Content uploaded by Yusuf Bayar
Author content
All content in this area was uploaded by Yusuf Bayar on Dec 29, 2022
Content may be subject to copyright.
Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi
Journal of Bahri Dagdas Crop Research 11 (2): 137-144, 2022
e-ISSN: 2687-3753, https://dergipark.org.tr/tr/pub/bdbad
Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü Müdürlüğü Yayını Bilimsel Hakemli Dergi
ARAŞTIRMA MAKALESİ
Determination of Cercospora Leaf Spot (Cercospora beticola) Presence, Prevalence
and Severity in Sugar Beet Production Areas of Kırşehir Province
Kırşehir İli Şeker Pancarı Üretim Alanlarında Cercospora
Yaprak Lekesi (Cercospora beticola) Hastalığının Bulunma
Oranı ve Yaygınlığı ile Şiddetinin Belirlenmesi
Yusuf BAYAR1, Melih YILAR2, Kadir AKAN3*
1Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 40100, Kırşehir
2Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 40100, Kırşehir
3Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 40100, Kırşehir
* Sorumlu Yazar
kadir.akan@ahievran.edu.tr
Yayın Bilgisi:
Geliş tarihi: 26.03.2022
Kabul Tarihi: 07.11.2022
Anahtar kelimeler: Şeker pancarı
(Beta vulgaris), Cercospora Yaprak
Lekesi (Cercospora beticola),
Survey, Kırşehir
Keywords: Sugar beet (Beta
vulgaris), Cercospora leaf spot
(Cercospora beticola), Survey,
Kırşehir
Özet
Şeker pancarı yaprak lekesi hastalığı (Etmen: Cercospora beticola Sacc.),
şeker pancarı üretim alanlarında görülen önemli fungal hastalıklardan biridir.
Hastalığın gelişimi için uygun iklim şartlarının yaşandığı bazı üretim sezonlarında
oluşan epidemi nedeniyle farklı düzeyde verim ve kalite kayıplarının oluştuğu
bilinmektedir. Kırşehir ili özelinde miktar olarak en fazla üretimi yapılan bitkisel
ürün şeker pancarıdır. Bu nedenle şeker pancarı bitki koruma problemlerinin
belirlenmesi ve yerel çözümler üretilmesi bir zorunluluktur. Bu çalışma ile;
Kırşehir’in bazı ilçelerinde şeker pancarı üretim alanlarında 2021 yılı üretim
sezonu Haziran-Eylül aylarında yürütülen survey çalışmalarıyla, Cercospora
Yaprak Lekesi hastalığının bulunma oranı ve yaygınlığı ile şiddeti belirlenmiştir.
Survey çalışmalarında yapılan simptomatolojik incelemelerde 60 şeker pancarı
üretim alanının %15’inin (9 adet) C. beticola etmeniyle bulaşık olduğu
belirlenmiştir. İlçe düzeyinde yapılan değerlendirmeler sonucu Akpınar ilçesinde
%12.5 (1 adet), Boztepe ilçesinde %0 (0), Kaman ilçesinde %50 (1 adet), Merkez
ilçede %50 (2 adet), Mucur ilçesinde %20 (5 adet) C. beticola etmeni ile bulaşık
tarla olduğu belirlenmiştir. Hastalık şiddeti (%) Akpınar ve Kaman ilçelerinde %15,
Merkez ve Mucur ilçelerinde %20 olarak hesaplanmıştır. Laboratuvar ortamında
yürütülen çalışmalarda üretim alanlarından toplanan 9 örneğin tamamından
Cercospora sp. izole edilmiştir. Yapılan mikroskobik ve makroskobik incelemeler
sonucu geliştirilen izolatların tamamı C. beticola olarak tanılanmıştır.
Çalışma sonucunda, Kırşehir ili şeker pancarı üretim alanlarında görülen
şeker pancarı yaprak lekesi hastalığı değişen düzeylerde belirlenmiştir. Mart-
Ağustos aylarında alınan toplam yağış miktarının düşük olması nedeniyle 2021
üretim sezonunda hastalığın bulunma oranı ve yaygınlığı ile şiddetinin sınırlı
olduğu değerlendirilmiştir.
.
Abstract
Sugar beet leaf spot disease (Caused by Cercospora beticola Sacc.) is one of the important fungal diseases seen
in sugar beet production areas. It has been well known that different levels of yield and quality losses occur due to the
epidemic that occurs in some production seasons where suitable climatic conditions are experienced for the
development of the disease. In the province of Kırşehir, the most produced vegetable product has been sugar beet in
terms of quantity. For this reason, there is a need to identify sugar beet plant protection problems and produce local
solutions. With this study; the prevalence and severity of Cercospora leaf spot disease were determined by survey
carried out in June-September 2022 production season in sugar beet production areas in some districts of Kırşehir. In
the current study with symptomatological examinations, it was determined that 15% (9 fields) of 60 sugar beet production
areas were contaminated with C. beticola. As a result of the evaluations made at the district level, 12.5% (1 field) in
Akpınar district, 0% (0) in Boztepe district, 50% (1 field) in Kaman district, 50% (2 fields) in Central district, 20% (5 fields)
in Mucur district) were determined to be contaminated with C. beticola. Disease incidence (%) was calculated as 15%
in Akpınar and Kaman districts, and 20% in Merkez and Mucur districts. In the studies carried out in the laboratory
environment, Cercospora sp. isolated from 9 samples obtained from sugar beet areas. All of the isolates developed as
a result of microscopic and macroscopic examinations were identified as C. beticola.Sugar beet leaf spot disease were
seen in Kırşehir sugar beet production areas at varying levels. It was revealed that the incidence, prevalence and severity
of the disease in the 2021 production season were limited due to the low total rainfall in March to August.
138
Y.Bayar ve ark., Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi 11 (2): 137-144, 2022
Giriş
İnsan hayatında önemli bir yeri olan “şeker”, temel
besin maddelerinden birisi olup şeker kamışı ve
şeker pancarından üretilmektedir. Şeker kamışı
tropik ve subtropik iklim kuşağı, şeker pancarı ise
güney yarım küre için 30° güney enlemlerine kadar,
kuzey yarım küre için ülkemizin de yer aldığı 60°
kuzey enlemleri arasında farklı iklim kuşakları ve
uygun yetiştiricilik alanların da üretilebilmektedir
(Gencer, 1988). Chenopodiaceae familyasında yer
alan şeker pancarı (Beta vulgaris L.), Türkiye’ de
şekerin ham maddesi olarak yetiştirilen iki yıllık bir
endüstri bitkisi olup yazlık olarak üretimi
yapılmaktadır (Özer ve Ertunç, 2005).
Dünyada; şeker pancarı hasat edilen alanın 2020
yılında 4.43 milyon hektar olduğu tahmin
edilmektedir. Rusya Federasyonu, 916.647 ha-1
şeker pancarı hasat alanı ile birinci sırada yer alıp,
dünya şeker pancarı hasadının %21.18'ini tek
başına oluşturmaktadır. Rusya Federasyonu’nu
yaklaşık %58.28 ‘lik şeker pancarı hasat alanı ile
sırasıyla; Amerika Birleşik Devletleri, Fransa,
Almanya ve Türkiye izlemektedir. Türkiye’de 2020
yılında yaklaşık 93.000 üretici tarafından dünya
şeker pancarı hasat alanının yaklaşık olarak
%6.6’sına karşılık gelebilecek olan 33.811 ha-1
alanda ekiliş yapılmıştır. Kırşehir ili ve ilçelerinde
2020 yılında şeker pancarı 5.053 ha-1 alanda
ekilmiş ve 5.045 ha- 1 alanda hasat edilmiştir
(Anonim, 2022a; FAOSTAT, 2022; TUİK, 2022).
Dünya toplam şeker pancarı üretiminin 2020
yılında 252 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.
2020 yılı üretim miktarları değerlendirildiğinde;
Rusya Federasyonu'nda 33.9 milyon ton üretim
yapılmış olup, bu miktar dünya şeker pancarı
üretiminin yaklaşık olarak %13.73 kısmını
oluşturmaktadır. En çok üretim yapan diğer 4 ülke
ise; Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Fransa
ve Türkiye olup bu ülkelerde yapılan üretim dünya
şeker pancarı üretiminin yaklaşık olarak
%57.59'unu oluşturmaktadır. Türkiye’de 2020
yılında yaklaşık olarak 23.02 milyon ton, Kırşehir
ilinde ise toplam 405.583 ton (toplam Türkiye
üretiminin yaklaşık %1.5 kadar) üretim yapıldığı
bildirilmiştir. (Anonim, 2022b; FAOSTAT, 2022;
TUİK, 2022). Dünya şeker pancarı 2020 yılı verim
ortalamasının 56.9 ton/ha-1 olduğu tahmin
edilmektedir. Şili, şeker pancarında birim alandan
en fazla verim alan ülkedir. 2020 itibariyle, Şili
şeker pancarı verimi, dünya şeker pancarı
üretiminin yaklaşık %4.04'ünü oluşturmakta olup
birim alan veriminin 106.0 ton/ha-1 olduğu
bildirilmiştir. En çok birim alan verimi alınabilen
diğer 4 ülke ise; İspanya, Belçika, Hollanda ve
İsviçre olup toplam üretiminin yaklaşık %16.78'i bu
ülkelerce karşılanmaktadır. Türkiye’de 2020 yılında
ortalama verim 68.1 ton/ha-1 olarak rapor edilmiştir.
Kırşehir şeker pancarı üretimi ortalama verimi
80.39 kg/ha-1 olarak gerçekleşmiştir (Anonim,
2022c; FAOSTAT, 2022; TUİK, 2022). Kırşehir için
şeker pancarı stratejik bir ürün olup miktar olarak
en fazla üretimi yapılan tarla bitkisi olması yönüyle
de dikkat çekicidir. Bu nedenle şeker pancarı bitki
koruma problemlerinin belirlenmesi ve yerel
çözümler üretilmesi bir zorunluktur.
Şeker pancarı üretim miktarının artmasına bağlı
olarak şeker üretimi dikkat çekici düzeyde artmıştır.
Şeker pancarı sadece sanayi için bir hammadde
değil, aynı zamanda besi hayvancılığı içinde önemli
bir ürün olup yaprağı, baş kısmı ve posasıyla
birlikte dikkat çeken bir yem bitkisidir. Bitkisel
üretimin geliştirilmesiyle özellikle et ve süt
üretiminin arttırılması, bu gelişmeye bağlı olarak da
artırılan gıda kalitesine de bağlı olarak daha yüksek
bir hayat standardının oluşmasında öncü bitkisel
ürünlerden olmuştur. Şeker pancarı üretimi sadece
bitkisel üretime katkı sağlamamakta ayrıca
üretiminden tüketime sunumuna kadar tarımsal
ekipman ve taşıma sektörü gibi farklı sanayi
sektörlerinin gelişmesine katkı sağladığı gibi,
gübre, pestisitler vb. girdilerin kullanımıyla endüstri
sektörü için de önemli bir yere sahiptir. Şeker
pancarının üretiminin yapıldığı alana eşdeğer
sayılabilecek bir orman alanı ile karşılaştırıldığında
3 kat daha fazla oksijen üretebildiği için tüm canlılar
için oksijen kaynağı da olabilmektedir (Tosun,
2016). Ayrıca kendinden sonra ekilen ürünlerde
verimde artışların yaşandığı ve alternatifi olabilecek
ürünlerle karşılaştırıldığında daha fazla istihdam
olanağı sağladığı da bilinmektedir. Şeker
pancarının, ülkemizin bitkisel üretim sosyo-
ekonomisi üzerine çok önemli rolü bulunmaktadır.
Sağlanan istihdama katkı ile birlikte göçün
azaltılması veya önlenmesinde, bölgelerarası her
türlü yaşanabilecek gelişmişlik farklılıklarının
azaltılmasında ve kırsalın kalkınmasında önemli bir
misyonunun olduğu da ayrıca dikkati çekmektedir.
Şeker pancarının çıkışından itibaren farklı düzeyde
verim ve kalite kayıpları neden olan hastalık,
zararlı, nematod ve yabancı otlarla farklı mücadele
yöntemleri kullanılması ile verim ve kalite artışları
sağlanabilecektir. Cercospora Yaprak Lekesi
(Etmen: Cercospora beticola Sacc.) şeker pancarı
üretiminde tüm dünyada görülen yaygın ve önemli
fungal hastalıklardan birisidir. Hastalık ülkemiz
yetiştiricilik alanlarında, üretim sezonunun sürekli
yağışlı, sıcaklık ve yüksek nispi nem ilişkilerine de
bağlı olarak Haziran ayı başı sayılabilecek bir
dönemde görülebilmektedir. Hastalık önce yaşlı dış
yaprakların üzerinde daireler şeklinde
görülmektedir. Bu alanların orta kısmı gri-açık
kahverengi, dairenin çevresi ise kırmızı-koyu
kahverengi, belirgin olan dar veya geniş bir dış
kenarla çevrelenmiş olup 2-5 mm çaplı lekeler
şeklinde gözlenir. Hasat zamanına yakın dönemde
bu belirtiler, göbek yaprakları ile yaprak saplarının
üzerinde de uzunlamasına olarak gözlenir
(Giannopolitis, 1978). Holtschulte (2000)
tarafından yürütülen bir çalışmada 6.96 milyon ha-1
Y.Bayar ve ark., Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi 11 (2): 137-144, 2022
139
Çizelge 1. Kırşehir İlçeleri Mart-Ağustos Ayları (2021) İklim Verileri (Anonim 2022d)
İlçeler Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos
Toplam
Yağış (mm)
Akpınar
Sıcaklık oC
3.31
10.63
16.83
17.01
22.57
22.35
5.33
Nem (%)
72.28
60.83
47.54
63.39
46.28
47.2
Yağış (mm)
1.91
1.06
0.18
1.91
0.16
0.11
Boztepe
Sıcaklık oC
2.77
10.42
16.32
17.45
22.51
21.79
3.752
Nem (%)
73.52
61.12
49.61
58.75
44.95
49.39
Yağış (mm)
2.42
0.42
0.219
0.513
0.03
0.15
Kaman
Sıcaklık oC
3.40
10.78
17.01
17.26
22.82
22.69
3.43
Nem (%)
67.31
87.7
46.66
60.97
44.75
44.45
Yağış (mm)
0.4
0.93
0.25
1.69
0.08
0.08
Merkez
Sıcaklık oC
4.56
12.1
18.2
19.35
24.95
31.85
5.1
Nem (%)
65.8
56.27
45.54
55
40.32
43.35
Yağış (mm)
2.99
0.6
0.26
1.07
0.02
0.16
Mucur
Sıcaklık oC
3.50
11.01
17.37
18.33
23.79
22.95
4.85
Nem (%)
68.15
56.58
44.45
53.95
40.75
45.92
Yağış (mm)
2.64
0.60
0.35
0.77
0.14
0.35
şeker pancarı üretim alanının %44’ünde hastalığın
gözlendiği fakat hastalığın şiddetinin, farklı üretim
alanlarında düşük, orta veya yüksek düzeyde
izlendiği bildirilmiştir. Türkiye üretim alanlarında
hastalığın genellikle sıcak ve nemli iklim şartlarının
yaşandığı Marmara ve Karadeniz Bölgeleri üretim
alanlarında daha yaygın gözlenebildiği
bilinmektedir. Diğer taraftan İç Anadolu Bölgesi ve
Geçit bölgeleri yetiştiricilik alanlarında özellikle
akarsu bulunan vadiler ile kapalı havzalarda Mayıs,
Haziran ve Temmuz aylarında özellikle yağışlı bazı
yıllarda (1999, 2010, 2011, 2014 ve 2015)
hastalığın Temmuz ve Ağustos aylarından itibaren
epidemi oluşturabildiği rapor edilmiştir (Kaya,
2015). Hastalığın görülme oranı ve şiddeti, değişik
yetiştiricilik alanlarında önemli farklılıklar
gösterebilmekte olup hiç mücadele edilmemesi
durumunda veya zamanında ve önerildiği gibi
yapılmayan mücadele sonrası kök veriminde %26,
şeker varlığında %13, arıtılmış şeker varlığında
%18 ve şeker veriminde %55’e ulaşabilen
kayıpların oluşabileceği bildirilmiştir (Kaya, 2015).
Hastalığın kontrolünün entegre mücadele
uygulamalarına göre yapılması özellikle
önerilmektedir. Entegre mücadelenin başarısı için
üretim alanlarının her yıl düzenli olarak incelenerek
hastalığın bulunma oranı ve yaygınlığının
belirlenmesi gerekmektedir. Bu şekilde her yıl
uygun dönemlerde yapılacak survey çalışmaları ile
hastalık kontrol yöntem veya yöntemlerinin
yeterlilik düzeyleri değerlendirebilir.
Tunalı ve ark., (2018) tarafından yürütülen bir
araştırma da İç Anadolu Bölgesi ve benzeri kurak
alanlarda da hastalığın artış gösterebileceği ve
kimyasal mücadele uygulamalarına rağmen
dayanıklı olarak bilinen çeşitlerde bile hastalık
belirtilerinin değişen düzeylerde oluştuğu
bildirilmiştir. Bu çalışma, Kırşehir ilinin şeker
pancarı üretimi yapılan bazı ilçelerinde 2021 üretim
sezonu Haziran-Eylül aylarında Cercospora
Yaprak Lekesi hastalığının bulunma oranı ve
yaygınlığı ile şiddetinin belirlenmesi amacıyla
yürütülmüştür.
Materyal ve Metot
İklim verileri
Cercospora Yaprak Lekesi hastalığının
yayılmasında yağış miktarı ve yağış alınan dönem
oldukça kritiktir. 2021 yılı Mart-Ağustos ayları
Kırşehir ili iklim verileri Çizelge 1’de verilmiştir
(Anonim 2022d). Survey yapılan ilçelerde Mart-
Ağustos ayları toplam yağış miktarları Çizelge 1’de
verilmiştir
Survey çalışmaları
Kaya (2015) tarafından İç Anadolu Bölgesi’nde
şeker pancarı üretimi yapılan akarsu vadileriyle
kapalı üretim havzaları için özellikle Mayıs, Haziran
ve Temmuz aylarının yağışlı geçtiği üretim
sezonlarında hastalığın epidemiye neden
olabileceği rapor edilmiştir. Bu nedenle survey
çalışmaları şeker pancarı üretimin daha fazla
yapıldığı, Kırşehir ili Akpınar, Boztepe, Kaman,
Merkez ve Mucur ilçelerinde Haziran ve Eylül 2021
ayları arasında yürütülmüştür. İncelenen üretim
alanlarında imkanlar ölçüsünde coğrafik konumu
ve üretim alanı dikkate alınarak homojen
örnekleme yapılmaya çalışılmış ve örneklemeler
tesadüfi olarak yapılmıştır. Surveyler sırasında aynı
veya benzer üretim alanları için mümkün olan uzak
ve farklı vejetasyon dönemi ile farklı coğrafik
özellikleri içeren noktaların değerlendirilmesi tercih
edilmiştir.
İlçe düzeyinde yapılan incelemelerde 2020 yılı
üretim alanlarının en az %1’i olacak şekilde
değerlendirme ve örnekleme yapılmıştır.
Değerlendirmelerde 0.01-0.50 da üretim alanında 3
noktadan, 0.51-1.0 da üretim alanında 5 noktadan,
140
Y.Bayar ve ark., Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi 11 (2): 137-144, 2022
1.1-5.0 da üretim alanında 8 noktadan, 5.1-10.0 da
üretim alanında 10 noktadan, 10.1 ve daha fazla
üretim alanında 15 noktadan ve her noktada 10
bitki şeklinde köşegenler doğrultusunda
incelenmiştir. Hastalığa rastlanması durumunda
etmenin tespit edilmesine yönelik olarak
yürütülecek izolasyon çalışmalarında kullanılmak
üzere en az 5 bitki örneği alınmıştır (Altınok, 2012).
Hastalığın belirlendiği bitkilerde belirtiler
simptomatolojik olarak değerlendirilmiş ve
Cercospora Yaprak Lekesi hastalığının şiddetinin
belirlenmesi için 1-9 skalası kullanılmıştır (Shane
ve Teng, 1985). Bu skalaya göre belirtiler; ”1:
Lekelenme yok; 3: Dış yapraklarda 4-5 adet leke
var; 5: Lekeler birleşmesi ve yapraklarda ölü
alanların oluşması; 7: Lekelerin birleşmesi ile
yaprağın kuruması ve 9: Yaprakların ve sapın
tamamen kuruması, yaprak ölümü” şeklinde
değerlendirilmiştir.
Survey yapılan her ilçede bulunan her bir üretim
alanı için, “Tartılı Ortalama” ile oran (%) olacak
şekilde hastalığın yaygınlığı ile skala değeri
üzerinden de Townsend-Heuberger formülü’ne
göre yüzde hastalık şiddeti hesaplanmıştır
(Townsend ve Heuberger, 1943; Bora ve Karaca,
1970). Yüzde hastalık şiddetinin hesaplanması için
kullanılan formül aşağıda verilmiştir.
Hastalık Şiddeti (%) = Ʃ [(nxV) (ZxN)-1]x 100
n: Skalada farklı hastalık derecesine giren bitki
sayısı
V: Skala değeri
Z: En yüksek skala değeri
N: Gözlem yapılan toplam bitki sayısı
Patojenin izolasyonu, tanı
Laboratuvara getirilen hastalıklı yaprak örneklerinin
sağlıklı ve enfekteli kısımlarından steril bistüri
kullanılarak 3±1 mm büyüklükte olacak şekilde bitki
parçaları alınmıştır. Alınan bu parçalar %1’lik
NaOCl ortamında 2 dakika süreyle tutulmuş ve
yüzey sterilizasyonu sağlanmıştır. Bu
uygulamadan sonra NaOCl’in yaprak yüzeyinden
temizlenmesi için bitki parçaları, üç kez steril distile
sudan geçirilmiş ve kurutma kağıtlarına
aktarılmıştır. Hastalık etmeninin konidi
çimlenmesini teşvik etmesi için bitki parçaları su
agar ortamına alınarak 24±1°C sıcaklık ve karanlık
periyotta 2 gün süreyle inkübe edilmiştir. Çimlendiği
değerlendiren konidiler patates dektroz agar (PDA)
ortamına alınmış ve 24±1°C sıcaklıkta 7 gün
süreyle inkübe edilmiştir (Göktürk ve Döken, 2000).
Gelişen Cercospora beticola etmeninin
mikroskobik ve makroskobik değerlendirmeler ile
tanısı yapılmıştır (Agrios, 1988; Alexopoulos, ve
ark., 1996; Kirk ve ark., 2008).
Araştırma Bulguları ve Tartışma
Kırşehir’in bazı ilçelerinde 2021 yılında, şeker
pancarı yetiştiriciliği yapılan üretim alanlarında
Cercospora Yaprak Lekesi hastalığının bulunma
oranı (%) ve yaygınlığı ile şiddetinin
değerlendirilmesi için survey çalışması
yürütülmüştür. Çalışmanın yürütüldüğü ilçeler,
2020 yılı ekim alanları, 2021 yılında inceleme
yapılan üretim alanı sayısı, hastalıklı üretim alanı
sayısı ve hastalıkla bulaşık üretim alanı Çizelge
2’de verilmiştir. Akpınar, Boztepe, Kaman, Merkez
ve Mucur ilçelerinde 60 üretim alanı incelenmiş ve
sadece 9 tanesinde (Çizelge 2) hastalığın tipik
belirtisi olan yaşlı dış yapraklarında orta kısmı gri,
çevresi kırmızı-koyu kahverengi bir kenar ile çevrili
alanlar dikkati çekmiştir. Diğer taraftan hiçbir üretim
alanında bu lekeler birleşerek yaprağı kaplamamış
olup hastalık nedeniyle ölü yaprak gözlenmemiştir.
Surveyler sırasında üretim alanlarında toplanan
lekeli yaprak örneklerinden laboratuvar ortamında
yürütülen izolasyon çalışmaları sonucunda 9
örneğin tamamından Cercospora sp. izole
edilmiştir. Yapılan mikroskobik ve makroskobik
incelemeler sonucu geliştirilen izolatların tamamı
Cercospora beticola olarak tanılanmıştır.
Kırşehir ili ve ilçelerinde 2020 yılında şeker
pancarının 50 533 da alanda ekimi yapılmış olup,
50 450 da alanda hasat yapılabilmiştir (TUİK 2022).
Survey çalışmalarıyla Kırşehir ili Akpınar [330 da
(%43.9)], Boztepe [642 da (%49.9)], Kaman [50 da
(%11.8)], Merkez [635 da (%3.9)] ve Mucur [1 028
da (%3.7)] ilçelerinde toplamda 2.685 da alanda
değerlendirme yapılmış olup 2020 yılı toplam
üretim alanının yaklaşık %5.3’i Cercospora lekesi
hastalığının bulunma oranı ve yaygınlığı ile şiddeti
yönüyle değerlendirilmiştir. Survey yapılan üretim
alanlarının ortalama 18 dekarının Cercospora
Yaprak Lekesi hastalığı ile bulaşık olduğu
belirlenmiştir (Çizelge 2).
Survey çalışmalarında bitkiler üzerinde yapılan
simptomatolojik incelemeler sonucu 60 şeker
pancarı üretim alanının %15’in de (9 adet) C.
beticola hastalığına rastlanmıştır. İlçe düzeyinde
yapılan değerlendirmeler sonucu Akpınar ilçesinde
%12.5 (1 adet), Boztepe ilçesinde %0.0 (%0.0),
Kaman ilçesinde %50 (1 adet), Merkez ilçede 2
adet (%50), Mucur ilçesinde %20 (5 adet) üretim
alanının C. beticola etmeni ile bulaşık olduğu
belirlenmiştir (Çizelge 2). Hastalık şiddeti Akpınar
ve Kaman ilçelerinde %15, Merkez ve Mucur
ilçelerinde %20 olarak hesaplanmıştır (Çizelge 2).
Kırşehir ili özeli şeker pancarı üretim alanlarında
yapılan, survey çalışmalarının yürütüldüğü
Haziran-Eylül aylarını kapsayan sürede, C. beticola
etmeninin varlığı değişen oranlarda belirlenmiştir.
Rastlanma sıklığının az olmasının yanı sıra
hastalık belirtilerinin gözlemlendiği üretim
alanlarında hastalık şiddeti ve yoğunluğu sınırlı
olarak değerlendirilmiştir. Tunalı ve ark., (2018) ve
Kaya (2015) tarafından yapılan sınırlı çalışmalar
dışında, Kırşehir ilinde hastalık şiddeti ve
yoğunluğu konusunda herhangi bir araştırmaya
rastlanılamamıştır.
Y.Bayar ve ark., Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi 11 (2): 137-144, 2022
141
Çizelge 2. Kırşehir’in Bazı İlçelerinde Şeker Pancarı 2020 Yılı Üretim Alanları*, Survey Yapılması Planlanan Üretim
Alanı, İnceleme Yapılan Üretim Alanı Sayısı, Hastalıklı Üretim Alanı Sayısı ve Hastalıklı Alan
2020 Yılı
Ekim alanı
(dekar)*
2020 Yılı
Verim*
(kg/dekar)
2021 Yılı
survey
yapılması
planlanan
üretim
alanı (da)
2020 Yılı
survey yapılan
alan (da) ve
İncelen ekim
alanı oranı (%)
İncelenen
tarla
sayısı
Hastalık
gözlenen
tarla
sayısı
Hastalıklı
alan (da)
Hastalık
Şiddeti
(%)
Akpınar
751
6.648
8
330 (%43.9)
8
1 (%12.5)
2
%15
Boztepe
1.287
6.389
13
642 (%49.9)
16
0 (%0)
0
%0
Kaman
425
7.633
4
50 (%11.8)
2
1 (%50)
2
%15
Merkez
16.337
6.835
163
635 (%3.9)
10
2 (%50)
4
%20
Mucur
28.016
8.770
280
1.028 (3.7)
24
5 (%20)
10
%20
Çiçekdağı
3.717
8.734
37
0
0
-
-
-
Kırşehir
toplam
50.533 8.039 505 2.685 (%5.3) 60 9 (%15.0) 18 -
Türkiye
toplam
3.381.078 6.846
*TUİK 2022 yılı verileri
Kaya (2015) tarafında yapılan bir değerlendirmede,
Türkiye’de bu hastalığın genellikle çok nemli ve
sıcak iklim şartlarının yaşandığı Marmara ve
Karadeniz Bölgeleri ekim alanlarında daha yaygın
gözlenebildiği bildirilmiştir. Bununla birlikte İç
Anadolu Bölgesi ve Geçit Bölgeleri yetiştiricilik
alanlarında özellikle akarsu bulunan vadiler ile
kapalı havzalarda Mayıs, Haziran ve Temmuz
aylarında özellikle yağış alınan bazı yıllarda (1999,
2010, 2011, 2014 ve 2015), hastalığın Temmuz ve
Ağustos aylarından itibaren epidemi oluşturabildiği
rapor edilmiştir (Kaya, 2015). Kaya (2015)
tarafından yapılan bu değerlendirmede Kırşehir
ilçeleri hakkında herhangi bir yorum yapılmaması
hastalığın Kırşehir üretim alanları için dikkat çekici
şekilde yoğun olmadığını veya epidemi
oluşturmadığını düşündürmektedir. Yürütülen
çalışmanın Kaya (2015) tarafından belirtilen
özellikle İç Anadolu Bölgesi yetiştiricilik alanlarında
ve özellikle akarsu bulunan vadilerde hastalığın
epidemi oluşturabildiği bilgisi ile hastalığının
bulunma oranı ve yaygınlığının belirlenmesi
yönüyle önemli oranda benzer olduğu
düşünülmektedir.
Tunalı ve ark., (2018) tarafından 2011 yılı üretim
sezonunda Afyonkarahisar, Aksaray, Ankara,
Eskişehir, Kastamonu, Kayseri, Kırşehir, Konya,
Kütahya, Sakarya ve Yozgat illerinde bulunan 391
üretim alanında incelemede bulunulmuştur
. C.
beticola ile enfekteli üretim alanı sayısı 193 ve %
enfeksiyon oranı %49.4 olarak bildirilmiştir. Aynı
çalışmada Kırşehir ili Kaman, Merkez ve Mucur
ilçelerinde bulunan 12 üretim alanında incelemede
bulunulmuş ve C. beticola ile bulaşık üretim alanı
sayısı 9 ve % enfeksiyon oranı %75 olarak
bildirilmiştir. Yürütülen çalışmada üretim alanlarının
%15’inin (9 adet) C. beticola ile bulaşık olduğu
belirlenmiştir. Kaya (2015) tarafından 1999, 2010,
2011, 2014 ve 2015 yılları gibi Mayıs, Haziran ve
Temmuz aylarının yağışlı geçtiği bazı ekstrem
yıllarda, hastalığın Temmuz ve Ağustos aylarından
itibaren epidemi yaptığı bilgisi verilmiştir. Çizelge 1
incelendiğinde tüm ilçelerde Mart-Ağustos ayı
toplam yağış miktarının 10 mm altında olduğu
değerlendirilmiştir. Özellikle Mart-Ağustos
aylarında alınan toplam yağış miktarının düşük
miktarda olması Kırşehir üretim alanlarında
etmenin bulunma oranı ve yaygınlığının neden
sınırlı düzeyde olduğunu açıklayabilir.
Hastalığın ilk bulaşmasında hasat artığı olarak
toprağa karışan lekeli yapraklar ile enfekte tohum
ve üretim alanındaki yabancı otlar (özellikle sofralık
pancar ve pazı gibi Beta türleri, yabani Beta spp.,
Spinacia oleracea (Ispanak), Amaranthus
retroflexus (Horoz ibiği), Atriplex sp. (Kara pazı),
Chenopodium album (Sirken), Rumex crispus
(Kıvırcık labada), Lactuca seriola (Yabani marul),
Taraxacum officinale (Kara hindiba), Malva
parviflora (Ebegümeci), Convolvulus arvensis
(Tarla sarmaşığı), Plantago sp. (Sinir otu)) önemli
inokulum kaynaklarıdır (Vereijssen ve ark., 2003;
Kaya, 2015). Etmenin konidilerinin üretim
alanlarında yayılmasında şiddetli yağmurlardan
kaynaklı olarak bulaşık yapraktan sağlıklı yaprağa
su sıçratma etkisinin de büyük önem taşıdığı
bildirilmiştir (Vereijssen ve ark., 2003). Şeker
pancarında zorunlu münavebe, yabancı ot
mücadelesinin üretici tarafından zamanında ve
uygun tekniklerle yapılması ile inceleme yapılan
ilçelerde Mart-Ağustos ayı yağış toplamının 10 mm
altında olması ve yağmurlama sulama ile de
bulaşık bitkilerdeki konidilerin damlacıkla sıçrayan
su damlası içerisinde sınırlı olabileceği
düşünüldüğünde hastalığın Kırşehir ilinde 2021
üretim sezonunda neden hastalık epidemisi
oluşturmadığı veya oluşturamadığı konusunda bir
fikir verebilir. Bu durum aynı zamanda hastalığının
bulunma oranı, yaygınlığının ve şiddetinin neden
düşük olabileceğini açıklayabilir.
Yürütülen çalışma ile Tunalı ve ark., (2018)
tarafından, Kırşehir ili özelinde Eylül ayında
(26.09.2011) yürütülen survey çalışması Kaman,
Merkez, Mucur ilçeleri düzeyinde birlikte
değerlendirilmiştir. Yürütülen bu çalışmada Kaman
142
Y.Bayar ve ark., Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi 11 (2): 137-144, 2022
ilçesinde 50 da alanda 2 üretim alanı incelenmiş ve
1 üretim alanının (%50) bulaşık olduğu
belirlenmiştir. Merkez ilçede 635 da üretim
alanında 10 üretim alanı incelenmiş ve 2 üretim
alanının (%20) bulaşık olduğu belirlenmiştir. Mucur
ilçesinde 1 028 da üretim alanında 24 üretim alanı
incelenmiş ve 10 üretim alanının (%20.8) bulaşık
olduğu belirlenmiştir (Çizelge 2). İlerleyen zamanla
birlikte hastalığın bulunma oranı ve yaygınlığının
belirlenmesi ile şiddetinin artması beklenilmektedir.
Dikkati çeken diğer konunun ise özellikle Merkez ve
Kaman ilçelerinde hastalığın rastlandığı alanların
Kaya (2015) tarafından bildirilen İç Anadolu Bölgesi
bölgeleri yetiştiricilik alanlarında özellikle akarsu
bulunan vadilerinde hastalığın epidemi
oluşturabildiği olarak tanımlanan coğrafi tanıma
uygunluk gösterdiği görülmektedir. Bu durum hem
Tunalı ve ark., (2018) hem de Kaya (2015)
çalışmaları ile uyumludur.
Benzer çalışmaların yürütüldüğü ve benzer iklim
koşullarının yaşandığı Konya ve Kayseri illerinde
yapılan çalışmalar da incelenmiştir. Boyraz (2013)
tarafından yürütülen bir çalışmada, hastalık gelişimi
için Konya ovası iklim koşullarının çok uygun
olmamasına rağmen, farklı üretim yıllarında ve
özellikle 15 Mayıs-30 Haziran arasında sık aralıklı
yağışlı geçen ve sıcaklıkların 20oC civarında
seyrettiği dönemlerde etmenin belirtilerinin
gözlendiğini ve hastalık nedeniyle şeker pancarın
da önemli kayıpların oluşabildiği bildirilmiştir.
Altınok (2012) tarafından 2010 ve 2011 üretim
sezonunda Kayseri ili Merkez, Bünyan, Develi,
Sarıoğlan ve Yeşilhisar ilçelerinin bazı üretim
alanlarında yürütülen survey çalışmalarında
hastalık yaygınlığının %65-%80 oranları arasında
olduğu bildirilmiştir. Tunalı ve ark., (2018)
tarafından yine Kayseri ili Bünyan, Sarıoğlan,
Pınarbaşı, Merkez, İncesu, Yeşilhisar ve Develi
ilçelerinde Eylül ayı sonunda yürütülen survey
çalışmalarında hastalık yaygınlık oranının %25.6
olduğu bildirilmiştir.
Özgönen ve Çulal Kılıç (2009) tarafından Isparta
iline bağlı Atabey, Gönen, Keçiborlu, Senirkent,
Şarkikaraağaç ve Yalvaç ilçelerinde 23 576 da
şeker pancarı ekim alanında survey çalışması
yürütülmüştür. Erysiphe betae, Alternaria spp.,
Cercospora beticola, Phoma betae etmenlerinin
oluşturduğu hastalıkların yaygınlık oranlarını (%)
2006 ve 2007 üretim sezonunda incelenmiş olup
Cercospora Yaprak Lekesi hastalığının yaygınlık
oranı her iki yıl için diğer hastalıklarla
karşılaştırıldığında daha düşük olarak
belirlenmiştir. Benzer şekilde aynı etmenlerin
oluşturduğu hastalık şiddeti (%)
değerlendirmelerinde Cercospora Yaprak Lekesi
hastalığı değerlendirme yapılan diğer hastalıklarla
karşılaştırıldığında daha düşük şiddette gözlenmiş
olup 2007 yılında yapılan survey çalışmaları
sonucunda en yüksek hastalık şiddeti %12 oranı ile
Yalvaç ilçesinde, en düşük hastalık şiddeti %2.5
oranı ile Atabey ilçesinde belirlenmiştir. Bu dört
çalışma ile yürütülen bu çalışma karşılaştırıldığında
Tunalı ve ark., (2018) tarafından da bildirildiği gibi,
aynı veya benzer lokasyon olsa bile farklı üretim
sezonlarında yürütülen survey programlarında
hastalık yaygınlık oranları ve hastalık şiddetlerinde
görülen farklılığın inceleme yapılan üretim alanına
göre ve örnekleme tarihindeki farklılıklardan
kaynaklanabileceği görülmektedir. Holtschulte
(2000) tarafından 2000’li yıllarda yapılan bir
çalışmada 6.96 milyon ha-1 şeker pancarı ekiliş
alanının %44’ünde hastalığın gözlendiği rapor
edilmiştir. Aynı çalışmada hastalığın şiddetinin,
farklı yetiştiricilik alanlarında düşük, orta veya
yüksek düzeyde izlendiği rapor edilmiştir. Yürütülen
bu çalışma ile Holtschulte (2000) tarafından yapılan
bu değerlendirmenin benzerlik taşıdığı
görülmektedir.
Hastalığın önemli inokulum kaynaklarından
birisinin enfekteli tohumlar olduğu rapor edilmiştir
(Vereijssen ve ark., 2003). Şeker pancarı
üreticilerinin her ekiliş için sertifikalı tohum
kullanması ilk enfeksiyon kaynağını oldukça
sınırlandırmaktadır. Bu durum hastalığın bulunma
oranı, yaygınlığı ve şiddetinin neden düşük
olabileceği de kısmen açıklayabilir. Diğer taraftan
hastalık ile mücadelede genetik dayanıklılığın
kullanılması önemli bir yöntemdir. Rossi (2000)
hastalık ile mücadelede dayanıklı çeşitlerin
kullanıldığını ve hastalığın endemik olarak
görüldüğü üretim alanlarında bu çeşit/çeşitlerin
ekilişinin tercih edilmesinin gerektiğini ayrıca
gerektiğinde fungisit uygulamaları yapılmasını
tavsiye etmiştir.
Kimyasal mücadeleye karar vermek için de
kullanılan ve tuzak bitki olarak yetiştirilen hayvan
pancarı (Beta vulgaris var. rapa), bitkisi C. beticola
hastalık bulaşmalarının önceden belirlenmesinde
veya izlenmesinde başarı ile kullanılabilmektedir.
Diğer taraftan özellikle yem bitkisi amaçlı olarak
geniş alanlarda yetiştiriciliği yapıldığı ve konidi
enfeksiyonlarına da neden olabileceği için şeker
pancarı üretiminde olumsuzluğa neden olmaması
için kimyasal mücadele zamanında ve tekniğine
uygun yapılmalıdır. Bununla birlikte hastalığın
kimyasal mücadelesinde %5 lekeli yaprak varlığı,
epidemi için eşik olarak bildirilmiştir (Altınok, 2012).
Gerek hastalığın yayılmasında gerekse epidemi
oluşturmasında iklim koşullarının bulaşma için
uygun olması ile yakın bir ilişkinin varlığı farklı
araştırıcılar tarafından bildirilmiştir (Tunalı ve ark.,
2018; Kaya, 2015; Altınok, 2012; Özgönen ve Çulal
Kılıç, 2009). Entegre mücadele yöntemleri
kapsamında hazırlanacak olan esnek program
veya programlarla epidemi başlangıcında tüm
üretim alanlarının dahil edildiği genişletilmiş bir
sistem yönetimiyle hastalık ile mücadele üzerinde
önemle durulması gerektiği düşünülmektedir.
Y.Bayar ve ark., Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi 11 (2): 137-144, 2022
143
Sonuç
Kırşehir ilinin bazı ilçelerinde şeker pancarı üretim
alanlarında 2021 üretim sezonu Haziran-Eylül
aylarında Cercospora Yaprak Lekesi hastalığının
bulunma oranı ve yaygınlığı ile şiddetinin
belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalışmada;
simptomatolojik olarak yapılan değerlendirmeler
sonucu incelenen 60 şeker pancarı üretim alanının
%15’inin (9 adet) C. beticola ile bulaşık olduğu
belirlenmiştir. Hastalıklı yaprak örneklerinden
laboratuvar ortamında yürütülen izolasyon
çalışmaları sonucunda 9 örneğin tamamı C.
beticola olarak tanılanmıştır. Şeker pancarında
zorunlu olarak yürütülen münavebe ve yabancı ot
mücadelelerinin genellikle tüm üreticiler tarafından
eş zamanlı ve uygun teknikler kullanılarak
yapılması ile incelemelerin gerçekleştirildiği üretim
yapılan alanların bulunduğu ilçelerde Mart -
Ağustos ayları yağış toplamının 10 mm’nin altında
gerçekleşmesi ve yağmurlama sulama ile de
bulaşık bitkilerdeki konidilerin sıçrayan su damlaları
vasıtası ile sınırlı taşınmış olabileceği
düşünüldüğünde hastalığın Kırşehir ili üretim
alanlarında neden hastalık epidemisi oluşturmadığı
veya oluşturamadığının açıklaması olarak
düşünülmüştür. Bu durum aynı zamanda hastalığın
bulunma oranı, yaygınlığının ve şiddetinin neden
düşük olabileceğinin de bir açıklaması olarak
düşünülmektedir.
Bölgede hastalığa dayanıklı ve orta dayanıklı
çeşitler kullanılarak hastalık ile mücadelede fungisit
kullanımı en alt seviyeye indirilmelidir. Etmenin
yüksek genetik varyasyon özelliği nedeniyle
ruhsatlı fungisitlere karşı bile kısa zamanda direnç
gelişiminin varlığı bilinmektedir. Özellikle etmen ile
mücadele için dayanıklı çeşit ve fungisit kullanımı
kombinasyonları ile hastalık genetik
varyasyonunun belirlenmesi ve gerekli tedbirlerin
alınması bir gerekliliktir. Şeker pancarı üretim
alanlarında her yıl düzenlenecek düzenli
surveylerle hastalığın şiddeti ve yaygınlığı
değerlendirilerek elde edilen veriler doğrultusunda
hastalık ile mücadele için bilgi üretilmesi özellikle
önerilmektedir.
Teşekkür: Bu çalışma Kırşehir Ahi Evran
Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi
tarafından ZRT.A4.21.026 nolu projesi
kapsamında finanse edilmiştir. Destekleri
nedeniyle Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Bilimsel
Araştırma Projeleri Birimi’ne teşekkür ederiz.
Kaynakça
Agrios, G.N. (1988). Plant Pathology, Academic Press,
New York, pp. 803.
Alexopoulos, C. J., Mims, C. W., Blackwell, M. (1996).
Introductory Mycology. John Willey and Sons, Inc., New
York, pp. 368.
Altınok, H. (2012). Kayseri İli şeker pancarı ekim
alanlarında Cercospora yaprak leke hastalığının
yaygınlığı ve şiddetinin belirlenmesi. Derim, 29 (2); 33-
45.
Anonim (2022a). Şeker pancarı hasat alanı.
https://knoema.com/atlas/topics/Agriculture/Crops-
Production-Area-Harvested/Sugar-beet-area-harvested
(Erişim tarihi 25.03.2022)
Anonim (2022b). Şeker pancarı üretim miktarı.
https://knoema.com/atlas/topics/Agriculture/Crops-
Production-Quantity-tonnes/Sugar-beet-production
(Erişim tarihi 25.03.2022)
Anonim (2022c). Şeker pancarı verimi
https://knoema.com/atlas/topics/Agriculture/Crops-
Production-Yield/Sugar-beet-yield (Erişim tarihi
25.03.2022)
Anonim, (2022d). Kırşehir ili iklim verileri.
www.mgm.gov.tr (Erişim tarihi: 15.03.2022)
Bora, T., Karaca, İ., (1970). Kültür bitkilerinde hastalığın
ve zararın ölçülmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fak.
Yardımcı Ders Kitabı, Yayın No:167 Bornova, 43s.
Boyraz, N. (2013). KOP bölgesinde verim ve kaliteyi
etkileyen önemli bitki hastalıkları. I. KOP Bölgesel
Kalkınma Sempozyumu, 14-16 Kasım 2013, Konya, s:
224-237
FAOSTAT 2022. https://www.fao.org/faostat/en/#home
(Erişim tarihi 25.03.2022)
Gencer, O. (1988). Genel tarla bitkileri (Endüstri Bitkileri).
Çukurova Üniversitesi. Ziraat Fakültesi, Ders Kitabı,
No:42, Adana
Giannopolitis C.N. (1978). Lesions on sugar beet roots
caused by Cercospora beticola. Plant Disease Reporter
62: 424-427
Göktürk, T. ve Döken, M. T. (2000). Enfekteli şeker
pancarı yapraklarından izole edilen Cercospora beticola
Sacc.'nın morfolojik özellikleri ve besi ortamındaki
gelişiminin belirlenmesi. Bitki Koruma Bülteni, 40 (1-2):
49-59
Holtschulte B. (2000). Cercospora beticola-worldwide
distribution and incidence. In: Cercospora beticola Sacc.
Biology, Agronomic Influence and Control Measures in
Sugar Beet, Advances in Sugar Beet Research (ed.
Asher MJC, Holtshulte B, Richard-Molard M, Rosso F,
Steinrücken G, Beckers R) IIRB, Vol. 2: 5-16.
Kaya, R. (2015). Şeker pancarında Cercospora yaprak
lekesi hastalığı ve mücadelesi. Tohumcular Birliği
Dergisi, 21: 31-35.
Kirk, P., Cannon P. F., Minter D. W., Stalpers J. A.
(2008). Ainsworth & Bisby’s Dictionary of the Fungi. 10th
edn. CAB International, Wallingford, UK.
Özer G. ve Ertunç F. (2005). Amasya şeker fabrikası
şeker pancarı ekim alanlarında Rhizomania hastalığının
belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 11(3):339-343.
Özgönen, H. ve Çulal Kılıç, H. (2009). Isparta ili pancar
ekim alanlarında fungal hastalıkların ve yaygınlık
oranlarının belirlenmesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 4(1),
16-22.
Shane, W. W. and Teng, P. S. 1985. Evaluation and
implementation of the Cercospora leaf spot prediction
model. Sugar Beet Research and Extension Reports, 15:
129-138.
Tosun, F. (2016) “Şeker Pancarı ve Şeker” Ürün raporu,
T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal
Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü. TEPGE Yayın
No: 271, ISBN: 978-605-9175-49-4, 21 sayfa
144
Y.Bayar ve ark., Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi 11 (2): 137-144, 2022
Townsend, G. R. and Heuberger, J. W. (1943). Methods
for estimating losses caused by diseases in fungicide
experiments. Plant Diseases Reporter, 27: 340-343.
TUİK 2022. Şeker pancarı istatistikleri
https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Tarim-
111 (Erişim tarihi 25.03.2022)
Tunalı, B., Kansu, B., Kutluk Yılmaz, N. D., Meyva, G. ve
Kaya, R. (2018). Türkiye'de şeker pancarında
Cercospora beticola Sacc.'nın yaygınlığı, patojenitesi ve
bazı çeşitlerin dayanıklılığının belirlenmesi. The Journal
of Turkish Phytopathology, 47 (1), 21-30.
Vereijssen, J. Schneider, J. H. M., Termorshuizen, A. J.
and Jeger, M. J. (2003). Comparison of two disease
assessment keys to assess Cercospora beticola in sugar
beet. Crop Protection, 1: 201-209.
doi.org/10.1016/S0261-2194(02)00146-1
