Handlowe relacje Unii Europejskiej, w tym Polski, z Ukrainą i Rosją: wybrane wnioski

Abstract

Niniejsza część zawiera podstawowe wnioski płynące z badania skutków obecnej wojny w Ukrainie zarówno dla Polski i Unii Europejskiej, jak też dla pozostałych państw w świecie, przeprowadzonego w rozdziałach I–III. Wskazano w niej, że wojna w Ukrainie ma daleko idące konsekwencje dla wszystkich partnerów handlowych, a zatem zarówno dla państw członkowskich UE, w tym Polski, jak i dla całego świata. Wśród najważniejszych skutków opisano m.in. negatywny wpływ wojny na bezpieczeństwo żywnościowe wielu państw, na ceny żywności, dostępność nawozów sztucznych, środków ochrony roślin oraz pasz dla zwierząt. Wskazano też na ogromne ryzyko wystąpienia już w niedługim czasie głodu w wielu państwach słabiej rozwiniętych, zależnych silnie od importu podstawowych surowców rolnych z Rosji i Ukrainy, a w konsekwencji – także niepokojów społecznych i destabilizacji politycznej. Dotyczy to również sytuacji w UE, która, aby ograniczyć głosy podważające zasadność jej funkcjonowania w wymiarze politycznym, powinna zapewnić solidarność w działaniu na rzecz ochrony demokratycznych państw w Europie. Istotnym negatywnym skutkiem wojny są też poważne zakłócenia w funkcjonowaniu globalnych łańcuchów dostaw (zwłaszcza w relacjach z Ukrainą), które już spowodowały perturbacje w niektórych sektorach gospodarki w UE, w tym w Polsce i innych państwach rozwiniętych (zwłaszcza w przemyśle motoryzacyjnym). Konsekwencje wojny rozpatrywano też w szerszym kontekście realizowanej w UE transformacji klimatycznej, w tym energetycznej, procesów inwestycyjnych w regionie oraz koncepcji bezpieczeństwa ekonomicznego.
W badaniu wykorzystano metodę opisową.

Full text

WARSZ AWA 2022
REDAKCJA NAUKOWA
MARZENNA BŁASZCZUK-ZAWIŁA
INWAZJA ROSJI
NA UKRAINĘ
Wybrane konsekwencje
ekonomiczne i prawne

Publikacja została sfinansowana z grantu Dziekana Kolegium
Gospodarki Światowej SGH KGS/S22:1.23.
Recenzje
Jerzy Grabowiecki
Edward Molendowski
Redakcja językowa
Ewa Kubaczyk
© Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2022
Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości
lub fragmentów niniejszej publikacji bez zgody wydawcy zabronione.
Wydanie I
ISBN 978-83-8030-574-8
Oficyna Wydawnicza SGH – Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
02-554 Warszawa, al. Niepodległości 162
www.wydawnictwo.sgh.waw.pl
e-mail: wydawnictwo@sgh.waw.pl
Projekt i wykonanie okładki
Magdalena Limbach
Skład i łamanie
DM Quadro
Druk i oprawa
volumina.pl Daniel Krzanowski
ul. Ks. Witolda 7–9
71–063 Szczecin
tel. 91 812 09 08
e-mail: druk@volumina.pl
Zamówienie 105/IX/22

Spis treści
Wstęp 9
I
EKONOMICZNY WYMIAR
INWAZJI ROSJI NAUKRAINĘ
RozdziałI
Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtymPolski, zUkrainą 17
Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
1. Obroty handlowe Unii Europejskiej, wtym Polski, zUkrainą 18
2. Pozycja Polski whandlu Unii Europejskiej zUkrainą 20
3. Ukraina jako partner handlowy państw Unii Europejskiej 22
4. Pozycja konkurencyjna Polski natle innych państw członkowskich
Unii Europejskiej whandlu zUkrainą (działy CN) 23
5. Struktura towarowa handlu Polski zUkrainą (według CN4) 39
6. Struktura towarowa handlu Unii Europejskiej zUkrainą (wedługCN4) 43
7. Znaczenie Ukrainy jako odbiorcy polskich towarów idostawcy do Polski 45
8. Znaczenie Ukrainy jako odbiorcy towarów unijnych idostawcy
doUnii Europejskiej 50
9. Podsumowanie 53
Bibliografia 58
RozdziałII
Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtymPolski, zRosją 59
Marzenna Błaszczuk-Zawiła, AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
1. Obroty handlowe Unii Europejskiej, wtym Polski, zRosją 60
2. Pozycja Polski whandlu Unii Europejskiej zRosją 63
3. Rosja jako partner handlowy państw Unii Europejskiej 65
4. Pozycja konkurencyjna Polski natle innych państw członkowskich
Unii Europejskiej whandlu zRosją (działy CN) 67
5. Struktura towarowa handlu Polski zRosją (według CN4) 81
6. Struktura towarowa handlu Unii Europejskiej zRosją (według CN4) 84

Spis treści
7. Znaczenie Rosji jako odbiorcy polskich towarów idostawcy do Polski 87
8. Znaczenie Rosji jako odbiorcy towarów unijnych idostawcy do Unii Europejskiej 93
9. Podsumowanie 96
Bibliografia 99
RozdziałIII
Znaczenie Ukrainy iRosji whandlu światowym ipotencjalne kierunki
przesunięcia obrotów wnastępstwie agresji Rosji wUkrainie 101
Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Marzenna Błaszczuk-Zawiła
1. Wstęp 102
2. Produkty rolne 102
3. Paliwa isurowce mineralne 106
4. Wybrane wyroby przemysłowe 108
Bibliografia 109
RozdziałIV
Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtym Polski, zUkrainą iRosją:
wybrane wnioski 111
Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Marzenna Błaszczuk-Zawiła,
AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
1. Skutki wojny wUkrainie dla Polski icałej Unii Europejskiej 112
2. Skutki wojny wUkrainie dla państw spoza Unii Europejskiej 118
Bibliografia 120
RozdziałV
Współczesne stosunki polityczne, gospodarczeihandlowe Ukrainy
zpaństwamiAzji Wschodniej 123
Magdalena Suska
1. Wstęp 124
2. Ewolucja stosunków politycznych igospodarczych Ukrainy zpaństwami Azji
Wschodniej 126
3. Ewolucja wymiany handlowej między Ukrainą apaństwami Azji Wschodniej 130
4. Analiza wskaźnikowa strumieni handlu Ukrainy ipaństw Azji Wschodniej 137
5. Podsumowanie 143
Bibliografia 146

Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
RozdziałIV
Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtym
Polski, zUkrainą iRosją: wybrane wnioski
prof. dr hab. Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska
ORCID: 0000-0002-6655-874X
ekawec@sgh.waw.pl
dr Marzenna Błaszczuk-Zawiła
ORCID: 0000-0002-6612-8205
mblaszcz@sgh.waw.pl
dr hab. AdamA.Ambroziak, prof. SGH
ORCID: 0000-0002-4618-8497
Adam.A.Ambroziak@sgh.waw.pl
mgr Michał Kulpiński
ORCID: 0000-0003-3695-8002
mkulpi@sgh.waw.pl
Streszczenie
Niniejsza część zawiera podstawowe wnioski płynące zbadania skutków obecnej wojny
wUkrainie zarówno dla Polski iUnii Europejskiej jak też dla pozostałych państw wświe-
cie przeprowadzonego wrozdziałach I–III Wskazano wniej że wojna wUkrainie ma
daleko idące konsekwencje dla wszystkich partnerów handlowych azatem zarówno dla
państw członkowskich UE wtym Polski jak idla całego świata Wśród najważniejszych
skutków opisano min negatywny wpływ wojny nabezpieczeństwo żywnościowe wielu
państw naceny żywności dostępność nawozów sztucznych środków ochrony roślin oraz
pasz dla zwierząt Wskazano też naogromne ryzyko wystąpienia już wniedługim czasie
głodu wwielu państwach słabiej rozwiniętych zależnych silnie od importu podstawowych
surowców rolnych zRosji iUkrainy awkonsekwencji– także niepokojów społecznych
idestabilizacji politycznej Dotyczy torównież sytuacji wUE która aby ograniczyć głosy
podważające zasadność jej funkcjonowania wwymiarze politycznym powinna zapewnić
solidarność wdziałaniu narzecz ochrony demokratycznych państw wEuropie Istotnym
negatywnym skutkiem wojny sąteż poważne zakłócenia wfunkcjonowaniu globalnych
łańcuchów dostaw (zwłaszcza wrelacjach zUkrainą) które już spowodowały perturbacje

112 Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Marzenna Błaszczuk-Zawił a, AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
wniektórych sektorach gospodarki wUE wtym wPolsce iinnych państwach rozwinię-
tych (zwłaszcza wprzemyśle motoryzacyjnym) Konsekwencje wojny rozpatrywano też
wszerszym kontekście realizowanej wUE transformacji klimatycznej wtym energetycz-
nej procesów inwestycyjnych wregionie oraz koncepcji bezpieczeństwa ekonomicznego
Wbadaniu wykorzystano metodę opisową
Słowa kluczowe: Rosja Ukraina inwazja Rosji naUkrainę bezpieczeństwo żywnościowe
światowe ceny żywności transformacja klimatyczna bezpośrednie inwestycje zagranicz-
ne globalne łańcuchy dostaw
Summary
This partcovers the basic conclusions from the study on the effects of the current war
inUkraine for Poland and the European Union as well as for other countries inthe world
carried out inchapters I–III The conclusions have indicated that the war inUkraine has
far-reaching consequences for all trading partners and therefore both EU Member States
including Poland and the whole world The most important effects presented inthis
part include inter alia the negative impact of the war on the food security of many
countries on food prices on the availability of fertilizers plant protection products and
animal feed The enormous risk of starvation inmany less developed countries strongly
dependent on imports of basic agricultural raw materials from Russia and Ukraine and
consequently also of social unrest and political destabilization was also indicated This
opinion also applies tothe situation inthe EU which inorder tolimit the tendencies that
undermine the legitimacy of its functioning inthe political dimension should ensure
solidarity inprotecting the democratic states inEurope Asignificant negative effect of
the war consists also inserious disruptions inthe functioning of global supply chains
(especially inrelations with Ukraine) which have already caused perturbations insome
sectors of the EU economy including Poland and other developed countries (especially
inthe automotive industry) The consequences of the war were also considered inthe
broader context of the climate transformation having been implemented inthe EU
including energy transformation investment processes inthe region and the concept
of economic security The descriptive method was used inthe study
Keywords: Russia Ukraine Russia’s invasion of Ukraine food security world food prices
climate transformation foreign direct investment global supply chains
. Skutki wojny wUkrainie dla Polski icałej Unii Europejskiej
Skutki zakłóceń whandlu zUkrainą będą relatywnie najbardziej odczuwalne wpań-
stwach dla których kraj ten jest ważnym partnerem handlowym Dla Polski wymiana
handlowa zUkrainą ma mniejsze znaczenie niż dla kilku innych państw UE niemniej
też będzie ona odczuwać konsekwencje działań wojennych wprzypadku towarów któ-

RozdziałIV. Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtym Polski, zUkrainą iRosją: wybrane wnioski… 113
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
rych Ukraina jest liczącym się dostawcą W r udział Ukrainy wpolskim imporcie
zewnętrznym (spoza UE) wyniósł % aweksporcie zewnętrznym % W r
udziały teniewiele się zmieniły
Zuwagi nato że Rosja odgrywa dużo ważniejszą rolę whandlu Polski niż Ukraina
(% zewnętrznego eksportu Polski w r i% importu) jak też ze względu nastruk-
turę towarową importu ztego kraju (prawie % stanowiło pięć produktów tjpaliwa
mineralne oleje mineralne iprodukty ich destylacji; substancje bitumiczne; woski
mineralne gaz ziemny) skutki wojny sąwtym przypadku dużo większe Bezpośred-
nio wynikają one zogromnego wzrostu cen surowców energetycznych wnastępstwie
ograniczeń wich imporcie wprowadzanych stopniowo przez UE wcelu zmniejszenia
przychodów Rosji ze sprzedaży tych surowców iograniczenia wten sposób środków
nafinansowanie wojny wUkrainie Pośrednio wzrost cen energii oddziałuje nawzro-
sty cen wcałej gospodarce (wtransporcie produkcji żywności iwyrobów przemysło-
wych atakże wgospodarstwach domowych)
Biorąc pod uwagę znaczenie importu głównych produktów pochodzących zUkrainy
iRosji wogólnym popycie importowym Polski należy stwierdzić że bezpieczeństwo
żywnościowe Polski nie jest zagrożone Polska jest samowystarczalna wprodukcji
podstawowych produktów rolno-spożywczych Wskaźnik samowystarczalności powy-
żej  (produkcja krajowa pokrywa całe zapotrzebowanie rynku krajowego izostają
jeszcze pewne nadwyżki) Polska osiągnęła min dla następujących produktów: mięso
wołowe (wskaźnik trochę ponad ) drób () jaja () cukier () mleko
() zboża () warzywa rośliny strączkowe ziemniaki () Dla owoców świe-
żych nasion iroślin oleistych oraz wieprzowiny wskaźnik ten wynosił ok – adla
tłuszczów iolejów roślinnych oraz makuchów– ok  [PIE a]
Oczywistym skutkiem wojny już jest ibędzie przynajmniej wśrednim okresie
wzrost cen żywności Ukraina iRosja były bowiem dotąd ważnymi dostawcami zbóż
iroślin oleistych nie tylko do UE ale też narynek światowy (porrozdział III) Zwłasz-
cza Ukraina posiada bardzo żyzne gleby iod wieków była znana jako spichlerz Europy
awostatnich latach także jako spichlerz wielu państw (zazwyczaj biednych) winnych
częściach świata W r była ona największym światowym dostawcą oleju słonecz-
nikowego (nieco ponad % eksportu) czwartym co do wielkości eksporterem kuku-
rydzy ijęczmienia (pook –% eksportu) oraz piątym dostawcą pszenicy (niecałe
%; pierwszym jest Rosja) Łącznie Rosja iUkraina odpowiadały za prawie –%
globalnego handlu pszenicą ijęczmieniem ponad % dostaw oleju słonecznikowe-
go oraz ok %– kukurydzy [PIE b s]
Ograniczenie tych dostaw wnastępstwie wojny spowodowało niedobory wielu
produktów ajeszcze bardziej przyczyniły się do tego spekulacyjne zakupy iwzrost cen
Niektóre kraje zaczęły robić nadmierne zapasy zwłaszcza Chiny które mają ogromne

114 Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Marzenna Błaszczuk-Zawiła, AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
potrzeby ajednocześnie dysponują dużymi środkami finansowymi Już przed inwazją
Rosji ceny żywności były wysokie Tylko w r wzrosły one o% do najwyższego
poziomu od dekady Na ceny oddziałuje też zablokowanie przez Rosję możliwości
eksportu przez porty nad Morzem Czarnym które przed wojną były kluczowymi
miejscami wysyłki wielu towarów zwłaszcza zbóż dla Ukrainy iRosji atakże Kazach-
stanu Również wysokie ceny ropy naftowej mogą przyczyniać się do zmniejszenia
podaży zbóż konsumpcyjnych oraz nasion oleistych, gdyż część ich zbiorów może
być przetwarzana naetanol.
Presję nawzrost cen wtym zbóż wywierają też rosnące ceny nawozów sztucznych
wdużej mierze wnastępstwie silnie drożejącego gazu który jest istotnym surowcem do
ich produkcji Abez nawozów wydajność plonów gwałtownie zmaleje [Wax Galindo
] Do  r Rosja była największym światowym eksporterem nawozów– zapew-
niając % podaży w r (wUE aż % importu nawozów pochodziło zRosji)
Negatywne skutki odczują też polscy rolnicy biorąc pod uwagę fakt że w r zRosji
pochodziło % dostaw zagranicznych nawozów [PIE b s]
Warto wtym miejscu wskazać natrwający od wielu latspór unijnych producentów
nawozów min zproducentami rosyjskimi Również kilka lattemu Fertilizers Europe
organizacja zrzeszająca europejskich producentów nawozów (wtym polskich: Grupę
Azoty iANWIL) wystąpiła do Komisji Europejskiej onałożenie ceł antydumpingowych
wobec przywozu mieszanin mocznika iazotanu amonu sprowadzanych narynek unij-
ny przez rosyjskie: Grupę Acron iEuroChem Argumentem narzecz ograniczenia przy-
wozu były relatywnie niskie ceny gazu wRosji (ustalane przez państwo)– kluczowego
surowca do produkcji nawozów sztucznych prowadzące do nierównej konkurencji
narynku UE Wskazywano min że zainstalowane wUE moce produkcyjne sąwyko-
rzystywane napoziomie nieco poniżej %

 co daje możliwość zwiększenia produkcji
gdyby istniał większy rynek zbytu lub zmalała konkurencja [Wójcicki ] Istnieje
zatem duże prawdopodobieństwo zwiększenia unijnej produkcji nawozów jednak ich
ceny będą wyraźnie wyższe niż rosyjskich min zuwagi nawyższe ceny gazu iinnych
surowców wykorzystywanych do produkcji (znaczący wzrost poagresji)
 Według danych FAO, wciągu pierwszych dwóch tygodni konfliktu ceny pszenicy ikukurydzy naeuropej-
skiej giełdzie MATIF wzrosły ook. % [Wax, Galindo, ].

Ich ceny wkwietniu  r. już wzrosły o% w porównaniu z tym samym okresem w  r. [Wax,
Galindo,].

Ogólna produkcja mieszanin mocznika iazotanu amonu wUE spadła wlatach – o%. Ponadprze-
ciętnie mocny spadek zanotowano w r., gdy przywóz zRosji, Trinidadu iTobago oraz USA wzrósł o%
[Wójcicki, ].
 Grupa Azoty wskazywała, że wsegmencie „Nawozy” wIkwartale  r. odnotowała pięciokrotny wzrost
ceny gazu ziemnego izdecydowane wzrosty cen fosforytów, soli potasowej isiarki, wykorzystywanych do
produkcji (wrelacji do analogicznego okresu  r.), co pociągnęło za sobą wzrost cen produktów. Zarówno
naceny surowców, jak itowarów wpłynęła zmniejszona dostępność produktów wszczycie sezonu nawozo-
wego [Chemia iBiznes, ].

RozdziałIV. Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtym Polski, zUkrainą iRosją: wybrane wnioski… 115
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
Nie mniej ważne sąśrodki ochrony roślin oraz pasze dla zwierząt (wtym maku-
chy) których ceny także gwałtownie wzrosły Dopiero wśrednim okresie (przynaj-
mniej poupływie jednego roku awięc pozbiorach znowego cyklu produkcyjnego)
sytuacja może ulec poprawie bo można założyć że narynku pojawią się nowi produ-
cenci idostawcy którzy zaspokoją przynajmniej część popytu
Silny wzrost cen produktów roślinnych widoczny narynkach światowych od
początku wojny wUkrainie oraz ograniczenia ich podaży przekładają się nawzrost
cen pasz które sągłównym kosztem wprodukcji mięsa wieprzowego drobiowego czy
wołowego atakże produktów mleczarskich Podobnie wyższe ceny nawozów ioleju
napędowego wpłyną nakoszty produkcji pasz już wnajbliższym sezonie Same pasze
będą wykorzystywane przez producentów wdrugiej połowie roku stąd wprzypadku
produktów zwierzęcych prawdopodobne sądalsze zwyżki cen zwłaszcza wprzyszłym
sezonie gdy zamknie się cykl dotychczasowych dostaw pasz aewentualni nowi dostaw-
cy nie zdążą ich jeszcze wyprodukować
Sytuacja wEuropie wpłynie też niewątpliwie naprzewartościowanie polityki UE
wobec Chin Wtym przypadku chodzi min osilną zależność UE od importu wielu
produktów przemysłowych które stanowią kluczowe elementy ipodzespoły do pro-
dukcji dużej grupy nowoczesnych wyrobów Biorąc pod uwagę że interesy UE iChin
sąbardziej rozbieżne niż zbieżne zależność tastanowi istotne ryzyko dla stabilności
rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej
Do tego dochodzi prawdopodobny wzrost cen niektórych towarów sprowadza-
nych zpaństw trzecich wynikający zprzesunięcia importu UE zrynku ukraińskie-
go irosyjskiego nainnych dostawców iobjęcia tych produktów stawkami celnymi
Na mocy umowy stowarzyszeniowej zUkrainą znaczna część towarów pochodzących
ztego kraju nie jest już od kilku latobciążona stawkami wspólnej unijnej taryfy cel-
nej awprzypadku artykułów rolno-spożywczych gdzie często obowiązują nadal cła
wprowadzono kontyngenty bezcłowe Przesunięcie popytu importowego nainnych
dostawców zpaństw trzecich może sprawić że towary dostarczane do UE będą droższe
Ograniczenia wdostawach produktów rolno-spożywczych mogą też wpłynąć
naosłabienie realizowanych obecnie wUE działań narzecz zmniejszenia negatyw-
nego wpływu rolnictwa naklimat iśrodowisko (wramach Europejskiego Zielone-
go Ładu, EZŁ) Wglobalnym świecie wielorakich powiązań iwspółzależności dotyczy
towielu produktów Przykładowo prawdopodobne ograniczenie importu kukurydzy
imakuchów zUkrainy będzie oznaczało mniejsze ilości paszy dla zwierząt oraz wyższe jej
ceny awefekcie wzrost cen mięsa ijego wyrobów atakże prawdopodobnie osłabienie
rentowności hodowli bydła

 Rolny pakiet klimatyczny UE przewiduje min stopniową
 Powiązań takich ikonsekwencji ich naruszenia jest oczywiście dużo więcej. Obawy przed grożącymi niedobo-
rami paszy stały się powodem apeli oopóźnienie lub nawet całkowite przemyślenie przełomowych planów

116 Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Marzenna Błaszczuk-Zawiła, AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
redukcję zużycia nawozów sztucznych wcelu ograniczenia ich negatywnych skutków
dla zdrowia ludzi (zawarte wnich składniki mogą przyczyniać się do wielu chorób)
oraz dla jakości gleby icałego środowiska naturalnego (npzmniejszenie przenikania
szkodliwych substancji do wód gruntowych) Cel taki wydawał się możliwy do realiza-
cji wwarunkach istnienia niezagospodarowanych ziem które można by było wykorzy-
stać do ekstensywnej produkcji oraz możliwości dodatkowego importu wprzypadku
niedoboru własnej produkcji iwzrostu cen (uprawa roślin bez nawozów daje niższe
plony ijest kosztowniejsza) Duże niedobory zbóż narynku światowym wnastępstwie
rosyjskiej inwazji naUkrainę stawiają pod znakiem zapytania realizację unijnej poli-
tyki produkcji zdrowej żywności
Podobne ryzyko istnieje dla realizacji strategii transformacji energetycznej unijnej
gospodarki (też wramach EZŁ) Przewiduje ona osiągnięcie neutralności klimatycznej
UE do  r co wymaga min szybkiego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych
pochodzących wistotnej części zwykorzystywania węgla iinnych paliw kopalnych do
wytwarzania energii elektrycznej iciepła Część polityków państw UE uznała obecną
sytuację (ograniczenia wdostawach paliw zRosji zperspektywą wprowadzenia pełne-
go embarga natedostawy iostry wzrost cen paliw) za argument narzecz spowolnienia
transformacji energetycznej zuwagi naogromny jej koszt (konieczność npbudowy
wielu farm wiatrowych słonecznych itp) Komisja Europejska atakże część państw
unijnych opowiada się zdecydowanie za kontynuowaniem strategii energetycznej
UE marca  r Komisja zaproponowała cały pakiet dodatkowych środków wtym
finansowych (REPowerEU) by ułatwić państwom członkowskim „działania narzecz
bardziej przystępnej cenowo bezpieczniejszej izrównoważonej energii” jak również
plan odejścia od rosyjskich paliw kopalnych „nadługo przed  rokiem” [Minister-
stwo Rolnictwa iRozwoju Wsi ] Celowość takich działań potwierdzają badania
Zakaz importu paliw kopalnych zRosji pozwoliłby UE znacznie przyspieszyć osiągnięcie
celu redukcyjnego przewidzianego wEuropejskim Zielonym Ładzie [Chepeliev etal
 s] Przyszłość tych zamierzeń wtym poziom cen paliw będzie istotnie zależeć
od jedności państw UE izwiązanej ztym skuteczności ich sankcji napaliwa kopalne
Niekorzystne też będą skutki wojny wUkrainie dla procesów inwestycyjnych wUkra-
inie iRosji ale także winnych krajach regionu wtym wPolsce [Gorynia ] Wpły-
ną natoróżne czynniki Po pierwsze należy spodziewać się wzrostu kosztów realizacji
inwestycji bowiem banki podniosą oprocentowanie kredytów doliczając premię za
zrównoważonego rozwoju sektora rolnego wUnii. Komisja Europejska rozważa propozycję ministrów rol-
nictwa UE, aby tymczasowo zrezygnować zwymogu wyłączenia części gruntów rolnych zprodukcji wcelu
zwiększenia ochrony przyrody, azamiast tego wykorzystać je do uprawy pasz dla zwierząt. Plany Komisji,
aby rozważyć wsparcie (niezbyt ekologicznego) sektora hodowli trzody chlewnej– jednej zgłównych branż,
które odczuwają skutki rosnących cen zbóż, również wywołały sprzeciw, także ze strony bardziej liberalnych
gospodarczo krajów skandynawskich.

RozdziałIV. Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtym Polski, zUkrainą iRosją: wybrane wnioski… 117
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
ryzyko Po drugie potencjalni inwestorzy będą bardziej wstrzemięźliwi wrealizacji
projektów zuwagi naniepewność rozwoju sytuacji iryzyko nieosiągnięcia zysku albo
wręcz utraty całej inwestycji Ze względu napołożenie geograficzne (bezpośrednie
sąsiedztwo zUkrainą Białorusią iRosją) wzrosną najprawdopodobniej wątpliwości co
do bezpieczeństwa lokowania kapitału wPolsce zwłaszcza wśród inwestorów zkrajów/
regionów odległych geograficznie npchińskich [Drynda ] Po trzecie wynikiem
wojny będzie obniżenie poziomu PKB Polski co jest istotnym czynnikiem branym pod
uwagę przez potencjalnych inwestorów [Weresa ] Warto też zauważyć że inwazja
Rosji naUkrainę spowodowała zahamowanie procesów reshoringu inearshoringu podej-
mowanych wwyniku pandemii COVID- amających nacelu ograniczenie uzależnie-
nia europejskich producentów od dostaw min zkrajów Azji [Drynda ] Zdrugiej
strony pozytywnie napoziom inwestycji realizowanych wPolsce może wpłynąć obser-
wowane od wybuchu wojny zainteresowanie Polską jako miejscem lokowania inwe-
stycji wycofywanych zUkrainy czy Białorusi albo przewidywanych do realizacji wtych
krajach [Drynda ] Ponadto zakończenie wojny wUkrainie ipowojenna odbudo-
wa tego kraju będą stanowić atrakcyjne sposoby lokowania środków Wostatecznym
rachunku wielkość krajowych izagranicznych inwestycji wPolsce będzie zależała
wdużej mierze od terminu zakończenia wojny ikształtu nowego ładu powojennego
Nie sposób jednak określić kiedy tonastąpi
Wojna wUkrainie ma też daleko idące skutki dla koncepcji bezpieczeństwa eko-
nomicznego krajów izcałą pewnością spowoduje istotne przewartościowanie polityki
państw wtej sferze Pokazała ona jak kruche może być założenie iż ścisła (azwłaszcza
mało zdywersyfikowana) współpraca gospodarcza państw jest korzystna Pokazała też
że konflikty nawet wodległych państwach mogą stać się zarzewiem poważnych proble-
mów Ponadto wojna uświadomiła wszystkim jak ścisła współzależność gospodarek
krajowych przynosząca niewątpliwe korzyści uczestniczącym wniej partnerom stwarza
silne ryzyka dla tychże partnerów Zjawisko tooczywiście było widoczne nadużą skalę
już wcześniej min wtrakcie pandemii COVID- gdy okazało się że % aktywnych
składników potrzebnych do produkcji leków wUE pochodzi zIndii oraz Chin iże bez-
pieczeństwo dostaw nie może być zagwarantowane Unia podjęła już wówczas pewne
decyzje ozmniejszeniu takiej zależności wobszarze strategicznych towarów wtym
wprodukcji półprzewodników Wwyniku wojny wUkrainie wzmożono takie działa-
nia Ograniczanie zależności importowej nie jest łatwe nie tylko wzakresie surowców
 Od  r. Komisja Europejska prowadzi regularny, pogłębiony przegląd „strategicznych zależności UE”.
Wpierwszym raporcie zidentyfikowano  produktów, które sąbardzo wrażliwe dla ekosystemu isilnie
zależą od zagranicznych dostaw.
 Podczas szczytu wWersalu wdn. –.. przywódcy UE zdecydowali podjąć „decisive action”, by zbu-
dować „europejską suwerenność” iobniżyć strategiczną zależność UE. Priorytetem jest ograniczenie obecnej

118 Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Marzenna Błaszczuk-Zawiła, AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
energetycznych ale iwielu innych Na przykład rozwój cyfryzacji iodnawialnych źródeł
energii wzmaga zapotrzebowanie nasurowce potrzebne do produkcji których Unia nie
ma wwystarczających ilościach To zkolei grozi uzależnieniem min od dostaw metali
ziem rzadkich czy cennych kruszców których import jest nierzadko skoncentrowany
najednym dwóch dostawcach (wtym naChinach) Wtej sytuacji można spodziewać
się przyspieszenia działań narzecz większego odzyskiwania metali ziem rzadkich
których ogólnie jest bardzo mało naświecie aktóre sąabsolutnie niezbędne (przy
obecnym poziomie wiedzy) do produkcji zwłaszcza wielu produktów elektronicznych
. Skutki wojny wUkrainie dla państw spoza Unii Europejskiej10
Znaczący wzrost cen narynku produktów rolno-spożywczych stanowi problem
dla wszystkich państw ale wszczególności dla państw biednych zazwyczaj ogromnie
zależnych od importu żywności które nie będą wstanie pokryć zwiększonych wydat-
ków najej zakup Bardzo prawdopodobne jest że rozszerzy się obszar głodu iubóstwa
wświecie Wnajgorszej sytuacji sąSomalia iBenin sprowadzające pszenicę jedynie
zUkrainy iRosji atakże Liban gdzie rosyjskie iukraińskie dostawy pszenicy zapewnia-
ły % popytu importowego (same ukraińskie dostawy– %)
Wysoki był też wskaźnik
zaopatrzenia zopisywanych tukierunków Zjednoczonych Emiratów Arabskich (%)
Wniewiele lepszej sytuacji znajdują się takie kraje jak: Mołdawia Katar Egipt Tunezja
Około –% importowanego przez nich zboża dostarczałaUkraina ZRosji iUkrainy
pochodziło też % pszenicy sprowadzonej do Turcji % kukurydzy i% jęczmienia
[Wnorowska ]
Do wzrostu cen żywności narynkach światowych przede wszystkim zbóż iolejów
roślinnych przyczyniło się wprowadzanie zakazów eksportu. Wzrost barier whandlu
ma miejsce niemal od początku wojny wUkrainie Wskali niespotykanej od II wojny
światowej pojawiły się zakazy eksportu żywności Były one motywowane obawami
przed niedoborami żywności idążeniem do zabezpieczenia jej dla swoich obywateli
(tabela ) Przykładem może być zakaz eksportu oleju palmowego (wykorzystywane-
go min wprzemyśle żywnościowym) wprowadzony przez Indonezję– największego
zależności od rosyjskiego gazu, ropy iwęgla. Projekt przewiduje też działania narzecz zmniejszenia uzależ-
nienia od innych krytycznych surowców iprzetworzonych produktów.
 Ryzyka dotyczą zwłaszcza zależności od Chin, zktórych Unia sprowadza np.% magnezu potrzebnego
wprzemyśle samochodowym ielektronicznym oraz % metali ziem rzadkich [Maurice, ].

Metale ziem rzadkich to bardzo rzadkich pierwiastków, które występują naZiemi wniezwykle małych ilo-
ściach, azreguły sąbardzo potrzebne czy wręcz niezbędne do produkcji niektórych wyrobów. Są to: lantan,
cer, prazeodym, neodym, promet, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb, lutet, skandiitr.
 Część omawianych tuskutków jest wspólna dla członków UE, jak też dla pozostałych państw.

RozdziałIV. Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtym Polski, zUkrainą iRosją: wybrane wnioski… 119
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
światowego producenta ieksportera oleju palmowego (naIndonezję przypada ponad
połowa światowego eksportu tego oleju) Spowodował on kilkuprocentowy wzrost
światowych cen oleju jadalnego [Christina Nangoy ]
Tabela 1. Lista krajów, które wprowadziły zakazy eksportu żywności poinwazji Rosji
naUkrainę
Kraj Rodzaj produktu Koniec obowiązywania
zakazu
Algieria makaron, produkty zpszenicy, olej roślinny, cukier 31.12.2022
Argentyna olej sojowy, śruta sojowa 31.12.2023
Egipt olej roślinny, kukurydza 12.06.2022
pszenica, mąka, oleje, soczewica, makaron, fasola 10.06.2022
Indie pszenica 31.12.2022
Indonezja olej palmowy surowy iranowany, olej palmowy znasion 31.12.2022
Iran ziemniaki, bakłażan, pomidory, cebula 31.12.2022
Kazachstan pszenica, mąka pszenna 15.06.2022
Kosowo pszenica, kukurydza, mąka, olej roślinny, sól, cukier 31.12.2022
Kuwejt produkty drobiowe, zboża, oleje roślinne 31.12.2022
Rosja cukier, nasiona słonecznika 31.08.2022
pszenica, meslin, żyto, jęczmień, kukurydza 30.06.2022
Serbia pszenica, kukurydza, mąka, olej 31.12.2022
Tunezja owoce, warzywa 31.12.2022
Turcja wołowina, baranina, mięso kozie, masło, oleje spożywcze 31.12.2022
Ukraina pszenica, owies, proso, cukier 31.12.2022
Źródło: [Tan, ].
Niedostatek żywności i/lub gwałtowny skok jej cen tonie tylko anawet nie tyle
problem ekonomiczny co możliwy lont zapalny niepokojów społecznych iczynnik
łatwo destabilizujący sytuację polityczną państw szczególnie najbiedniejszych Przy-
pomnijmy że ten czynnik był bezpośrednim powodem wybuchu przed laty zamie-
szek wTunezji iEgipcie (tzwarabskiej wiosny)
Obok wyżej wymienionych zmian narynku światowym będących bezpośrednim
następstwem wojny należy pamiętać też oinnych długofalowych iniekorzystnych
skutkach dla wielu krajów Należą do nich min: nieuniknione zwiększone wydatki
naobronność (kosztem cięć budżetowych winnych pozycjach) oraz większe wydat-
ki natransformację energetyczną wtym zwłaszcza narozbudowę alternatywnych
wobec gazu ropy iwęgla źródeł energii (energia słoneczna fotowoltaika itp) by jak
najszybciej uniezależnić się od dostaw zRosji

120 Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Marzenna Błaszczuk-Zawiła, AdamA.Ambroziak, Michał Kulpiński
Część I. EKON OM IC ZNY W YM IA R INWAZJI ROS JI NA UKR AINĘ
Wnastępstwie ograniczeń wpodaży wielu kluczowych produktów należy spodzie-
wać się wzrostu cen nie tylko towarów objętych tymi ograniczeniami ale także innych
produktów które mogą być wykorzystane jako substytuty Skutki tego odczują prak-
tycznie wszystkie kraje świata jakkolwiek wróżnej skali Istnieje też ryzyko dalszego
wzrostu barier importowych ieksportowych motywowanego ochroną podstawo-
wych interesów narodowych (takich jak npbezpieczeństwo dostaw żywności isurow-
ców mineralnych) atoograniczy korzyści specjalizacji międzynarodowej Zmalałoby
wtej sytuacji itak już ograniczone znaczenie wielostronnego systemu handlowego
opartego nazasadach WTO
Możliwym iprawdopodobnym skutkiem ograniczenia importu surowców rolnych
(zwłaszcza zbóż inasion oleistych) zUkrainy iRosji będzie rozszerzenie wwielu kra-
jach rodzimej produkcji tych artykułów szczególnie wobliczu rosnących cen Pro-
ducentom może tozrekompensować wysokie koszty nakładów izapewnić opłacalność
produkcji nawet jeśli dotychczas nie była ona dochodowa
Wojna zaburzyła silnie łańcuchy dostaw eliminując zaopatrzenie wniekiedy
drobne ale niezbędne komponenty Odbudowanie łańcuchów może być trudne bo
zazwyczaj sątoelementy dopasowane do konkretnych potrzeb finalnych produktów
[Królak ]
Bibliografia
Chemia iBiznes (). Grupa Azoty Police: duży wzrost przychodów, hps://www.chemiaibiznes.com.
pl/artykuly/grupa-azoty-police-duzy-wzrost-przychodow (dostęp: ..).
Chepeliev, M., Hertel, T., van der Mensbrugghe, D. (). Cuing Russia’s Fossil Fuel Exports:
Short-Term Pain for Long Term Gain, GTAP Working Paper, .
Christina, B., Nangoy, F. (). Indonesia Stuns Markets as It Widens Ban toInclude CPO, Refined Palm
Oil, hps://www.reuters.com/world/asia-pacific/indonesias-palm-oil-industry-braces-upcoming-ex-
port-ban-––/ (dostęp: ..).
Drynda, K. (). Czwartkowe Forum SGH: Inwestycje zagraniczne wobec wojny naUkrainie, hps://
www.youtube.com/watch?v=pmQ_ZnY (dostęp: ..).
Gorynia, M. (). Wojna wUkrainie iekonomia, hps://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/
makroekonomia/trendy-gospodarcze/wojna-w-ukrainie-i-ekonomia/ (dostęp: ..).
Komisja Europejska (). Zboża, rośliny oleiste, rośliny wysokobiałkowe iryż, hps://ec.europa.
eu/info/food-farming-fisheries/plants-and-plant-products/plant-products/cereals_pl (dostęp:
..).
Królak, J. (). Takie będą gospodarcze skutki wojny wUkrainie dla Polski, hps://www.pb.pl/takie-
-beda-gospodarcze-skutki-wojny-w-ukrainie-dla-polski- (dostęp: ..).

RozdziałIV. Handlowe relacje Unii Europejskiej, wtym Polski, zUkrainą iRosją: wybrane wnioski… 121
Maurice, E. (). Strategic Dependencies, aQuestion of Sovereignty, hps://www.robert-schuman.eu/
en/european-issues/-strategic-dependencies-a-question-of-sovereignty (dostęp: ..).
Ministerstwo Rolnictwa iRozwoju Wsi (). Komunikat KE– stanowisko resortu, hps://www.gov.
pl/web/rolnictwo/komunikat-ke--stanowisko-resortu (dostęp: ..).
PIE (a). Polska samowystarczalna wprodukcji zbóż, mięsa inabiału, Tygodnik Gospodarczy
PIE, .
PIE (b). Bezpieczeństwo żywnościowe Polski nie jest zagrożone, ale będzie drogo, Tygodnik
Gospodarczy PIE, .
Tan, W. (). India Isn’t the Only One Banning Food Exports. These Countries Are Doing the Same, hps://
www.cnbc.com////countries-banning-food-exports-amid-rising-prices-inflation.html
(dostęp: ..).
Wax, E., Galindo, G. (). Pięć powodów, dla których wojna wUkrainie jest bolesnym uderzeniem wświa
-
towe dostawy żywności, hps://wiadomosci.onet.pl/politico/wojna-w-ukrainie-jest-bolesnym-cio-
sem-dla-swiatowych-dostaw-zywnosci/jztg (dostęp: ..).
Weresa, M. (). Czwartkowe Forum SGH: Inwestycje zagraniczne wobec wojny naUkrainie, hps://
www.youtube.com/watch?v=pmQ_ZnY (dostęp: ..).
Wnorowska, H. (). Głód iniedożywienie jako efekt działań zbrojnych wUkrainie. Grozi nam kryzys
żywnościowy?, hps://www.euractiv.pl/section/rolnictwowpr/news/glod-zywnosc-niedozywienie-
-wojna-ukraina/?utm_source=piano&utm_medium=email&utm_campaign=&pnespid=vOZ-
pWCNFZPMHgeuc_WrkDYOJuRS.RpZM_qjyBmokFmSpRHjFDHMqflthsxAEqV. JR
(dostęp: ..).
Wójcicki, D. (). UE broni rynku nawozowego inakłada cła, hps://www.chemiaibiznes.com.pl/
artykuly/ue-broni-rynku-nawozowego-i-naklada-cla (dostęp: ..).