Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak TersineLojistik Üzerine Türkiye'de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik Analizi

Abstract

Tüketicilerin sosyal ve çevresel bilinç düzeylerinin artması ve Paris İklim Anlaşması başta olmak üzere uluslar üstü düzenlemelerin yürürlüğe girmesi gibi zorlayıcı sebepler, işletmelerin yönetsel ve operasyonel süreçlerde sürdürülebilirlik ilkesini benimsemesini teşvik etmektedir. İşletmelerin sürdürülebilir lojistik operasyonları kapsamında benimsediği uygulamalar ise yeşil lojistik, yalın lojistik ve tersine lojistiktir. Bu çalışmada temel amaç, DergiPark veri tabanında taranan hakemli dergilerde yayımlanmış araştırma makalelerinin bibliyografik haritasını çıkarmaktır. Bu doğrultuda, 2016 Ocak ayından 2022 yılının Ekim ayına kadar DergiPark’ta yayımlanmış 41 araştırma makalesi derlenmiş ve yayın yılları, başlıkları, anahtar kelimeleri ve özetlerine göre kümelenmiştir. Analizler sonucunda, tersine lojistik konusunda en çok makalenin yayımlandığı derginin Alphanumeric Journal olduğu, tersine lojistik ile birlikte en sık yer verilen anahtar sözcüklerin ise “geri dönüşüm” ve “diğer yöntemler” olduğu ve 35 çalışmada nicel araştırma yöntemleri kullanıldığı bulunmuştur. Araştırma sonucunda ayrıca, üzerine en çok araştırma yapılan sektörün üç araştırma ile sağlık sektörü olduğu ve sağlık sektörünü ise ikişer araştırmayla kamusal alanlar, tekstil sektörü ve imalat sanayiinin takip ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Full text

Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi • ISSN: 2687-4946 •Cilt/Volume:4 •Sayı/Issue:2 • Aralık/December •
Yıl/Year: 2022 • ss/pp. 161-176
Doi: 10.55796/dusuncevetoplum.1208783
Başvuru Tarihi:22.11.2022
Kabul Tarihi:27.12.2022
Araştırma Makalesi
SÜRDÜRÜLEBİLİR LOJİSTİK UYGULAMASI OLARAK TERSİNE
LOJİSTİK ÜZERİNE TÜRKİYE’DE YAPILAN ÇALIŞMALARIN
BİBLİYOMETRİK ANALİZİ
Erdal KILIÇ
*
Burak YAPRAK**
Özet
Tüketicilerin sosyal ve çevresel bilinç düzeylerinin artması ve Paris İklim
Anlaşması başta olmak üzere uluslar üstü düzenlemelerin yürürlüğe girmesi gibi zorlayıcı
sebepler, işletmelerin yönetsel ve operasyonel süreçlerde sürdürülebilirlik ilkesini
benimsemesini teşvik etmektedir. İşletmelerin sürdürülebilir lojistik operasyonları
kapsamında benimsediği uygulamalar ise yeşil lojistik, yalın lojistik ve tersine lojistiktir.
Bu çalışmada temel amaç, DergiPark veri tabanında taranan hakemli dergilerde
yayımlanmış araştırma makalelerinin bibliyografik haritasını çıkarmaktır. Bu doğrultuda,
2016 Ocak ayından 2022 yılının Ekim ayına kadar DergiPark’ta yayımlanmış 41
araştırma makalesi derlenmiş ve yayın yılları, başlıkları, anahtar kelimeleri ve özetlerine
göre kümelenmiştir. Analizler sonucunda, tersine lojistik konusunda en çok makalenin
yayımlandığı derginin Alphanumeric Journal olduğu, tersine lojistik ile birlikte en sık yer
verilen anahtar sözcüklerin ise “geri dönüşüm” ve “diğer yöntemler” olduğu ve 35
çalışmada nicel araştırma yöntemleri kullanıldığı bulunmuştur. Araştırma sonucunda
ayrıca, üzerine en çok araştırma yapılan sektörün üç araştırma ile sağlık sektörü olduğu
ve sağlık sektörünü ise ikişer araştırmayla kamusal alanlar, tekstil sektörü ve imalat
sanayiinin takip ettiği sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilirlik, Sürdürülebilir lojistik, Tersine lojistik,
Bibliyometrik analiz.
*
Doktora Öğrencisi, İstanbul Üniversitesi, erdalkilic@hotmail.co.uk, ORCID: 0000-0002-9308-5028.
** Dr. Öğretim Üyesi, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, byaprak@bandirma.edu.tr, ORCID: 0000-
0001-9831-0813.

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
162
BIBLIOMETRIC ANALYSIS OF STUDIES PUBLISHED IN TURKEY ON
REVERSE LOGISTICS AS A SUSTAINABLE LOGISTICS APPLICATION
Abstract
The compelling reasons such as the increase in the social and environmental
awareness of consumers and the enactment of supranational regulations, especially the
Paris Climate Agreement, encourage firms to adopt the principle of sustainability in
managerial and operational processes. The practices adopted by firms with the
perspective of sustainable logistics operations are green logistics, lean logistics and
reverse logistics. The main purpose of this study is to create a bibliographic map of
research articles published in peer-reviewed journals indexing in DergiPark. Therefore,
41 research articles published in DergiPark from January 2016 to November 2022 were
compiled and clustered according to publication years, titles, keywords and abstracts. As
a result of the analyzes, it is found that the journal in which the most articles on reverse
logistics is published is the Alphanumeric Journal, the most frequently used keywords
together with reverse logistics are "recycling" and "other methods", and quantitative
research methods are employed in 35 studies. Moreover, it is also concluded that the most
researched sector is the health sector with three researches, and the health sector is
followed by public, textile and manufacturing with two researches each.
Keywords: Sustainability, Sustainable logistics, Reverse logistics, Bibliometric analysis.
Giriş
Lojistik, mal ve hizmetlerin hammadde kaynağından üretim yerine ve üretim
yerinden ise tüketim noktasına taşınmasını ve depolanması şeklinde tanımlanmaktadır.
Binlerce yıldır lojistiğin temel faaliyetleri ekonomik ve sosyal refah için son derece
önemli olmasına ve özellikle operasyonel faaliyetlerde yeni bir çağ başlatan Sanayi
Devrimi (Coşan, 2019) gelişmelerine rağmen lojistiğin iş performansının artırılmasındaki
hayati rolünün organizasyonlar tarafından benimsenmesi ve önemli bir akademik çalışma
alanı olarak tanınması özellikle son 60 yılda gerçekleşmiştir (McKinnon vd., 2015, s.3).
Özellikle 1990’ların ortasından itibaren Paris Anlaşması ve Kyoto Protokolü başta olmak
üzere uluslar üstü düzeyde yürürlüğe giren regülasyonlar ve sosyal bilinç düzeylerinin
artmasının bir sonucu olarak tüketicilerin işletmelere baskı yapması birçok işletmenin
lojistik faaliyetlerini yürütürken çevresel konuları göz ardı etmemesini beraberinde
getirmiştir (Wu ve Dunn, 1995). Srivastava’ya göre (2007) işletmeler önceki yıllarda
çevresel sorumluluklarını ürün geliştirme, pazarlama, atık yönetimi ve lojistik gibi

Erdal KILIÇ • Burak YAPRAK
163
departmanlar arasında paylaştırmasına rağmen günümüzde doğaya karşı sorumluluklarını
artık bütüncül bir bakış açısıyla olarak yerine getirmektedir.
İşletmeler sürdürülebilirlik mottosuyla ve temel ilkeleri karbon emisyonlarını
azaltmak, kullanılmış ürünlerin geri dönüşümünü artırmak olan ve yeşil lojistik, yalın
lojistik ve tersine lojistik başta olmak üzere sürdürülebilir lojistik uygulamalarını
benimsemektedir (Ecevit, 2018; Mücevher, 2021). Zira işletmelerin lojistik
operasyonlarını çevresel meseleleri göz önünde bulundurarak yürütmesi yer seçimi,
hammadde kaynağının seçimi, mod seçimi ve nakliye planlaması gibi birçok operasyonel
kararı önemli ölçüde etkilemektedir (Wu ve Dunn, 1995). Geçmiş yıllarda
araştırmacıların sürdürülebilir lojistik uygulamalarını araştırmak, lojistik operasyonlar
sebebiyle ortaya çıkan çevresel sorunları yönetmek, bu sorunlara çözüm önermek ve en
uygun maliyetle strateji belirlemek gibi konularda birçok çalışma yürüttüğü
görülmektedir (Rogers ve Tibben-Lembke, 2001; Nakıboğlu, 2007; Rubio vd., 2008;
Şengül, 2010; Alkan vd., 2020). Bu çalışmanın temel amacı, sürdürülebilir lojistik
uygulamalarından birisi olan tersine lojistik konusunda, DergiPark veri tabanındaki
hakemli dergilerde yayımlanan araştırma makalelerinin bibliyometrik analizle
incelenmesidir. Analiz sonuçlarının tersine lojistik üzerine akademik çalışmalar yapmak
isteyen araştırmacılara rehberlik etmesi hedeflenmektedir. Araştırma soruları ise şu
şekildedir:
 AS1: Türkiye’de tersine lojistik konulu araştırmalar lojistik kavramını hangi
açılardan incelemektedir?
 AS2: Türkiye’de tersine lojistik konulu araştırmalar hangi bilimsel yöntemlerle
gerçekleştirilmektedir?
 AS3: Türkiye’de tersine lojistik konulu araştırmalar hangi sektörlerde
gerçekleştirilmektedir?
 AS4: Türkiye’de tersine lojistik konulu araştırmaların yıllara göre dağılımı nedir?
1. Literatür Taraması
Lojistik kavramının kökenlerine ilişkin birçok yaklaşım bulunmaktadır. Söz gelimi,
Merriam-Webster (2022) sözlüğü “askeri malzeme, tesis ve personelin tedariki, bakımı
ve nakliyesi ile ilgilenen bilim dalı” olarak tanımladığı lojistik sözcüğünün kökenlerinin
Fransızca’da hesaplama sanatı anlamına gelen “logistique” sözcüğüne dayandığını ve

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
164
sözcüğün ilk kullanımının ise 1861 yılına uzandığını iddia etmektedir. Bir başka görüşe
göre ise lojistik sözcüğü, Türkçe istatistiksel mantık anlamına gelen Yunanca “logistikos”
sözcüğünden türemiştir (Gülenç ve Karagöz, 2008, s. 75). Lummus vd. (2001) lojistiğin
en eski tanımlarından birisinin “…Fransızların lojistik dedikleri üçüncü bir süreci var,
birlikleri hareket ettirme ve yerleştirme sanatı…” şeklinde Simpson ve Weiner (1989)
tarafından yapıldığı aktarmaktadır. İlk dönemlerinde genellikle askeri literatürde
kullanılan lojistik kavramı, kısaca, materyal ve ürünlerin en uygun yerde en uygun
miktarda elde etme, üretme ve/veya dağıtma sanatı ve bilimdir (Cox, 1998). Rushton vd.
(2017, s. 4) lojistiği şu şekilde formülize etmektedir:
𝐿𝑜𝑗𝑖𝑠𝑡𝑖𝑘 = 𝑇𝑒𝑑𝑎𝑟𝑖𝑘 + 𝑀𝑎𝑙𝑧𝑒𝑚𝑒 𝑌ö𝑛𝑒𝑡𝑖𝑚𝑖 + 𝐷𝑎ğ𝚤𝑡𝚤𝑚
İşletmecilik bağlamında lojistik kavramı, kabaca, bir yer ve/veya zaman faydası
sağlayarak ürünlere değer katma sanatıdır (Teoman, 2020). Smykay vd. (1961, s. 4) yer
faydasını müşterilerin ihtiyaç duyduğu yerde ürünlerin erişilebilir olması olarak
tanımlarken zaman faydasını ise müşterilerin ihtiyaç duyduğu zamanda ürünlerin
erişilebilir olması şeklinde tanımlanmaktadır. Ancak günümüz rekabet koşullarında
lojistik operasyonlar yalnızca ürünlerin doğru yer ve/veya zamanda müşteriye
ulaştırılmasından daha fazlasıdır. Literatürde lojistiğin yedi doğrusu şeklinde yer alan
sınıflandırmaya göre lojistik; uygun ürünü, uygun miktarda, uygun yerde, uygun
zamanda, uygun kalitede, uygun maliyetle uygun müşteriye ulaştırılmasıdır (Rushton vd.,
2017). Üretim planlaması, malzeme ve envanter yönetimi, depolama ve dağıtım gibi
temel işlevlerinin yanında ambalajlama, talep tahmini ve atık parça yönetimi tali işlevleri
olan lojistiğin temel sekiz fonksiyonu ise şu şekildedir (Milli Eğitim Bakanlığı, 2011):
 Standardizasyon: Desteklenen sistemlerde verilecek lojistik hizmetlerin standart
olmasıdır. Standart malzeme, hizmet, prosedür ve uygulamalar ile uluslararası
standartların yakalanmasıdır.
 Ekonomiklik: Çeşitlenen ürünlerin talebinde yaşanan artışa karşın azalan
kaynakların olduğu ekonomik ortamda fayda-maliyet dengesinin gözetilmesidir.
 Yeterlilik: Sürdürülebilirlik ilkesiyle stok fazlası gibi plan dışı maliyetlerden
kaçınılmasıdır.
 Esneklik: Günümüz kavramlarına, metodlarına ve tüketici davranışlarına uygun
bir biçimde lojistik operasyonların yürütülmesidir.

Erdal KILIÇ • Burak YAPRAK
165
 Basitlik: Hem uygulama hem de planlama aşamasında karmaşık süreçlerden
kaçınılmasıdır.
 İzlenebilirlik: Pro-aktif bir yaklaşımla operasyonlarda olası sorunların tespiti ve
çözümü için işletmenin bütün departmanları tarafından kullanılan ürünlerin
miktarları, durumları, konumları ve üretim süreçlerinin yakından takip
edilmesidir.
 Koordinasyon: Lojistik destek faaliyetlerinin sağlanması için, lojistik
uygulayıcıları ve planlamacılarının müşterilerle uyumlu olmasıdır.
 Planlama: Operasyonel süreçlerdeki başarıyı ölçebilmek adına süreçlerin
tamamının detaylıca hesaplanmasıdır.
İşletmeler tarafından müşterilere değer sunmak üzere yürütülen lojistik
operasyonlar, çeşitli çevre sorunlarına da neden olabilmektedir. Söz gelimi, Amerika
Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (2022) tarafından yayımlanan bir raporda ülke
genelindeki sera gazı salınımının %27’sinin taşımacılık sektöründen kaynaklandığı
belirtilmektedir. Öte yandan Eurostat (2019) tarafından paylaşılan bir diğer rapora göre
ise 2019 yılında Avrupa genelinde salınan sera gazının %25,8’i taşımacılık sektöründen
kaynaklanmaktadır. Bireylerin çevre bilincinin artması, sivil toplum kuruluşlarının daha
aktif hale gelmesi, gezegenimizde bulunan doğal kaynakların hızla yok olması, küresel
iklim değişikliğinin olumsuz sonuçlarının gözle görünür hale gelmesi ve bu
olumsuzlukların toplumlarda panik ve korku yaratması gibi nedenlerle işletmeler
neredeyse bütün operasyonel süreçlerde sürdürülebilirliğe daha fazla önem vermektedir
(Jørsfeldt vd., 2016). Dolayısıyla işletmeler üretim operasyonlarında olduğu gibi lojistik
operasyonların da sürdürülebilirlik anlayışını her geçen gün daha fazla benimsemektedir.
Tedarik zinciri operasyonlarının ters yönlü hareket etmesini ifade eden (Genç,
2012) tersine lojistik kavramı ise ilk kez 1980’lerde “ürünlerin nihai tüketiciden işletmeye
doğru” hareketi olarak karakterize edilmektedir (Koban ve Keser, 2011, s. 115).
Literatürde bazı araştırmacıların (Kazançoğlu vd., 2017; Eyüboğlu ve Basti, 2017) “geri
dönüş lojistiği” olarak ele aldığı tersine lojistik kullanıcının artık ihtiyaç duymadığı
kullanılmış ürünlerden bir pazarda tekrar kullanılabilir ürünlere kadar olan lojistik
faaliyetleri kapsayan bir süreç (Bkz. Şekil 1) olarak tanımlanabilmektedir (Fleischmann
vd., 1997). Öte yandan Rogers ve Tibben-Lebmke (1998, s. 2) ise tersine lojistiği

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
166
hammaddelerin, stokların, ürünlerin ve bilgilerin yeniden kullanılmak ya da imha edilmek
saikiyle tüketiciden üreticiye doğru akışının en düşük maliyetle planlanması,
uygulanması ve denetlenmesi şeklinde tanımlamaktadır.
Şekil 1: Tersine Lojistik Operasyonlarında İş Akış Şeması
Kaynak: Agrawal vd., (2015).
Duran ve Çelikkaya (2019) Ulusal Tez Merkezi veri tabanına 2000-2019 yılları
arasında eklenen lojistik konulu 529 lisansüstü tezini bibliyometrik analiz yöntemiyle
incelemiştir. Çalışmada veri tabanında yer alan ilgili lisansüstü tezler yayın dili, anahtar
sözcükler, araştırma türü ve sayfa sayısı gibi kriterlere göre raporlanmıştır. Benzer
şekilde, Korkmaz ve Çetinkaya (2019) ise 1993-2019 yılları arasında Ulusal Tez Merkezi
veri tabanına eklenen lojistik ve tedarik zinciri konulu 525 lisansüstü tezi bibliyografik
analize dahil etmiş ve ilgili lisansüstü tezleri yazıldığı şehir, yayın tarihi ve anahtar
sözcükler gibi kriterlere göre raporlamıştır. Serdarasan vd. (2021) tarafından yapılan bir
başka çalışmada da tedarik zinciri ve/veya lojistik konusunda 2000-2022 yılları arasında
DergiPark veri tabanında yayımlanan makaleler incelenmiş ve araştırma sonucunda en
çok atıf alan dergi, en sık kullanılan anahtar sözcük ve bu alanda en fazla yayın yapan
bölüm gibi kriterler raporlanmıştır. Sürdürülebilir lojistik uygulamalarını konu alan
bibliyometrik çalışmalar incelendiğinde, Çavdar (2021) Web of Science (WOS)
verilerine dayalı olarak yeşil lojistik konulu makaleleri incelemiş ve Tekin vd. (2021) ise
Ürün
Edinimi
Ürünlerin
Toplanması
Ürünlerin
Muayenesi
ve Tasnifi
Geri
Dönüşüm
Hammadde
Üretim
Dağıtıcılar
Aracılar
Tüketiciler
Yeniden
Üretim
Yeniden
Kullanım
Tamir
İmha Etme
İmha
(Atık)
İleri Lojistik
Tersine Lojistik

Erdal KILIÇ • Burak YAPRAK
167
yine WOS verilerine dayanarak tersine lojistik konulu makaleleri incelediği görülmüştür.
Geçmiş yıllarda bu konuda yapılan kısıtlı sayıdaki çalışmada spesifik olarak DergiPark
sistemindeki tersine lojistik konulu araştırmalar incelenmediğinden literatürdeki bu
boşluğu doldurmak amacıyla bu çalışma kapsamında DergiPark sisteminde yer alan
tersine lojistik konulu araştırma makaleleri incelenmektedir.
2. Metodoloji
Araştırma, DergiPark sisteminde yayınlanan dergilerde yer alan makalelerdeki
“tersine lojistik” kavramına ilişkin bibliyografik bir analizdir. Bibliyometrik yöntemler,
herhangi bir konuda yapılan çalışmaların istatistiksel açıdan incelenmesi esasına
dayanmaktadır (Pritchard, 1969). Başka bir deyişle bibliyografik analiz, bir kavram
bağlamında çeşitli araştırmalar arasındaki ilişkilerin ortaya konması amacıyla
gerçekleştirilen bilimsel bir haritalama yöntemidir (Small, 1999; Ercan, 2022).
Bibliyografik analiz için gerekli olan veriler DergiPark sisteminden elde edilmiş olup
veriler doküman incelemesi ve analizi yöntemi ile yorumlanmıştır. Doküman inceleme
yöntemi, bir amaç için kaynak bulma ve veri toplama, bu verileri okuma ve analiz etme
veriler arasında bağlantılar kurma ve son olarak yorumlama gibi süreçleri içermektedir
(Yıldırım ve Şimşek, 2016).
2.1. Evren, Örneklem ve Veri Toplama
Araştırmanın evrenini TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi
(ULAKBİM) çatısı altında bulunan DergiPark elektronik dergi sisteminde yer alan
makaleler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise “tersine lojistik” alanında
gerçekleştirilen araştırma makaleleri olarak belirlenmiştir. Örneklem belirlenirken
lojistik alanında yayımlanmış diğer araştırmalar ve bibliyografik analizler incelenmiş,
literatürde tersine lojistik kavramına ilişkin bir taramanın yer almadığı görülmüş ve böyle
bir taramanın literatürde yer alan bu boşluğu doldurması hedeflenmiştir.
Veriler için belirlenen örneklem çerçevesinde, öncelikle DergiPark’ta gelişmiş
arama bölümünde öncelikle “tersine lojistik” OR “reverse logistics” arama sözcüğü ile
makaleler taranmıştır. Arama sonucu toplam 341 makale bulunmuştur. İkinci filtre olarak
ilgili anahtar kelimeler yalnızca özetlerle sınırlandırılmıştır zira böyle bir filtre olmadığı
takdirde herhangi bir makalenin herhangi bir yerinde geçen “tersine lojistik” kavramı
sebebiyle tarama sonucunda listelenen makaleler araştırmanın amacından

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
168
sapabilmektedir. Özet filtresi ile örneklem 69 makaleye indirgenmiş ve son olarak
çalışma türü olarak “araştırma makaleleri” seçilerek nihai olarak 41 makaleye
ulaşılmıştır. Makale tarama sürecine ilişkin akış diyagramı Şekil 2’de gösterilmektedir.
Şekil 2: Makale Arama Bilgileri ve Filtrelere İlişkin Akış Diyagramı
2.2. Verilerin Analizi
DergiPark sisteminden ele edilen veriler (makale başlığı, yayın yılı, yayınlandığı
dergi, özet ve anahtar kelimeler) Microsoft Excel programı yardımıyla derlenmiş ve
düzenlenmiştir. DergiPark, araması yapılan verileri otomatik olarak indirme imkânı
vermekle birlikte bu dokümanın özelleştirilememesi ve bazı bilgilerin eksik olması gibi
nedenlerle ilgili düzenlemenin manuel yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Makaleler
araştırmanın yayımlandığı yıl, araştırmanın yayımlandığı dergi, araştırmanın anahtar
kelimeleri, araştırmanın odaklandığı sektör ve araştırma yöntemi başlıklarında
incelenmektedir. İlgili her bir başlık için frekans tabloları hazırlanmış ve bulgular
yorumlanmıştır.
3. Bulgular
Yukarıda belirtilen her bir başlığa ilişkin bulgu ve yorumlar bu bölümde yer
almaktadır. Öncelikle araştırma kapsamında arşivlenen 41 adet makalenin özetlerinden
bir kelime bulutu hazırlanmıştır. Verilerden elde edilen kelime bulutu Şekil 3’te
gösterilmektedir.
1. Adım
Anahtar Kelimeler:
“tersine lojistik” OR
“reverse logistics”
Makale Sayısı: 341
2. Adım
Filtre (Abstract):
“tersine lojistik” OR
“reverse logistics”
Makale Sayısı: 69
3. Adım
Filtre (Tür): Araştırma
Makalesi
Makale Sayısı: 41

Erdal KILIÇ • Burak YAPRAK
169
Şekil 3: Verilerden Elde Edilen Kelime Bulutu
Şekil 3’te gösterilen bu kelime bulutu araştırmanın örnekleminde yer alan
makalelerin özetlerinde yer alan toplam 6237 kelimenin analizinden oluşmaktadır. Bu
kelime grubundan “gibi, de/da, için, ve, ile, bu, bir” gibi araştırmaya özel olmayan,
kavram dışı kelimeler ve rakamlar çıkartılmıştır. Elde edilen kelime bulutundan
görüleceği gibi makalelerin özetlerinde en çok tekrarlanan başlıca kelimeler lojistik
tersine, çevresel, tedarik, atık, geri, yeşil, karar, alan, üretim ve ürün sözcükleridir.
DergiPark’ta arşivlenen tersine lojistik konulu makalelerin yıllara göre dağılımı Tablo
1’de gösterilmektedir.
Tablo 1: Tersine Lojistik Konulu Araştırma Makalelerinin Yıllara Göre Dağılımı
Yıl
Frekans
Yüzde
Yıl
Frekans
Yüzde
2022
5
12,19
2018
10
24,39
2021
10
24,39
2017
4
9,75
2020
4
9,75
2016
1
2,43
2019
7
17,07
Toplam
41
100,00
DergiPark sistemi 2013 yılında kurulduğundan 2013 öncesinde yapılan çalışmalara
ilişkin veriler sistemde tam olarak yer almamaktadır. Bazı dergiler eski sayılarını
DergiPark’a aktarmasına rağmen birçok dergi bu aktarma işlemini bütünüyle
gerçekleştirmemiştir. Ek olarak, 2022 yılı için veriler ise yılın ilk üç çeyreği ile sınırlıdır.
Tüm bu sınırlılıklar göz önüne alınarak Tablo 1’de yer alan verilere bakıldığında, tersine
lojistik kavramına ilişkin yıllara göre düzenli bir değişimden söz etmek mümkün
görünmemektedir. 2018 yılına kadar artan çalışma sayısı sonraki yıllarda azalmış ve 2021

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
170
yılında ise yeniden yükselmiştir. Bu durum tersine lojistik kavramına ilişkin yoğun
olmasa da düzenli bir ilginin bulunduğu şeklinde yorumlanabilir. Tablo 2’de tersine
lojistik konulu araştırma makalelerinin dergilere göre dağılımını göstermektedir.
Tablo 2: Tersine Lojistik Konulu Araştırma Makalelerinin Dergilere Göre
Dağılımı
Dergi
Frekans
Yüzde
Alphanumeric Journal
3
7,31
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi
2
4,87
Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi
2
4,87
Akademik Platform Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi
1
2,43
Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
1
2,43
Aurum Sosyal Bilimler Dergisi
1
2,43
Beykoz Akademi Dergisi
1
2,43
Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi
1
2,43
Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi
1
2,43
Doğuş Üniversitesi Dergisi
1
2,43
Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi
1
2,43
Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi
1
2,43
Econder Uluslararası Akademik Dergi
1
2,43
Ege Akademik Bakış Dergisi
1
2,43
Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi
1
2,43
Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
1
2,43
Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi
1
2,43
International Journal of Advances in Engineering and Pure Sciences
1
2,43
İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi
1
2,43
Journal of Management Marketing and Logistics
1
2,43
Journal of Transportation and Logistics
1
2,43
Journal of Turkish Operations Management
1
2,43
Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler
Dergisi
1
2,43
Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
1
2,43
Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi
1
2,43
Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi
1
2,43
Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları
Dergisi
1
2,43
Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi
1
2,43
Politeknik Dergisi
1
2,43
R&S - Research Studies Anatolia Journal
1
2,43
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi
1
2,43
Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
1
2,43
Tekstil ve Mühendis
1
2,43
Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi
1
2,43
Turkish Journal of Engineering
1
2,43
Yaşar Üniversitesi E-Dergisi
1
2,43
Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi
1
2,43
Toplam
41
100,00
Tablo 2’de yer alan bulgular incelendiğinde “Alphanumeric Journal”,
“Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi”

Erdal KILIÇ • Burak YAPRAK
171
ve “Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi” dergileri tersine lojistik
konusuyla ilgili birden fazla yayın yapan dergiler olarak görünmektedir. Dergiler
incelendiğinde sosyal bilimler dergilerinin yanında mühendislik dergilerinin de yoğun
olarak yer aldığı dikkat çekmektedir. Bu hususun olası nedeni aşağıda yer alan anahtar
kelime dağılımında ifade edilmektedir. Tersine lojistik konusunun birlikte çalışıldığı
kavramlara ilişkin bilgilerin yer aldığı anahtar kelime dağılımı Tablo 3’te yer almaktadır.
Tablo 3: Tersine Lojistik Konulu Araştırma Makalelerinde Anahtar Kelime
Dağılımı
Anahtar Kelime
Frekans
Anahtar Kelime
Frekans
Tersine Lojistik
40
Performans
5
Geri Dönüşüm
20
Çevresel Duyarlılık
4
Diğer Yöntemler
17
Atık Yönetimi
4
Çok Kriterli Karar Verme
Yöntemleri
10
Üçüncü Parti Tersine Lojistik
3
Bulanık Mantık
9
Lojistik
3
Sürdürülebilirlik
8
Bibliyometrik Analiz
2
Programlama ve Optimizasyon
7
Tüketici Davranışı
2
Yeşil Lojistik
5
Yeşil Üretim
2
Tedarik Zinciri Yönetimi
5
Tablo 3’te özetlenen bulgular ışığında, tersine lojistik kavramıyla birlikte “geri
dönüşüm, sürdürülebilirlik, yeşil lojistik, tedarik zinciri yönetimi ve performans”
kavramları öne çıktığı görülmektedir. Bunun yanında tersine lojistik konusu içerdiği
teknik yöne atfen, çok kriterli karar verme yöntemleri, bulanık mantık, optimizasyon ve
diğer analiz çeşitleri gibi birçok farklı analiz bağlamında da incelenmektedir. Bu bilgi bir
önceki tabloda yer alan mühendislik dergilerinin de açıklayıcı olarak ifade edilebilir. Öne
çıkan bu kavram ve bilgilere ek olarak az sayıda da olsa “çevresel duyarlılık, atık
yönetimi, üçüncü parti tersine lojistik, tüketici davranışı ve yeşil üretim” de tersine lojistik
kavramıyla birlikte çalışılan kavramlara olarak tespit edilmiştir. Bu anahtar kelime ve
analizin araştırmacıların gerçekleştireceği farklı araştırma ve çalışmalar için ışık tutacağı
söylenebilir. Tablo 4 tersine lojistik konulu araştırma makalelerinin odaklandığı sektör ve
alanları göstermektedir.

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
172
Tablo 4: Tersine Lojistik Konulu Araştırma Makalelerinin Odaklandığı Sektör ve
Alan Dağılımı
Sektör/Alan
Demir-Çelik Sektörü
İletişim Sektörü (2)
Otomotiv Sektörü
Kamusal Alanlar (2)
Sağlık Sektörü (3)
Perakende Sektörü
Organize Sanayi Bölgeleri
Tüketici Davranışı
Tekstil Sektörü (2)
Kağıt Üretimi
İhracat Yapan İşletmeler
Alüminyum Sektörü
Gıda Sektörü
Elektronik Sektörü
Pil Üretimi
Kauçuk Üretimi
Plastik Sektörü
İmalat Sanayi (2)
Tablo 4’te özetlenen verilere bakıldığında çoğunlukla imalat/üretim sanayilerinde
çalışmaların yoğunlaştığı görülmektedir. Aynı zamanda iletişim ve perakende gibi hizmet
sektörlerinde de çalışmalar bulunduğu belirtilebilir. Araştırma kapsamında bu verilere yer
verilmesinin temel sebebi, araştırmaların odaklandığı sektörlere ilişkin frekans
değerlerini ortaya koymaktan öte konuyla ilgili hangi sektörlere odaklanıldığını
raporlamaktır. Böylece bulguların, tersine lojistik konusunda çalışma yapmak isteyen
araştırmacılara rehber niteliği taşıması hedeflenmektedir. Araştırma kapsamında
incelenen son husus tersine lojistik konulu araştırmalarda hangi araştırma yöntemlerinin
kullanıldığıdır. Tablo 5’te geçmiş yıllarda yapılan çalışmalarda kullanılan araştırma
yöntemlerine ilişkin veriler özetlenmektedir.
Tablo 5: Tersine Lojistik Konulu Araştırma Makalelerinde Kullanılan Araştırma
Yöntemleri
Yöntem
Frekans
Yüzde
Nicel
35
85,36
Nitel
4
9,75
Diğer
2
4,87
Tablo 5’e göre araştırmalarda %85,36 oranında nicel, %9,75 oranında ise nitel
yöntemler tercih edilmiştir. Diğer (%4,87) yöntemler kümesi ise yöntemi belirtilmeyen
çalışmaları içermektedir. İlgili çalışmalarda nicel yöntemlerin t-testi, korelasyon,
regresyon gibi görgül istatistiksel analizlerin yanında optimizasyon, makine öğrenmesi,
AHP, TOPSIS, PROMETHEE, DEMATEL ve Fuzzy gibi çok kriterli karar verme
yöntemlerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Nitel yöntemlerin ise mülakat ve içerik analizi
yöntemleri ile sınırlı kaldığı belirlenmiştir. Özetle, Türkiye’de tersine lojistik konusunda
yayımlanan birçok çalışmanın nicel yöntemlerin çok daha yoğun şekilde kullanıldığı
belirtilebilir.

Erdal KILIÇ • Burak YAPRAK
173
Sonuç ve Tartışma
Temel amacı etkin atık yönetimi ve geri dönüştürülmüş ürünler olan tersine
lojistiğin hem araştırma konusu olarak hem de özel sektörde faaliyet gösteren
organizasyonlar ve kamu kuruluşları tarafından benimsenmesi 1960’lı yıllara dayansa da
özellikle son on yılda giderek önem kazanmaya başlamıştır. Çevreci ve sürdürülebilir
yaklaşımların tezahürlerinden olan tersine lojistik uygulamalarının önemini artırmasının
uluslar üstü düzeyde en somut kanıtlarından birisi, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği
Çerçeve Sözleşmesinin tarafı olan 191 ülkenin tamamının Paris İklim Anlaşmasına 2021
yılında taraf olmasıdır. Buna paralel olarak, 2021 yılında Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının adının Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olarak
değiştirilmesi, tersine lojistiğin de içinde bulunduğu çevreci politikaların ulusal düzeyde
artan önemini ifade etmektedir. Dünyanın önde gelen kahve zincirlerinden birisi olan
Starbucks’ın kahve pipetlerini geri dönüştürülebilir malzemelerden imal etmeye
başlaması ve moda devi H&M’nin geri dönüşüm programını uygulamaya başlaması da
meselenin kâr amacı güden organizasyonlar açısından önemini ifade eden örneklerdir.
Tam olarak bu noktada, Türkiye’de tersine lojistik alanında yapılan akademik
çalışmaların sayısının 2019 ve 2020 yıllarında azalmasına rağmen 2021’de artması,
konunun bir dönem göz ardı edilmesine karşın ulusal ve uluslar üstü gelişmelerle birlikte
yeniden araştırmacıların gündemine girmesiyle açıklanabilir. Öte yandan, tersine lojistik
konulu araştırma makalelerinin yayımlandığı dergilerin baskın olarak mühendislik gibi
fen bilimleri dergileri olması ise tersine lojistik uygulamalarının işletmeler tarafından bir
anlayış/yaklaşım olarak değil proses olarak benimsendiğini kanıtlar niteliğindedir.
Araştırmaların önemli bir kısmının da üretim ve imalat sektörlerine odaklanması da bu
görüşü desteklemektedir. Buradan hareketle, sürdürülebilir lojistik uygulamalarından
birisi olan tersine lojistiği hizmet işletmeleri de dahil olmak üzere işletmelerin prosesten
öte bir anlayış olarak benimsemesi önerilmektedir.
Araştırmanın bulgularından hareketle araştırmacılara da bir dizi öneride
bulunulması gerektiği düşünülmektedir. Tersine lojistik konusundaki çalışmaların baskın
çoğunluğunun nicel araştırma yöntemlerinden yararlandığı bulgusuna istinaden sonraki
yıllarda yapılacak çalışmalarda araştırmacılar, derinlemesine mülakat ve odak grup
görüşmesi gibi nitel veri toplama yöntemleri kullanılarak çeşitli ölçeklerdeki işletmelerin
yöneticileriyle görüşerek tersine lojistiğe adaptasyon düzeyleri gibi konular üzerine

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
174
çalışmalarını yürütebilir. Öte yandan, önceki yıllarda yapılan araştırmalar genellikle
tersine lojistiğin operasyonel ve teknik yönlerine odaklandığından araştırmacılar sonraki
yıllarda tersine lojistiğin örneğin çevre bilinci yüksek tüketicilerin davranışlarını nasıl
etkilediğini inceleyen gibi çalışmalar dizayn edebilir.
KAYNAKÇA
Agrawal, S., Singh, R. K. ve Murtaza, Q. (2015). A literature review and perspectives in
reverse logistics. Resources, Conservation and Recycling, 97, 76-92.
Alkan, G., Yılmaz, B. ve Oğuz S. (2020). Tersine lojistik alanındaki yayınların
bibliyometrik analiz yöntemiyle değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Dergisi, 34(3), 711-729.
Coşan, B. (2019). Sanayi Devrimi’nden çok uluslu şirketlere çocuk işçiliği: şahin
pençesinde yavru kuş. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler
Araştırmaları Dergisi, 2(2), 286-303.
Cox, S., Tomas, J.M., Cheyne, A. ve Oliver, A. (1998). Safety culture: the prediction of
commitment to safety in the manufacturing industry. British Journal of
Management 9, 3-11.
Çavdar, E. (2021). Yeşil Lojistik: WoS Verilerine Dayalı Bibliyometrik Bir Analiz (2000-
2021). Econder International Academic Journal, 5(2), 359-374.
Duran, G. ve Çelikkaya, S. (2019). Türkiye’de Lojistik Üzerine Yapilmiş Lisansüstü
Tezlerin Bibliyometrik Analizi. GÜ İslahiye İİBF Uluslararası E-Dergi, 3(3), 152-
167.
Ecevit, M. Z. (2018). Yeşil kalite ve yeşil imaj algısının daha fazla ödeme niyeti ile
ilişkisi: yeşil göz boyamanın düzenleyici rolü. Business & Management Studies: An
International Journal, 6(3), 472-486.
Ercan, S. Türkiye’de İşletme Bilimi Alanında Liderlik Üzerine Yapılan Araştırmaların
Bibliyografik Analizi. Researches on Multidisiplinary Aproaches, 2(2), 60-72.
Eurostat (2019). How are emissions of greenhouse gases in the EU evolving?. Erişim
adresi (12 Aralık 2022):
https://ec.europa.eu/eurostat/cache/infographs/energy/bloc-4a.html?lang=en
Eyüboğlu, G., ve Basti, M. (2017). Tersine lojistikte karşılaşılan sorunlar ve çözüm
önerileri: Türk gıda sektörü örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, 16(31), 279-296.
Fleischmann, M., Bloemhof-Ruwaard, J. M., Dekker, R., Van der Laan, E., Van Nunen,
J. A., ve Van Wassenhove, L. N. (1997). “Quantitative Models For Reverse
Logistics: A Review”. European Journal Of Operational Research, 103(1), 1-17.
Genç, R. (2012). Çağımızın Mesleği Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetiminin Yöntem ve
Kavramları. Ankara: Detay Yayıncılık.

Erdal KILIÇ • Burak YAPRAK
175
Gülenç, İ. F. ve Karagöz, B. (2008). E-lojistik ve Türkiye’de e-lojistik
uygulamaları. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 73-91.
Jørsfeldt, L. M., Hvolby, H. H. ve Nguyen, V. T. (2016). Implementing Environmental
Sustainability in Logistics Operations: A Case Study. Strategic Outsourcing: An
International Journal, 9(2): 98-125.
Kazançoğlu, İ., Ventura, K. ve Aktepe, Ç. (2017). Perakendecilikte omni-kanal
uygulamaları: lojistik faaliyetlere ilişkin zorluklar ve engeller. Uluslararası İktisadi
ve İdari İncelemeler Dergisi, 219-236.
Korkmaz, İ. H. ve Çetinkaya, C. (2019). Post-graduate theses on logistics and supply
chain in Turkey: A bibliometric analysis. Gaziantep University Journal of Social
Sciences, 18(1), 479-493.
Lummus, R. R., Krumwiede, D. W. ve Vokurka, R. J. (2001). The relationship of logistics
to supply chain management: developing a common industry definition. Industrial
management & data systems. 101(8), 426-432.
McKinnon, A., Browne, M., Whiteing, A. ve Piecyk, M. (Eds.). (2015). Green Logistics:
Improving The Environmental Sustainability of Logistics. Kogan Page Publishers.
Merriam-Webster Dictionary (2022). Erişim adresi (10 Aralık 2022):
https://www.merriam-webster.com/dictionary/logistics
Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP Ulaştırma Hizmetleri Programı (2011). Lojistik
yönetimi. Ankara, Yayın No: 840UH0012.
Mücevher, M. H. (2021). Sürdürülebilir Lojistik için Üç Öncelikli Strateji: Yeşil Lojistik,
Tersine Lojistik ve Yalın Lojistik. Enderun, 5(1), 39-54.
Nakıboğlu, G. (2007). Tersine lojistik: önemi ve dünyadaki uygulamaları. Gazi
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 181-196.
Pritchard, A. (1969). Statistical bibliography or bibliometrics. Journal of Documentation,
25(4), 348-349.
Rogers, D. S. ve Tibben‐Lembke, R. (2001). An examination of reverse logistics
practices. Journal of business logistics, 22(2), 129-148.
Rubio, S., Chamorro, A. ve Miranda, F. J. (2008). Characteristics of the research on
reverse logistics (1995–2005). International journal of production research, 46(4),
1099-1120.
Rushton, A., Croucher, P. ve Baker, P. (2017). The handbook of logistics and distribution
management: Understanding the supply chain. Kogan Page Publishers.
Serdarasan, Ş., Yılmaz, H., Doğan, E., Koç, B., Kayır, M. H. ve Çatalyürek, M. (2021).
Lojistik ve tedarik zinciri alanında TR Dizin’de indekslenen çalışmaların
bibliyometrik analizi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (68), 164-
184.
Simpson, J.A. and Weiner E.S.C. (1989), The Oxford English Dictionary 3, Clarendon
Press, Oxford.
Small, H. (1999). Visualising science through citation mapping. Journal of the American
Society for Information Science, 50(9), 799–812.

Sürdürülebilir Lojistik Uygulaması Olarak Tersine Lojistik Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik
Analizi
176
Smykay, E. W., Bowersox, D. J. ve Mossman, F. H. (1961). Physical Distribution
Management. Macmillan.
Srivastava, S. K. (2007). Green supply‐chain management: a state‐of‐the‐art
literature review. International Journal of Management Reviews, 9(1), 53-80.
Şengül, Ü. (2010). Atıkların geri dönüşümü ve tersine lojistik. Paradoks Ekonomi,
Sosyoloji ve Politika Dergisi, 6(1), 73-86.
Tekin, M., Öztürk, D. ve Bahar, İ. (2021). Tersine Lojistiğin Bibliyometrik
Analizi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3),
87-100.
Teoman, S. (2020). Achieving the customized "rights" of logistics by adopting novel
technologies: a conceptual approach and literature review. UTMS Journal of
Economics, 11(2), 231-242.
U.S. Environmental Protection Agency (2022). Sources of Greenhouse Gas Emissions.
Erişim adresi (12 Aralık 2022): https://www.epa.gov/ghgemissions/sources-
greenhouse-gas-emissions
Wu, H. and Dunn, S.C. (1995), Environmentally responsible logistics systems.
International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 25(2), 20-
38.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (10.
Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.