BookPDF Available

Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains: Contested Infrastructures and Development Politics

December 2022

Publisher: Heinrich Böll Foundation

Authors:

Leibniz Institute for Regional Geography

Who can resist capitalism today and how? Who can resist capitalism in Georgia or in other peripheral countries of Eastern Europe and Eurasia, where the supposed central agent of the resistance – civil society – according to mainstream/liberal or critical evaluators, is weak, divided, and alienated from local social concerns (Foa and Ekiert, 2017; Howard, 2012)? In this book I tell a story of the struggle over Rioni river valley in western Georgia, in particular the detailed history of the anti-dam movement that took place between November 2020 and July 2021. In doing so, I engage with this broad, yet continuously politically relevant question: who resists capitalism and how do they resist it? Based on the study of this unique struggle in the history of post-independence Georgia, and drawing on the concepts of subalternity, civil and political society by Antonio Gramsci and Parta Chatterjee, I discuss how hegemonic developmental politics are produced and contested. On the one hand, this research details the strategies of political-economic elites to legitimise the existing developmental politics and exclude resistances to it from the public sphere. On the other hand, it observes the possibilities to resist (even if temporarily or partially) the irreversible destruction or severe exploitation of humans and nature, local cultures and heritages and living environments. It explores existing attempts at identifying and fighting for alternative developmental paths countering the hegemonic developmental order. Drawing on observations about the struggle for the Rioni valley, my main point is as follows: larger share of the resistances against existing development politics in Georgia, as well as probably in many other corners of Eastern Europe and Eurasia, takes place beyond civil society, on what Patra Chatterjee calls a political society terrain. Civil society, this alleged central avatar of the politics of resistance, is a kind of a battlefield in itself. Struggle over becoming a part of civil society, part of rights-bearing legitimate citizenry, or being excluded from it, is the central characteristic of the battlefield. This observation has a crucial importance for the existing literature, as well as, and more importantly, for ongoing political struggles in the post-socialist space and beyond. To this date, there is an ongoing debate about the reasons why civil society is so weak, elitist, and detached from the concerns of respective societies (Gagyi and Ivancheva, 2019). According to some authors working on the region, the concept of civil society should be set aside altogether. Others would rather broaden the concept of civil society so that it can include not only the actors that are recognized as civil society actors in the post-socialist public spaces – as NGOs or formal associations – but also the marginalised struggles and the forms of everyday resistance (Jacobsson, 2016; Jacobsson and Korolczuk, 2019). I argue that both approaches are theoretically and politically problematic. Drawing on the experience of the Rioni valley struggle, I demonstrate that the exclusion of various groups from the civil society terrain, and the denial of the legitimacy of their struggle, are the main tools for the existing political and economic elites to maintain their hegemony. In other words, the subalternity of certain groups, their epistemic displacement, emphasising their non-compliance with the existing legal-institutional order, and suppressing their voices in the public space is carried out precisely by excluding them from the civil society terrain. Subalternity therefore, is not simply related to material deprivation, but is shaped in a specific historical context through material and discursive displacement of certain groups from the legal and moral parameters set by the hegemonic order, disconnection from knowledge production, and deliberate deprivation from the opportunity to articulate one’s political voice and interests in the public space. Those kinds of excluded groups, that are denied access to conventional channels of democratic engagement and are stripped of civil rights, are left to organise on the terrain of political society, that is, on the terrain of alternative values, torn from the existing institutions and structures. Overcoming the delegitimization becomes the main challenge for subaltern groups and determines the strength of the resistance. In other words, political society is a terrain of mobilisation for subaltern groups that are actively removed from the possibility to fight on civil society terrain. Moving beyond the political society terrain, getting under the skin of civil society, and doing so, destabilising the very concept of civil society, instead of “strengthening” civil society or simply attaching this label to oneself, appears to be the way to confront the hegemonic order today. The two dominant academic approaches to the ‘weak’ civil society problem in post-socialist East, one rejecting the concept altogether, and the other one trying to stretch the concept to include marginalised, subaltern struggles, seem detached from current political realities. Both approaches ignore how the exclusion from civil society, or overcoming such exclusion, in itself becomes the decisive object of a struggle for many subaltern groups.

Content uploaded by Lela Rekhviashvili

Content may be subject to copyright.

რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში:

სადავო ინფრასტრუქტურები და განვითარების პოლიტიკა

ავტორი: ლელა რეხვიაშვილი

რედაქტორი: ალექსანდრა აროშვილი

Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains:

Contested Infrastructures and Development Politics

Author: Lela Rekhviashvili

Editor: Aleksandra Aroshvili

The content of the publication is the sole responsibility of the author and can in no way be taken

to reflect the views of the Heinrich Boell Foundation Tbilisi Office – South Caucasus Region.

პუბლიკაცია მომზადდა ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისთან თანამშრომლობით.

პუბლიკაციაში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნით ავტორებს და შესაძლოა არ

გამოხატავდეს ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის შეხედულებებს.

ენობრივი რედაქტირება და კორექტურა: ნინო საითიძე

ყდის დიზაინი: თათია ნადარეიშვილი

დაკაბადონება და დიზაინი: თორნიკე ლორთქიფანიძე

ლე ლა რეხ ვი აშ ვი ლი პო ლი ტი კუ რი ეკო ნო მი ის და რე გი ო ნა ლუ რი გე ოგ რა ფი ის

მკვლე ვა რია ლა იბ ნი ცის რე გი ო ნა ლუ რი გე ოგ რა ფი ის ინ ს ტი ტუტ ში. მი სი კვლე-

ვი თი ინ ტე რე სე ბი მო ი ცავს ტრან ზი ცი ის პო ლი ტი კურ ეკო ნო მი ას, არა ფორ მა-

ლურ ეკო ნო მი კურ პრაქ ტი კებს, სო ცი ა ლურ მოძ რა ო ბებს, ყო ველ დღი ურ წი ნა-

აღ მ დე გო ბა სა და ურ ბა ნულ მო ბი ლო ბას. ბო ლო წლებ ში ლე ლას კვე ლე ბი დიდ

ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რებ ზე ორი ენ ტი რე ბულ გან ვი თა რე ბის პო ლი ტი კას, და მსგავ-

სი პო ლი ტი კის წარ მო ე ბა ში სო ცი ა ლის ტუ რი და კა პი ტა ლის ტუ რი მო დერ ნუ ლო-

ბის პრო ექ ტებ ზე არ სე ბუ ლი წარ მოდ გე ნე ბის როლს უკავ შირ დე ბა.

ალექ სან დ რა აროშ ვი ლი და მო უ კი დე ბე ლი მკვლე ვა რია ძი რი თა დად სო ცი ა-

ლუ რი პო ლი ტი კი სა და პო ლი ტე კო ნო ო მი ის, პოს ტ - საბ ჭო თა ტრან ს ფორ მა ცი-

ე ბის, არა ფორ მა ლუ რი და ატი პი უ რი შრო მის, ქალ თა ემან სი პა ცი ის, მიგ რა ცი ე-

ბის, ექ ს ტ რაქ ტი ვიზ მი სა და ეკო ლო გი ის სა კითხე ბის ურ თი ერ თ კ ვე თის შე სა ხებ.

წლე ბის გან მავ ლო ბა ში იყო სხვა დას ხ ვა სო ცი ა ლუ რი მოძ რა ო ბე ბი სა და სა ზო-

გა დო ებ რი ვი კამ პა ნი ე ბის დამ ფუძ ნე ბე ლი და აქ ტი ვის ტი; ასე ვე, რამ დე ნი მე ონ-

ლა ინ - გა მო ცე მის რე დაქ ტო რი.

4რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სარჩევი

რედაქტორის წინასიტყვაობა ............................................................................................................6

შესავალი .........................................................................................................................................9

1. კვლევის მეთოდოლოგია: მონაწილის დაკვირვება ........................................................................19

2. ვინ შეეწინააღმდეგება კაპიტალიზმს? სუბალტერნული წინააღმდეგობის

თეორიზება სამოქალაქო და პოლიტიკური საზოგადოების ველს შორის ............................................ 27

3. პრეისტორია და უწყვეტი პროტესტის დაწყება ..............................................................................33

4. სახელმწიფოს გააქტიურება საჯარო დისკურსში: არგუმენტების ომის დასაწყისი

(14 ნოემბერი – 30 იანვარი) ...........................................................................................................41

5. გრძელვადიანი ომი: პროტესტის აღმასვლა და გაფართოება რეპრესიისა

და მოლაპარაკების ცრუ მცდელობების წინააღმდეგ (30 იანვარი – 24 აპრილი) .................................53

6. სოლიდარობის და პოლიტიკური ნარატივის გაფართოება დისკრედიტაციის

მანქანის ამუშავების ფონზე (24 აპრილი – 5 ივლისი) ...................................................................... 86

7. რიონის ხეობის მოძრაობისა და ხელისუფლების მარცხი და მიღწევები:

„პრაიდი“, მედიაცია და „ენკას“ გასვლა (5 ივლისი – 25 ოქტომბერი) ............................................ 100

დასკვნა: სუბალტერნული ბრძოლა პოლიტიკურ და სამოქალაქო საზოგადოების ველს შორის .......... 115

ბიბლიოგრაფია............................................................................................................................. 123

STRUGGLE FOR THE RIONI VALLEY IN BETWEEN POLITICAL AND CIVIL SOCIETY TERRAINS:

CONTESTED INFRASTRUCTURES AND DEVELOPMENT POLITICS ...................................................................... 125

მეორე, 2020 წლის 14 ნოემბრის

აქცია, როცა ჯაჭვით ჩაბმულმა

აქციის მონაწილეებმა ქუთაისისა

და ლეჩხუმის დამაკავშირებელი

საავტომობილო ხიდი გადაკეტეს,

პოლიციამ დაშალა. 2020 წლის

22 ნოემბერს, სოფელ ჟონეთში

მონაწილეები მესამე, შედარებით

დიდი აქციის ორგანიზებას ახერხებენ.

პროტესტის მონაწილეები კარვებში

მორიგეობენ, პერიოდულად

აორგანიზებენ საპროტესტო

აქციებს, ავრცელებენ პეტიციებს,

აგროვებენ ხელმოწერებს,

სხვადასხვა გზით ცდილობენ

მომხრეების მობილიზებას.

2021 წლის აპრილში რიონის

ხეობის მოძრაობის წევრების

მიერ ხეობაში გამართული

კარავი პოლიციამ დაშალა.

პროტესტის მონაწილეები

იძულებულნი არიან კარვები

გუმათის ხეობაში გადაიტანონ.

პოლიციამ აქტივისტებს

ნამოხვანში გადაადგილება

აუკრძალა, გუმათჰესთან კი

რკინის ბარიკადები აღმართა.

2021 წლის ივნისში ევროკავშირის

ენერგეტიკული გაერთიანების

წარმომადგენლობა ნამახვანი

ჰესის გარშემო მთავრობასა და

სამოქალაქო საზოგადოებას

შორის ე.წ. მედიაციის პროცესს

იწყებს. მედიაციაში მოძრაობაც

ერთვება, მაგრამ რამდენიმე თვეში

ეთიშება პროცესს. მოძრაობის

წევრები აცხადბენ, რომ მედიაციის

პერიოდში მათთვის პრინციპულად

მნიშვნელოვანი რიგი საკითხების

გადაწყვეტა ვერ მოხერხდა.

2022 წლის მარტში ცნობილი

ხდება, რომ ნამახვანჰესის

მშენებელი კომპანია

„ენკა” საქართველოს

ეკონომიკის სამინისტროსთან

ხელშეკრულებას ოფიციალურად

წყვეტს და რიონის ხეობას

ტოვებს.

რამდენიმე ადგილობრივ მცხოვრებს,

ნამოხვანში, იმ ადგილას, სადაც მდინარე

რიონზე ერთ-ერთი კაშხლის მშენებლობა

იგეგმება, 2020 წლის 25 ოქტომბრიდან

სადღეღამისო მორიგეობა აქვს დაწესებული.

ისინი ცდილობენ ყურადღება მიიქციონ,

თანამოაზრეები შემოიკრიბონ და ერთობლივი

ძალებით მოახერხონ, რომ მდინარე რიონზე

ნამოხვანის ჰესების კასკადი არ აშენდეს.

პირველი, შედარებით მოზრდილი

საპროტესტო აქცია, რომელშიც 200-მდე

ადამიანი მონაწილეობდა და ნამოხვანის

ჰესების კასკადის მშენებლობის შეწყვეტას

ითხოვდა, ნამოხვანში 2020 წლის 29

ოქტომბერს გაიმართა. აქციის მონაწილეებმა

ზუსტად იმ ადგილას, სადაც ერთ-ერთი

კაშხალი უნდა აშენდეს და სამუშაოებია

დაწყებული, რკინის დიდი ჯვარი დადგეს.

პროტესტს გამოკვეთილი

ლიდერები ყავს: ვარლამ

გოლეთიანი, მაკა სულაძე,

მარიტა მუსელიანი.

2021 წლის 7 თებერვალს ხეობაში

კიდევ ერთი აქცია იმართება,

რომლის შემდეგაც, 28 თებერვალს

აქციამ ქუთაისში გადაინაცვლა.

პროტესტის მონაწილეებმა ქუთაისში

ათასობით ადამიანის შეკრება

შეძლეს და საქართველოს მთავრობას

14 მარტამდე მისცეს ვადა, რომ უარი

თქვას ნამახვანჰესის მშენებლობაზე,

თურქულ კომპანია „ენკას”

დაატოვებინოს რიონის ხეობა და

გააუქმოს ერთი წლის წინ მიღებული

დადგენილება, რომლითაც „ენკას”

ნამახვანის ჰესების კასკადისთვის

ლეჩხუმსა და ზემო იმერეთში,

ასობით ჰექტარი 99 წლით გადასცეს.

2021 წლის 5 ივლისს “რიონის

ხეობის მცველები” უერთდებიან

პარაკლისს, რომელსაც საქართველოს

მართლმადიდებელი ეკლესიის

საპატრიარქო “თბილისი პრაიდის”

ფარგლებში დაგეგმილი “ღირსების

მარშის” წინააღმდეგ ატარებს.

ლგბტქი+ “ღირსების მარშის”

წინააღმდეგ ჰომოფობიურად

განწყობილი ჯგუფები თავს ესხმიან

50-ზე მეტ ჟურნალისტს, ლგბტქი+

აქტივისტებს და მხარდამჭერებს.

ამ მოვლენის შემდეგ, რიონის

ხეობის მოძრაობის მხარდამჭერი

ორგანიზაციები ერთმანეთის

მიყოლებით აკეთებენ განცხადებებს

რიონის ხეობის მოძრაობასთან

თანამშრომლობის შეწყვეტის შესახებ.

ფოტოები 1, 3, 4, 5, 6 აღებულია „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის” ფეისბუქ გვერდიდან

ფოტოები 2, 7, 8, 10 აღებულია „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის” ფეისბუქ გვერდიდან

ფოტო 9. https://netgazeti.ge/news/552189/

„ნამახვანჰესის” მშენებლობის წინააღმდეგ

ნახევარწლიანმა პროტესტმა 2021 წლის

23 მაისს დედაქალაქში გადმოინაცვლა.

რიონის ხეობის მოძრაობას შემდეგი

მოთხოვნები ქონდა:

• გაწყდეს 2019 წ. 25 აპრილს

ხელმოწერილი ხელშეკრულება

საქართველოს მთავრობასა და კომპანია

„ენკას” შორის მდინარე რიონზე

დაგეგმილი ნამოხვანის ჰესების

კასკადის მშენებლობის შესახებ და

კომპანიამ დატოვოს რიონის ხეობა.

• გაუქმდეს საქართველოს მთავრობის

2019 წლის 21 ნოემბრის #2405

განკარგულება “სახელმწიფო

საკუთრებაში არსებული უძრავი

ქონების შპს “ენკა რინიუებლზისათვის”

აღნაგობის უფლებით გადაცემაზე

თანხმობის მიცემისა და პირდაპირი

მიყიდვის ფორმით პრივატიზების

შესახებ”.

• გაუქმდეს ნამოხვანის ჰესების კასკადზე

2015 წელს გაცემული სამშენებლო

ნებართვა და ყველა სხვა მასზე

დაფუძნებული დოკუმენტი.

• თანამდებობიდან გადადგეს ეკონომიკისა

და მდგრადი განვითარების მინისტრი

ნათია თურნავა.

პროტესტის ქრონოლოგია

6რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რედაქტორის წინასიტყვაობა

წინამდებარე ნაშრომი წელიწად-ნახევრის განმავლობაში მიმდინარე უწყვეტი ბრძო-

ლის, ყოველდღიური, რუტინული შრომისა და იმ ჯერ ისევ დაუსრულებელი შინაგანი

ტრანსფორმაციის ამოძახილია, რომელიც ნაშრომის ავტორთან, ლელა რეხვიაშვილ-

თან ერთად, მე და სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის გაერთიანებულმა, ჩვენი კო-

ლექტივის სხვა წევრებმა – რიონის ხეობის გადარჩენისთვის დაწყებულ მოძრაობაში

გამოვიარეთ. თუმცა, ის ამავდროულად მტკიცე და მუხლჩაუხრელი ინდივიდუალური

ძალისხმევის შედეგიცაა, როგორც მნიშვნელოვანი საავტორო ნაშრომი დამოუკიდებე-

ლი საქართველოს ისტორიაში ამჟამად გაჩენილი, წარსული თუ მომავალი სოციალური

მოძრაობების პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი პოზიციონირების; ბრძოლის, როგო-

რც მეთოდის; წარმატებისა თუ დამარცხებების გრძელვადიანი თუ მოკლევადიანი შე-

საძლებლობებისა თუ ლიმიტების გამორკვევის შესახებ.

მართალია, ნაშრომი კოლექტიური შრომის, ყოველდღიური საერთო ბრძოლის გამოცდი-

ლებაზე დგას და სწორედ ამ კუთხით, ის ვერ ჩაითვლება მხოლოდ თეორიულ, აკადემი-

ურ ან სამეცნიერო რეფლექსიის მცდელობად კონკრეტულ ბრძოლასა თუ მოძრაობაზე,

კვლევის ღია და ექსპერიმენტული მეთოდოლოგია და უნიკალური საავტორო პრაქტი-

კა, რაც ფაქტობრივად შლის საზღვარს კვლევასა და მონაწილეობას შორის იმგვარად,

რომ თან ბოლომდე შეინარჩუნოს (თვით)კრიტიკული მიდგომა; ასევე, ნაშრომში მოცე-

მული ავტორისეული თეორიული განაზრებები და დაშვებები, რომლებიც იქამდე არსე-

ბული წინააღმდეგობის გამოცდილებების, არსებული მოლოდინისა თუ აღქმის ჩარჩოს,

ფაქტობრივად, პრაქტიკაში მიმდინარე, რეალურად ხელშესახებ პროცესში ჩართვით

მიუახლოვდება, გამოცდის და გადაამოწმებს, როგორც ცოცხალ, უტყუარ გამოცდი-

ლებას, განსაკუთრებით აქტუალური და მნიშვნელოვანია დღევანდელ საქართველოში

უკვე არსებული თუ მომავალი – მარგინალიზებული, დღის წესრიგიდან უკვე გარიყული

თუ მომავალში გარდაუვლად გარიყვადი – სოციალური მოძრაობების მტკიცე მხარდა-

ჭერისა და მათთვის ერთგვარი პრაქტიკული სახელმძღვანელოს შექმნის მცდელობის

თვალსაზრისით – რაც, ამ შემთხვევაში, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის დაწყებული

და წარმატებით დასრულებული უპრეცედენტო ბრძოლის მრავალმხრივი პროცესის

ანალიზის მაგალითზე გახდა შესაძლებელი.

ამიტომ, ეს წიგნი – რომელიც ღია კითხვას სვამს ადგილობრივ კონტექსტსა თუ რე-

გიონულ – მსგავსი პოლიტეკონომიური წესრიგების კონტექსტში წინააღმდეგობის პო-

ლიტიკის ბედზე, მის განხორციელებადობასა და წარმატების/მარცხის კონკრეტულ

შესაძლებლობებსა თუ დაბრკოლებებზე, დიალოგის საფუძველი უნდა გახდეს იმ თეო-

რიული ჩიხებისთვისაც, რომლებიც, უკვე ათწლეულებია, პერიფერიულ კაპიტალისტურ

ქვეყნებში წინააღმდეგობის პოლიტიკას ბოლომდე პესიმისტურ განაჩენს გამოუტანენ

ან არაადეკვატურად ოპტიმისტურ, მხოლოდ თეორიაში შესაძლებელ, რეალობასთან

დაშორებულ მოთხოვნებსა და სტრატეგიას დაუდგენენ ან წაუყენებენ.

რიონის ხეობის გადარჩენა მასში აქტიურად ჩართული ათასობით ადამიანისთვის არ

ყოფილა მხოლოდ რესურსების, საარსებო გარემოს, ამ გარემოში არსებული კულტურუ-

7რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლი ღირებულებებისა და საგანძურის შენარჩუნების სამუშაო; არამედ, სწორედ იმიტომ,

რომ ათასობით ადამიანისთვის თანამედროვე საქართველოში ის გახდა, ასევე, პოლი-

ტეკონომიური თვითგამორკვევის, ძალაუფლების რეალური ვექტორების – ჩვენი ქვეყ-

ნის კოლონიური ყოფისა და აქ მიმდინარე ველური-საბაზრო ბატალიების აღმოჩენისა

და თანმიმდევრული გამოაშკარავების, მხილების საფუძველი; გარკვეულ დროს ის იქცა

ადამიანებში შიგანაგად დაწყებული ტრანსფორმაციის, საკუთარ თავთან შეპირისპირე-

ბისა თუ დაჯახების ნაპერწკლადაც, რომელმაც იქამდე ათწლეულების განმავლობაში

მიჩქმალული ფუნდამენტური – შედარებით ზედაპირული და მანიპულაციური შინაარსე-

ბითა და დაპირისპირებებით გადაფარული – უსამართლობის სურათი და მისი სიცხადე

სახალხო ტრიბუნაზე გამოიტანა. სწორედ ამიტომ, ამ პროცესში, ჩვენ ყველას მოგვიწია

მწვავე, კრიტიკული და ხშირად მტკივნეული კითხვების დასმა საკუთარი თავებისად-

მი, საკუთარი აზროვნებისა თუ ერთმანეთისადმი დამოკიდებულებისადმი, ერთმანეთის

მხარდაჭერის, ერთმანეთის გარიყვისა თუ განსჯის ჩვენში ფესვგადგმული პრაქტიკები-

სადმი, რომლებმაც ამ ცოცხალ პროცესში საკუთარი არაერთი სიმცდარე, სწორხაზო-

ვნება თუ ჩაკეტილობა აჩვენა.

ამიტომაც, ეს პროცესი ტრანსფორმაციული იყო არა მხოლოდ მასში ჩართული ათასო-

ბით ადამიანისთვის, არამედ რიგითი პოლიციელების, სპეცრაზმელების, ჟურნალისტე-

ბის, ორგანიზაციების, ინტელექტუალებისა თუ მოძრაობებისთვისაც; ისევე, როგორც

ძალაუფლების ვექტორებისთვის – რომელთაც არაერთხელ მოუწიათ უკან დახევა, სა-

კუთარ ლოგიკაში გაჭედვა, მორალური უპირატესობის დაკარგვა და რომლებსაც, შესა-

ბამისად, მსგავს წინააღმდეგობებთან გასამკლავებლად მომავალში კიდევ უფრო დახ-

ვეწილი სტრატეგიების შემუშავება მოუწევთ.

ლელა რეხვიაშვილის ეს ნაშრომი ჩემთვის, როგორც არა ამ ბრძოლაში ასევე ჩართუ-

ლი ადამიანისთვის, არამედ, ამ შემთხვევაში, როგორც კონკრეტული წიგნის რედაქტო-

რისთვის – თავდაუზოგავი ბრძოლისა და თეორიული (თვით)კრიტიკულობის იშვიათი

მაგალითია თანამედროვე, პოსტსაბჭოთა საქართველოს აქტივისტური თუ აკადემიური

წრეებისთვის.

განსაკუთრებულ მადლობას ვუხდით თაკო ანთიძეს ბიოლის ფონდიდან, რომლის მხა-

რდაჭერაც ფასდაუდებელი იყო ნაშრომის შექმნისთვის; ჩვენს მეგობრებს რიონის ხე-

ობის მოძრაობიდან: ვარლამ გოლეთიანს, მარიტა მუსელიანს, მაკა სულაძეს, კახა

ასათიანს, ირაკლი ივანეიშვილს და ხეობის სხვა მცველებს, რომლებიც მუდამ მზად იყ-

ვნენ, ჩვენთან ერთად დაუსრულებლად ემსჯელათ წიგნის თითოეულ პარაგრაფში მო-

ცემულ საკითხზე. მადლობას ვუხდით ჩვენს კოლექტივს „სამართლიანი ენერგოპოლი-

ტიკისთვის~, განსაკუთრებით ნინო გოგუას, ირინე ჯორჯაძეს, ლუკა ნახუცრიშვილს;

დანარჩენ წევრებს – კოტე ერისთავს, თეონა რეხვიაშვილს, მარიამ პაიჭაძეს, ანა ბერი-

ას, ანანო ნიქაბაძეს მხარდაჭერისთვის და წიგნში წყაროებად გამოყენებული მასალე-

ბის ფაქტობრივად, შექმნისთვის – მათზე კოლექტიურად მუშაობისთვის. ასევე, ლინა

ღვინიანიძეს, ბექა ნაცვლიშვილს, თათული ჭუბაბრიას; ლიკა ჯალაღანიასა და თამთა

ხალვაშს კომენტარებისა და რჩევებისთვის. მადლობას ვუხდით მოძრაობაში ჩართულ

უამრავ ადამიანს, ჯგუფს თუ ორგანიზაციას, რომელთა სიაც გრძელი და ჩამოუთვლე-

8რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლია, თუმცა, არაერთხელ ვასახელებთ თავად წიგნში. სწორედ მათ დაუღალავ შრომას,

მუდმივ ფიქრსა და დიალოგში ყოფნას ეყრდნობა როგორც თავად ბრძოლისას დაბადე-

ბული ახალი გამოცდილებები, ისე ნაშრომში მოყვანილი ფაქტობრივი მონაცემები თუ

ანალიტიკური მიდგომები.

დაბოლოს, ვინაიდან მოცემული ნაშრომი პირველი მცდელობაა ამ უზარმაზარი პროცე-

სისა და უნიკალური გამოცდილების ანალიზისა, მას გთავაზობთ, როგორც დასაწყისს

მომავალი განაზრებებისთვის, როგორც გამხსნელ ტექსტს ნაშრომში დასმულ, – რო-

გორც ცალკე საქართველოს კონტექსტისთვის, ისე, მთელი პოსტსაბჭოთა სივრცისა

და აღმოსავლეთ ევროპისთვის პოლიტიკურად მუდამ აქტუალურ თეორიულ კითხვებზე

პრაქტიკაში გამოცდილი და სამომავლოდ გამოსაცდელი პასუხების ძებნისა და გაცე-

მისთვის.

ალექსანდრა აროშვილი

9რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

შესავალი

ვინ და როგორ შეეწინააღმდეგება დღეს კაპიტალიზმს? ვინ შეეწინააღმდეგება კაპიტა-

ლიზმს საქართველოში ან აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის იმ პერიფერიულ ქვეყ-

ნებში, სადაც კაპიტალიზმთან შეწინააღმდეგების ცენტრალური აგენტი – სამოქალაქო

საზოგადოება – მეინსტრიმული (ძირითადად ლიბერალი) თუ კრიტიკული შემფასებლე-

ბის დაკვირვებით, სუსტი, დაყოფილი და საზოგადოებას მოწყვეტილია (Foa and Ekiert,

2017; Howard, 2012)?

ამ ნაშ რომ ში გიყ ვე ბით რი ო ნის ხე ო ბის გა დარ ჩე ნის თ ვის ბრძო ლის ამ ბავს, გან სა კუთ-

რე ბით კი, 2020 წლის ნო ემ ბ რი დან 2021 წლის ივ ლი სის ჩათ ვ ლით პე რი ო დის დე ტა ლურ

ის ტო რი ას, რი თაც ვცდი ლობ სწო რედ ამ ის ტო რი ულ, ფარ თო თე ო რი ულ და პო ლი ტი კუ-

რად მუ დამ მნიშ ვ ნე ლო ვან კითხ ვას შე ვეხ მი ა ნო. თა ნა მედ რო ვე სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რი-

ა ში ამ უნი კა ლუ რი ბრძო ლის შეს წავ ლა ზე დაყ რ დ ნო ბით, ან ტო ნიო გრამ ში სა და პარ ტა

ჩა ტერ ჯეს სუ ბალ ტერ ნუ ლო ბის, სა მო ქა ლა ქო და პო ლი ტი კუ რი სა ზო გა დო ე ბის კონ-

ცეპ ტებ თან დი ა ლო გით, მინ და თქვე ნი ყუ რადღე ბა მი ვაპყ რო, ერ თი მხრივ, კა პი ტა ლის-

ტუ რი ჰე გე მო ნი ის წარ მო ე ბის პრო ცესს, მე ო რე მხრივ კი, არ სე ბულ ჰე გე მო ნი ურ გან-

ვი თა რე ბის პო ლი ტი კას თან შე წი ნა აღ მ დე გე ბის პრო ცესს. სხვაგ ვა რად რომ ვთქვათ, ეს

ნაშ რო მი აღ წერს, თუ რა გზე ბი თა და ხერ ხე ბით ცდი ლო ბენ არ სე ბუ ლი პო ლი ტი კურ -

ე კო ნო მი კუ რი ელი ტე ბი არ სე ბუ ლი გან ვი თა რე ბის პო ლი ტი კის ლე გი ტი მა ცი ას და მის და-

მი წი ნა აღ მ დე გო ბის სა ჯა რო სივ რ ცი დან გა რიყ ვას. ის ასე ვე აკ ვირ დე ბა, თუ რა გზე ბით

ხერ ხ დე ბა ან შე იძ ლე ბა მო ხერ ხ დეს – თუნ დაც დრო ე ბით, ან ნა წი ლობ რივ – ზე მოხ სე ნე-

ბულ ჰე გე მო ნი ურ წეს რიგ თან – ადა მი ა ნი სა და ბუ ნე ბის, ად გი ლობ რი ვი კულ ტუ რე ბი სა

და მემ კ ვიდ რე ო ბე ბის, სა არ სე ბო გა რე მოს შე უქ ცე ვა დი გა ნად გუ რე ბი სა თუ სას ტი კი ექ ს-

პ ლუ ა ტა ცი ი სად მი წი ნა აღ მ დე გო ბის გა წე ვა და მე ტიც, ალ ტერ ნა ტი უ ლი ფა სე უ ლო ბე ბის,

ალ ტერ ნა ტი უ ლი გან ვი თა რე ბის გზე ბის და სახ ვა და სა ხელ დე ბა.

ნაშრომზე მუშაობისას გაწეული დაკვირვებებით, ჩემი მთავარი სათქმელი ასეთია: საქა-

რთველოში წინააღმდეგობის პოლიტიკის უდიდესი წილი, ისევე როგორც, სავარაუდოდ,

აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის დიდ ნაწილში – სამოქალაქო საზოგადოების მიღ-

მა, როგორც პატრა ჩატერჯე უწოდებს, პოლიტიკური საზოგადოების ველში მიმდინა-

რეობს. სამოქალაქო საზოგადოება – წინააღმდეგობის პოლიტიკის ეს ცენტრალური

ავატარი, ერთგვარი ბრძოლის ველია, მასში – ანუ უფლებების მქონე, ლეგიტიმური, ორ-

განიზებული მოქალაქეების სიაში ჩაწერა და ამ სიიდან გარიყვა კი – ბრძოლის ველის

ცენტრალური მახასიათებელი. ამ დაკვირვებას გარდამტეხი დატვირთვა აქვს როგო-

რც არსებული ლიტერატურისთვის, ისე, რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, მიმდინა-

რე პოლიტიკური ბრძოლებისთვის პოსტსოციალისტურ სივრცეში და მის მიღმა. დღე-

მდე, მუდმივი დავა მიმდინარეობს იმაზე, თუ რატომ არის სამოქალაქო საზოგადოება

სუსტი, ელიტური და მოსახლეობის უმეტესობის ტკივილებისაგან მოწყვეტილი (Gagyi

and Ivancheva, 2019). რეგიონზე მომუშავე ავტორების ნაწილის აზრით, სამოქალაქო

საზოგადოების ცნება საერთოდ ჩამოსაშორებელია; ავტორების მეორე ნაწილი კი ირჩე-

ვს სამოქალაქო საზოგადოების ცნების გაფართოებას, რათა მან მოიცვას არა მხოლოდ

პოსტსოციალისტურ საჯარო სივრცეებში სამოქალაქო საზოგადოებად აღიარებული

10 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

აქტორები – იქნება ეს არასამთავრობო ორგანიზაციები თუ ფორმალური ასოციაციე-

ბი – არამედ ასევე მარგინალიზებული ბრძოლები და ყოველდღიური წინააღმდეგობის

ფორმები (Jacobsson, 2016; Jacobsson and Korolczuk, 2019). ჩემი მტკიცებით, ორივე

მიდგომა თეორიულად და პოლიტიკურად უკიდურესად პრობლემურია.

რიონის ხეობის მაგალითზე გაჩვენებთ, რომ ძალაუფლებასთან შეწინააღმდეგებული

ჯგუფების სამოქალაქო საზოგადოებიდან განდევნა და მათი ბრძოლის ლეგიტიმურო-

ბის უარყოფა, არსებული პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტებისთვის ჰეგემონიის

შენარჩუნების მთავარი იარაღია. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, გარკვეული ჯგუფების სუ-

ბალტერნულობა, მათი ეპისტემური (მათი შეცნობადობის) უარყოფა, მათი არსებულ

პოლიტიკურ ველთან შეუსაბამობის ხაზგასმა, უფლებების ჩამორთმევა და საჯარო სივ-

რცეში ხმის წართმევა სწორედ სამოქალაქო ორგანიზების ველიდან განდევნით ხორცი-

ელდება. სუბალტერნული მდგომარეობა მხოლოდ მატერიალურ დეპრივაციას არ ნიშნა-

ვს, მისი მთავარი განმსაზღვრელი კონკრეტულ ისტორიულ კონტექსტში ჰეგემონიური

წესრიგიდან მატერიალური და დისკურსული განდევნა, ცოდნის წარმოებიდან მოწყვე-

ტა, პოლიტიკური ხმის და ინტერესების საჯარო სივრცეში გაჟღერების შესაძლებლო-

ბის მიზანმიმართული ჩამორთმევაა. მსგავს განდევნილ ჯგუფებს, ვისაც ძალაუფლე-

ბის არსებული სისტემა დემოკრატიული ჩართულობის მექანიზმებიდან და სამოქალაქო

უფლებების სივრციდან გარიყავს, უწევთ პოლიტიკური საზოგადოების ველში – ანუ არ-

სებული ინსტიტუციებიდან და სტრუქტურებიდან ამოგლეჯილ, ალტერნატიულ ღირე-

ბულებით ველში ყოფნა და ალტერნატიული, ექსტრაინსტიტუციური ხერხებით ბრძოლა.

საპირწონედ, კონტრჰეგემონიური ძალებისთვის, პოლიტიკური საზოგადოების ველში

განდევნილი ჯგუფებისთვის, ისევე როგორც სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულად

და კონტრჰეგემონიურად განწყობილი ძალებისთვის, სწორედ მსგავსი დელეგიტიმაცი-

ის გადალახვა ხდება მთავარი გამოწვევაც და ბრძოლის სიძლიერის განმსაზღვრელიც.

ერთი სიტყვით, პოლიტიკური საზოგადოება სამოქალაქო საზოგადოების ცნებიდან

განდევნილი, სუბალტერნული ჯგუფების ორგანიზების ველია. ამ ველის გადალახვა

და სამოქალაქო საზოგადოების კანქვეშ შეღწევა, თავად სამოქალაქო საზოგადოების

ცნების დესტაბილიზაცია – და არა სამოქალაქო საზოგადოების „გაძლიერება~, ან ამ

იარლიყის უბრალოდ მიკვრა საკუთარ თავზე – გვევლინება, სწორედ, პრაქტიკაში დღეს

ჰეგემონიურ წესრიგთან რეალურად შეპირისპირების გზად. ამ პროცესებთან დაკავში-

რებული არსებული თეორიული გამოსავლები კი: მარგინალიზებული, სუბალტერნული

ბრძოლების პირდაპირ სამოქალაქო საზოგადოებად გაფორმება მკვლევრების მიერ, ან,

სხვა შემთხვევაში, სამოქალაქო საზოგადოების ცნების ბოლომდე უარყოფა და დავიწყე-

ბა, შეიძლება ითქვას, დიდწილად ან სრულიად აცდენილია რეალობას. ორივე მიდგომა

უგულებელყოფს უმნიშვნელოვანეს, ყოველდღიურ ბრძოლებში, პრაქტიკაში მიმდინარე

პროცესს, რომელშიც სამოქალაქო საზოგადოებიდან განდევნა ან ამ ცნებაში თავის მო-

აზრება გადამწყვეტი ბრძოლის საგანი ხდება არაერთი სუბალტერნული ჯგუფისთვის.

ამ გრძელ თეორიულ და მრავალფეროვანი ცნებებით დატვირთულ ფიქრის ხაზს რომ

მეტი სიცხადე შევძინო, შესავლის სახით ვეცდები შევაჯამო ამ წიგნში ვრცლად განხი-

ლული ბრძოლის ქრონოლოგია რიონის ხეობაში – ის, რამაც ამ ფიქრებამდე მიმიყვანა.

11 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რიონის ხეობის ბრძოლის დისკრედიტაციისთვის სახელმწიფოსა და ლობისტების მიერ

გაწეულ შრომაზე დაკვირვება ნათლად აჩვენებს, თუ როგორ იწარმოება ჰეგემონია და

სუბალტერნულობა; როგორ ცდილობს სახელმწიფო და უფრო ზოგადად, ლიბერალურ

კონსენსუსზე დამყარებული პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტა, განვითარების არ-

სებული პოლიტიკის წინააღმდეგობების მოგერიებას.

ლიბერალური კონსენსუსი ამ კვლევაში გამოწრთობილი მარტივი ცნებაა, რითაც

ვცდილობ აღვწერო, რომ ერთი შეხედვით ერთმანეთზე სამკვდრო-სასიცოცხლოდ გა-

დამტერებული პოლიტიკური ძალები, ფაქტობრივად, სრულ თანხვედრაში არიან განვი-

თარების პოლიტიკის ხედვებთან დაკავშირებით. დღევანდელ საქართველოში, ხელი-

სუფლებაც და ოპოზიციაც, ისევე, როგორც მათთან დაკავშირებული მეინსტრიმული

მედიები და ეკონომიკური ელიტები, დაურეგულირებელი და კერძო ინტერესებით მა-

რთული საბაზრო ეკონომიკის, ამ ეკონომიკასთან მიბმული სოციო-ეკონომიკური უთა-

ნასწორობების, შრომისა და გარემოს თავზეხელაღებული ექსპლუატაციის უპირობო

მომხრენი არიან და სრულიად ორგანიზებულად, ერთხმად განდევნიან ამ ხედვებთან და

მათზე დაფუძნებულ სისტემასთან დაპირისპირებულ აქტორებს.

პერიფერალიზებულ ლეჩხუმის რეგიონში ჰესის მშენებლობის წინააღმდეგ მოსახლეო-

ბის უკმაყოფილებასა და მობილიზებას სახელმწიფო წლების განმავლობაში უბრალოდ

დუმილით და იგნორირებით იგერიებდა. სახელმწიფოს მხრიდან უგულებელყოფის

სტრატეგიას ამაგრებდა მსგავს პერიფერიულ მხარეში გახმოვანებული უკმაყოფილე-

ბის მარგინალურობა საჯარო, პოლიტიკურ სივრცეში. სწორედ ამ მარგინალურობის

დასტურია ის, რომ 2020 წლის ნოემბერში კარვებში მუდმივი პროტესტისა და პოლი-

ციის დარბევების დაწყებამდე, რიონის ხეობაში მიმდინარე პროტესტზე ინფორმაცია

ქართულ საჯარო სივრცეში უკიდურესად მწირი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ დაგეგმილ

ჰესის პროექტს ადგილობრივი მოსახლეობა უკვე წლებისა და ათწლეულების განმავლო-

ბაში აპროტესტებდა. ქვემოთ ვაჩვენებ, რომ გარკვეული ჯგუფების, მოსახლეობისა თუ

მთელი რეგიონების პერიფერალიზაცია და მათი მოსახლეობების სუბალტერნულ მდგო-

მარეობაში ჩაყენება არა უბრალო მოცემულობაა, არამედ, აქტიურად იწარმოება ძალა-

უფლების მქონე სტრუქტურების მიერ. რიონის ხეობის პერიფერალიზაციის საფუძვე-

ლი, ერთი მხრივ, ათწლეულების მანძილზე ამ რეგიონისთვის საბაზისო სოციალური

ინფრასტრუქტურის გაუმართაობა, ხეობის მატერიალური დეპრივაცია და დასუსტება

იყო, მეორე მხრივ კი, ადგილობრივი მოსახლეობისთვის დემოკრატიული ჩართულობის,

პოლიტიკური და სამოქალაქო უფლებების აქტიური ჩამორთმევა1. სანამ მოსახლეო-

ბის წუხილი საჯარო სივრცეში შეაღწევს და სახალხო მხარდაჭერას მოიპოვებს, სახე-

ლმწიფოს ურჩევნია უბრალოდ არ შეიმჩნიოს პროტესტი, უკიდურეს შემთხვევაში კი,

მას ადგილობრივად – საჯარო ხილვადობას მოკლებულ კონტექსტში საპოლიციო ძალის

მეშვეობით გაუმკლავდეს. ასე მიუჩენს წინააღმდეგობას სუბალტერნულ ადგილს, საი-

დანაც სამოქალაქო უფლებების გამოყენება თითქმის შეუძლებელი ხდება და ალტერნა-

ტივად მხოლოდ მშენებლობის ფიზიკური შეჩერება, კონსტიტუციურ უფლებებს მიღმა

1 ამ უკანასკნელს კარგად აჩვენებს 2019-2020 წლებში კრიტიკულად განწყობილი მოსახლეობის ნაწილის ჩამო-

შორება პროექტის სავალდებულო საჯარო განხილვებიდან, მათი კითხვების უპასუხოდ დატოვება და პროექტ-

თან დაკავშირებული დოკუმენტაციის გასაიდუმლოება.

12 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დარჩენილი ბრძოლის იარაღების გამოყენება – ანუ პოლიტიკური საზოგადოების ველში

მოქმედებაღა რჩება.

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლა საინტერესო და თავიდან ბოლომდე პარა-

დიგმულია იმიტომ, რომ ის არ დარჩენილა ამ ველში სახელმწიფოს ზემოთ მოყვანი-

ლი სტრატეგიის მრავალმხრივი და მრავალჯერადი განხორციელების მიუხედავად. ეს

გამოცდილება გვაჩვენებს, რომ მას შემდეგ, რაც წინააღმდეგობა ახერხებს საჯარო

მხარდაჭერისა და წამყვანი მედიების ყურადღების მობილიზებას – ამ ველიდან გამოღ-

წევას; სახელმწიფო, არსებული პოლიტ-ეკონომიკური ელიტები და მათთან დაკავშირე-

ბული მედიები პროტესტის დისკრედიტაციას სხვადასხვა იარლიყით იწყებენ.

მიუხედავად იმისა, რომ მოძრაობა მეტწილად წარმატებით იგერიებდა მსგავს ბრალდებე-

ბს, დისკრედიტაციის ეს მექანიზმები, რომლებიც ნაშრომში დეტალურადაა განხილული,

უკიდურესად საგულისხმოა ჰეგემონიისა და სუბალტერნულობის წარმოებისთვის. სხვა-

დასხვა ბრალდების წამყვანი და ყველაზე რეზონანსული გზავნილი პროტესტში ჩართუ-

ლი ჯგუფების განვითარების, პროგრესის, მოდერნიზაციის უკიდურესად ძლევამოსილ წა-

რმოდგენებთან შეპირისპირებაა. მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო სუბალტერნულ ჯგუფებს

ლეგიტიმურობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებზე წვდომას წაა-

რთმევს, მოლოდინი აქვს, რომ მსგავსი ჯგუფების რეპრესია არავის გულისწყრომას არ გა-

მოიწვევს. რიონის ხეობის ბრძოლის შემთხვევაში, ეს დაშვება დიდი ხნის განმავლობაში არ

გამართლდა. რეპრესიის ყველა გამოვლინებას პროტესტის მეტად გაძლიერება და ფართო,

მრავალფეროვანი მოძრაობის ჩამოყალიბება მოჰყვა, თუმცა, ხელისუფლება ამ სტრატე-

გიას მაინც განსაკუთრებული მონდომებით და დაჟინებით მიმართავდა, მათ შორის, დის-

კრედიტაციისა და რეპრესიის სხვადასხვა წრეს. რეპრესიული აპარატის ამუშავებამდე, ის

ყველა ჯერზე ასევე იყენებდა მოჩვენებითი მოლაპარაკების სტრატეგიას, თუმცა, მოლა-

პარაკება ისევ დისკრეტიდაციის მიზნით თამაშდებოდა, რათა საზოგადოებისთვის რიონის

ხეობის მცველების „ურჩობა და/ან არაცივილურობა~ ეჩვენებინა.

როცა რიონის ხეობის მოძრაობის მაგალითზე სახელმწიფოს ამ მრავალნაცადი სტრა-

ტეგიის მარცხი აშკარად გამოჩნდა, მან, ერთი მხრივ, დისკრედიტაციის მცდელობა გაა-

გრძელა, მეორე მხრივ კი, პარალელურად, საჯარო უკან დახევა არჩია, შეცდომების აღი-

არება დაიწყო და პირდაპირი რეპრესიული ძალის გამოყენებაც შედარებით შეზღუდა.

ამგვარი უკან დახევა სოციალური მოძრაობის წინაშე, დამოუკიდებელი საქართველოს

ისტორიაში შეიძლება არც იყოს პირველი, მაგრამ ის ნამდვილად უპრეცედენტოა პე-

რიფერიულ რეგიონში, სუბალტერნული ჯგუფებიდან წამოსული პროტესტის მიმართ2.

ამის შემდეგ კი, ხელისუფლება აამუშავებს კიდევ ერთ, ასევე უპრეცედენტო სტრატეგი-

ას უკვე ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების მედიაციის პროცესში მოწვევით3.

2 მსგავს რეგიონებში შეიძლება პოლიტიკური საზოგადოების ველიდან მებრძოლ ჯგუფებს შეეჩერებინათ კონ-

კრეტული პროექტები, მაგრამ საჯარო ველში სახელმწიფოს საჯარო უკან დახევა რიონის ხეობის ბრძოლამდე

არ გვინახავს.

3 მართალია, მედიაციის პროცესშიც მთავრობის მიზანი პროტესტის შენელება და ჰესის მშენებლობის პროცე-

სის აღდგენა იყო, მაგრამ თავად ამ პროცესის წამოწყება ცხადად აჩვენებდა იმას, რომ მთავრობა არსებული

სტრატეგიების ლიმიტს აღიქვამდა.

13 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მიუხედავად იმისა, რომ ნაშრომი ორიენტირდება ბრძოლის დასაწყისიდან – ბოლომდე,

განსაკუთრებით კი, აქტიური ქუჩის პროტესტის პერიოდის დეტალურ ქრონოლოგიაზე

და არ გამოარჩევს საკუთარ ფოკუსად კონკრეტულ მოვლენებს, მასში მოყვანილი თე-

ორიული განაზრებების გამტკიცებისთვის მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა რიონის ხეო-

ბის მოძრაობის ლიდერების მიერ 2021 წლის 5 ივლისს დაგეგმილი „თბილისი პრაიდის~

საწინააღმდეგო განცხადების გაკეთებამ, შემდეგ კი, მათმა გამოჩენამ ამავე მოვლენის

წინააღმდეგ გამართულ კონტრაქციაზე, რომელიც ძალადობრივი შედეგებით დასრუ-

ლდა და ამის ნიადაგზე, ფართო მოძრაობაში გარკვეული განხეთქილებები გააჩინა. ამ

განხეთქილებამ ხელი გაუხსნა როგორც ხელისუფლებას, ისე ლიბერალური კონსენსუ-

სის მაწარმოებელ ყველა ძალას მოძრაობის დისკრედიტაციის სტრატეგიის ხელახლა

და იქამდელ პერიოდთან შედარებით, გაცილებით წარმატებით ასამუშავებლად. მართა-

ლია, მთავრობამ და ლობისტებმა ვერ მიაღწიეს ცენტრალურ მოკლევადიან მიზანს,

„ნამახვანჰესის~ მრავალმხრივ პრობლემური პროექტის კომპანია „ენკას~ ხელით აღს-

რულებას, მაგრამ 5 ივლისის შემდგომ გამოყენებული დისკრედიტაციის მექანიზმებით,

მათ, გარკვეულწილად, საზოგადოების ნაწილის თვალში მაინც შეძლეს მოძრაობისთვის

კვლავ სუბალტერნული ადგილის მიჩენა და განვითარების არსებული პოლიტიკის წინა-

აღმდეგ რიონის ხეობის მოძრაობის მიერ გაჩენილი კრიტიკის ნაწილობრივი მიჩქმალვა.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სახელმწიფომ არასაკუთარი ხელით, თუმცა კარგად გამო-

იყენა იქამდე დიდი ხნით ადრე მომზადებული დისკრედიტაციის მექანიზმი, კერძოდ,

მოძრაობის ლიბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხში მოქცევა.

ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხი ამ წიგნში განვითარებული კიდევ ერთი მარტივი

ცნებაა არსებული პოლიტიკური სივრცის ცრუ ლიბერალურ-კონსერვატიული დავიწ-

როების საჩვენებლად. ამ ჩიხს და თავად ლიბერალურ-კონსერვატიულ დაპირისპირებას

„ცრუს~ ვუწოდებ იმდენად, რამდენადაც არსებული კონსერვატიული ღირებულებების

სახელით მობილიზებული ულტრამემარჯვენე ჯგუფები, ლიბერალური ჰეგემონიის არა

ალტერნატივა, არამედ ხშირად მისივე უფრო მახინჯი და ავტორიტარული ერთგვარი

ალტერ-ეგოა – არც საქართველოში და არც სხვა, ევროპულ კონტექსტში, ულტრამე-

მარჯვენე/ფაშისტურად განწყობილი ჯგუფები ნეოლიბერალურ ჰეგემონიას ფუნდამე-

ნტურად არ უპირისპირდებიან, არსებულ პოლიტიკურ ისტებლიშმენტს კი გაცილებით

უფრო ეშინია შედარებით სუსტი მემარცხენე ძალების, ვიდრე ადვილად მობილიზებადი

ულტრამემარჯვენე ჯგუფების. რიონის ხეობის მოძრაობის შემთხვევაში, სახელმწიფო

ერთი ხელით – მოძრაობის კონსერვატიულობაზე ხაზგასმით – მის დისკრედიტაციას

ცდილობდა, მეორე ხელით კი, სახელმწიფოს მიერვე თავის ნებაზე მიშვებული და, სა-

ვარაუდოდ, ასევე კონტროლირებადი ულტრამემარჯვენე თუ საეკლესიო წრეებთან და-

ახლოებული ჯგუფების ხელით, ირიბად, მოძრაობის ლიბერალურ ძალად შერაცხვას.

ეს მნიშვნელოვანია, რადგან ლიბერალური ძალების მიმართ მკვეთრად უარყოფითი სა-

ხალხო სენტიმენტი საზოგადოებაში ათწლეულების განმავლობაშია გაღვივებული, რაც,

ერთი მხრივ, უკავშირდება სწორედ არსებული განვითარების პოლიტიკის ანტისახალხო

შედეგებს, მეორე მხრივ კი, მისი ამგვარი სახელდების შეუძლებლობის გამო, კვებავს

ულტრამემარჯვენე მობილიზაციას უფრო მეტად კულტურულ, საზოგადოებრივად სკა-

ნდალურ საკითხებზე.

14 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ის, რომ ლიბერალურ-კონსერვატიულმა ჩიხმა რიონის ხეობის მოძრაობა გარკვეულწი-

ლად დააზიანა, გასაკვირი არ არის, რადგან ეს ჩიხი საქართველოში (და არამხოლოდ)

არაერთ მოძრაობას და სოციალურ პროტესტს შეიწირავს ხოლმე. მაგრამ ამ პროცესში

საინტერესო და უფრო საკვირველი სწორედ საპირისპიროა, თუ როგორ მოახერხეს მოძ-

რაობის ადგილობრივმა ლიდერებმა და ფართო მოძრაობამ ერთად დისკრედიტაციის

სტრატეგიების ზიანის არიდება ამ თარიღამდე. როგორ მოხერხდა, რომ პატარა, სუბა-

ლტერნული, პოლიტიკური საზოგადოების ველში გაძევებული ადგილობრივი პროტესტი

გადაიზარდა ფართო სახალხო მხარდაჭერის მქონე ლეგიტიმურ, სამოქალაქო საზოგა-

დოების ველიდან არა გარიყულ, არამედ მასში შეღწეულ, მისი გამოყენებით მებრძოლ

მოძრაობად, რომელიც ახერხებდა, მეინსტრიმული მედიების მთავარი დღის წესრიგის

მნიშვნელოვანი ნაწილი ყოფილიყო თვეების განმავლობაში? ერთი სიტყვით, კვლავ რომ

დავუბრუნდეთ თავში დასმულ კითხვას, მოცემული ნაშრომი რეფლექსირებს სწორედ

იმაზე, თუ როგორ შეიძლება დღეს ლიბერალურ ჰეგემონიასა და კაპიტალიზმთან თუ-

ნდაც დროებით, მაგრამ რეალურად შეწინააღმდეგება და რა გაკვეთილებს ვსწავლობთ

რიონის ხეობის ბრძოლის წარმატებებისა და ლიმიტების ანალიზით.

ამ კითხვაზე პასუხის გაცემის დასაწყებად, უნდა ითქვას, რომ რიონის ხეობის მოძრა-

ობის უპრეცედენტო წარმატება ყველაზე მეტად ორი სახის აქტორის, სუბალტერნული

ადგილობრივი მოსახლეობისა და სამოქალაქო საზოგადოების ან მედიის კრიტიკული

და (ნაწილობრივ მაინც) კონტრჰეგემონიური ნაწილების აქამდე არნახულად მჭიდრო,

მაგრამ ერთმანეთის ავტონომიის პატივისცემაზე დაფუძნებულმა თანამშრომლობამ

განსაზღვრა4. ამ თანამშრომლობამ, ერთი მხრივ, მოძრაობას შეაძლებინა შეენარჩუნე-

ბინა სახალხო ხასიათი, მოეპოვებინა სხვა სუბალტერნული ჯგუფებისა და ინდივიდების

მხარდაჭერა (აქ განსაკუთრებით ხაზგასასმელია ემიგრანტების უპრეცედენტო მობი-

ლიზება), მაგრამ, ამასთან ერთად, ასევე შეაძლებინა, შეეღწია ლიბერალური კონსენ-

სუსით დომინირებულ საჯარო ველში, მოეპოვებინა ფართო მედიადაფარვა და საჯარო

ლეგიტიმურობა.

ამ ორმაგი წარმატების, რიონის ხეობის მცველებისა და ყველა სხვა ჩართული აქტორის

მხრიდან – რაც მოცემულ ნაშრომში მოხსენიებულია, როგორც რიონის ხეობის გადა-

რჩენისთვის ფართო მოძრაობა – დისკრედიტაციის მექანიზმების, მათ შორის, ზემოხ-

სენებული ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხის არიდების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი

მექანიზმი მოძრაობის ადგილობრივი ლიდერების, ანუ რიონის ხეობის მცველების მიერ

შემუშავებული ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკა იყო. ბრძოლის დასაწყისიდან კარვებით

პროტესტის დასრულებამდე, ისინი მუდმივად ცდილობდნენ და ძირითადად შესაშურად

ახერხებდნენ ავტონომიურობის შენარჩუნებას და ნებისმიერ გამოკვეთილ პოლიტიკურ

ძალასთან დისტანცირებას. ამიტომ, მცველების მხარდამჭერად და ბრძოლის განუყრელ

ნაწილად ბოლომდე სწორედ ისეთი მედიები და სამოქალაქო აქტორები დარჩნენ, ვინც

4 უნდა ითქვას, რომ კრიტიკული სამოქალაქო საზოგადოების ამ ან სხვა ჯგუფებს მანამდეც არაერთხელ დაუ-

ჭერიათ მხარი სუბალტერნული და პოლიტიკური საზოგადოების ველში მებრძოლი ჯგუფებისთვის (Qeburia and

Chubabria, 2017), თუმცა რიონის ხეობის მოძრაობის შემთხვევაში თავად ლიდერების გადაწყვეტილებებმა და,

სავარაუდოდ, წინა სუბალტერნული ბრძოლების გამოცდილებების გადააზრებამ გაცილებით უფრო მასშტაბუ-

რი სახე შესძინა ამ თანამშრომლობას, ვიდრე მსგავსი კოოპერაციის მაგალითები აქამდე გვინახავს.

15 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

არც თავად ცდილობდა ბრძოლაში ავანგარდისტული პოზიციის დაჭერას და ბრძოლის

საკუთარ და ხშირად ვიწრო პოლიტიკურ ინტერესებზე დაქვემდებარებას5; მაგრამ კონ-

კრეტულად ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხის ასარიდებლად და ამ ჩიხის მაწარმოე-

ბელ აქტორებთან დისტანცირებისთვის, მცველებმა დროთა განმავლობაში შეიმუშავეს

და უკვე თბილისში ორგანიზებულ აქციებზე საჯაროდ განსაზღვრეს და მკვეთრად გა-

მოხატეს მიდგომა, რომელსაც მე ამ წიგნში ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკას ვუწოდებ.

ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკა პროტესტის სივრცეებში თვეების განმავლობაში იწ-

რთობოდა. ის, ერთი მხრივ, მიემართებოდა ულტრამემარჯვენე ან, უფრო ფართოდ,

ბრძოლის უფრო აგრესიული ან/და ძალადობრივი ფორმით გადაჭრის მომხრეებს და მა-

თგან ბრძოლის მშვიდობიანი ხასიათის მხარდაჭერასა და თვითდისციპლინას ითხოვდა;

ხოლო მეორე მხრივ, ასევე მიემართებოდა ლიბერალიზმთან ასოცირებული, მაგრამ არა

აუცილებლად ლიბერალური კონსენსუსის თანამონაწილე თვითგამოხატვის ფორმები-

სადმი, განსაკუთრებით კი, არანორმატიული გენდერული და სექსუალური იდენტობის

მქონე ან მხარდამჭერ ჯგუფებს, რომლებსაც მოძრაობა იდენტობის ხილვადობის შე-

ზღუდვას, კერძოდ, პროტესტში მონაწილეობისას შესაბამისი სიმბოლიკის გვერდზე

გადადებას სთხოვდა. ამ მოთხოვნების შედეგად, თბილისში გაზრდილი დაძაბულობის

ფონზე, სიმბოლური მაგალითის მისაცემად, მათ თავად დაუწესეს საკუთარ თავს შე-

ზღუდვა, როდესაც მოძრაობის ერთ-ერთმა სახემ, მაკა სულაძემ თბილისის აქციების

მსვლელობაში დიდი ვაზის ჯვრით მონაწილეობაზე თქვა უარი. არადომინანტური სიმ-

ბოლიკის აკრძალვის საპირწონედ დომინანტური სიმბოლიკის აფიშირებისგან თავის შე-

კავებით ხეობის მცველებმა თვალსაჩინოდ მოახერხეს არა მხოლოდ ჩიხის კონსერვატი-

ულ, პრობლემურ ნაწილთან დისტანცირება, არამედ იდენტობის პოლიტიკის ყველაზე

ცხად, ასევე პრობლემურ ლიბერალურ სტრატეგიასთან – ხილვადობის პოლიტიკასთან

გამიჯვნაც. მიუხედავად იმისა, რომ ეს გადაწყვეტილება გამოწვევა და, გარკვეულწი-

ლად, დათმობა სწორედ ბრძოლის კონტრჰეგემონიური სამოქალაქო საზოგადოების

ნაწილისთვის უნდა გამხდარიყო, ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკის წინააღმდეგ ყველაზე

მწვავე პროტესტი არა ამ ჯგუფებმა, არამედ ულტრამემარჯვენე ჯგუფებმა გამოხატეს.

ნაშრომში ვნახავთ, თუ როგორ შევიდა შემდგომ ეს პოლიტიკა თავადვე ჩიხში, თუმცა

მნიშვნელოვანია, რომ დიდი ხნის განმავლობაში ამ სტრატეგიამ ძალიან საინტერესო

პრეცედენტი შექმნა, როგორც სუბალტერნული ბრძოლის კონტრჰეგემონიურ სამოქა-

ლაქო საზოგადოებასა და კონტრჰეგემონიურ მედიასთან თანამშრომლობის მნიშვნე-

ლოვანი გამოცდილების საფუძველი.

როცა მოძრაობის ადგილობრივ ლიდერებსა და სამოქალაქო საზოგადოებასა თუ მედი-

ის კრიტიკულ ნაწილს შორის გაჩენილ ამ თანამშრომლობაზე ვსაუბრობთ, აუცილებლად

უნდა ითქვას, რომ ამ პროცესში პროტესტის ლიდერები ყოველთვის რჩებოდნენ წამ-

ყვან სტრატეგებად და ბრძოლის ფილოსოფიის ჩამომყალიბებლებადაც. მაგრამ, რაც

უფრო მნიშვნელოვანი და ქართული პოლიტიკური ველისთვის საკმაოდ უჩვეულო და

5 ეს უკანასკნელი ახასიათებთ როგორც ულტრამემარჯვენე ჯგუფებს, ისევე ლიბერალური კონსენსუსის თა-

ნამონაწილე სამოქალაქო საზოგადოებას, მედიებსა და პოლიტიკურ პარტიებს – სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ლი-

ბერალურ-კონსერვატიული ჩიხის მაწარმოებელ აქტორებს, და ასევე, ზოგჯერ, მემარცხენეების გარკვეულ ნა-

წილს – უფრო მეტად დისკურსულ, იდეოლოგიურ ნაწილში.

16 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დასამახსოვრებელია, რიონის ხეობის მცველების ბრძოლის პოლიტიკური ფილოსოფია

არ დაკმაყოფილებულა არც მხოლოდ დისკრედიტაციის მოგერიების განსაკუთრებული

ხერხებით და არც მხოლოდ „ნამახვანჰესის~ პროექტის ირგვლივ კარგად ნაკვლევი და

დასაბუთებული არგუმენტების გაჟღერებითა და საჯარო სივრცეში თანმიმდევრული

ამოტანით. ბრძოლის პროცესში ხეობის მცველებმა განავითარეს, ერთი მხრივ, ძალა-

უფლების კრიტიკის ზოგადი ინსტრუმენტები, მეორე მხრივ კი, ალტერნატიული, როგო-

რც ამ ნაშრომში ვუწოდებ, დეკოლონიური; ღირებულებითი, ნორმატიული და ეთიკური

მიდგომები განვითარების, სახელმწიფოებრიობის, ზოგადად ადამიანის სოციალური

არსებობისა და ბუნებასთან თანაარსებობის შესახებ. თანამედროვე ქართული სახელ-

მწიფოს კოლონიურობის კრიტიკა, მისი საერთაშორისო კაპიტალის ინტერესებზე დაქ-

ვემდებარების გამოვლენა, საჯარო თუ საერთო სიკეთეებზე, რესურსებსა და ფასეუ-

ლობებზე საუბარი და მსგავსი დისკუსიის მეინსტრიმულ საინფორმაციო ველში შეტანა

არა მხოლოდ უნიკალურია, არამედ, ჩემი მტკიცებით, სრულიად ცვლის პოლიტიკური

შესაძლებლობების ველს მანამდე ტაბუდადებული, ან მხოლოდ მარგინალიზებულ სივ-

რცეებში გამოთქმული კრიტიკული პოზიციების საჯარო ველში გაჟღერებითა და მათ-

თვის სახალხო ლეგიტიმურობის შეძენით.

2021 წლის ივლისამდე განვითარებული მოვლენების განხილვის საფუძველზე ვასაბუ-

თებ, რომ სწორედ ამ ორმაგი ძალით აღჭურვილი – კონტჰეგემონიური სამოქალაქო სა-

ზოგადოებისა და სუბალტერნული სახალხო ბრძოლის რესურსების გაერთიანება ქმნის

მოცემულ კონტექსტში, პერიფერიულ კაპიტალიზმთან არა ფსევდო, არამედ ფუნდამე-

ნტური დაპირისპირების შესაძლებლობას და ხსნის დეკოლონიური ალტერნატივების

განხილვის სივრცეს, მიუხედავად იმისა, რომ 5 ივლისს „თბილისი პრაიდის~ ირგვლივ

განვითარებულმა მოვლენებმა ამ ორმაგი ძალით აღჭურვილი ბრძოლის, ისევე როგორც

მცველების ორმაგი გამიჯვნის სტრატეგიის ლიმიტებიც გვაჩვენა. 2021 წლის ივლისი-

დან მოძრაობის შედარებითი დაღმასვლის, ინტენსივობის შემცირების ან ნაწილობრივ

უბრალოდ კანონზომიერ, ნაწილობრივ კი სახელმწიფოს სტრატეგიებით დამდგარი შე-

დეგების ანალიზისას, მაინც გამოვყოფთ 5 ივლისის მოვლენებით გამოწვეული ზიანის

როლს, რომელიც, ნაშრომში განვითარებული მსჯელობის მიხედვით, სწორედ მოძრაო-

ბის წარმატების ყველაზე ცენტრალურ ასპექტს – სუბალტერნული, სახალხო ხასიათის

ბრძოლისა და სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკული ნაწილის ურთიერთთანამშრომ-

ლობის გამოწვევას, თუმცა, ასევე, ამ გამოწვევის ნაწილობრივ გადალახვის პროცესს

აჩვენებს.

ეს ნაწილობრივი გადალახვის პროცესი, პირველ რიგში, აჩვენებს მსგავსი თანამშრომ-

ლობის სიმყიფეების გადალახვის შესაძლებლობებს და, რაც კიდევ უფრო მთავარია,

მის საჭიროებას. 5 ივლისის მოვლენების შემდეგ, რიონის ხეობის მოძრაობა გაცილე-

ბით უფრო მოწყვლადი გახდა დისკრედიტაციის მანქანის წინააღმდეგ, ვიდრე ოდესმე

საკუთარი ბრძოლის ისტორიაში. მიუხედავად იმისა, რომ არსებულ პოლიტიკურ სივ-

რცეში თავად მთავრობას შეუძლია, ხელ-ფეხი გაუხსნას ულტრამემარჯვენე ჯგუფების

ძალადობრივ ქმედებებს, რიონის ხეობის მოძრაობის ლიდერების ამ ჯგუფებთან ახლოს

დადგომა საკმარისი იყო იმავე მთავრობისთვის, რომ მოძრაობის ჩამორჩენილობისა და

არაცივილურობის ნარატივი გაეძლიერებინა და თავად ჰესის უკიდურესად გაუმართა-

17 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ვი, უამრავი დარღვევითა და მართლაც კაბალური პირობებით წარმართული პროექტის

ჩავარდნაც ბოლოს სწორედ მოძრაობისთვის დაებრალებინა. მოძრაობის მხარეს კი,

მცველების ქმედებებმა – როგორც თავად ხშირად ამბობენ, ერთიანობის შენარჩუნე-

ბის მოტივით – სინამდვილეში სწორედ ზემოხსენებული თანამშრომლობისთვის საჭირო

ერთიანობისა და ნდობის სულისკვეთება დააზიანა. მედიისა და სამოქალაქო საზოგა-

დოების იმ წარმომადგენლებს, რომლებიც მანამდე კბილებით იცავდნენ მოძრაობის

ლიდერების თითოეულ სვლას, ძალიან გაუჭირდათ და კონკრეტულად ამ თარიღთან

დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებზე არც სურდათ მათი დისკრედიტაციისგან დაცვა.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეს გამოცდილება მნიშვნელოვანია, რადგან გადამწყვეტი

უნდა გახდეს თავად სუბალტერნული ჯგუფებისთვის, რომლებმაც მომავალში თავიდან

უნდა აიცილონ პოლიტიკური საზოგადოების ველში მათი განზრახ ჩატოვება ან გადა-

სროლა.

როგორც ვთქვით, მიუხედავად გარკვეული ზიანისა, მოძრაობის ლიდერებსა და სამო-

ქალაქო საზოგადოების კრიტიკულ ნაწილებს შორის ალიანსი 5 ივლისის მოვლენებს

სრულად არ გაუნადგურებია. ამ ორმა მხარემ – ან ამ მხარეების გარკვეულმა ნაწილ-

მა – მოახერხა თანამშრომლობა, მათ შორის, პარალელურად მიმდინარე მედიაციის

პროცესში და არ დაუთმია საერთო გამოწვევასთან თანმიმდევრული და კოორდინი-

რებული ბრძოლის ველი. შეიძლება ითქვას, მიუხედავად თავის დროზე წარუმატებელი

დისკრეტიდაციის თავიდან, წარმატებით ამუშავებისა, რიონის ხეობის ადგილობრივი

ლიდერები ხელისუფლებამ პოლიტიკური საზოგადოების ველში ვერ დააბრუნა. მოძრა-

ობის ხილვადობა და ლეგიტიმურობა ნაწილობრივ შემცირდა, თუმცა არ დაკარგულა და

მოძრაობამ თავის დასახულ კონკრეტულ მიზანს – კომპანიის მიერ ხეობის დატოვებას

ამ პირობებშიც მიაღწია.

ყოველივე ზემოთქმული გვაძლევს საშუალებას, დავასკვნათ, რომ რიონის ხეობის ბრძო-

ლის შიგნით მრავალფეროვანი ჯგუფების თანამშრომლობის გამოცდილება სუბალტერ-

ნული ჯგუფებისა და კონტრჰეგემონიური სამოქალაქო საზოგადოების თანამშრომლო-

ბით უპრეცედენტო წარმატების მიღწევის პრეცედენტს ქმნის. ამ თანამშრომლობის

ცენტრალური შედეგი სწორედ სუბალტერნული ბრძოლის პოლიტიკური საზოგადოების

ველიდან სამოქალაქო საზოგადოების ველში გადაზრდაა, რამაც მოძრაობას ფართო

სოლიდარობების და საჯარო ველში სუბალტერნული ხმების ამოტანის შესაძლებლობა

და ამ ველის გამოყენების შესაძლებლობა მისცა. რისკების, გამოწვევების, დროებითი

მარცხის გამოცდილებების მიუხედავად, მთლიანობაში ამ ბრძოლამ საქართველოს კო-

ნტექსტში და მის მიღმა, კოლექტიური მობილიზაციის ძალა გვაჩვენა და საქართველოს

უახლეს ისტორიაში პერიფერიული კაპიტალიზმის კოლონიურობის ყველაზე სისტე-

მური და სისტემატური კრიტიკაც განავითარა, რომელსაც იქამდე შეუძენელი საჯარო

ხილვადობა შესძინა.

დაბოლოს, როგორც მოცემული ნაშრომის ავტორს, არ მგონია, რომ ყველა სუბალტერ-

ნული ბრძოლა ან გადაიზრდება, ან აუცილებლად უნდა გადაიზარდოს სამოქალაქო

საზოგადოების ბრძოლად, მიუხედავად იმისა, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, და-

სახული მიზნის მიღწევა ამ გზით გახდა შესაძლებელი. საქართველოს მსგავს, სხვა

18 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სოციო-სივრცითად უთანასწორო სივრცეებში მოძრაობების მსგავსი განვითარება ად-

ვილი არ იქნება. თუმცა, რაც მეტი ბრძოლა მოახერხებს დისკრედიტაციისა და დელე-

გიტიმაციის შრეების გარღვევას, მით მეტად გახდება შესაძლებელი სამოქალაქო საზო-

გადოების არსებული ვიწრო ცნების დესტაბლიზაციაც, მისთვის ვიწროდ შემოხაზული

დღის წესრიგის გარღვევაც და იქამდე სუბალტერნულისა და უხილავის ხილვადად და

საჯაროდ ქცევაც იმ დღის წესრიგში, რომელსაც დღეს ლიბერალურ კონსენსუსზე და-

მყარებული ძალები მართავენ. იმედს ვიტოვებ, ლიბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხთან

რიონის ხეობის ფართო მოძრაობის წარმატებისა თუ მარცხის გამოცდილებები ბევრ

სუბალტერნულ ბრძოლასაც გამოადგება და სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულ და

კონტჰეგემონიულად განწყობილ ნაწილებსაც, რადგან წინ უამრავი კრიტიკულად მნიშ-

ვნელოვანი, გადაუდებელი და გარდაუვალი ბრძოლა გვაქვს.

19 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

1. კვლევის მეთოდოლოგია: მონაწილის დაკვირვება

ვინაიდან მოცემული ნაშრომი რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის პროცესში

ავტორის, როგორც უშუალო მონაწილის დაკვირვებებსა და პირად გამოცდილებებსაც

ეფუძნება, მისი მიგნებების გაზიარებამდე, საჭიროა ნათლად განისაზღვროს მეთოდო-

ლოგია, რომელიც კვლევის სხვადასხვა ნაწილის – მათ შორის, კონკრეტული მოვლე-

ნების ანალიზის ავტორისეული პერსპექტივის უკეთ გაგებაში დაგვეხმარება. ამიტომ,

მოცემულ თავში, ვეცდები, შესავლის სახით გამოვყო ძირითადი ასპექტები, რომლებიც

კვლევის ამ ექსპერიმენტულ ხასიათსა და მისი განხორციელებისთვის გაჩენილ როგო-

რც უპირატესობებს, ისე პროცესში წარმოშობილ ძირითად წინააღმდეგობებსა და გა-

მოწვევებს აღწერს.

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ ამ კვლევას სპეციფიკური, შეიძლება ითქვას, ნა-

კლებად ტრადიციული ხასიათი აქვს და ჩემი, როგორც მკვლევრის პირველი გამოცდი-

ლებაა, რომელშიც მე ჩართული ვიყავი და ვარ, როგორც მოძრაობის, – და ამ მოძრაო-

ბის შიგნით არსებული ერთ-ერთი არაფორმალური კოლექტივის – წევრი და მხოლოდ

ამის შემდეგ – როგორც მკვლევარი. აქ მნიშვნელოვანია, რომ საკუთარ პოლიტიკურ

ჩართულობაზე მეტად, ამ კვლევას კოლექტიურ შრომაზე დაყრდნობაც განაპირობებს.

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლაში ჩავერთე, როგორც კოლექტივის „სამა-

რთლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ წევრი. ეს კოლექტივი, როგორც მოძრაობის განუ-

ყოფელი ნაწილი, კვლევის საგანიცაა და კვლევის მონაცემების მოგროვების ყველაზე

უფრო მნიშვნელოვანი წყაროც, ამიტომ, მისი წევრობა ყველაზე მეტად განსაზღვრავს

ამ ბრძოლის შესახებ ჩემს ცოდნასა და მისდამი დამოკიდებულებას, რადგან რეალუ-

რად, კოლექტივმა არაერთი ფუნქცია შეითავსა რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძო-

ლის საერთო საქმეში. შესაბამისად, ამ ბრძოლასთან დაკავშირებულ ინფორმაციასთან

ჩემი წვდომაც, უნდა ითქვას, სწორედ ამ კოლექტივში ჩართულობით არის განსაზღვრუ-

ლი. კოლექტივი „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ მოხალისეებისგან შემდგარი

არაფორმალური ჯგუფია, რომელიც რიონის ხეობის მცველების 2020 წლის 14 ნოემბ-

რის დარბევის შემდეგ ჩამოყალიბდა, როცა სოციალურ ქსელში შეიქმნა მხარდამჭერი

ჯგუფი ნამოხვანში მიმდინარე საკითხებით დაინტერესებული ადამიანებისთვის. მძიმე

პანდემიური სიტუაციის გამო, ამ ჯგუფში მოხვედრილი ადამიანები ინფორმაციასა და

იდეებს ერთმანეთს, ძირითადად, ვირტუალურად ვუზიარებდით და თვეების განმავლო-

ბაში დისტანციურად ვშრომობდით მოძრაობის მხარდაჭერისთვის. ჩვენ განვიხილა-

ვდით, თუ რა ფორმებით შეგვეძლო მხარდაჭერის მობილიზება ან მიმდინარე მოვლე-

ნებზე რეაგირება მაშინ, როცა პროტესტს ჯერ კიდევ არ ფარავდა თითქმის არცერთი

მედია, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე რეგიონულ თუ კრიტიკულ მედიასაშუალებას, ფა-

რთო საზოგადოებამ კი ამ დროს არაფერი იცოდა ამ ბრძოლაზე. ჯგუფის რამდენიმე

წევრმა მალევე შექმნა ბრძოლის მხარდასაჭერი გვერდი და დაიწყო ინფორმაციული პო-

სტების გაზიარება, ასევე პირველი ვიდეოკამპანია ბრძოლის შესახებ ინფორმაციის გა-

სავრცელებლად, სადაც სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები, აქტივისტები და მხარდამ-

ჭერები ნამახვანჰესის პროექტისადმი წინააღმდეგობის საჭიროებასა და ადგილობრივი

მოძრაობის მხარდაჭერის აუცილებლობაზე საუბრობდნენ. კოლექტივი „სამართლიანი

ენერგოპოლიტიკისთვის~ არცერთ ეტაპზე არ ყოფილა რაიმე ძალასთან კონკრეტუ-

20 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლად აფილირებული ან რომელიმე, თუნდაც სამოქალაქო აქტორისგან დაფინანსებუ-

ლი ჯგუფი. მხარდაჭერისა და საინფორმაციო კამპანიებისათვის თანხების მობილიზება

ბრძოლის ამ გრძელვადიანი პროცესის განმავლობაში მხოლოდ და მხოლოდ პირადი შე-

მოწირულებებით, სოციალური ქსელის საშუალებით ხდებოდა. უნდა ითქვას, რომ კო-

ლექტივის ჩამოყალიბების ადრეული ეტაპიდანვე გაჩნდა კოორდინაცია რიონის ხეობის

გადარჩენისთვის მოძრაობის ლიდერებსა და წარმომადგენლებთან. ჩვენი კოლექტივის

ზოგიერთ წევრს მანამდეც ჰქონდა მოძრაობის წევრებთან ურთიერთობა, მაგალითად,

რეჟისორ ნინო გოგუას, რომელმაც 2020 წლის ზაფხულში, თანაავტორ ეკა წოწორია-

სთან ერთად, დოკუმენტური ფილმი – „მიწა-წყალი~ გადაიღო და უკვე კარგად იცნობ-

და ხეობის მცველების ნაწილს. აგრეთვე, მკვლევარ ალექსანდრა აროშვილს, რომელიც

ასევე 2020 წლის ზაფხულში, კარვებით პროტესტის დაწყებამდე, ხეობასა და ქუთაისში

გამართულ პირველ მცირერიცხოვან აქციებს ესწრებოდა და ინფორმაციის მისაღებად

ადგილობრივ მოსახლეობასთან მუდმივ კონტაქტზე იყო. ამ მოცემულობამ, რომ მოძ-

რაობის აქტიური პერიოდის დაწყებამდე ან მის გარშემო მედიისა და სხვადასხვა ძალის

ყურადღების მობილიზებამდე, ჩვენი კოლექტივის წევრებს ჰქონდათ ხეობასთან კავში-

რი და გულწრფელი მხარდაჭერის სურვილი, შექმნა იმის წინაპირობაც და გამოცდილე-

ბაც, რომ კოლექტივი, საბოლოოდ, ფართო მოძრაობის სანდო და განუყოფელი ნაწილი

გამხდარიყო.

სოციალურ ქსელში შექმნილი გვერდის „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ მა-

რთვის ჯგუფს მე 2020 წლის ნოემბრის ბოლოს შევუერთდი. თვეების განმავლობაში,

ამ გვერდის მრავალმხრივ, ანალიტიკურ თუ მულტიმედიურ კონტენტს ყოველდღიურ

რეჟიმში, სწორედ ეს 2-3 ადამიანი ვქმნიდით. შემდეგი თვეების მანძილზე კი, როცა მოძ-

რაობა უფრო პოპულარული გახდა და მედიამაც მეტ-ნაკლებად დაიწყო ხეობაში მიმდი-

ნარე პროცესების გაშუქება, კიდევ რამდენიმე ადამიანი შემოგვიერთდა. საბოლოოდ,

კოლექტივი ათი ადამიანისგან შემდგარი ჯგუფის სახით ჩამოყალიბდა.

ჩვენი კოლექტივისა და ხეობის მცველების დაახლოებამ უკვე განუყრელი სახე 2021 წლის

აპრილიდან მიიღო, როცა კოლექტივის წევრების უმეტესობას ქუთაისსა და გუმათში ხა-

ნგრძლივად ყოფნა შეგვეძლო. ჩვენი ჩართულობის ფორმატს, ერთი მხრივ, მცველების

პოზიციონირება, მეორე მხრივ კი, ჩვენივე პოლიტიკური ხედვა განსაზღვრავდა. ხეობის

მცველები ყოველთვის ღია იყვნენ სხვადასხვა ჯგუფსა და ადამიანებთან თანამშრომ-

ლობისთვის, მაგრამ ასევე მუდმივად ცდილობდნენ ავტონომიურობის შენარჩუნებას

მათი ბრძოლის სტრატეგიიდან გამომდინარე, რომლის მიხედვითაც, მოძრაობა მყარი

პოლიტიკური იდენტობების მქონე პოლიტიკურ და სამოქალაქო აქტორებსაც ემიჯნება.

ჩვენ პრინციპულად ვეთანხმებოდით მცველების პოზიციას, მიუხედავად იმისა, რომ ეს

სტრატეგია მოგვიანებით გარდამტეხი გამოცდის წინაშეც დადგა და, შეიძლება ითქვას,

მის საწინააღმდეგოდაც შეტრიალდა 5 ივლისის მოვლენების დროს, სანამ საკუთარ

რელსებს კვლავ დაუბრუნდებოდა. ეს წყვეტა ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო,

როგორც ბრძოლის ამ ფილოსოფიის მერყეობის, ისე სხვა, უფრო ზოგადი საფრთხეე-

ბისა და რისკების დასანახად, რასაც ნაშრომის შემდეგ ნაწილებში შევეხებით. თუმცა,

აუცილებელია ითქვას, რომ ვინაიდან ჩვენ ვიზიარებდით მცველების ავტონომიურო-

ბის შენარჩუნების სწორედ ამ დამოკიდებულებას, ყოველთვის ვცდილობდით და ახლაც

21 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ვცდილობთ, ჩვენი რესურსები თუ ცოდნა მოძრაობას მცველების ავტონომიურობის

ისეთივე დაცვით მოვახმაროთ, როგორც თავად ვიცავთ და პატივს ვცემთ ჩვენი, როგო-

რც კოლექტივის პოზიციების ავტონომიურობას.

2021 წლის ივნისიდან, ასევე ჩავერთეთ ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების მიერ წა-

რმართულ მედიაციის პროცესში, როგორც მოლაპარაკების პროცესის მონაწილე სა-

მოქალაქო მხარის ერთ-ერთი წარმომადგენელი ჯგუფი რიონის ხეობის მცველებსა და

რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციასთან ერთად. სოფელ გუმათში კარვებით

პროტესტისა და მოგვიანებით, მოძრაობის მიერ თბილისში გამართული დიდი აქციების

პროცესში ინტენსიური მონაწილეობის შემდეგ, მედიაციის პერიოდში საკოორდინაციო

საქმიანობამ და ყოველდღიურმა კომუნიკაციამ მცველებსა და ორგანიზაციებთან უკვე

სხვა ტიპის, თუმცა, კიდევ უფრო ინტენსიური სახე მიიღო. პრემედიაციისა და მედია-

ციის ფარგლებში გამართულ შეხვედრებზე დასწრებისა და ამ შეხვედრებისთვის მომ-

ზადების გარდა, სამოქალაქო საზოგადოების სახელით ჩართული ჯგუფები სისტემატუ-

რად ვხვდებოდით ერთმანეთს საერთო პოზიციების შესაჯერებლად, პრიორიტეტული

საკითხების გამოსაკვეთად და მედიაციის პროცესის შესაფასებლად. ასევე, ვწერდით

მედიატორებს ერთობლივ წერილებს და ვრეაგირებდით მათ მიერ გაკეთებულ საჯარო

შეჯამებებზე, ვწერდით საერთო საჯარო განცხადებებს მედიაციის პროცესზე საზოგა-

დოების ინფორმირებისთვის და სხვა.

ასეთი პოზიციონირება თითქოს თავისებური ლიმიტია. როგორც მონაწილეს, ამ ბრძო-

ლასთან დაკავშირებით მე გამოკვეთილი პოლიტიკური პოზიცია მაქვს და, რა თქმა უნდა,

ვერ ვიტყვი, რომ ჩემი, როგორც მკვლევრის პოზიცია რამენაირად დამოუკიდებელია –

ჩემი, როგორც მოძრაობის წევრის პოზიციისგან. თუმცა, ჩემთვის, როგორც მკვლევ-

რისთვის, არც აქამდე ყოფილა მისაღები პოზიტივისტური ეპისტემოლოგია და კვლევის

საგანთან დისტანცირების პრინციპი. შესაბამისად, ამ პროცესში, ისევე, როგორც სხვა

დროს, კვლევას აღვიქვამ, როგორც ჩვენი პირადი და პოლიტიკური პოზიციონირებით

განსაზღვრულ სივრცესაც და, ასევე, როგორც ამ სივრცის განმსაზღვრელსაც. ჩემი ჩა-

რთულობა და დაინტერესებაც, სხვა მიზეზებთან ერთად, სწორედ ჩემმა წინა კვლევებმა

და თეორიულმა ინტერესებმა განაპირობა, იმდენადვე, რამდენადაც ჩემმა პირადმა და

მოქალაქეობრივმა პოზიციებმა და წუხილმა. სხვაგვარად რომ ვთქვა, ამგვარი მიმართე-

ბა არის დასაბუთებულად და არგუმენტირებულად მიკერძოებული პოზიცია. ამ კვლევის

ვალიდურობას, ერთი მხრივ, მონაცემებთან – მათ შორის, ჩემსავე პირად გამოცდილე-

ბებთან – თანმიმდევრული და სისტემატური მიდგომა; მეორე მხრივ კი, ჩემივე პოლიტი-

კურ და აკადემიურ პოზიციონირებაში ღიაობა განსაზღვრავს.

მოცემული კვლევა თითქმის ერთი წლის მანძილზე შეგროვებულ მრავალფეროვან

და სისტემატურ მონაცემებს ეყრდნობა. პირველი და წამყვანი მეთოდი ანთროპო-

ლოგიური მეთოდებისთვის დამახასიათებელი პირდაპირი მონაწილის დაკვირვებაა

და ზემოაღწერილ მრავალმხრივ ჩართულობას მოიცავს. მეორე და თანმდევი მეთო-

დი ფორმალური და არაფორმალური ინტერვიუები და დისკუსიებია. მესამე – სხვა-

დასხვა სახის ეგრეთ წოდებული მეორადი მასალის, ანუ მედია- და კვლევითი რე-

სურსების დამუშავება. მონაცემების შეგროვების წყარო, ერთი მხრივ, მონაწილის

22 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დაკვირვების პროცესში გაკეთებული პირადი ჩანაწერებია (ხელით გაკეთებული,

ისევე როგორც ელექტრონული ჩანაწერები) და, მეორე მხრივ, ჩვენი კოლექტივის

ფეისბუკგვერდზე შეგროვებული მონაცემები. გვერდზე გაზიარებული მასალების

გარდა, ვეყრდნობი გვერდის მუშაობის პროცესში კოლექტიურად წარმოებულ რესუ-

რსსაც – გვერდის მორიგეობის დოკუმენტს – სადაც ყველა რელევანტურ ბმულსა და

ანგარიშს ვაგროვებთ და შემდეგ, გვერდის მორიგე ადმინისტრატორები ამ რესურ-

სებს ეყრდნობიან პოსტების შესაქმნელად. მიუხედავად იმისა, რომ ამ გვერდისთვის

ნამოხვანის ბრძოლაზე ყველა სახის მასალას ვაგროვებდით, როგორც ბრძოლის მხა-

რდამჭერი საინფორმაციო კამპანიის ნაწილი, ჩვენი გვერდი მაინც უფრო მეტად ნა-

მახვანჰესის პროექტის მოწინააღმდეგეების პოზიცებს ცხადყოფს და, ასევე, ამხელს

მისი ლობისტების თუ მთავრობის სხვადასხვა დროს გაჟღერებული არგუმენტებისა

და პოზიციების წინააღმდეგობრიობას. ბალანსისთვის, ასევე ვეყრდნობი კომპანია

„ენკას~ გვერდს, რომელიც სისტემატურად აჟღერებდა თავად კომპანიის, ჰესის და-

საცავად მობილისებული სახელმწიფო მოხელეებისა (და მათი საინფორმაციო კამპა-

ნიის, გვერდ „ენერგო-მომავლის~) და ჰესის ლობისტების პოზიციას.

მონაცემების ანალიზისთვის ვეყრდნობი ორ ძირითად მეთოდს, დამიწებული ანალი-

ზის თეორიას (grounded theory) და პროცესის გაყოლას (process tracing). ეს მეთოდები,

ერთი მხრივ, იძლევა ინდუქციური ანალიზისა და რელევანტური თემების, კონცეპტუ-

ალური კატეგორიების მონაცემების ანალიზის პროცესში ამოტანის, მეორე მხრივ კი,

მიზეზშედეგობრივი კავშირების გამოვლენის საშუალებას. ამ მეთოდების შესაბამისად,

ზემოთ აღწერილი მრავალფეროვანი მონაცემები ანალიზის პროცესში დავალაგე კა-

ტეგორიებად. კატეგორიები დამიწებული ანალიზის თეორიის კოდირების პრინციპების

მიხედვით მონაცემების კითხვის პროცესში სისტემატურად გამომჟღავნებული კონცეპ-

ტებისა და თემების პირველადი სახელდებით დავიწყე. განმეორებადი კატეგორიების

გამოვლენის შემდეგ, ხელახლა გავეცანი მონაცემებს და დავიწყე მონაცემების ერთად

შეგროვება შესაბამისი კატეგორიების ქვეშ (შესაბამისი ტექსტუალური, ვიდეო-, აუდიო-

და ფოტომასალის მითითებით). თავად კატეგორიებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი ორი

კატეგორია, წინააღმდეგობის ტაქტიკა და ჰესის პროექტის დამცველების – განსაკუთ-

რებით სახელმწიფოს – სტრატეგიაა (სტრატეგიისა და ტაქტიკის დეფინიციებისთვის

იხ.: Certeau, 1984).

წინააღმდეგობის ტაქტიკა რამდენიმე ქვეკატეგორიას მოიცავს: 1. ბრძოლის ფილოსო-

ფია აღწერს, თუ როგორ იცვლებოდა კონკრეტულად ხეობის მცველების დამოკიდებუ-

ლება, პოლიტიკური პოზიციონირება, თავად პროტესტის ორგანიზების რეპერტუარი

და ბრძოლის თეორეტიზება; 2. არგუმენტები მოიცავს ჰესის წინააღმდეგ მობილიზე-

ბული ცოდნის და ამ ცოდნის დისკურსული ფორმულირების გზებს, ასევე ფარავს რო-

გორც მცველების, ისე სხვა ჩართული აქტორების პოზიციებს; 3. მხარდაჭერა აღწერს

სოლიდარობის გამოხატვის მრავალფეროვან ფორმებს და ასახავს, თუ როგორ იზრდე-

ბოდა (და შემდეგ, იკუმშებოდა ან იყოფოდა) და იცვლებოდა ბრძოლაში პირდაპირ ან

ნაწილობრივ ჩართული, ან ბრძოლის მხარდამჭერი მედიის, ორგანიზაციების, ჯგუფე-

23 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბის პოზიციები.6 4. შეფასება აგროვებს მხარდამჭერი აქტორების, ფართოდ გაგებული

სამოქალაქო საზოგადოების წევრების პოლიტიკურ განაცხადებსა თუ სტატიებს, სადაც

ფასდება და ზოგჯერ თეორეტიზდება ნამოხვანის ბრძოლის ხასიათი ან მნიშვნელობა.

ჰესის პროექტის დამცველების სტრატეგია აერთიანებს: 5. სახელმწიფო მოხელეების

განცხადებებს და სახელმწიფოს მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს; 6. სხვა პოლიტიკოსების

პოზიციებს; 7. კომპანია „ენკას~ ქმედებებს, განცხადებებს, საინფორმაციო კამპანიასა

და ნაბიჯებს, ასევე „ენკას~ მიერ მობილიზებული ლობისტების პოზიციებს. დამატებითი

კატეგორიები არსებულ კატეგორიებს ავსებს ან მათი ნაწილია, თუმცა გამოყოფილია

ასევე ცალკე ქვეპუნქტებად მათი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ესენია: 8. მოვლენე-

ბი, რომლებიც წინააღმდეგობის ტაქტიკასაც აღწერს და სახელმწიფოს სტრატეგიასაც,

ასევე, ინახავს ფაქტობრივ მასალას დემონსტრაციების თარიღებით, კონტრაქტის თუ

სხვა ინფორმაციის გასაჯაროებით დაწყებული, დარბევებითა და რეპრესიებით დამთა-

ვრებული; 9. ხუთი ივლისი, რომელიც რიონის ხეობის მცველების „პრაიდის~ საწინაა-

ღმდეგო აქციაზე გამოჩენას და მათი გადაწყვეტილების შეფასებებს აგროვებს და 10.

მედიაცია, კონკრეტულად მედიაციის პროცესის ირგვლივ არსებული საჯარო დოკუმე-

ნტაცია და შეფასებები.

ამ კატეგორიების ქვეშ გამოვლენილ მონაცემებს პროცესის გაყოლის (process tracing)

მეთოდის გამოყენებით ვალაგებ ბრძოლის ერთგვარ ქრონოლოგიად, და ასევე, კატე-

გორიებს – მაგალითად, წინააღმდეგობის ფილოსოფიისა თუ სახელმწიფო სტრატე-

გიის ცვლილებას აღვწერ ქრონოლოგიური წყალგამყოფების მიხედვით. თავად კატე-

გორიებს აღვიქვამ, როგორც ინტერაქტიულ ცვლადებს, მაგალითად, რიონის ხეობის

მცველების მიერ ბრძოლის მშვიდობიან ხასიათზე ხაზგასმა ინტერაქციაშია სხვა მნიშ-

ვნელოვან ცვლადებთან – სახელმწიფოს მიერ წინააღმდეგობის „არაცივილურობაზე~

ხაზგასმასთან, მხარდამჭერების ნაწილისგან ბრძოლის ძალადობრივი გადაწყვეტის

მოთხოვნასთან და სხვა. ქრონოლოგიზებისთვის ვეყრდნობი მოცემულ, ერთმანეთთან

დაკავშირებულ კატეგორიებში მომხდარ მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რაც ქრონოლო-

გიას კვლევისთვის მნიშვნელოვანი ცვლადების ვარიაციის მიხედვით ქმნის. სხვაგვარად

რომ ვთქვათ, ამ ბრძოლის ქრონოლოგია შეიძლება მრავალფეროვნად გაიწეროს, მა-

გრამ მოცემულ ნაშრომში ქრონოლოგიზების მიზანი არა უბრალოდ ბრძოლის ისტორი-

ის მოყოლა ან დაყოფაა, არამედ თავად მნიშვნელოვანი კატეგორიებისა და ცვლადების

დროში დაჯგუფება, მათი ინტერაქტიული ცვლილებების სქემატურად დანახვისათვის.

ამიტომ, გარკვეული დროითი ინტერვალები ან მოვლენები, კვლევაში, შესაძლოა, სხვა-

დასხვა ქვეთავში შეგვხვდეს.

კვლევის აქტიური პერიოდი 2020 წლის ნოემბერი – 2021 წლის ივლისია. ეს ხაზები

კვლევის დროითი ლიმიტებიდან გამომდინარეა შედგენილი, თუმცა, ასევე ითვალისწი-

ნებს იმ ფაქტს, რომ ბრძოლა ჯერ კიდევ არ დასრულებულა. ამ ბრძოლის გარდამტეხი

6 მხარდაჭერის კატეგორიაში ულტრამემარჯვენე ჯგუფებს ცალკე ადგილი აქვს, რამდენადაც ამ ჯგუფების

მხარდაჭერა, სხვა მხარდამჭერების უმეტესობისგან განსხვავებით, გარკვეულწილად წინააღმდეგობრივი იყო

ხეობის მცველების პოზიციონირებასთან მიმართებით. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ულტრამემარჯვენე ჯგუ-

ფებს პროცესების დაფარვის საკუთარი არხები და საშუალებები ჰქონდათ, რომელიც ამ კვლევაში დეტალურად

შესწავლილი არ არის, და მხოლოდ იმდენად შემოდის ანალიზში, რამდენადაც რიონის ხეობის მცველებს უწე-

ვდათ ამ ჯგუფებზე კომენტირება.

24 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ასპექტების – განსაკუთრებით, ორი მოვლენის, კომპანია „ენკას~ მიერ ნამახვანჰესის

პროექტის დატოვება სექტემბერში, იქამდე კი, 5 ივლისს რიონის ხეობის მცველების

მიერ „პრაიდის~ საწინააღმდეგო აქციაზე გამოჩენა, – სრულფასოვანი შეფასება ჯერ-

ჯერობით რთულია. თუმცა, ნაწილობრივ და ნაკლები სისტემატურობით, მაგრამ კვლე-

ვა მაინც ფარავს მონაცემების ყველაზე აქტიური მოგროვების შემდგომ პერიოდს, ანუ

2021 წლის ივლის-სექტემბრის მოვლენებს. აქ უნდა აღინიშნოს, რომ კომპანია „ენკას~

მიერ პროექტიდან გასვლის დაანონსების შემდეგ, 2021 წლის სექტემბრიდან – მოცე-

მულ მომენტამდე, პროტესტის კარვების ეტაპის დასრულებამდე – 2022 წლის 7 მაისა-

მდე პერიოდს, ბრძოლის ინტენსივობისა და ფორმების ცვლილებისა თუ სამთავრობო,

მედიებისა და ლობისტების მხრიდან პროტესტის მიმართ წინააღმდეგობის სტრატეგიის

ცვლილების გამო, სჭირდება ცალკე ანალიზი და კვლევა, რომელსაც მოცემული ნაშრო-

მი არ ფარავს.

უნდა აღინიშნოს, რომ კვლევაზე მუშაობა მხოლოდ მას შემდეგ დავიწყე, რაც რიონის

ხეობაში სიტუაცია დასტაბილურდა და ყოველდღიური ბრძოლის კერები შენელდა, ვი-

ნაიდან იქამდე, ჩვენ, განსაკუთრებით კი მე, ნინო გოგუასა და ალექსანდრა აროშვილს,

რომლებსაც კვლევის ირიბ მონაწილეებად განვიხილავ, შეიძლება ითქვას, ბრძოლა-

ში ინტენსიური ჩართულობის გამო, არც გვქონდა მთელი ამ ერთი წლის მოვლენების

სისტემატიზების, დაარქივების, კატეგორიზაციისა და ანალიზის ფუფუნება. მას შე-

მდეგ კი, რაც ეს სამუშაო დავიწყე, განსაკუთრებული ყურადღება დავუთმეთ კვლევის

ეთიკის ცენტრალურ პრინციპებს: კვლევასთან დაკავშირებული ადამიანების ინფორმი-

რებას, მათი ავტონომიურობისა და კონფიდენციალურობის პატივისცემას, მონაცემე-

ბის გამოყენებაზე ინფორმირებულ თანხმობას. კვლევის ეთიკასა და ეპისტემოლოგია-

ზე კრიტიკული და დეკოლონიური პერსპექტივებიდან გამომდინარე, არ მომიმზადებია

ფორმალური თანხმობის წერილები ან რაიმე მსგავსი, ამის საპირწონედ კი, მოძრაობის

წევრების ინფორმირება და არაფორმალური, მტკიცე ნდობასა და თანამშრომლობაზე

დაფუძნებული შეთანხმება გამოგვადგა.

ისიც განვიხილეთ, რომ თავად კვლევა შეიძლება ნაწილობრივ დამოუკიდებელი იყოს ჩვე-

ნი მოძრაობაში ჩართულობიდან; და რომ შეიძლება, მოძრაობის წევრები არ იზიარებდნენ

ჩემი, როგორც უკვე მკვლევრის პოზიციას. თუმცა, ეს გარემოება გამოწვევად არ აღიქმება,

მით უფრო იმ დათქმით, რომ კვლევის გამოქვეყნებამდე მის მთავარ მონაწილეებს (მცვე-

ლებსა და კოლექტივს) შესაძლებლობა ჰქონდათ, გაცნობოდნენ მას და გაეზიარებინათ

ერთმანეთისთვის საკუთარი მოსაზრებები და რჩევები. ჩემი აზრით, მსგავსი მიდგომა ბე-

ვრად უფრო შეესაბამება ამ ბრძოლაში მონაწილეობის რეალურ დინამიკასა და თანასწორი

კოორდინაციის პროცესს. თანაც, აძლევს მონაწილეებს სივრცეს, თავად ჩაერთნონ კვლე-

ვის ფორმირების პროცესში დროთა განმავლობაში. საბედნიეროდ, რიონის ხეობის გადა-

რჩენისთვის ბრძოლაზე უკვე არსებობს უამრავი საჯაროდ გაზიარებული მასალა, რაც ამ

კვლევის ძირითადი მონაცემიცაა და ეთიკურ გამოწვევებსაც ამცირებს. თუმცა, მე ასევე

ვეყრდნობი ჩვენს არაფორმალურ საუბრებსა და დისკუსიებს, რომელთა გამოყენების დრო-

საც მუდმივად ვაკეთებდით და ახლაც ვაკეთებთ რეფლექსიას, თუ რამდენად გამართლე-

ბულია ამ ინფორმაციის საჯარო გამოყენება და, შესაბამისად, ასევე წერის პროცესში,

ვცდილობდი ამის მონაწილეებთან გადამოწმებას.

25 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

კვლევის მონაცემებიდან ყველაზე მკაფიო და მკაცრი ჩარჩოები მედიაციის პროცესს

ეხება ორი მიზეზით. ერთი – მედიაციის პროცესში, რომელშიც მე, ალექსანდრა და ნინო

ვიყავით ჩართული, მე არ დამიფიქსირებია ჩემი, როგორც მკვლევრის ჩართულობა მედი-

აციის მხარეებთან, არამედ, ჩვენ ამ პროცესში ვმონაწილეობდით, როგორც აქტივისტე-

ბი. შესაბამისად, ამ კვლევაში ვერ და არ გამოვიყენებ როგორც მედიაციის ფორმალური

შეხვედრების, ასევე არაფორმალური, სამოქალაქო საზოგადოების შეხვედრების დროს

მიღებულ ინფორმაციას. მეორე მხრივ, მედიაცია თავისთავად დახურული პროცესი იყო

და ინფორმაციის გასაჯაროების სპეციფიკური პროტოკოლი ჰქონდა, რომლის მიხედვი-

თაც, შესაძლებელი იყო მხოლოდ შინაარსობრივი საკითხების საჯარო გაჟღერება, კო-

ნკრეტული ინდივიდების ან ორგანიზაციების სახელდების გარეშე. ამდენად, მედიაციის

დაფარვისას, მე დავეყრდნობი მხოლოდ უკვე საჯაროდ – მედიაში, მედიატორის მიერ

ოფიციალურ გვერდზე ან ჩვენ მიერ, სამოქალაქო ორგანიზაციებისა და ჯგუფების, მათ

შორის, ჩვენი კოლექტივის მიერ საჯაროდ გაზიარებულ ინფორმაციასა და პროცესის

კრიტიკას.

გარდა ამისა, ჩემთვის განსაკუთრებით ძვირფასია, თუ როგორ უმკლავდება მოცემუ-

ლი კვლევა აკადემიური კვლევის ეთიკის, ჩემი აზრით, პრინციპულად ყველაზე მნიშ-

ვნელოვან გამოწვევას – კვლევის მაინსტრუმენტალიზებელ, პირდაპირ თუ ვიტყვით,

გამომყენებლურ ხასიათს. ეს ხასიათი იმაში მდგომარეობს, რომ დღევანდელ მსოფლი-

ოში ცოდნის წარმოების სივრცითი და კლასობრივი უთანასწორობებიდან გამომდინა-

რე, კვლევები სისტემატურად ემსახურება ავტორის კარიერულ წარმატებას, ეძღვნება

ვიწრო აკადემიურ წრეებს, ხშირად კონკრეტულად დასავლური ან ინგლისურენოვანი

მკითხველისთვისაა განკუთვნილი და ვერაფერს აძლევს, ვერაფერს უბრუნებს კვლევის

მონაწილეებს, ვინც დროით, ცოდნითა და ემოციური რესურსებით ეხმარება კვლევას,

და ხშირად, ვერც იმ სოციალურ-პოლიტიკურ სივრცეს, საიდანაც კვლევა ამოიზრდება

(Suyarkulova, 2018). ამ შემთხვევაში, კვლევის ეთიკის ლოგიკა შემობრუნებულია და ჩვე-

ნი ჩართულობის ცენტრალური მისია სწორედ პოლიტიკურ სივრცეში კონტრიბუციის

შეტანაა. ამ უიშვიათეს შემთხვევაში, ჩვენ აქტიური ჩართულობიდან ვიპარავთ დროს და

მონაცემებს კვლევისთვის და არა პირიქით, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, როცა პირ-

ველ რიგში კვლევას ვატარებთ, და მერე ვცდილობთ, ცოტა დრო მოვიპაროთ (რამდენა-

დაც აკადემია, როგორც სისტემა, ცოდნის უკან დაბრუნებისთვის დიდ დროს არც ტო-

ვებს) იმისთვის, რომ ასევე გავაზიაროთ ცოდნა პოლიტიკურ და საჯარო სივრცეებში.

თავად ამ ნაშრომის მიზანიც, პირველ რიგში, პოლიტიკურად რელევანტური ცოდნის

შექმნაა, რომელიც სწორედ რომ არსებული და მომავალი მოძრაობებისთვის მისი ცო-

ცხალი გამოყენების ან მისი ღია განხილვის, დისკუსიის საშუალებას იძლევა. მეორე სა-

კითხია, თუ რამდენად კარგი, ხარისხიანი ან ტრანსფორმაციული გამოვა ეს მცდელობა;

თუმცა, ეთიკური მიმართულებით, ჩემთვის დამაიმედებელია თავად კვლევის პოლიტი-

კური მიზნების ფერხულში ჩაყენება, პოლიტიკური საკითხების კვლევისთვის გამოყენე-

ბის ნაცვლად.

დაბოლოს, ამავე თავში უნდა გამოვყო მოძრაობის ხანგრძლივი ბრძოლის, სხვადასხვა,

ინტენსიური მოვლენით აღსავსე მრავალფეროვან ისტორიაში ერთ-ერთი მოვლენის,

მოძრაობის დინამიკიდან ერთგვარი წყვეტის ან ამოვარდნის – და, შესაბამისად, უმნიშ-

26 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ვნელოვანესი გამოწვევის – 5 ივლისს, „პრაიდის~ საწინააღმდეგო აქციის შედარებით

„მშვიდობიან~ ნაწილში (თუმცა, ამ აქციების საერთო, საკმაოდ მძიმე და ძალადობრივი

შედეგების გათვალისწინებით ძალზე პრობლემურ) მონაწილეობასთან დაკავშირებით

ჩემი, როგორც არამხოლოდ მკვლევრის, არამედ როგორც კოლექტივის წევრის, მო-

ქალაქისა და როგორც ადამიანის, პირადი გამოცდილება და დამოკიდებულებები, რო-

მელთა გაზიარება მნიშვნელოვანი და აუცილებელია ამ მოვლენის გარშემო მიგნებების

გაზიარებამდე, რასაც შესაბამისი ქვეთავი ეძღვნება.

მართალია, ამ კვლევის ყველა ნაწილში ვაღიარებ ჩემი სუბიექტური – პირადი და პოლი-

ტიკურ-თეორიული – მიდგომების გავლენას კვლევის სტრუქტურასა და არგუმენტებ-

ზე, მაგრამ 5 ივლისის მოვლენებთან დაკავშირებით ცხადად ხაზგასასმელია, რომ ამ

პროცესის ინტერპრეტაციასთან კიდევ უფრო ნაკლებად შემიძლია შედარებით დისტა-

ნცირებული შეფასების გაკეთება, ვიდრე ბრძოლის სხვა ასპექტებთან დაკავშირებით.

უნდა ითქვას, რომ ის პროცესი, რაც მე და ჩემი კოლექტივის წევრებმა 5 ივლისის მო-

ვლენების ირგვლივ გავიარეთ, გაცილებით ნაკლებად ან საერთოდ არ არის ასახული

საჯაროდ ხელმისაწვდომ მედია- თუ სხვა ინსტიტუციურ წყაროებში. ამ გარემოებების

გამო, 5 ივლისის აღწერა მეტად ეყრდნობა პირად, აქამდე გაუსაჯაროებელ გამოცდი-

ლებებს, ვიდრე ამ კვლევაში მოცემული სხვა მოვლენების ანალიზი. დამატებით, როცა

ამ მოვლენასთან დაკავშირებულ ქვეთავში ვსაუბრობ „ჩვენობით~, ეს ზოგჯერ მოია-

ზრებს მხარდამჭერების (მათ შორის, ორგანიზაციების, და ასევე ქვიარ თემის) იმ ნა-

წილს, რომლისთვისაც მცველების გადაწყვეტილებები და განცხადებები პოლიტიკურ

გამოწვევად იქცა, რადგან მიუღებელი იყო. ამ მოვლენებთან მიმართებით, „ჩვენობა~

მოიაზრებს ჩვენს პატარა კოლექტივსაც, რომელიც, ამ გადაწყვეტილებების კრიტიკის

მოუხედავად, მცველებს არც ფორმალურად და არც არაფორმალურად არ გამიჯვნია და

მეტიც, ეს მოვლენა რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ფართო მოძრაობის შიდა დიალო-

გისა და კრიტიკის პოტენციალად აქცია. ფორმალური გამიჯვნის არიდება, ერთი მხრივ,

რა თქმა უნდა, პრინციპული პოლიტიკური გადაწყვეტილება იყო, მეორე მხრივ კი, შე-

საძლოა, ჩვენი და ჩვენი მსგავსი არაფორმალური კოლექტივებისთვის ინსტიტუციური

ფორმის არქონის ფუფუნებიდანაც გამომდინარეობდა.

27 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

2. ვინ შეეწინააღმდეგება კაპიტალიზმს?

სუბალტერნული წინააღმდეგობის თეორიზება სამოქალაქო და

პოლიტიკური საზოგადოების ველს შორის

როგორც კვლევის მეთოდოლოგიას განსაზღვრავს პროცესში ჩემი პირადი და პოლი-

ტიკური ჩართულობა, კვლევის თეორიულ საფუძვლებსაც განსაზღვრავს ჩემი ბოლო

ათწლეულში დაგროვილი თეორიული და კონცეპტუალური ინტერესები და შფოთვაც.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ ქვეთავში მძიმე აკადემიური ჟარგონის გამოყენებაც მომიწე-

ვს და არაერთი კომპლექსური ცნების ხსენებაც, სინამდვილეში, ცენტრალური თეორი-

ული კითხვა და ამოსავალი წერტილი, საიდანაც ნამოხვანის ბრძოლაში ჩართულობაც

და ამ ბრძოლის კვლევაც იწყება, საკმაოდ მარტივი და ცალსახაა და სვამს კონკრეტულ

კითხვას, თუ ვინ და როგორ ეწინააღმდეგება ან შეეწინააღმდეგება დღევანდელ კა-

პიტალიზმს საქართველოში ან აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის სხვა ქვეყნებში.

ჩემთვის ეს კითხვა რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის დაწყებამდე დგება და,

რა თქმა უნდა, როგორც ასეთი, ის არ არის ახალი. ეს კითხვა, ოღონდ უფრო ფართოდ

ფორმულირებული: თუ როგორ ეწინააღმდეგებიან კაპიტალისტური დომინაციის ფო-

რმებს დაქვემდებარებული ჯგუფები ან კლასები – ზოგადად, კრიტიკულ სოციალურ

მეცნიერებას წარმართავს, სულ მცირე, მე-19 საუკუნიდან მოყოლებული (იქნება ეს კა-

პიტალიზმის მემარცხენე კრიტიკა, ფემინისტური გეოგრაფია, ნეოლიბერალიზმის პო-

სტსტრუქტურული კრიტიკა, სუბალტერნული და პოსტკოლონიური კვლევები თუ კრი-

ტიკული პოსტსოციალისტური კვლევები) (Kothari et al., 2019; Svampa, 2019). თუმცა, ამ

კითხვაზე პასუხების თეორეტიზება, ისევე, როგორც ემპირიული სოციო-პოლიტიკური

კონტექსტი და მისი აღქმა სხვადასხვა პერსპექტივიდან, მუდმივად იცვლება. შესაბამი-

სად, კითხვაც მუდმივად ხელახლა ისმება და ამ შემთხვევაში, ჩემი მიზანი ამ კითხვის

საქართველოს ან/და აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის არსებულ კონტექსტში დასმა

და თეორეტიზებაა. ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, მნიშვნელოვანია როგორც არსე-

ბული ბრძოლის ტაქტიკის, ისე არსებული დომინაციის სტრატეგიების ანალიზი.

ჩემი დაშვება ან ჰიპოთეზა ჯერ კიდევ 2019 წლის შემოდგომაზე7 მდგომარეობდა შე-

მდეგში, რომ დღევანდელ კაპიტალისტურ წესრიგს საქართველოში ან საქართველოს

მსგავს ქვეყანაში 1. შეეწინააღმდეგება არა (ან არა მხოლოდ) სამოქალაქო საზოგადო-

ება, არამედ (მხოლოდ, ძირითადად, ან უმეტესწილად) პოლიტიკური სივრციდან სისტე-

მატურად გარიყული, მარგინალიზებული, ხმაჩამორთმეული ჯგუფების ბრძოლა, ანუ,

(პატრა ჩატერჯეს მიხედვით) პოლიტიკური საზოგადოება და რომ 2. ამ წინააღმდეგო-

ბის განმსაზღვრელი იქნება პოლიტიკური საზოგადოების ალიანსები და კავშირები

სამოქალაქო საზოგადოების შედარებით პატარა, კონტრჰეგემონიურ ნაწილებთან.

სხვაგვარად რომ ვთქვა, დღევანდელ კაპიტალიზმს ეწინააღმდეგება და შეეწინააღმდე-

გება მართლაც სისტემისგან ჩაგრული, დაქვემდებარებული და გარიყული – ანუ სუ-

ბალტერნული – ჯგუფები და არა ჰეგემონიური წესრიგის ნაწილი და განმსაზღვრელი

ისეთი ვიწრო ჯგუფი, როგორადაც სამოქალაქო საზოგადოების უდიდესი ნაწილი ჩამო-

ყალიბდა პოსტ-საბჭოთა სივრცეში. გარდა ამისა, ამ წინააღმდეგობის წარმატებას, ჩემი

7 https://socialjustice.org.ge/ka/products/samokalako-sazogadoeba-politikuri-sazogadoeba-da-kontrhegemonia

28 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რწმენით, განსაზღვრავს ისიც, თუ რამდენად შეძლებს სუბალტერნული ბრძოლა პოლი-

ტიკურ ველსა და ცოდნის წარმოებაში შეღწევას სამოქალაქო საზოგადოების მცირე,

კრიტიკულად ან (კიდევ უფრო იშვიათ შემთხვევაში) კონტრჰეგემონიურად განწყობილ

ნაწილთან ალიანსით, ან (რაც კიდევ უფრო ნაკლებად სავარაუდოა) მის გარეშე.

ეს თეორიული დაშვებები, ერთი მხრივ, დომინაციისა და წინააღმდეგობის გრამშისე-

ულ ანალიზს (Gramsci, 1992), მეორე მხრივ კი, პატრა ჩატერჯეს პოლიტიკური საზოგა-

დოების კონცეპტზე დაყრდნობით (Chatterjee, 2004) პოსტსოციალისტური სამოქალაქო

საზოგადოების ჩემეულ ანალიზს ეყრდნობა (Rekhviashvili, 2018). გრამშის ცენტრალუ-

რი კონტრიბუცია – რომელიც, ფაქტობრივად, წინააღმდეგობის პოლიტიკის შესწა-

ვლისთვის ყველა კრიტიკული სკოლის, მათ შორის, პოსტკოლონიური და სუბალტერნუ-

ლი კვლევების საფუძველი ხდება (Chandra, 2015) – ადრეული მარქსისტული დაშვებების

კრიტიკა და ალტერნატიული, თუმცა ასევე მარქსისტული წინააღმდეგობის თეორიის

ჩამოყალიბებაა (Gramsci et al., 2008; Katz, 2006). გრამში ეწინააღმდეგება მარქსისტულ

დაშვებას, რომ დაქვემდებარებული კლასები, მათი ექსპლუატაციისა და ობიექტური

მატერიალური დეპრივაციიდან გამომდინარე, აუცილებლად შეეწინააღმდეგებიან მმა-

რთველ კაპიტალისტურ კლასს. ის ხსნის, თუ რა მიზეზი აქვს, რომ სინამდვილეში, ეს

შეწინააღმდეგება ხშირად საერთოდ არ ხდება ან წარუმატებელია. მისი ანალიზის მი-

ხედვით, ექსპლუატაციაში ყოფნა ყოველთვის ჩაგრული კლასების წინააღმდეგობად

არ ითარგმნება, რამდენადაც მმართველი ელიტები ახერხებენ კულტურული და ცოდ-

ნითი ჰეგემონიის დამყარებას (ანუ, საჯარო სივრცეში პოლიტეკონომიკური წესრიგის

ლეგიტიმაციას) ძირითადად საჯარო ინტელექტუალებზე დაყრდნობით. შესაბამისად,

სუბალტერნულობა – გრამშის მიხედვით, არა მხოლოდ კლასობრივი გარიყულობაა მა-

ტერიალური ან ეკონომიური საზომებით, არამედ საკუთარი პოლიტიკური ხმის უქონ-

ლობა, უხილავობა და ინტერესების არტიკულირების შეუძლებლობა. სუბალტერნუ-

ლობა თავისთავადი მოცემულობა არ არის – ის აქტიურად, არა ერთჯერადად, არამედ

განმეორებით იწარმოება კონკრეტული ჯგუფების მიერ – კონკრეტული ჯგუფების წი-

ნააღმდეგ ან, როგორც სუბალტერნული კვლევების ახალი მიმდევრები ამბობენ:

„დაქ-

ვემდებარებული ხმების მოსმენის სოციალური უარყოფა არა პასიური გარიყვაა, არამედ

კონკრეტული ხმების აქტიური ჩამოხსნა საჯარო დისკუსიებიდან~ (Speer, 2021, p. 6).

შესაბამისად, გრამშის მიხედვით, სუბალტერნული კლასების ემანსიპაცია მათ მიერ კო-

ნტრჰეგემონიური პოზიციების მობილიზებით და „პოზიციების ომში~ შესვლით არის შე-

საძლებელი. მსგავს მობილიზაციაში, ეგრეთ წოდებული ორგანული ინტელექტუალების

მხარდაჭერით, იბადება კონტრჰეგემონიური სამოქალაქო საზოგადოება. გრამშისთვის,

ისევე, როგორც მისი მიმდევარი თანამედროვე მკვლევრებისთვის, თავად სამოქალაქო

საზოგადოება ორმხრივი რამ არის: ერთი მხრივ, ის არის ჰეგემონიის მაწარმოებელი,

მეორე მხრივ კი, ჰეგემონიის შერყევის პოტენციალის მქონეც (Katz, 2006).

გრამშის შრომების შექმნის შემდეგ, უკვე ათწლეულებია, იქმნება ახალი კონცეპტები

და თეორიული მიდგომები წინააღმდეგობის პოლიტიკისა და, უფრო კონკრეტულად, სუ-

ბალტერნული ჯგუფების წინააღმდეგობის შესასწავლად. ამ კვლევებისა და მათ მიერ

შემოთავაზებული მრავალფეროვანი კონცეპტების – როგორიცაა „ყოველდღიური წი-

ნააღმდეგობა~ (Scott, 1989), „ჩუმი მიტაცება~ (Bayat, 1997), „აჯანყებული მოქალაქე-

29 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ობრიობა~ (Holston, 2009) თუ სხვა მრავალი – მიღწევა წინააღმდეგობის იმ ფორმების

პოლიტიკური მნიშვნელობის დასახელებაა, რომლებიც სამოქალაქო საზოგადოებად ან

ტიპურ სოციალურ მოძრაობად არ სახელდება. ინდოელი სუბალტერნულობის მკვლევ-

რის, პატრა ჩატერჯეს ცნება „პოლიტიკური საზოგადოება~ სწორედ ერთ-ერთი ასეთი

ცნებაა. ჩემი აზრით, კონკრეტულად ეს ცნება პოსტსოციალისტურ კონტექსტში იმით

არის მნიშვნელოვანი, რომ პოლიტიკური საზოგადოების განმარტება, მისი ანალიტი-

კური გამოყოფა სწორედ „სამოქალაქო საზოგადოებასთან~ შეპირისპირებით ხდება;

„სამოქალაქო საზოგადოება~ კი, ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში, პოსტსოცია-

ლისტურ კონტექსტში ერთ-ერთ ცენტრალურ ცნებად და ფენომენად იქცა. სამოქალა-

ქოსა და პოლიტიკურ საზოგადოებას შორის შეპირისპირების შესაჯამებლად, ციტატას

მოვიყვან ჩემივე ნაშრომიდან:

„სამოქალაქო საზოგადოება ჩატერჯისთვის საზოგადოების ის ნაწილია, რო-

მელიც არსებული სამართლებრივი ჩარჩოს შიგნით იბრძვის და ძირითადად,

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების სახელით ახერხებს თვითარტიკუ-

ლირებას. პოლიტიკური საზოგადოება კი სამართლებრივი ჩარჩოს მიღმა, მის

მიჯნაზე, მის ირგვლივ იბრძვის. პოლიტიკური საზოგადოება საზოგადოების

სწორედ ის ნაწილია, რომელსაც არსებული წესრიგი, კერძო საკუთრების და-

საცავად ჩართული რეპრესიული აპარატი სისტემურად რიყავს. პოლიტიკური

საზოგადოების ბრძოლა სწორედ ამ აპარატის მოსარღვევად ან გვერდიდან შე-

მოსავლელად გამართული ბრძოლაა~

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩატერჯეს დაშვება გრამშისგან განსხვავებით ის არის, რომ

სუბალტერნული ბრძოლები შეიძლება არც არასდროს გადაიქცეს სამოქალაქო საზო-

გადოების ბრძოლად; შეიძლება, შეინარჩუნოს კანონის მიღმა, ზოგჯერ ძალადობრივი

ხასიათიც, მაგრამ ამ ბრძოლებს თავისი დატვირთვა და პოლიტიკური გავლენა აქვს

და გლობალური მასშტაბით უამრავი (შეიძლება ითქვას, უმეტესი) ადამიანისა და კო-

ლექტივისთვის ბრძოლის ცენტრალური ან ერთადერთი ხელმისაწვდომი სივრცეა. შე-

საბამისად, მისი იგნორირება ან არშემდგარ პოლიტიკურ აქტად დანახვა შეუძლებელია.

გრამშისა და ჩატერჯეს თეორიებზე დაყრნობით, მაგრამ ასევე მათი განვრცობით, ამ

დისკუსიაში ასევე ვამტკიცებ, რომ პოსტსოციალისტურ სივრცეში ზღვარი ჰეგემო-

ნიურსა და სუბალტერნულ ჯგუფებს, ლეგიტიმურსა და არალეგიტიმურ პოლიტიკურ

სუბიექტობას შორის სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების დეფინიციების წარმოებით,

კონკრეტული ჯგუფების სამოქალაქო საზოგადოებად მონიშვნით და სხვა ჯგუფების

სამოქალაქო საზოგადოებიდან გარიყვის ნიშნით იწარმოება. თავად სამოქალაქო სა-

ზოგადოების ცნების პოსტსოციალისტურ სივრცეში შემოტანა შეიძლება პირდაპირ

დასახელდეს კოლონიურ პროექტად, რომლის ფარგლებშიც, 90-იანი წლებიდან მოყო-

ლებული, დასავლეთი ღირსეულ ან ყურადღების ღირს მოსახლეობას სწორედ სამო-

ქალაქო საზოგადოების სახელით მონიშნავს. მეინსტრიმული, ძირითადად ლიბერალი

მკვლევრებისთვის სამოქალაქო საზოგადოება პოსტსოციალისტური საზოგადოებების

8 https://socialjustice.org.ge/ka/products/samokalako-sazogadoeba-politikuri-sazogadoeba-da-kontrhegemonia

30 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ჩამორჩენილობის, კულტურული და მენტალური დევიაციურობის სახელდების საუკე-

თესო წყაროდ იქცა. ბოლო 30 წლის განმავლობაში, მსგავსი კვლევები პოსტსოცია-

ლისტურ საზოგადოებებს დასავლურ საზოგადოებებს ადარებენ იმის გასამეორებლად,

რომ პოსტსოციალისტური სამოქალაქო საზოგადოებები „სუსტი~ და „განუვითარებე-

ლია~ (Bernhard, 1996; Foa and Ekiert, 2017; Howard, 2012). მემარცხენე მკვლევრების

წუხილი კი – ჩატერჯეს მსგავსად – სწორედ ის არის, რომ სამოქალაქო საზოგადოება

დემოგრაფიულად ვიწრო, ძირითადად ურბანული საშუალო ფენებისგან შედგება, საზო-

გადოების მცირე ჯგუფების ინტერესს ახმოვანებს (Hann, 2003) და მუდმივად დამოკი-

დებული რჩება დასავლელი დონორების პოლიტიკურ დღის წესრიგსა და ეკონომიკურ

მხარდაჭერაზე (Gagyi and Ivancheva, 2019). მეტიც, სამოქალაქო საზოგადოება პოსტ-

სოციალისტური ტრანსფორმაციის და განვითარების რეცეპტების – მარკეტიზაციის

(ანუ საბაზრო ეკონომიკად გარდაქმნის), ევროპეიზაციისა და დემოკრატიზაციის – ჰე-

გემონიურ დისკურსად და პრაქტიკად ქცევის ერთ-ერთი უმიშვნელოვანესი საყრდენია

(Mikuš, 2018). ისევ გრამშის ენით რომ ვთქვათ, სამოქალაქო საზოგადოება აწარმოებს

კაპიტალისტურ ჰეგემონიას. პოსტსოციალისტური საზოგადოებების კიდევ ერთი უმ-

ნიშვნელოვანესი გამოწვევა ისაა, რომ ანტიიმპერიულ, შეიძლება ითქვას, დეკოლონიურ

დისკურსს ხშირად ირგებენ ნაციონალისტური და ნეოფაშისტური სამოქალაქო აქტორე-

ბი და, ასევე, ხელისუფლებაში მოსული პოლიტიკური ძალები (Gagyi, 2016). სამოქალაქო

საზოგადოების შიგნით მიმდინარე ბრძოლებიც ამ ორს შორის – სწორედ ლიბერალურ

სამოქალაქო საზოგადოებასა და ფაშისტურ, ცრუ კონტრჰეგემონიურ სამოქალაქო სა-

ზოგადოებას შორის მიმდინარეობს და, შეიძლება ითქვას, სტატუს-კვოს – ანუ პერიფე-

რიული, უთანასწორო, სასტიკი ძალადობით და მოსახლეობის უმრავლესობის გარიყვით

განსაზღვრულ კაპიტალისტურ წესრიგს ინარჩუნებს ან ამწვავებს.

თუმცა, უნდა ითქვას, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სამოქალაქო საზოგადოებაში არ არსებო-

ბენ კონტრჰეგემონიური აქტორები. უბრალოდ, სამოქალაქო საზოგადოებად მონიშვნა

თავისთავად ბრძოლის საგანია და მასში ჩაწერა რთული ან ხელმიუწვდომელია, ზოგ-

ჯერ კი – არასასურველიც სუბალტერნული ჯგუფებისთვის. სუბალტერნული ჯგუფები,

თავის მხრივ, მაინც მობილიზდებიან, ქმნიან ალტერნატიული სოციალური და ეკონომი-

კური კვლავწარმოების სივრცეებს და ზოგჯერ მეტი, ზოგჯერ კი ნაკლები წარმატებით,

მნიშვნელოვნად რჩებიან სახელმწიფოსა და მოქალაქეების ყოველდღიური მოლაპარა-

კების პროცესში. პოლიტიკური საზოგადოების ველში, კანონის მიღმა, მისი შემოვლით

მებრძოლთა ჯგუფების მაგალითებად მე მომყავს ხოლმე გარემოვაჭრეები, მძღოლები,

დევნილები, მუშები და, ასევე, სწორედ ჰესებისა და დიდი ინფრასტრუქტურული პრო-

ექტების წინააღმდეგ მებრძოლი გარემოსდაცვითი მოძრაობები. ამ ბრძოლების ნაწი-

ლი, ხშირად, ნაწილობრივ ან ბოლომდე მიდის ხოლმე სამართლებრივი და უფლებრივი

ენით საუბართან, სასამართლოს ან პოლიტიკური ჩართულობის ფორმალური გზების

სტრატეგიულ გამოყენებასთან და ძირითადად, სამოქალაქო საზოგადოებისთვის და-

მახასიათებელ რეპერტუარს – პროტესტს და მობილიზაციას იყენებს, მაგრამ მათი

სუბალტერნულობის წარმოება სწორედ იმაში გამოიხატება, რომ ჰეგემონიური აქტო-

რები გამუდმებით ცდილობენ (და ხშირად წარმატებით ახერხებენ) მსგავსი ჯგუფების

სამართლებრივი და უფლებრივი ჩარჩოებიდან გარიყვას, მათ არაცივილურად, ჩამო-

რჩენილად მონიშვნას და სწორედ ამ ნიადაგზე, მათი სამოქალაქო, დემოკრატიული ჩა-

31 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რთულობის უფლებების იგნორირებას. ამ დაკვირვებებზე, დასკვნებსა და მტკიცებებზე

დაყრდნობით, 2019 წლის სექტემბერში ჩემი კვლევითი დღის წესრიგის9 კითხვები ასე

გამოიყურებოდა:

 როდის ხდე ბა სა მო ქა ლა ქო და პო ლი ტი კუ რი სა ზო გა დო ე ბის ბრძო ლე ბის და-

ახ ლო ე ბა?

 რა გა მოწ ვე ვე ბი ახა სი ა თებს სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის წარ მო მად გენ ლებ სა

და პო ლი ტი კურ სა ზო გა დო ე ბას შო რის ალი ან სებს, მა გა ლი თად, მე მარ ცხე ნე

ჯგუ ფე ბის მხრი დან პე რი ფე რი უ ლი მშრო მე ლე ბის მო ბი ლი ზა ცი ის მხარ და ჭე-

რას?

 როგორ შე იძ ლე ბა პო ლი ტი კუ რი სა ზო გა დო ე ბის ან ტი ან არა კა პი ტა ლის ტუ რი

სო ცი ა ლურ -ე კო ნო მი კუ რი მოწყო ბის ფორ მე ბის სა ხელ დე ბა?

 რამდენად ან რო გორ შე იძ ლე ბა ამ ფორ მე ბის სა ხელ მ წი ფო პო ლი ტი კა ში ასახ-

ვა ან სა ხელ მ წი ფო ძა ლა დო ბის გან, და უფ რო ზო გა დად, ჰე გე მო ნი უ რი წეს რი-

გის გან დაც ვა?

 რა შეიძლება ვისწავლოთ პოლიტიკური საზოგადოების ბრძოლებიდან

ალტერნატიული მომავლის, ალტერნატიული განვითარების სისტემის

წარმოსახვისთვის?10

სწორედ ეს კითხვები – ზოგჯერ პირდაპირ და ზოგჯერ ირიბად, განსაზღვრავდა ჩემი,

როგორც მკვლევრის დაკვირვების ხასიათს. შესაბამისად, რიონის ხეობის მოძრაობის

ისტორიას დღემდე სწორედ ამ თეორიული ჭრილიდან ვხედავ – როგორც დეკოლონიური

ხასიათის მოძრაობას, სადაც 1. სუბალტერნულმა, პოლიტიკური საზოგადოების წიაღში

წამოწყებულმა პროტესტმა ბევრად უკეთესად მოახერხა საჯარო ცოდნის წარმოების

სივრცეში შეღწევა, ვიდრე აქამდე რომელიმე მსგავსმა პროტესტმა საქართველოში (და

საქართველოს მიღმაც); 2. რომელთან კავშირი, რომლის მხარდაჭერა, რომლის ნაწი-

ლად გახდომაც ბევრად უკეთ მოახერხა სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულმა ნაწი-

ლმა, ვიდრე აქამდე ოდესმე მოუხერხებია დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში;

და ბოლოს 3. რომელიც ასევე კარგად ავლენს, თუ ზუსტად სად ივლება დღევანდელ

პოლიტიკურ მოცემულობაში ხაზი სამოქალაქო და პოლიტიკურ საზოგადოებას შორის,

რა საკითხების ირგვლივ ან გამო ხდება ეს ისედაც რთული ალიანსი თითქმის შეუძლე-

ბელი და რა საკითხებზე მანიპულაციით ცდილობს – და ნაწილობრივ (თუმცა, შეიძლება

დროებით) – ახერხებს კიდეც ძალაუფლების ცენტრი აღზევებული, სუბალტერნულო-

ბიდან ლეგიტიმურ პოლიტიკურ სუბიექტად და სამოქალაქო საზოგადოებად ქცეული

მოძრაობისთვის ადგილის მიჩენას, საწყის მარგინალურობასთან დაბრუნებას.

9 აქ ალბათ უნდა დავაზუსტო, რომ ეს არ ყოფილა რამე კონკრეტული კვლევითი პროექტი, არამედ დროთა

განმავლობაში, სინამდვილეში ძირითადად ჩემი აკადემიური საქმიანობის გვერდით ან პარალელურად განვითა-

რებული თეორიული ინტერესების გამოძახილია სოციალური მოძრაობებით და წინააღმდეგობის პოლიტიკით

დაინტერესებაც, მიუხედავად იმისა, რომ მუდმივად კვეთს ჩემს ფორმალურ აკადემიურ საქმიანობას, ძირითა-

დად არასამსახურებრივი, პირდაპირ თუ ვიტყვი, სამუშაო საათების მიღმა, არდადეგების დროს განვითარებული

ინტერესია. ზოგჯერ ვცდილობ ამ ინტერესის ძირითად საქმიანობებში ჩაწერას, თუმცა ჯერჯერობით კარგად

არ გამომდის. სინამდვილეში ასე მირჩევნია, მაგრამ ისიც ვიცი რომ დროთა განმავლობაში თითქმის შეუძლებე-

ლია ამგვარად მუშაობა.

10 https://socialjustice.org.ge/ka/products/samokalako-sazogadoeba-politikuri-sazogadoeba-da-kontrhegemonia

32 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

როგორც მრავალი სხვისთვის, ალბათ ჩემთვისაც, რიონის ხეობის მოძრაობა წინასწარ

არსებული – თეორიული და პერსონალური – მოლოდინის, შეიძლება ყველაზე უიმედო

იმედების აღსრულებაც იყო და მსგავსი იმედების ლიმიტების დანახვაც, მაგრამ, რა ბე-

დიც არ უნდა ეწიოს ჩვენს იმედებს, რიონის ხეობის ბრძოლიდან ნამდვილად შეიძლება

დღევანდელ საქართველოში დომინაციის ფორმების სტრუქტურული დახასიათება, სუ-

ბალტერნული ჯგუფების გარიყვის, მარგინალიზების, საჯარო სივრცეში დისკრედიტა-

ციის სისტემატური და განმეორებითად გამოყენებული სტრატეგიების სახელდება; მე-

ორე მხრივ კი, ჩემს საწყის კითხვაზე, თუ ვინ ან როგორ შეეწინააღმდეგება დღევანდელ

კაპიტალიზმს – პასუხის გაცემის დაწყება მაინც შეიძლება.

33 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

3. პრეისტორია და უწყვეტი პროტესტის დაწყება

როცა 2021 წლის თებერვალში რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობამ ორი მრავა-

ლათასიანი აქცია გამართა ქუთაისში, ბევრი მედიასაშუალება, ისევე როგორც მოძრა-

ობის ლიდერები, იხსენებდნენ, რამდენად მარტონი და ცოტანი იყვნენ ნახევარი წლით

ადრე, 2020 წლის ზაფხულში ქუთაისში გამართული აქციების დროს11. ნამოხვანის

ბრძოლის ერთ-ერთი პირველი თანმიმდევრულად აღმწერი მედია, „მთის ამბები/რეგინ-

ფო~ ასევე იხსენებდა ხეობის მცველების მარტოობას უწყვეტი პროტესტის დასაწყისში.

სწორედ „მთის ამბები/რეგინფოს~ 2020 წლის ნოემბერში გაკეთებული სიუჟეტია ერთ-ე-

რთი პირველი წყარო, საიდანაც საზოგადოება ნამოხვანის ბრძოლის გმირებს – მაკას,

მარიტას, ვარლამს, ლალის და სხვებს – და მათი შეუწყვეტელი ღამისთევების მიზეზებს

ეცნობა. როგორც მაკა სულაძე ამ სიუჟეტში ჰყვება, ლეჩხუმში – ისევე როგორც სვა-

ნეთში (Qeburia and Chubabria, 2017) ჰესების წინააღმდეგ ადგილობრივი მოსახლეობის

წუხილი ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდის ბოლოს დაიწყო:

„დაბადებიდან დამყვა ეს პრო-

ბლემა. როცა დავიბადე, მაშინ თქვეს, რომ აქ დაიბადა, მაგრამ ნამახვანჰესის გამო, შეი-

ძლება სხვაგან გაიზარდოსო. კომუნისტების დროიდან არის ამ პროექტზე ლაპარაკი~

„ნამახვანჰესის~ პროექტი ერთ-ერთია საბჭოთა პერიოდში დაგეგმილთაგან, რომელიც

2003 წლის ვარდების რევოლუციის შემდეგ მოსულმა ახალმა მმართველმა ძალამ, „ნა-

ციონალურმა მოძრაობამ~ გააცოცხლა. თუ სვანეთში „ხუდონჰესის~ უკვე დაწყებული

მშენებლობა 1989 წელს, საბჭოთა საქართველოს ისტორიაში ერთ-ერთი გამორჩეული

გარემოსდაცვითი წინააღმდეგობის მოძრაობის მიღწევით შეჩერდა, ლეჩხუმის შემ-

თხვევაში, მშენებლობა არც კი დაწყებულა13. დიდი საბჭოთა ინფრასტრუქტურული

პროექტების აღდგენა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში საკმაოდ ხშირი მოვლენაა. მთავრობე-

ბი აცოცხლებენ საბჭოთა პერიოდის პროექტებს ახალი საერთაშორისო ინვესტორების

დახმარებით. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ჩინური ინვესტიციები ცენტრალურ აზიაში,

სადაც, მკვლევრების დაკვირვებით, ჩინელი ინვესტორები ყველგან ჩნდებიან, სადაც კი

საბჭოთა გეოლოგებს უმუშავიათ (Vangeli and Pavlićević, 2019). ეს პროცესი, ერთი მხრივ,

გადაფარავს საბჭოთა პერიოდის ბოლოს გაჩენილი და გაძლიერებული გარემოსდაცვი-

თი მოძრაობების ღვაწლს და მიღწევებს, ასევე, წინ წამოწევს პროექტებს, რომლებიც

წინააღმდეგობის ფონზე შეჩერდა; მეორე მხრივ კი, ძველი მოძრაობების გაღვიძების ან

ახალი გარემოსდაცვითი მოძრაობების შექმნის საფუძველი ხდება.

საქართველოშიც, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის დაწყებას წინ უძღოდა

არაერთი გარემოსდაცვითი ბრძოლა ჰესების წინააღმდეგ. ჯერ კიდევ „ნაციონალური

მოძრაობის~ მმართველობის მეორე ნახევარში, 2008-2009 წლებში, საქართველოს მთა-

ვრობა იწყებს ჰესების პროექტების დამუშავებას და ინვესტორების მოძიებას, რასაც

წინასაარჩევნოდ ჰესების წინააღმდეგ პოზიციონირების მიუხედავად, აგრძელებს „ქა-

11 Error! Hyperlink reference not valid.; https://publika.ge/foto-qutaisshi-namakhvanhesis-winaaghmdeg-kidev-erti-

aqcia-gaimarta/

12 https://mtisambebi.ge/news/ecology/item/1231-rionis-xeobis-darajebi

13 https://www.radiotavisupleba.ge/a/31226889.html; https://www.radiotavisupleba.ge/a/როგორ-იყო-ხუდონჰე-

სის-შემთხვევაში-/31199451.html

34 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რთული ოცნების~ მთავრობა. საერთო ჯამში, 2008-დან 2019 წლამდე, საქართველოს

სხვადასხვა მთავრობამ კერძო დეველოპერებთან 187 ურთიერთგაგების მემორანდუმი/

ხელშეკრულება გააფორმა სხვადასხვა ზომის ჰესების ასაშენებლად14. მიუხედავად იმი-

სა, რომ ჰიდრორესურსების ამ რადიკალური ათვისების პოლიტიკას ყველგან არ მოჰყო-

ლია პროტესტი, 2013 წლიდან იწყება წინააღმდეგობის კერების გაჩენა: სვანეთში ხუ-

დონჰესისა და ნენსკრა ჰესის წინააღმდეგ, ასევე, აჭარაში, გურიაში, დარიალის ხეობასა

და პანკისში15.

თავად ლეჩხუმშიც წინააღმდეგობა ბევრად უფრო ადრე იწყება, ვიდრე უწყვეტი პრო-

ტესტი კარვებში. როგორც მაკა სულაძე ჰყვება, საბჭოთა დროს უკვე არსებობდა ჰე-

სის მშენებლობის მიმართ წინააღმდეგობა. პროტესტის შემდეგი ტალღა 2009 წელს

დაიწყო, როცა პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა კორეულ კომპანიასთან „ნამახვან-

ჰესის~ შესახებ მოლაპარაკებები დააანონსა. მართალია, ამ დაანონსებას ბევრი არა-

ფერი მოჰყოლია, მაგრამ ჰესის პროექტით შეშფოთებულ ადგილობრივ მოსახლეობას,

2011-12 წლებში, „ქართული ოცნება~ ამხნევებდა და ჰესის საწინააღმდეგო განწყობას

საარჩევნო მხარდაჭერის მობილიზებისთვის იყენებდა. გამარჯვებიდან სამი წლის თა-

ვზე, 2015 წელს, „ქართული ოცნების~ მთავრობამ ჰესის პროექტზე დადებითი ეკოლო-

გიური ექსპერტიზის დასკვნა დადო და მშენებლობის ნებართვაც გასცა16. 2015 წელს

წარდგენილი გარემოზე ზემოქმედების შეფასებები (გზშ) იმდენად უვარგისი იყო, რომ

მთავრობამ ახალი შეფასებები ითხოვა, რომელიც კომპანია „ენკამ~ 2019 წელს, და ისიც

ნაწილობრივ, მხოლოდ „ქვედა ნამახვანის ჰესის~ პროექტზე წარადგინა. ხეობაში უკვე

2018 წლიდან იმართებოდა პატარა აქციები და საჯარო გამოსვლები, თუმცა ამ გამოს-

ვლების მედიადაფარვა ლიმიტირებული იყო. 2020 წლის თებერვალში გარემოს დაცვისა

და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ „ქვედა ნამახვანის ჰესის~ პროექტზე დადები-

თი გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილება მიიღო. გაცხადდა ისიც, რომ ხელშეკრულება

უკვე დადებული, მაგრამ გასაიდუმლოებული იყო. თავად ხეობაში ჩატარებული აქცი-

ების გარდა, 2020 წლის ივნის-ივლისში ქუთაისშიც გაიმართა რამდენიმე აქცია, თუ-

მცა ლეჩხუმელების პროტესტს საზოგადოების დიდი ყურადღება არც მაშინ დათმობია.

რამდენადაც პროტესტს სახელმწიფოს მხრიდან გამოხმაურება არ მოჰყოლია, კომპანია

„ენკამ~ კი მშენებლობისთვის საჭირო ინფრასტრუქტურის მომზადება – ოფისის გახსნა,

მშრომელების დაქირავება – და (როგორც თავად ამბობდნენ) მოსამზადებელი სამუშა-

ოების ჩატარება დაიწყო, ადგილობრივი მოსახლეობის პატარა ჯგუფმა 2020 წლის 25

ოქტომბერს უწყვეტი პროტესტი დაიწყო კარვებში, სოფელ ჟონეთში, მშენებლობის სი-

ვრცესთან ახლოს.

14 https://greenalt.org/blogs/ramdeni-wyali-unda-darches-mdinareshi/

15 https://reginfo.ge/politics/item/8484-20-ivliss-pankisshi-saprotesto-aqzia-gaimarteba

16 https://publika.ge/article/mokled-namokhvanis-hesis-darghvevebze/?fbclid=IwAR00jzK5VuaMcMgHdYoixt-4PWB

n9LkgbGUBGpv2gLwcWP5beVoovoiHnUs

35 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფია და რეპერტუარი:

პროტესტის ღია კითხვებზე აგება და მუდმივი ფიზიკური მობილიზების ძალა

უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე, შეიძლება ითქვას, ადგილობრივი მოსახლეობის

ბრძოლა პატარა წინააღმდეგობის მოძრაობის ტიპურ რეპერტუარს იყენებდა. მოსახლე-

ობის კრიტიკულად განწყობილი ნაწილი თავდაპირველად ცდილობდა არსებული დე-

მოკრატიული ჩართულობის ჩარჩოების გამოყენებას, მაგალითად, პროექტის საჯარო

განხილვებზე დასწრებას, რის საშუალებასაც ადგილობრივი ხელისუფლება მათ ჯერ

კიდევ 2019 წლის ბოლოს უზღუდავდა17. დარღვევებით მიმდინარე საჯარო განხილვე-

ბის შემდეგ, 2020 წლის გაზაფხულ-ზაფხულში, როგორც უკვე ვახსენეთ, დაიწყო საჯა-

რო აქციების ორგანიზება. როცა ამ აქციებმაც ხელისუფლებისგან უპასუხოდ ჩაიარა,

დაიწყო პროტესტის შედარებით უფრო ნაკლებად გავრცელებული ფორმის, უწვეტი

პროტესტის გამოყენება და, ასევე, რეგულარული აქციების გამართვა სოფელ ჟონეთში

ყოველ კვირა დღეს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრა-

ობას უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე უკვე გავლილი ჰქონდა ის გზა, რაც სხვა არაერთ

ჯგუფს გაუვლია იქამდე – სამოქალაქო უფლებების გამოყენების უშედეგო მცდელობა

და, შედეგად, სახელმწიფოს მიერ მათი სუბალტერნულობის წარმოების პირველად მე-

ქანიზმებს, მათი ხმის დახშობისა და უგულებელყოფის სტრატეგიასაც უკვე იცნობდა.

კარვებში უწყვეტი პროტესტი მცირე რაოდენობის ადამიანების ღამისთევით დაიწყო,

რომლებიც, ძირითადად, ლეჩხუმის სოფლების მოსახლეობის რამდენიმე ოჯახისგან

შედგებოდა – ყველაზე აქტიურად ამ პროცესში ჩართული ერთი ოჯახი სოფელ ტვიშს,

პროექტის ზემოქმედების არეალს წარმოადგენდა და ლეჩხუმის 28 სოფლის მღვდლის,

ლევან გოლეთიანის ოჯახი იყო – ამ ოჯახის წევრები, დედა-შვილი მარიტა მუსელიანი

და ვარლამ გოლეთიანი შემდეგში მოძრაობის ლიდერებად და გამოკვეთილ სახეებად

იქცნენ. პროტესტში ჩართული ყველაზე აქტიური მეორე ოჯახი მაკა სულაძის ოჯახი

იყო სოფელ მექვენადან, უშუალოდ დატბორვის არეალიდან, რომლიდანაც თავად მაკა

და მისი შვილი, კახა ასათიანი ასევე იქცნენ რიონის ხეობის მცველების ლიდერებად და

გამოკვეთილ და დასამახსოვრებელ სახეებად. ამ ორი ოჯახის გარდა, მოძრაობის სა-

ორგანიზაციო ბირთვსა და ღამისთევებში თავიდანვე ჩართული იყო ასევე, რამდენიმე

ადამიანი ამავე სოფლებიდან, მათ შორის, ლალი ეფრემიძე სოფელ ნამოხვანიდან, უშუ-

ალოდ კაშხლის ტანისა და სადერივაციო გვირაბის მშენებლობის ადგილიდან, რომლის

მიწაზეც, მდინარე რიონის ნაპირზე, თვეების განმავლობაში იდგა პროტესტის კარვები,

სანამ მათ სახელმწიფო და კომპანია „ენკა~ ერთდროულად დაარბევდა და ხეობიდან

გამოდევნიდა.

სწორედ ამ პირველი ღამისთევების პერიოდში ყალიბდება რიონის ხეობის მცველების

მდგრადი რეპერტუარების სხვადასხვა ასპექტი. აქტიურდება ჯერ კიდევ 2018 წელს

შექმნილი ფეისბუკგვერდი, სახელით „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~,18 სადაც პრო-

ტესტის იმ დროისთვის და დღემდე ყველაზე გამოკვეთილი სახე, ვარლამ გოლეთიანი,

17 https://publika.ge/namakhvanis-hesebis-kaskadis-proeqtis-sajaro-gankhilva-ukheshi-darghvevit-chatarda-ngo-ebi/

18 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis

36 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

იწყებს სისტემატურ ცოცხალ ჩართვებს, რათა გვერდის მიმდევრებმა თავად იხილონ,

თუ რა ხდება რიონის ხეობაში. ამ დროს იწყება, ასევე, ტრადიციული ყოველდღიუ-

რი ფოტოს გადაღება კარვებიდან, რომლებიც გათენებულ ღამეებს ითვლის. გვერდს,

რომელსაც დღეს 120 ათასამდე მიმდევარი ჰყავს, ნოემბრის ბოლოს, ჯერ კიდევ, და-

ახლოებით მხოლოდ 10 ათასამდე მიმდევარი ჰყავდა. ვარლამის პირველსავე ცოცხალ

ჩართვებში მჟღავნდება მოძრაობის წევრების მხრიდან კითხვების დასმაზე ორიენტი-

რებული მიდგომა. ამ ჩართვებში ვარლამი მუდმივად ხაზს უსვამს, რომ მისი და მისი

თანამებრძოლების პროტესტის ყველაზე მნიშვნელოვანი წყარო მათ მიერ დასმულ კი-

თხვებზე ხელისუფლების მ

ხრიდან პასუხგაუცემლობა და პროექტის დეტალების გასაი-

დუმლოებული ხასიათია: „პირველი კითხვა, რაც ჩვენგან ისმის ხოლმე, არის ის, რომ თუ

მართლა რაიმე დადებითი შეიძლება მოყვეს ამ პროექტს, მაშინ რატომ არის ხელშეკრუ-

ლება გასაიდუმლოებული?~

ამავე პერიოდში, ვარლამი აჩვენებს ასევე მუდმივი ფიზიკური მობილიზაციის ძალას და

გვიყვება, რომ ბრძოლაში ჩართული რამდენიმე ადამიანის სამშენებლო სივრცეებთან

ახლოს მუდმივი ყოფნაც კი მნიშვნელოვნად აფერხებს მშენებლობას. პროტესტის დი-

ნამიკის ტრანსფორმაციის პირობებში, ეს ორივე ასპექტი – მოსახლეობის პროტესტის

ღია კითხვებზე აგება (რასაც მცველები ხშირად „ლეგიტიმურ კითხვებს~ ეძახიან) და

მშენებლობის შეჩერებისთვის მუდმივი ფიზიკური მობილიზების ძალა – კარვების გრძე-

ლვადიანი ეტაპის დასასრულამდე პროტესტის ცენტრალურ მახასიათებლებად დარჩა.

პროტესტის დაწყებიდანვე, ასევე იკვეთება მისი რელიგიური, კერძოდ, მართლმადი-

დებლური სიმბოლიკა და ხასიათი. უწყვეტი პროტესტის დაწყებიდან რამდენიმე დღეში,

2020 წლის 29 ოქტომბერს, ხეობის მცველებმა სოფელ ნამოხვანში, პოლიციის წინააღ-

მდეგობის მიუხედავად, ჯვარი აღმართეს19. კომპანია „ენკამ~ კონკრეტულად ამ ადგილი-

დან ამის შემდეგ სამშენებლო ტექნიკა გაიყვანა. 2020 წლის 14 ნოემბერს, როცა ხელი-

სუფლებამ რიონის ხეობის მცველების აქცია განსაკუთრებული სისასტიკით დაარბია,

აქცია დარბევამდე წირვა-ლოცვის თანხლებით მიმდინარეობდა. მის წევრებს ჰქონდათ

გადაკეტილი ძირითადი ხიდი, რომლითაც კომპანიის ტექნიკა გადაადგილდებოდა და

მის გადასაკეტად რკინის ჯაჭვში იყვნენ ჩაბმული. თუ დარბევამდე აქციის მონაწილეები

მთავრობის წარმომადგენლებთან ითხოვდნენ შეხვედრას, დარბევის შემდეგ მათ საქა-

რთველოს პატრიარქს მიმართეს და შეხვედრა სთხოვეს20. მიუხედავად მათი ამ იმედისა

და მოთხოვნისა, საპატრიარქოს მხრიდან ოფიციალურად არცერთხელ არ გაკეთებულა

ამ საკითხზე განცხადება და მეტ-ნაკლებად იგრძნობოდა მხოლოდ რამდენიმე ადგილო-

ბრივი მღვდელმთავრის მხარდაჭერა. გარდა ამისა, მიუხედავად იმისა, რომ პროტესტის

მართლმადიდებლური სიმბოლიკა, ეკლესიასთან სიახლოვე თუ კონკრეტულად ჯვრის

სიმბოლო პროტესტის სხვადასხვა ეტაპზე შედარებით მეორეხარისხოვანი ხდებოდა და

პროტესტი სხვადახვა ფაზაში შინაარსობრივად ფართოვდებოდა, ზოგადად, ქრისტია-

ნული სულისკვეთება მნიშვნელოვანი დარჩა ადგილობრივი პროტესტის ყველა ეტაპზე.

19 https://mtisambebi.ge/news/people/item/1282-polizia-tvishshi-rkinis-jvrebs-darajobs,-rom-adgilobrivebma-rionis-

xeobashi-ar-agmarton

20 https://reginfo.ge/human-rights/item/20032-poliziam-dashala-aqzia-jonetshi,-sadaz-namoxvanis-besebis-

msheneblobas-aprotesteben

37 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მხარდაჭერა და არგუმენტები: ეკოლოგიური და სოციო-კულტურული რისკები

ჰესის წინააღმდეგ ადგილობრივი მოძრაობის გაჩენიდან უწყვეტი პროტესტის დაწყე-

ბამდე და 14 ნოემბრის სასტიკ დარბევამდე, ჰესის მოწინააღმდეგეების ცენტრალური

არგუმენტები ძირითადად ეკოლოგიურ და სოციო-კულტურულ დანაკარგებსა და საფრ-

თხეებს, დემოკრატიული ჩართულობის შეზღუდვას ეხებოდა და გაცილებით ნაკლები

ინტენსივობით – ეკონომიკური ან ენერგეტიკული საჭიროების დაუსაბუთებლობას. და-

მატებითი წუხილის წყარო პროექტის შემუშავებაში ავარიული და პრობლემური „შუახე-

ვიჰესის~ პროექტის ავტორი და განმახორციელებელი კომპანიის, „ქლინ ენერგი გრუფ

ჯორჯიას~ ჩართულობა იყო. ეს საკითხები იკითხებოდა როგორც აქციებსა და ცოცხალ

ეთერებში, ასევე ონისა და ნამახვანის კასკადების წინააღმდეგ შექმნილ პეტიციაშიც,

რომელიც „ნამახვანჰესის~ განსაკუთრებულ გარემოსდაცვით რისკებს უსვამდა ხაზს:

„დაზიანების შემთხვევაში, ნამახვანჰესის კაშხლიდან გამოხეთქილი 34-მეტრიანი ტა-

ლღა ქუთაისს 19 წუთში დაატყდება თავს, წყალდიდობით გამოწვეული საფრთხე კი

მთელ კოლხეთის დაბლობს დაემუქრება~

ეს ინფორმაცია ადგილობრივებს ილიას

სახელმწიფო უნივერსიტეტის დედამიწის შემსწავლელი მეცნიერებათა ინსტიტუტის

მიერ ჩატარებული მოდელირებიდან ჰქონდათ მიღებული. მართალია, ამ არგუმენტის

გაბათილებას კომპანია „ენკას~, ისევე როგორც საქართველოს მთავრობის საინფორმა-

ციო კამპანია ბევრჯერ დაუპირისპირდა, კაშხლის სეისმური და გეოლოგიური საფრთხე

ჰესის პროექტის წინააღმდეგ განწყობილი მოქალაქეებისთვის ერთ-ერთ ძირითად სა-

კითხად დარჩა.

პროექტის წინააღმდეგ არგუმენტაციის ამ ძირითადი ასპექტების გამოკვეთაში ჯერ

კიდევ 2019 წლიდან აქტიურად იყვნენ ჩართული მცირე რაოდენობის, მაგრამ კარგად

ინფორმირებული და თანმიმდევრული კვლევითი გამოცდილების მქონე აქტორები. გა-

ნსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს „მწვანე ალტერნატივის~ წვლილი 2019 წლის „ქვემო ნა-

მახვანის~ და, ასევე, 2015 წლის „ნამახვანის ჰესების კასკადის~ გარემოზე ზემოქმედების

შეფასების (გზშ) შესახებ შენიშვნების შემუშავებაში. ორგანიზაციის კვლევა ვრცლად,

დეტალურად და თანმიმდევრულად წარმოაჩენდა სამი სხვადასხვა გზშ-ის დოკუმენტზე

დაყრდნობით ჰესის მშენებლობის პრობლემურობას, ისევე როგორც ამ გზშ-ების ნა-

კლოვანებებს22. ასევე, როგორც აღვნიშნეთ, კონკრეტულად გეოტექნიკური კვლევების

სისუსტე შეაფასა ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დედამიწის შემსწავლელ მეცნიე-

რებათა ინსტიტუტმა და სეისმური მონიტორინგის ეროვნულმა ცენტრმა, 2020 წლის მა-

რტში კი მთავრობას23 „ნამახვან ჰესის კასკადის~ პროექტზე წერილით მიმართა24. ერთი

წლის შემდეგ, როცა ჩვენი კოლექტივი, მოძრაობასთან ერთად, უკვე სტუდენტებთან

21 https://manifest.ge/main/item/3107?fbclid=IwAR3D3HcTIdrJ_KkjtqBWEsp7mUEqL9kzTywx-6DFc0_BMGiamR1ay-Fj3hk

22 კვლევა აღწერდა რიგ საკითხებს, რომელსაც გზშ უნდა მოიცავდეს, მაგრამ არ მოიცავს, მაგალითად, ინფო-

რმაციას ეკოსისტემების, ჰაბიტატების შესახებ, ჰაერის ემისიების, ხმაურის, ვიბრაციის გავრცელების შესახებ,

ზეგავლენას წყლის რესურსებზე, აგრო-ბიომრავალფეროვნებასა და სოფლის მეურნეობაზე, იხილეთ ვრცლად:

https://greenalt.org/app/uploads/2019/11/GA_comments_Namokhvani_HPP.pdf

23 მიმართვა კონკრეტულად მაშინდელი პრემიერ-მინისტრის, გიორგი გახარიას სახელზე იყო დაწერილი, რომე-

ლიც ოპოზიციურ ძალად მოვლენის შემდეგ მუდმივად ცდილობს, „ნამახვანჰესის~ ხელშეკრულებაზე ხელმოწე-

რისა და გადაწყვეტილების მიღების პასუხისმგებლობა მოიხსნას.

24 https://publika.ge/namakhvan-hesis-kaskadi-da-sheshfotebis-mizezebi-gakharias-ghia-werilit-mimartaven/

38 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

შეხვედრებს უწევდა ორგანიზებას, აღმოჩნდა, რომ ნამახვანჰესის პროექტზე ბევრმა

სტუდენტმა პირველად სწორედ ილიას უნივერსიტეტის პროფესორის, თეა გოდოლა-

ძის მიმართვებიდან გაიგო. დემოკრატიული ჩართულობის ნაკლებობასა და ადგილო-

ბრივი მოსახლეობის მოსაზრებების ხელისუფლების მიერ განზრახ გაჩუმებას, „მწვანე

ალტერნატივასთან~ ერთად, აპროტესტებდნენ ადამიანის უფლებებსა და სოციალურ

საკითხებზე მომუშავე სხვა ორგანიზაციებიც – საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა

ასოციაცია და ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (ახლა-

ნდელი „სოციალური სამართლიანობის ცენტრი~) საჯარო განცხადებების გზით25. ამ

პერიოდში, რიონის ხეობის მცველებს უკვე ჰქონდათ გარკვეული კავშირი სხვა ჰესების

მოწინააღმდეგე მოძრაობებთან, განსაკუთრებით კი, სვან და პანკისელ აქტივისტებთან,

რომლებიც ხშირად მცველების ყოველკვირეულ აქციებზეც ცხადდებოდნენ, თავიანთ

გამოცდილებას უზიარებდნენ და სოლიდარობას უცხადებდნენ.

მიუხედავად იმისა, რომ უწყვეტი პროტესტის დაწყებისას უკვე არაერთი საფუძვლია-

ნი ეჭვი, წუხილი თუ კვლევებით გამყარებული არგუმენტი არსებობდა, დასახელებულ

პრობლემებს, ისევე როგორც თავად პროტესტს, საჯარო საინფორმაციო სივრცეში

ძალიან შეზღუდული ხილვადობა ჰქონდა. გამონაკლისს წარმოადგენდა „მთის ამბები/

რეგინფოს~, ასევე „პუბლიკის~ და ზოგჯერ, „რადიო თავისუფლების~ რეპორტაჟები და

ანალიტიკური სტატიები. შეიძლება ითქვას, სახელმწიფოს რეპრესიული აპარატის ამუ-

შავებისას, ადგილობრივი პროტესტის წევრები საკმაოდ მარტონი იყვნენ სახელმწიფოს

მხრიდან იგნორირებისა და ძალადობის წინაშე.

უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე სამწლიანი (აქტიური, თუმცა კიდევ უფრო ძველი) წი-

ნააღმდეგობისა და თითქმის ერთთვიანი უწყვეტი პროტესტის უხილავობა საქართვე-

ლოს საჯარო, პოლიტიკურ სივრცეში, რიონის ხეობის მოძრაობას სხვა ჰესების მოწი-

ნააღმდეგე მოძრაობების გამოცდილებებთან აერთიანებდა. როგორც წინა კვლევები

ავლენს, ჰესების წინააღმდეგ მოძრაობებს წლების განმავლობაში აფერხებდა „როგორც

საინფორმაციო წყაროების დეფიციტურობა, ისე პოლიტიკური ველის ექსკლუზიურო-

ბა. ცოდნასა და ინფორმაციის სანდოობაზე სრული მონოპოლია აქვს მხოლოდ იმ მხა-

რეს, რომლის წინააღმდეგაც მობილიზდება მოსახლეობა~ (Qeburia and Chubabria, 2017,

p. 175). მიუხედავად იმისა, რომ სვანეთსა და პანკისში ჰესების წინააღმდეგ ბრძოლამ

მედიის ნაწილობრივი ყურადღება მიიპყრო, სამოქალაქო აქტორებთან ალიანსები თუ

თბილისში მხარდამჭერი აქციებიც შედგა და ამ ბრძოლებმა გარკვეულ წარმატებას და

არსებული პროექტების შეჩერებას თუ შეფერხებასაც მიაღწია, ბრძოლის აქტორებისა

და მათი მიზნების დისკრედიტაციას, მათ მონიშვნას ცივილურობის მიღმა, სახელმწიფო

მაინც წარმატებით ახერხებდა: „ბრძოლის შერჩეული ფორმები (ფიცის დადება სათემო

ტრადიციების მიხედვით და რადიკალური ფიზიკური წინააღმდეგობა სამშენებლო ტექ-

ნიკის მუშაობის შესაჩერებლად), რომლითაც ადგილობრივები წინააღმდეგობის გავ-

რცობას ცდილობენ, საჯარო პოლიტიკის მიღმაა~ (Ibid, p.175). რიონის ხეობის მცველე-

ბის მდგომარეობა 14 ნოემბრის დარბევამდე ძალიან ჰგავს აღწერილ მდგომარეობას,

თუმცა ამ დარბევის შემდეგ, ის ეტაპობრივად იცვლება.

25 https://publika.ge/namakhvanis-hesebis-kaskadis-proeqtis-sajaro-gankhilva-ukheshi-darghvevit-chatarda-ngo-ebi/

39 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სახელმწიფოს, კომპანიისა და ჰესების ლობისტების სტრატეგია:

დუმილი, გასაიდუმლოება და რეპრესია

14 ნოემბრის დარბევამდე და ამ დარბევის შედეგად პროტესტის საჯარო ხილვადობის მე-

ტ-ნაკლებად გაზრდამდე, საქართველოს მთავრობა ადგილობრივი პროტესტის იგნორირე-

ბას, ღია თუ ირიბი რეპრესიის გზას, მოსახლეობის დაყოფას და, რაც მთავარია, „ნამახვანის

ჰესების კასკადის~ პროექტის უხმაუროდ, საზოგადოების თვალიდან მოშორებით განხორცი-

ელებას ირჩევს. თავად კომპანია „ენკა~ და მისი წინამორბედი „ქლინ ენერგი გრუფ ჯორჯი-

აც~, ძირითადად, ერიდებოდნენ საჯარო ხილვადობას, ან, იშვიათ შემთხვევებში, პროექტის

ზედაპირული და არასისტემატური პოპულარიზაციის მცდელობით, ადგილობრივი მოსახლე-

ობისთვის დასაქმების შესაძლებლობებზე ხაზგასმით შემოიფარგლებოდნენ26.

მთავრობამ ყველაფერი გააკეთა იმისთვის, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას პროექტის შესა-

ხებ რაც შეიძლება ცოტა რამ სცოდნოდა და საკუთარი ეჭვები თუ კითხვები ვერ გამოეთქვა.

გზშ-ის საჯარო განხილვა 2019 წლის დეკემბერში არა პროექტის განხორციელების ადგილ-

ზე ან ამ ადგილთან უახლოეს დასახლებაში, არამედ ზეგავლენის ქვეშ მყოფი სოფლებიდან

დაახლოებით 50 კილომეტრის დაშორებით, წყალტუბოს მუნიციპალიტეტის მერიაში მოე-

წყო. საჯარო განხილვის თარიღი წინა დღეს შეცვალეს და ის ერთი დღით ადრე გამართეს,

სხდომის დარბაზი კი საჯარო მოხელეებითა და კომპანიის წარმომადგენლებით შეავსეს,

რომ დაინტერესებული მოქალაქეებისთვის სივრცე და კითხვების დასმის საშუალება არ და-

ეტოვებინათ. ამის მიუხედავად, შეხვედრაზე მაინც ჩასული ადგილობრივი მოსახლეობა კი,

რომელიც შემდგომში „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~ მოძრაობად მოგვევლინება, დარ-

ბაზში არ შეუშვეს და მათ მხოლოდ ფიზიკური წინააღმდეგობით შეძლეს დარბაზში შეღწევა.

გზშ-ის შეფასების საჯარო განხილვა ადგილობრივი და საერთაშორისო ნორმების იმდენად

უხეში დარღვევებით წარიმართა, რომ შესაძლოა, დღემდე მხოლოდ ეს დარღვევები იყოს სა-

მართლებრივად საკმარისი, რათა „გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს

მიერ გაცემული გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილება ბათილად იქნეს ცნობილი~27.

მთავრობას გასაიდუმლოებული ჰქონდა როგორც 2019 წლის, გარემოსდაცვითი ნება-

რთვის გაცემამდე დადებული ხელშეკრულება, ასევე სხვა უმნიშვნელოვანესი, კანონით

სავალდებულო დოკუმენტები: იუსტიციის სამინისტროს მიერ ხელშეკრულების შეფა-

სება, ასევე, ფინანსთა სამინისტროს შეფასება, ხარჯთსარგებლიანობის ანალიზი. მო-

გვიანებით გაირკვა, რომ კომპანიასთან ხელშეკრულებას ისე მოეწერა ხელი, რომ ეს

დასკვნები ან არ არსებობდა, ან არ ყოფილა გათვალისწინებული. 2021 წლის თებერვა-

ლში გამომჟღავნდა, რომ დამატებით, კომპანიას სახელმწიფო სიმბოლურ ფასად უფო-

რმებდა სახელმწიფო ქონებაში არსებულ მიწებს სამუდამო ან 99-წლიან მფლობელო-

ბაში28. მნიშვნელოვანია, რომ 2019 წლიდან და მანამდეც, სახელმწიფო ხელს უწყობდა

კომპანია „ენკას~ ადგილობრივი მოსახლეობისგან მიწის ნაკვეთებისა და ქონების გა-

მოსყიდვაში. უწყვეტი პროტესტის დაწყების დროს მოსახლეობის აბსოლუტურ უმეტე-

26 shorturl.at/imTX6

27 shorturl.at/imTX6

28 https://publika.ge/sakhelmwifo-qonebis-ra-nawili-gadaeca-namakhvanhesis-mshenebel-kompanias-

gankarguleba/?fbclid=IwAR27z_Al1LGQpSMTrW0p296K2LaNvjO9mpmO0IFq7EOBIAiyzZJD72gH3o0

40 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სობას უკვე გაყიდული ჰქონდა ქონება ისე, რომ პროექტის თაობაზე, ფაქტობრივად,

არავითარ ინფორმაციას არ ფლობდა. რიონის ხეობის მცველების გადმოცემით, კომპა-

ნია „ენკა~ ცალ-ცალკე აწარმოებდა მოლაპარაკებებს ადგილობრივ მცხოვრებლებთან,

ზოგჯერ ქონების ექსპროპრიაციითაც ემუქრებოდა მათ და ურჩევდა, მიწა საკუთარი

ნებით გაეყიდათ, სანამ სახელმწიფო ჩამოართმევდათ.

სახელმწიფოს მხრიდან ჰესის პროექტის ხელშეწყობის, ადგილობრივი მოსახლეობის

მიწის გაყიდვასთან შეგუების განსაკუთრებულად მანკიერი სტრატეგია ხეობისთვის

საბაზისო ინფრასტრუქტურის ხანგრძლივი და თანმიმდევრული დეგრადაცია იყო. და-

მოუკიდებელი საქართველოს მთავრობები ათწლეულების განმავლობაში თავიდან ირი-

დებდნენ საბაზისო ინფრასტრუქტურისა და სერვისების გამართვას და მიწოდებას ხეო-

ბის მოსახლეობისთვის, რითაც მათში ხეობის სამომავლო პერსპექტივის უქონლობა და

ჰესის აშენების გარდაუვალობის აღქმა მტკიცდებოდა. ადგილობრივების სასოწარკვე-

თილება განსაკუთრებით კარგად ჩანს 2021 წლის დასაწყისში ჰესის მხარდამჭერი აქ-

ციების გამომსვლელთა სიტყვებში, სადაც ხეობის მცხოვრებთა ნაწილი ჰესის აშენებას

საბაზისო ინფრასტრუქტურის შექმნის იმედებს, გზის რეაბილიტაციას, საავადმყოფო-

სა და სკოლების მშენებლობას უკავშირებს29.

სანამ პროტესტი მეტ-ნაკლებად გაფანტული იყო, მთავრობას საპოლიციო ძალის გამო-

ყენება დიდად არც უცდია. თუმცა, უწყვეტი პროტესტის დაწყების შემდეგ, საპოლიციო

ძალების მობილიზება გაიზარდა და, როგორც ვახსენეთ, 2020 წლის 14 ნოემბერს პოლი-

ცია განსაკუთრებული სისასტიკით გაუსწორდა ხეობის მცველებს. ამ კუთხით, რიონის

ხეობის მოძრაობის სიტუაცია ასევე უახლოვდება სხვა მოძრაობის გამოცდილებებს, სა-

დაც ჰესების მოწინააღმდეგე მოსახლეობა „სოციალური კონტროლის ობიექტია, ფიზი-

კური დევნისა და ფინანსური შანტაჟის გზებით~ (Qeburia and Chubabria, 2017, p. 175).

უკვე 2021 წლის გაზაფხულზე, როცა ნამახვანჰესის პროექტის ხელშეკრულების კაბა-

ლურობის მასშტაბი და მთავრობის მხრიდან პროექტის განხორციელებისას ჩადენილი

დარღვევები გამომჟღავნდა, ჩვენ ხშირად ვეკითხებოდით ერთმანეთს, თუ რატომ არ

გაითვალისწინა მთავრობამ სავარაუდო წინააღმდეგობა – რატომ არ იფიქრა, რომ ვინ-

მეს შეიძლებოდა, კითხვები დაესვა, რატომ არ დაიზღვია თავი ამ წინააღმდეგობისგან

– საკუთარივე კანონებისა და პროცედურების ოდნავ მაინც თანმიმდევრული დაცვით?

თუმცა, სახელმწიფოს ასეთი თავდაჯერების და, ასევე, შეიძლება ითქვას, თავზეხელა-

ღებულობის ერთ-ერთი მიზეზი შესაძლოა, სწორედ ის ყოფილიყო, რომ მან წარმატე-

ბით მოახერხა პროექტის განხორციელებამდე მიყვანისთვის საჭირო ყველა საფეხურის,

მათ შორის, საჯარო თუ პირად საკუთრებაში არსებული მიწების „ენკასთვის~ გადაცე-

მის პროცესის ჩუმად, პროცესის საჯარო ხილვადობის გარეშე წარმართვა. მიუხედავად

ამისა, უწყვეტმა პროტესტმა სახელმწიფოს ამგვარი სტრატეგიის სისუსტეც გამოავლი-

ნა და მთავრობას პროექტზე საჯარო საუბრის დაწყებაც აიძულა.

29 https://commersant.ge/ge/post/imeretshi-adgilobrivi-mosaxloeba-namaxvanhesis-msheneblobis-gagrdzelebis-

motxonit-aqciaze-gamovida

41 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

4. სახელმწიფოს გააქტიურება საჯარო დისკურსში:

არგუმენტების ომის დასაწყისი (14 ნოემბერი – 30 იანვარი)

14 ნოემბრის დარბევამ მედიისა და საზოგადოების შედარებით მეტი ყურადღება მიი-

პყრო და სოლიდარობის მობილიზების მცდელობების ზრდაც გამოიწვია. 2020 წლის 22

ნოემბერს სოფელ ჟონეთში უწყვეტი პროტესტის დაწყებიდან რიგით მესამე, წინა აქ-

ციებთან შედარებით უფრო ხალხმრავალი აქცია გაიმართა30. მას ესწრებოდნენ როგო-

რც ჰესების მოწინააღმდეგე მოძრაობების წევრები საქართველოს სხვადასხვა მთიანი

რეგიონიდან, ასევე, 14 ნოემბრის დარბევის შემდეგ უფრო მეტად გააქტიურებული, ძი-

რითადად მემარცხენე და გარემოსდაცვითი აქტივისტები თბილისიდან. შემდეგ კვირებ-

ში, პატარა მხარდამჭერი აქცია თბილისშიც ტარდება. 10 დეკემბერს, ახლად შექმნილი

პლატფორმის „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ წევრები ოფიციალური წერი-

ლით მიმართავენ მთავრობას და მთავრობის კანცელარიის წინ პირველ საპროტესტო

აქციას მართავენ. აქციის ძირითადი მოთხოვნები ონისა და ნამოხვანის კასკადებზე მო-

რატორიუმის გამოცხადება და პროექტის შესახებ საჯარო, საპარლამენტო მოსმენის

დანიშვნაა. 29 დეკემბერს, ონისა და ნამოხვანის კასკადების ადგილობრივი მოწინააღ-

მდეგეები და თბილისელი აქტივისტები თბილისის საქალაქო სასამართლოსთან მართა-

ვენ აქციას31. მნიშვნელოვანია, რომ ამ პერიოდში ხეობის მცველები სოფელ ჟონეთში

უწყვეტი პროტესტის ფონზე წარმატებით აფერხებენ მშენებლობის პროცესს, რაც სა-

ხელმწიფოსა და კომპანიის განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს, მიუხედავად იმისა,

რომ ადგილზე ჯერ კიდევ მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი ათევს ღამეებს კარვებში.

ამ პერიოდში პროტესტის ხილვადობის ზრდისა და მშენებლობის პროცესის შეფერხე-

ბის მნიშვნელობის საუკეთესო დასტური საჯარო დისკურსში სახელმწიფოს, კომპანია

„ენკას~ და პროექტის სხვა მხარდამჭერების შედარებითი გააქტიურება იყო. თუ მანა-

მდე სახელმწიფოს „ნამახვანჰესის~ პროექტის შესახებ დუმილი და პროექტის გასაი-

დუმლოებულ კონტექსტში განხორციელება ერჩივნა, 2020 წლის ბოლოს და 2021 წლის

დასაწყისში სახელმწიფო ცდილობს პროტესტის დისკრედიტაციას და პროექტისთვის

საჯარო მხარდაჭერის მობილიზებას. მსგავს მცდელობებს, თავის მხრივ, მოჰყვება და-

მატებითი მხარდაჭერის მობილიზება კრიტიკული მედიისა და სამოქალაქო აქტორების

მხრიდან რიონის ხეობის მცველების პოზიციისა და არგუმენტების გასამყარებლად.

იქამდე, სანამ – 2021 წლის იანვრის ბოლოს და თებერვლის დასაწყისში – მიწის გა-

სხვისების დეტალები და კომპანიასთან დადებული ხელშეკრულება გასაჯაროვდება,

რაც ფუნდამენტურად შეცვლის არგუმენტების ველს, ჩართული აქტორები არსებულ

წყაროებზე დაყრდნობით იწყებენ ინფორმაციის გავრცელებას, გასაიდუმლოებულ დო-

კუმენტაციასთან დაკავშირებით ვარაუდების გამოთქმას და უკვე ზოგადი პოლიტიკური

შეფასებების კეთებას პროექტთან დაკავშირებით.

https://www.radiotavisupleba.ge/a/მესამე-დიდი-აქცია-ჟონეთში-ისევ-ნამახვანჰესის-წინააღმდეგ/30963307.html

31 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/photos/pcb.120140756592073/120133273259488/

42 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფია და რეპერტუარი:

ლოგიკური კითხვები და სახალხო მხარდაჭერის მობილიზების მნიშვნელობა

ამ პერიოდში, ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფია და რეპერტუარი დიდ ცვლილე-

ბებს არ განიცდის, თუმცა უკვე არჩეული მიდგომების გამყარება, მათი დროში შენა-

რჩუნებადი ხასიათი და ბრძოლის თანმიმდევრულობა კიდევ უფრო თვალსაჩინო ხდება.

ამავე პერიოდში, ნელ-ნელა იკვეთება რიონის ხეობის მცველების ტაქტიკის ერთ-ერთი

ცენტრალური ხაზი – აქცენტი ფართო სახალხო მხარდაჭერის მობილიზების მნიშვნე-

ლობაზე ბრძოლაში გასამარჯვებლად. ჟურნალ„ინდიგოსთან~ ინტერვიუში, ვარლამ

გოლეთიანი მედიის მხრიდან მარგინალიზებას და საინფორმაციო ვაკუუმის გარღვევის

მნიშვნელობას უსვამს ხაზს:

„გვჭირდება, რაც შეიძლება მეტ ადამიანს მივაწვდინოთ

ხმა, რომ ჩვენ აქაურობას არ დავტოვებთ, სანამ ეს კომპანია არ წავა აქედან. სოცია-

ლური ქსელებით, ტელევიზიებით, ვრცელი ეთერი ჯერ არ ეთმობა ამ თემას, მაგრამ

ნელ-ნელა ხალხი მაინც მოდის ჩვენთან. ყოველდღე მოდიან~

საინფორმაციო ველის

გაფართოების საჭიროებაზე საუბრის გარდა, ამ პერიოდში, მცველები ასევე იწყებენ

თავიანთი ბრძოლის ფილოსოფიის კიდევ ერთი ხაზის განვითარებას, კერძოდ, კო-

ლექტიურ მოქალაქეობრივ ვალდებულებებზე საუბარს.

„ერთ შემთხვევაში გაჭრის ჩვენი პროტესტი – როდესაც საქართველოს ყველა

მოქალაქე თავის მოქალაქეობრივ ვალს შეასრულებს და სახელმწიფოებრივად

იაზროვნებს; და იფიქრებს, რომ მისი კუთვნილება არ იწყება მისი ეზოდან,

მისი ჯიბიდან, მისი სახლის კარიდან. კუთვნილება იწყება მისი სახელმწიფო

საზღვრიდან, სანამ მას ყველაფრის დაცვა არ მოეთხოვება და პრობლემას არ

დატოვებს რამდენიმე ადამიანის მხრებზე სატვირთავად~

მაკა სულაძის მხრიდან სახელმწიფოებრივ აზროვნებაზე ხაზგასმა, ერთი მხრივ, თავად

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის ფილოსოფიის კონტურების ამსახველია, მე-

ორე მხრივ კი, ასევე ცხადყოფს ბრძოლის კავშირს სხვა ჰესების მოწინააღმდეგე ბრძო-

ლების გამოცდილებებთან.

სახელმწიფოებრიობის ცნებაზე ხაზგასმა 2019 წელს, „მწვანე აკადემიის~ ფარგლებში

მოწყობილი ჰესების მოწინააღმდეგე აქტივისტებთან (სვანეთიდან, აჭარიდან და დარი-

ალის ხეობიდან) შეხვედრიდანაც გვახსოვს. ამ შეხვედრის ერთ-ერთი მომხსენებელი,

ზაზა წიკლაური იხსენებდა, თუ როგორ ცდილობდა სახელმწიფო იმის ხაზგასმას, რომ

ჰესები სახელმწიფო, სტრატეგიული მნიშვნელობის საკითხია, რომლის გამოც ცალკეუ-

ლმა მოქალაქეებმა პირადი ინტერესები უნდა დათმონ. ზაზა ჰყვებოდა, თუ როგორ შე-

ატრიალეს ეს დისკურსი ჰესის მოწინააღმდეგეებმა, ერთი მხრივ, თავად სახელმწიფოს

ცნების დეკონსტრუქციით და სახელმწიფოს, როგორც მოქალაქეების ერთობის დეფი-

ნიციით

(„ჩვენ, ხალხი ვართ სახელმწიფო და არა მთავრობა~),

მეორე მხრივ კი, სწორედ

32 https://indigo.com.ge/articles/protestis-31-dge-interviu-namokhvan-hesis-aqtivisttan-varlam-goletiantan/?fbclid=I

wAR1gxLgryuDnbrVYq6EXAK_3HPzhK19YaFjDOH-ueJ0ikoJJQe6EJI_hC-k

33 https://www.facebook.com/watch/?v=718933152343712

43 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ჰესის მოწინააღმდეგეების პოზიციების სახელმწიფოებრივი ხასიათის ხაზგასმით მთა-

ვრობის მოკლევადიან და ვიწრო პოლიტიკურ და ფინანსურ ინტერესებთან შეპირისპი-

რებით.

ამავე პერიოდში, მცველები გამოკვეთენ ფუნდამენტურ განსხვავებას ხელისუფლების

გარემოსთან მიდგომასა და მათი, პროტესტის წევრების გარემოსთან მიდგომას შორის.

აჭარის ტელევიზიასთან ინტერვიუში, მაკა სულაძე აღწერს, თუ რამდენად დამორჩილე-

ბადი ჰგონია მთავრობას ბუნება:

„ერთი სლოგანი აქვთ – „შევთანხმდეთ, იყოს უსაფრთხო~, ესე იგი, ბუნებასთან

შეიძლება შევთანხმდეთ, იყოს უსაფრთხო. რადგან უნდა ხელისუფლებას, ბუნე-

ბაც უნდა შეგვითანხმდეს ჩვენ, რომ ის იქნება უსაფრთხო~

როგორც ამ, ისე სხვა ინტერვიუებში, მაკა სულაძეც და ხეობის სხვა მცველებიც მუდმი-

ვად გამოხატავენ უკმაყოფილებას ბუნების სწორზახოვნად ანთროპოცენტრული ხედ-

ვის გამო, ხაზს უსვამენ ბუნების შესახებ ადგილობრივ ცოდნას მასთან თანაარსებობის,

მისი მოსმენისა და გათვალისწინების – და არა დამორჩილების შესახებ – ადგილობრივი

სოციო-კულტურული გამოცდილებების მნიშვნელობას.

დაბოლოს, ამავე პერიოდში კიდევ ერთხელ მკაფიოდ იკვეთება რიონის ხეობის მცვე-

ლების მიერ ლოგიკური, არსებულ მონაცემებსა თუ კვლევებზე დაყრდნობილი, ღია

კითხვების დასმით განსაზღვრული არგუმენტირების ხასიათი. უკვე 2020 წლის ნოემ-

ბერ-დეკემბერში, როგორც აქციებზე, ისე ცოცხალ ჩართვებში ხეობის მცველები თან-

მიმდევრულად კრებენ ფუნდამენტურ კითხვებს ქვეყანაში არსებული ენერგოპოლიტი-

კის შესახებ და პირველად გამოთქვამენ კრიტიკას, რომელიც 2021 წლის განმავლობაში,

ბრძოლისა და პროექტის სხვადასხვა ეტაპებზე მომხდარი ცვლილებების ფონზეც კი,

დღემდე მნიშვნელოვანი რჩება. რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის არგუმენტი-

რებული ხასიათის ერთ-ერთი ცხადი გამოვლინება და, შეიძლება ითქვას, პარადიგმული

მაგალითია 23 დეკემბრის ცოცხალი ეთერი ხეობიდან. ამ გამოსვლისას, გარდა უკვე

ხშირად და ყველაზე მეტად გამოთქმული წუხილისა – საჯარო დოკუმენტების გასაი-

დუმლოების, ადგილობრივი მოსახლეობის პროცესიდან გარიყვის, რიონის ხეობის მიკ-

როკლიმატისა და ბიომრავალფეროვნების დაუფასებლობის გამო35, ვარლამ გოლეთია-

ნი უკვე კითხვის ქვეშ აყენებს:

34 https://www.facebook.com/watch/?v=718933152343712

35 https://www.radiotavisupleba.ge/a/მესამე-დიდი-აქცია-ჟონეთში-ისევ-ნამახვანჰესის-წინააღმდეგ/30963307.html

44 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

1. ენერგიის მოხმარების არსებულ პოლიტიკას:

„სად მიდის უკვე არსებული ელექტროენერგია? რატომ არ ვკითხულობთ, ვინ

მოიხმარს ელექტროენერგიას დღეს? რატომ მოდის დღევანდელი მოხმარე-

ბის 10-15% ქვეყნისთვის უსარგებლო ბიტკოინების გამომუშავებაში? იქნებ

არ გვჭირდება დამატებითი გამომუშავება, არამედ არსებული ელექტროენე-

რგიის დაზოგვა და გონივრული მოხმარება?~

2. წარმოების არსებული რესურსების აუთვისებლობას:

„რატომ არ ხდება არსებული ელექტროსადგურების რეაბილიტაცია? რატომ

არის რეაბილიტაციის არსებული პროექტები მხოლოდ ჰესების ფუნქციონი-

რების შენარჩუნებაზე და არა გამომუშავების ეფექტიანობის ზრდაზე ორიე-

ნტირებული? რატომ არ ვითვლით, დაგვჭირდებოდა თუ არა ახალი ჰესების

აშენება, ბუნებისა და ადამიანებისთვის ახალი ხარჯების დაკისრება იმ შემ-

თხვევაში, თუ არსებული ჰესების გამომუშავების ეფექტურობა გაიზრდებო-

და?~

3. ჰიდრორესურსების ათვისების დაუგეგმავ, არა კვლევასა და საჭიროე-

ბებზე, არამედ მოგებაზე ორიენტირებულ ხასიათს:

„რატომ გვჭირდება 154 ჰესი, საიდან ვასკვნით, რომ მაინცდამაინც 154

გვჭირდება და არა 200 ან 5? რატომ ეძლევა მშენებლობის საშუალება ყვე-

ლას, ვინც სურვილს გამოთქვამს? რატომ არ ვაგებთ ენერგოპოლიტიკას რე-

ალურად არსებულ და დაანგარიშებულ საჭიროებებზე?~

4. ჰესების მშენებლობის არსებულ, დაუდევარ პრაქტიკასა და დამდგარ,

ავარიულ შემთხვევებზე სახელმწიფოს მხრიდან პასუხისმგებლობის

არიდებას:

„ვინ არის პასუხისმგებელი, როცა ახალი ჰესების მშენებლობა გაუთვალისწი-

ნებელ რისკებსა და ხარჯებს იწვევს? რა სარგებელი მიიღო სახელმწიფომ

ბოლო წლებში აშენებული ახალი ჰესებისგან და ვის დაეკისრა პასუხისმგებ-

ლობა შუახევჰესის და დარიალჰესის ავარიებზე?~

5. ადგილობრივი მოსახლეობისთვის ჰესების უსარგებლობას:

„როცა ამბობენ, რომ პროექტი ადგილობრივ მოსახლეობას ბევრ სარგე-

ბელს მოუტანს, რატომ არ არსებობს არცერთი მსგავსი პრეცედენტი ბოლო

ათწლეულის მანძილზე აშენებული ჰესების შემთხვევაში?~

36 http://bit.ly/2WVE5xU

45 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მხარდაჭერა და არგუმენტები: სარგებლის პრივატიზაცია და რისკის სოციალიზაცია

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, „ნამახვანჰესის~ წინააღმდეგ არგუმენტების უმეტესობა უკვე არ-

სებობდა უწყვეტი პროტესტის დაწყებისას. 14 ნოემბრის დარბევის შემდეგ, უფრო აქტიურად

იწყება არსებული არგუმენტების დამუშავება, გაფართოება და ამ არგუმენტებისთვის მეტი

საჯარო ხილვადობის მიცემის მცდელობა – განსაკუთრებით კი იმ ფონზე, რომ ამ პერიოდში

მთავრობა და „ენკაც~ იწყებენ საკუთარი არგუმენტების მობილიზებას ჰესის სასარგებლოდ.

ასევე, როგორც ვთქვით, იწყება არსებული არგუმენტებისა და კვლევების პოლიტიკურ ჭრი-

ლში შეფასება, ანუ „ნამახვანჰესის~ პროექტის განხილვა სახელმწიფოს განვითარების პო-

ლიტიკის კრიტიკიდან გამომდინარე და მისი, როგორც ერთი პროექტის, განზოგადება სხვა

უკვე არსებულ თუ დაგეგმილ ენერგეტიკულ თუ ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე. 14 ნოე-

მბრის დარბევის შემდეგ იქმნება „ნამოხვანის სოლიდარობის ორგანიზების ჯგუფი~ – დახუ-

რული ფეისბუკჯგუფი, სადაც ერთიანდებიან როგორც სხვა ჰიდროპროექტებთან ბრძოლაში

უკვე გამოცდილი აქტორები, ასევე კრიტიკული მედიის წარმომადგენლები, სხვადასხვა მე-

მარცხენე ბრძოლაში ჩართული აქტივისტები და სხვა დაინტერესებული პირები, რომლებიც

ერთმანეთს უზიარებენ ცოდნასა და ინფორმაციას და ცდილობენ მხარდამჭერი აქტივობე-

ბის კოორდინაციას. ამ აქტივობებს მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს პროექტისთვის უფრო

ფუნდამენტური კითხვების დასმასა და, ზოგადად, სახელმწიფოს განვითარების პოლიტიკის

კურსიდან პროექტის დანახვის შესაძლებლობის გამარტივებაში საზოგადოებისთვის, რასაც

ეხმარება, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, თბილისში პატარა სოლიდარობის აქციების გამართვა

და სოფელ ჟონეთში თბილისელი აქტივისტების ხშირი ჩასვლა.

ამ პერიოდში გახმოვანებული, დამუშავებული, გაზიარებული არგუმენტების უმეტესობა

რამდენიმე ორგანიზაციისა და რამდენიმე მედიაწყაროს მიერ კონკრეტულად „ნამახვანჰეს-

ზე~ და ზოგადად, ენერგოპოლიტიკაზე, ბოლო ათწლეულის განმავლობაშ შექმნილ ცოდნას

ეყრდნობა. ეს ცოდნა მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს როგორც ადგილობრივი მოძრა-

ობის ნარატივს, ისე სხვა, ახლად გააქტიურებული აქტორების არგუმენტაციასაც. გარემო-

სდაცვითი და ეკონომიკური მიზანშეწონილობის თვალსაზრისით, „მწვანე ალტერნატივის~

ზემოხსენებული გარემოზე ზემოქმედების შეფასების კვლევების გარდა, მნიშვნელოვანია

ორგანიზაციის სხვა კვლევებიც სხვა დიდი თუ პატარა ჰესების პროექტებზე. როგორც

ორგანიზაციის წარმომადგენელი, მანანა ქოჩლაძე 2021 წლის იანვრის ინტერვიუში განმა-

რტავს, „ნამახვანჰესის~, ისე, როგორც წინა ჰესების პროექტების პრობლემა მათი განხო-

რციელების ლოგიკაში მდგომარეობს, რომლის მიხედვითაც, სახელმწიფო მშენებლობის

გადაწყვეტილებას პროექტის ავკარგიანობის დადგენამდე იღებს:

„თუ რამემ რეპუტაცია შეულახა ჰიდროელექტროსადგურებს, ეს იყო თვითონ

ის ჰიდროელექტროსადგურები, რომლებიც ბოლო წლებში აშენდა. ნამახვანჰე-

სის პროექტზე გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილება პირობითია, რადგან კვლე-

ვებმა, რომელიც კომპანიას არ წარმოუდგენია და მომავალში უნდა წარმოადგი-

ნოს, შეიძლება აჩვენოს, რომ ამ ადგილზე ასეთი პროექტის განხორციელება

საერთოდ არ შეიძლება~

37 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/407461063837062/

46 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ნამახვანჰესის~ და სხვა ჰესების გარემოსდაცვითი ასპექტების განხილვას ასევე ეძღვნება

„საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა/დედამიწის მეგობრების~ ონლაინდისკუსიების ციკლის

„საზოგადოებრივი გუშაგის~ არაერთი გადაცემა, სადაც გარემოსდაცვითი ექსპერტები დე-

ტალურად განიხილავენ უკვე აშენებული ჰესების პროექტების (შუახევიჰესი, დარიალჰესი

თუ სხვა) გამოწვევებს. 2014 წლიდან, ჰესების მოწინააღმდეგე მოძრაობებს სამართლებრივ

საკითხებში ასევე ეხმარება საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (საია). მათი

კვლევების მიგნება, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას ხელისუფლება სისტემატურად რი-

ყავს ჰესების პროექტების შემუშავების პროცესში, სასამართლო კი მუდმივად აჭიანურებს

დავების განხილვას, ასევე დამატებითი არგუმენტი ხდება „ნამახვანჰესის~ მოწინააღმდეგე

ჯგუფებისთვის38. სოციალური სამართლიანობის ცენტრის (ყოფილი EMC) კვლევები სვა-

ნეთის ჰესების პროექტების შესახებ დამატებით ხაზს უსვამს ჰესების პროექტების ხელშე-

კრულებათა ხარვეზებს, ინვესტორებისთვის მინიჭებულ პრივილეგიებს, ჰიდროპროექტე-

ბისთვის საჭირო საკანონმდებლო ბაზის ნაკლოვანებებს39 და სხვა. გარდა საქართველოს

მაგალითებისა, მხარდამჭერი ჯგუფები იშველიებენ საერთაშორისო გამოცდილებებსაც,

საუბრობენ ბალკანეთში ჰესების წინააღმდეგ ბრძოლის პრაქტიკებზე, ჰესების პროექტე-

ბის მძიმე შედეგებზე ინდოეთში და ა.შ.

ამ პერიოდში გენერირებული და გამოთქმული არგუმენტების უმეტესობა ყველაზე მე-

ტად გარემოსდაცვით და ადამიანების უფლებების დაცვის საკითხებს ეხება. „ნამოხვა-

ნის სოლიდარობის ორგანიზების ჯგუფის~ – „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~

პლატფორმის შეხვედრებზე, ამ პერიოდში უკვე განვიხილავდით ძირითად შიშს, რომ მი-

უხედავად ამ არგუმენტების სიმყარისა და მნიშვნელობისა, საზოგადოებას თავისებური

იმუნიტეტი ჰქონდა გამომუშავებული გარემოსდაცვით და ადამიანის უფლებებთან და-

კავშირებულ საკითხებზე. სახელმწიფოსთვის საკმაოდ ადვილი იყო იმის მტკიცება, რომ

განვითარების, მოდერნიზაციის, პროგრესისა და ეკონომიკური ზრდის სახელით რაღაც

უნდა დავთმოთ. ამ ფართო მისიების სახელით, სახელმწიფო გამუდმებით ითხოვდა გა-

რემოს/ბუნებისა და ადამიანების მსხვერპლშეწირვას და ჩვენი მაშინდელი შეფასებით,

საკმაო წარმატებითაც ახერხებდა ამისთვის საზოგადოებრივი აზრის, უფრო სწორად,

დედაქალაქში მცხოვრები საშუალო ფენების მხარდაჭერის მობილიზებას. ამ პერიოდში,

სახელმწიფო ისევ იწყებს ამგვარი, ძირითადად ეკონომისტური არგუმენტების გამოყე-

ნებას და ასევე, ენერგოუსაფრთხოებაზე აპელირებას. შესაბამისად, ამავე პერიოდში,

„ნამახვანჰესის~ მოწინააღმდეგე ჯგუფებიც ვიწყებთ ხარჯთსარგებლიანობის ანგარი-

შის არარსებობაზე ხაზგასმას და ეკონომისტური მსჯელობის საპასუხოდ, უკვე სოცი-

ალური – და რეალური ეკონომიკური არგუმენტების მობილიზებას. თავდაპირველად,

ამ არგუმენტების ცენტრალური წყარო ჩვენთვის ფინანსთა სამინისტროს მიერ დაკვე-

თილი და მსოფლიო ბანკის მიერ შესრულებული კვლევა იყო, რომლის მიხედვითაც, თუ

დაგეგმილი დიდი ჰესების პროექტები (ნენსკრას, ნამახვანისა და კორომხეთის ჰესები)

განხორციელდებოდა, გაიზრდებოდა ელექტროენერგიის ტარიფი და სახელმწიფო ბიუ-

ჯეტს დააწვებოდა საგრძნობი (1.2 მილიარდი ლარის ოდენობის) ფისკალური ტვირთი40,

38 https://bit.ly/3peUDxy

39 https://socialjustice.org.ge/ka/products/hesebis-mshenebloba-svanetshi-da-misi-zegavlena-adamianis-uflebebze

40 http://bit.ly/3aXk0PU

47 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რაც კითხვის ქვეშ აყენებდა იმ ეკონომიკურ მიზნებს, რისთვისაც როგორც ლეჩხუმის,

ისე მთელი საქართველოს მოსახლეობას მნიშვნელოვანი მსხვერპლი უნდა გაეღო.

სწორედ ამ პროცესის პარალელურად, იწყება კონკრეტულად ჰესების პროექტების წი-

ნააღმდეგ მობილიზებული არგუმენტაციის უკვე პოლიტიკურ ჭრილში განხილვა და ამ

მაგალითებიდან გამომდინარე, განვითარების პოლიტიკის კრიტიკა. ეს პოლიტიკური

შინაარსები უკვე იკვეთება სხვადასხვა პლატფორმის, მათ შორის „სამართლიანი ენე-

რგოპოლიტიკისთვის~ კოლექტივის მიერ ჩაწერილ და გავრცელებულ ვიდეომიმართვებ-

შიც, რომელიც საზოგადოების სხვადასხვა წევრის კრიტიკასა და ანალიზს ასახავს. ამ

შინაარსების გამაერთიანებელი და შემკრავი ჩარჩო – სარგებლის და ხარჯის არათა-

ნაბარი და უსამართლო გადანაწილებაა. ჰესის წინააღმდეგ აზრის დამფიქსირებელთა

უმეტესობა ხაზს უსვამს, რომ რამდენიმე ადამიანის ეკონომიკურ მიზნებსა და მოგებას

ეწირება გარემო, კულტურული მემკვიდრეობა და მოქალაქეების კეთილდღეობა:

„ნამახვანჰესის პროექტი, რომელსაც გვასაღებენ, რომ თითქოს ეს არის საქა-

რთველოს ენერგოდამოუკიდებლობისთვის და განვითარებისთვის, პროგრე-

სისთვის გამიზნული, სინამდვილეში ემსახურება მხოლოდ კერძო ინვესტორის

პირად ინტერესს და არაფერს სხვას~

საუბარი იწყება განვითარების ალტერნატივებზეც,

„რომლებიც არ დააზარალებს სა-

ქართველოს გარემოს და რომლებიც მომგებიანი იქნება საქართველოს მოქალაქეე-

ბისთვის. ჩვენ ვსაუბრობთ არა უბრალოდ რაღაცის (ჰესის) წინააღმდეგ, არამედ უკვე

რაღაცისთვის (სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის!)~

ამავე პერიოდში იკვეთება, ასევე, რიონის ხეობის მცველების პროტესტის შეფასებაც,

როგორც ბრძოლა ზოგადად სამართლიანობისთვის და კოლექტიური სიკეთისთვის.

ჯერ კიდევ უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე გადაღებული დოკუმენტური ფილმის,

„მიწა-წყლის~ თანაავტორი, ეკა წოწორია, მაკა სულაძის შეუპოვრობას სწორედ ზოგად

უსამართლობასთან შეუგუებლობით ხსნის:

„მაკას, ისევე როგორც ახლა უკვე ჩვენ, იმდენად კარგი და ღრმა წარმოდგენა

აქვს იმაზე, თუ რამდენად დიდი ბოროტებაა ეს (ნამახვანჰესის) პროექტი, არა

მხოლოდ მისთვის, როგორც ერთი ადამიანისთვის, არამედ მართლა საქვეყნო

მასშტაბის ბრძოლაა იქ, უგუნურ, ბრმა, უპასუხისმგებლო წინსვლასთან კომე-

რციული პროექტის, რომელიც არავისთვის სასარგებლო არ არის, ერთი-ორი

ადამიანის გარდა, ვინც ამაზე ფულს აკეთებს. უსამართლობა, რომელსაც ასე

ცხადად ხედავ, არ გაძლევს იმის საშუალებას, რომ რამე არ გააკეთო. და არ

გაძლევს იმის საშუალებას, რომ უბრალოდ დანებდე~

41 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/707585833279258/

42 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/233059481518265/

43 https://business.facebook.com/creatorstudio/published?content_table=POSTED_POSTS&post_type=ALL

48 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სახელმწიფოს, კომპანიის და ჰესების ლობისტების სტრატეგია:

პროექტის საჯარო დაცვა და დისკრედიტაციის დასაწყისი

როგორც ვთქვით, 2020 წლის ბოლოს და 2021 წლის დასაწყისში, მთავრობა ცდილობს, რეპ-

რესიების გზა დროებით აირიდოს და საზოგადოება დაარწმუნოს ჰესის სიკეთეებში. მაშინ,

როცა ჰესის მოწინააღმდეგეებს ამ პერიოდში უკვე შემუშავებული აქვთ როგორც კომპლექ-

სური არგუმენტები, ისე უსამართლობის სახელდების ზოგადი ჩარჩოები, ხელისუფლება და

ჰესის სხვა მხარდამჭერები ჰესის სასარგებლოდ საკმაოდ სწორხაზოვან და, შეიძლება ით-

ქვას, პრიმიტიულ არგუმენტებს გამოთქვამენ. მიუხედავად ამისა, მათ უდიდესი უპირატესობა

აქვთ საინფორმაციო ველზე წვდომის თვალსაზრისით. ხელისუფლების წარმომადგენლების

პოზიციას გამუდმებით ფარავენ, ინტერვიუების ფორმით კი მათ და სხვადასხვა ლობისტს

საჯარო სივრცეში არგუმენტირების საშუალებას მუდმივად აძლევენ მეინსტრიმული ტე-

ლევიზიები, განსაკუთრებით, ტელეკომპანია „იმედი~, გადაცემა „ქრონიკასა~ თუ „ნამდვილ

რიცხვებში~. მიუხედავად ერთი შეხედვით ნეიტრალური პოზიციონირებისა, ასევე საკმაოდ

ტენდენციურად, სახელმწიფო პოზიციებს აშუქებს ენერგეტიკისა და გარემოს ეროვნული

ასოციაციის ფეისბუკგვერდი „ენერგოპლატფორმა~44. 7 დეკემბერს, ოფიციალურ ფეისბუკის

და ასევე ვებგვერდს აარსებს კომპანია „ენკაც~, რომლის დაფინანსებული პოსტები მალევე

ექცევა ჰესების მოწინააღმდეგეების ყურადღებისა და კრიტიკის ქვეშ.

ხელისუფლების, „ენკასა~ და „ნამახვანის~ თუ სხვა ჰესების ლობისტების დისკურსი

ეკონომისტურ და, უფრო არაპირდაპირი ფორმით, გეოპოლიტიკურ საკითხებს ეხება.

ამ პერიოდში წამოჭრილი საკითხები, შეიძლება ითქვას, სახელმწიფოს მიერ მანამდე,

პრინციპში, ყველა სხვა ჰესის შესახებ არსებულ დისკურსს იმეორებს და „ნამახვანის~

შემთხვევაშიც, დღემდე ცენტრალურ და ყველაზე ხშირად განმეორებად საკითხებად

რჩება. ჰესის მხარდამჭერები, განსაკუთრებით მთავრობის წარმომადგენლები და კონ-

კრეტულად ეკონომიკის მინისტრი, ნათია თურნავა, პირველ რიგში, აპელირებენ „დიდი

ინვესტიციის~ მნიშვნელობაზე:

„ნამახვანი” არის 800 მილიონი დოლარის ინვესტიცია, პოსტპანდემიურ პერი-

ოდში ნამდვილად უნდა გავუფრთხილდეთ ასეთ მეგაპროექტებს~

თურნავას ეს განცხადება, შეიძლება ითქვას, ჯერ კიდევ ამ პერიოდიდან „ნამახვან-

ჰესის~ პროექტის მხარდაჭერის ცენტრალური ლაიტმოტივია მეორე მნიშვნელოვან

საკითხთან, „ენერგოდამოუკიდებლობასთან~ ერთად. ენერგოდამოუკიდებლობის არ-

გუმენტს (რომელიც ხშირად, მთავრობის წარმომადგენლებს ენერგოუსაფრთხოებაში

ერეოდათ) და ჰიდრორესურსების მაქსიმალური ათვისების საჭიროებას, დეკემბრის და-

საწყისში გამოთქვამს ეკონომიკის მინისტრის მოადგილე, დავით თვალაბეიშვილიც:

44 https://www.facebook.com/energyplatform, გვერდის აღწერა: პლატფორმის მიზანია ფართო აუდიტორიას გა-

აცნოს ინფორმაცია საქართველოს ენერგეტიკული პოტენციალის შესახებ, გაუწიოს საზოგადოებრივი ლობირე-

ბა ენერგეტიკულ დარგს, ხელი შეუწყოს ენერგოსექტორის როლის წარმოჩენას ქართულ ეკონომიკაში, შეისწა-

ვლოს და გააშუქოს ენერგეტიკის საკითხები პოპულარული ენით.

45 https://www.interpressnews.ge/ka/article/634410-natia-turnava-namaxvani-aris-800-milioni-dolaris-investicia-postpandemiur-

periodshi-namdvilad-unda-gavuprtxildet-aset-mega-proektebs?fbclid=IwAR2U9ro89_HYsXzAYihoN9l6B86qJdsaZBmITNc4ww

T6SiVrhmEW9sV9uOY

49 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ადგილობრივი რესურსების ათვისება და გამოყენება ქვეყნის ენერგოდამოუ-

კიდებლობის წინაპირობაა. აღნიშნული ხელს შეუწყობს იმპორტირებულ რესუ-

რსებზე დამოკიდებულების შემცირებას და მაქსიმალურად გაზრდის განახლე-

ბადი ენერგიების წილს მთლიან ენერგეტიკულ ბალანსში, რაც, თავის მხრივ,

ევროკავშირის ვალდებულებების შესრულებასაც მოახდენს~

არც თავად მინისტრი თურნავა ან მისი მოადგილე და არც სხვა ლობისტები, ამ პერი-

ოდში ჯერ ღიად არ აპელირებენ დამოუკიდებლობის გეოპოლიტიკურ ასპექტებზე, კო-

ნკრეტულად კი, რუსეთზე დამოკიდებულების საფრთხეებზე, თუმცა ჰესების მშენებ-

ლობის მნიშვნელობა ქვეყნის ცივილიზაციური არჩევანის – ევროპასთან დაახლოების

თვალსაზრისით, უკვე იკვეთება. რაც შეეხება ეკონომისტურ არგუმენტებს, მთავრობას

აშკარად არ მიაჩნია საჭიროდ, განმარტოს დიდი ინვესტიციის კონკრეტული შედეგები

და მნიშვნელობა – მისთვის დიდი ინვესტიცია თავისთავად სიკეთესა და განვითარებას

ნიშნავს, მის მოცულობაზე მუდმივმა ხაზგასმამ კი, მისი ეჭვქვეშ დაუყენლობის, უპირო-

ბო მიღების სამუშაო უნდა შეასრულოს.

მთავრობის წარმომადგენლები, ამ პერიოდში, ასევე თავს იკავებენ რიონის ხეობის

მცველების პირდაპირი დემონიზებისგან. თუ რამდენიმე თვეში ისინი პროტესტის მონა-

წილეებს ხან მართულად, ხან ქსენოფობად და ჰომოფობად, ხან კი გულწრფელ, თუმცა

გულუბრყვილო ძალებად მოიხსენიებენ, 2020 წლის ნოემბერ-დეკემბერსა და 2021 წლის

თებერვალში მსგავსი შეფასებებისგან ჯერ კიდევ თავს იკავებენ. გამონაკლისია გარე-

მოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის მინისტრის მოადგილის, ნინო თანდილაშვილის

29 იანვრის ინტერვიუ იმედის „ქრონიკასთან~, სადაც მინისტრის მოადგილე არა თავად

მცველებს, არამედ „ნამახვანჰესის~ მოწინააღმდეგე ექსპერტებს უწუნებს ქცევას. მისი

თქმით, ექსპერტები, ერთი მხრივ, „კატასტროფულ დიაგნოზებს~ აკეთებენ პროექტზე,

მეორე მხრივ კი, წუწუნებენ, რომ კვლევები საჯაროდ არ დევს.

„თუ კვლევები არ არის

გაზიარებული~,

კითხულობს თანდილაშვილი, „მაშინ რაზე დაფუძნებით აკეთებენ და-

სკვნებს?~47. ამ პერსპექტივის მანიპულაციური ხასიათისა და იმის მიუხედავად, რომ

მინისტრის მოადგილე ან არ გასცნობია, ან განზრახ არ ახსენებს „ნამახვანჰესის~ კრი-

ტიკოსთა დასაბუთებულ დასკვნებს (რომლებიც, ერთი მხრივ, „ენკას~ მიერ საჯაროდ

არსებული კვლევების ნაკლოვანებებზე, მეორე მხრივ კი, დამატებითი სავალდებულო

კვლევების არარსებობაზე მიუთითებდა), თანდილაშვილი, ისევე როგორც ამ ეტაპზე

მთავრობის სხვა წარმომადგენლები, თავს იკავებს პროტესტის წევრების პირდაპირი

სტიგმატიზებისგან.

თუმცა, რასაც პირდაპირ არ ამბობს მთავრობა, ამბობენ სამთავრობო მედია და კომპა-

ნია „ენკა~. თანდილაშვილთან ინტერვიუში, „ქრონიკის~ წამყვანი გურამ ნიკოლაიშვი-

ლი, რომელიც შემდგომ „ნამახვანჰესის~ პროექტის სიკეთეებს ფართო ანალიტიკურ გა-

დაცემებს უძღვნის და სოციალურ ქსელშიც პროექტის ერთ-ერთ აქტიურ დამცველად

გვევლინება, პირდაპირ ეჭვქვეშ აყენებს პროტესტის გონივრულობას, როცა მინისტრის

46 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/119067853386559/

47 https://www.youtube.com/watch?v=aCJRL2gWXSE&ab_channel=TVIMEDI

50 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მოადგილეს ეკითხება, თუ რა დაინახა მან პროტესტის წევრების არგუმენტებში „რაცი-

ონალური და დისკუსიის ღირსი~48. თავად ნიკოლაიშვილი ამავე გადაცემაში არ ერიდე-

ბა პროტესტში ჩართული ორგანიზაციების პირდაპირ კრიტიკას (ან, შეიძლება ითქვას,

ცილისწამებას):

„ბოლო წლებში მკაფიოდ გამოიკვეთა არასამთავრობოების ქსელი, რომელთა

პირდაპირი მიზანიც პირდაპირ მიმართულია მშენებლობების გაჩერების, პრო-

ექტების ჩაგდებისა და ენერგოსექტორის დარგის დემონიზებისაკენ~

26 დეკემბრის გადაცემაში გურამ ნიკოლაიშვილი ასევე პირდაპირ გზას უხსნის „ენკას~

წარმომადგენელს, კომპანიის მთავრობასთან ურთიერთობის სამსახურის ხელმძღვა-

ნელს, ელენე ღუბიანურს, რომ ეჭვქვეშ დააყენოს ხეობის მცველების პროტესტი. მათზე

საუბრისას, ნიკოლაიშვილი კითხულობს:

„ეს არის ადგილობრივი მოსახლეობა თუ ეს

არის ადგილობრივი ჯგუფები?~

სწორედ აქ იწყებს ელენე ღუბიანურიც მცველებისა

და ზოგადად პროტესტის მარგინალიზებას და ხაზს უსვამს, რომ საპროტესტო გამოს-

ვლებში მხოლოდ რამდენიმე ადგილობრივი ადამიანი ამოიცნო, დანარჩენებს კი პოლი-

ტიკოსებსა და სხვა რეგიონებიდან ჩამოსულ ადამიანებს უწოდებს.

სოციალურ ქსელში საკუთარ ახლად შექმნილ გვერდზე „ენკას~ პირველივე პოსტი

პირდაპირ „მიზანმიმართულ დეზინფორმაციას~ არქმევს ჰესის მოწინააღმდეგეთა პო-

ზიციას51 და მათ მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას „მითებს~ უწოდებს. დამატებით

სათქმელს, რასაც თავად „ენკაც~ კი არ ამბობს ღიად, „ენკასვე~ მხარდაჭერილი, „ნა-

მახვანჰესის~ პროექტის დასაცავად ერთი შეხედვით ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ

შექმნილი ჯგუფი, „რიონის ხეობის ახალგაზრდული მოძრაობა~ ახმოვანებს. ეს ჯგუფი

მომავალში რიონის ხეობის მცველების დემონიზებისა და პირდაპირი ლანძღვის პლატ-

ფორმა გახდება, დეკემბერ-იანვარში კი იწყებს მცველების არაცივილურობასა და ძა-

ლადობრივ ხასიათზე ხაზგასმას. ერთ-ერთ პირველ პოსტში, გვერდი ხეობის მცველებს

სოფლის აბრის განადგურებაში, ვანდალიზმში, ცილისწამებასა და მოსახლეობის დაში-

ნებაში ადანაშაულებს. ასევე ხაზს უსვამს რეგიონის განუვითარებლობას თუ ჩამორჩე-

ნას და ჰესის მშენებლობას ამ მდგომარეობის შეცვლის პერსპექტივად ხატავს:

„სკოლებში ბავშვი აღარ არის, ახალგაზრდას ვერ ნახავ. განადგურებულია ხე-

ობა. ადვილია ქუთაისიდან, თბილისიდან და სხვადასხვა ქალაქებიდან თბილ

ოთახებში კომენტარების წერა?! ჩვენ გვინდა უკეთესი მომავალი და ზუსტად

ამისთვის ვიბრძვით~

იგივე ჯგუფი 2020 წლის დეკემბერსა და 2021 წლის იანვარში ჰესის მხარდამჭერი

რამდენიმე აქციასაც უწევს ორგანიზებას. ეს აქციები, მიუხედავად იმისა, რომ ბრძო-

48 https://www.youtube.com/watch?v=aCJRL2gWXSE&ab_channel=TVIMEDI

49 https://www.youtube.com/watch?v=aCJRL2gWXSE&ab_channel=TVIMEDI

50 https://www.facebook.com/watch/?v=251345366333672

51 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/110466410913370

52 https://www.facebook.com/RioniValleyYouth/photos/a.106201464745614/106190544746706/

51 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლის შემდგომ ეტაპზე და ხეობის მცველების მიერ ფართო მხარდაჭერის მობილიზების

ფონზე აღარ გაგრძელებულა, მაინც ძალიან საგულისხმოა, რადგან კარგად ასახავს, თუ

რა სახის იმედებს აჩენდნენ „ენკა~ და საქართველოს მთავრობა ხეობის მოსახლეობის

ნაწილში ან როგორ მუშაობდნენ მათ მოსასყიდად თუ გადასაბირებლად. დასაქმების შე-

საძლებლობებისთვის აქტიური პოპულარიზაციის გაწევის გარდა, ამ აქციებზე გამოსუ-

ლი ადგილობრივი მცხოვრებლები ხანგრძლივ ინფრასტრუქტურულ დეგრადაციასა და

საბაზისო საჯარო სერვისების – გზების, სკოლების, სავადმყოფოების – არარსებობაზე

საუბრობდნენ. ფაქტობრივად, ისინი საუბრობდნენ და წუხდნენ სახელმწიფოს მიერ ცე-

ნტრალური ფუნქციების შეუსრულებლობაზე, საიდან გამოსავლადაც სწორედ კერძო

კომპანიის ჩართულობა წარმოედგინათ.

მსგავს იმედებს ამ პერიოდში ნამდვილად ხელს უწყობენ „ენკაც~ და საქართველოს

მთავრობის წარმომადგენლებიც. ერთი მხრივ, „ენკა~ აანონსებს სამუშაო ვაკანსიებს

და ამბობს, რომ ადგილობრივებს დასაქმების დროს პრიორიტეტი მიენიჭებათ53, მეორე

მხრივ კი, პოპულარიზაციას უწევს ზოგიერთ კონკრეტულ, ზოგ კი ბუნდოვან, ეგრეთ

წოდებულ სოციალურ პროექტს. მაგალითად, „ენკა~ ამაყობს ადგილობრივი მეფუტკრე-

ებისგან 4000 კილოგრამზე მეტი თაფლის გამოსყიდვის ერთჯერადი პროექტით, თუმცა

ამ ქმედების მდგრადობა ან მიზანი ბუნდოვანია. კომპანია მოსახლეობას კიდევ მრავალ

პროექტს ჰპირდება:

„~ENKA”-სა და ~რიონის ხეობის განვითარების ასოციაციის” მიერ სხვა მრავალი

ერთობლივი პროექტია დაგეგმილი, რომელიც მიზნად ისახავს რიონის ხეობის

განვითარებასა და მოსახლეობის ხელშეწყობას~.

არც მაშინ და არც შემდგომში, ამ, როგორც თვითონ უწოდებდა, „კეთილი ნების~ პრო-

ექტების55 ხასიათი „ენკას~ არ დაუკონკრეტებია. მეორე მხრივ, მთავრობაც, კერძოდ,

ნათია თურნავა, ასევე აპელირებდა „ენკას~ მიერ სოციალური პასუხისმგებლობის აღე-

ბაზე:

„თვითონ ინვესტორმაც ძალიან ბევრი გააკეთა ამ მიმართულებით, ბევრი

კვლევა ჩაატარა, სოციალურ პროექტებსაც ახორციელებს და მჭიდრო კომუნი-

კაციაში მუშაობს ხეობის მოსახლეობასთან, მეფუტკრეობის, მეღვინეობის თუ

ინფრასტრუქტურის მიმართულებით~

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მთავრობისთვის პრობლემას არ წარმოადგენდა იმის აღია-

რება, რომ მისივე ათწლეულების განმავლობაში შეუსრულებელი პასუხისმგებლობების

კერძო კომპანიის მიერ აღება მათთვის განვითარების მისაღები კურსია.

53 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/pcb.126404319319579/126393295987348

54 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/125130306113647/

55 https://namakhvani.enka.com/about-us/about-namakhvani-hpp/

56 https://www.interpressnews.ge/ka/article/634410-natia-turnava-namaxvani-aris-800-milioni-dolaris-investicia-postpandemiur-

periodshi-namdvilad-unda-gavuprtxildet-aset-mega-proektebs

52 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ამავე პერიოდში იკვეთებიან „ნამახვანჰესის~ მხარდამჭერი ექსპერტებიც5758, რომლე-

ბიც ძირითადად ირეკლავენ, ამყარებენ ხელისუფლების ეკონომისტურ დისკურსებს და

მომავალში „ნამახვანჰესის~ დაცვის სახეებად იქცევიან. შეჯამების სახით შეიძლება

ითქვას, რომ 14 ნოემბრის დარბევიდან – მეორე, უკვე 30 იანვრის დარბევამდე, მაშინ,

როცა სახელმწიფო აქტიურად იწყებს პროექტის გარშემო საჯარო მხარდაჭერის მო-

ბილიზებას, მას სამი სტრატეგია აქვს: (საბაზრო) ეკონომისტური და გეოპოლიტიკური

არგუმენტები, მოწინააღმდეგეების ირიბი სტიგმატიზაცია და ადგილობრივი მოსახლე-

ობის მხარდამჭერ ნაწილში ჰესის აშენების შემთხვევაში სოციო-ეკონომიური კეთილ-

დღეობის ზრდის არარეალისტური იმედების გაღვივება.

57 https://www.interpressnews.ge/ka/article/638188-andria-gvidiani-engurhesis-gacherebam-kidev-ertxel-

dagvanaxa-rom-axali-hesebis-mshenebloba-sasicocxlod-mnishvnelovania/https://www.interpressnews.ge/ka/

article/638188-andria-gvidiani-engurhesis-gacherebam-kidev-ertxel-dagvanaxa-rom-axali-hesebis-mshenebloba-

sasicocxlod-mnishvnelovania/

58 https://business-partner.ge/energetika/ratom-unda-ashendes-namakhvanhesi-davit-mirtskhulavas-argumentebi

53 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

5. გრძელვადიანი ომი: პროტესტის აღმასვლა და გაფართოება

რეპრესიისა და მოლაპარაკების ცრუ მცდელობების წინააღმდეგ

(30 იანვარი – 24 აპრილი)

30 იანვრის დილას, სოფელ ჟონეთში დაბანაკებული რიონის ხეობის მცველები პოლი-

ციისა და სამშენებლო ტექნიკის მობილიზაციის ფონზე იღვიძებენ. პოლიციის წარმომა-

დგენლები აცხადებენ, რომ პროტესტის კარვები კომპანია „ენკას~ საკუთრებაში მყოფ

მიწაზეა განთავსებული და უნდა დაიშალოს. პოლიციელები, მათ შემდეგ კი მთავრო-

ბის წევრები, დარბევას კანონიერ უფლებად ასაღებენ და ამბობენ, რომ ხელისუფლებას

პასუხისმგებლობა აქვს აღებული, კომპანიის მშენებლობის შესაძლებლობა უზრუნვე-

ლყოს. ამ დღის შემდეგ, – რომელსაც ხელისუფლების მხრიდან მოლაპარაკების პირვე-

ლი ცრუ მცდელობა უძღოდა წინ – იწყება პროტესტის ყველაზე აქტიური და მოვლენე-

ბით კიდევ უფრო დატვირთული პერიოდი. ამ პერიოდის ყველაზე ცხადი მახასიათებელი

მთავრობის მხრიდან, კერძოდ, თურნავას მოგვიანებით, 2021 წლის 9 მარტს გაკეთე-

ბული განცხადებაა „ნამახვანჰესის~ საკითხის საპარლამენტო მოსმენაზე ალექსანდრა

აროშვილის მიერ დასმულ კითხვაზე პასუხად:

მზად არის თუ არა მთავრობა, ენერგეტი-

კის სტრატეგიული გეგმის შემუშავებამდე, რომელმაც უნდა დაასაბუთოს პროექტის სა-

ჭიროება, გამოაცხადოს მორატორიუმი აღნიშნულ პროექტზე? – „მორატორიუმი შეუძ-

ლებელია, გაჩერება შეუძლებელია, განვითარების შეფერხება შეუძლებელია~

თუმცა,

მინისტრის ეს პოზიცია ცხადი იყო საკომიტეტო მოსმენამდეც. არა ამდენად პირდაპირ,

თუმცა ასეთივე შინაარსის განცხადებებს ხეობის მცველების მხრიდან გრძელვადიანი

ომის დაანონსება მოჰყვა. როგორც ვარლამ გოლეთიანი 28 თებერვალს, ქუთაისში გა-

მართულ ერთ-ერთ მრავალრიცხოვან აქციაზე აცხადებს: „ჩვენ უნდა მივეჩვიოთ გრძე-

ლვადიან ომს~60. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეს არის პოლიტეკონომიკურ ელიტებსა და

აქამდე სუბალტერნულ მოძრაობას შორის პოზიციების ყველაზე მწვავე შეჯახების პე-

რიოდი.

2021 წლის დადგომისთანავე, სახელმწიფო ააქტიურებს მრავალფეროვან სტრატეგიას:

იწყებს რეპრესიებს, პროტესტის ინფრასტრუქტურის განადგურებას და ხეობის მცვე-

ლების პროტესტის სივრცეებიდან – ჯერ ჟონეთიდან, შემდგომ კი – აპრილის დასაწყის-

ში უკვე სოფელ ნამოხვანიდან განდევნას. რეპრესიების ყოველ მომდევნო ტალღას წინ

უძღვის მთავრობისა და ზოგჯერ კომპანია „ენკას~ სხვადასხვა წარმომადგენლის მხრი-

დან მოლაპარაკებების მცდელობები. ყველა მოლაპარაკების მცდელობის ცენტრალური

მიზანია პროტესტის შეწყვეტა და დისკუსიის დახურულ კარს მიღმა გადატანა კომპანია

„ენკასთვის~ მშენებლობის გაგრძელების საშუალების მისაცემად, მაშინ როცა მცველე-

ბი მუდმივად საუბრობენ პროექტზე საჯარო, შინაარსობრივი განხილვის მოწყობის აუ-

ცილებლობაზე. პერიოდულად აკავებენ პროტესტის წევრებს სხვადასხვა, სუსტად და-

საბუთებული მიზეზით. ამ პერიოდში მთავრობა, კომპანია „ენკა~ და ჰესის სხვადასხვა

ლობისტი იწყებენ პროექტის უფრო აქტიურ დაცვას, ამჯერად რიონის ხეობის მცველე-

ბისა და მათი მხარდამჭერების – ანუ რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ფართო მოძრა-

59 http://bit.ly/30nAhHo

60 https://www.facebook.com/watch/?v=722234771825887

54 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ობის პირდაპირი დისკრედიტაციის გზით. სწორედ ამ დროს იწყება დისკრედიტაციის

სხვადასხვა მეთოდის გააქტიურება – მოძრაობის წევრების „მოღალატეებად~, „რუსეთის

აგენტებად~, „დაბალი ცნობიერების მქონეებად~, „ჰომოფობებად~ და „ქსენოფობებად~

შერაცხვა. მომავალში, თბილისის აქციების დაანონსების შემდეგ, ყველა ეს დისკურსი

კიდევ უფრო აქტიურად და მეინსტრიმული მედიის კიდევ უფრო მეტი ჩართულობით

მობილიზდება. მთავრობის ამ სამმაგი სტრატეგიის – მოლაპარაკების ცრუ მცდელობის,

რეპრესიებისა და დისკრედიტაციის – პარალელურად, იანვრიდან აპრილის ჩათვლით

მუდმივ აღმასვლას განიცდის თავად პროტესტი. ამ დროს ყალიბდება, ფართოვდება,

ზუსტდება და უფრო და უფრო მეტად ექცევა საჯარო საინფორმაციო ველში ბრძოლის

ფილოსოფია, პროტესტის მხარდაჭერა თუ წინააღმდეგობის საფუძვლების არგუმენტა-

ცია.

უნდა ითქვას, რომ 2021 წლის თებერვლის დასაწყისიდან ყოველი დღე უამრავი სახის

ინფორმაციითა და ემოციით არის დატვირთული. მე – ისევე, როგორც პროტესტის ბევ-

რი თანამოაზრე, განსაკუთრებით კი, თავად ხეობის მცველები – ალბათ თითო წიგნს და-

ვწერდი ამ პერიოდის თითოეულ დღეზე. ჩემი შეფასებით, ეს თვეები, განსაკუთრებით

კი, თებერვლიდან – აპრილის ჩათვლით, მთლიანობაში პროტესტის ერთი კონკრეტული

– განმეორებითი რეპრესიებისა და პროტესტის აღმასვლის თუ გაფართოების – ეტაპია.

სწორედ აპრილის ბოლოს იკვეთება, რომ ამ ეტაპმა – მოლაპარაკებების მცდელობებ-

მა მოწინააღმდეგეებსა და მთავრობას შორის – თავი ამოწურა, ამ მოლაპარაკებების

მთავრობის მხრიდან სწორედ რომ მოჩვენებითი ხასიათიდან გამომდინარე. რეპრესი-

ები ამის შემდეგ არ ჩერდება, უბრალოდ შედარებით სტაბილურდება. რიონის ხეობის

მცველებს, ისევე როგორც ხელისუფლებას, აპრილის შემდეგ, მიდგომები სხვა ეტაპზე

გადაჰყავთ. მცველები აანონსებენ თბილისის აქციებს, მანამდე კი იწყებენ სხვადასხვა

ქალაქში აციების ჩატარებას და დამატებით სოლიდარული ადამიანების ძიებას, კავში-

რების გაბმას. ამ დროს, მთავრობა, მიუხედავად იმისა, რომ არ აჩერებს რეპრესიებისა

და დისკრედიტაციის მანქანას, იწყებს შეცდომების აღიარებას და მოლაპარაკებებში

მესამე, ნეიტრალური მხარის ჩართვის ძიებას. ვინაიდან ამ პერიოდში პროტესტის რე-

პერტუარი, ისევე როგორც მისი ფილოსოფია ან, როგორც თავად მცველები ამბობენ –

სულისკვეთება, მთავრობისა და „ენკას~ ინიცირებული მკვეთრი ნაბიჯების საპასუხოდ

ფართოვდება, ზუსტდება და იკვეთება, შემდეგ ქვეთავს სწორედ ჰესის მხარდამჭერთა

სტრატეგიების აღწერით დავიწყებ.

55 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სახელმწიფოს, კომპანიისა და ჰესების ლობისტების სტრატეგია:

მოლაპარაკება, რეპრესია, დისკრედიტაცია

პირველი წრე: დისკრედიტაცია კრიტიკოსთა ცოდნის დელეგიტიმაციით

და მოლაპარაკება, როგორც ქუჩური გარჩევა

30 იანვრის დარბევას წინ უძღოდა სახელმწიფოს მხრიდან მოლაპარაკების შეთავაზე-

ბის პირველი მცდელობა. იანვრის ბოლოს იკვეთება, რომ მთავრობაც და კომპანიაც შე-

წუხებული არიან მშენებლობის შეფერხებით. ამ დროს, შესაძლოა, მათ ასევე ჰგონიათ,

რომ პროტესტის დისკრედიტაციის უკვე გამოყენებულმა სტრატეგიებმა საზოგადოე-

ბას მზაობა გაუზარდა მცველების მორიგი ძალადობრივი დაჩაგვრისთვის. 26 იანვრის

საღამოს, ხეობის მცველებს სამინისტროს წარმომადგენლები ხვდებიან და მათ დისკუ-

სიების ფორმატში ჩართვას პროტესტის შეწყვეტის – ანუ მშენებლობის პროცესის აღ-

დგენის – საფასურად სთავაზობენ. ამასთან, სამინისტროს წარმომადგენლები უარს

ამბობენ შეხვედრის პირდაპირ, ცოცხლად გაშვებაზე, რის გამოც, შეხვედრის ჩანაწერე-

ბსა და შინაარსს დაინტერესებული მოსახლეობა დეტალურად შემდეგ დღეებში ეცნო-

ბა61 „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~ გვერდზე. 27 იანვარს თავად ჟონეთში, კარვების

ადგილას ცხადდება იმერეთის გუბერნატორი ზვიად შალამბერიძე, ისევ პროტესტის

შეწყვეტის მოთხოვნით. მთავრობა ამჯერადაც უარს იღებს მცველებისგან დახურუ-

ლი მოლაპარაკებების პროცესში ჩართვასა და მშენებლობის აღდგენის მოთხოვნაზე.

ზვიად შალამბერიძის ჟონეთში ვიზიტის ამსახველი ვიდეომასალა ბრძოლის ისტორიას

შემორჩება, როგორც სახელმწიფოს მხრიდან ძველბიჭური, ქუჩური გარჩევისა და პრო-

ტესტის წევრების დამცირების მცდელობის კლასიკური კადრები62.

თავისი ნებით პროტესტის დაშლაზე მცველებისგან უარის მიღების შემდეგ, მთავრო-

ბა საპოლიციო ძალების მობილიზებით შლის პროტესტს და საპროტესტო კარვებს 30

იანვარს63, იმავე ღამეს კი, მცველების მიერ პროტესტის სიმბოლოდ აღმართულ ჯვარ-

საც ჩამოხსნის. ამ ძალადობრივი აქტის კანონიერების დასადასტურებლად, პოლიცია

წარმოადგენს პროტესტის ტერიტორიის 2019 წელს „ენკას~ საკუთრებაში გადაცემის

დოკუმენტს, რასაც მომდევნო დღეებში მოჰყვება რიონის ხეობაში კომპანიისთვის 600

ჰექტრამდე მიწის, სამუდამოდ ან ნაწილის – 99 წლით გადაცემის ფაქტის გამომჟღავნე-

ბა, რაც, შესაბამისად, როგორც პროტესტის საფუძვლების, ისე მისდამი მხარდაჭერის

გაფართოებას იწვევს. მიწის გასხვისებაით გამოწვეულმა და საჯაროდ გამოხატულმა

61 https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=442556810218483

62 https://www.facebook.com/watch/?v=238458334431990

63 ამ დარბევის დროს პოლიცია ჯერ მოითხოვს, თვითონ ხეობის მცველებმა დაშალონ კარვები, და უარყოფითი

პასუხის მიღების შემდეგ თვითონვე იწყებენ კარვების დაშლას. ნახეთ ამონარიდი ვიდეოჩანაწერიდან:

პოლიციელი: „რა გავაკეთო, კანონიერი მფლობელია ამ მიწის, რა ვქნა ეხლა?~

ხეობის მცველი: „ორი დღით ადრე რო მოსულიყო შეტყობინება, რა მოხდებოდა? თქვენ ამ დილით რომ მოხვე-

დით, ხომ არ გქონდათ ეს საბუთები?~

პოლიციელი: „რა მნიშვნელობა აქვს?~

ხეობის მცველი: „აქვს მნიშვნელობა! საბუთები წარმოადგინეთ ეს წუთია. ვერ დავშლით (კარავს) ჩვენ დღეს. თუ

გინდათ, დაწვით! ვერ დავშლით, ჯერ ერთი, კომენდანტის საათი იწყება, შეშაა მოსაგვარებელი, დაგლეჯაზე

გვაქვს ნერვები. ასი დღეა ვდგავართ და ერთი დღით ადრე არ მოგიციათ შეტყობინება, რომ სხვისი ტერიტორია

იყო. მე ვერ დავშლი!~ https://www.facebook.com/watch/?v=705756290127352

56 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

აღშფოთებამ ხელისუფლება და „ენკა~ თავდაცვის პოზიციაში ჩააყენა, ამის საპირწო-

ნედ კი, თებერვლის დასაწყისში, ჰესის მხარდამჭერები პირდაპირი, არაეთიკური და

ცილისმწამებლური დისკრედიტაციის მექანიზმების ამუშავებას იწყებენ. გადამწყვეტია

თავად პროექტის ყველაზე აქტიური დამცველის, მინისტრ ნათია თურნავას განცხადე-

ბა, სადაც ის პირველად აჟღერებს შემდგომში მრავალჯერ გამეორებულ მუქარას, რომ

პროექტისთვის ხელის შეშლა „სოლიდურ მატერიალურ ზიანთან~ არის დაკავშირებული

(უნდა აღინიშნოს, რომ ამ დროს ხელშეკრულება ჯერ კიდევ გასაიდუმლოებულია და

ჩვენ არ ვიცით, თუ კონკრეტულად რა მოცულობის ზიანზეა ლაპარაკი, ისევე, როგორც

არ ვიცით ის, რომ ამ ზიანის საფუძველი მთავრობის მიერვე დადებული, უკიდურესად

კაბალური ხელშეკრულებაა). რაც მთავარია, თურნავა პროტესტის წევრებს „ელექტრო-

ენერგიის იმპორტის ლობისტებს~ უწოდებს, ხოლო მათ მიერ გავრცელებულ ინფორმა-

ციას – „ცრუს~, „არასწორსა~ და „ტყუილს~:

„ერთ-ერთი ასეთი ტყუილი არის, რომ თითქოს მთელი ხეობა გადაცემული აქვთ

ინვესტორებს და თითქოს ზურგზე მოიკიდებენ ისინი ამ მიწა-წყალს და წაი-

ღებენ სადღაც. ჯერ ერთი, ვფიქრობ, რომ 21-ე საუკუნის საქართველოში ალ-

ბათ საჭირო არ არის იმის ახსნა, თუ რა სიკეთე მოაქვს უცხოელ ინვესტორს და

უცხოურ ინვესტიციას. ჩვენ ვართ ქვეყანა, რომელიც ცნობილია თავისი საუკე-

თესო საინვესტიციო გარემოთი სწორედ იმის გამო, რომ ყველაფერს ვაკეთებთ

უცხოური ინვესტიციების მოსაზიდად, ტოლერანტულები ვართ სხვადასხვა

ქვეყნის უცხოელი ინვესტორის მიმართ~

ამ განცხადებაში იკვეთება, ერთი მხრივ, მთავრობის ერთ-ერთი ცენტრალური ბრალდე-

ბა, რომელსაც თავად თურნავაც და სხვა აქტორებიც მომავალში არაერთხელ გამოიყე-

ნებენ მცველების წინააღმდეგ – პროტესტის წევრების ქსენოფობიურობა და უცხოე-

ლების შიში. ასევე, იკვეთება მთავრობის ორთოდოქსული, შეიძლება ითქვას, რწმენად

გადაქცეული მიდგომა განვითარებაზე. როგორც უკვე ვახსენეთ, მთავრობის აზრით,

კერძო უცხოური ინვესტიციის სარგებელი იმდენად კითხვადაუსმელი ჭეშმარიტება

უნდა იყოს, რომ ამ სარგებელს მოსახლეობისთვის განმარტება და დასაბუთებაც კი არ

სჭირდება. ეს პოზიცია კარგად აჩვენებს, თუ რამდენად მყარი ჰგონია ხელისუფლებას

ლიბერალური იდეების და აქტორების ჰეგემონია – ანუ ლიბერალური განვითარების

პოლიტიკის, რესურსების პრივატიზაციისა და კერძო ინვესტორების ინტერესების და-

ცვის დომინანტურობა საჯარო, პოლიტიკურ დისკურსში.

მიუხედავად იმისა, რომ წინა პერიოდთან შედარებით, ამ პერიოდში უკვე თავად მთავრო-

ბაც ღიად ლანძღავს პროტესტის მონაწილეებს, მთავრობის წევრებზე კიდევ უფრო მწვავე

ცილისწამებებს აჟღერებენ „ენკა~ და გვერდითი აქტორები, მაგალითად, ზოგიერთი პირ-

დაპირ რუსეთის აგენტობას აბრალებს ჰესის მოწინააღმდეგეებს:

„ისე, ყველგან რუსეთის

კვალს რომ ვეძებთ. ჰესების წინააღმდეგ აგორებული კამპანიის უკან რატომ არ ვეძებთ?~

64 http://bit.ly/2Ki5hnL

65 https://ipress.ge/new/thornike-sharashenidze-qhvelgan-rom-rusethis-kvals-vedzebth-hesebis-tsinaaghmdeg-agorebul-

kampaniashi-ratom-ar-vedzebth/?fbclid=IwAR3JzOu39uVyT-NcViiz8gkx92ZXGCTbZjvdBx1CtlaVuAnx0MDrsfmlUaA

57 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ასევე, ზოგიერთი მედია პირდაპირ ხაზს უსვამს პროტესტის წევრების თურქოფობიუ-

რობას66. ამავე პერიოდში იკვეთება (და მომავალში არაერთხელ დადასტურდება), რომ

არა მხოლოდ მთავრობა, არამედ მთავრობისავე ეკონომიკური პოლიტიკის მომხრე ოპო-

ზიციაც პროტესტის წინააღმდეგ არის განწყობილი. მაგალითად, პარტია „გირჩის~ დამ-

ფუძნებელი ზურაბ ჯაფარიძე ჰესების წინააღმდეგ განწყობას „სისულელეს~ უწოდებს67.

ჰესის ლობისტი ეკონომისტები თუ ენერგეტიკოსები ასევე ღიად უწოდებენ პროტესტს

„სპექტაკლს~68 და „პროპაგანდას~69. ეკონომისტი ანდრია გვიდიანი „ნამახვანჰესის~ მო-

წინააღმდეგეებს „კონკრეტული ძალების მიერ მართულ~, სახელმწიფო ინტერესების

დამაზიანებელ, არაცივილურ და მოძალადე ძალად ხატავს:

„სინამდვილეში, მიმდინარე აქციას არანაირი კავშირი არ აქვს არც გარემოს და-

ცვასთან, არც პატრიოტულ მოტივებთან, არც ენერგოპოლიტიკასთან ან სხვა

რამესთან. როდის იყო, გარემოზე შეწუხებული ხალხი თოფებით და დუბინკე-

ბით დარბოდეს გარემოს დასაცავად?!~

თავად კომპანია „ენკა~ კი ვანდალიზმსა და მისი საწყობისთვის ცეცხლის გაჩენაში სდე-

ბს ბრალს ჰესის მოწინააღმდეგეებს71. ეს ბრალდებები გამოძიებას არ დაუდასტურებია.

თუმცა, ამ პერიოდში, ანუ თებერვლის დასაწყისში, უკვე პირველად იკვრება პროტე-

სტის ესკალაციის პერიოდში ძალაუფლების მფლობელების სტრატეგიის პირველი წრე

– ცრუ მოლაპარაკება, რეპრესია, დისკრედიტაცია.

მეორე წრე: დისკრედიტაცია პროტესტის ქსენოფობიურობაზე

ხაზგასმისთ და შეხვედრიდან გაპარული მინისტრი

პირველი, ისევე როგორც მომდევნო წრეების მისია ხეობაში კომპანია „ენკას~ კვლავ

ამუშავებაა. შესაბამისად, მომდევნო კვირებში ხეობაში განსაკუთრებით იძაბება მდგო-

მარეობა, მიმდინარეობს მუდმივი დაპირისპირება მცველებსა და კომპანიაში დასაქმე-

ბულებს შორის. პოლიცია აფერხებს აქტივისტების გადაადგილებას, „ენკა~ კი სამშენებ-

ლო პროცესის განახლებას ცდილობს და სხვა ზომებთან ერთად, იმ მთის ფერდობსაც

აფეთქებს, სადაც ხეობის მცველებს ჯვარი ჰქონდათ აღმართული. ამ ვითარებას თან

ერთვის ჰესის პროექტის თურქი მენეჯერის, ზეკი ქოჯაუღლოს გამოცხადება პროტე-

სტის ადგილას, სადაც ის პროტესტის წევრებს უყვირის, დასცინის და შეურაცხყოფას

66 https://civil.ge/ka/archives/394699

67 http://bit.ly/3sIvXyC

68 https://reportiori.ge/inside.php?menuid=101&id=146837&fbclid=IwAR36ICfIPm-ssczWedRo3kHz9gneJG48FOGA

j7oFBw7rbyr8Jmlfsz2P4nA

69 https://bm.ge/ka/article/ra-unda-daupirispiros-mtavrobam-hesebis-sawinaagmdego-ganwyobebs---archil-mamatelashvilis-

rcheva-/74106

70 https://imedinews.ge/ge/ekonomika/185420/andria-gvidiani-es-aris-kargad-dagegmili-mizanmimartuli-da-tanmimdevruli-

protesti-saqartvelos-interesebis-tsinaagmdeg?fbclid=IwAR3wYhmBh9OgM-X6N37gEiQKnFDjmguIgy9hSwYjoAxoS9MzRh2bv

pdHcX8

71 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/139316348028376/

58 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

აყენებს72. ეს კადრები ხვდება მოძრაობის ცოცხალ ჩართვაში და ფართო საზოგადოე-

ბისთვის ხდება ცნობილი. მასში ვარლამი შეკრებილ ადამიანებს სთხოვს, არ აჰყვნენ

ზეკის პროვოკაციას. როცა რეპრესიის, დამცირებისა და დისკრედიტაციის ეს კომბინა-

ცია პროტესტს ვერ აჩერებს, ასევე, მას შემდეგ, რაც რიონის ხეობის მცველები მრავა-

ლათასიან აქციას მართავენ ქუთაისში, იწყება მეორე, უფრო გრძელი წრე.

„ქართული ოცნების~ წარმომადგენლები დროებით ასუსტებენ დისკრედიტაციის დისკუ-

რსს და შექმნილ კონფლიქტს „კომუნიკაციის პრობლემად~ ნათლავენ. ამ კომუნიკაცი-

ის პრობლემის მოსაგვარებლად – და როგორც დეპუტატი ბექა დავითულიანი ამბობდა

– ადგილობრივი მოსახლეობისთვის პროექტის „პლუსების~73 საჩვენებლად, 5 მარტს,

პრემიერ-მინისტრ ღარიბაშვილის დავალებით, რიონის ხეობაში ამჯერად უკვე თავად

ეკონომიკის მინისტრი ნათია თურნავა და გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის

მინისტრი ლევან დავითაშვილი ჩადიან74. ისინი ჯერ საჯარო შეხვედრას მართავენ ცა-

გერში, მოგვიანებით კი, ჟონეთში ჩადიან რიონის ხეობის მცველებთან სასაუბროდ და

მათთან ქუთაისში შეხვედრას თანხმდებიან. სწორედ ამ შეხვედრის შემდეგ, 9 მარტს,

რიონის ხეობის მცველები, ისევე როგორც მოძრაობის სხვა მხარდამჭერები და ექსპე-

რტები, ესწრებიან დარგობრივი ეკონომიკისა და ეკონომიკური პოლიტიკისადა გარემოს

დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტების ერთობლივ სხდომას პარლამენტში,

სადაც მინისტრი თურნავა კვლავ პროტესტის ღია დისკრედიტაციის სტრატეგიას მიმა-

რთავს და აცხადებს, რომ ჰესის მოწინააღმდეგეების გამოწვევა არის: „ჰომოფობიური

და ქსენოფობიური უცხოური ინვესტორის მიმართ და წინააღმდეგ მიმართული რიტო-

რიკა~75. იმის მიუხედავად, რომ ქსენოფობია დაუსაბუთებელი ბრალდება იყო, ნაწილო-

ბრივ მაინც გასაგები იყო, თუ კონკრეტულად რა კონტექსტში იგონებდა ხელისუფლება

მას, მაგრამ კონტექსტიდან სრულიად ამოვარდნილი ჰომოფობიის ბრალდების ხსენებამ

დარბაზში მსხდომნი მაშინ სრულიად დააბნია. „მწვანე ალტერნატივის~ წარმომადგენე-

ლი დავით ჭიპაშვილი ამბობდა, რომ სავარაუდოდ „ტერმინების აღრევასთან~ გვქონდა

საქმე. რეტროსპექტულად თუ შევხედავთ, ისე მოჩანს, თითქოს თურნავამ წინმსწრებად

დააანონსა დისკრეტიდაციის ის მიმართულება, რაც მომავალში უფრო გააქტიურდე-

ბოდა. 12 მარტს, ქუთაისში დათქმულ, დაპირებულ შეხვედრაზე მინისტრმა თურნავამ

ხეობის მცველებს და სხვა ჩართულ ორგანიზაციებსა თუ აქტივისტებს „ენკასთან~ შე-

თანხმებული გეგმის პუნქტები წარუდგინა. რამდენიმეწუთიანი გამხსნელი მონოლოგის

შემდეგ, კითხვების მოსმენისა და დისკუსიაში ჩართვის გარეშე, თურნავამ განაცხადა,

რომ ჟურნალისტებთან კომენტარის გასაკეთებლად „ცოტა ხნით~ დატოვებდა შეხვე-

დრას, თუმცა აღარ დაბრუნებულა76. აქ საგულისხმოა არა მხოლოდ მინისტრის გაპარვა,

არამედ ისიც, თუ რას სთავაზობდა მთავრობა პროტესტის წევრებს პროტესტის შეწყვე-

ტის სანაცვლოდ. გარდა აქამდე შეთავასებული დისკუსიებისა და ქართველი ექსპერტე-

72 https://www.facebook.com/watch/?v=617077585809162

73 http://bit.ly/3uRHqOf

74 https://www.kutaisipost.ge/ka/akhali-ambebi/article/19964--vithom-eqspertebi-cdiloben-adgilobrivebis-

grdznobebi-gamoiyenon-ra-gantsyobith-chadian-ministrebi-rionis-kheobashi

75 https://publika.ge/ar-vici-terminebis-arevastan-gvaqvs-saqme-tu-ra-homofobiuri-ganckhadebebi-ar-gaketebula-ch

ipashvili/?fbclid=IwAR2CfNhcVgmOyknPCL8Ls460XHZZR6hZJcT8kpzmrq8jOghVsTERicmd_OA

76 https://www.facebook.com/watch/?v=952747468797879

59 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბის პროექტის განხილვაში ჩართვისა, ეს გეგმა ასევე ითვალისწინებდა ქსენოფობიაზე

ხაზგასასმელად პროექტის თურქი მენეჯერის ქართველით ჩანაცვლებას და სოციალურ

შემწეობას, ანუ „განვითარების ფონდს~, რომლის ღირებულება – 5 მილიონი ლარი –

ამჯერად პირდაპირ დასახელდა77.

მესამე წრე: დისკრედიტაცია, როგორც ქვეყნის მოღალატეობის

დაბრალება და „ენკას~ მხრიდან მოლაპარაკების მცდელობა

ამ მოვლენების შემდეგ, პროტესტი კიდევ უფრო გამწვავდა. პროტესტის ახალ კერას

სოფელ ნამოხვანში, ლალი ეფრემიძის მიწაზე ყოველდღიურად უფრო მეტი ადამიანი

ემატებოდა და მშენებლობაც კვლავ ფერხდებოდა. ამჯერად, მოლაპარაკებების მცდე-

ლობას ისეთი ცხადი რეპრესია აღარ მოჰყოლია, თუმცა, მარტის ბოლოს მთავრობა და

„ენკა~ პროტესტის გატეხვის მცდელობის მესამე წრეს იწყებენ და დისკრეტიდაციის

კიდევ უფრო მძიმე ხერხებს მიმართავენ. პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა

დაიწყო პროექტის შესახებ საჯარო საუბარი და მისდამი მხარდაჭერის გამოხატვა. მისი

აზრით, „ნამახვანჰესის~ პროექტი დიდი ხნის და კარგად ნაკვლევი პროექტი იყო, ჯერ

კიდევ საბჭოთა დროის საუკეთესო ქართველი მეცნიერების მიერ შედგენილი. ამიტო-

მაც, მისთვის ჰესზე „ატეხილი აჟიოტაჟი~ „აბსოლუტურად გაუგებარი~ აღმოჩნდა. ცი-

ლისმწამებლური ბრალდებების შემსუბუქებისა და გაბუნდოვანებისთვის, ღარიბაშვილ-

მა გამოიყენა სტრატეგია, რომელსაც მანამდე თურნავაც იყენებდა. მან განაცხადა, რომ

ამ პროტესტში გულწრფელად ჩართული ადამიანებიც არსებობენ, თუმცა, დანარჩენები:

„პოლიტიკურად ანგაჟირებული, უცხო სახელმწიფოების მიერ წახალისებული, ინსპირი-

რებული მოქალაქეები~ არიან, „რაც არის საგანგაშო. დღეს ჩვენ ვხედავთ გამოკვეთილ

ნიშნებს, პირდაპირ ვიტყოდი, ჰიბრიდული ენერგეტიკული ომისა – ჩვენი ქვეყნის წი-

ნააღმდეგ. ჩვენი ქვეყნის ენერგოდამოუკიდებლობა პირდაპირ დაკავშირებულია ჩვენი

ქვეყნის დამოუკიდებლობასთან~

ამ განცხადებით, პრემიერმა კიდევ უფრო ცხადი აპელირება დაიწყო გეოპოლიტიკურ

საფრთხეებსა და ეგრეთ წოდებულ ჰიბრიდულ ომზე, ისევე, როგორც მის შემდეგ, არა-

ერთმა ლობისტმა.

ეს მესამე წრე „ენკას~ პიარსვლების, საჯარო სივრცეში აქტიურობისა და მოლაპარაკე-

ბებში ჩართვის მცდელობების ყველაზე მნიშვნელოვანი პერიოდიცაა. მარტის ბოლოს,

„ენკა~ ჯერ კონფერენციას მართავს, სადაც ჰესის ლობისტებთან ერთად იწვევს თურ-

ქეთისა და ნორვეგიის ელჩებს, რითაც პროექტის საერთაშორისო პოლიტიკურ მნიშვნე-

ლობას უსვამს ხაზს; აპრილის დასაწყისში კი ახალ, ქართველ პროექტის მენეჯერს გზა-

ვნის რიონის ხეობაში ადგილობრივ მოსახლეობასთან მოსალაპარაკებლად. თურქეთის

ელჩი პროტესტის წევრებს ანტითურქულ გამოსვლებში ადანაშაულებს და აცხადებს,

რომ მათ არგუმენტები არ გააჩნიათ, მათ მიერ პროტესტის გახანგრძლივებას კი მეტი

77 https://www.facebook.com/watch/?v=892738371503041

78 https://formulanews.ge/News/47805

60 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

კომპენსაციის გამოძალვის მცდელობასთან აკავშირებს79. ნორვეგიის ელჩი ნაკლებად

მკვეთრი ტექსტით80, მაგრამ ეთანხმება თურქეთის ელჩის გამოსვლას და „ნამახვანჰე-

სის~ პროექტის მხარდასაჭერად გვახსენებს, რომ ნორვეგიაში ენერგიის უდიდეს წილს

ჰიდროელექტროსადგურები გამოიმუშავებენ81. ორივე ეს გამოსვლა, პირდაპირ თუ ირი-

ბად, ხაზს უსვამს, რომ პროექტის შემსრულებელი უცხოური კერძო კომპანიების მიღმა,

მათი სახელმწიფოების მხარდაჭერაც დგას. ამ პოზიციას თურქეთის ელჩი ფათმა ჯე-

რენ იაზგანი იმავე დღეებში „ფორმულის~ ეთერშიც გააჟღერებს:

„ჩემი სამუშაო, როგორც ელჩის, არის თურქი ინვესტორების დაცვა და თქვე-

ნი დარწმუნება, რომ მათ არ აქვთ დამაზინებელი გეგმები. როცა ვსაუბრობთ

რელიგიურ ნარატივზე, მაგალითად, ეს რომ ყოფილიყო ისრაელის, იტალიის

კომპანია, ვინმე ჯვარს აღმართავდა? არ ვიცი, ამიტომაც მინდა ვკითხო ადამი-

ანებს, რატომ შემოგაქვთ რელიგიური სიმბოლო?~

მოლაპარაკების შემდგომ მცდელობას, 3 აპრილს, „ენკას~ პროექტის ახალი მენეჯერი,

მერაბ ლომინაძე იწყებს. უნდა აღინიშნოს, რომ „ენკაში~ მოსვლამდე, ლომინაძე ჭია-

თურაში მანგანუმის მომპოვებელი საწარმოს „ჯორჯიან მანგანეზის~ ადმინისტრაციაში

მუშაობს და ადგილობრივი მუშათა გაფიცვების „მოგვარებაში~ მონაწილეობს, რასაც

ირონიულად ახსენებენ კიდეც ხეობის მცველები მათი პირველი შეხვედრისას83. ლომი-

ნაძის მისიაც მშენებლობის აღდგენაა. ის დილის საათებში, სპეცრაზმთან ერთად ჩადის

ხეობაში და მცველებს ჟურნალისტების თანდასწრებით აფრთხილებს:

„მე ახლა მივდი-

ვარ, რომ დავათვალიერო ყველა ობიექტი და აქვე ვიძახი პირდაპირ, რომ მოსამზადე-

ბელი სამუშაოები დაიწყება~

შესაბამისად, ამ ჯერზე, მოლაპარაკების დაწყების ცრუ

მცდელობის თანადროულად, იწყება ხეობაში რეპრესიული აპარატის მობილიზება. ამა-

ვე დღეს, ადგილზე მობილიზებული პოლიცია ტელეფონის სიგნალის ჩამხშობ აპარატუ-

რას იყენებს და ხეობაში მოძრაობის კონტროლს იწყებს. რომ პროტესტის კერამდე – ანუ

სოფელ ნამოხვანამდე – პროტესტის მხარდამჭერებმა ვეღარ მიაღწიონ. რამდენადაც

ლომინაძის მოლაპარაკების ინსცენირებაც უშედეგოდ მთავრდება, მომდევნო დღეებსა

და კვირებში საქართველო მთავრობა იწყებს ამ პროტესტის ფარგლებში დღემდე ყვე-

ლაზე აგრესიული და სისტემატური რეპრესიული იარაღების გააქტიურებას. პირველ

დღეებში, პოლიცია იწყებს გადაკეტილ ხეობაში ნებისმიერი ადგილობრივი მცხოვრე-

ბის მიერ გამოხატული პრეტენზიის საპასუხოდ არაპროპორციული, დამსჯელი ზომების

79 https://www.facebook.com/watch/?v=744076799804471

80 „ენკასაც~ კი იმდენად უხეში ეჩვენა თურქეთის ელჩის გამოსვლა, რომ სიტუაციის შესარბილებლად თავადვე

გაავრცელა ნორვეგიის ელჩის გამოსვლის ვიდეო თანდართული ტექსტით: „გუშინ გავრცელდა თურქეთის ელ-

ჩის ნამახვანჰესის ფოკუს-სესიაზე გამოსვლის, კონტექსტიდან ამოვარდნილი, ჩანაწერი. შეხვედრის ჩანაწერი

განკუთვნილი იყო კომპანიის ოფიციალურ ვებგვერდზე გამოქვეყნებისათვის. სრული გამჭვირვალობისთვის

გთხოვთ ასევე იხილოთ ნორვეგიის ელჩის გამოსვლა~.

81 https://www.facebook.com/watch/?v=744076799804471

82 https://www.facebook.com/watch/?v=948515252557155

83 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/videos/1949371765201194, https://www.facebook.com/

rioniskheobisgadarchenistvis/videos/164330398875328, https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/

videos/562641768044445, https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/videos/166549028648573

84 https://publika.ge/mosamzadebeli-samushaoebi-ganakhldeba-namokhvanshi-akhali-menejeri-chavida/

61 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მიღებას. დამსჯელი ზომები არა მხოლოდ პროტესტის წევრებს, არამედ ადგილობრივ

მცხოვრებლებსაც ეხება. 7 აპრილს, პოლიცია ხულიგნობისა და დაუმორჩილებლობის

მიზეზით აკავებს, შემდეგ კი ქუთაისის სასამართლო 1000-ლარიან ჯარიმას უწესებს

სოფელ ზარათში მცხოვრებ მირიან მაღლაფერიძეს. მისი „ხულიგნობა~ იმაში გამოიხა-

ტება, რომ პოლიციელებს უკანონოდ გადაკეტილ გზაზე გატარება სთხოვა. პოლიცია-

სთან შეკამათების ამსახველ ვიდეომასალაში ვისმენთ, თუ როგორ სთხოვს მათ მირია-

ნი, პურის საყიდლად გაუშვან სოფელ ოფურჩხეთში, უარის მიღების შემდეგ კი, სთხოვს,

მაშინ თავად უყიდონ პური მშიერი შვილისთვის. ამ საუბრისთვის დაკისრებულ ჯარიმას

მირიანი არც ასაჩივრებს და არც გადახდას აპირებს:

„არა, არ გამისაჩივრებია. ერთი

ზარათელი კაცი ვარ, ოჯახი მყავს. ზედმეტი პრობლემები არ მჭირდება. არც ჯარიმის

გადახდას ვაპირებ იმიტომ, რომ არ მეკუთვნის, თქვენც ხომ ნახეთ. უკანონოდ დამიწე-

რეს~

თუმცა, მთავრობა მხოლოდ ხეობის გადაკეტვით არ კმაყოფილდება. 10 აპრილს, ლო-

მინაძის ხეობაში ვიზიტიდან რამდენიმე დღის შემდეგ, კარვების ბანაკში ხდება ტრა-

გიკული შემთხვევა – პროტესტის ერთ-ერთი მონაწილე, რომელიც რამდენიმე დღით

ადრე ხეობის მცველების მხარდასაჭერად ნამოხვანში ჩავიდა, რიონში სავარაუდოდ

თვითმკვლელობის მიზნით ხტება და ვერ პოულობენ86. 11 აპრილს, პოლიცია სოფელ

ნამოხვანში პროტესტის კერას დაარბევს, მიზეზად კი რიონის სავარაუდო ადიდების

შემთხვევაში გამოწვეული საფრთხის თავიდან აცილებას დააასახელებს. კარვების და-

რბევისას, პოლიცია, პროტესტის დამატებითი დისკრედიტაციისთვის, მონაწილეებს

ლუდისა და არყის ბოთლებს ჩაუდებს. კარვებში მცხოვრებლები მოითხოვენ, ყველა

სასწრაფოდ გადაიყვანონ ალკოტესტზე, რათა დადასტურდეს მათი სიფხიზლე, რაც

კარვებში ცხოვრების ერთ-ერთი აუცილებელი წესი იყო, და გამოაშკარავდეს პოლი-

ციის მიერ ჩადენილი დანაშაული87. მეორე დღეს, პროტესტის მოშლილ კერას, ლალი

ეფრემიძის მიწას ტრაქტორებით გადახნავს კომპანია „ენკა~ და გამოაცხადებს, რომ ეს

მიწაც კომპანიის საკუთრებაა. ნამოხვანიდან ძალადობრივად გამოყრილი პროტესტის

წევრები სოფელ გუმათში, პოლიციის კორდონის გვერდით ინაცვლებენ და ფაქტობრი-

ვად პროექტის არეალთან წვდომას კარგავენ88. ამ გამწვავებული რეპრესიების ფონზე

შეკრებილ უამრავ მხარდამჭერს შემდეგ დღეებში პოლიცია მუდმივი ზეწოლით და შე-

ვიწროებით უმკლავდება და 13 აპრილს, „ენკას~ ოფისთან გამართულ აქციას არბევს,

სადაც გვესმის პოლიციის ალყაში მოქცეული მონაწილის სიტყვები:

„სად წავიდე? უკან

არაა გზა, ხო არ გატყუებ? სად წავიდე, უკან არაა გზა!~.

სასოწარკვეთილი მონაწილის

მიერ ამ სიტყვების თქმა და მეგაფონის თავში დაშენა ამ დარბევების ერთ-ერთ დასამახ-

სოვრებელ ეპიზოდად იქცევა89. 14 აპრილს, ღამენათევი პროტესტის წევრები რკინის

85 https://mtisambebi.ge/news/people/item/1290-sashishi-prezedenti-rionis-xeobashi-kitxvis-dasmis-gamo-adgilobrivi-da

akaves?fbclid=IwAR0FwWpo3yGLgO2b8OBU7kKAZIQ_fa-VQGgeRRtoS8b7g0o-Q-oTXhrxsto

86 https://reginfo.ge/people/item/21835-namoxvanshi-besis-saxinaagmdego-aqziis-ert-ertma-monaxilem-tavi-moikla

87 https://www.radiotavisupleba.ge/a/31198049.html

88 ხეობის გადაკეტვის შემდეგ, აქ, გუმათში უკვე იყო გაშლილი ერთი კარავი პროტესტის იმ მხარდამჭერე-

ბისთვის, ვისაც პოლიცია ნამოხვანთან არ უშვებდა. 11 აპრილს კი, პროტესტის მანამდე ნამოხვანში მყოფი

ნაწილიც, მათ შორის, ადგილობრივი მოძრაობის ლიდერებიც, გუმათთან ინაცვლებენ.

89 https://www.facebook.com/watch/?v=1759273907584165

62 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

კედლის პირისპირ იღვიძებენ, რომელსაც პოლიცია „გუმათჰესთან~ აშენებს და ამით

ხეობაში შესასვლელ გზას მთლიანად გადაკეტავს. მცველები პროტესტს კედელზე შეუ-

ჩერებელი ბრახუნით აგრძელებენ. პოლიცია მათ ხმაურს უკრძალავს და კედელს ძალით

აშორებს, სოფელ გუმათში კი, ახალი კარვების ადგილას, ყოველდღიურად კიდევ უფრო

დიდი რაოდენობით იყრიან თავს პროტესტის მხარდამჭერები საქართველოს სხვადას-

ხვა ქალაქიდან.

მეოთხე წრე: მთავრობასთან მოლაპარაკების რესურსების სრული ამოწურვა

მთავრობასა და მცველებს შორის პირდაპირი მოლაპარაკების ბოლო მცდელობას ისევ

პრემიერ-მინისტრის მიერ გამოგზავნილი დელეგაცია ახორციელებს. 15 აპრილის სა-

ღამოს, ქუთაისის მერიასთან მხარდამჭერების მობილიზებისა და ინტენსიური შეძახი-

ლების ფონზე, მცველები სწორედ ამ დელეგაციას ხვდებიან და საკმაოდ იმედიანადაც

ტოვებენ შეხვედრას, რადგან მასზე, მათი შეფასებით, მთავრობის წარმომადგენლებმა

პირველად დააყენეს კითხვის ქვეშ ჰესის აუცილებლად აშენების საკითხი90. თუმცა, ეს

ბოლო მცდელობა მალევე კრახით სრულდება. მოლაპარაკების გასაგრძელებლად შე-

ხვედრაზე დაყენებული მოთხოვნების – სამუშაოების შეჩერება, ხეობაში მოძრაობის

აღდგენა და პროტესტის ნამოხვანში დაბრუნება – შესრულებაზე მთავრობა უარს აცხა-

დებს. 24 აპრილამდე ლოდინის რეჟიმში მყოფი მცველები, ამ დღის შემდეგ მორიგ აქცი-

ებს, მათ შორის უკვე თბილისში, 23 მაისს დიდ აქციას ააანონსებენ.

ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფიის კონსოლიდაცია:

მშვიდობიანობა, სამოქალაქო საზოგადოების ველში გადაზრდა

და ფართო საჯარო დაფარვის დასაწყისი

დისკრედიტაციის ნიველირება

„თქვენივე იარაღით განგგმირავთ~91, მიმართავს ვარლამ გოლეთიანი ერთ-ერთ აქცია-

ზე გამოსვლისას ხელისუფლებას. ამ განაცხადს, შემდგომ მაკა სულაძეც განავრცობს:

„ხელისუფლება, თავისი უგუნური ნაბიჯებით, გვაძლევს საშუალებას, რაღაც გონივრუ-

ლი გავაკეთოთ და აქეთ გვკვებავს მომავალი იდეებით~92.

რეპრესიებისა და დისკრედიტაციის ამ პერიოდში რიონის ხეობის მცველები მართ-

ლაც ყველაზე თვალსაჩინოდ ახერხებენ საკუთარი პოზიციისა და ბრძოლის ფილო-

სოფიის ფორმირებას, კონსოლიდაციას და საზოგადოებასთან ამ საკითხების გარ-

შემო საჯარო კომუნიკაციას. ადგილობრივი მოძრაობის ბრძოლის რეპერტუარი და

ღირებულებითი ორიენტირები უფრო და უფრო ცხადი ხდება სახელმწიფოს მიერ

90 https://www.facebook.com/watch/live/?v=200855208244475&ref=watch_permalink

91 https://www.facebook.com/watch/?v=134412388633195

92 https://www.facebook.com/watch/?v=731844890811540

63 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

გამოყენებული დისკრედიტაციის მექანიზმების ამუშავების ფონზე. ხეობის მცველე-

ბის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, ერთი მხრივ, ნიველირებას უკეთებს მათ-

ზე მიტანილ იერიშებს – ქსენოფობიის, ძალადობრიობის, განვითარების მტრობის,

დაბალი ცნობიერების ბრალდებებს; მეორეც მხრივ კი, რაც კიდევ უფრო მნიშვნე-

ლოვანია, საკუთარი ბრძოლის მორალური და ეთიკური საფუძვლების სიმყარის ჩვე-

ნებით, მცველები აშიშვლებენ მთავრობის პოლიტიკის მანკიერებებს, აჩვენებენ თა-

ვიანთ ცალსახა მორალურ უპირატესობას და ააშკარავებენ უზარმაზარ კონტრასტს

მთავრობისა და მოძრაობის ღირებულებებს შორის. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ერთი

მხრივ, მცველები ხვდებიან, რომ არ უნდა გაამართლონ ის სტერეოტიპები, რასაც

მთავრობა მათ წინააღმდეგ აწარმოებს, მეორე მხრივ კი, თავად აყალიბებენ ალტერ-

ნატიულ სააზროვნო პოლიტიკურ-ღირებულებით სივრცეს და თავად აწესებენ ამ სი-

ვრცის ერთგვარ, უფრო მაღალ სტანდარტს.

ამ პერიოდში კიდევ უფრო ცხადად იკვეთება მოძრაობის ფილოსოფიისთვის დამახასია-

თებელი უმნიშვნელოვანესი ასპექტები: ბრძოლის მშვიდობიანი ხასიათი, ჭეშმარიტების

ერთგულება, სიმრავლისა და გრძელვადიანი მობილიზაციის მნიშვნელობა, უნივერსა-

ლურ ფასეულობებსა და სამართლიანობაზე ორიენტირება, არსებული განვითარების

პოლიტიკის კრიტიკა და დეკოლონიური ალტერნატივის არტიკულირება. ამ პერიოდში

ასევე გაცხადდება, რომ რიონის ხეობის მოძრაობა ეცდება და მოახერხებს იბრძოლოს

არა მხოლოდ პოლიტიკური საზოგადოების, არამედ უკვე სამოქალაქო საზოგადოების

ველზეც, რითაც შეეცდება გადალახოს არა მხოლოდ ჯგუფის სტიგმატიზება, არამედ

თავიანთი პრობლემის ლოკალიზებაც და პირველ ფართო, სახალხო მოძრაობად იქცეს

დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში.

ბრძოლის სტრატეგიის ყველაზე დასამახსოვრებელ ასპექტად, პირველ რიგში, მშვიდო-

ბიანობა იქცა. ყველაზე მკაფიოდ მშვიდობიან სულისკვეთებაზე აქცენტს ვარლამ გო-

ლეთიანი ქუთაისის პირველ ხალმრავალ აქციაზე, 28 თებერვალს აკეთებს:

„ჩვენ გვაქვს ამის საშუალება დღეს და თამამად შეგვიძლია ვისაუბროთ ამა-

ზე, რომ როცა ამდენი ვართ, არ გვჭირდება არც სისხლისღვრა და არც ქვის

სროლა! ჩვენ შეიძლება რაღაცის გადაწყვეტა სწრაფად გვინდა, მაგრამ ყველამ

უნდა ვისწავლოთ გრძელვადიანი ომი!

უნდა მივეჩვიოთ გრძელვადიან ომს, იმიტომ, რომ მარტო რიონის ხეობის პრო-

ბლემა არ არის ეს, და ჩვენ თუ სახე არ შევინარჩუნეთ, როგორც ადამიანებ-

მა, ვერ ვიომებთ სხვანაირად, სხვადასხვა კუთხეებში! ქვის სროლით ყველგან

ვერ მოგვარდება პრობლემა. ამიტომ, უნდა იცოდეს ხელისუფლებამ, რომ ჩვენ

ვართ ხალხი, რომელიც სულისკვეთებით ვიგებთ ომს, მშვიდობით ვიგებთ, სი-

მრავლით ვიგებთ~

93 https://www.facebook.com/watch/?v=722234771825887

64 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მშვიდობიანობაზე ხაზგასმა ხეობის მცველების კომპლექსური სტრატეგიის ნაწილია,

რომლითაც ისინი მარგინალიზაციას და მხოლოდ პოლიტიკური საზოგადოების ველში

დარჩენას ირიდებენ, აპროტესტებენ და გადალახავენ. მათ წინააღმდეგ მიმართულ დის-

კრედიტაციას მცველები მუდმივად უკან უბრუნებენ სახელმწიფოს და ხაზს უსვამენ,

რომ ძალადობრიობა არა მათი, როგორც მოძრაობის დამახასიათებელი ნიშანი, არამედ

მთავრობისთვის ხელსაყრელი იარლიყია:

„ყველანაირად ცდილობენ, რომ ძალადობრივად მოხდეს ეს პროცესები, ანუ

შეტაკების პროვოცირებას ახდენს პირდაპირ ხელისუფლება, რომ დავეტაკოთ

„ენკას~ და მოხდეს ქვის სროლა. ეს არავის არ გვინდა !~

მცველები, ასევე, მუდმივად ხაზს უსვამენ დიალოგის აუცილებლობას და პრობლემის

ღრმა, შინაარსობრივ შესწავლაზე ორიენტირებულ მიდგომას. ჯერ კიდევ 2021 წლის 17

თებერვალს, საქართველოს პარლამენტის კომიტეტის სხდომაზე, სადაც პირველი მოს-

მენა გაიმართა ონისა და ნამოხვანის კასკადების წინააღმდეგ შეტანილი პეტიციის თაო-

ბაზე, ვარლამი პარლამენტარებს პარლამენტის კომიტეტის ტრიბუნიდანვე სთხოვს, არ

მიიღონ მოძრაობის მოთხოვნები რადიკალურ პოზიციად და ამავე გამოსვლაში უსვამს

ხაზს მოძრაობის მორალურ უპირატესობას მთავრობასთან მიმართებით:

„თქვენ შეიძლება ჩვენი მოთხოვნები რადიკალურ მოთხოვნებად მოგეჩვენოთ,

და იკითხოთ, რას ქვია, რომ ჰესი არ აშენდეს და განვითარებას ხელი შეეშალოს,

მაგრამ ნუ ჩათვლით ამას ცალსახა რადიკალურ ნაბიჯად. ჩვენ მზად ვართ ამა-

ზე ვიმსჯელოთ, იმ პირობით, რომ სანამ საჯარო განხილვები არ დაიწყება და

სანამ არ დავუბრუნდებით იმ ნულოვან ეტაპს, სადაც დავიწყებთ რეალურ სა-

ჯარო დისკუსიებს, მანამდე შეწყდეს ნამოხვანში მუშაობის პროცესი, რომელიც

ამ წუთას ანადგურებს რიონის ხეობას~.

„ჩვენ რომ ასე ერთმანეთს – თქვენ თბილისიდან და ჩვენ ნამოხვანიდან – რუსე-

თის აგენტები ვეძახოთ და ერთმანეთის დემონიზება მოვახდინოთ, ეს არ იქნება

სწორი და დემოკრატიული მიდგომა. თუ ამ დემონიზებას გვერდით გადავდებთ

და არსებითად, მართლა ჩავყვებით ამ პროცესების განხილვას, თუკი თქვენი

მხრიდან იმ ფორმატის მზაობა იქნება, რასაც ჩვენ გთავაზობთ და მგონი სრუ-

ლიად სამართლიან (განხილვის) გზას გთავაზობთ, ის პროტესტი აღარ იქნება.

[დღეს] ჩვენ გვაქვს მორალური უპირატესობა, 100:0, შეიძლება ითქვას, მთა-

ვრობასთან მიმართებით. ამ მორალურ უპირატესობას თუ დაგვაკარგვინებთ,

[რიონის ხეობაში] არავინ გაჩერდება ერთი წამითაც კი~

უნდა ითქვას, რომ კარვებით პროტესტის დაწყებამდე რამდენიმეწლიანი ბრძოლი-

სა და თითქმის ორწლიანი უწყვეტი პროტესტის განმავლობაში, ხეობის მცველები

94 https://www.facebook.com/watch/?v=3743371045759384

95 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/332697138104648/

65 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

იყენებენ ყველა შესაძლებელ სამართლებრივ და, შესაბამისად, სამოქალაქო საზო-

გადოების ველში არსებულ ფორმატს. მიმართავენ როგორც წარმომადგენლობით

ინსტიტუტებს, ისე აღმასრულებელ ხელისუფლებას და სასამართლოს96. მთავრობა,

ისევე როგორც „ენკა~, არაერთხელ ცდის, მოლაპარაკებების მცდელობების ჩაშლაში

პასუხისმგებლობა მცველებს დააკისროს, მაგრამ, შეიძლება ითქვას, მათ ყველა მო-

რიგ მცდელობას მცველები იყენებენ ხელისუფლების არათანმიმდევრულობისა და

საკუთარი „მორალური უპირატესობის~ გასაცხადებლად. სწორედ ერთ-ერთი ასეთი

მომენტი იყო ნათია თურნავას გაპარვაც 12 მარტს გამართული შეხვედრიდან, რომ-

ლის შემდეგაც მცველები ამ ქმედებას საქართველოს თითოეული მოქალაქის მიმართ

შეურაცხმყოფელ ქცევად აფასებენ:

„ბოლოს მინისტრებთან საუბარი იყო იმაზე, რომ კომუნიკაციის პრობლემა გვაქ-

ვსო და ეს რას ნიშნავს ეხლა?! ეს არის კომუნიკაციის პრობლემის აღმოფხვრა

და მოგვარება?! არაერთი შეურაცხყოფა ავიტანეთ უკვე და დღეს ეს დაემატა,

იმიტომ რომ შევთანხმდით შეხვედრაზე. მოვედით, რომ ჩვენი გულწრფელი კი-

თხვები დაგვესვა მინისტრისთვის და თვითონ არ არის, წავიდა. ჩამოვიდა 10

წუთით თბილისიდან და გაბრუნდა უკან. ეს თუ ახლა მასხრად აგდება არ არის,

თითოეული ქართველისთვის მიმინდია ამის გადაწყვეტა~

ასეთივე წარმატებით ახერხებენ მცველები დისკრედიტაციის დანარჩენი მექანიზმების

ნიველირებასაც. თურქოფობიისა და ქსენოფობიის ბრალდების საპირწონედ, მუდმივად

განმარტავენ, რომ მათთვის სტრატეგიული საჯარო რესურსების კერძო პირის ხელში

გადაცემაა პრობლემა და არა კომპანიის წარმომავლობა. როცა ნათია თურნავა მცვე-

ლებს „ენკას~ თურქი მენეჯერის ქართველით ჩანაცვლებას ჰპირდება, მარიტა მუსელი-

ანი უპასუხებს:

„ჩვენ რას გვიწყვეტს, იქ ქართველი იქნება დირექტორი თუ არაქართველი?!

კომპანიის ქართველი თანამშრომლები, ხშირ შემთხვევაში, ძალიან გამაღიზი-

ანებლად იქცევიან, თურქზე არანაკლებად. პირიქით, თურქი დირექტორისგან

გამიკვირდა, სხვა დროს ყოველთვის კორექტულები იყვნენ, ის ერთი შემთხვევა

იყო მარტო, ალბათ ნერვებმა უმტყუნა. თორემ, დანარჩენ შემთხვევაში, სულ

ქართველებთან გვაქვს საქმე და ნამდვილად არ გამოირჩევიან მაღალზნეობრი-

ვი დამოკიდებულებით მოსახლეობასთან~

9 მარტის პარლამენტის დარგობრივი ეკონომიკისა და გარემოს დაცვის კომიტეტების

ერთობლივ სხდომაზე, სადაც მინისტრი თურნავაც წარდგა, მარიტა მუსელიანი მთა-

ვრობის მიერ გამოყენებულ ყველა დისკრედიტაციის დისკურსს ზუსტად და კომპლექ-

სურად აჯამებს და ცხადყოფს მსგავსი დემონიზების უსამართლობას:

96 https://publika.ge/sasamartlos-gadawyvetilebamde-namakhvanhesze-ministris-brdzanebis-shecherebas-moitkhov

en/?fbclid=IwAR3tzuwa8sKWkniKWtMeEb3rbLD_Ep00_zPjHUxbrqRKakbE3sZD4H1qBxY

97 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/734722430738236/

98 https://www.facebook.com/watch/?v=769070170679695

66 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ერთი დავფიქრდი, თავი უნდა შემცოდებოდა თუ არა, მაგრამ არ შემეცოდა

რატომღაც. ახლა ჩავინიშნე ტერმინები, რომლებზეც იყო ლაპარაკი – განვი-

თარების წინააღმდეგი, ფობიებით შეპყრობილი, ცნობიერების ამაღლების

პრობლემების მქონე, სოციალური დახმარების მთხოვნელი, ტყუილებსა და

მიკერძოებულ აზრს აყოლილი – ჩვენ ახლა აქ ასეთები ნამდვილად არ ვართ

და მე, ამდენად, თავი არ მეცოდება. მაგრამ ეს არ არის ის სასაუბრო ენა,

რაც საერთოდ შეიძლება გამოყენებულ იქნას არა მარტო უფრო მაღლა და

უფრო დაბლა მდგომებს შორის, არამედ საერთოდ ადამიანების სოციალურ

ჯგუფებს შორის; ან ნებისმიერ შემთხვევაში – ასეთი ტონი არის ყოვლად

მიუღებელი~

მთავრობის ბრალდებების აბსურდულობის ცხადყოფის ამ პროცესში მცველებს უფრო

და უფრო მეტად დასჭირდებათ სხვადასხვა ჯგუფთან დისტანცირება და გამიჯვნაც. მა-

გალითად, 2021 წლის მარტში ხეობის მცველები „ქართული მარშის~ მიერ დაანონსებულ

აქციას ემიჯნებიან, რომელიც კონკრეტულად თურქების წინააღმდეგ არის მიმართული:

„ჩვენ არასდროს ვამბობთ, რომ ვინმე გავყაროთ, ვინმე გავდევნოთ და ა.შ.

მაგ ლოზუნგებით ჩვენ არ ვიკრიბებით აქციებზე. ჩვენ გვაქვს კონკრეტული

მოთხოვნები და მოთხოვნების შესრულებას ვითხოვთ. კომპანია ENKA-მ დატო-

ვოს რიონის ხეობა, არ ნიშნავს, რომ „თურქებმა დატოვონ~. ჩვენს მოთხოვნას

ქსენოფობიური შინაარსი არ აქვს~, ამბობენ მცველები და იქვე აფასებენ მსგა-

ვსი ჯგუფების გააქტიურებას, როგორც მათ წინააღმდეგ მიმართული დისკრე-

ტიდაციის სტრატეგიის ნაწილს:

„ეგ სხვა მესიჯია აბსოლუტურად და მიზანმიმართული მესიჯია იმისკენ, რომ

ჩვენი დისკრეტიდაცია, ჩვენი დაკავშირება მოხდეს ამ რადიკალურ ჯგუფებთან

და მართლა ქსენოფობიურ ენასთან და ა.შ. არავითარი კავშირი ჩვენ მაგასთან

არ გვაქვს. საერთოდ ვემიჯნებით მაგ ნარატივს თავიდან ბოლომდე~

100

ხელისუფლების მხილება და ალტერნატიული პოლიტიკის წარმოება

2021 წლის თებერვლიდან აპრილის ჩათვლით, ხეობის მცველები არა მხოლოდ დისკრე-

დიტაციისთვის თავის არიდებას ახერხებენ, არამედ გვთავაზობენ ძალაუფლების კრი-

ტიკის ახალ, იქამდე იშვიათად გამოყენებულ ჩარჩოებს და, რაც ყველაზე მნიშვნელო-

ვანია, პოლიტიკის წარმოების ალტერნატიულ, დეკოლონიურ ხედვებსაც აყალიბებენ.

ხელისუფლების სხვადასხვა სტრუქტურის მნიშვნელოვანი და საბაზისო მხილება – რეპ-

რეზენტაციული, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლებების დისფუნქციურო-

ბის ჩვენებაა:

99 https://www.facebook.com/watch/?v=296584728490037

100 https://publika.ge/tavad-gaaaqtiures-radikaluri-jgufebi-goletianis-tqmit-qsenofobiur-aqciastan-kavshiri-ar-aqvt/?f

bclid=IwAR3YYIPbZIqa8KRmnmM1Eh7-cHb8L0sL_G22Nk92Qycaw9IQBKlyF16bj9M

67 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„რომელ დონეზე უნდა ელაპარაკო ამ ხალხს? სასამართლოში სარჩელია,

პარლამენტში გამოვედით, გუბერნატორს შევხვდით. რა დონე არსებობს კიდევ,

რა ინსტანცია არსებობს, იქნება გაგვაგებინონ და მივალთ იქ და მოვუყვებით~

101

კითხულობს ერთ-ერთ ჩართვაში ვარლამი და პარლამენტის კომიტეტის სხდომიდან გა-

მოსული ასევე აფიქსირებს, თუ რამხელა პრობლემაა პარლამენტის წევრების აღიარე-

ბა, რომ აღნიშნული საკითხის შესაფასებლად, მათ კომპეტენცია არ ჰყოფნით:

„სამწუხაროდ, ასეთი რეალობა გვაქვს ქვეყანაში, კომიტეტის თავმჯდომარე, ბა-

ტონი სონღულაშვილი, თავად ამბობს, რომ რესურსი არა გვაქვს, ეს საკითხი გა-

ნვიხილოთო. რისთვის სხედან ამ პარლამენტში, საერთოდ გაუგებარია. რატომ

ვუხდით ხელფასს ყოველთვიურად ჩვენი ჯიბეებიდან ამ ხალხს? ეს არის გასარ-

კვევი! ის კი არა, ჰესი აშენდეს თუ არა აქ, რატომ ვუხდით იმ ხალხს ხელფასს, რომ

რესურსი არ ქონდეთ, ის გაარკვიონ, ყიდიან თავის ქვეყანას თუ არა?~

102

მაგრამ მცველების კრიტიკა არ სრულდება ხელისუფლების დისფუნქციურობისა და

კომპეტენციის ნაკლებობის არტიკულირებით. მცველებს საჯარო დისკურსში შემოაქვთ

სახელმწიფოს კრიტიკის უფრო ფუნდამენტური საკითხებიც, როგორიცაა მთავრობის

მიერ კონსტიტუციური წესრიგის ჩამოშლა, უცხოურ ინტერესებზე დაქვემდებარება და

ქვეყნის სუვერენიტეტისა და ავტონომიის გაუფასურება. აპრილის დარბევების შეფასე-

ბისას, მარიტა მუსელიანი ხაზს უსვამს, თუ რამდენად კონფლიქტში მოდის „ნამახვან-

ჰესის~ პროექტის კონტრაქტი საქართველოს კონსტიტუციასთან. საზოგადოებისთვის

უფრო და უფრო თვალსაჩინო ხდება, რომ სახელმწიფოს უცხოელ ინვესტორთან აღე-

ბული პასუხისმგებლობა, რომლის თანახმადაც, ის ნებისმიერი გზით შეეცდება მისთვის

მშენებლობის შესაძლებლობის გარანტირებას, პროტესტის შემთხვევაში რეპრესიული

აპარატის გამოყენებასა და მოქალაქეებისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული პროტე-

სტისა და გამოხატვის უფლებების შეზღუდვაზე გადის:

„არჩევანი არის კონსტიტუციური უფლებების დაცვასა და კომპანიის ინტერე-

სებს შორის... სახელმწიფომ გადაწყვიტა, დაიცვას კომპანიის ინტერესი და არ

დაიცვას კონსტიტუცია~

103

შემდეგ ინტერვიუში, მარიტა საქართველოს როგორც არსებულ, ისე წინა ხელისუფლე-

ბებს კოლონიურ ადმინისტრაციას ადარებს:

„დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში ხელისუფლებები იქცევიან, რო-

გორც კოლონიური ადმინისტრაცია! არ შეიძლება, კოლონიური ადმინისტრაცია

ჩვენ აღვიქვათ, როგორც ეროვნული ხელისუფლება~

104

101 https://www.facebook.com/watch/?v=221057199704560

102 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/4430194610329218/

103 https://www.facebook.com/watch/?v=894095771460932

104 https://www.facebook.com/watch/?v=456200075634245

68 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მიუხედავად იმისა, რომ ამ პერიოდისთვის, საქართველოში კონკრეტულ, ვიწრო წრე-

ებში უკვე გაჩენილია მთავრობის კოლონიურობის კრიტიკა, საინტერესოა მარიტას

პარალელი კონკრეტულად კოლონიურ ადმინისტრაციასთან (და არა კოლონიურ მთა-

ვრობასთან), რომელიც თეორიულად მაინც, ადგილობრივი არჩევნების შედეგად ფო-

რმირდება. სპეციფიკურად „ადმინისტრაციასთან~ შედარებით, მარიტა ხაზს უსვამს,

რომ მთავრობა იქცევა, როგორც გარედან ხელდასმული, მხოლოდ გარე, იმპერიულ ცე-

ნტრებთან ანგარიშვალდებული, ადგილობრივ ანგარიშვალდებულებასა და ლეგიტიმა-

ციას მოკლებული აქტორი.

აქ ასევე იკვეთება, თუ რა სახის ალტერნატიულ, ჩემი შეფასებით, დეკოლონიურ პო-

ლიტიკას სთავაზობს რიონის ხეობის მოძრაობა თანამოაზრეებსა და მხარდამჭერე-

ბს და, ზოგადად, ქვეყნის მოქალაქეებს. ამ ალტერნატიული პოლიტიკის ერთ-ერთი

ქვაკუთხედი დემოკრატიულობა, ღიაობა, თანამებრძოლებისა და ზოგადად თანა-

მოქალაქეების ღირსეულ, სრულფასოვან, გადაწყვეტილების მიღების შემძლე ადა-

მიანებად დანახვაა. ეს მიდგომა ყველა ნაბიჯით მჟღავნდება და ყოველ ცალკეულ

შემთხვევაში, კონსტრატს ქმნის მთავრობის მიდგომასთან. თუ მთავრობა მუდმივად

ცდილობს, მარტივ და უტყუარ ჭეშმარიტებად დახატოს, ექსპერტულ-ტექნოკრატი-

ული ცოდნის ჩარჩოში ჩაკეტოს მის მიერ არჩეული განვითარების ნეოლიბერალური

პოლიტიკა, ერიდება განმარტებასა და დისკუსიას, ხეობის მცველები არასდროს იზა-

რებენ თანამოაზრეებსა და მხარდამჭერებს თანასწორუფლებიან და თანასწორი რე-

სურსების მქონე აგენტებად მიუდგნენ, მუდმივად განმარტავენ საკუთარ სათქმელს

და ცდილობენ პროცესის ღიაობის უზრუნველყოფას. ხეობის მცველები სისტემატუ-

რად ირიდებენ თავიდან ხელისუფლების წარმომადგენლებთან დახურულ კარს მიღმა

მოლაპარაკებას:

„ჩვენ პროტესტის დასაწყისიდანვე ამ ღია ფორმას და ყველას ჩართულობას

მივმართავთ, რომ კონსენსუსით გადაწყდეს ხალხთან ერთად საკითხები და არა

რამდენიმე ადამიანთან მოგვარების გზით. ამიტომ, თუ ხელისუფლებას სურს

თავისი აზრი გვითხრას, მოვიდეს აქ და მედიის თანდასწრებით გავაკეთოთ ჩვე-

ნი შეფასებები და ორივე მხარემ ამის შემდეგ ვიმოქმედოთ~

105

რა თქმა უნდა, საჯაროობაზე აქცენტი მცველების სტრატეგიული სვლაცაა, იმისთვის,

რომ აირიდონ დახურულ კარს მიღმა ძალაუფლებრივი უთანასწორობის მძიმე შედეგები,

თუმცა, ეს არ ამცირებს მათ მიერ პროცესის ღიაობისა და ადამიანების ჩართულობის

უზრუნველყოფისთვის ბრძოლის მნიშვნელობას. მოძრაობის ლიდერების ამ მცდელო-

ბებს აღიქვამენ და ხშირად უსვამენ მხარს ბრძოლის მხარდამჭერებიც. საინტერესოა,

მაგალითად, მკვლევარ ლიკა ჯალაღანიას კომენტარი, რომელიც ხაზს უსვამს სააზრო-

ვნო და საკომუნიკაციო სივრცეში შექმნილ ძალაუფლებრივ იერარქიებს და აკვირდება,

თუ როგორ ცვლიან ამ იერარქიებს რიონის ხეობის მცველები:

105 https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=1141200746323750

69 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„რიონის მცველებმა კი ეს იერარქია სრულად ამოაყირავეს, ოღონდ არა მოსა-

უბრის ძალაუფლების ხელში ჩაგდების მოტივით, არამედ მათი გათანაბრებით,

მსმენელისა და მოსაუბრის თანასწორად ქცევით. ამაზე მეტყველებდა მათი

მუდმივად ღია კარი ყველა სტუმრისთვის ნამახვანის კარვებში და ამაზე მე-

ტყველებდა მათი საუბარი მინისტრებისა თუ მთავრობის სხვა წარმომადგენ-

ლებთან პირდაპირ და არგუმენტირებულად, სწორედ ისე, როგორც ეს უნდა

იყოს~

106

მსგავს დაკვირვებას აკეთებს და კიდევ უფრო განავრცობს მწვანე პოლიტიკის მკვლე-

ვარი გიორგი ცინცაძეც, რომლის აზრითაც, ღია სააზროვნო სივრცის შექმნა რიონის

ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის განსაკუთრებული მახასიათებელია და ეს ბრძო-

ლას ჰესის პროექტთან წინააღმდეგობიდან ალტერნატიული სააზროვნო სივრცის შექ-

მნამდე აფართოებს:

„რაც გამოარჩევს ამ მიმდინარე წინააღმდეგობის მოძრაობას სხვა ბევრი აქცი-

ისგან, არის ის, რომ ამ მოძრაობას არ უერთდებიან ადამიანები იმიტომ, რომ

მათ წინასწარ ჩამოყალიბებულ პოზიციებს ემთხვევა ამ მოძრაობის მოწოდე-

ბები და მოთხოვნები – ეს წინააღმდეგობის მოძრაობა სულ თავიდანვე ჩამოყა-

ლიბდა და დაიწყო, როგორც რაღაც ტიპის კოლექტიური სააზროვნო სივრცე,

რომელსაც ადამიანები უერთდებოდნენ არა იმიტომ, რომ მათ უკვე იცოდნენ,

რომ იქ ეგულებოდათ თანამოაზრეები, არამედ იმიტომ, რომ იქ, ადგილზე,

სხვებთან ერთად ჩამოეყალიბებინათ პოზიციები. ამ აქციებს სულ თავიდანვე

ახასიათებს ის, რომ მათ შექმნეს სივრცე, სადაც ადამიანს შეეძლო, მოსულიყო

და მეტი გაეგო არა მარტო ამ კონკრეტულ პროექტზე, არამედ საკუთარ თა-

ვზეც, და იმაზე, თუ სად დგას თვითონ პოლიტიკურად~

107

დემოკრატიული ჩართულობის ხელშეწყობას მცველები, ერთი მხრივ, ხელისუფლების-

გან ამ უფლების მოთხოვნით, მეორე მხრივ კი, თანამებრძოლების გამხნევებით, მათი

არჩევანისა და ღირსების მნიშვნელოვნების ხაზგასმით ცდილობენ. მცველები მუდმი-

ვად ხაზს უსვამენ დიდი ინფრასტრუქტურული პროექტების ბედის გადაწყვეტაში მოსა-

ხლეობის კოლექტიური ჩართულობის მნიშვნელობას:

„ჩვენ შევაჯანჯღარებთ ხელისუფლებას, რომელიც თვლის, რომ მან ერთპირო-

ვნულად უნდა მიიღოს ისეთი გადაწყვეტილებები, რომელიც არის მხოლოდ და

მხოლოდ კოლექტიური გადაწყვეტილების საგანი~

108

მაგრამ, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, მოძრაობის ლიდერები მუდმივად ხაზს უსვა-

მენ თითოეული ადამიანის სამართლიანობისთვის ბრძოლის შემძლეობას. მაკა სულაძე

ამას პირადი მაგალითის გაზიარებით აკეთებს:

106 https://bit.ly/3gh3jBx

107 https://www.facebook.com/Indigo.com.ge/videos/133538498841608/

108 https://publika.ge/tuki-motkhovnebi-ar-shesruldeba-shemdegi-aqcia-parlamenttan-chatardeba-

goletiani/?fbclid=IwAR3HuO74-6KxpnbkB2ANRjQHFbEsNz8Ctyed8pS_wEWh6Q22hF8Th26QGeY

70 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ჩვენს ხელისუფლებას, რომელიც პატივს არ გვცემს, ჩვენს ინტერესებს არა-

ფრად აგდებს, დავანახე, რომ მე, ერთმა უბრალო ქალმა, გადავწყვიტე ჩემი

უფლებები დამეცვა და ჩემი ქვეყანა დამეცვა იმ პატარა მიწის ნაკვეთით და იმ

უბრალო სახლით, რომელსაც კერა ჰქვია~

109

მაკა ასევე მუდმივად ახსენებს და ახალისებს ყველას, რომ სამართლიანობისთვის ბრძო-

ლაში მათ საკუთარი ადგილი, საკუთარი სათქმელი და აგენტობა აქვთ:

„ჩვენ არ ვითხოვთ, რომ დაგვიდგეთ გვერდში, ჩვენ ვითხოვთ, დადგეთ თქვენს

ადგილას. ცარიელი ადგილი არ დატოვოთ იქ, სადაც თქვენ უნდა იდგეთ~

110

ამ პროცესში, მცველები თანამოაზრეებსა და მხარდამჭერებს არა მხოლოდ ამხნევებენ,

არამედ, ასევე, ჯგუფური იდენტობისა და ღირებულებების სახელდებას იწყებენ. ნამო-

ხვანიდან გამოდევნის შემდეგ, გუმათში გამართულ ერთ-ერთ პირველ აქციაზე, ვარლამ

გოლეთიანი ამბობს:

„ის, რაც მართულია, დროში ვერ გაძლებს, ხოლო ის, რაც ჭეშმარიტია – სწორედ

ეს გაძლებს დიდხანს, ჭეშმარიტებას აქვს ასეთი თვისება – ის ვერ მოგწყინდება!

მილიონჯერ რომ მოგვიწიოს ერთი და იგივე ადგილზე დადგომა, უნდა დავდგეთ

და სწორედ ამით გავტეხოთ ისინი: მათ მიაჩნიათ, რომ დრო მათზე მუშაობს,

რესურსები მათ მხარესაა, მაგრამ ჩვენს მხარესაა ერთობა, სიმართლე, სამშო-

ბლოს სიყვარული, ერთმანეთის სიყვარული, არგუმენტირებული მსჯელობა და

საღად მოაზროვნე და ღირებულებებით აღჭურვილი ადამიანები! მათ მხარეს –

არის მხოლოდ ძალმომრეობა!

111

დემოკრატიულ ჩართულობას ემბმის სოციო-ეკონომიკური მოწყობის შესახებ ალტერ-

ნატიული ხედვების სახელდებაც. მიწის გასხვისების, ისევე, როგორც კაბალური ხელ-

შეკრულების კრიტიკისას, რიონის ხეობის მცველები იწყებენ დომინანტური განვითა-

რების პოლიტიკის კრიტიკას. საინტერესოა, რომ ამ პროცესში, ერთი მხრივ, მათ უწევთ

გაემიჯნონ ნაციონალისტურ დისკურსს:

„თუნდაც უცხოელი არ იყოს, ამას არ აქვს მნიშვნელობა, ხშირად ქსენოფობი-

ასავით ჟღერს, როცა ვამბობთ – თურქი, მაგრამ ქართველიც რომ იყოს ინვე-

სტორი, რომელიც ამდენი ხნით განკარგავს ამხელა და თან ისტორიულ მხარეს,

ყოვლად მიუღებელი უნდა იყოს ჩვენი საზოგადოებისთვის. შენ თუ ფეოდალი-

ვით ეპყრობი კომპანიას, რომელიც თვითონ გიწესებს თამაშის წესებს, შენი

ენერგოდამოუკიდებლობა სად იკვეთება აქ?~

112

109 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/260100249046886/

110 https://www.facebook.com/watch/?v=731844890811540

111 https://www.facebook.com/watch/?v=134412388633195

112 https://www.facebook.com/mautskebeli.ge/videos/182914139951064/

71 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მაგრამ, მეორე მხრივ, ასევე უწევთ, თავი იმართლონ ზედმეტად სოციალისტური დისკუ-

რსის ქონის ბრალდებისგანაც:

„მინდა განვმარტო კოლექტიურ საკუთრებასთან დაკავშირებით ჩემი განცხა-

დება, რამაც გარკვეულ წრეებში ღელვა გამოიწვია. თითქოს საბჭოთა სოცია-

ლიზმში ვაბრუნებთ ვიღაცებს. ჩვენ ვსაუბრობთ იმ საერთო სიმდიდრეზე, რა-

საც წარმოადგენს: მიწა, ტყე, მდინარე, რაც ყველას საკუთრებაა. ჩვენ უნდა

გავუფრთხილდეთ საერთო საკუთრებას და არავის აქვს უფლება, ის, რაც საე-

რთო საკუთრებაა, თავისი ვიწრო ინტერესების მიხედვით განკარგოს~

113

Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains: Contested Infrastructures and Development Politics

Abstract