Dolar, Altın ve BİST-Tüm Endeksinde Spekülatif Balonlar* Speculative Bubbles in Dollar, Gold and BIST-All Index

Abstract

Finansal yatırım araçları ekonomik ve spekülatif hareketlerden olumlu veya olumsuz olarak etkilenmektedir. Temel finansal yatırım araçları olan olan Dolar, altın ve BİST-Tüm serilerinin ekonomik ve spekülatif hareketlerden nasıl ve ne kadar etkilendiklerini görmek için Phillips vd. (2015) tarafından geliştirilen GSADF testi Eviews12 yazılımında Rtadf eklentisi kullanılarak analiz edilmiştir. Dolar, altın ve BİST-Tüm serilerine 29/07/2018-24/07/2022 dönemini içeren orijinal haftalık açılış fiyatlarına ait veriler “tr.investing.com” adresinden alınmıştır. GSADF testi sonucunda Dolar için 5 adet, altın için 3 adet ve BİST-Tüm için 6 adet balon oluşumuna rastlanmıştır. BİST-Tüm serisinin spekülatif balon oluşumlarına daha açık olduğu söylenebilir. Daha az sayıda ve daha küçük boyutlarda balona maruz kalan altın serisi Dolar ve BİST-Tüm serilerine göre daha güvenli gözükmektedir. Sonuç olarak Dolar, Altın ve BİST-Tüm serilerinde balonun ekonomik ve spekülatif kaynaklı olduğu görülmektedir. Büyük balon oluşumları küresel boyuttaki ekonomik ve sosyal olayların oluş tarihleriyle örtüşmektedir. Ancak küçük balon oluşumları spekülatif eylemlere bağlı olabileceği izlenimi vermektedir. Çalışma ile varılan sonuç, literatür sonuçlarıyla örtüşmektedir. Balon oluşumlarının sürü psikolojisine bağlı olduğunu gösteren çalışmalar dikkate alındığında küresel boyuttaki ekonomik ve sosyal olayların da balon oluşumlarına etkisinin olduğu söylenebilir.

Full text

194
DOLAR, ALTIN VE BİST-TÜM ENDEKSİNDE SPEKÜLATİF BALONLAR
Muhammet Sait Işıldak*
Öz
Finansal yatırım araçları ekonomik ve spekülatif hareketlerden olumlu veya olumsuz olarak etkilenmektedir. Temel
finansal yatırım araçları olan dolar, altın ve BİST-Tüm serilerinin ekonomik ve spekülatif hareketlerden nasıl ve ne kadar
etkilendiklerini görmek için Phillips vd. (2015) tarafından geliştirilen GSADF testi Eviews12 yazılımında Rtadf eklentisi
kullanılarak analiz edilmiştir. Dolar, altın ve BİST-Tüm serilerine 29/07/2018-24/07/2022 dönemini içeren orijinal
haftalık açılış fiyatlarına ait veriler TCMB-EVDS adresinden alınmıştır. GSADF testi sonucunda dolar için 5 adet, altın
için 3 adet ve BİST-Tüm için 6 adet balon oluşumuna rastlanmıştır. BİST-Tüm serisinin spekülatif balon oluşumlarına
daha açık olduğu söylenebilir. Daha az sayıda ve daha küçük boyutlarda balona maruz kalan altın serisi dolar ve BİST-
Tüm serilerine göre daha güvenli gözükmektedir. Sonuç olarak dolar, altın ve BİST-Tüm serilerinde balonun ekonomik
ve spekülatif kaynaklı olduğu görülmektedir. Küçük balon oluşumlarının spekülatif eylemlere bağlı olabileceği, büyük
balon oluşumlarının ise küresel boyuttaki ekonomik ve sosyal olayların oluş tarihleriyle ilişkili olabileceği şeklinde
yorumlanabilir. Balon oluşumlarının sürü psikolojisine bağlı olduğunu gösteren çalışmalar dikkate alındığında küresel
boyuttaki ekonomik ve sosyal olayların da balon oluşumlarına etkisinin olduğu söylenebilir. Çalışma ile varılan sonuç,
literatür sonuçlarıyla da örtüşmektedir.
Anahtar Kelimeler: Dolar, Altın, BİST, Spekülatif Balonlar, GSADF Testi.
Jel Sınıflandırılması: P24, C58, D53, C10
SPECULATIVE BUBBLES IN DOLLAR, GOLD AND BIST-ALL INDEX
Abstract
Financial investment instruments are affected positively or negatively by economic and speculative movements. The
GSADF test developed by Phillips et al. (2015) was analyzed using the Rtadf plugin in Eviews12 software to see how and
how much the dollar, gold and BIST-All series, which are the basic financial investment instruments, are affected by
economic and speculative movements. The data of the original weekly opening prices for the dollar, gold and BIST-All
series, including the period 29/07/2018-24/07/2022, were obtained from the CBRT-EVDS address. As a result of the
GSADF test, 5 balloon formations were found for Dollar, 3 for gold and 6 for BIST-All. It can be said that BIST-Whole
series is more open to speculative bubble formations. The gold series, which is exposed to fewer and smaller bubbles,
seems to be safer than the dollar and BIST-All series. As a result, it is seen that the bubble is of economic and speculative
origin in dollar, gold and BIST-All series. It can be interpreted that small bubble formations may be due to speculative
actions, while large bubble formations may be related to the occurrence dates of global economic and social events.
Considering the studies showing that balloon formations are dependent on herd psychology, it can be said that global
economic and social events also have an effect on balloon formations. The result of the study is also in line with the results
of the literature.
Keywords: Dollar, Gold, BIST, Speculative Bubbles, GSADF Test.
Jel Classification: P24, C58, D53, C10
* Doç. Dr., Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Zile Meslek Yüksekokulu, Finans-Bankacılık ve Sigortacılık Bölümü,
muhammetsait.isildak@gop.edu.tr
Gönderim Tarihi: 29.07.2022
Kabul Tarihi: 09.12.2022
Araştırma Makalesi/ Research Article
Doi: https://doi.org/10.38009/ekimad.1150814

Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, s. 194-206
195
1. Giriş
Balonlar finansal piyasalarda geçmiş dönemlerde ara sıra karşılaşılan bir olgu olmuştur. Balon,
finansal varlıkların bugünkü değerinin beklenen fayda ve kazanma kapasitesinin çok üzerine
çıkmasıdır (Smith ve Smith, 2006: 1). Finansal balon, herhangi bir varlığın fiyatının belirlenmesinde
rol alan nakit akışı ve iskonto oranları gibi ekonomik faktörlerin temellerden aşırı sapmasıdır
(Obayashi vd., 2017:45). Finansal varlıktaki aşırı sapmalar, temel değerlerle birlikte yükselebilir.
Finansal varlıktaki yükselişin spekülatif davranış olarak değerlendirilebilmesi için, ekonomik
temellerden aşırı sapmanın olması gerekir. Spekülatif davranışların oluşumunda arz veya talep
dengesizlikleri önemli rol oynar. Fiyat hareketleri çoğu zaman piyasa dinamiklerine değil de
yatırımcıların sürekli büyümeye olan hırsları yüzünden spekülatif olarak oluşmaktadır (Kristoufek,
2013:1). Arz talep dengesinin sağlanmasıyla balon oluşumu ortadan kalkabilir.
Dünya piyasalarında geçmiş dönemlerde önemli balon oluşumları görülmüştür. Tarihte bilinen
balonların en önemlileri emlak sektörü ve pay piyasalarında olmuştur. Bunlardan meşhurları; 1634-
1637 tarihindeki lale balonu, 1929 tarihindeki borsa çöküşü, 1980'li yıllarda oluşan Japonya'nın varlık
fiyatları balonu ve 1990'lü yıllarda gerçekleşen NASDAQ balonu sayılabilir (Hu ve Oxley,
2018:131). NASDAQ piyasasında patlayan Dot-com balonu ağır bir durgunluk yaşanmasına ve tüm
dünya ekonomilerinin çökmesine neden olmuştur. Bu açıdan balon oluşumuna Dot-com balonu
önemli bir örnek sayılabilir (Goodnight ve Green, 2010:116).
Bu çalışmanın amacı, portföy oluşumunda kullanılan dolar, altın ve borsa gibi farklı finansal araçların
üzerindeki balon oluşumlarının ayrı ayrı incelenerek karşılaştırma yapılmasıdır. Bunun için,
29/07/2018-24/07/2022 dönemini içeren orijinal haftalık dolar, altın ve BİST-Tüm açılış fiyatları
kullanılmıştır. İlk önce baloncuk oluşumları üzerine yapılan dolar, altın ve BİST-Tüm piyasaları
üzerine yapılan literatür taraması sunulacaktır. İkinci olarak, baloncuk oluşumlarını inceleyen
modeller hakkında bilgi verilecektir. Son olarak, dolar, altın ve BİST-Tüm piyasalarındaki baloncuk
oluşumları üzerine bulgular aktarılarak sonuçlar yorumlanacaktır.
2. Literatür Taraması
Finansal piyasalarda zaman zaman baloncuk oluşumları izlenmiştir. Bu incelemelerin amacı
oluşumları önlemek değil sadece nasıl oluştukları hakkında bilgi sağlamaktır. Balonlar finansal
sürece bağlı olarak gelişebileceği gibi spekülatif amaçlar taşıyabileceği de yapılan çalışmalarda
görülmektedir. Ekonominin çeşitli alanlarında yerli veya yabancı literatürde balon üzerine çalışılmış
çok sayıda çalışma vardır. Yerli veya yabancı literatürdeki dolar, altın ve BİST-Tüm piyasalarındaki
balon üzerine yapılan çalışmalar incelenmiştir.
Borsa İstanbul verilerini kullanarak baloncuk oluşumlarını inceleyen çalışmalar şunlardır:
Bezgin (2019) çalışmasında, 1997-2018 dönemi BİST100, BİST Mali, BİST Sınai ve BİST Hizmet
sektörleri getiri endekslerini kullanarak GSADF testi uygulamıştır. Borsa İstanbul 100 getiri endeksi
ve Borsa İstanbul Hizmet getiri endeksinde üç, Borsa İstanbul Mali getiri endeksinde iki ve Borsa
İstanbul Sınai getiri endeksinde dört adet baloncuk olduğu soncuna ulaşmıştır. Yaptığı nedensellik
testleri sonucunda faiz oranı, kredi hacmi ve para arzının baloncuklara neden olduğu ve kabarcık
patlamasının ise bütçe açığında, dış borç ve döviz kurunda artışa ve gayri safi yurtiçi hasılada düşüşe
neden olduğu yönündedir.
Çağlı ve Evrim (2017) çalışmalarında, BIST endeksleri için Kasım 2006-Mayıs 2016 tarihleri
arasındaki Bloomberg’den elde edilen 21 endekse ait veri setini kullanarak elde ettikleri temettü
verimi oranıyla özyinelemeli esnek tahminleme aralıkları algoritmasına dayalı rasyonel spekülatif
balonların varlığını araştırmışlardır. BIST endeksinin temel değerlerinden çoğu zaman farklı
fiyatlandığını ve rasyonel spekülatif balonların olduğu sonucuna ulaşmışlardır.

Muhammet Sait Işıldak
196
Çıtak (2019) çalışmasında, 2005 Ocak-2019-Şubat dönemini içeren Türkiye pay piyasasında işlem
gören 24 sektör endeksi için GSADF yardımıyla rasyonel spekülatif balonların varlığını analiz
etmiştir. Sadece BIST Sigorta, BIST Holding ve Yatırım ve BIST Bilgi Teknolojilerinde balon olduğu
ve birçok endeksin rasyonel spekülatif balonlara eğilimli olduğu ve bunu açıklamak için FPI, CDS
ve VIX değişkenlerinin rol aldığının sonucuna ulaşmıştır.
Zeytinoğlu (2020) çalışmasında, Borsa İstanbul’da 24 endeksin çeşitli dönemlerde başlayan ve 2019
yılına kadarki dönemlerini içeren verileri kullanarak uzun dönem denge ilişkisini ve balon
oluşumunu, doğrusal olmayan KSS ve Hepsağ Koentegrasyon testleriyle incelemiştir. Sadece Menkul
Kıymetler Y.O. için koentegre ilişkisi olduğu ve diğer endekslerde fiyat köpüğü olgusuna
rastlanmadığı sonuçlarına ulaşmıştır.
Yabancı borsa verilerini kullanarak baloncuk oluşumlarını inceleyen çalışmalar şunlardır:
Caspi ve Graham (2018) çalışmalarında, Temmuz 1996-Kasım 2014 dönemi içeren yedi sektörde 583
şirkete ait defter-piyasa değeri oranını kullanarak SADF ve GSADF testlerini uygulamışlardır. Sonuç
olarak, balon oluşumuna dair bir kanıt bulamamışlardır.
Chang vd. (2015) çalışmalarında, Brezilya Ocak 1990 yılından, Rusya Eylül 1997 yılından, Hindistan
Temmuz 1990 yılından, Çin Ocak 1995 yılından ve Güney Afrika Haziran 1995 yılından başlayarak
Şubat 2013'te sona eren BRICS ülkeleri için aylık hisse senedi fiyatı ve temettü oranlarını kullanarak
SADF ve GSADF testlerini uygulamışlardır. SADF testine göre Güney Afrika ve Brezilya hariç
diğerlerinde balon oluşumunun olduğunu ve GSADF testine göre BRICS ülkelerinde birden fazla
balon oluşumu olduğu sonuçlarına varmışlardır.
Koy (2018) çalışmasında, gelişmekte olan BIST100: Türkiye, BOVESPA: Brezilya, IDX Compozite:
Endonezya, IPC: Meksika, IPSA: Şili, KOSPI: Güney Kore, MCX: Rusya, NIFTY50: Hindistan, QE
All Share: Katar ve WIG20: Polonya’yı kapsayan pay piyasalarının Ocak 2001-Temmuz 2017
dönemi için balon oluşumlarını SADF ve GSADF testleri yardımıyla incelemiştir. WIG20
dışındakilerinin pay piyasaları rasgele yürüyüş süreçlerinde birden fazla kez ayrıldığı sonucuna
varmıştır.
Madjumerd vd. (2017) çalışmalarında, Tahran Menkul Kıymetler Borsasındaki toplam endeks,
endüstri endeksi, 50 firma endeksi ve fiyat ve getiri endeksine ait (OTC) 3/2010-3/2016 dönemini
içeren günlük verileri kullanarak balon oluşumlarını incelemişlerdir. Sonuç olarak toplam endeks,
endüstri endeksi ve 50 firma endeksinde iki adet ve OTC endeksinde beş adet balon oluşumunu
belirtmişlerdir.
Özkarakoç (2019) çalışmasında, gelişmekte olan BUX (Macaristan) Ocak 2004-Aralık 2008, BSESN
(Hindistan) Şubat 1997-Aralık 2018, JKSE (Endonezya) Ocak 2004-Haziran 2018, KLSE (Malezya)
Ocak 2004-Aralık 2018, MXX (Meksika) Nisan 2004-Aralık 2018, SETI (Tayland) Mart 2004-Aralık
2018, WIG (Polonya) Haziran 2004-Aralık 2018 ve XU100 (Türkiye) Ocak 2004-Aralık 2018
dönemlerini içeren pay senetlerinin fiyat temettü oranlarını kullanarak GSADF testi analizi yapmıştır.
Endonezya, Macaristan, Meksika Polonya, Tayland ve Türkiye pay senetlerinde spekülatif balona
rastlanmadığı ve Hindistan ve Malezya’da 2008 krizi öncesi spekülatif balonların olduğu sonucuna
ulaşmıştır.
Yurtoğlu (2022) çalışmasında, Nisan 2020:4-Kasım 2020:11 dönemleri için MIST ülkelerinin pay
senedi piyasalarında haftalık verilerini kullanarak SADF ve GSADF testlerini uygulamıştır. Çeşitli
dönemlerde ve çok sayıda balon oluşumunun olduğunu ve en fazla fiyat balonun sırasıyla Endonezya,
Meksika, Güney Kore ve Türkiye’de olduğunu gözlemlemiştir.

Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, s. 194-206
197
Altın, döviz ve dijital paraların verilerini kullanarak baloncuk oluşumlarını inceleyen çalışmalar
şunlardır:
Ballis ve Drakos (2020) çalışmalarında, Bitcoin, Dash, Ethereum, Litecoin, Monero and Ripple
Ağustos 2015-Aralık 2018 dönemini içeren 1242 gözlem ile kesitsel mutlak sapma modelini
kullanarak sürü davranışını incelemişlerdir. Sonuç olarak, kripto para birimlerinde sürü davranışının
olduğunu belirtmişlerdir.
Çelik vd. (2019) çalışmalarında, 01/01/2010-19/02/2019 dönemi için altın, gümüş, platin ve
paladyum üzerinde fiyat balonlarının varlığını RtADF, SADF ve GSADF yöntemleri kullanarak ve
getiri ve volatilite yayılımını VAR-EGARCH yöntemiyle araştırmışlardır. Altın, gümüş ve platin
getirileri arasında çoklu bir yayılım olduğu ve oluşan fiyat balonlarının birbirini tetiklediği sonucuna
ulaşmışlardır.
Korkmaz vd. (2016) çalışmalarında, 2002:1-2016:5 dönemini içeren altın, dolar, euro, mevduat faiz
oranı ve BIST 100 endeksi aylık verilerini kullanarak SADF ve GSADF testlerini uygulayarak
balonları ve TGARCH modeli kullanarak BIST 100 endeksindeki oynaklığı belirlemeye
çalışmışlardır. Vadeli mevduat faiz oranında ve euro satış kurunda balon olmadığı, altın fiyatlarındaki
balonların BIST 100 oynaklığını azalttığı, dolar kurundaki balonların BIST 100 oynaklığına etkisi
olmadığı ve BİST-100’deki balonların ise kendi oynaklığını artırıcı etkisi olduğu sonuçlarına
ulaşmışlardır.
Samırkaş (2022) çalışmasında, Ocak 2015-Aralık 2020 dönemini içeren dolar ve euro kurları üzerinde
SADF ve GSADF testlerini uygulayarak balon oluşumlarını incelemiştir. Sonuç olarak, SADF testine
göre dolar kurunda dört adet, euroda ise beş adet balon oluşumu bulurken GSADF testine göre ise,
dolar kurunda beş adet, euroda ise dört adet balon oluşumunu gözlemlemiş olup iki kur için üç adet
balonun birbirine yakın gerçekleştiğini ifade etmiştir.
Ural (2022) çalışmasında, 02.01.2020-27.10.2021 tarihleri arasındaki USD bazlı olarak Brent Petrol
(XBR), Altın (XAU) ve Game Stop Corp (GME) hisse senetlerinin günlük kapanış fiyatlarını
kullanarak GSADF testi analizi yapmıştır. Altında sadece bir balon oluşumuna rastlandığı, Brent
Petrol’de her yıl mart ayında bir fiyat baloncuğu oluştuğu, Game Stop Corp’ta ise oluşan altı adet
balondan Ocak 2021’dekinin en büyüğü olduğu ve oluşan baloncukların tarih aralığı olmadığı
sonucuna ulaşmıştır.
Borsa İstanbul, yabancı borsa, altın, döviz ve dijital paraların verilerini kullanarak baloncuk
oluşumları Literatürde çeşitli dönemlerde incelenmiştir. Çalışmamıza yön veren bu çalışmalardan
farklı olarak hem dönem hem de karşılaştırma yapılan enstrümanlar itibariyle farklı dönem ve finansal
araçlar kullanılmıştır. Dönemin pandemi dönemini kapsaması çalışmayı önceki çalışmalardan
ayrılmaktadır. Çalışmada kullanılan finansal araçların borsa, döviz ve kıymetli madenden oluşan üç
farklı enstrümandan oluşturulması karşılaştırılabilir olmasını sağlamıştır.
3. Veri ve Yöntem
Çalışmada, 29/07/2018-24/07/2022 dönemini içeren orijinal haftalık dolar, altın ve BİST-Tüm açılış
fiyatları kullanılmıştır. Dolar, altın ve BİST-Tüm finansal araçların seçiliş nedeni, portföy araçları
olarak birbirlerinin yerlerine ikame edilebilir olmalarıdır. Dolar, altın ve BİST-Tüm açılış fiyatları
TCMB-EVDS internet sitesinden alınmıştır. Balonların varlığını test etmek için Eviews12
yazılımının Rtadf eklentisi kullanılmıştır.
Phillips, Wu ve Yu (2011) varlık fiyatlarındaki balon dönemlerinin belirlenmesi için asimptotik
olarak ihmal edilebilir bir sapma ile rassal yürüyüşe izin veren bir SADF testi önermiştir. İleri tarihe
yinelemeli sağ kuyruklu ADF testiyle birden fazla alt dönem için oluşan balonlar SADF testi
aracılığıyla hesaplanabilmektedir (Phillips vd., 2015:1047). SADF testi aşağıdaki 1 nolu regresyon
denklemiyle hesaplanabilmektedir.

Muhammet Sait Işıldak
198
 

   

󰇛 󰇜    (1)
Burada t dönemindeki balonlar, yt ile ifade edilmiştir. Sabit terim, d ile, örneklem büyüklüğü T ile
ifade edilmiştir. T sonsuza yaklaşırken kesişme ve sapmanın büyüklüğünü görebilmek için -
lokalizasyon katsayısı kullanılmıştır.  parametresi rassal yürüyüş sürecini,  parametresi hata
terimini ifade etmektedir. Otoregresif süreçte hata terimlerinin normal dağıldığını göstermek için ise,


󰇛 󰇜 ifadesi kullanılmıştır.
Phillips Wu ve Yu (PWY) yaklaşımı Sup ADF (SADF) testini kullanır. SADF testi, ileri yinelemeli
sağ kuyruklu ADF birim kök testleri sırasına dayalı olarak bir balonun varlığını test eder. Geriye
doğru bir regresyon tekniğini kullanan SADF testi, balonun bitiş ve başlangıç noktalarını belirleyici
bir yol izler (Phillips vd., 2015:1044). GSADF testinde ise, ilk gözlemde özyinelemenin başlangıç
noktasını sabitlenmesinin yerine, uygulanabilir bir esnek pencere aralığı üzerinde hem başlangıç
noktası hem de bitiş noktasını değiştirerek yapar. Şekil 1’de, ilk gözlemde özyinelemeyi esas alan
SADF testi ile çoklu özyinelemenin yapıldığı GSADF testinin nasıl olduğu görülmektedir (Phillips
vd., 2015:1049).
Örnek Aralığı (0,1)
Örnek Aralığı (0,1)
0
r1=0 ve r2[ r0,1]
1
0
r1[0, r2-r0] ve r2[r0,1]
1
İlk pencere genişliği [0,r2]
Hareketli pencereler [r1,r2]
r2 değişkenin pencere genişliği rw= r2
Pencere genişliği rw= r2-r1
rw=r2- r1
rw=r2
r1
r2
r2
r2
r2
rw=r2- r1
r1
r2
r2
r1
r2
r2
r2
rw=r2-r1
r1
r2
r2
r2
SADF Testi
GSADF Testi
Şekil 1: SADF ve GSADF Testlerinin Pencere Genişliklerinin Karşılaştırılması
Görüldüğü gibi geliştirilen GSADF testi, verilerin alt örnekleri üzerinde tekrarlanan ADF test
regresyonları, özyinelemeli bir şekilde tekrarlar. SADF testi ise, r2 regresyonunun bitiş noktasını
minimum pencere genişliği olan r0'dan 1'e değiştirerek r1 başlangıç noktasından başlatır. Yani
GSADF testi, bitiş noktası r2‘yi sabitleyerek r1 başlangıç noktasının 0'dan r2- r0'a değişmesine izin
verir. ADF istatistiklerinin değerleri üzerinden alınan GSADF test istatistiği en yüksek değer olup
GSADF(r0) olarak ifade edilmekte ve 2 nolu formüldeki gibi gösterilmektedir (Phillips vd,
2015:1049).
󰇛󰇜 

 (2)
󰇟 󰇠
󰇟  󰇠

Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, s. 194-206
199
Regresyonu başlatmak için gerekli minimum pencere boyutu r0 ile gösterilmiştir. Minimum pencere
boyutunun pratik olarak belirlenmesinde 3 nolu formül kullanılmaktadır (Phillips ve Shi, 2020:7).
    (3)
Minimum pencere boyutu küçülmesine bağlı olarak kritik değerler büyür. Balon patlaması
gözlemlenebilmesi için uygun minimum pencere boyutunun yakalanması gerekir. Eğer gözlem sayısı
az ise, minimum pencere sayısı yeterli gözlemin oluşmasını sağlayacak kadar büyük olması
sağlanmalıdır. Gözlem sayısı fazla ise, minimum pencere sayısı daha küçük bir sayı belirlenebilir.
Asimptotik olarak ADF ve SADF(0,1) ve GSADF(0,1)’in özellikleri şöyledir (Phillips vd., 2015:1050).
1. Minimum pencere boyutu azaldıkça ADF ve SADF’nin test istatistikleri artar. Örneğin, r0,
0.190'dan 0.055'e düştüğünde, GSADF istatistiğinin %95 asimptotik kritik değeri 1,89'dan 2,30'a
yükselir.
2. GSADF’nin test istatistikleri SADF’nin test istatistiklerinden daha büyüktür. Örneğin, ne zaman
r0 = 0.10, GSADF istatistiğinin %95 asimptotik kritik değeri 2.19 iken, SADF istatistiği 1.49'dur.
3. Örneklem boyutu 400 ve minimum pencere boyutu 0,1 olduğunda kritik değerler hemen hemen
aynıdır.
GSADF testinin birden fazla balonu tespit etmede ayrım gücü önemli ölçüde gelişmiştir (Phillips vd.,
2015:1069). Dolayısıyla GSADF testi ile yapılan analiz SADF testine göre daha hassastır. Monte
Carlo simülasyonlarıyla hesaplanan GSADF testinde boş hipotez, balon olmadığını ifade eder.
GSADF test istatistik değeri kritik değerlerden büyükse, balon olmadığını ifade eden sıfır hipotezi,
reddedilerek en az bir balonun olduğuna karar verilir.
4. Bulgular
Dolar, altın ve BİST-Tüm 29/07/2018-24/07/2022 dönemini içeren orijinal haftalık açılış fiyatlarına
ait betimleyici bilgiler Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1: Dolar, Altın ve BİST-Tüm Serilerine Ait Betimleyici Bilgiler
USD/TL
AU/TL
BIST-TÜM
Gözlem Sayısı (Günlük)
209
209
209
Ortalama
8,164781
1666,221
1452,342
En Büyük
17,77640
2098,500
2848,100
En Küçük
4,844600
1260,000
863,4400
Standart Sapma
3,302035
227,7732
536,7054
Çarpıklık
1,489167
0,401983
1,046240
Basıklık
4,052553
1,791510
3,115917
Jarque-Bera
86,89469
18,34681
38,24624
Tablodan görüleceği üzere bütün verilerin çarpıklık değerleri normal kabul edilen 3 düzeydedir.
Yani dolar, altın ve BİST-Tüm’e ait veriler çarpıklık açısından normal kabul edilebilir. Ancak
basıklık için kabul edilen ±1,96 değerinden dolar ve BİST-Tüm değerleri büyüktür. Dolayısıyla, dolar
ve BİST-Tüm değerleri basıklık açısından normal dağılmamaktadır. Dolar, altın ve BİST-Tüm’e ait
Jarque-Bera test değerleri kabul edilebilir değer olan 5,99 değerinin hayli üzerindedir. Yani, dolar,
altın ve BİST-Tüm serileri normal dağılamamaktadır. Ortalama değerler ise, en küçük ve en büyük
değerlerden oldukça uzaktır. Bu uzaklık bize balon olabileceği konusunda bir ipucu vermektedir.
Dolar, altın ve BİST-Tüm serilerine ait zaman yolu grafikleri Grafik 1’de gösterilmiştir.

Muhammet Sait Işıldak
200
4
6
8
10
12
14
16
18
III IV III III IV III III IV III III IV III III
2018 2019 2020 2021 2022
USD/ TL
1,200
1,400
1,600
1,800
2,000
2,200
III IV III III IV III III IV III III IV III III
2018 2019 2020 2021 2022
AU/TL
800
1,200
1,600
2,000
2,400
2,800
3,200
III IV III III IV III III IV III III IV III III
2018 2019 2020 2021 2022
BİST-TÜM
Grafik 1: Dolar, Altın ve BİST-Tüm Serilerine Ait Zaman Yolu Grafikleri
Grafikte görüleceği üzere, dolar serisi 2021 yılı son dönemlerine kadar çok az bir trendle yükseliş
göstermiştir. Ancak daha sonra ani yükseliş ve iniş göstermiştir. Bu yükseliş, Kasım 2021’de oluşan
kur krizine denk gelmektedir. Altın serisinde ise, pandemi dönemi başlangıcında başlayan bir yükseliş
vardır. Bu yükselişi güvenli liman olarak adlandırılan altına yöneliş olarak yorumlayabiliriz. BİST-
Tüm serisinde ise, 2020’nin başlarından itibaren kısmen büyük kırılmaların olduğu bir yükseliş trendi
vardır. Bu yükseliş trendinin pandeminin etkisiyle oluşan bir yönelim olduğu şeklinde
yorumlanabilir. İşte bütün bu yükseliş trendlerinde “balon var mıdır?” sorusuna yanıt bulabilmek için
GSADF testi uygulanmıştır.
GSADF testi kritik değerleri, 1.000 tekrarlı Monte Carlo simülasyonunda ((209-28)*1000) 181.000
kez regresyon tahminlemesi yapılarak elde edilmiştir. Uygun pencere genişliği ise, (  
 
  󰇜 28 olarak alınmıştır. Dolar serisine ait sağ-kuyruklu GSADF analizi
yapılmış ve Tablo 2’de sunulmuştur.

Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, s. 194-206
201
Tablo 2: Dolar serisine Ait GSADF Testi
t-Statistic
Prob.
GSADF
7.570191
0,0000
Test critical values:
99% level
2.555995
95% level
2.091089
90% level
1.867848
Dolar serisine GSADF test istatistiği %99 güven düzeyinde kritik değerlerden çok fazla büyük olduğu
görülmektedir. Olasılık değeri (Prob. değerleri, 0,0000<0.05) küçük olduğu için balonların
olmadığını iddia eden H0 hipotezi, reddedilerek en az bir baloncuğun varlığı kabul edilir. Sonuçlar
incelendiğimde dolar serisinde en az bir balonun var olduğu anlaşılmaktadır. GSADF testine göre
dolar serisinde balonların olduğu dönemler Grafik 2’de gösterilmiştir.
-4
-2
0
2
4
6
8
4
8
12
16
20
III IV III III IV III III IV III III IV III III
2018 2019 2020 2021 2022
Backwards SADF sequence (left axis)
95% critical value sequence (left axis)
USD/TL (right axis)
USD/TL GSADF test
Grafik 2: Dolar Serisine Ait GSADF Test Grafiği
Dolar serisinde GSADF test değerlerinin kritik değerlerin üzerinde olduğu dönemler balonların
olduğu dönemleri göstermektedir. Dolar serisinde beş dönemde fiyat balonu oluştuğu görülmektedir.
Balonların kaç gün olduğu ise, Tablo 3’te gösterilmiştir.
Tablo 3: Dolar serisinde GSADF Test Fiyat Balonlarının Dönemleri
Balonlar
Başlangıç Dönemi
Bitiş Dönemi
Toplam Gün Sayısı
1. balon
15.03.2020
22.03.2020
7 gün
2. balon
05.04.2020
17.05.2020
42 gün
3. balon
09.08.2020
23.08.2020
14 gün
4. balon
30.08.2020
15.11.2020
75 gün
5. balon
24.10.2021
26.12.2021
62 gün
Tabloda görüleceği üzere Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın koronavirüs asemptomatik vakalarını da
ekleyerek verileri yayınladığı 25.11.2020 tarihi başlangıç kabul edilirse, ilk dört balon oluşumu
pandemi öncesine denk gelmektedir. Balonların süreleri kısa ve boyutları düşüktür. Ancak 5. balonun
süresi ve boyutu büyük olmuştur. Bu balonun oluşum tarihi ise, Türkiye’de oluşan kur krizi dönemine
denk gelmektedir. Altın serisine ait sağ-kuyruklu GSADF analizi yapılmış ve Tablo 4’te sunulmuştur.

Muhammet Sait Işıldak
202
Tablo 4: Altın serisine Ait GSADF Testi
t-Statistic
Prob.
GSADF
2.097522
0,0000
Test critical values:
99% level
2.555995
95% level
2.091089
90% level
1.867848
Altın serisine GSADF test istatistiği %99 güven düzeyinde kritik değerlerden çok fazla büyük olduğu
görülmektedir. Olasılık değeri (Prob. değerleri, 0,0000<0.05) küçük olduğu için balonların
olmadığını iddia eden sıfır hipotezi, reddedilerek en az bir baloncuğun varlığı kabul edilir. Altın
serisinde en az bir balon var olduğu anlaşılmaktadır. GSADF testine göre altın serisinde balonların
olduğu dönemler Grafik 3’te gösterilmiştir.
-2
-1
0
1
2
3
1,200
1,400
1,600
1,800
2,000
2,200
III IV III III IV III III IV III III IV III III
2018 2019 2020 2021 2022
Backwards SADF sequence (left axis)
95% critical value sequence (left axis)
AU/TL (right axis)
AU/TL GSADF test
Grafik 3: Altın Serisine Ait GSADF Test Grafiği
Altın serisinde GSADF test değerlerinin kritik değerlerin üzerinde olduğu dönemler balonların
olduğu dönemleri göstermektedir. Altın serisinde üç dönemde fiyat balonu oluştuğu görülmektedir.
Balonların kaç gün olduğu ise, Tablo 5’te gösterilmiştir.
Tablo 5: Altın serisinde GSADF Test Fiyat Balonlarının Dönemleri
Balonlar
Başlangıç Dönemi
Bitiş Dönemi
Toplam Gün Sayısı
1. balon
04.08.2019
22.09.2019
48 gün
2. balon
23.02.2020
23.02.2020
1 gün
3. balon
26.07.2020
16.08.2020
20 gün
Tabloda görüleceği üzere altın serisinde oluşan üç balondan 2. balon hariç diğer 1. ve 3. balonun
önemli olduğu kabul edilebilir. 1. balon pandemi öncesinde gerçekleşmiştir. 3. balon ise pandemi
döneminde gerçekleşmiştir. 1. balonun süresi uzun ve boyutu büyüktür ve Türkiye’de oluşan 2018
global endeksli ekonomik krizin yansımalarının devamı olan döviz ve borç kaynaklı ekonomik 2019
Eylül krizi döneminde gerçekleşmiştir. 3. balonun ise süresi kısa ve boyutu küçüktür. 3. balon,
pandeminin de etkisiyle artan 2020 yılından beri devam eden ekonomik krizle birleşmesi dönemine
denk gelmiştir. BİST-Tüm serisine ait sağ-kuyruklu GSADF analizi yapılmış ve Tablo 6’da
sunulmuştur.

Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, s. 194-206
203
Tablo 6: BİST-Tüm serisine Ait GSADF Testi
t-Statistic
Prob.
GSADF
5.269910
0,0000
Test critical values:
99% level
2.555995
95% level
2.091089
90% level
1.867848
BİST-Tüm serisine GSADF test istatistiği %99 güven düzeyinde kritik değerlerden çok fazla büyük
olduğu görülmektedir. Olasılık değeri (Prob. değerleri, 0,0000<0.05) küçük olduğu için balonların
olmadığını iddia eden sıfır hipotezi, reddedilerek en az bir balonun varlığı kabul edilir. BİST-Tüm
serisinde en az bir balon var olduğu anlaşılmaktadır. GSADF testine göre BİST-Tüm serisinde
balonların olduğu dönemler Grafik 4’te gösterilmiştir.
-2
0
2
4
6
500
1,000
1,500
2,000
2,500
3,000
III IV III III IV III III IV III III IV III III
2018 2019 2020 2021 2022
Backwards SADF sequence (left axis)
95% critical value sequence (left axis)
BIST (right axis)
BİST-TÜM GSADF test
Grafik 4. BİST-Tüm Serisine Ait GSADF Test Grafiği
BİST-Tüm serisinde GSADF test değerlerinin kritik değerlerin üzerinde olduğu dönemler balonların
olduğu dönemleri göstermektedir. BİST-Tüm serisinde altı dönemde fiyat balonu oluştuğu
görülmektedir. Balonların kaç gün olduğu ise, Tablo 7’de gösterilmiştir.
Tablo 7: BİST-Tüm serisinde GSADF Test Fiyat Balonlarının Dönemleri
Balonlar
Başlangıç Dönemi
Bitiş Dönemi
Toplam Gün Sayısı
1. balon
12.01.2020
16.02.2020
34 gün
2. balon
27.12.2020
14.03.2021
77 gün
3. balon
14.11.2021
26.12.2021
42 gün
4. balon
02.01.2022
06.02.2022
34 gün
5. balon
06.02.2022
27.02.2022
21 gün
6. balon
13.03.2022
24/07/2022 tarihinden
sonra da devam ediyor
131 gün ve sonrası
Tabloda görüleceği üzere BİST-Tüm serisinde oluşan bütün balonlar uzun sürelidir. Ancak 3. ve 6.
balonlar hariç diğer dört balon küçük boyuttadır. 3. Balonun boyutu çok büyük olmakla birlikte
gerçek bir balon patlamasına örnek gösterilebilir. 6. balon ise, boyutu büyük olmakla birlikte hâlâ
devam etmektedir. Yatırımcıların sürü psikolojisiyle hareket ettiklerini doğrulayan bir durum arz
etmektedir. Başka bir bakış açısıyla, yatırımcının finansal okuryazarlığının düşük olduğu sonucuna
ulaşılabilir. Balonların oluşumlarına da yatırımcıların bu davranış biçimlerinin neden olduğu şeklinde
yorumlanabilir.

Muhammet Sait Işıldak
204
Dolar, altın ve BİST-Tüm serilerine ait yapılan GSADF testine göre bulunan sonuçlar
karşılaştırıldığında çok sayıda balonlara maruz kalan BİST-Tüm serisinin daha spekülatif balon
oluşumlarına açık olduğu söylenebilir.
5. Sonuç
Finansal araçların geçmişte ekonomik ve spekülatif hareketlerden etkilenmektedir. Bu açıdan, temel
finansal araçlar olan dolar, altın ve BİST-Tüm serilerinin ekonomik ve spekülatif hareketlerden nasıl
ve ne kadar etkilendiklerini görmek önemlidir. Bu etkileri görebilmek için, Phillips vd. (2015)
tarafından geliştirilen GSADF testi Eviews12 yazılımında Rtadf eklentisi kullanılarak analiz
edilmiştir.
Dolar serisi için yapılan GSADF testi sonucunda %99 güven düzeyinde kritik değerlerden çok fazla
büyük olduğu ve olasılık değeri 0,05’ten daha küçük olduğu için balonların olmadığını iddia eden
sıfır hipotezi, reddedilerek 5 adet balon olduğu görülmüştür. İlk dört balon oluşumu pandemi öncesine
denk gelmekte olup süreleri kısa ve boyutları düşüktür. Ancak 5. balonun süresi ve boyutu büyük
boyuttadır. 5. balonun oluşum tarihi ise, Türkiye’de oluşan kur krizi dönemine denk gelmektedir.
Diğer dört balonun oluşumu spekülatif olduğu görülmektedir.
Altın serisi için yapılan GSADF testi sonucunda %99 güven düzeyinde kritik değerlerden çok fazla
büyük olduğu ve olasılık değeri 0,05’ten daha küçük olduğu için balonların olmadığını iddia eden
sıfır hipotezi, reddedilerek 3 adet balon olduğu görülmüştür. Altın serisinde oluşan üç balondan 2.
balon hariç diğer 1. ve 2. balonun önemli olduğu kabul edilebilir. 1. balon pandemi öncesinde
gerçekleşmiştir. 2. balon ise pandemi döneminde gerçekleşmiştir. 1. balonun süresi uzun ve boyutu
büyüktür. Türkiye’de oluşan 2018 global endeksli ekonomik krizin yansımalarının devamı olan döviz
ve borç kaynaklı ekonomik 2019 Eylül krizi döneminde gerçekleşmiştir. 2. balonun ise süresi kısa ve
boyutu küçüktür. 2. balon, pandeminin de etkisiyle artan 2020 yılından beri devam eden ekonomik
krizle birleşmesi dönemine denk gelmiştir. Altın serisinde oluşan bir günlük bir adet balonun ise
spekülatif amaçlı olduğu söylenebilir.
BİST-Tüm serisi için yapılan GSADF testi sonucunda %99 güven düzeyinde kritik değerlerden çok
fazla büyük olduğu ve olasılık değeri 0,05’ten daha küçük olduğu için balonların olmadığını iddia
eden sıfır hipotezi, reddedilerek 3 adet balon olduğu görülmüştür. BİST-Tüm serisinde oluşan bütün
balonlar uzun sürelidir. Ancak 3. ve 6. balonlar hariç diğer dört balon küçük boyuttadır. 3. Balonun
boyutu çok büyük olmakla birlikte gerçek bir balon patlamasına örnek göstermektedir. 6. Balon ise,
boyutu büyük olmakla birlikte hala devam etmektedir. Yatırımcıların bu balon oluşumundan
kurtulmak istemeleri veya istememeleri incelenmesi gereken bir konu olarak durmaktadır.
Yatırımcıların sürü psikolojisiyle hareket ettiklerini doğrulayan bir durum arz etmektedir. Başka bir
bakış açısıyla, yatırımcının finansal okuryazarlığının düşük olduğu sonucu çıkarılabilir. Balonların
oluşumlarına da yatırımcıların bu davranış biçimlerinin neden olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Dolar, altın ve BİST-Tüm serilerine ait yapılan GSADF testine göre bulunan sonuçlar
karşılaştırıldığında çok sayıda balonlara maruz kalan BİST-Tüm serisinin daha spekülatif balon
oluşumlarına açık olduğu söylenebilir. Borsa okuryazarlığı olmayan yatırımcıların BİST-Tüm’de
portföy oluşturarak sürekli al-sat yapmaları sürü psikolojisinin bir göstergesi ve spekülatif
oluşmaların kaynağıdır. BİST-Tüm serisindeki 3. Balonun ekonomik kaynaklı diğerlerinin ise
spekülatif kaynaklı olduğu söylenebilir. Altın serisindeki oluşan az sayıdaki balonlar ekonomik
kaynaklı ve küçük boyutlardadır. Dolarda oluşan balonlardan birisi büyük boyutta olup ekonomik
olaylardan etkilenmiştir. Diğer balonlar ise tamamen spekülatif kaynaklıdır denilebilir. Daha az
sayıda ve daha küçük boyutlarda balona maruz kalan altın serisi dolar ve BİST-Tüm serilerine göre
daha güvenli gözükmektedir. Diğer bir deyişle, altın hâlâ güvenli liman özelliğini korumaktadır.
Finansal piyasalarda işlem gerçekleştiren yatırımcıların okuryazarlıkları düşük olan yatırımcı
kitlesinin var olması sürü psikolojisiyle hareket etmeyi doğurmaktadır. Sürü psikolojisiyle hareket

Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, s. 194-206
205
sonucunda da spekülatif balonların oluşumları kaçınılmaz olmaktadır. Dolayısıyla, yatırımcıya
finansal araçların karakteristiklerini yansıtması açısından bu çalışma önemli bilgiler sunmaktadır.
Sonuç olarak, dolar, altın ve BİST-Tüm serilerinde ekonomik kaynaklı ve spekülatif oluşumlu
balonlar vardır. Büyük balon oluşumları küresel boyuttaki ekonomik ve sosyal olayların oluş
tarihleriyle örtüşmektedir. Ancak küçük balon oluşumları spekülatif eylemlere bağlı olabileceği
izlenimi vermektedir. Hiçbir eylemin rasgele olmadığını gerçeğinden hareketle küresel boyuttaki
ekonomik ve sosyal olayların da ya dünya çapında karar veren kişilerin bilgisizliğinden veya sadece
kendilerini düşünmelerinden kaynaklandığı söylenebilir.
Çalışmada elde edilen sonuçların, literatürdeki bulgularla örtüştüğü görülmüştür. Yerli veya yabancı
pay piyasaları üzerinde yapılan çalışmalarda balon oluşumuna rastlanmıştır. Ayrıca pay piyasalarının
diğer yatırım araçlarından daha fazla spekülatif balon oluşumlarına açık olduğu görülmüştür. Balon
oluşumlarının sürü psikolojisine bağlı olduğunu gösteren çalışmalar dikkate alındığında küresel
boyuttaki ekonomik ve sosyal olayların da balon oluşumlarına etkisinin olduğu söylenebilir.
Çalışmanın sonuçlarına ek olarak, araştırmacılara kripto para, emtia veya daha başka yatırım
araçlarını da ekleyerek farklı çalışmalar yapabilecekleri önerisi sunulabilir.
YAZARLARIN KATKISI
Bu çalışmanın tamamı yazar tarafından yapılmıştır.
ÇIKAR ÇATIŞMASI BEYANI
Herhangi bir kurum, kuruluş, kişi ile mali çıkar çatışması yoktur.
KAYNAKÇA
Ballis, A., and Drakos, K. (2020). Testing for herding in the cryptocurrency market. Finance
Research Letters, 33, 101210.
Bezgin, M. S. (2021). Borsa İStanbul'da Finansal Kabarcıkların Tespit Edilmesi ve Kabarcıkların
Finansal Krizlerle Ilişkisi (Doctoral dissertation, Anadolu University (Turkey)).
Caspi, I., and Graham, M. (2018). Testing for bubbles in Stock Markets With İrregular Dividend
Distribution. Finance Research Letters, 26, 89-94.
Celik, I., Akkuş, H. T., and Gülcan, N. (2019). Investigation of Rational Bubbles and Volatility
Spillovers in Commodity Markets: Evidences from Precious Metals. Mehmet Akif Ersoy
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(3), 936-951.
Chang, T., Gil-Alana, L., Aye, G. C., Gupta, R., and Ranjbar, O. (2016). Testing for Bubbles in the
BRICS Stock Markets. Journal of Economic Studies.
Çağli, E. Ç. ve Evrim, P. (2017). Borsa İstanbul’da Rasyonel Balon Varlığı: Sektör Endeksleri
Üzerine Bir Analiz. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (629), 63-76.
Çıtak, F. (2019). Türkiye Hisse Senedi Piyasasında Spekülatif Balon Varlığının Ampirik İncelenmesi.
Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 5(2), 247-262.
Goodnight, G. T. and Green, S. (2010). Rhetoric, Risk, and Markets: The Dot-Com Bubble. Quarterly
Journal of Speech, 96(2), 115-140.

Muhammet Sait Işıldak
206
Hu, Y. and Oxley, L. (2018). Do 18th Century ‘Bubbles’ Survive The Scrutiny of 21st Century Time
Series Econometrics?. Economics Letters, 162, 131-134.
Korkmaz, Ö., Erer D. ve Erer, E. (2016). Alternatif Yatırım Araçlarında Ortaya Çıkan Balonlar
Türkiye Hisse Senedi Piyasasını Etkiliyor mu? BİST 100 Üzerine Bir Uygulama. BDDK
Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 10(2), 29-61.
Koy, A. (2018). Multibubbles in Emerging Stock Markets. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar,
(637), 95-109.
Kristoufek, L. (2013). BitCoin Meets Google Trends and Wikipedia: Quantifying the Relationship
Between Phenomena of the Internet Era. Scientific Reports, 3(1), 1-7.
Madjumerd, M. H., Zamanian, G., and Tash, S. M. N. (2017). Evaluation of Multiple Bubbles in the
Stock Market of Tehran. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 14(2), 85-110.
Obayashi, Y., Protter, P., and Yang, S. (2017). The lifetime of a financial bubble. Mathematics and
Financial Economics, 11(1), 45-62.
Özkarakoç, E. B. (2019). Finansal Piyasalarda Spekülatif Balonların Varlığının Sınanması (Doctoral
dissertation, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (İstanbul)).
Phillips, P. C., and Shi, S. (2020). Real Time Monitoring of Asset Markets: Bubbles and Crises. In
Handbook of Statistics (Vol. 42, pp. 61-80). Elsevier.
Phillips, P. C., Shi, S., and Yu, J. (2015). Testing for Multiple Bubbles: Historical Episodes of
Exuberance and Collapse in The S&P 500. International Economic Review, 56(4), 1043-1078.
Phillips, P. C., Wu, Y., and Yu, J. (2011). Explosive Behavior in the 1990s Nasdaq: When did
Exuberance Escalate Asset Values?. International Economic Review, 52(1), 201-226.
Samırkaş, M. C. (2021). Finansal Piyasalarda Fiyat Balonları: Türkiye Döviz Piyasası Üzerine Bir
İnceleme. İşletme ve İktisadî Bilimler Araştırmaları, 112.
Smith, M. H. and Smith, G. (2006). Bubble, Bubble, Where's the Housing Bubble?. Brookings Papers
on Economic Activity, 2006(1), 1-67.
TCMB-EVDS internet sitesi https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket. Erişim Tarihi:
27.04.2022.
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı htps://covid19.saglik.gov.tr/TR-66935/genel-koronavirus-
tablosu.html. Erişim Tarihi: 19.06.2022.
Ural M. (2022) Varlık Fiyatlarında Spekülatif Fiyat Baloncuklarının Sağ Kuyruklu ADF Yöntemiyle
Analizi. İzmir İktisat Dergisi, 37(1), 189-205.
Yurtoğlu, Y. (2022). Pay Senedi Piyasalarında Balon Varlığının Test Edilmesi: MIST Ülkeleri
Örneği. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,
24(1), 410-427.
Zeytinoğlu, A. (2020) Doğrusal Olmayan Koentegrasyon Testleri: Fiyat Köpüğü Olgusu Üzerine Bir
Uygulama (Master's thesis, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (İstanbul)).