali początek dynastii książąt Meklemburgii, zob. T.J. Kosiński,

Bohaterowie dawnych Słowian…

201

Trawa była karmą dla bydła, ale nazwa tej rzeki i leżącej nad nią miejscowości to Treba/Treva (oboczność b=v=w),

od sł. treba – ofiara, bo trzeba ją składać bogom, jako im należną, zob. T.J. Kosiński, Wiara Słowian, Warszawa 2020.

202

Dlatego Jan Kollar, czy Jan Sas Zubrzycki uważali, że poprawna nazwa to ‘Sławianie’, a nie ‘Słowianie’. Za to I.

Dobrovski, P. Szafarzyk i inni autorzy opowiadali się za formą ‘Słowianie’. Zob. T.J. Kosiński, Etnonim 'Słowianie'

czy 'Sławianie'?...

203

O Morzu Bałtyckim pisali też wcześniej m.in. Einhard (Vita Caroli Magni) i Adam z Bremy.

204

Helmoldi, Chronica Slavorum, ed. H. Bangertus, Lubecae 1659; zob. też: J. Papłoński, Helmolda Kronika Sławiańska

z XII wieku, Warszawa 1862.

205

Saxonis Grammatici Gesta danorum, ed. J. Orlik, H. Raeder, t. 1, Hauniae 1931.

206

T.J. Kosiński, Słowiańscy Wandalowie w Germanii według „Wandalii” Alberta Krantza, 04.10.2022,

Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.16075.46881 [dostęp: 17.10.2022].

207

A. Małecki, Mity etnogenetyczne w samoświadomości historycznej, Sensus Historiae, Vol. III, 2011/2.

208

R. Grzesik, Żywot św. Stefana króla Węgier, czyli Kronika węgiersko-polska, Warszawa 2003.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

z których pierworodny miał na imię Lech, drugi Rus, trzeci Czech. I ci trzej wydawszy potomstwo

z siebie i ze swego rodu, posiadali trzy królestwa: Lechitów, Rusinów i Czechów.”

209

Bogufał (ew. Baszko), uznawany za autora tej kroniki, podaje, że w starożytnych księgach

zapisano, iż: „Panonia jest Matką i gniazdem wszystkich Słowiańskich Narodów”

210

W późniejszej kronice Dalimila z XIV wieku (1314) jest zapis, dobrze znany w naszej

historiografii, że „w Chorwatach był lech, któremu imię było Czech”. Czeski kronikarz ma jednak tu

na myśli Chrobację zakarpacką, obejmującą obszar od Odry aż do Dniepru

211

. Pulkava w IX wieku

pisał już wyraźnie o dwóch braciach, Lechu i Czechu

212

W średniowiecznej narracji, jak widzimy, przeważał pogląd o pochodzeniu Polaków (Słowian)

z terenów naddunajskich, a Polacy zwani byli Lechitami, Wandalami lub Sarmatami. Takie przekazy

mamy także u zagranicznych autorów z tego okresu.

Na przykład w XII wieku angielski kardynał Gerwazy z Tilbury w dziele Otla Imperiala pisze,

iż Polacy są Sarmatami, ale zwą ich Wandalami [Wandalorum gens ferocissima] i sami siebie tak

nazywają

213

. Wilhelm z Rubruck w XIII wieku informował za to, że:

„The language of the Ruthenians, Poles, Bohemians and Sclavons is the same as that of the Wandals”

(“Język Rusinów, Polaków, Czechów i Słoweńców jest taki sam jak Wandalów”)

214

Z opisów podanych w powyższych źródłach wynika jasno, że starożytni Wendowie /

Wandalowie

215

to Słowianie, podobnie jak i inne ludy uznawane obecnie, nie wiedzieć czemu, za

germańskie, czyli w błędnym rozumieniu – praniemieckie. A to oznacza, że twierdzenie o przyjściu

Słowian do Europy środkowej w VI/VII w. n.e., z Awarami, Hunami czy Bułgarami, jest

propagandową bzdurą stworzoną na użytek nacjonalistycznej polityki Niemiec. Powtarzanie takich

bredni, zwłaszcza przez polskich historyków, jest ich kompromitacją i oznaką politycznego

konformizmu wobec zagranicznych głosicieli filogermańskiej wersji historii. Co więcej, znajdujemy

w przekazach historycznych wiele opisów potencjału plemiennego Słowian, ich obyczajów, wiedzy

czy zasobach, które świadczą o wysokim rozwoju, niczym nieustępującym rzekomo wyżej

cywilizowanym wówczas Germanom (a dokładniej Teutonom, bo w Germanii mieszkały różne

etnosy, w tym wendo-słowiański).

Ten może nazbyt emocjonalny ton tego artykułu, jak i zapewne innych moich wcześniejszych

tekstów nie bierze się znikąd. To wyraz, nie moich uprzedzeń narodowych, szowinizmu, czy

antygermańskiej fobii, jak to mi niektórzy zarzucają, ale zwykła próba obrony prawdy dziejowej.

Zarzuty wobec mnie i innych autorów o zbliżonych poglądach o tendencyjność w realizacji polskiej,

czy słowiańskiej racji stanu, są również absurdalne, gdyż, moim zdaniem, mimo, iż są one

niezmiernie ważne dla odbudowy naszej tożsamości, to nie powinny być konstruowane na

przekłamaniach historycznych. Nie chodzi więc tutaj o zastąpienie jednej „jedynie słusznej wersji

historii” inną, słowiańską, ale o przywrócenie pewnych standardów dyskusji na tematy

209

H. Popowska-Taborska, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 7.

210

Kronika wielkopolska, Poznań 2010; Kronika Wielkopolska, tłum. K. Abgarowicz, red. B. Kürbis, Kraków 2010;

B. Kurbisówna, Studia nad Kroniką wielkopolską, Poznań 1952.

211

Kronika tak řečeného Dalimila, ed. M. Bláhová, Praha, 1977; zob. też: T.J. Kosiński, Fenomen Wielkiej Lechii…

212

Kronika česká Přibríka z Radenína, řečeného Pulkava, v: Kroniky doby Karla IV, ed. M. Bláhová, Praha 1987, s. 272.

213

J. Strzelczyk, Gerwazy z Tilbury. Studium z dziejów uczoności geograficznej w średniowieczu, 1970.

214

P. Jackson, D. Morgan: The Mission of Friar William of Rubruck: His Journey to the Court of the Great Khan

Möngke, 1253–1255. London 1990; Wilhelm z Rubruk, Opis podróży, przeł. Mikołaj Olszewski, z serii: „Biblioteka

Klasyków Antropologii”, Kęty 2007.

215

Wandalowie to łacińskie tłumaczenie nazwy Wendów (Słowian), co wynika z wielu przekładów opisów dotyczących

wojen ze Słowianami oraz tytulatur polskich, duńskich, czy szwedzkich, w których przez wieki znajdowało się także

określenie vandalorum rex, czyli ‘król Wendów – Słowian’. Wydaje mi się, że określenie Wandal mogło pierwotnie

być formą zgrubienia od Wand/Wend, jak nochal, drągal, ziomal. Chyba, że to ‘Wendowie z dolin’ (Wend+dal), jak

Dolemińcy-Dalemińcy-Dolińcy, przy czym morfem *dol/dal oznacza tutaj ‘dolinę’.

Tomasz J. Kosiński

etnogenetyczne, bez uwarunkowań politycznych, serwilizmu nauki, obaw o ostracyzm środowiska

akademickiego, czy publicznej nagonki.

Niektórym uczonym trudno jest się przyznać, że nie mieli racji głosząc filogermańską wersję

historii, kossinnowską ideę Wielkiej Germanii, kosztem Słowian, czy pogląd o braku ciągłości

zasiedlenia polskich ziem pod koniec okresu starożytnego. W obliczu jednak faktów z zakresu

archeogenetyki

216

i paleolingwistyki, ale też i wcześniejszych wniosków antropologów oraz całej

rzeszy uczonych innych dziedzin, którzy od przeszło 100 lat udowadniali zasiedzenie naszych

przodków na swoich ziemiach od epoki brązu

217

, wyznawcy allochtonizmu Słowian powinni

zamilknąć w pokorze, bo o przeprosinach, czy uderzeniu się w pierś raczej nie ma tu co liczyć. Takie

postawy jak archeologa prof. Tadeusza Makiewicza, który zmienił poglądy i przyznał się do błędu

próżnej wiary w allochtonizm, stanowią chlubny wyjątek w akademickiej nauce

218

Pozostaje mieć nadzieję, że nasi młodsi naukowcy nie wejdą do tego samego, ciemnego lasu, do

którego zostali zapędzeni niektórzy ich nestorzy i otwarcie podejmą badania związane z etnogenezą

Słowian oraz Indoeuropejczyków, bez zbędnych uprzedzeń i polityczno-środowiskowego balastu.

Może też innym okiem popatrzą na przekazy historyczne o wydarzeniach sprzed VI wieku naszej ery

i dostrzegą w nich w końcu swoich praprzodków, tak jak mi to było dane. Odnalezienie takiego

historycznego continuum, powinno przywrócić należne miejsce prawdzie dziejowej, jak i wzmocnić

nie tylko postawy patriotyczne oparte na poczuciu dumy z własnej historii, ale pozwolić również

pozbyć się tego nieznośnego poczucia bycia gorszym, co nam wmawiano przez lata.

Maria Janion w Niesamowitej Słowiańszczyźnie (20o6) analizowała nasze problemy

tożsamościowe i kompleksy. Przyznaje, podobnie jak Dołęga-Chodakowski

219

, że przed wiekami,

gdy prowadzono dość okrutnymi metodami chrystianizację Słowian, w bolesny sposób odcięto nas

od naszych duchowych i kulturowych korzeni. Według autorki, to okaleczenie wpływa negatywnie

na kondycję psychiczną i duchową Polaków, wywołując zachwianie tożsamości i poczucie niższości

kulturowej

220

Niedawno, Mariusz Kowalski, profesor PAN, tak o tym pisał w swojej publikacji (2017):

„…nie jesteśmy »uboższymi krewnymi«, lecz nową cywilizacją, w twórczy sposób adaptującą dorobek

cywilizacji łacińskiej. Nie musimy naśladować Francuzów, Niemców czy Włochów – jak wmawiają nam

różni »oświeceni« doradcy”

221

Podoba mi się w tym przesłaniu myślenie o przyszłości. Ale jak wiemy drogą do pozytywnego

podejścia i skupienia się na tym, co jest i będzie, a nie tylko, tym, co było, jest wyzbycie się lęków

i przekłamań z przeszłości. Natomiast w kategoriach społecznych, wiemy, że naród bez historii nie

istnieje, dlatego pora uporać się demonami wciąż wyzierającymi z naszych dziejów i nakreślić

historię Słowian, w tym także Polaków, na nowo, opierając się na wiedzy, a nie tylko, jakże często

zawodnej, metodzie naukowej, zwłaszcza historyczno-archeologiczno-językowej.

O niektórych pułapkach pojawiających się w dziedzinach pomocnych w badaniach

etnogenetycznych pisałem w moim wcześniejszym artykule

222

. Czas na opracowanie nowej książki

216

T.J. Kosiński, Archeogenetyka, jako metoda naukowa pomocna w ustaleniu etnogenezy Słowian, 02.01.2023,

Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.32419.32804 [dostęp: 17.10.2022].

217

T.J. Kosiński, Autochtonizm kontra allochtonizm, odwieczny spór o pochodzenie Słowian - analiza problemu z

uwzględnieniem najnowszych wyników badań archeogenetycznych i paleolingwistycznych, 31.12.2022,

Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.23873.43367/1 [dostęp: 17.10.2022].

218

T. Makiewicz, Problem kontynuacji kulturowej pomiędzy starożytnością a wczesnym średniowieczem w świetle

nowych materiałów ceramicznych z Wielkopolski, [w:] Praojczyzna Słowian. Zbiór wypowiedzi, W. Mańczak (red.),

Kraków 2000, s. 11–18.

219

Z. Dołęga-Chodakowski, O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem i inne pisma, Wrocław 1999.

220

M. Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna, Kraków 2006.

221

M. Kowalski, Ariowie Słowianie Polacy. Pradawne dziedzictwo Międzymorza, Warszawa 2017.

222

T.J. Kosiński, Autochtonizm kontra allochtonizm…

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

na temat odwiecznego sporu o pochodzenie Słowian, która będzie w pewnym sensie dopełnieniem

mojego Rodowodu Słowian (2017).

Na koniec pragnę przypomnieć, że historia jest najlepszą nauczycielką, ale uczy tylko mądrych.

Tomasz J. Kosiński

07.01.2023

Bibliografia

Abdallah B., Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich, w: L. Drong, W. Kalaga

(red.), Wielokulturowość: postulat i praktyka, s. 169-182, Katowice 2005.

Adami M., Historia ecclesiastica, Hamburg 1706.

Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, t. 1–2, przekład I. Lewandowski, Warszawa 2002.

Bandtkie J.S., Dzieje narodu polskiego, t. 1, 1835.

Barford P., The Early Slavs: Culture and Society in Early Medieval Eastern Europe, 2001.

Bately J., King Alfred and the Old English Translation of Orosius, 1970; zob. też: A. Bielowski,

Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, Tom 1, Lwów 1864, s. 11–14.

Bielowski A., Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, T.1, Lwów 1864.

Bielowski A., Wstęp krytyczny do dziejów Polski, Lwów 1850.

Bogdanowicz M., Turbosłowiańska nauka z Kaszub, 30.03.2018, online:

http://rudaweb.pl/index.php/2018/03/30/turboslowianska-nauka-z-kaszub/ [dostęp: 11.10.2022].

Bogdanowicz M., Wenecja szuka swoich korzeni, 01.07.2017, online:

https://rudaweb.pl/index.php/2017/07/01/wenecja-szuka-slowianskich-korzeni/ [dostęp:

18.10.2022].

Bogusławski W., Dzieje Słowiańszczyzny Północno–Zachodniej, 1887.

Braychevsky M.Y., Vybrane. T. II: Khozariya i Rusʹ. Askolʹd – tsar kyyivsʹkyy, 2009.

Brzeziński R., Mielczarek M.: Sarmatians 600 BC–AD 450, Bloomsbury 2002.

Cezar, O wojnie galijskiej, online: https://www.scribd.com/document/372914193/Cezar–O–wojnie–

galijskiej–pdf [dostęp: 17.10.2022].

C. Iulius Caesar, Commentariorum Libri Vii De Bello Gallico (łac.), online:

http://www.thelatinlibrary.com/caes.html [dostęp: 17.10.2022].

Czajkowski F., Badania historyczno-geograficzne o wielkim narodzie Scytyjskim, który później dał

się poznać pod nazwiskiem Słowian, „Rocznik Tow. Przyj. Nauk", t. XI., Warszawa 1817.

Daniewski J.B., Swewowie Tacyta czyli Słowianie Zachodni w czasach rzymskich, Warszawa 1933.

Dębołęcki W., Wywód jedynowłasnego państwa świata, Warszawa 1633 (fragm. przedrukował:

W. Taszycki, Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII w., Lwów 1928, wznow. Warszawa 1955).

Dołęga-Chodakowski Z., O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem i inne pisma, Wrocław 1999.

Dowiat J., Polska – państwem średniowiecznej Europy, Warszawa 1968.

Duczko W., Ruś wikingów, Warszawa 2007.

Dudkowski K., Sloveniska Samskrta?, 18.11.2014, online:

http://wspanialarzeczpospolita.pl/2014/11/18/samskrta-sloveniska/ [dostęp: 17.10.2022].

Dzieduszycki W., Wiadomości starożytnych o geografii ziem polskich, „Rozprawy i Sprawozdania

z posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności” (RAU WH), t. 19,

Kraków 1887.

Favero P., Dawn of the Veneti: Myth and History of Origins, Proceedings Of The 16th and 17th

International Topical Conference Origin Of Europeans, no. 16, Ljubljana 2017/2018.

Gajusz Juliusz Cezar, Wojna galijska, tłum. Eugeniusz Konik, Wrocław 2004.

Garkavi A.Y., Skazaniya musul'manskikh pisateley o slavyanakh i russkikh. Iz knigi «Istoriya tsarey»

Abu-Dzhafara Mukhammeda ibn-Dzharira ibn-YAzida at-Tabari, St. Petersburg 1870.

Tomasz J. Kosiński

Gołaszewski Z., Słowianie Północni, 2017; M. Agnosiewicz, Slav czy slave. O tym jak najbardziej

wolnościowy lud dał nazwę niewolnikom, 10.08.2017, online:

http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,10137 [dostęp: 14.10.2022].

Gołąb Z. , O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, tłum. M. Wojtyła-Świerzowska,

Kraków 2004, s. 166.

Gołąb Z., The Origins of the Slavs: A Linguist’s view, 1992.

Grimm J., Geschichte der deutschen Sprache, 1853.

Grzesik R., Żywot św. Stefana króla Węgier, czyli Kronika węgiersko-polska, Warszawa 2003.

Hay M., Haplogroup R1a (Y-DNA), Eupedia, ostatnia aktualizacja: styczeń 2021, online:

https://www.eupedia.com/europe/Haplogroup_R1a_Y-DNA.shtml [dostęp; 12.11.2022].

Helmoldi, Chronica Slavorum, ed. H. Bangertus, Lubecae 1659; zob. też: J. Papłoński, Helmolda

Kronika Sławiańska z XII wieku, Warszawa 1862.

Herodot, Dzieje, Warszawa 2011.

Higham N.J., Jones G.D.B.: The Carvetii. Peoples of Roman Britain, 1985.

Hoenerbach W., Anthropologische Beiträge aus alten arabischen Werken, Zeitschrift für

Rassenkunde 7, 1938, s. 113-123.

Ibn Fadlán: Kitah, w: Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny. T. 3. Oprac. A. Kmietowicz,

F. Kmietowicz, T. Lewicki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985.

Ibn Khordadbekh, Kniga putey i stran, Moskva 1986.

Jackson P., Morgan D.: The Mission of Friar William of Rubruck: His Journey to the Court of the

Great Khan Möngke, 1253–1255. London 1990.

Janion M., Niesamowita Słowiańszczyzna, Kraków 2006.

Jasiński T., Rozważania o praojczyźnie Słowian, Historia Slavorum Occidentis, nr 2 (25), 2020,

DOI:10.15804/hso200201 [dostęp: 05.01.2023].

Jordanes, O pochodzeniu i czynach Gotów, przekł. Edward Zwolski, w: E. Zwolski, Kasjodor

i Jordanes. Historia gocka, czyli scytyjska Europa, Lublin 1984.

Jordanes, De Getarum sive Gothorum origine et rebus gestis (łac./ang.), online:

http://www.harbornet.com/folks/theedrich/Goths/Goths1.htm [dostęp: 12.10.2022].

Jurewicz O., Historia literatury bizantyńskiej, Wrocław 1984.

K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII = C. Plinii Secundi Historiae naturalis libri

XXXVII. T. 2 ks. 3–6, tłum. J. Łuakszewicz, Poznan 1845, online: https://polona.pl/item/k-

pliniusza-starszego-historyi-naturalnej-ksiag-xxxvii-c-plinii-secundi-

historiae,OTczMzk2OTk/5/#info:metadata [dostęp: 17.10.2022].

Keiss-Dolańska D., Świadectwa dotyczące Słowian w wybranych tekstach antycznych. Słowianie

w podróży, tom I (Język i kultura), Gdańsk 2016, s. 175–186, online:

http://www.academia.edu/27103980/2016_Świadectwa_dotyczące_Słowian_w_wybranych_tekstac

h_antycznych._Słowianie_w_podróży_tom_I_Język_i_kultura_s._175-186 [dostęp: 11.10.2022].

Kitab al-A’lak an-nafisa VII, autore Abu Ali Ahmed ibn Omar ibn Rosteh, ed. M.J. de Goeje,

Lugduni Batavorum, (Bibliotheca Geographorum Arabicorum, pars. 7), 1892.

Kleczewski S.D., Lechus historiae Polonae restitutus, Ołomuniec 1774.

Kleczewski S.D., Sarmatia Europaea mox post diluvium universale inhabitata, seu fragmentum

tractatus de diluvio universali partis III..., Lwów 1769.

Kleineberg A. i in.: Germania und die Insel Thule. Die Entschlüsselung von Ptolemaios´„Atlas der

Oikumene“, Darmstadt 2010.

Kmietowicz A., Typ fizyczny Słowian według Ibn al-Faqiha (początek X wieku), „Slavia Antiqua” 6,

1959.

Köbler G., se-, w: Indogermanisches Wörterbuch: 3. Auflage, 2000, s. 191, online:

https://indogermanisch.org/pokorny-etymologisches-woerterbuch/index.htm [dostęp: 04.01.2023].

Kokovtsev P.K., Yevreysko-khazarskaya perepiska v X veke. Prostrannaya redaktsiya otvetnogo

pis'ma khazarskogo tsarya Iosifa, 1932.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Konstantyn Porfirogeneta, O zarządzaniu państwem (fragm.), przeł. August Bielowski,

w: Monumenta Poloniae Historica, t.1, Lwów 1864.

Kosiński T.J., „Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza, weryfikacja i nowe

wyjaśnienia nazw, 22.01.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.27400.08960 [dostęp:

16.10.2022].

Kosiński T.J., „Germania” Tacyta, autentyk czy mistyfikacja?, 09.10.2022, Researchgate.net,

DOI:10.13140/RG.2.2.32957.54245 [dostęp: 11.10.2022].

Kosiński T.J., Archeogenetyka, jako metoda naukowa pomocna w ustaleniu etnogenezy Słowian,

02.01.2023, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.32419.32804 [dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Autochtonizm kontra allochtonizm, odwieczny spór o pochodzenie Słowian - analiza

problemu z uwzględnieniem najnowszych wyników badań archeogenetycznych i

paleolingwistycznych, 31.12.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.23873.43367/1

[dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Bitwa pod Wilczynem nad Dolenicą, zwana „Pomorską Troją”, 14.09.2022,

Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.24044.64642 [dostęp: 16.10.2022].

Kosiński T.J., Bohaterowie dawnych Słowian, Warszawa 2022.

Kosiński T.J., Dewaluacja etnonimu ‘Słowianin’ do pejoratywnego znaczenia ‘niewolnik’, jako

przykład znieważenia wizerunku tego wolnościowego ludu, Researchgate.net, 15.10.2022,

DOI:10.13140/RG.2.2.34579.55846 [dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Etnonim 'Słowianie' czy 'Sławianie'?, 09.10.2022, Researchgate.net,

DOI:10.13140/RG.2.2.12720.02561 [dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Fenomen Wielkiej Lechii, Warszawa 2021.

Kosiński T.J., Nestor, mity minionych lat, 16.02.2022, Researchgate.net,

DOI:10.13140/RG.2.2.13978.31680 [dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Rodowód Słowian, Warszawa 2017.

Kosiński T.J., Runy słowiańskie, Warszawa 2019.

Kosiński T.J., Słowiańscy Wandalowie w Germanii według „Wandalii” Alberta Krantza,

04.10.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.16075.46881 [dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Słowiańskie skarby. Tajemnice zabytków runicznych z Retry, Warszawa 2018.

Kosiński T.J., Wątki wendo-słowiańskie w poemacie „Widsith” oraz analogie do innych utworów

literatury starogermańskiej, 01.09.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.30755.53288

[dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Wendyjskie (prasłowiańskie) motywy i źródłosłowy w „Wojnie galijskiej” Juliusza

Cezara, 12.12.2021, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.12300.59529 [dostęp: 17.10.2022].

Kosiński T.J., Wiara Słowian, Warszawa 2020.

Kowalski M., Ariowie Słowianie Polacy. Pradawne dziedzictwo Międzymorza, Warszawa 2017.

Kowalski T., Relacja Ibrāhīma Ibn Jakūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie

al–Bekrīego, w: Pomniki dziejowe Polski. Ser. 2, T. 1, Kraków 1946.

Kronika česká Přibríka z Radenína, řečeného Pulkava, v: Kroniky doby Karla IV, ed. M. Bláhová,

Praha 1987.

Kronika tak řečeného Dalimila, ed. M. Bláhová, Praha, 1977.

Kronika Thietmara, tłum. M.Z. Jedlicki, posł. K. Ożóg, Kraków 2014.

Kronika wielkopolska, Poznań 2010; Kronika Wielkopolska, tłum. K. Abgarowicz, red. B. Kürbis,

Kraków 2010.

Kurbisówna B., Studia nad Kroniką wielkopolską, Poznań 1952.

Labuda G., Etnogeneza i topogeneza Słowian, w: tenże, Słowiańszczyzna starożytna

i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źrółowych, 1999.

Labuda G., Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej. Tom 1, Poznań 1960.

Labuda G., Pierwsze państwo słowiańskie. Państwo Samona, Wodzisław Śląski 2009.

Leciejewicz L., Słowiańszczyzna zachodnia, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.

Tomasz J. Kosiński

Leszczyński A., Sarmaci, Germanie i Słowianie, 21.08.2018, online:

https://wiaraprzyrodzona.wordpress.com/2018/08/21/sarmaci-germanie-i-slowianie/ [dostęp:

11.10.2022).

Lewicki T., Polska i kraje sąsiednie w świetle Księgi Rogera geografa arabskiego z XII w.

Al Indrisi’ego, cz.I, Kraków 1945.

Lewicki T., Świat słowiański w oczach pisarzy arabskich, „Slavia Antiqua” 1948, T. 1.

Łebiński W., Al Bekri o Sławianach i ich sąsiadach, 1886; F. Piekosiński, Al Bekri o Polakach,

Kraków 1900, online: http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=10274&dirds=1&tab=1

[dostęp: 14.11.2022]

Łęgowski J., Wyrazy słowiańskie w Adama Bremeńskiego "Gesta Hammaburgensis ecclesiae

pontificum, Poznań 1928, online: https://polona.pl/item/wyrazy-slowianskie-w-adama-

bremenskiego-gesta-hammaburgensis-ecclesiae-pontificum,Njc4NjM5MTI/2/#info:metadata

[dostęp: 16.10.2022].

Łomonosow М.W., Vozrazheniyakh na dissertatsiyu Millera, t. 6. M.–L, 1952.

Łowmiański H., Początki Polski. T. V, Warszawa 1973.

Łukaszewicz M.W., Chorografia Pomponiusza Meli, Poznań 1893.

Łukaszewicz M.W., Sarmacja – Lechia – Polska…, 1890.

Łukaszewicz M.W., Starożytne Słowian ludy i ich odwieczne siedliska: wedle Geografii Klaudiusza

Ptolemeusza, 1893.

Majewski W., Język Sławiański–Język Sanskrycki, 1816.

Makiewicz T., Problem kontynuacji kulturowej pomiędzy starożytnością a wczesnym średniowieczem

w świetle nowych materiałów ceramicznych z Wielkopolski, [w:] Praojczyzna Słowian. Zbiór

wypowiedzi, W. Mańczak (red.), Kraków 2000, s. 11–18.

Małecki A., Mity etnogenetyczne w samoświadomości historycznej, Sensus Historiae, Vol. III,

2011/2.

Martinus Episcopus Bracarensis, In Basilica, online:

http://www.thelatinlibrary.com/martinbraga/poems.shtml [dostęp: 12.10.2022].

Müller C., Geographi Graeci Minores, 2, Paris, 1861.

Myśliński K., Polska wobec Słowian, Wodziaław Śląski 2011.

Nalepa J., Granice Polski Najdawniejszej. Prolegomena, Kraków 1996.

Niederle L., Slovanské starožitnosti, Praga 1902–1927.

Osssowski G., Mapa Archeologiczna Prus Zachodnich (dawniéj Królewskich) z przyległemi

częściami W. Ks. Poznańskiego: tekst objaśniający, 1880-81.

Paweł Diakon, Historia rzymska. Historia Longobardów, tłum. I. Lewandowski, Warszawa 1995.

Paweł Orozjusz, Historia przeciwko poganom, przekład: H. Pietruszczak, online:

https://www.scribd.com/document/478637560/Historia-przeciw-poganom-pdf [dostęp:

21.10.2022].

Pliniusz Starszy, Naturalis Historia (łac.), online: http://www.thelatinlibrary.com/pliny1.html

[dostęp: 11.10.2022].

Pokorny J., s(w)e-, w: Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, 1959, s. 882–884, online:

https://ahdictionary.com/word/indoeurop.html#IR094600 [dostęp: 04.01.2023].

Popowska-Taborska H., Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław-Warszawa-Kraków

1991.

Pösche T., Der Arier, Jena, 1878.

Powieść minionych lat, tłum. i oprac. F. Sielicki, Wrocław-Warszawa-Kraków, Biblioteka

Narodowa, nr 244, Ser. II, 1999.

Procopius, De bello Gothico III, tłum. M. Plezia, w: Greckie i łacińskie źródła do najstarszych

dziejów Słowian. Cz. I (do VIII wieku), Poznań-Kraków 1952, s. 67.

Profil Piero Favero na Academia.edu, online: https://independent.academia.edu/PieroFavero

[dostęp: 05.01.2023].

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania, tłum. T. Płóciennik, wstęp, komentarz J. Kolendo, Poznań

2008, online: https://www.scribd.com/document/332160077/Publiusz-Korneliusz-Tacyt-Germania

[dostęp: 11.10.2022].

Rapanić Ž., O početcima i nastajanju Dubrovnika, Starohrvatska prosvjeta, Vol. III No. 40, 2013,

s. 94, online: https://hrcak.srce.hr/clanak/241899 [dostęp: 16.10.2022].

Rubin B., Prokopios von Kaisareia, Stuttgart 1954.

Rybakow B., Pierwsze wieki historii Rusi, przeł. A. Olejarczuk, Warszawa 1983.

Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 1995.

Šavli J., Bor M., Tomazić I.: Veneti. First Builders of European Community. Tracing the History and

Language of the Early Ancestors of Slovenes, 1996.

Saxonis Grammatici Gesta danorum, ed. J. Orlik, H. Raeder, t. 1, Hauniae 1931.

Schmeidler B. (ed.), Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi 2: Adam

von Bremen, Hamburgische Kirchengeschichte (Magistri Adam Bremensis Gesta Hammaburgensis

ecclesiae pontificum), Hanover 1917.

Sielicki F., Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005.

Slaviya, v: Bol'shaya Sovetskaya Entsiklopediya, 1970-1979, online: http://bse.sci-

lib.com/article103130.html [dostęp: 16.11.2022].

Słowianie, Internetowa wersja Encyklopedii PWN, online:

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Slowianie;3976552.html [dostęp: 12.10.2022].

Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów

najdawniejszych, t. I, red. W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński, Wrocław 1961.

Słownik starożytności słowiańskich. T. 3, Wrocław 1967.

Stanaszek M., Fenotyp dawnych Słowian (VI-X w.), „Światowit” 3(44), Fasc. B., 2001, s. 205-212.

Strabon, Geografia (Geographica hypomnemata) (ang.), online:

http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/home.html [dostęp: 19.11.2022].

Strzelczyk J., Gerwazy z Tilbury. Studium z dziejów uczoności geograficznej w średniowieczu, 1970.

Sulimirski T., Sarmaci, 1979.

Szafarzyk P.J., Słowiańskie starożytności. t. II, przekład H.N. Bońkowski, Poznań 1844.

Szafarzyk P.J., Słowiańskie starożytności., t. 1, Poznań 1842.

Tachiaos A-E.N., Cyril and Methodius of Thessalonica: The Acculturation of the Slavs, 2001.

Tacyt, Germania, przeł. Adam Naruszewicz, Warszawa 1804.

Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian, Seria Grecka, Zeszyt 5 Pisarze z X wieku, Przekł.

i oprac. A. Brzóstkowska, Warszawa 2009, online:

https://rcin.org.pl/Content/153179/PDF/Testimonia.pdf (PDF) [dostęp: 05.01.2023].

Váňa Z., Świat dawnych Słowian, Antoni Kroh (tłum.). Warszawa 1985.

Wasilewski T., Historia Bułgarii, Wrocław 1988; F. Curta, The Making of the Slavs: History and

Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700, Cambridge 2001.

Watkins C., s(w)e-, w: The American Heritage Dictionary of Of Indo-European Roots, Third Edition,

2011, online: https://ahdictionary.com/word/indoeurop.html#IR094600 [dostęp: 04.01.2023].

Wilhelm z Rubruk, Opis podróży, przeł. Mikołaj Olszewski, z serii: „Biblioteka Klasyków

Antropologii”, Kęty 2007.

Wojtowicz J., Historia Szwajcarii, 1976.

Wolfram H., The Ethno-Political Entities in the Region of the Upper and Mid-dle Danube in the

6th–9th Centuries A.D., w: Origins of Central Europe, pod red. P. Urbańczyka, Warszawa 1997.

Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 1-4, przeł. T. Lewicki, Wrocław 1956-1988.

Tomasz J. Kosiński

Nota autorska

Tomasz J. Kosiński. Urodzony w 1970 roku. Kielczanin.

Z wykształcenia magister nauk społecznych, z zamiłowania historyk,

etnolog i słowianofil. Uczeń prof. Andrzeja Wiercińskiego,

antropologa kultury. Zwolennik metody Bronisława Malinowskiego.

Były wykładowca akademicki (Uniwersytet Jana Kochanowskiego

w Kielcach). Kierownik i trener wielu projektów edukacyjno–

rozwojowych.

Aktywny społecznik, założyciel i członek kilku organizacji

pozarządowych, organizator imprez kulturalnych, wypraw i szkoleń.

Popularyzator idei regionalizmu. Fotograf, grafik i webmaster.

Licencjonowany pilot wycieczek zagranicznych, pasjonat świadomej turystyki, zwiedził 118 krajów

świata na 6 kontynentach. Certyfikowany żeglarz i nurek, sympatyk survivalu, slow life i off-grid.

Zna dobrze kilka języków obcych. Czasowo mieszka na Filipinach, gdzie prowadzi ekoresort

zgodnie z ideą życia blisko natury.

Wydawca, redaktor, publicysta, pisarz. Niezależny badacz słowiańskich dziejów, propagator

wiedzy i tropiciel prawdy.

Autor następujących książek na temat Słowiańszczyzny:

1. „Rodowód Słowian” (2017),

2. „Słowiańskie skarby. Tajemnice zabytków runicznych z Retry” (2018),

3. „Runy słowiańskie” (2019),

4. „Bogowie Słowian. Bóstwa, biesy i junacy” (2019),

5. „Wiara Słowian” (2020),

6. „Życie erotyczne Słowian” (2021),

7. „Fenomen Wielkiej Lechii” (2021),

8. „Bohaterowie dawnych Słowian” (2022).

Wszelkie uwagi do wyników moich badań należy kierować na adres poczty elektronicznej

tomasz@kosinski.pl lub poprzez prowadzone przeze mnie profile autorskie na portalach

internetowych, gdzie można także znaleźć więcej informacji o mojej działalności oraz artykuły

i fragmenty publikacji mojego autorstwa:

 Academia.edu

 Researchgate.net

 ORCiD

 WorldCat

Moje wybrane artykuły:

1. „Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza, weryfikacja i nowe wyjaśnienia nazw,

22.01.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.27400.08960 [dostęp:07.01.2023].

2. „Germania” Tacyta, autentyk czy mistyfikacja?, 09.10.2022,

DOI:10.13140/RG.2.2.32957.54245 [dostęp:07.01.2023].

3. „Słowiano-Aryjskie Wedy”, „Księga Welesa” i inne niepewne źródła o Słowianach,

06.09.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.17333.76006 [dostęp:07.01.2023].

4. Autochtonizm kontra allochtonizm, odwieczny spór o pochodzenie Słowian - analiza problemu

z uwzględnieniem najnowszych wyników badań archeogenetycznych i paleolingwistycznych,

31.12.2022, Researchgate.net, DOI:10.13140/RG.2.2.23873.43367/1 [dostęp:07.01.2023].

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

5. Bitwa pod Wilczynem nad Dolenicą, zwana „Pomorską Troją”, 14.09.2022,

DOI:10.13140/RG.2.2.24044.64642 [dostęp:07.01.2023].

6. Dagome iudex – reinterpretacja, 12.02.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.20689.20324

[dostęp:07.01.2023].

7. Dewaluacja etnonimu ‘Słowianin’ do pejoratywnego znaczenia ‘niewolnik’, jako przykład

znieważenia wizerunku tego wolnościowego ludu, 15.10.2022,

DOI:10.13140/RG.2.2.34579.55846 [dostęp:07.01.2023].

8. Etnonim 'Słowianie' czy 'Sławianie'?, 09.10.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.12720.02561

[dostęp:07.01.2023].

9. Nestor, mity minionych lat, 16.02.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.13978.31680

[dostęp:07.01.2023].

10. Rola niezależnych badań i wkład pasjonatów w odbudowę wiedzy o naszym słowiańskim

dziedzictwie, 14.09.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.36208.12806 [dostęp:07.01.2023].

11. Słowiańscy Wandalowie w Germanii według „Wandalii” Alberta Krantza, 04.10.2022,

DOI:10.13140/RG.2.2.16075.46881 [dostęp:07.01.2023].

12. Słowiańska symbolika, 18.09.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.29497.24162 [dostęp:07.01.2023].

13. Wątki wendo-słowiańskie w poemacie „Widsith” oraz analogie do innych utworów literatury

starogermańskiej, 01.09.2022, DOI:10.13140/RG.2.2.30755.53288 [dostęp:07.01.2023].

14. Wendyjskie (prasłowiańskie) motywy i źródłosłowy w „Wojnie galijskiej” Juliusza Cezara,

12.12.2021, DOI:10.13140/RG.2.2.12300.59529 [dostęp:07.01.2023].

15. Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego, 18.09.2022,

DOI:10.13140/RG.2.2.22786.35526 [dostęp:07.01.2023].

Zapraszam też do zapoznania się z danymi na WorldCat, gdzie znajduje się wykaz światowych

bibliotek (np. Biblioteka Kongresu USA) i uniwersytetów (m.in. Harvard, Columbia, Princeton, czy

Humboldta), które posiadają w swoich zbiorach moje książki.

Moje publikacje w formie drukowanej lub jako e–booki można nabyć w księgarniach

i salonach Empik oraz online na przykład w księgarni online „Świata Książki”.

Uwagi o piśmie i języku gockim oraz autentyczności „Biblii Gockiej” Wulfili

Preprint

Full-text available

Jan 2023

Tomasz J. Kosinski

Wiarygodność tzw. „Biblii Gockiej”, którą przypisuje się biskupowi Wulfili, stoi pod znakiem zapytania. Istnieją przesłanki, że zamiast z IV wieku, jak datuje ją większość uczonych, może ona pochodzić dopiero z XVI wieku i być dziełem mistyfikatorów, mających na celu gloryfikację gockiego dziedzictwa zawłaszczanego na użytek rodzącej się wówczas idei „Wielkich Niemiec”. Nie tylko Gotów zaczęto uznawać wtedy za przodków Niemców, ale także i inne ludy zamieszkujące starożytną Germanię, jak Wandalowie, Lugiowie, czy Swebowie (Słewowie). Germania miała się stać wyłączną kolebką Niemców, pomijając fakt, że dla Rzymian było to jedynie pojęcie geograficzno-polityczne dotyczące obszaru za Alpami i Karpatami, zamieszkałego przez różne grupy etniczne: teutońskie, celtyckie, wendyjskie (słowiańskie), bałtyckie, sarmackie. Także pogląd, że Wulfila, stworzył Gotom pismo, wymaga dokładniejszych potwierdzeń, gdyż na podstawie posiadanych informacji nie można tego jednoznacznie potwierdzić. Jest to równie wątpliwe, jak twierdzenie, że Cyryl i Metody przynieśli pismo Słowianom, rzekomo opracowując dwa skomplikowane alfabety – głagolicę i cyrylicę dla nieoświeconych ludów, zamiast nauczyć ich prostej greki. Podobna sytuacja może dotyczyć Gotów, którzy, jako bałto-sarmacka grupa plemion, mogli używać własnego pisma, głównie do celów kultowych, jak większość sąsiednich ludów u schyłku starożytności. Runy, nazywane gockimi, przypominają odmianę starszego futharku, używanego przez różne plemiona w pierwszych wiekach naszej ery, Skandynawów, Wendów (Słowian) i prawdopodobnie także samych Gotów. Natomiast tzw. alfabet Wulfili wygląda na skrypt z elementami alfabetów greckiego i łacińskiego oraz tejże runiki zastosowanej w celu zapewne oddania głosek gockich, nieobecnych w grece i łacinie.

Kamienie Hagenowa z wendyjskimi inskrypcjami runicznymi

Chapter

Full-text available

Feb 2023

Tomasz J. Kosinski

Obok tzw. idoli prilwickich i kamieni mikorzyńskich, których autentyczność jest podważana przez świat naukowy, do grupy znalezisk runicznych związanych ze Słowianami Zachodnimi należą także kamienie Hagenowa. Z racji, że od czasów zaborów przyjęto paradygmat naukowy, że Słowianie przed misją Cyryla i Metodego byli niepiśmienni, a tym bardziej nie używali pisma runicznego, odkrycie to również uważane jest za niewiarygodne. Moim zdaniem jednak kamienie oraz wyryte na nich inskrypcje wyglądają na prawdziwe i skrywają w sobie wiele ważnych informacji. Na przykład umieszczenie na nich imienia Mitry, boga czczonego m.in. przez rzymskich legionistów, może świadczyć, że Redarowie, na których terenie znaleziono owe kamienie, mogą być potomkami Retów, którzy pod wpływem ekspansji rzymskiej przenieśli się na północ, zabierając ze sobą system wierzeń, w którym znalazł się także bóg słońca i wojny Mitra, zwany przez nich inaczej Radegastem. Również zbieżności wzornictwa run z alfabetami podawanymi przez Arnkiela i Klűvera na przełomie XVII/XVIII wieku oraz podobieństwa użytego alfabetu do tego z idoli prilwickich i kamieni mikorzyńskich nie świadczą wcale o fałszerstwie i naśladownictwie, ale o potwierdzają ich wiarygodność. Chyba silniejszym argumentem do podważania ich autentyczności byłyby istotne różnice w liternictwie, gdyż wtedy krytycy zarzucaliby zapewne amatorskie podejście do tematu świadczące o jawnej mistyfikacji. Zresztą dla niektórych wszystko co antyczne lub runiczne nie może być słowiańskie, więc w każdej sytuacji znajdą jakieś argumenty do negacji. Opracowanie jest jednym z podrozdziałów wydanej przeze mnie książki "Runy Słowiańskie" (2019), w której omawiam też szereg innych znalezisk runicznych oraz z inskrypcjami runopodobnymi, które można wiązać ze Słowianami.

"Kronika Prokosza" - owoc niespełnionych ambicji historyka na zlecenie

Preprint

Full-text available

Jan 2023

Tomasz J. Kosinski

Owiana aurą podejrzeń, wątpliwości i skandali "Kronika Prokosza", zwana też Kroniką słowiańsko-sarmacką wróciła, jako przedmiot sporów w dyskusji publicznej, po dwu stuleciach od jej wydania w 1825 roku. Kontrowersje dotyczą nie tylko jej autentyczności, ale i samego autora, którym miał być zdaniem Joachima Lelewela -Przybysław Dyjamentowski, podejrzewany o liczne fałszerstwa genealogii rodów szlacheckich za wynagrodzeniem, a ostatnio Piotr Boroń postawił tezę, że mógł nim być generał Franciszek Morawski. Jak widzimy, nawet w tej kwestii uczeni nie są zgodni, choć jednym głosem twierdzą, że to z pewnością fałszerstwo, opierając się na wątpliwej reputacji Dyjamentowskiego lub rubasznym stylu bycia zblazowanego weterana wojennego. Swoją krytykę tego kontrowersyjnego dzieła przedstawił wcześniej Joachim Lelewel, który dopatrywał się tu mistyfikacji i wymyślonych kronikarzy, jako wyraz niespełnionych ambicji historyka na zlecenie. Wiele wskazuje na to, że miał w tym dużo racji. Jednak i on sam zalecał spokojne studiowanie tego opracowania, w którym wymieszano fakty i wymysły. W artykule przedstawiam krótki skrót dyskusji na temat tej wątpliwej kroniki i innych prac ze "skrzyni Dyjamentowskiego". Zwracam uwagę też na niektóre ciekawe informacje podane w niej przez autora, zwłaszcza na temat bogów Polaków, które wydają się być zgodne z wiedzą na ten temat, jaką zdobyłem podczas przygotowania materiałów do moich książek o wierzeniach Słowian, a nie są łatwe do znalezienia w znanych nam źródłach pisanych. Obecne opracowanie jest rozwinięciem mojego wcześniejszego tekstu na ten temat, który uzupełniłem o pewne treści oraz nowe wnioski. Oczywiście nie wyczerpuje on tego tematu. Nie staję też tutaj po żadnej stronie sporu na temat wiarygodności "Kroniki Prokosza". Moim zdaniem, co wynika jasno z jej treści, powinna się ona nazywać "Kroniką Dyjamentowskiego", bo zawiera przecież masę odniesień do późniejszych autorów i sam autor/komentator nie ukrywa, że pochodzi ona z XVIII wieku, podając całą listę kronikarzy i historyków, na których się opierał w swojej pracy. Dlatego uważam, że problemem jest tutaj nie brak autentyczności pracy Dyjamentowskiego, ale istnienie podanych przez niego kronikarzy, nieznanych nauce, na których on się powołuje.

METAPOLITYKA POLSKICH NAZI-POGAN. Część III. „Drużyna” Igora D. Górewicza (Bolesław Tejkowski, Stanisław Potrzebowski, Tomasz Szczepański, Mateusz Piskorski, Marcin Martynowski)

Preprint

Full-text available

May 2023

Tomasz J. Kosinski

To trzecia część cyklu artykułów "Metapolityka polskich nazi-pogan". W tym tekście przedstawiam po krótce sylwetki patronów ideowych i kolegów z nazi-pogańskiej działalności Igora D. Górewicza, który jest kreowany przez siebie i pewne osoby oraz środowiska na autorytet w kwestiach słowiańskich. Jak jest to złudna kreacja można było się już przekonać w poprzednich częściach tej publicystycznej serii, w których podawałem liczne przykłady jego sympatii do neofaszyzmu, rasizmu i satanizmu. Tutaj rozwijam te kwestie o zwięzłą charakterystykę osób mających bezpośredni wpływ na poglądy tego samozwańczego, słowiańskiego guru, z którymi on współpracował lub nadal utrzymuje bliskie kontakty, jak Bolesław Tejkowski, Stanisław Potrzebowski, Tomasz Szczepański, Mateusz Piskorski, Marcin Martynowski. Dzięki temu powoli zaczyna nam się zarysowywać rzeczywisty obraz nazi-pogańskiego kręgu funkcjonującego od lat w naszym kraju, wciąż aktywnego i o tyle niebezpiecznego, gdyż działającego "pod przykrywką", a nie jak dawniej otwarcie i w poczuciu bezkarności. Ta odwaga w głoszeniu wcześniej poglądów faszystowskich, rasistowskich czy satanistycznych przez tę grupę wynikała z niewielkiej reakcji państwa na takie formy łamania prawa poprzez głoszenie szkodliwej społecznie ideologii. Odkąd jednak postawiono zarzuty szpiegostwa Mateuszowi Piskorskiemu, a innych ludzi także związanych z Rodzimą Wiarą, jak na przykład Arkadiusz Bartwicki z łódzkiej Gromady Swarga, zaczęto skazywać na kary więzienia za działalność i propagowanie poglądów faszystowskich oraz pobicie jednego z dziennikarzy, decyzyjna "czapa" tego środowiska postanowiła o stosowaniu kamuflażu bezpieczeństwa. Uprawiana przez nich metapolityka zeszła tym samym do swego rodzaju podziemia, przywdziewając szaty "naukowości" i "słowianofilstwa", co ma zapewnić większą wiarygodność i odwrócić uwagę od przemycanych w takiej formie antypolskich i de facto antysłowiańskich treści. W tym artykule demaskuję poglądy i postawy osób z kręgu Górewicza, aby nie tylko mieć świadomość z kim mamy do czynienia, ale także zachęcić do podjęcia działań zaradczych, by plaga kryptonazizmu i pseudosłowiaństwa nie rozlała się po kraju na dobre, mącąc w głowach naiwnym ludziom "kupującym ładne opakowanie" i rzekomą "naukowość" ich argumentów.

METAPOLITYKA POLSKICH NAZI-POGAN Część II. Skinheadzi górą, czyli pogański satanizm i neofaszyzm, jako idee polskich nacjonalistów po upadku komunizmu obecne w nazi-zinach „Wadera”, „Aryan Pride” i „Odmrocze”

Preprint

Full-text available

May 2023

Tomasz J. Kosinski

Artykuł stanowi drugą część analizy sytuacji w odradzającym się ruchu słowiańskim w Polsce od lat 90. minionego wieku, ze szczególnym uwzględnieniem patologii ideowych w postaci neofaszyzmu, satanizmu i rasizmu. Tym razem dokonuję krótkiego przeglądu treści nazi-zinów, takich jak „Wadera”, „Aryan Pride” i „Odmrocze”, wydawanych w tym okresie przez powiązane ze sobą środowiska skupione wokół inicjatywy Związku Wyznaniowego Rodzima Wiara. Z moich dociekań i obserwacji wynika, że celem tych grup było głoszenie poglądów niezgodnych z polską racją stanu, sianie nienawiści rasowej, narodowej, politycznej i religijnej oraz tworzenie na tej bazie podziałów w polskim społeczeństwie w celu osłabienia Państwa Polskiego. Smutny wniosek jest też taki, że ta działalność trwa do dziś, tylko w bardziej zakamuflowanej formie, przez co jest trudniejsza do identyfikacji i zrozumienia przez osoby nieznające bliżej tematu.

METAPOLITYKA POLSKICH NAZI-POGAN Część I. Czarny Zakon (Igor D. Górewicz, Mateusz Piskorski, Marcin Martynowski) w akcji, czyli jak neofaszyści i sataniści zawłaszczają słowiańskie tradycje, na przykładzie zina "Odala"

Preprint

Full-text available

May 2023

Tomasz J. Kosinski

Jest to pierwsza część serii artykułów na temat plagi nazi-pogaństwa i kryptosatanizmu oraz rasizmu w polskim słowianowierstwie. W tym opracowaniu przedstawiam radykalne poglądy założycieli tzw. "Czarnego Zakonu", czyli Mateusza Piskorskiego, Igora D. Górewicza i Marcina Martynowskiego, wydających nazi-zina "Odala". Z treści tej gazetki jasno wynika, że reprezentują oni skrajną narodową prawicę o filogermańskich sympatiach (kult wikingów, niemiecka narracja historyczna, neofaszyzm), a co więcej nie kryli jeszcze wtedy swoich sympatii do lucyferianizmu i rasizmu. Muszę tu podkreślić, że nie są to cechy, które można przypisać całemu słowianofilskiemu środowisku w naszym kraju, a jedynie patologia ideowa kładąca się cieniem na polskim rodzimowierstwie i całym ruchu prosłowiańskim. Dlatego tym bardziej, moim zdaniem, należy naświetlać tego typu przykłady, aby wyeliminować takie ekstremalne nurty ideowe z życia publicznego.

Wstęp do analizy map starożytnej Europy, ze szczególnym uwzględnieniem Germanii, pod kątem obecności elementów prasłowiańskich

Preprint

Full-text available

Mar 2023

Tomasz J. Kosinski

Materiał kartograficzny w postaci map i ich opisów przekazanych nam przez starożytnych i wczesnośredniowiecznych pisarzy oraz późniejszych autorów, którzy opracowywali graficzne rekonstrukcje geograficznego rozmieszczenia poszczególnych ludów, miejscowości i obiektów terenowych, stanowi doskonałą bazę informacyjną do badań nad dziejami i pochodzeniem pierwszych Słowian. Moim zdaniem ten rdzenny lud, zasiedziały na swoich ziemiach nawet od czasów epoki kamiennej, jak głosi teoria ciągłości od paleolitu (PSP), propagowana przez Mario Alinei, czy Colina Renfrew (po dwóch wcześniejszych woltach światopoglądowych-koncepcja anatolijska, hipoteza stepowa) i innych autorów, zamieszkiwał starożytną Germanię. Prasłowiańskie plemiona obecne na starożytnych mapach i przekazach antycznych autorów czekają na swoje odkrycie, a punktem wyjścia są nie tylko badania historyczne, czy archeologiczne, ale właściwe odczytywanie ich nierzadko zniekształconych w grece, czy łacinie nazw (etnonimy, ojkonimy, toponimy). Staram się to robić przy niniejszej prezentacji 30 map starożytnej Germanii, przedstawiając przy tym własne propozycje wyjaśnienia wielu obecnych na nich zapisów. Oczywiście można się spierać na temat prawidłowości moich odczytów, które są tylko propozycjami do dyskusji, a nie jakąś "prawdą objawioną". Jednak, co ważniejsze, uważam, że należy właśnie powrócić do analizy entnolingwistycznej starożytnych przekazów, ze szczególnym uwzględnieniem map i opisów topograficznych. Oczywiście należy odrzucić przy tym fałszywe paradygmaty, jak migracja Słowian do Europy środkowej w VI wieku, pustka osadnicza, niepiśmienność, czy niski poziom cywilizacyjny naszych przodków. Dopiero wtedy pojawia się w miarę czytelny obraz ciągłości kulturowej Wenetów-Wenedów-Słowian, z którymi można łączyć wiele starożytnych ludów, jak Lugii (Lęgi/Lęhi), Suevi (Słewi/Sławi-Słowianie), Vindelici (Wędolechy), Wandali (Wędule), itp. itd. Praca analityczna z tym zestawem map została przeze mnie wykorzystana do opracowania oddzielnej publikacji na temat Ptolemejskiej geografii i słowiańskich elementów obecnych w jego przekazie w Geografii, zwłaszcza w księgach opisujących Germanię i Sarmację.

Atak Kraka, czy na Kraka

Chapter

Full-text available

Feb 2023

Tomasz J. Kosinski

Postać Kraka przez historyków zaliczana jest do legendarnych. Nie zachowała się jego metryka, ani dokument chrztu, czy ślubu. Przekazy historyczne na jego temat w polskich kronikach są dość późne i zarzuca im się, że nie pochodzą z okresu życia tego bohatera. Podobnie brzmiące imiona postaci historycznych, jak Crocus, Croco, Croc, Kroko, Eroco, Crosco, Corsic, pochodzące ze źródeł uznawanych za wiarygodne, nie są wiązane z Krakiem wzmiankowanym przez Wincentego Kadłubka i późniejszych polskich kronikarzy. Historia sprzed chrztu to dla wielu historyków (Lelewel, Banaszkiewicz) "dzieje bajeczne", a jednak przy bliższym przyjrzeniu się zapisom historycznym i dokonaniu analizy porównawczej można pokusić się o stwierdzenie, że w każdej bajce jest ziarno prawdy. W tym przypadku istnieje bowiem wiele przesłanek, że Krak istniał w rzeczywistości i to niejeden, a być moze kilku. Władcy przyjmowali imiona swoich poprzedników na ich cześć, tak jak Lechów i Leszków było w naszej historii kilkunastu, Ludwików w dziejach Francji, czy papieży Janów. Tym bardziej dziwi ten atak na wiarygodność Kraka, który wielkim bohaterem był i to on, na co wiele wskazuje, atakował innych, poszerzając granice swego księstwa. Opracowanie jest fragmentem mojej książki Bohaterowie dawnych Słowian (2022) z biogramami wielu innych postaci, ale o Kraku napisałem dużo wcześniej przed jej wydaniem. Omawiam tu relacje historyczne o Kraku oraz postaciach o zbliżonych imieniach doszukując się zbieżności między nimi. Wskazuję też na powiązania znaczeniowe i skojarzenia z krukiem, czy Krokiem, a także Marbodem i Mitrą.

Archeogenetyka, jako metoda naukowa pomocna w ustaleniu etnogenezy Słowian

Preprint

Full-text available

Jan 2023

Tomasz J. Kosinski

Prowadzone sukcesywnie od kilkunastu lat badania genetyczne potwierdzają teorię autochtonicznego pochodzenia Słowian. Na podstawie analiz haplogrup mtDNA (żeńskiej) i Y-DNA (męskiej) genetycy mogą określić między innymi pokrewieństwo poszczególnych nacji, ich wiek, mutację, czy trasy migracji. Naukowcy wysunęli przypuszczenie, że przodkami współczesnych populacji słowiańskich mogą być przedstawiciele kultur neolitycznych lub przynajmniej z okresu brązu z terenu centralnej Europy. Archeogenetyka stała się tym samym nową dziedziną nauki, pomocną także w badaniach etnogenetycznych, a jej znaczenie w ustaleniu etno-i topogenezy Słowian jest nieocenione. W tym opracowaniu przedstawiam krótką historię badań archeogenetycznych i omawiam poglądy ważniejszych specjalistów i autorów, zajmujących się tą tematyką, ze szczególnym uwzględnieniem wkładu polskich naukowców. Omawiam też ważniejsze źródła wiedzy z zakresu genetyki populacyjnej, zarówno internetowe, jak i publikowane w formie artykułów oraz wydań drukowanych. Artykuł ten jest dopełnieniem mojego wcześniejszego tekstu pt. Autochtonizm kontra allochtonizm, odwieczny spór o pochodzenie Słowian, w którym dokonałem analizy problemu z uwzględnieniem najnowszych wyników badań archeogenetycznych i paleolingwistycznych. Teraz podaję dużo więcej danych na temat badań kopalnego DNA i ich znaczenia w ostatecznym obaleniu kłamliwej hipotezy o późnym przybyciu Słowian do Europy środkowej znad Dniepru.

Autochtonizm kontra allochtonizm, odwieczny spór o pochodzenie Słowian

Preprint

Full-text available

Dec 2022

Tomasz J. Kosinski

Aż dziw bierze, jak wielu jeszcze akademików obstaje przy skompromitowanej koncepcji allochtonicznej Słowian, mimo wniosków z badań archeogenetyków mówiących o zasiedzeniu naszych przodków na obszarze Bałkanów i terenach obecnej Polski, od co najmniej 7 tysięcy lat (m.in. T. Grzybowski, J. Piontek, A. Juras), albo nawet prawie 11 tys. (P. Underhill), odkryć takich stanowisk archeologicznych, jak to w dolinie Tollense, gdzie paleogenetycy stwierdzili obecność genów podobnych do… współczesnych Polaków (A. Curry w „Science”), prac znanych etnolingwistów, jak M. Alinei czy F. Kortlandt, którzy dowodzą, że pogląd o allochtonizmie Słowian należy odstawić do lamusa. W tej rozprawie, mającej charakter publicystyki popularno-naukowej, staram się przypomnieć dyskusję między zwolennikami obu koncepcji (allochtonicznej i autochtonicznej), jak i przedstawiam aktualne spojrzenie na ten problem ważniejszych uczonych i komentatorów, którzy, w obliczu jednoznacznych wyników badań archeogenetycznych, zaczynają sobie zdawać sprawę, że koncepcji allochtonicznej nie da się już obronić,. Wygląda na to, że już tylko, co niektórzy najbardziej zatwardziali jej obrońcy, lawirują na krawędzi ignorowania wyników ich kolegów z innych dziedzin nauki, uznając je z marszu za mało wiarygodne, czy też zbywają je po prostu milczeniem. Omawiam też przy tej okazji nie tylko koncepcje allochtoniczną (wschodnią) i autochtoniczną (zachodnią), ale także po krótce różne teorie pochodzenia Słowian i Indoeuropejczyków, jak wenecka, naddunajska, kurhanowa, anatolijska, ciągłości. Mam nadzieję, że to syntetyczne podsumowanie tegoż odwiecznego sporu o pochodzenie Słowian, jako istotny element dyskusji o rodowodzie ludów europejskich, pozwoli, co niektórym na zrzucenie ciemnych okularów i ukształtowanie własnego poglądu w tej kwestii, mimo, iż wciąż dookoła allochtoniczna narracja bombarduje nas z konferencji naukowych, czy publikacji uczonych seniorów, którzy autorytetem, zbudowanym na błędnych twierdzeniach, bronią swoich karier, a nie prawdy coraz wyraźniej przezierającej z najnowszych ustaleń archeogenetycznych i paleolingwistycznych.

"Germania" Tacyta, autentyk czy mistyfikacja?

Preprint

Full-text available

Oct 2022

Tomasz J. Kosinski

"Germania" Tacyta stanowi podstawowe źródło historyczne na temat starożytnej Germanii i ludów ją zamieszkujących, mimo dość niejasnych okoliczności jej odkrycia w połowie XV wieku. Niestety mimo braku krytyki źródła została ona ogłoszona przez ówczesnego papieża Piusa II, który ją badał i prawdopodobnie odpowiada za jej ostateczną wersję udostępnioną publiczności, za wiarygodne starożytne źródło na temat ludów germańskich. Germanie w tym okresie mieli stanowić bazę etniczną dla budowy starożytnego rodowodu Niemców, tworzących Święte Cesarstwo Rzymskie, mające być chlubną kontynuacją Imperium Rzymskiego, z tą różnicą, że opartego na kanonach wiary chrześcijańskiej, a nie pogaństwie, które w "cudownie" odkrywanych w tej epoce pracach przedstawiane było najczęściej, jako zlepek prostackich zabobonów i kult idoli oraz zjawisk atmosferycznych, a nie jedynego, prawdziwego Boga. W opracowaniu przedstawiam okoliczności odkrycia i polemiki autorów na temat autentyczności "Germanii" oraz istnienia takiego autora jak Tacyt, a także przybliżam nieco treść tego dzieła, gdzie możemy znaleźć wiele informacji także na temat życia dawnych Wenedów (Słowian), których akurat sam Tacyt nie potrafił zakwalifikować, ani do Germanów, ani do Sarmatów. Z nakreślonego przez niego obrazu wynika, że nie posiadał on wiedzy o tamtejszych ludach ani krainach, a opisy, jakie przedstawia musiały pochodzić od innych autorów, może podróżników i kupców także, o ile nie powstały w zaciszu jakiejś późnośredniowiecznej celi zakonnej na czyjeś zlecenie, co sugerują krytycy. Warto to mieć na uwadze przy wyciąganiu kategorycznych wniosków na jej podstawie, co niestety jest domeną większości historyków ślepo zapatrzonych w przywoływane przez innych opracowania, tworząc w ten sposób bezkrytyczny efekt domina oparty na wierze w słowo papieża sprzed siedmiu wieków. Ja zalecam jednak w tym przypadku dużo ostrożności. A co więcej patrząc na inne opracowania na temat dziejów i dziedzictwa Germanów, odkryte dopiero w XV wieku w podobny sposób, przy jednoczesnej krytyce lub braku źródeł na temat dziedzictwa Słowian, nasuwają się wątpliwości czy aby nie jest to zaplanowana na wielką skalę akcja gloryfikowania i utrwalania idei Wielkich Niemiec, oczywiście kosztem innych, sasiednich nacji, głównie słowiańskich.

BOHATEROWIE DAWNYCH SŁOWIAN - Tomasz J. Kosiński (fragmenty w PDF, EPUB, MOBI)

Book

Full-text available

Oct 2022

Tomasz J. Kosinski

Słowianie obdarzali wielką czcią swoich władców, junaków (herosów) i wieszczów. Kult przodków był bowiem podstawą słowiańskich wierzeń. Polacy – Lechici wielbili takie postacie jak: Lech, Krak, Wanda czy Piast. Obecnie środowisko naukowe uznaje je za zmyślone przez kronikarzy, co pozostaje przedmiotem sporu z niezależnymi badaczami, broniącymi ich autentyczności. Tymczasem Czesi nie mają problemu z gloryfikowaniem Bohemusa, utożsamiając go z Czechem, założycielem swego państwa. Podtrzymują też pamięć o dziejach Przemysła i Libuszy czy słowiańskich Amazonkach walczących pod wodzą Własty. Z kolei Rosjanie chwalą niezwykłe czyny bohaterów bylin. Część z nich wciąż jest przekonana o słowiańskości Ruryka, założyciela dynastii panującej na Rusi Kijowskiej, a do słowiańskiego panteonu wciąż dodają nowe postacie. Tomasz J. Kosiński, znawca dziejów Słowian i Słowiańszczyzny, przybliża legendarnych władców i bohaterów z Polski, Połabia, Pomorza, Czech, Moraw, Bałkanów czy Rusi.

Słowiańscy Wandalowie w Germanii według "Wandalii" Alberta Krantza

Preprint

Full-text available

Oct 2022

Tomasz J. Kosinski

Albert Krantz napisał "Wandalię" na początku XVI wieku. Jest to kronika Wandalów (Słowian) i wschodniej Europy. Do niedawna pozostawała ona mało znana krajowym czytelnikom, gdyż nie została przetłumaczona na język polski. Pierwszego takiego przekładu z łaciny dokonał dopiero wiosną 2021 roku Grzegorz Skwarek. Jest to amatorskie, niepełne tłumaczenie i daleko mu do doskonałości, ale chwała jego autorowi za to, że wykonał tak ważną, pracochłonną i niełatwą pracę, która może dużo wnieść do wciąż toczącej się dyskusji na temat pochodzenia Wandalów i innych ludów im pokrewnych. W niniejszym opracowaniu omawiam treść "Wandalii" w oparciu o polskie tłumaczenie Skwarka oraz łacińskie i niemieckie wydanie tej pracy, zwracając przy tym uwagę na istotne poglądy Krantza w kwestii pochodzenia Wandalów (jak nazywano Słowian w starożytności) oraz polemiki tego autora z innymi historykami. Niemiecki duchowny przedstawił własny pogląd na temat Wandalów i Słowian, uznając ich za jeden i ten sam lud, co prawda, mający wspólnego przodka z Germanami (Tuisco), pochodzącego z rodu Noego. Tym samym Krantz zakłada, że korzenie Słowian i Germanów są wspólne, co może być odbierane, jako próba zażegnywania sporów między tymi ludami, albo celowe spłycanie dominującej wcześniej wersji o słowiańskości Wandalów na rzecz zakwalifikowania ich do grupy germańskiej.

Słowiańska symbolika

Preprint

Full-text available

Sep 2022

Tomasz J. Kosinski

Opracowanie jest fragmentem przygotowywanej przeze mnie książki "Kultura Słowian", która stanowi kontynuację moich badań w zakresie słowiańskich dziejów, obyczajów i wierzeń oraz pochodzenia i dziedzictwa naszych przodków. To zarazem uzupełnienie mojej książki pt. "Wiara Słowian", gdyż symbole miały dla ludów słowiańskich wymiar religijny i równie dobrze ich opis mógłby się znaleźć właśnie w publikacji o takiej tematyce. Martwi mnie fakt, że obecnie w opinii publicznej istnieje tak wiele nieporozumień na ten temat, a na przykład taka swastyka (swarga, swarzyca), uniwersalny symbol wielu religii, zawłaszczony przez hitlerowców, jest zakazana nawet, gdy nie jest używa do faszystowskich celów, ale przez rodzimowierców. Brakuje tu wiedzy i dobrej woli, a wrzucanie wszystkiego do jednegoo worka, to przykład ignorancji i nieodpowiedzialności. Miejmy nadzieję, że takie opracowania jak to, wyjaśniające pochodzenie i znaczenie znaków obecnych także w naszym codziennym życiu lub odkrywanych na znajdywanych artefaktach czy podczas badań etnograficznych, pozwoli na lepsze zrozumienie ich symboliki oraz uniknięcie zbędnych oskarżeń wobec osób używających ich w dobrej wierze. Znamy bardzo wiele słowiańskich symboli. Większość z nich to dawne znaki magiczne odpowiadające najczęściej słowiańskim bogom, ale pewna część niestety została opracowana współcześnie przez rodzimowierców, jako elementy zdobnicze lub na potrzeby słowiańskiej ezoteryki i niestety nie ma oparcia w dawnej tradycji wedyjskiej. Najważniejszymi słowiańskimi znakami religijnymi były:  krzyż-symbolizował przede wszystkim równowagę wszechświata;  swastyka (swarga, swarzyca)-solarny symbol szczęścia oraz Gwiazdy Polarnej, jako centrum astralnego nieba,  ręce boga-graficzne wyobrażenie Boga Najwyższego;  rozeta-znak Pioruna, związana też z symboliką Drzewa Życia i ognia;  kołowrót-symbol życia, ruchu planet, wyobrażający oś świata;  trystyka (triskelion)-odzwierciedlenie troistości świata: Prawię, Jawię i Nawię;  trójkąt-oko opatrzności bożej, symbol Belboga;  koło-okrąg z różnymi znakami w nie wpisanymi, często otoczone promieniami było odzwierciedleniem Słońca, jako źródła życia;  lunica (lunula)-przedstawienie Księżyca (Miesiąca), patrona nocy;  drzewo-znaki z wyobrażeniem drzew odnosiły się do Drzewa Świata (Kosmosu) i Drzewa Życia, ewentualnie do drzew ziemskich otaczanych wielkim kultem.

Rola niezależnych badań i wkład pasjonatów w odbudowę wiedzy o słowiańskim dziedzictwie

Preprint

Full-text available

Sep 2022

Tomasz J. Kosinski

Opracowanie jest jednym z rozdziałów z przygotowywanej przeze mnie książki pt. "Turbosłowianie". Jest to praca publicystyczna, której celem jest analiza zjawiska "turbosłowiaństwa", podobnie jak w publikacji "Fenomen Wielkiej Lechii" (2021), zajmowałem się "neolechizmem". Przedstawiam tutaj sylwetki ważniejszych autorów, komentatorów, blogerów, vlogerów i aktywistów, którzy prowadzą niezależne badania na temat Słowiańszczyzny, albo są po prostu pasjonatami historii uczestniczącymi w dyskusji publicznej prezentując poglądy nie zawsze zgodne z akademickimi paradygmatami naukowymi. Krótko omawiam ich aktywność, dokonania i opinie na ważniejsze kwestie na temat naszych dziejów, pochodzenia, czy dziedzictwa Słowian i ludów pokrewnych. Oczywiście nie ze wszystkimi ich tekstami, stwierdzeniami i komentarzami się zgadzam, ale odnotowuję jej tutaj, jako warte uwagi. Uważam, że zjawisko "turbosłowiaństwa", które ja osobiście nazwałbym "lubosłowiaństwem", po dokonaniu swoistej filtracji i odrzuceniu ewidentnie błędnych lub zmyślonych koncepcji, zbyt kontrowersyjnych opinii i pochopnie wyciąganych wniosków, pomaga w poszerzania zasobu wiedzy o naszej przeszłości i mobilizuje rzeszę ludzi do zainteresowania się takimi naukami, jak historia, archeologia, antropologia, paleogenetyka, etnografia, kulturoznawstwo i inne. Jestem bowiem zwolennikiem swobodnego dostępu do wiedzy, która nie powinna być ani reglamentowana, ani cenzurowana. Oczywiście rola uczonych, jak i innych niezależnych badaczy w weryfikacji przedstawionych tu koncepcji i poglądów jest nieoceniona, ale nie może być ona jedynym wyznacznikiem prawdy. Dlatego stronię tu raczej od prywatnych ocen, choć mam swoje przekonania i zdanie na wiele poruszanych przez innych autorów tematów. Praca ma charakter przeglądowy i może stanowić subiektywne podsumowanie zjawiska zwanego "turbosłowiaństwem", które przebojem weszło ostatnimi laty do dyskusji publicznej, a nawet na sale konferencyjne uniwersytetów i bibliotek. Słowa kluczowe: słowianofilstwo, turbosłowiaństwo, Słowiańszczyzna, Słowianie, lubosłowiaństwo, niezależne badania, pasjonaci historii, wiedza, blogi, vlogi, portale społecznościowe, media internetowe, rynek wydawniczy.

Wątki wendo-słowiańskie w poemacie „Widsith” oraz analogie do innych utworów literatury starogermańskiej

Preprint

Full-text available

Sep 2022

Tomasz J. Kosinski

"Pieśń Wędrowca", jak jest nazywany średniowieczny anglo-saksoński poemat "Widsith", o niezbyt wygórowanych walorach artystycznych, uznawana jest jednak przez część badaczy za istotne wczesnośredniowieczne źródło wiedzy na temat ludów germańskich. Uczeni datują ją na okres między IV a X wiekiem, co samo w sobie pokazuje ile niepewności istnieje w tej sprawie. Moim zdaniem utwór ten, nawet zakładając, że zawiera wiele wątków zmyślonych przez autora, a być może jest tylko poetyckim marzeniem biednego śpiewaka o dalekich podróżach, przekazuje nam jednak sporo informacji, nie tylko o plemionach i bohaterach germańskich, ale także wendo-słowiańskich. Trzeba tylko wykazać się odrobiną dobrej woli i odrzucić zakorzenione w nauce filogermanizm i serwilizm, zwłaszcza w badaniach naszych dziejów, archeologii, czy językoznawstwie, związanych z realizacją jedynie słusznej polityki historycznej. Wtedy dostrzeżemy w tekście, nie tylko Wendów, ale i Wiślan, Wandalów (Winuli), Głomaczy, Rugiów, Redarów, Połabian (Słebów), czy Bojów oraz ich bohaterów, a także słowiańskich wiciędzów (wicięgów, inaczej chąśników), od których pochodzą nie tylko nasi 'zwycięzcy', ale i określenie 'wikingowie'. Oczywiście moim celem nie jest tu robienie wykładu na temat słowiańskości wymienionych ludów, o czym pisałem wielokrotnie w swoich książkach i artykułach. Pragnę tylko zwrócić uwagę, że podane w poemacie nazwy oraz niektóre odniesienia do innych średniowiecznych źródeł anglosaskich i staronordyckich można inaczej odczytywać niż to zostało ustalone przez akademików. Zresztą i oni przez ostatnie dwa wieki badań nad tym utworem przedstawiali całą gamę sprzecznych interpretacji. Niestety większość z nich odrzucała, jakby z zasady, możliwe słowiańskie wyjaśnienia, bo przecież, zgodnie z przyjętym, błędnym i szkodliwym paradygmatem allochtonicznym, Słowian do VI/VII wieku nie było nad Wisłą. Zatem, ich zdaniem, to germańscy Goci musieli walczyć z Hunami w wiślańskich lasach (Wistlawudu), a nie Wiślanie, Chorwaci, czy Wędowie. Czytając niektóre angielskie, czy niemieckie, a nawet polskie przekłady tego tekstu, wydawać się może, że między VI a IX wiekiem, w jakim to przedziale czasowym miała powstać ta pieśń, jej autorowi nie byli znani żadni Słowianie, Prusowie, czy Bałtowie. A tłumaczenie na przykład Istów na Filistynów, zamiast na Estów, wygląda wręcz komicznie. Próbuję zatem dokonać tutaj autorskiej egzegezy tego "świętego" dla Anglosasów tekstu, nie bacząc na "dogmaty" naukowe i polityczno-historyczną poprawność. Może takie opracowanie rzuci trochę więcej światła nie tylko na ten utwór, ale ogólnie na sprawy związane z tendencyjnymi interpretacjami dokumentów źródłowych przez zachodnich uczonych.

Nestor - mity minionych lat

Preprint

Full-text available

Feb 2022

Tomasz J. Kosinski

"Powieść minionych lat" jest jednym z najważniejszych źródeł na temat najdawniejszych dziejów Rusi Kijowskiej, a także Polski i Słowiańszczyzny. Zapis kronikarski pierwszych edycji dochodzi do 1117 roku, a znane redakcje różnią się nieznacznie, w zależności od okresu powstania. Mimo, iż tekst ten jest dobrze znany istnieje sporo rozbieżności w jego tłumaczeniu zarówno na język rosyjski, jak i polski. Dlatego wokół wydarzeń podawanych przez Nestora i jego pomocników oraz następców, narosło wiele mitów i niejasności, a historycy tradycyjnie prześcigają się w interpretacjach, co niestety czasem zaciemnia sprawę, zamiast ją rozjaśniać. Jednym z takich przykładów jest tłumaczenie zapisu o Wołchach, którzy mieli gnębić Słowian nad Dunajem, co spowodowało ich migrację nad Wisłę. Spotyka się tu głównie wyjaśnienie, że Nestorowi chodziło o Włochów (Rzymian), Franków, Bizantyjczyków lub sporadycznie Wołosów (Włachów), co już jasno pokazuje, jakie niezgodności istnieją wśród uczonych w tym względzie. Innym problemem jest rozumienie pochodzenia Rusów, mimo iż latopisiec wyraźnie odróżnia ich od Szwedów, Normanów, Danów, czy Gotów, to jednak większość akademików, na podstawie tego przekazu, uznaje ich za Skandynawów, utożsamiając raczej bezpodstawnie właśnie ze Szwedami, czy Normanami. W niniejszym opracowaniu staram się uporządkować wiedzę przekazaną w "Powieści", zwłaszcza dotyczącą Lachów, Polaków i Polski oraz pochodzenia Słowian. Zwracam też baczną uwagę na kwestie dyskusyjne, próbując przedstawić własne stanowisko wobec problemów związanych z odczytem treści tego dzieła i jej właściwego rozumienia. Mam nadzieję, że powrót do tego tematu i odrzucenie mitów z nim związanych, powielanych w literaturze od lat, stanie się pretekstem do wznowienia dyskusji o znaczeniu "Powieści dorocznej" także w badaniach historycznych dotyczących naszego kraju oraz pomoże w formułowaniu właściwych wniosków o lechicko-polskich dziejach.

"Geograf Bawarski" o Słowianach -przegląd, analiza, weryfikacja i nowe wyjaśnienia nazw

Preprint

Full-text available

Feb 2022

Tomasz J. Kosinski

Relacja "Geografa Bawarskiego", prawdopodobnie wywiadowcy króla Franków-Ludwika II, o plemionach słowiańskich i ich grodach w połowie IX w. stanowi jedno z ważniejszych źródeł na temat Słowiańszczyzny z tego okresu. Wciąż toczą się spory na temat rozumienia podanych przez tego anonimowego autora nazw plemiennych oraz możliwych lokalizacji ich zasiedlenia. Dokonuję tu przeglądu dotychczasowej dyskusji w tej sprawie oraz poddaję ogólnej analizie najważniejsze kwestie związane z identyfikacją podanych w tym dokumencie etnonimów, przedstawiając też w niektórych przypadkach własne, czasem może zaskakujące, propozycje ich rekonstrukcji. Na przykład identyfikuję mieszkańców Gniezna, Poznania, Wrocławia, Brzegu, Głubczyc, ale i Luboszan, Bobrzan, Wiciędzy, Mazurów, Łuczan, a nawet Litwinów, co stanowi całkiem nowe podejście do tego problemu. Odnoszę się także do kwestii historycznych i spraw lokalizacyjnych plemion słowiańskich wymienionych w tym zabytku, jakże istotnych także z punktu widzenia zasadności wyboru właściwej propozycji rekonstrukcji danej nazwy plemiennej. Liczne mapy, w tym kilka autorskich, a także tabele zestawiające przekazane w dokumencie dane oraz podział plemion na obszary geograficzne i nowe tłumaczenie całego tekstu, powinny pozwolić, moim zdaniem, na weryfikację i uporządkowanie wiedzy na temat dawnej Słowiańszczyzny.

Ważniejsze źródła historyczne o początkach Słowian i ich pierwotnych siedzibach

Abstract

Recommended publications

Uwagi o piśmie i języku gockim oraz autentyczności „Biblii Gockiej” Wulfili

Wstęp do analizy map starożytnej Europy, ze szczególnym uwzględnieniem Germanii, pod kątem obecności...

Atak Kraka, czy na Kraka

Kamienie Hagenowa z wendyjskimi inskrypcjami runicznymi