BookPDF Available

Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains: Contested Infrastructures and Development Politics

December 2022

Publisher: Heinrich Böll Foundation

Authors:

Leibniz Institute for Regional Geography

Who can resist capitalism today and how? Who can resist capitalism in Georgia or in other peripheral countries of Eastern Europe and Eurasia, where the supposed central agent of the resistance – civil society – according to mainstream/liberal or critical evaluators, is weak, divided, and alienated from local social concerns (Foa and Ekiert, 2017; Howard, 2012)? In this book I tell a story of the struggle over Rioni river valley in western Georgia, in particular the detailed history of the anti-dam movement that took place between November 2020 and July 2021. In doing so, I engage with this broad, yet continuously politically relevant question: who resists capitalism and how do they resist it? Based on the study of this unique struggle in the history of post-independence Georgia, and drawing on the concepts of subalternity, civil and political society by Antonio Gramsci and Parta Chatterjee, I discuss how hegemonic developmental politics are produced and contested. On the one hand, this research details the strategies of political-economic elites to legitimise the existing developmental politics and exclude resistances to it from the public sphere. On the other hand, it observes the possibilities to resist (even if temporarily or partially) the irreversible destruction or severe exploitation of humans and nature, local cultures and heritages and living environments. It explores existing attempts at identifying and fighting for alternative developmental paths countering the hegemonic developmental order. Drawing on observations about the struggle for the Rioni valley, my main point is as follows: larger share of the resistances against existing development politics in Georgia, as well as probably in many other corners of Eastern Europe and Eurasia, takes place beyond civil society, on what Patra Chatterjee calls a political society terrain. Civil society, this alleged central avatar of the politics of resistance, is a kind of a battlefield in itself. Struggle over becoming a part of civil society, part of rights-bearing legitimate citizenry, or being excluded from it, is the central characteristic of the battlefield. This observation has a crucial importance for the existing literature, as well as, and more importantly, for ongoing political struggles in the post-socialist space and beyond. To this date, there is an ongoing debate about the reasons why civil society is so weak, elitist, and detached from the concerns of respective societies (Gagyi and Ivancheva, 2019). According to some authors working on the region, the concept of civil society should be set aside altogether. Others would rather broaden the concept of civil society so that it can include not only the actors that are recognized as civil society actors in the post-socialist public spaces – as NGOs or formal associations – but also the marginalised struggles and the forms of everyday resistance (Jacobsson, 2016; Jacobsson and Korolczuk, 2019). I argue that both approaches are theoretically and politically problematic. Drawing on the experience of the Rioni valley struggle, I demonstrate that the exclusion of various groups from the civil society terrain, and the denial of the legitimacy of their struggle, are the main tools for the existing political and economic elites to maintain their hegemony. In other words, the subalternity of certain groups, their epistemic displacement, emphasising their non-compliance with the existing legal-institutional order, and suppressing their voices in the public space is carried out precisely by excluding them from the civil society terrain. Subalternity therefore, is not simply related to material deprivation, but is shaped in a specific historical context through material and discursive displacement of certain groups from the legal and moral parameters set by the hegemonic order, disconnection from knowledge production, and deliberate deprivation from the opportunity to articulate one’s political voice and interests in the public space. Those kinds of excluded groups, that are denied access to conventional channels of democratic engagement and are stripped of civil rights, are left to organise on the terrain of political society, that is, on the terrain of alternative values, torn from the existing institutions and structures. Overcoming the delegitimization becomes the main challenge for subaltern groups and determines the strength of the resistance. In other words, political society is a terrain of mobilisation for subaltern groups that are actively removed from the possibility to fight on civil society terrain. Moving beyond the political society terrain, getting under the skin of civil society, and doing so, destabilising the very concept of civil society, instead of “strengthening” civil society or simply attaching this label to oneself, appears to be the way to confront the hegemonic order today. The two dominant academic approaches to the ‘weak’ civil society problem in post-socialist East, one rejecting the concept altogether, and the other one trying to stretch the concept to include marginalised, subaltern struggles, seem detached from current political realities. Both approaches ignore how the exclusion from civil society, or overcoming such exclusion, in itself becomes the decisive object of a struggle for many subaltern groups.

Content uploaded by Lela Rekhviashvili

Content may be subject to copyright.

რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში:

სადავო ინფრასტრუქტურები და განვითარების პოლიტიკა

ავტორი: ლელა რეხვიაშვილი

რედაქტორი: ალექსანდრა აროშვილი

Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains:

Contested Infrastructures and Development Politics

Author: Lela Rekhviashvili

Editor: Aleksandra Aroshvili

The content of the publication is the sole responsibility of the author and can in no way be taken

to reflect the views of the Heinrich Boell Foundation Tbilisi Office – South Caucasus Region.

პუბლიკაცია მომზადდა ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისთან თანამშრომლობით.

პუბლიკაციაში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნით ავტორებს და შესაძლოა არ

გამოხატავდეს ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის შეხედულებებს.

ენობრივი რედაქტირება და კორექტურა: ნინო საითიძე

ყდის დიზაინი: თათია ნადარეიშვილი

დაკაბადონება და დიზაინი: თორნიკე ლორთქიფანიძე

ლე ლა რეხ ვი აშ ვი ლი პო ლი ტი კუ რი ეკო ნო მი ის და რე გი ო ნა ლუ რი გე ოგ რა ფი ის

მკვლე ვა რია ლა იბ ნი ცის რე გი ო ნა ლუ რი გე ოგ რა ფი ის ინ ს ტი ტუტ ში. მი სი კვლე-

ვი თი ინ ტე რე სე ბი მო ი ცავს ტრან ზი ცი ის პო ლი ტი კურ ეკო ნო მი ას, არა ფორ მა-

ლურ ეკო ნო მი კურ პრაქ ტი კებს, სო ცი ა ლურ მოძ რა ო ბებს, ყო ველ დღი ურ წი ნა-

აღ მ დე გო ბა სა და ურ ბა ნულ მო ბი ლო ბას. ბო ლო წლებ ში ლე ლას კვე ლე ბი დიდ

ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რებ ზე ორი ენ ტი რე ბულ გან ვი თა რე ბის პო ლი ტი კას, და მსგავ-

სი პო ლი ტი კის წარ მო ე ბა ში სო ცი ა ლის ტუ რი და კა პი ტა ლის ტუ რი მო დერ ნუ ლო-

ბის პრო ექ ტებ ზე არ სე ბუ ლი წარ მოდ გე ნე ბის როლს უკავ შირ დე ბა.

ალექ სან დ რა აროშ ვი ლი და მო უ კი დე ბე ლი მკვლე ვა რია ძი რი თა დად სო ცი ა-

ლუ რი პო ლი ტი კი სა და პო ლი ტე კო ნო ო მი ის, პოს ტ - საბ ჭო თა ტრან ს ფორ მა ცი-

ე ბის, არა ფორ მა ლუ რი და ატი პი უ რი შრო მის, ქალ თა ემან სი პა ცი ის, მიგ რა ცი ე-

ბის, ექ ს ტ რაქ ტი ვიზ მი სა და ეკო ლო გი ის სა კითხე ბის ურ თი ერ თ კ ვე თის შე სა ხებ.

წლე ბის გან მავ ლო ბა ში იყო სხვა დას ხ ვა სო ცი ა ლუ რი მოძ რა ო ბე ბი სა და სა ზო-

გა დო ებ რი ვი კამ პა ნი ე ბის დამ ფუძ ნე ბე ლი და აქ ტი ვის ტი; ასე ვე, რამ დე ნი მე ონ-

ლა ინ - გა მო ცე მის რე დაქ ტო რი.

4რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სარჩევი

რედაქტორის წინასიტყვაობა ............................................................................................................6

შესავალი .........................................................................................................................................9

1. კვლევის მეთოდოლოგია: მონაწილის დაკვირვება ........................................................................19

2. ვინ შეეწინააღმდეგება კაპიტალიზმს? სუბალტერნული წინააღმდეგობის

თეორიზება სამოქალაქო და პოლიტიკური საზოგადოების ველს შორის ............................................ 27

3. პრეისტორია და უწყვეტი პროტესტის დაწყება ..............................................................................33

4. სახელმწიფოს გააქტიურება საჯარო დისკურსში: არგუმენტების ომის დასაწყისი

(14 ნოემბერი – 30 იანვარი) ...........................................................................................................41

5. გრძელვადიანი ომი: პროტესტის აღმასვლა და გაფართოება რეპრესიისა

და მოლაპარაკების ცრუ მცდელობების წინააღმდეგ (30 იანვარი – 24 აპრილი) .................................53

6. სოლიდარობის და პოლიტიკური ნარატივის გაფართოება დისკრედიტაციის

მანქანის ამუშავების ფონზე (24 აპრილი – 5 ივლისი) ...................................................................... 86

7. რიონის ხეობის მოძრაობისა და ხელისუფლების მარცხი და მიღწევები:

„პრაიდი“, მედიაცია და „ენკას“ გასვლა (5 ივლისი – 25 ოქტომბერი) ............................................ 100

დასკვნა: სუბალტერნული ბრძოლა პოლიტიკურ და სამოქალაქო საზოგადოების ველს შორის .......... 115

ბიბლიოგრაფია............................................................................................................................. 123

STRUGGLE FOR THE RIONI VALLEY IN BETWEEN POLITICAL AND CIVIL SOCIETY TERRAINS:

CONTESTED INFRASTRUCTURES AND DEVELOPMENT POLITICS ...................................................................... 125

მეორე, 2020 წლის 14 ნოემბრის

აქცია, როცა ჯაჭვით ჩაბმულმა

აქციის მონაწილეებმა ქუთაისისა

და ლეჩხუმის დამაკავშირებელი

საავტომობილო ხიდი გადაკეტეს,

პოლიციამ დაშალა. 2020 წლის

22 ნოემბერს, სოფელ ჟონეთში

მონაწილეები მესამე, შედარებით

დიდი აქციის ორგანიზებას ახერხებენ.

პროტესტის მონაწილეები კარვებში

მორიგეობენ, პერიოდულად

აორგანიზებენ საპროტესტო

აქციებს, ავრცელებენ პეტიციებს,

აგროვებენ ხელმოწერებს,

სხვადასხვა გზით ცდილობენ

მომხრეების მობილიზებას.

2021 წლის აპრილში რიონის

ხეობის მოძრაობის წევრების

მიერ ხეობაში გამართული

კარავი პოლიციამ დაშალა.

პროტესტის მონაწილეები

იძულებულნი არიან კარვები

გუმათის ხეობაში გადაიტანონ.

პოლიციამ აქტივისტებს

ნამოხვანში გადაადგილება

აუკრძალა, გუმათჰესთან კი

რკინის ბარიკადები აღმართა.

2021 წლის ივნისში ევროკავშირის

ენერგეტიკული გაერთიანების

წარმომადგენლობა ნამახვანი

ჰესის გარშემო მთავრობასა და

სამოქალაქო საზოგადოებას

შორის ე.წ. მედიაციის პროცესს

იწყებს. მედიაციაში მოძრაობაც

ერთვება, მაგრამ რამდენიმე თვეში

ეთიშება პროცესს. მოძრაობის

წევრები აცხადბენ, რომ მედიაციის

პერიოდში მათთვის პრინციპულად

მნიშვნელოვანი რიგი საკითხების

გადაწყვეტა ვერ მოხერხდა.

2022 წლის მარტში ცნობილი

ხდება, რომ ნამახვანჰესის

მშენებელი კომპანია

„ენკა” საქართველოს

ეკონომიკის სამინისტროსთან

ხელშეკრულებას ოფიციალურად

წყვეტს და რიონის ხეობას

ტოვებს.

რამდენიმე ადგილობრივ მცხოვრებს,

ნამოხვანში, იმ ადგილას, სადაც მდინარე

რიონზე ერთ-ერთი კაშხლის მშენებლობა

იგეგმება, 2020 წლის 25 ოქტომბრიდან

სადღეღამისო მორიგეობა აქვს დაწესებული.

ისინი ცდილობენ ყურადღება მიიქციონ,

თანამოაზრეები შემოიკრიბონ და ერთობლივი

ძალებით მოახერხონ, რომ მდინარე რიონზე

ნამოხვანის ჰესების კასკადი არ აშენდეს.

პირველი, შედარებით მოზრდილი

საპროტესტო აქცია, რომელშიც 200-მდე

ადამიანი მონაწილეობდა და ნამოხვანის

ჰესების კასკადის მშენებლობის შეწყვეტას

ითხოვდა, ნამოხვანში 2020 წლის 29

ოქტომბერს გაიმართა. აქციის მონაწილეებმა

ზუსტად იმ ადგილას, სადაც ერთ-ერთი

კაშხალი უნდა აშენდეს და სამუშაოებია

დაწყებული, რკინის დიდი ჯვარი დადგეს.

პროტესტს გამოკვეთილი

ლიდერები ყავს: ვარლამ

გოლეთიანი, მაკა სულაძე,

მარიტა მუსელიანი.

2021 წლის 7 თებერვალს ხეობაში

კიდევ ერთი აქცია იმართება,

რომლის შემდეგაც, 28 თებერვალს

აქციამ ქუთაისში გადაინაცვლა.

პროტესტის მონაწილეებმა ქუთაისში

ათასობით ადამიანის შეკრება

შეძლეს და საქართველოს მთავრობას

14 მარტამდე მისცეს ვადა, რომ უარი

თქვას ნამახვანჰესის მშენებლობაზე,

თურქულ კომპანია „ენკას”

დაატოვებინოს რიონის ხეობა და

გააუქმოს ერთი წლის წინ მიღებული

დადგენილება, რომლითაც „ენკას”

ნამახვანის ჰესების კასკადისთვის

ლეჩხუმსა და ზემო იმერეთში,

ასობით ჰექტარი 99 წლით გადასცეს.

2021 წლის 5 ივლისს “რიონის

ხეობის მცველები” უერთდებიან

პარაკლისს, რომელსაც საქართველოს

მართლმადიდებელი ეკლესიის

საპატრიარქო “თბილისი პრაიდის”

ფარგლებში დაგეგმილი “ღირსების

მარშის” წინააღმდეგ ატარებს.

ლგბტქი+ “ღირსების მარშის”

წინააღმდეგ ჰომოფობიურად

განწყობილი ჯგუფები თავს ესხმიან

50-ზე მეტ ჟურნალისტს, ლგბტქი+

აქტივისტებს და მხარდამჭერებს.

ამ მოვლენის შემდეგ, რიონის

ხეობის მოძრაობის მხარდამჭერი

ორგანიზაციები ერთმანეთის

მიყოლებით აკეთებენ განცხადებებს

რიონის ხეობის მოძრაობასთან

თანამშრომლობის შეწყვეტის შესახებ.

ფოტოები 1, 3, 4, 5, 6 აღებულია „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის” ფეისბუქ გვერდიდან

ფოტოები 2, 7, 8, 10 აღებულია „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის” ფეისბუქ გვერდიდან

ფოტო 9. https://netgazeti.ge/news/552189/

„ნამახვანჰესის” მშენებლობის წინააღმდეგ

ნახევარწლიანმა პროტესტმა 2021 წლის

23 მაისს დედაქალაქში გადმოინაცვლა.

რიონის ხეობის მოძრაობას შემდეგი

მოთხოვნები ქონდა:

• გაწყდეს 2019 წ. 25 აპრილს

ხელმოწერილი ხელშეკრულება

საქართველოს მთავრობასა და კომპანია

„ენკას” შორის მდინარე რიონზე

დაგეგმილი ნამოხვანის ჰესების

კასკადის მშენებლობის შესახებ და

კომპანიამ დატოვოს რიონის ხეობა.

• გაუქმდეს საქართველოს მთავრობის

2019 წლის 21 ნოემბრის #2405

განკარგულება “სახელმწიფო

საკუთრებაში არსებული უძრავი

ქონების შპს “ენკა რინიუებლზისათვის”

აღნაგობის უფლებით გადაცემაზე

თანხმობის მიცემისა და პირდაპირი

მიყიდვის ფორმით პრივატიზების

შესახებ”.

• გაუქმდეს ნამოხვანის ჰესების კასკადზე

2015 წელს გაცემული სამშენებლო

ნებართვა და ყველა სხვა მასზე

დაფუძნებული დოკუმენტი.

• თანამდებობიდან გადადგეს ეკონომიკისა

და მდგრადი განვითარების მინისტრი

ნათია თურნავა.

პროტესტის ქრონოლოგია

6რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რედაქტორის წინასიტყვაობა

წინამდებარე ნაშრომი წელიწად-ნახევრის განმავლობაში მიმდინარე უწყვეტი ბრძო-

ლის, ყოველდღიური, რუტინული შრომისა და იმ ჯერ ისევ დაუსრულებელი შინაგანი

ტრანსფორმაციის ამოძახილია, რომელიც ნაშრომის ავტორთან, ლელა რეხვიაშვილ-

თან ერთად, მე და სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის გაერთიანებულმა, ჩვენი კო-

ლექტივის სხვა წევრებმა – რიონის ხეობის გადარჩენისთვის დაწყებულ მოძრაობაში

გამოვიარეთ. თუმცა, ის ამავდროულად მტკიცე და მუხლჩაუხრელი ინდივიდუალური

ძალისხმევის შედეგიცაა, როგორც მნიშვნელოვანი საავტორო ნაშრომი დამოუკიდებე-

ლი საქართველოს ისტორიაში ამჟამად გაჩენილი, წარსული თუ მომავალი სოციალური

მოძრაობების პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი პოზიციონირების; ბრძოლის, როგო-

რც მეთოდის; წარმატებისა თუ დამარცხებების გრძელვადიანი თუ მოკლევადიანი შე-

საძლებლობებისა თუ ლიმიტების გამორკვევის შესახებ.

მართალია, ნაშრომი კოლექტიური შრომის, ყოველდღიური საერთო ბრძოლის გამოცდი-

ლებაზე დგას და სწორედ ამ კუთხით, ის ვერ ჩაითვლება მხოლოდ თეორიულ, აკადემი-

ურ ან სამეცნიერო რეფლექსიის მცდელობად კონკრეტულ ბრძოლასა თუ მოძრაობაზე,

კვლევის ღია და ექსპერიმენტული მეთოდოლოგია და უნიკალური საავტორო პრაქტი-

კა, რაც ფაქტობრივად შლის საზღვარს კვლევასა და მონაწილეობას შორის იმგვარად,

რომ თან ბოლომდე შეინარჩუნოს (თვით)კრიტიკული მიდგომა; ასევე, ნაშრომში მოცე-

მული ავტორისეული თეორიული განაზრებები და დაშვებები, რომლებიც იქამდე არსე-

ბული წინააღმდეგობის გამოცდილებების, არსებული მოლოდინისა თუ აღქმის ჩარჩოს,

ფაქტობრივად, პრაქტიკაში მიმდინარე, რეალურად ხელშესახებ პროცესში ჩართვით

მიუახლოვდება, გამოცდის და გადაამოწმებს, როგორც ცოცხალ, უტყუარ გამოცდი-

ლებას, განსაკუთრებით აქტუალური და მნიშვნელოვანია დღევანდელ საქართველოში

უკვე არსებული თუ მომავალი – მარგინალიზებული, დღის წესრიგიდან უკვე გარიყული

თუ მომავალში გარდაუვლად გარიყვადი – სოციალური მოძრაობების მტკიცე მხარდა-

ჭერისა და მათთვის ერთგვარი პრაქტიკული სახელმძღვანელოს შექმნის მცდელობის

თვალსაზრისით – რაც, ამ შემთხვევაში, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის დაწყებული

და წარმატებით დასრულებული უპრეცედენტო ბრძოლის მრავალმხრივი პროცესის

ანალიზის მაგალითზე გახდა შესაძლებელი.

ამიტომ, ეს წიგნი – რომელიც ღია კითხვას სვამს ადგილობრივ კონტექსტსა თუ რე-

გიონულ – მსგავსი პოლიტეკონომიური წესრიგების კონტექსტში წინააღმდეგობის პო-

ლიტიკის ბედზე, მის განხორციელებადობასა და წარმატების/მარცხის კონკრეტულ

შესაძლებლობებსა თუ დაბრკოლებებზე, დიალოგის საფუძველი უნდა გახდეს იმ თეო-

რიული ჩიხებისთვისაც, რომლებიც, უკვე ათწლეულებია, პერიფერიულ კაპიტალისტურ

ქვეყნებში წინააღმდეგობის პოლიტიკას ბოლომდე პესიმისტურ განაჩენს გამოუტანენ

ან არაადეკვატურად ოპტიმისტურ, მხოლოდ თეორიაში შესაძლებელ, რეალობასთან

დაშორებულ მოთხოვნებსა და სტრატეგიას დაუდგენენ ან წაუყენებენ.

რიონის ხეობის გადარჩენა მასში აქტიურად ჩართული ათასობით ადამიანისთვის არ

ყოფილა მხოლოდ რესურსების, საარსებო გარემოს, ამ გარემოში არსებული კულტურუ-

7რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლი ღირებულებებისა და საგანძურის შენარჩუნების სამუშაო; არამედ, სწორედ იმიტომ,

რომ ათასობით ადამიანისთვის თანამედროვე საქართველოში ის გახდა, ასევე, პოლი-

ტეკონომიური თვითგამორკვევის, ძალაუფლების რეალური ვექტორების – ჩვენი ქვეყ-

ნის კოლონიური ყოფისა და აქ მიმდინარე ველური-საბაზრო ბატალიების აღმოჩენისა

და თანმიმდევრული გამოაშკარავების, მხილების საფუძველი; გარკვეულ დროს ის იქცა

ადამიანებში შიგანაგად დაწყებული ტრანსფორმაციის, საკუთარ თავთან შეპირისპირე-

ბისა თუ დაჯახების ნაპერწკლადაც, რომელმაც იქამდე ათწლეულების განმავლობაში

მიჩქმალული ფუნდამენტური – შედარებით ზედაპირული და მანიპულაციური შინაარსე-

ბითა და დაპირისპირებებით გადაფარული – უსამართლობის სურათი და მისი სიცხადე

სახალხო ტრიბუნაზე გამოიტანა. სწორედ ამიტომ, ამ პროცესში, ჩვენ ყველას მოგვიწია

მწვავე, კრიტიკული და ხშირად მტკივნეული კითხვების დასმა საკუთარი თავებისად-

მი, საკუთარი აზროვნებისა თუ ერთმანეთისადმი დამოკიდებულებისადმი, ერთმანეთის

მხარდაჭერის, ერთმანეთის გარიყვისა თუ განსჯის ჩვენში ფესვგადგმული პრაქტიკები-

სადმი, რომლებმაც ამ ცოცხალ პროცესში საკუთარი არაერთი სიმცდარე, სწორხაზო-

ვნება თუ ჩაკეტილობა აჩვენა.

ამიტომაც, ეს პროცესი ტრანსფორმაციული იყო არა მხოლოდ მასში ჩართული ათასო-

ბით ადამიანისთვის, არამედ რიგითი პოლიციელების, სპეცრაზმელების, ჟურნალისტე-

ბის, ორგანიზაციების, ინტელექტუალებისა თუ მოძრაობებისთვისაც; ისევე, როგორც

ძალაუფლების ვექტორებისთვის – რომელთაც არაერთხელ მოუწიათ უკან დახევა, სა-

კუთარ ლოგიკაში გაჭედვა, მორალური უპირატესობის დაკარგვა და რომლებსაც, შესა-

ბამისად, მსგავს წინააღმდეგობებთან გასამკლავებლად მომავალში კიდევ უფრო დახ-

ვეწილი სტრატეგიების შემუშავება მოუწევთ.

ლელა რეხვიაშვილის ეს ნაშრომი ჩემთვის, როგორც არა ამ ბრძოლაში ასევე ჩართუ-

ლი ადამიანისთვის, არამედ, ამ შემთხვევაში, როგორც კონკრეტული წიგნის რედაქტო-

რისთვის – თავდაუზოგავი ბრძოლისა და თეორიული (თვით)კრიტიკულობის იშვიათი

მაგალითია თანამედროვე, პოსტსაბჭოთა საქართველოს აქტივისტური თუ აკადემიური

წრეებისთვის.

განსაკუთრებულ მადლობას ვუხდით თაკო ანთიძეს ბიოლის ფონდიდან, რომლის მხა-

რდაჭერაც ფასდაუდებელი იყო ნაშრომის შექმნისთვის; ჩვენს მეგობრებს რიონის ხე-

ობის მოძრაობიდან: ვარლამ გოლეთიანს, მარიტა მუსელიანს, მაკა სულაძეს, კახა

ასათიანს, ირაკლი ივანეიშვილს და ხეობის სხვა მცველებს, რომლებიც მუდამ მზად იყ-

ვნენ, ჩვენთან ერთად დაუსრულებლად ემსჯელათ წიგნის თითოეულ პარაგრაფში მო-

ცემულ საკითხზე. მადლობას ვუხდით ჩვენს კოლექტივს „სამართლიანი ენერგოპოლი-

ტიკისთვის~, განსაკუთრებით ნინო გოგუას, ირინე ჯორჯაძეს, ლუკა ნახუცრიშვილს;

დანარჩენ წევრებს – კოტე ერისთავს, თეონა რეხვიაშვილს, მარიამ პაიჭაძეს, ანა ბერი-

ას, ანანო ნიქაბაძეს მხარდაჭერისთვის და წიგნში წყაროებად გამოყენებული მასალე-

ბის ფაქტობრივად, შექმნისთვის – მათზე კოლექტიურად მუშაობისთვის. ასევე, ლინა

ღვინიანიძეს, ბექა ნაცვლიშვილს, თათული ჭუბაბრიას; ლიკა ჯალაღანიასა და თამთა

ხალვაშს კომენტარებისა და რჩევებისთვის. მადლობას ვუხდით მოძრაობაში ჩართულ

უამრავ ადამიანს, ჯგუფს თუ ორგანიზაციას, რომელთა სიაც გრძელი და ჩამოუთვლე-

8რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლია, თუმცა, არაერთხელ ვასახელებთ თავად წიგნში. სწორედ მათ დაუღალავ შრომას,

მუდმივ ფიქრსა და დიალოგში ყოფნას ეყრდნობა როგორც თავად ბრძოლისას დაბადე-

ბული ახალი გამოცდილებები, ისე ნაშრომში მოყვანილი ფაქტობრივი მონაცემები თუ

ანალიტიკური მიდგომები.

დაბოლოს, ვინაიდან მოცემული ნაშრომი პირველი მცდელობაა ამ უზარმაზარი პროცე-

სისა და უნიკალური გამოცდილების ანალიზისა, მას გთავაზობთ, როგორც დასაწყისს

მომავალი განაზრებებისთვის, როგორც გამხსნელ ტექსტს ნაშრომში დასმულ, – რო-

გორც ცალკე საქართველოს კონტექსტისთვის, ისე, მთელი პოსტსაბჭოთა სივრცისა

და აღმოსავლეთ ევროპისთვის პოლიტიკურად მუდამ აქტუალურ თეორიულ კითხვებზე

პრაქტიკაში გამოცდილი და სამომავლოდ გამოსაცდელი პასუხების ძებნისა და გაცე-

მისთვის.

ალექსანდრა აროშვილი

9რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

შესავალი

ვინ და როგორ შეეწინააღმდეგება დღეს კაპიტალიზმს? ვინ შეეწინააღმდეგება კაპიტა-

ლიზმს საქართველოში ან აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის იმ პერიფერიულ ქვეყ-

ნებში, სადაც კაპიტალიზმთან შეწინააღმდეგების ცენტრალური აგენტი – სამოქალაქო

საზოგადოება – მეინსტრიმული (ძირითადად ლიბერალი) თუ კრიტიკული შემფასებლე-

ბის დაკვირვებით, სუსტი, დაყოფილი და საზოგადოებას მოწყვეტილია (Foa and Ekiert,

2017; Howard, 2012)?

ამ ნაშ რომ ში გიყ ვე ბით რი ო ნის ხე ო ბის გა დარ ჩე ნის თ ვის ბრძო ლის ამ ბავს, გან სა კუთ-

რე ბით კი, 2020 წლის ნო ემ ბ რი დან 2021 წლის ივ ლი სის ჩათ ვ ლით პე რი ო დის დე ტა ლურ

ის ტო რი ას, რი თაც ვცდი ლობ სწო რედ ამ ის ტო რი ულ, ფარ თო თე ო რი ულ და პო ლი ტი კუ-

რად მუ დამ მნიშ ვ ნე ლო ვან კითხ ვას შე ვეხ მი ა ნო. თა ნა მედ რო ვე სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რი-

ა ში ამ უნი კა ლუ რი ბრძო ლის შეს წავ ლა ზე დაყ რ დ ნო ბით, ან ტო ნიო გრამ ში სა და პარ ტა

ჩა ტერ ჯეს სუ ბალ ტერ ნუ ლო ბის, სა მო ქა ლა ქო და პო ლი ტი კუ რი სა ზო გა დო ე ბის კონ-

ცეპ ტებ თან დი ა ლო გით, მინ და თქვე ნი ყუ რადღე ბა მი ვაპყ რო, ერ თი მხრივ, კა პი ტა ლის-

ტუ რი ჰე გე მო ნი ის წარ მო ე ბის პრო ცესს, მე ო რე მხრივ კი, არ სე ბულ ჰე გე მო ნი ურ გან-

ვი თა რე ბის პო ლი ტი კას თან შე წი ნა აღ მ დე გე ბის პრო ცესს. სხვაგ ვა რად რომ ვთქვათ, ეს

ნაშ რო მი აღ წერს, თუ რა გზე ბი თა და ხერ ხე ბით ცდი ლო ბენ არ სე ბუ ლი პო ლი ტი კურ -

ე კო ნო მი კუ რი ელი ტე ბი არ სე ბუ ლი გან ვი თა რე ბის პო ლი ტი კის ლე გი ტი მა ცი ას და მის და-

მი წი ნა აღ მ დე გო ბის სა ჯა რო სივ რ ცი დან გა რიყ ვას. ის ასე ვე აკ ვირ დე ბა, თუ რა გზე ბით

ხერ ხ დე ბა ან შე იძ ლე ბა მო ხერ ხ დეს – თუნ დაც დრო ე ბით, ან ნა წი ლობ რივ – ზე მოხ სე ნე-

ბულ ჰე გე მო ნი ურ წეს რიგ თან – ადა მი ა ნი სა და ბუ ნე ბის, ად გი ლობ რი ვი კულ ტუ რე ბი სა

და მემ კ ვიდ რე ო ბე ბის, სა არ სე ბო გა რე მოს შე უქ ცე ვა დი გა ნად გუ რე ბი სა თუ სას ტი კი ექ ს-

პ ლუ ა ტა ცი ი სად მი წი ნა აღ მ დე გო ბის გა წე ვა და მე ტიც, ალ ტერ ნა ტი უ ლი ფა სე უ ლო ბე ბის,

ალ ტერ ნა ტი უ ლი გან ვი თა რე ბის გზე ბის და სახ ვა და სა ხელ დე ბა.

ნაშრომზე მუშაობისას გაწეული დაკვირვებებით, ჩემი მთავარი სათქმელი ასეთია: საქა-

რთველოში წინააღმდეგობის პოლიტიკის უდიდესი წილი, ისევე როგორც, სავარაუდოდ,

აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის დიდ ნაწილში – სამოქალაქო საზოგადოების მიღ-

მა, როგორც პატრა ჩატერჯე უწოდებს, პოლიტიკური საზოგადოების ველში მიმდინა-

რეობს. სამოქალაქო საზოგადოება – წინააღმდეგობის პოლიტიკის ეს ცენტრალური

ავატარი, ერთგვარი ბრძოლის ველია, მასში – ანუ უფლებების მქონე, ლეგიტიმური, ორ-

განიზებული მოქალაქეების სიაში ჩაწერა და ამ სიიდან გარიყვა კი – ბრძოლის ველის

ცენტრალური მახასიათებელი. ამ დაკვირვებას გარდამტეხი დატვირთვა აქვს როგო-

რც არსებული ლიტერატურისთვის, ისე, რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, მიმდინა-

რე პოლიტიკური ბრძოლებისთვის პოსტსოციალისტურ სივრცეში და მის მიღმა. დღე-

მდე, მუდმივი დავა მიმდინარეობს იმაზე, თუ რატომ არის სამოქალაქო საზოგადოება

სუსტი, ელიტური და მოსახლეობის უმეტესობის ტკივილებისაგან მოწყვეტილი (Gagyi

and Ivancheva, 2019). რეგიონზე მომუშავე ავტორების ნაწილის აზრით, სამოქალაქო

საზოგადოების ცნება საერთოდ ჩამოსაშორებელია; ავტორების მეორე ნაწილი კი ირჩე-

ვს სამოქალაქო საზოგადოების ცნების გაფართოებას, რათა მან მოიცვას არა მხოლოდ

პოსტსოციალისტურ საჯარო სივრცეებში სამოქალაქო საზოგადოებად აღიარებული

10 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

აქტორები – იქნება ეს არასამთავრობო ორგანიზაციები თუ ფორმალური ასოციაციე-

ბი – არამედ ასევე მარგინალიზებული ბრძოლები და ყოველდღიური წინააღმდეგობის

ფორმები (Jacobsson, 2016; Jacobsson and Korolczuk, 2019). ჩემი მტკიცებით, ორივე

მიდგომა თეორიულად და პოლიტიკურად უკიდურესად პრობლემურია.

რიონის ხეობის მაგალითზე გაჩვენებთ, რომ ძალაუფლებასთან შეწინააღმდეგებული

ჯგუფების სამოქალაქო საზოგადოებიდან განდევნა და მათი ბრძოლის ლეგიტიმურო-

ბის უარყოფა, არსებული პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტებისთვის ჰეგემონიის

შენარჩუნების მთავარი იარაღია. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, გარკვეული ჯგუფების სუ-

ბალტერნულობა, მათი ეპისტემური (მათი შეცნობადობის) უარყოფა, მათი არსებულ

პოლიტიკურ ველთან შეუსაბამობის ხაზგასმა, უფლებების ჩამორთმევა და საჯარო სივ-

რცეში ხმის წართმევა სწორედ სამოქალაქო ორგანიზების ველიდან განდევნით ხორცი-

ელდება. სუბალტერნული მდგომარეობა მხოლოდ მატერიალურ დეპრივაციას არ ნიშნა-

ვს, მისი მთავარი განმსაზღვრელი კონკრეტულ ისტორიულ კონტექსტში ჰეგემონიური

წესრიგიდან მატერიალური და დისკურსული განდევნა, ცოდნის წარმოებიდან მოწყვე-

ტა, პოლიტიკური ხმის და ინტერესების საჯარო სივრცეში გაჟღერების შესაძლებლო-

ბის მიზანმიმართული ჩამორთმევაა. მსგავს განდევნილ ჯგუფებს, ვისაც ძალაუფლე-

ბის არსებული სისტემა დემოკრატიული ჩართულობის მექანიზმებიდან და სამოქალაქო

უფლებების სივრციდან გარიყავს, უწევთ პოლიტიკური საზოგადოების ველში – ანუ არ-

სებული ინსტიტუციებიდან და სტრუქტურებიდან ამოგლეჯილ, ალტერნატიულ ღირე-

ბულებით ველში ყოფნა და ალტერნატიული, ექსტრაინსტიტუციური ხერხებით ბრძოლა.

საპირწონედ, კონტრჰეგემონიური ძალებისთვის, პოლიტიკური საზოგადოების ველში

განდევნილი ჯგუფებისთვის, ისევე როგორც სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულად

და კონტრჰეგემონიურად განწყობილი ძალებისთვის, სწორედ მსგავსი დელეგიტიმაცი-

ის გადალახვა ხდება მთავარი გამოწვევაც და ბრძოლის სიძლიერის განმსაზღვრელიც.

ერთი სიტყვით, პოლიტიკური საზოგადოება სამოქალაქო საზოგადოების ცნებიდან

განდევნილი, სუბალტერნული ჯგუფების ორგანიზების ველია. ამ ველის გადალახვა

და სამოქალაქო საზოგადოების კანქვეშ შეღწევა, თავად სამოქალაქო საზოგადოების

ცნების დესტაბილიზაცია – და არა სამოქალაქო საზოგადოების „გაძლიერება~, ან ამ

იარლიყის უბრალოდ მიკვრა საკუთარ თავზე – გვევლინება, სწორედ, პრაქტიკაში დღეს

ჰეგემონიურ წესრიგთან რეალურად შეპირისპირების გზად. ამ პროცესებთან დაკავში-

რებული არსებული თეორიული გამოსავლები კი: მარგინალიზებული, სუბალტერნული

ბრძოლების პირდაპირ სამოქალაქო საზოგადოებად გაფორმება მკვლევრების მიერ, ან,

სხვა შემთხვევაში, სამოქალაქო საზოგადოების ცნების ბოლომდე უარყოფა და დავიწყე-

ბა, შეიძლება ითქვას, დიდწილად ან სრულიად აცდენილია რეალობას. ორივე მიდგომა

უგულებელყოფს უმნიშვნელოვანეს, ყოველდღიურ ბრძოლებში, პრაქტიკაში მიმდინარე

პროცესს, რომელშიც სამოქალაქო საზოგადოებიდან განდევნა ან ამ ცნებაში თავის მო-

აზრება გადამწყვეტი ბრძოლის საგანი ხდება არაერთი სუბალტერნული ჯგუფისთვის.

ამ გრძელ თეორიულ და მრავალფეროვანი ცნებებით დატვირთულ ფიქრის ხაზს რომ

მეტი სიცხადე შევძინო, შესავლის სახით ვეცდები შევაჯამო ამ წიგნში ვრცლად განხი-

ლული ბრძოლის ქრონოლოგია რიონის ხეობაში – ის, რამაც ამ ფიქრებამდე მიმიყვანა.

11 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რიონის ხეობის ბრძოლის დისკრედიტაციისთვის სახელმწიფოსა და ლობისტების მიერ

გაწეულ შრომაზე დაკვირვება ნათლად აჩვენებს, თუ როგორ იწარმოება ჰეგემონია და

სუბალტერნულობა; როგორ ცდილობს სახელმწიფო და უფრო ზოგადად, ლიბერალურ

კონსენსუსზე დამყარებული პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტა, განვითარების არ-

სებული პოლიტიკის წინააღმდეგობების მოგერიებას.

ლიბერალური კონსენსუსი ამ კვლევაში გამოწრთობილი მარტივი ცნებაა, რითაც

ვცდილობ აღვწერო, რომ ერთი შეხედვით ერთმანეთზე სამკვდრო-სასიცოცხლოდ გა-

დამტერებული პოლიტიკური ძალები, ფაქტობრივად, სრულ თანხვედრაში არიან განვი-

თარების პოლიტიკის ხედვებთან დაკავშირებით. დღევანდელ საქართველოში, ხელი-

სუფლებაც და ოპოზიციაც, ისევე, როგორც მათთან დაკავშირებული მეინსტრიმული

მედიები და ეკონომიკური ელიტები, დაურეგულირებელი და კერძო ინტერესებით მა-

რთული საბაზრო ეკონომიკის, ამ ეკონომიკასთან მიბმული სოციო-ეკონომიკური უთა-

ნასწორობების, შრომისა და გარემოს თავზეხელაღებული ექსპლუატაციის უპირობო

მომხრენი არიან და სრულიად ორგანიზებულად, ერთხმად განდევნიან ამ ხედვებთან და

მათზე დაფუძნებულ სისტემასთან დაპირისპირებულ აქტორებს.

პერიფერალიზებულ ლეჩხუმის რეგიონში ჰესის მშენებლობის წინააღმდეგ მოსახლეო-

ბის უკმაყოფილებასა და მობილიზებას სახელმწიფო წლების განმავლობაში უბრალოდ

დუმილით და იგნორირებით იგერიებდა. სახელმწიფოს მხრიდან უგულებელყოფის

სტრატეგიას ამაგრებდა მსგავს პერიფერიულ მხარეში გახმოვანებული უკმაყოფილე-

ბის მარგინალურობა საჯარო, პოლიტიკურ სივრცეში. სწორედ ამ მარგინალურობის

დასტურია ის, რომ 2020 წლის ნოემბერში კარვებში მუდმივი პროტესტისა და პოლი-

ციის დარბევების დაწყებამდე, რიონის ხეობაში მიმდინარე პროტესტზე ინფორმაცია

ქართულ საჯარო სივრცეში უკიდურესად მწირი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ დაგეგმილ

ჰესის პროექტს ადგილობრივი მოსახლეობა უკვე წლებისა და ათწლეულების განმავლო-

ბაში აპროტესტებდა. ქვემოთ ვაჩვენებ, რომ გარკვეული ჯგუფების, მოსახლეობისა თუ

მთელი რეგიონების პერიფერალიზაცია და მათი მოსახლეობების სუბალტერნულ მდგო-

მარეობაში ჩაყენება არა უბრალო მოცემულობაა, არამედ, აქტიურად იწარმოება ძალა-

უფლების მქონე სტრუქტურების მიერ. რიონის ხეობის პერიფერალიზაციის საფუძვე-

ლი, ერთი მხრივ, ათწლეულების მანძილზე ამ რეგიონისთვის საბაზისო სოციალური

ინფრასტრუქტურის გაუმართაობა, ხეობის მატერიალური დეპრივაცია და დასუსტება

იყო, მეორე მხრივ კი, ადგილობრივი მოსახლეობისთვის დემოკრატიული ჩართულობის,

პოლიტიკური და სამოქალაქო უფლებების აქტიური ჩამორთმევა1. სანამ მოსახლეო-

ბის წუხილი საჯარო სივრცეში შეაღწევს და სახალხო მხარდაჭერას მოიპოვებს, სახე-

ლმწიფოს ურჩევნია უბრალოდ არ შეიმჩნიოს პროტესტი, უკიდურეს შემთხვევაში კი,

მას ადგილობრივად – საჯარო ხილვადობას მოკლებულ კონტექსტში საპოლიციო ძალის

მეშვეობით გაუმკლავდეს. ასე მიუჩენს წინააღმდეგობას სუბალტერნულ ადგილს, საი-

დანაც სამოქალაქო უფლებების გამოყენება თითქმის შეუძლებელი ხდება და ალტერნა-

ტივად მხოლოდ მშენებლობის ფიზიკური შეჩერება, კონსტიტუციურ უფლებებს მიღმა

1 ამ უკანასკნელს კარგად აჩვენებს 2019-2020 წლებში კრიტიკულად განწყობილი მოსახლეობის ნაწილის ჩამო-

შორება პროექტის სავალდებულო საჯარო განხილვებიდან, მათი კითხვების უპასუხოდ დატოვება და პროექტ-

თან დაკავშირებული დოკუმენტაციის გასაიდუმლოება.

12 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დარჩენილი ბრძოლის იარაღების გამოყენება – ანუ პოლიტიკური საზოგადოების ველში

მოქმედებაღა რჩება.

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლა საინტერესო და თავიდან ბოლომდე პარა-

დიგმულია იმიტომ, რომ ის არ დარჩენილა ამ ველში სახელმწიფოს ზემოთ მოყვანი-

ლი სტრატეგიის მრავალმხრივი და მრავალჯერადი განხორციელების მიუხედავად. ეს

გამოცდილება გვაჩვენებს, რომ მას შემდეგ, რაც წინააღმდეგობა ახერხებს საჯარო

მხარდაჭერისა და წამყვანი მედიების ყურადღების მობილიზებას – ამ ველიდან გამოღ-

წევას; სახელმწიფო, არსებული პოლიტ-ეკონომიკური ელიტები და მათთან დაკავშირე-

ბული მედიები პროტესტის დისკრედიტაციას სხვადასხვა იარლიყით იწყებენ.

მიუხედავად იმისა, რომ მოძრაობა მეტწილად წარმატებით იგერიებდა მსგავს ბრალდებე-

ბს, დისკრედიტაციის ეს მექანიზმები, რომლებიც ნაშრომში დეტალურადაა განხილული,

უკიდურესად საგულისხმოა ჰეგემონიისა და სუბალტერნულობის წარმოებისთვის. სხვა-

დასხვა ბრალდების წამყვანი და ყველაზე რეზონანსული გზავნილი პროტესტში ჩართუ-

ლი ჯგუფების განვითარების, პროგრესის, მოდერნიზაციის უკიდურესად ძლევამოსილ წა-

რმოდგენებთან შეპირისპირებაა. მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო სუბალტერნულ ჯგუფებს

ლეგიტიმურობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებზე წვდომას წაა-

რთმევს, მოლოდინი აქვს, რომ მსგავსი ჯგუფების რეპრესია არავის გულისწყრომას არ გა-

მოიწვევს. რიონის ხეობის ბრძოლის შემთხვევაში, ეს დაშვება დიდი ხნის განმავლობაში არ

გამართლდა. რეპრესიის ყველა გამოვლინებას პროტესტის მეტად გაძლიერება და ფართო,

მრავალფეროვანი მოძრაობის ჩამოყალიბება მოჰყვა, თუმცა, ხელისუფლება ამ სტრატე-

გიას მაინც განსაკუთრებული მონდომებით და დაჟინებით მიმართავდა, მათ შორის, დის-

კრედიტაციისა და რეპრესიის სხვადასხვა წრეს. რეპრესიული აპარატის ამუშავებამდე, ის

ყველა ჯერზე ასევე იყენებდა მოჩვენებითი მოლაპარაკების სტრატეგიას, თუმცა, მოლა-

პარაკება ისევ დისკრეტიდაციის მიზნით თამაშდებოდა, რათა საზოგადოებისთვის რიონის

ხეობის მცველების „ურჩობა და/ან არაცივილურობა~ ეჩვენებინა.

როცა რიონის ხეობის მოძრაობის მაგალითზე სახელმწიფოს ამ მრავალნაცადი სტრა-

ტეგიის მარცხი აშკარად გამოჩნდა, მან, ერთი მხრივ, დისკრედიტაციის მცდელობა გაა-

გრძელა, მეორე მხრივ კი, პარალელურად, საჯარო უკან დახევა არჩია, შეცდომების აღი-

არება დაიწყო და პირდაპირი რეპრესიული ძალის გამოყენებაც შედარებით შეზღუდა.

ამგვარი უკან დახევა სოციალური მოძრაობის წინაშე, დამოუკიდებელი საქართველოს

ისტორიაში შეიძლება არც იყოს პირველი, მაგრამ ის ნამდვილად უპრეცედენტოა პე-

რიფერიულ რეგიონში, სუბალტერნული ჯგუფებიდან წამოსული პროტესტის მიმართ2.

ამის შემდეგ კი, ხელისუფლება აამუშავებს კიდევ ერთ, ასევე უპრეცედენტო სტრატეგი-

ას უკვე ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების მედიაციის პროცესში მოწვევით3.

2 მსგავს რეგიონებში შეიძლება პოლიტიკური საზოგადოების ველიდან მებრძოლ ჯგუფებს შეეჩერებინათ კონ-

კრეტული პროექტები, მაგრამ საჯარო ველში სახელმწიფოს საჯარო უკან დახევა რიონის ხეობის ბრძოლამდე

არ გვინახავს.

3 მართალია, მედიაციის პროცესშიც მთავრობის მიზანი პროტესტის შენელება და ჰესის მშენებლობის პროცე-

სის აღდგენა იყო, მაგრამ თავად ამ პროცესის წამოწყება ცხადად აჩვენებდა იმას, რომ მთავრობა არსებული

სტრატეგიების ლიმიტს აღიქვამდა.

13 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მიუხედავად იმისა, რომ ნაშრომი ორიენტირდება ბრძოლის დასაწყისიდან – ბოლომდე,

განსაკუთრებით კი, აქტიური ქუჩის პროტესტის პერიოდის დეტალურ ქრონოლოგიაზე

და არ გამოარჩევს საკუთარ ფოკუსად კონკრეტულ მოვლენებს, მასში მოყვანილი თე-

ორიული განაზრებების გამტკიცებისთვის მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა რიონის ხეო-

ბის მოძრაობის ლიდერების მიერ 2021 წლის 5 ივლისს დაგეგმილი „თბილისი პრაიდის~

საწინააღმდეგო განცხადების გაკეთებამ, შემდეგ კი, მათმა გამოჩენამ ამავე მოვლენის

წინააღმდეგ გამართულ კონტრაქციაზე, რომელიც ძალადობრივი შედეგებით დასრუ-

ლდა და ამის ნიადაგზე, ფართო მოძრაობაში გარკვეული განხეთქილებები გააჩინა. ამ

განხეთქილებამ ხელი გაუხსნა როგორც ხელისუფლებას, ისე ლიბერალური კონსენსუ-

სის მაწარმოებელ ყველა ძალას მოძრაობის დისკრედიტაციის სტრატეგიის ხელახლა

და იქამდელ პერიოდთან შედარებით, გაცილებით წარმატებით ასამუშავებლად. მართა-

ლია, მთავრობამ და ლობისტებმა ვერ მიაღწიეს ცენტრალურ მოკლევადიან მიზანს,

„ნამახვანჰესის~ მრავალმხრივ პრობლემური პროექტის კომპანია „ენკას~ ხელით აღს-

რულებას, მაგრამ 5 ივლისის შემდგომ გამოყენებული დისკრედიტაციის მექანიზმებით,

მათ, გარკვეულწილად, საზოგადოების ნაწილის თვალში მაინც შეძლეს მოძრაობისთვის

კვლავ სუბალტერნული ადგილის მიჩენა და განვითარების არსებული პოლიტიკის წინა-

აღმდეგ რიონის ხეობის მოძრაობის მიერ გაჩენილი კრიტიკის ნაწილობრივი მიჩქმალვა.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სახელმწიფომ არასაკუთარი ხელით, თუმცა კარგად გამო-

იყენა იქამდე დიდი ხნით ადრე მომზადებული დისკრედიტაციის მექანიზმი, კერძოდ,

მოძრაობის ლიბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხში მოქცევა.

ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხი ამ წიგნში განვითარებული კიდევ ერთი მარტივი

ცნებაა არსებული პოლიტიკური სივრცის ცრუ ლიბერალურ-კონსერვატიული დავიწ-

როების საჩვენებლად. ამ ჩიხს და თავად ლიბერალურ-კონსერვატიულ დაპირისპირებას

„ცრუს~ ვუწოდებ იმდენად, რამდენადაც არსებული კონსერვატიული ღირებულებების

სახელით მობილიზებული ულტრამემარჯვენე ჯგუფები, ლიბერალური ჰეგემონიის არა

ალტერნატივა, არამედ ხშირად მისივე უფრო მახინჯი და ავტორიტარული ერთგვარი

ალტერ-ეგოა – არც საქართველოში და არც სხვა, ევროპულ კონტექსტში, ულტრამე-

მარჯვენე/ფაშისტურად განწყობილი ჯგუფები ნეოლიბერალურ ჰეგემონიას ფუნდამე-

ნტურად არ უპირისპირდებიან, არსებულ პოლიტიკურ ისტებლიშმენტს კი გაცილებით

უფრო ეშინია შედარებით სუსტი მემარცხენე ძალების, ვიდრე ადვილად მობილიზებადი

ულტრამემარჯვენე ჯგუფების. რიონის ხეობის მოძრაობის შემთხვევაში, სახელმწიფო

ერთი ხელით – მოძრაობის კონსერვატიულობაზე ხაზგასმით – მის დისკრედიტაციას

ცდილობდა, მეორე ხელით კი, სახელმწიფოს მიერვე თავის ნებაზე მიშვებული და, სა-

ვარაუდოდ, ასევე კონტროლირებადი ულტრამემარჯვენე თუ საეკლესიო წრეებთან და-

ახლოებული ჯგუფების ხელით, ირიბად, მოძრაობის ლიბერალურ ძალად შერაცხვას.

ეს მნიშვნელოვანია, რადგან ლიბერალური ძალების მიმართ მკვეთრად უარყოფითი სა-

ხალხო სენტიმენტი საზოგადოებაში ათწლეულების განმავლობაშია გაღვივებული, რაც,

ერთი მხრივ, უკავშირდება სწორედ არსებული განვითარების პოლიტიკის ანტისახალხო

შედეგებს, მეორე მხრივ კი, მისი ამგვარი სახელდების შეუძლებლობის გამო, კვებავს

ულტრამემარჯვენე მობილიზაციას უფრო მეტად კულტურულ, საზოგადოებრივად სკა-

ნდალურ საკითხებზე.

14 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ის, რომ ლიბერალურ-კონსერვატიულმა ჩიხმა რიონის ხეობის მოძრაობა გარკვეულწი-

ლად დააზიანა, გასაკვირი არ არის, რადგან ეს ჩიხი საქართველოში (და არამხოლოდ)

არაერთ მოძრაობას და სოციალურ პროტესტს შეიწირავს ხოლმე. მაგრამ ამ პროცესში

საინტერესო და უფრო საკვირველი სწორედ საპირისპიროა, თუ როგორ მოახერხეს მოძ-

რაობის ადგილობრივმა ლიდერებმა და ფართო მოძრაობამ ერთად დისკრედიტაციის

სტრატეგიების ზიანის არიდება ამ თარიღამდე. როგორ მოხერხდა, რომ პატარა, სუბა-

ლტერნული, პოლიტიკური საზოგადოების ველში გაძევებული ადგილობრივი პროტესტი

გადაიზარდა ფართო სახალხო მხარდაჭერის მქონე ლეგიტიმურ, სამოქალაქო საზოგა-

დოების ველიდან არა გარიყულ, არამედ მასში შეღწეულ, მისი გამოყენებით მებრძოლ

მოძრაობად, რომელიც ახერხებდა, მეინსტრიმული მედიების მთავარი დღის წესრიგის

მნიშვნელოვანი ნაწილი ყოფილიყო თვეების განმავლობაში? ერთი სიტყვით, კვლავ რომ

დავუბრუნდეთ თავში დასმულ კითხვას, მოცემული ნაშრომი რეფლექსირებს სწორედ

იმაზე, თუ როგორ შეიძლება დღეს ლიბერალურ ჰეგემონიასა და კაპიტალიზმთან თუ-

ნდაც დროებით, მაგრამ რეალურად შეწინააღმდეგება და რა გაკვეთილებს ვსწავლობთ

რიონის ხეობის ბრძოლის წარმატებებისა და ლიმიტების ანალიზით.

ამ კითხვაზე პასუხის გაცემის დასაწყებად, უნდა ითქვას, რომ რიონის ხეობის მოძრა-

ობის უპრეცედენტო წარმატება ყველაზე მეტად ორი სახის აქტორის, სუბალტერნული

ადგილობრივი მოსახლეობისა და სამოქალაქო საზოგადოების ან მედიის კრიტიკული

და (ნაწილობრივ მაინც) კონტრჰეგემონიური ნაწილების აქამდე არნახულად მჭიდრო,

მაგრამ ერთმანეთის ავტონომიის პატივისცემაზე დაფუძნებულმა თანამშრომლობამ

განსაზღვრა4. ამ თანამშრომლობამ, ერთი მხრივ, მოძრაობას შეაძლებინა შეენარჩუნე-

ბინა სახალხო ხასიათი, მოეპოვებინა სხვა სუბალტერნული ჯგუფებისა და ინდივიდების

მხარდაჭერა (აქ განსაკუთრებით ხაზგასასმელია ემიგრანტების უპრეცედენტო მობი-

ლიზება), მაგრამ, ამასთან ერთად, ასევე შეაძლებინა, შეეღწია ლიბერალური კონსენ-

სუსით დომინირებულ საჯარო ველში, მოეპოვებინა ფართო მედიადაფარვა და საჯარო

ლეგიტიმურობა.

ამ ორმაგი წარმატების, რიონის ხეობის მცველებისა და ყველა სხვა ჩართული აქტორის

მხრიდან – რაც მოცემულ ნაშრომში მოხსენიებულია, როგორც რიონის ხეობის გადა-

რჩენისთვის ფართო მოძრაობა – დისკრედიტაციის მექანიზმების, მათ შორის, ზემოხ-

სენებული ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხის არიდების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი

მექანიზმი მოძრაობის ადგილობრივი ლიდერების, ანუ რიონის ხეობის მცველების მიერ

შემუშავებული ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკა იყო. ბრძოლის დასაწყისიდან კარვებით

პროტესტის დასრულებამდე, ისინი მუდმივად ცდილობდნენ და ძირითადად შესაშურად

ახერხებდნენ ავტონომიურობის შენარჩუნებას და ნებისმიერ გამოკვეთილ პოლიტიკურ

ძალასთან დისტანცირებას. ამიტომ, მცველების მხარდამჭერად და ბრძოლის განუყრელ

ნაწილად ბოლომდე სწორედ ისეთი მედიები და სამოქალაქო აქტორები დარჩნენ, ვინც

4 უნდა ითქვას, რომ კრიტიკული სამოქალაქო საზოგადოების ამ ან სხვა ჯგუფებს მანამდეც არაერთხელ დაუ-

ჭერიათ მხარი სუბალტერნული და პოლიტიკური საზოგადოების ველში მებრძოლი ჯგუფებისთვის (Qeburia and

Chubabria, 2017), თუმცა რიონის ხეობის მოძრაობის შემთხვევაში თავად ლიდერების გადაწყვეტილებებმა და,

სავარაუდოდ, წინა სუბალტერნული ბრძოლების გამოცდილებების გადააზრებამ გაცილებით უფრო მასშტაბუ-

რი სახე შესძინა ამ თანამშრომლობას, ვიდრე მსგავსი კოოპერაციის მაგალითები აქამდე გვინახავს.

15 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

არც თავად ცდილობდა ბრძოლაში ავანგარდისტული პოზიციის დაჭერას და ბრძოლის

საკუთარ და ხშირად ვიწრო პოლიტიკურ ინტერესებზე დაქვემდებარებას5; მაგრამ კონ-

კრეტულად ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხის ასარიდებლად და ამ ჩიხის მაწარმოე-

ბელ აქტორებთან დისტანცირებისთვის, მცველებმა დროთა განმავლობაში შეიმუშავეს

და უკვე თბილისში ორგანიზებულ აქციებზე საჯაროდ განსაზღვრეს და მკვეთრად გა-

მოხატეს მიდგომა, რომელსაც მე ამ წიგნში ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკას ვუწოდებ.

ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკა პროტესტის სივრცეებში თვეების განმავლობაში იწ-

რთობოდა. ის, ერთი მხრივ, მიემართებოდა ულტრამემარჯვენე ან, უფრო ფართოდ,

ბრძოლის უფრო აგრესიული ან/და ძალადობრივი ფორმით გადაჭრის მომხრეებს და მა-

თგან ბრძოლის მშვიდობიანი ხასიათის მხარდაჭერასა და თვითდისციპლინას ითხოვდა;

ხოლო მეორე მხრივ, ასევე მიემართებოდა ლიბერალიზმთან ასოცირებული, მაგრამ არა

აუცილებლად ლიბერალური კონსენსუსის თანამონაწილე თვითგამოხატვის ფორმები-

სადმი, განსაკუთრებით კი, არანორმატიული გენდერული და სექსუალური იდენტობის

მქონე ან მხარდამჭერ ჯგუფებს, რომლებსაც მოძრაობა იდენტობის ხილვადობის შე-

ზღუდვას, კერძოდ, პროტესტში მონაწილეობისას შესაბამისი სიმბოლიკის გვერდზე

გადადებას სთხოვდა. ამ მოთხოვნების შედეგად, თბილისში გაზრდილი დაძაბულობის

ფონზე, სიმბოლური მაგალითის მისაცემად, მათ თავად დაუწესეს საკუთარ თავს შე-

ზღუდვა, როდესაც მოძრაობის ერთ-ერთმა სახემ, მაკა სულაძემ თბილისის აქციების

მსვლელობაში დიდი ვაზის ჯვრით მონაწილეობაზე თქვა უარი. არადომინანტური სიმ-

ბოლიკის აკრძალვის საპირწონედ დომინანტური სიმბოლიკის აფიშირებისგან თავის შე-

კავებით ხეობის მცველებმა თვალსაჩინოდ მოახერხეს არა მხოლოდ ჩიხის კონსერვატი-

ულ, პრობლემურ ნაწილთან დისტანცირება, არამედ იდენტობის პოლიტიკის ყველაზე

ცხად, ასევე პრობლემურ ლიბერალურ სტრატეგიასთან – ხილვადობის პოლიტიკასთან

გამიჯვნაც. მიუხედავად იმისა, რომ ეს გადაწყვეტილება გამოწვევა და, გარკვეულწი-

ლად, დათმობა სწორედ ბრძოლის კონტრჰეგემონიური სამოქალაქო საზოგადოების

ნაწილისთვის უნდა გამხდარიყო, ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკის წინააღმდეგ ყველაზე

მწვავე პროტესტი არა ამ ჯგუფებმა, არამედ ულტრამემარჯვენე ჯგუფებმა გამოხატეს.

ნაშრომში ვნახავთ, თუ როგორ შევიდა შემდგომ ეს პოლიტიკა თავადვე ჩიხში, თუმცა

მნიშვნელოვანია, რომ დიდი ხნის განმავლობაში ამ სტრატეგიამ ძალიან საინტერესო

პრეცედენტი შექმნა, როგორც სუბალტერნული ბრძოლის კონტრჰეგემონიურ სამოქა-

ლაქო საზოგადოებასა და კონტრჰეგემონიურ მედიასთან თანამშრომლობის მნიშვნე-

ლოვანი გამოცდილების საფუძველი.

როცა მოძრაობის ადგილობრივ ლიდერებსა და სამოქალაქო საზოგადოებასა თუ მედი-

ის კრიტიკულ ნაწილს შორის გაჩენილ ამ თანამშრომლობაზე ვსაუბრობთ, აუცილებლად

უნდა ითქვას, რომ ამ პროცესში პროტესტის ლიდერები ყოველთვის რჩებოდნენ წამ-

ყვან სტრატეგებად და ბრძოლის ფილოსოფიის ჩამომყალიბებლებადაც. მაგრამ, რაც

უფრო მნიშვნელოვანი და ქართული პოლიტიკური ველისთვის საკმაოდ უჩვეულო და

5 ეს უკანასკნელი ახასიათებთ როგორც ულტრამემარჯვენე ჯგუფებს, ისევე ლიბერალური კონსენსუსის თა-

ნამონაწილე სამოქალაქო საზოგადოებას, მედიებსა და პოლიტიკურ პარტიებს – სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ლი-

ბერალურ-კონსერვატიული ჩიხის მაწარმოებელ აქტორებს, და ასევე, ზოგჯერ, მემარცხენეების გარკვეულ ნა-

წილს – უფრო მეტად დისკურსულ, იდეოლოგიურ ნაწილში.

16 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დასამახსოვრებელია, რიონის ხეობის მცველების ბრძოლის პოლიტიკური ფილოსოფია

არ დაკმაყოფილებულა არც მხოლოდ დისკრედიტაციის მოგერიების განსაკუთრებული

ხერხებით და არც მხოლოდ „ნამახვანჰესის~ პროექტის ირგვლივ კარგად ნაკვლევი და

დასაბუთებული არგუმენტების გაჟღერებითა და საჯარო სივრცეში თანმიმდევრული

ამოტანით. ბრძოლის პროცესში ხეობის მცველებმა განავითარეს, ერთი მხრივ, ძალა-

უფლების კრიტიკის ზოგადი ინსტრუმენტები, მეორე მხრივ კი, ალტერნატიული, როგო-

რც ამ ნაშრომში ვუწოდებ, დეკოლონიური; ღირებულებითი, ნორმატიული და ეთიკური

მიდგომები განვითარების, სახელმწიფოებრიობის, ზოგადად ადამიანის სოციალური

არსებობისა და ბუნებასთან თანაარსებობის შესახებ. თანამედროვე ქართული სახელ-

მწიფოს კოლონიურობის კრიტიკა, მისი საერთაშორისო კაპიტალის ინტერესებზე დაქ-

ვემდებარების გამოვლენა, საჯარო თუ საერთო სიკეთეებზე, რესურსებსა და ფასეუ-

ლობებზე საუბარი და მსგავსი დისკუსიის მეინსტრიმულ საინფორმაციო ველში შეტანა

არა მხოლოდ უნიკალურია, არამედ, ჩემი მტკიცებით, სრულიად ცვლის პოლიტიკური

შესაძლებლობების ველს მანამდე ტაბუდადებული, ან მხოლოდ მარგინალიზებულ სივ-

რცეებში გამოთქმული კრიტიკული პოზიციების საჯარო ველში გაჟღერებითა და მათ-

თვის სახალხო ლეგიტიმურობის შეძენით.

2021 წლის ივლისამდე განვითარებული მოვლენების განხილვის საფუძველზე ვასაბუ-

თებ, რომ სწორედ ამ ორმაგი ძალით აღჭურვილი – კონტჰეგემონიური სამოქალაქო სა-

ზოგადოებისა და სუბალტერნული სახალხო ბრძოლის რესურსების გაერთიანება ქმნის

მოცემულ კონტექსტში, პერიფერიულ კაპიტალიზმთან არა ფსევდო, არამედ ფუნდამე-

ნტური დაპირისპირების შესაძლებლობას და ხსნის დეკოლონიური ალტერნატივების

განხილვის სივრცეს, მიუხედავად იმისა, რომ 5 ივლისს „თბილისი პრაიდის~ ირგვლივ

განვითარებულმა მოვლენებმა ამ ორმაგი ძალით აღჭურვილი ბრძოლის, ისევე როგორც

მცველების ორმაგი გამიჯვნის სტრატეგიის ლიმიტებიც გვაჩვენა. 2021 წლის ივლისი-

დან მოძრაობის შედარებითი დაღმასვლის, ინტენსივობის შემცირების ან ნაწილობრივ

უბრალოდ კანონზომიერ, ნაწილობრივ კი სახელმწიფოს სტრატეგიებით დამდგარი შე-

დეგების ანალიზისას, მაინც გამოვყოფთ 5 ივლისის მოვლენებით გამოწვეული ზიანის

როლს, რომელიც, ნაშრომში განვითარებული მსჯელობის მიხედვით, სწორედ მოძრაო-

ბის წარმატების ყველაზე ცენტრალურ ასპექტს – სუბალტერნული, სახალხო ხასიათის

ბრძოლისა და სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკული ნაწილის ურთიერთთანამშრომ-

ლობის გამოწვევას, თუმცა, ასევე, ამ გამოწვევის ნაწილობრივ გადალახვის პროცესს

აჩვენებს.

ეს ნაწილობრივი გადალახვის პროცესი, პირველ რიგში, აჩვენებს მსგავსი თანამშრომ-

ლობის სიმყიფეების გადალახვის შესაძლებლობებს და, რაც კიდევ უფრო მთავარია,

მის საჭიროებას. 5 ივლისის მოვლენების შემდეგ, რიონის ხეობის მოძრაობა გაცილე-

ბით უფრო მოწყვლადი გახდა დისკრედიტაციის მანქანის წინააღმდეგ, ვიდრე ოდესმე

საკუთარი ბრძოლის ისტორიაში. მიუხედავად იმისა, რომ არსებულ პოლიტიკურ სივ-

რცეში თავად მთავრობას შეუძლია, ხელ-ფეხი გაუხსნას ულტრამემარჯვენე ჯგუფების

ძალადობრივ ქმედებებს, რიონის ხეობის მოძრაობის ლიდერების ამ ჯგუფებთან ახლოს

დადგომა საკმარისი იყო იმავე მთავრობისთვის, რომ მოძრაობის ჩამორჩენილობისა და

არაცივილურობის ნარატივი გაეძლიერებინა და თავად ჰესის უკიდურესად გაუმართა-

17 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ვი, უამრავი დარღვევითა და მართლაც კაბალური პირობებით წარმართული პროექტის

ჩავარდნაც ბოლოს სწორედ მოძრაობისთვის დაებრალებინა. მოძრაობის მხარეს კი,

მცველების ქმედებებმა – როგორც თავად ხშირად ამბობენ, ერთიანობის შენარჩუნე-

ბის მოტივით – სინამდვილეში სწორედ ზემოხსენებული თანამშრომლობისთვის საჭირო

ერთიანობისა და ნდობის სულისკვეთება დააზიანა. მედიისა და სამოქალაქო საზოგა-

დოების იმ წარმომადგენლებს, რომლებიც მანამდე კბილებით იცავდნენ მოძრაობის

ლიდერების თითოეულ სვლას, ძალიან გაუჭირდათ და კონკრეტულად ამ თარიღთან

დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებზე არც სურდათ მათი დისკრედიტაციისგან დაცვა.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეს გამოცდილება მნიშვნელოვანია, რადგან გადამწყვეტი

უნდა გახდეს თავად სუბალტერნული ჯგუფებისთვის, რომლებმაც მომავალში თავიდან

უნდა აიცილონ პოლიტიკური საზოგადოების ველში მათი განზრახ ჩატოვება ან გადა-

სროლა.

როგორც ვთქვით, მიუხედავად გარკვეული ზიანისა, მოძრაობის ლიდერებსა და სამო-

ქალაქო საზოგადოების კრიტიკულ ნაწილებს შორის ალიანსი 5 ივლისის მოვლენებს

სრულად არ გაუნადგურებია. ამ ორმა მხარემ – ან ამ მხარეების გარკვეულმა ნაწილ-

მა – მოახერხა თანამშრომლობა, მათ შორის, პარალელურად მიმდინარე მედიაციის

პროცესში და არ დაუთმია საერთო გამოწვევასთან თანმიმდევრული და კოორდინი-

რებული ბრძოლის ველი. შეიძლება ითქვას, მიუხედავად თავის დროზე წარუმატებელი

დისკრეტიდაციის თავიდან, წარმატებით ამუშავებისა, რიონის ხეობის ადგილობრივი

ლიდერები ხელისუფლებამ პოლიტიკური საზოგადოების ველში ვერ დააბრუნა. მოძრა-

ობის ხილვადობა და ლეგიტიმურობა ნაწილობრივ შემცირდა, თუმცა არ დაკარგულა და

მოძრაობამ თავის დასახულ კონკრეტულ მიზანს – კომპანიის მიერ ხეობის დატოვებას

ამ პირობებშიც მიაღწია.

ყოველივე ზემოთქმული გვაძლევს საშუალებას, დავასკვნათ, რომ რიონის ხეობის ბრძო-

ლის შიგნით მრავალფეროვანი ჯგუფების თანამშრომლობის გამოცდილება სუბალტერ-

ნული ჯგუფებისა და კონტრჰეგემონიური სამოქალაქო საზოგადოების თანამშრომლო-

ბით უპრეცედენტო წარმატების მიღწევის პრეცედენტს ქმნის. ამ თანამშრომლობის

ცენტრალური შედეგი სწორედ სუბალტერნული ბრძოლის პოლიტიკური საზოგადოების

ველიდან სამოქალაქო საზოგადოების ველში გადაზრდაა, რამაც მოძრაობას ფართო

სოლიდარობების და საჯარო ველში სუბალტერნული ხმების ამოტანის შესაძლებლობა

და ამ ველის გამოყენების შესაძლებლობა მისცა. რისკების, გამოწვევების, დროებითი

მარცხის გამოცდილებების მიუხედავად, მთლიანობაში ამ ბრძოლამ საქართველოს კო-

ნტექსტში და მის მიღმა, კოლექტიური მობილიზაციის ძალა გვაჩვენა და საქართველოს

უახლეს ისტორიაში პერიფერიული კაპიტალიზმის კოლონიურობის ყველაზე სისტე-

მური და სისტემატური კრიტიკაც განავითარა, რომელსაც იქამდე შეუძენელი საჯარო

ხილვადობა შესძინა.

დაბოლოს, როგორც მოცემული ნაშრომის ავტორს, არ მგონია, რომ ყველა სუბალტერ-

ნული ბრძოლა ან გადაიზრდება, ან აუცილებლად უნდა გადაიზარდოს სამოქალაქო

საზოგადოების ბრძოლად, მიუხედავად იმისა, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, და-

სახული მიზნის მიღწევა ამ გზით გახდა შესაძლებელი. საქართველოს მსგავს, სხვა

18 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სოციო-სივრცითად უთანასწორო სივრცეებში მოძრაობების მსგავსი განვითარება ად-

ვილი არ იქნება. თუმცა, რაც მეტი ბრძოლა მოახერხებს დისკრედიტაციისა და დელე-

გიტიმაციის შრეების გარღვევას, მით მეტად გახდება შესაძლებელი სამოქალაქო საზო-

გადოების არსებული ვიწრო ცნების დესტაბლიზაციაც, მისთვის ვიწროდ შემოხაზული

დღის წესრიგის გარღვევაც და იქამდე სუბალტერნულისა და უხილავის ხილვადად და

საჯაროდ ქცევაც იმ დღის წესრიგში, რომელსაც დღეს ლიბერალურ კონსენსუსზე და-

მყარებული ძალები მართავენ. იმედს ვიტოვებ, ლიბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხთან

რიონის ხეობის ფართო მოძრაობის წარმატებისა თუ მარცხის გამოცდილებები ბევრ

სუბალტერნულ ბრძოლასაც გამოადგება და სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულ და

კონტჰეგემონიულად განწყობილ ნაწილებსაც, რადგან წინ უამრავი კრიტიკულად მნიშ-

ვნელოვანი, გადაუდებელი და გარდაუვალი ბრძოლა გვაქვს.

19 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

1. კვლევის მეთოდოლოგია: მონაწილის დაკვირვება

ვინაიდან მოცემული ნაშრომი რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის პროცესში

ავტორის, როგორც უშუალო მონაწილის დაკვირვებებსა და პირად გამოცდილებებსაც

ეფუძნება, მისი მიგნებების გაზიარებამდე, საჭიროა ნათლად განისაზღვროს მეთოდო-

ლოგია, რომელიც კვლევის სხვადასხვა ნაწილის – მათ შორის, კონკრეტული მოვლე-

ნების ანალიზის ავტორისეული პერსპექტივის უკეთ გაგებაში დაგვეხმარება. ამიტომ,

მოცემულ თავში, ვეცდები, შესავლის სახით გამოვყო ძირითადი ასპექტები, რომლებიც

კვლევის ამ ექსპერიმენტულ ხასიათსა და მისი განხორციელებისთვის გაჩენილ როგო-

რც უპირატესობებს, ისე პროცესში წარმოშობილ ძირითად წინააღმდეგობებსა და გა-

მოწვევებს აღწერს.

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ ამ კვლევას სპეციფიკური, შეიძლება ითქვას, ნა-

კლებად ტრადიციული ხასიათი აქვს და ჩემი, როგორც მკვლევრის პირველი გამოცდი-

ლებაა, რომელშიც მე ჩართული ვიყავი და ვარ, როგორც მოძრაობის, – და ამ მოძრაო-

ბის შიგნით არსებული ერთ-ერთი არაფორმალური კოლექტივის – წევრი და მხოლოდ

ამის შემდეგ – როგორც მკვლევარი. აქ მნიშვნელოვანია, რომ საკუთარ პოლიტიკურ

ჩართულობაზე მეტად, ამ კვლევას კოლექტიურ შრომაზე დაყრდნობაც განაპირობებს.

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლაში ჩავერთე, როგორც კოლექტივის „სამა-

რთლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ წევრი. ეს კოლექტივი, როგორც მოძრაობის განუ-

ყოფელი ნაწილი, კვლევის საგანიცაა და კვლევის მონაცემების მოგროვების ყველაზე

უფრო მნიშვნელოვანი წყაროც, ამიტომ, მისი წევრობა ყველაზე მეტად განსაზღვრავს

ამ ბრძოლის შესახებ ჩემს ცოდნასა და მისდამი დამოკიდებულებას, რადგან რეალუ-

რად, კოლექტივმა არაერთი ფუნქცია შეითავსა რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძო-

ლის საერთო საქმეში. შესაბამისად, ამ ბრძოლასთან დაკავშირებულ ინფორმაციასთან

ჩემი წვდომაც, უნდა ითქვას, სწორედ ამ კოლექტივში ჩართულობით არის განსაზღვრუ-

ლი. კოლექტივი „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ მოხალისეებისგან შემდგარი

არაფორმალური ჯგუფია, რომელიც რიონის ხეობის მცველების 2020 წლის 14 ნოემბ-

რის დარბევის შემდეგ ჩამოყალიბდა, როცა სოციალურ ქსელში შეიქმნა მხარდამჭერი

ჯგუფი ნამოხვანში მიმდინარე საკითხებით დაინტერესებული ადამიანებისთვის. მძიმე

პანდემიური სიტუაციის გამო, ამ ჯგუფში მოხვედრილი ადამიანები ინფორმაციასა და

იდეებს ერთმანეთს, ძირითადად, ვირტუალურად ვუზიარებდით და თვეების განმავლო-

ბაში დისტანციურად ვშრომობდით მოძრაობის მხარდაჭერისთვის. ჩვენ განვიხილა-

ვდით, თუ რა ფორმებით შეგვეძლო მხარდაჭერის მობილიზება ან მიმდინარე მოვლე-

ნებზე რეაგირება მაშინ, როცა პროტესტს ჯერ კიდევ არ ფარავდა თითქმის არცერთი

მედია, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე რეგიონულ თუ კრიტიკულ მედიასაშუალებას, ფა-

რთო საზოგადოებამ კი ამ დროს არაფერი იცოდა ამ ბრძოლაზე. ჯგუფის რამდენიმე

წევრმა მალევე შექმნა ბრძოლის მხარდასაჭერი გვერდი და დაიწყო ინფორმაციული პო-

სტების გაზიარება, ასევე პირველი ვიდეოკამპანია ბრძოლის შესახებ ინფორმაციის გა-

სავრცელებლად, სადაც სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები, აქტივისტები და მხარდამ-

ჭერები ნამახვანჰესის პროექტისადმი წინააღმდეგობის საჭიროებასა და ადგილობრივი

მოძრაობის მხარდაჭერის აუცილებლობაზე საუბრობდნენ. კოლექტივი „სამართლიანი

ენერგოპოლიტიკისთვის~ არცერთ ეტაპზე არ ყოფილა რაიმე ძალასთან კონკრეტუ-

20 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლად აფილირებული ან რომელიმე, თუნდაც სამოქალაქო აქტორისგან დაფინანსებუ-

ლი ჯგუფი. მხარდაჭერისა და საინფორმაციო კამპანიებისათვის თანხების მობილიზება

ბრძოლის ამ გრძელვადიანი პროცესის განმავლობაში მხოლოდ და მხოლოდ პირადი შე-

მოწირულებებით, სოციალური ქსელის საშუალებით ხდებოდა. უნდა ითქვას, რომ კო-

ლექტივის ჩამოყალიბების ადრეული ეტაპიდანვე გაჩნდა კოორდინაცია რიონის ხეობის

გადარჩენისთვის მოძრაობის ლიდერებსა და წარმომადგენლებთან. ჩვენი კოლექტივის

ზოგიერთ წევრს მანამდეც ჰქონდა მოძრაობის წევრებთან ურთიერთობა, მაგალითად,

რეჟისორ ნინო გოგუას, რომელმაც 2020 წლის ზაფხულში, თანაავტორ ეკა წოწორია-

სთან ერთად, დოკუმენტური ფილმი – „მიწა-წყალი~ გადაიღო და უკვე კარგად იცნობ-

და ხეობის მცველების ნაწილს. აგრეთვე, მკვლევარ ალექსანდრა აროშვილს, რომელიც

ასევე 2020 წლის ზაფხულში, კარვებით პროტესტის დაწყებამდე, ხეობასა და ქუთაისში

გამართულ პირველ მცირერიცხოვან აქციებს ესწრებოდა და ინფორმაციის მისაღებად

ადგილობრივ მოსახლეობასთან მუდმივ კონტაქტზე იყო. ამ მოცემულობამ, რომ მოძ-

რაობის აქტიური პერიოდის დაწყებამდე ან მის გარშემო მედიისა და სხვადასხვა ძალის

ყურადღების მობილიზებამდე, ჩვენი კოლექტივის წევრებს ჰქონდათ ხეობასთან კავში-

რი და გულწრფელი მხარდაჭერის სურვილი, შექმნა იმის წინაპირობაც და გამოცდილე-

ბაც, რომ კოლექტივი, საბოლოოდ, ფართო მოძრაობის სანდო და განუყოფელი ნაწილი

გამხდარიყო.

სოციალურ ქსელში შექმნილი გვერდის „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ მა-

რთვის ჯგუფს მე 2020 წლის ნოემბრის ბოლოს შევუერთდი. თვეების განმავლობაში,

ამ გვერდის მრავალმხრივ, ანალიტიკურ თუ მულტიმედიურ კონტენტს ყოველდღიურ

რეჟიმში, სწორედ ეს 2-3 ადამიანი ვქმნიდით. შემდეგი თვეების მანძილზე კი, როცა მოძ-

რაობა უფრო პოპულარული გახდა და მედიამაც მეტ-ნაკლებად დაიწყო ხეობაში მიმდი-

ნარე პროცესების გაშუქება, კიდევ რამდენიმე ადამიანი შემოგვიერთდა. საბოლოოდ,

კოლექტივი ათი ადამიანისგან შემდგარი ჯგუფის სახით ჩამოყალიბდა.

ჩვენი კოლექტივისა და ხეობის მცველების დაახლოებამ უკვე განუყრელი სახე 2021 წლის

აპრილიდან მიიღო, როცა კოლექტივის წევრების უმეტესობას ქუთაისსა და გუმათში ხა-

ნგრძლივად ყოფნა შეგვეძლო. ჩვენი ჩართულობის ფორმატს, ერთი მხრივ, მცველების

პოზიციონირება, მეორე მხრივ კი, ჩვენივე პოლიტიკური ხედვა განსაზღვრავდა. ხეობის

მცველები ყოველთვის ღია იყვნენ სხვადასხვა ჯგუფსა და ადამიანებთან თანამშრომ-

ლობისთვის, მაგრამ ასევე მუდმივად ცდილობდნენ ავტონომიურობის შენარჩუნებას

მათი ბრძოლის სტრატეგიიდან გამომდინარე, რომლის მიხედვითაც, მოძრაობა მყარი

პოლიტიკური იდენტობების მქონე პოლიტიკურ და სამოქალაქო აქტორებსაც ემიჯნება.

ჩვენ პრინციპულად ვეთანხმებოდით მცველების პოზიციას, მიუხედავად იმისა, რომ ეს

სტრატეგია მოგვიანებით გარდამტეხი გამოცდის წინაშეც დადგა და, შეიძლება ითქვას,

მის საწინააღმდეგოდაც შეტრიალდა 5 ივლისის მოვლენების დროს, სანამ საკუთარ

რელსებს კვლავ დაუბრუნდებოდა. ეს წყვეტა ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო,

როგორც ბრძოლის ამ ფილოსოფიის მერყეობის, ისე სხვა, უფრო ზოგადი საფრთხეე-

ბისა და რისკების დასანახად, რასაც ნაშრომის შემდეგ ნაწილებში შევეხებით. თუმცა,

აუცილებელია ითქვას, რომ ვინაიდან ჩვენ ვიზიარებდით მცველების ავტონომიურო-

ბის შენარჩუნების სწორედ ამ დამოკიდებულებას, ყოველთვის ვცდილობდით და ახლაც

21 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ვცდილობთ, ჩვენი რესურსები თუ ცოდნა მოძრაობას მცველების ავტონომიურობის

ისეთივე დაცვით მოვახმაროთ, როგორც თავად ვიცავთ და პატივს ვცემთ ჩვენი, როგო-

რც კოლექტივის პოზიციების ავტონომიურობას.

2021 წლის ივნისიდან, ასევე ჩავერთეთ ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების მიერ წა-

რმართულ მედიაციის პროცესში, როგორც მოლაპარაკების პროცესის მონაწილე სა-

მოქალაქო მხარის ერთ-ერთი წარმომადგენელი ჯგუფი რიონის ხეობის მცველებსა და

რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციასთან ერთად. სოფელ გუმათში კარვებით

პროტესტისა და მოგვიანებით, მოძრაობის მიერ თბილისში გამართული დიდი აქციების

პროცესში ინტენსიური მონაწილეობის შემდეგ, მედიაციის პერიოდში საკოორდინაციო

საქმიანობამ და ყოველდღიურმა კომუნიკაციამ მცველებსა და ორგანიზაციებთან უკვე

სხვა ტიპის, თუმცა, კიდევ უფრო ინტენსიური სახე მიიღო. პრემედიაციისა და მედია-

ციის ფარგლებში გამართულ შეხვედრებზე დასწრებისა და ამ შეხვედრებისთვის მომ-

ზადების გარდა, სამოქალაქო საზოგადოების სახელით ჩართული ჯგუფები სისტემატუ-

რად ვხვდებოდით ერთმანეთს საერთო პოზიციების შესაჯერებლად, პრიორიტეტული

საკითხების გამოსაკვეთად და მედიაციის პროცესის შესაფასებლად. ასევე, ვწერდით

მედიატორებს ერთობლივ წერილებს და ვრეაგირებდით მათ მიერ გაკეთებულ საჯარო

შეჯამებებზე, ვწერდით საერთო საჯარო განცხადებებს მედიაციის პროცესზე საზოგა-

დოების ინფორმირებისთვის და სხვა.

ასეთი პოზიციონირება თითქოს თავისებური ლიმიტია. როგორც მონაწილეს, ამ ბრძო-

ლასთან დაკავშირებით მე გამოკვეთილი პოლიტიკური პოზიცია მაქვს და, რა თქმა უნდა,

ვერ ვიტყვი, რომ ჩემი, როგორც მკვლევრის პოზიცია რამენაირად დამოუკიდებელია –

ჩემი, როგორც მოძრაობის წევრის პოზიციისგან. თუმცა, ჩემთვის, როგორც მკვლევ-

რისთვის, არც აქამდე ყოფილა მისაღები პოზიტივისტური ეპისტემოლოგია და კვლევის

საგანთან დისტანცირების პრინციპი. შესაბამისად, ამ პროცესში, ისევე, როგორც სხვა

დროს, კვლევას აღვიქვამ, როგორც ჩვენი პირადი და პოლიტიკური პოზიციონირებით

განსაზღვრულ სივრცესაც და, ასევე, როგორც ამ სივრცის განმსაზღვრელსაც. ჩემი ჩა-

რთულობა და დაინტერესებაც, სხვა მიზეზებთან ერთად, სწორედ ჩემმა წინა კვლევებმა

და თეორიულმა ინტერესებმა განაპირობა, იმდენადვე, რამდენადაც ჩემმა პირადმა და

მოქალაქეობრივმა პოზიციებმა და წუხილმა. სხვაგვარად რომ ვთქვა, ამგვარი მიმართე-

ბა არის დასაბუთებულად და არგუმენტირებულად მიკერძოებული პოზიცია. ამ კვლევის

ვალიდურობას, ერთი მხრივ, მონაცემებთან – მათ შორის, ჩემსავე პირად გამოცდილე-

ბებთან – თანმიმდევრული და სისტემატური მიდგომა; მეორე მხრივ კი, ჩემივე პოლიტი-

კურ და აკადემიურ პოზიციონირებაში ღიაობა განსაზღვრავს.

მოცემული კვლევა თითქმის ერთი წლის მანძილზე შეგროვებულ მრავალფეროვან

და სისტემატურ მონაცემებს ეყრდნობა. პირველი და წამყვანი მეთოდი ანთროპო-

ლოგიური მეთოდებისთვის დამახასიათებელი პირდაპირი მონაწილის დაკვირვებაა

და ზემოაღწერილ მრავალმხრივ ჩართულობას მოიცავს. მეორე და თანმდევი მეთო-

დი ფორმალური და არაფორმალური ინტერვიუები და დისკუსიებია. მესამე – სხვა-

დასხვა სახის ეგრეთ წოდებული მეორადი მასალის, ანუ მედია- და კვლევითი რე-

სურსების დამუშავება. მონაცემების შეგროვების წყარო, ერთი მხრივ, მონაწილის

22 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დაკვირვების პროცესში გაკეთებული პირადი ჩანაწერებია (ხელით გაკეთებული,

ისევე როგორც ელექტრონული ჩანაწერები) და, მეორე მხრივ, ჩვენი კოლექტივის

ფეისბუკგვერდზე შეგროვებული მონაცემები. გვერდზე გაზიარებული მასალების

გარდა, ვეყრდნობი გვერდის მუშაობის პროცესში კოლექტიურად წარმოებულ რესუ-

რსსაც – გვერდის მორიგეობის დოკუმენტს – სადაც ყველა რელევანტურ ბმულსა და

ანგარიშს ვაგროვებთ და შემდეგ, გვერდის მორიგე ადმინისტრატორები ამ რესურ-

სებს ეყრდნობიან პოსტების შესაქმნელად. მიუხედავად იმისა, რომ ამ გვერდისთვის

ნამოხვანის ბრძოლაზე ყველა სახის მასალას ვაგროვებდით, როგორც ბრძოლის მხა-

რდამჭერი საინფორმაციო კამპანიის ნაწილი, ჩვენი გვერდი მაინც უფრო მეტად ნა-

მახვანჰესის პროექტის მოწინააღმდეგეების პოზიცებს ცხადყოფს და, ასევე, ამხელს

მისი ლობისტების თუ მთავრობის სხვადასხვა დროს გაჟღერებული არგუმენტებისა

და პოზიციების წინააღმდეგობრიობას. ბალანსისთვის, ასევე ვეყრდნობი კომპანია

„ენკას~ გვერდს, რომელიც სისტემატურად აჟღერებდა თავად კომპანიის, ჰესის და-

საცავად მობილისებული სახელმწიფო მოხელეებისა (და მათი საინფორმაციო კამპა-

ნიის, გვერდ „ენერგო-მომავლის~) და ჰესის ლობისტების პოზიციას.

მონაცემების ანალიზისთვის ვეყრდნობი ორ ძირითად მეთოდს, დამიწებული ანალი-

ზის თეორიას (grounded theory) და პროცესის გაყოლას (process tracing). ეს მეთოდები,

ერთი მხრივ, იძლევა ინდუქციური ანალიზისა და რელევანტური თემების, კონცეპტუ-

ალური კატეგორიების მონაცემების ანალიზის პროცესში ამოტანის, მეორე მხრივ კი,

მიზეზშედეგობრივი კავშირების გამოვლენის საშუალებას. ამ მეთოდების შესაბამისად,

ზემოთ აღწერილი მრავალფეროვანი მონაცემები ანალიზის პროცესში დავალაგე კა-

ტეგორიებად. კატეგორიები დამიწებული ანალიზის თეორიის კოდირების პრინციპების

მიხედვით მონაცემების კითხვის პროცესში სისტემატურად გამომჟღავნებული კონცეპ-

ტებისა და თემების პირველადი სახელდებით დავიწყე. განმეორებადი კატეგორიების

გამოვლენის შემდეგ, ხელახლა გავეცანი მონაცემებს და დავიწყე მონაცემების ერთად

შეგროვება შესაბამისი კატეგორიების ქვეშ (შესაბამისი ტექსტუალური, ვიდეო-, აუდიო-

და ფოტომასალის მითითებით). თავად კატეგორიებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი ორი

კატეგორია, წინააღმდეგობის ტაქტიკა და ჰესის პროექტის დამცველების – განსაკუთ-

რებით სახელმწიფოს – სტრატეგიაა (სტრატეგიისა და ტაქტიკის დეფინიციებისთვის

იხ.: Certeau, 1984).

წინააღმდეგობის ტაქტიკა რამდენიმე ქვეკატეგორიას მოიცავს: 1. ბრძოლის ფილოსო-

ფია აღწერს, თუ როგორ იცვლებოდა კონკრეტულად ხეობის მცველების დამოკიდებუ-

ლება, პოლიტიკური პოზიციონირება, თავად პროტესტის ორგანიზების რეპერტუარი

და ბრძოლის თეორეტიზება; 2. არგუმენტები მოიცავს ჰესის წინააღმდეგ მობილიზე-

ბული ცოდნის და ამ ცოდნის დისკურსული ფორმულირების გზებს, ასევე ფარავს რო-

გორც მცველების, ისე სხვა ჩართული აქტორების პოზიციებს; 3. მხარდაჭერა აღწერს

სოლიდარობის გამოხატვის მრავალფეროვან ფორმებს და ასახავს, თუ როგორ იზრდე-

ბოდა (და შემდეგ, იკუმშებოდა ან იყოფოდა) და იცვლებოდა ბრძოლაში პირდაპირ ან

ნაწილობრივ ჩართული, ან ბრძოლის მხარდამჭერი მედიის, ორგანიზაციების, ჯგუფე-

23 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბის პოზიციები.6 4. შეფასება აგროვებს მხარდამჭერი აქტორების, ფართოდ გაგებული

სამოქალაქო საზოგადოების წევრების პოლიტიკურ განაცხადებსა თუ სტატიებს, სადაც

ფასდება და ზოგჯერ თეორეტიზდება ნამოხვანის ბრძოლის ხასიათი ან მნიშვნელობა.

ჰესის პროექტის დამცველების სტრატეგია აერთიანებს: 5. სახელმწიფო მოხელეების

განცხადებებს და სახელმწიფოს მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს; 6. სხვა პოლიტიკოსების

პოზიციებს; 7. კომპანია „ენკას~ ქმედებებს, განცხადებებს, საინფორმაციო კამპანიასა

და ნაბიჯებს, ასევე „ენკას~ მიერ მობილიზებული ლობისტების პოზიციებს. დამატებითი

კატეგორიები არსებულ კატეგორიებს ავსებს ან მათი ნაწილია, თუმცა გამოყოფილია

ასევე ცალკე ქვეპუნქტებად მათი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ესენია: 8. მოვლენე-

ბი, რომლებიც წინააღმდეგობის ტაქტიკასაც აღწერს და სახელმწიფოს სტრატეგიასაც,

ასევე, ინახავს ფაქტობრივ მასალას დემონსტრაციების თარიღებით, კონტრაქტის თუ

სხვა ინფორმაციის გასაჯაროებით დაწყებული, დარბევებითა და რეპრესიებით დამთა-

ვრებული; 9. ხუთი ივლისი, რომელიც რიონის ხეობის მცველების „პრაიდის~ საწინაა-

ღმდეგო აქციაზე გამოჩენას და მათი გადაწყვეტილების შეფასებებს აგროვებს და 10.

მედიაცია, კონკრეტულად მედიაციის პროცესის ირგვლივ არსებული საჯარო დოკუმე-

ნტაცია და შეფასებები.

ამ კატეგორიების ქვეშ გამოვლენილ მონაცემებს პროცესის გაყოლის (process tracing)

მეთოდის გამოყენებით ვალაგებ ბრძოლის ერთგვარ ქრონოლოგიად, და ასევე, კატე-

გორიებს – მაგალითად, წინააღმდეგობის ფილოსოფიისა თუ სახელმწიფო სტრატე-

გიის ცვლილებას აღვწერ ქრონოლოგიური წყალგამყოფების მიხედვით. თავად კატე-

გორიებს აღვიქვამ, როგორც ინტერაქტიულ ცვლადებს, მაგალითად, რიონის ხეობის

მცველების მიერ ბრძოლის მშვიდობიან ხასიათზე ხაზგასმა ინტერაქციაშია სხვა მნიშ-

ვნელოვან ცვლადებთან – სახელმწიფოს მიერ წინააღმდეგობის „არაცივილურობაზე~

ხაზგასმასთან, მხარდამჭერების ნაწილისგან ბრძოლის ძალადობრივი გადაწყვეტის

მოთხოვნასთან და სხვა. ქრონოლოგიზებისთვის ვეყრდნობი მოცემულ, ერთმანეთთან

დაკავშირებულ კატეგორიებში მომხდარ მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რაც ქრონოლო-

გიას კვლევისთვის მნიშვნელოვანი ცვლადების ვარიაციის მიხედვით ქმნის. სხვაგვარად

რომ ვთქვათ, ამ ბრძოლის ქრონოლოგია შეიძლება მრავალფეროვნად გაიწეროს, მა-

გრამ მოცემულ ნაშრომში ქრონოლოგიზების მიზანი არა უბრალოდ ბრძოლის ისტორი-

ის მოყოლა ან დაყოფაა, არამედ თავად მნიშვნელოვანი კატეგორიებისა და ცვლადების

დროში დაჯგუფება, მათი ინტერაქტიული ცვლილებების სქემატურად დანახვისათვის.

ამიტომ, გარკვეული დროითი ინტერვალები ან მოვლენები, კვლევაში, შესაძლოა, სხვა-

დასხვა ქვეთავში შეგვხვდეს.

კვლევის აქტიური პერიოდი 2020 წლის ნოემბერი – 2021 წლის ივლისია. ეს ხაზები

კვლევის დროითი ლიმიტებიდან გამომდინარეა შედგენილი, თუმცა, ასევე ითვალისწი-

ნებს იმ ფაქტს, რომ ბრძოლა ჯერ კიდევ არ დასრულებულა. ამ ბრძოლის გარდამტეხი

6 მხარდაჭერის კატეგორიაში ულტრამემარჯვენე ჯგუფებს ცალკე ადგილი აქვს, რამდენადაც ამ ჯგუფების

მხარდაჭერა, სხვა მხარდამჭერების უმეტესობისგან განსხვავებით, გარკვეულწილად წინააღმდეგობრივი იყო

ხეობის მცველების პოზიციონირებასთან მიმართებით. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ულტრამემარჯვენე ჯგუ-

ფებს პროცესების დაფარვის საკუთარი არხები და საშუალებები ჰქონდათ, რომელიც ამ კვლევაში დეტალურად

შესწავლილი არ არის, და მხოლოდ იმდენად შემოდის ანალიზში, რამდენადაც რიონის ხეობის მცველებს უწე-

ვდათ ამ ჯგუფებზე კომენტირება.

24 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ასპექტების – განსაკუთრებით, ორი მოვლენის, კომპანია „ენკას~ მიერ ნამახვანჰესის

პროექტის დატოვება სექტემბერში, იქამდე კი, 5 ივლისს რიონის ხეობის მცველების

მიერ „პრაიდის~ საწინააღმდეგო აქციაზე გამოჩენა, – სრულფასოვანი შეფასება ჯერ-

ჯერობით რთულია. თუმცა, ნაწილობრივ და ნაკლები სისტემატურობით, მაგრამ კვლე-

ვა მაინც ფარავს მონაცემების ყველაზე აქტიური მოგროვების შემდგომ პერიოდს, ანუ

2021 წლის ივლის-სექტემბრის მოვლენებს. აქ უნდა აღინიშნოს, რომ კომპანია „ენკას~

მიერ პროექტიდან გასვლის დაანონსების შემდეგ, 2021 წლის სექტემბრიდან – მოცე-

მულ მომენტამდე, პროტესტის კარვების ეტაპის დასრულებამდე – 2022 წლის 7 მაისა-

მდე პერიოდს, ბრძოლის ინტენსივობისა და ფორმების ცვლილებისა თუ სამთავრობო,

მედიებისა და ლობისტების მხრიდან პროტესტის მიმართ წინააღმდეგობის სტრატეგიის

ცვლილების გამო, სჭირდება ცალკე ანალიზი და კვლევა, რომელსაც მოცემული ნაშრო-

მი არ ფარავს.

უნდა აღინიშნოს, რომ კვლევაზე მუშაობა მხოლოდ მას შემდეგ დავიწყე, რაც რიონის

ხეობაში სიტუაცია დასტაბილურდა და ყოველდღიური ბრძოლის კერები შენელდა, ვი-

ნაიდან იქამდე, ჩვენ, განსაკუთრებით კი მე, ნინო გოგუასა და ალექსანდრა აროშვილს,

რომლებსაც კვლევის ირიბ მონაწილეებად განვიხილავ, შეიძლება ითქვას, ბრძოლა-

ში ინტენსიური ჩართულობის გამო, არც გვქონდა მთელი ამ ერთი წლის მოვლენების

სისტემატიზების, დაარქივების, კატეგორიზაციისა და ანალიზის ფუფუნება. მას შე-

მდეგ კი, რაც ეს სამუშაო დავიწყე, განსაკუთრებული ყურადღება დავუთმეთ კვლევის

ეთიკის ცენტრალურ პრინციპებს: კვლევასთან დაკავშირებული ადამიანების ინფორმი-

რებას, მათი ავტონომიურობისა და კონფიდენციალურობის პატივისცემას, მონაცემე-

ბის გამოყენებაზე ინფორმირებულ თანხმობას. კვლევის ეთიკასა და ეპისტემოლოგია-

ზე კრიტიკული და დეკოლონიური პერსპექტივებიდან გამომდინარე, არ მომიმზადებია

ფორმალური თანხმობის წერილები ან რაიმე მსგავსი, ამის საპირწონედ კი, მოძრაობის

წევრების ინფორმირება და არაფორმალური, მტკიცე ნდობასა და თანამშრომლობაზე

დაფუძნებული შეთანხმება გამოგვადგა.

ისიც განვიხილეთ, რომ თავად კვლევა შეიძლება ნაწილობრივ დამოუკიდებელი იყოს ჩვე-

ნი მოძრაობაში ჩართულობიდან; და რომ შეიძლება, მოძრაობის წევრები არ იზიარებდნენ

ჩემი, როგორც უკვე მკვლევრის პოზიციას. თუმცა, ეს გარემოება გამოწვევად არ აღიქმება,

მით უფრო იმ დათქმით, რომ კვლევის გამოქვეყნებამდე მის მთავარ მონაწილეებს (მცვე-

ლებსა და კოლექტივს) შესაძლებლობა ჰქონდათ, გაცნობოდნენ მას და გაეზიარებინათ

ერთმანეთისთვის საკუთარი მოსაზრებები და რჩევები. ჩემი აზრით, მსგავსი მიდგომა ბე-

ვრად უფრო შეესაბამება ამ ბრძოლაში მონაწილეობის რეალურ დინამიკასა და თანასწორი

კოორდინაციის პროცესს. თანაც, აძლევს მონაწილეებს სივრცეს, თავად ჩაერთნონ კვლე-

ვის ფორმირების პროცესში დროთა განმავლობაში. საბედნიეროდ, რიონის ხეობის გადა-

რჩენისთვის ბრძოლაზე უკვე არსებობს უამრავი საჯაროდ გაზიარებული მასალა, რაც ამ

კვლევის ძირითადი მონაცემიცაა და ეთიკურ გამოწვევებსაც ამცირებს. თუმცა, მე ასევე

ვეყრდნობი ჩვენს არაფორმალურ საუბრებსა და დისკუსიებს, რომელთა გამოყენების დრო-

საც მუდმივად ვაკეთებდით და ახლაც ვაკეთებთ რეფლექსიას, თუ რამდენად გამართლე-

ბულია ამ ინფორმაციის საჯარო გამოყენება და, შესაბამისად, ასევე წერის პროცესში,

ვცდილობდი ამის მონაწილეებთან გადამოწმებას.

25 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

კვლევის მონაცემებიდან ყველაზე მკაფიო და მკაცრი ჩარჩოები მედიაციის პროცესს

ეხება ორი მიზეზით. ერთი – მედიაციის პროცესში, რომელშიც მე, ალექსანდრა და ნინო

ვიყავით ჩართული, მე არ დამიფიქსირებია ჩემი, როგორც მკვლევრის ჩართულობა მედი-

აციის მხარეებთან, არამედ, ჩვენ ამ პროცესში ვმონაწილეობდით, როგორც აქტივისტე-

ბი. შესაბამისად, ამ კვლევაში ვერ და არ გამოვიყენებ როგორც მედიაციის ფორმალური

შეხვედრების, ასევე არაფორმალური, სამოქალაქო საზოგადოების შეხვედრების დროს

მიღებულ ინფორმაციას. მეორე მხრივ, მედიაცია თავისთავად დახურული პროცესი იყო

და ინფორმაციის გასაჯაროების სპეციფიკური პროტოკოლი ჰქონდა, რომლის მიხედვი-

თაც, შესაძლებელი იყო მხოლოდ შინაარსობრივი საკითხების საჯარო გაჟღერება, კო-

ნკრეტული ინდივიდების ან ორგანიზაციების სახელდების გარეშე. ამდენად, მედიაციის

დაფარვისას, მე დავეყრდნობი მხოლოდ უკვე საჯაროდ – მედიაში, მედიატორის მიერ

ოფიციალურ გვერდზე ან ჩვენ მიერ, სამოქალაქო ორგანიზაციებისა და ჯგუფების, მათ

შორის, ჩვენი კოლექტივის მიერ საჯაროდ გაზიარებულ ინფორმაციასა და პროცესის

კრიტიკას.

გარდა ამისა, ჩემთვის განსაკუთრებით ძვირფასია, თუ როგორ უმკლავდება მოცემუ-

ლი კვლევა აკადემიური კვლევის ეთიკის, ჩემი აზრით, პრინციპულად ყველაზე მნიშ-

ვნელოვან გამოწვევას – კვლევის მაინსტრუმენტალიზებელ, პირდაპირ თუ ვიტყვით,

გამომყენებლურ ხასიათს. ეს ხასიათი იმაში მდგომარეობს, რომ დღევანდელ მსოფლი-

ოში ცოდნის წარმოების სივრცითი და კლასობრივი უთანასწორობებიდან გამომდინა-

რე, კვლევები სისტემატურად ემსახურება ავტორის კარიერულ წარმატებას, ეძღვნება

ვიწრო აკადემიურ წრეებს, ხშირად კონკრეტულად დასავლური ან ინგლისურენოვანი

მკითხველისთვისაა განკუთვნილი და ვერაფერს აძლევს, ვერაფერს უბრუნებს კვლევის

მონაწილეებს, ვინც დროით, ცოდნითა და ემოციური რესურსებით ეხმარება კვლევას,

და ხშირად, ვერც იმ სოციალურ-პოლიტიკურ სივრცეს, საიდანაც კვლევა ამოიზრდება

(Suyarkulova, 2018). ამ შემთხვევაში, კვლევის ეთიკის ლოგიკა შემობრუნებულია და ჩვე-

ნი ჩართულობის ცენტრალური მისია სწორედ პოლიტიკურ სივრცეში კონტრიბუციის

შეტანაა. ამ უიშვიათეს შემთხვევაში, ჩვენ აქტიური ჩართულობიდან ვიპარავთ დროს და

მონაცემებს კვლევისთვის და არა პირიქით, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, როცა პირ-

ველ რიგში კვლევას ვატარებთ, და მერე ვცდილობთ, ცოტა დრო მოვიპაროთ (რამდენა-

დაც აკადემია, როგორც სისტემა, ცოდნის უკან დაბრუნებისთვის დიდ დროს არც ტო-

ვებს) იმისთვის, რომ ასევე გავაზიაროთ ცოდნა პოლიტიკურ და საჯარო სივრცეებში.

თავად ამ ნაშრომის მიზანიც, პირველ რიგში, პოლიტიკურად რელევანტური ცოდნის

შექმნაა, რომელიც სწორედ რომ არსებული და მომავალი მოძრაობებისთვის მისი ცო-

ცხალი გამოყენების ან მისი ღია განხილვის, დისკუსიის საშუალებას იძლევა. მეორე სა-

კითხია, თუ რამდენად კარგი, ხარისხიანი ან ტრანსფორმაციული გამოვა ეს მცდელობა;

თუმცა, ეთიკური მიმართულებით, ჩემთვის დამაიმედებელია თავად კვლევის პოლიტი-

კური მიზნების ფერხულში ჩაყენება, პოლიტიკური საკითხების კვლევისთვის გამოყენე-

ბის ნაცვლად.

დაბოლოს, ამავე თავში უნდა გამოვყო მოძრაობის ხანგრძლივი ბრძოლის, სხვადასხვა,

ინტენსიური მოვლენით აღსავსე მრავალფეროვან ისტორიაში ერთ-ერთი მოვლენის,

მოძრაობის დინამიკიდან ერთგვარი წყვეტის ან ამოვარდნის – და, შესაბამისად, უმნიშ-

26 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ვნელოვანესი გამოწვევის – 5 ივლისს, „პრაიდის~ საწინააღმდეგო აქციის შედარებით

„მშვიდობიან~ ნაწილში (თუმცა, ამ აქციების საერთო, საკმაოდ მძიმე და ძალადობრივი

შედეგების გათვალისწინებით ძალზე პრობლემურ) მონაწილეობასთან დაკავშირებით

ჩემი, როგორც არამხოლოდ მკვლევრის, არამედ როგორც კოლექტივის წევრის, მო-

ქალაქისა და როგორც ადამიანის, პირადი გამოცდილება და დამოკიდებულებები, რო-

მელთა გაზიარება მნიშვნელოვანი და აუცილებელია ამ მოვლენის გარშემო მიგნებების

გაზიარებამდე, რასაც შესაბამისი ქვეთავი ეძღვნება.

მართალია, ამ კვლევის ყველა ნაწილში ვაღიარებ ჩემი სუბიექტური – პირადი და პოლი-

ტიკურ-თეორიული – მიდგომების გავლენას კვლევის სტრუქტურასა და არგუმენტებ-

ზე, მაგრამ 5 ივლისის მოვლენებთან დაკავშირებით ცხადად ხაზგასასმელია, რომ ამ

პროცესის ინტერპრეტაციასთან კიდევ უფრო ნაკლებად შემიძლია შედარებით დისტა-

ნცირებული შეფასების გაკეთება, ვიდრე ბრძოლის სხვა ასპექტებთან დაკავშირებით.

უნდა ითქვას, რომ ის პროცესი, რაც მე და ჩემი კოლექტივის წევრებმა 5 ივლისის მო-

ვლენების ირგვლივ გავიარეთ, გაცილებით ნაკლებად ან საერთოდ არ არის ასახული

საჯაროდ ხელმისაწვდომ მედია- თუ სხვა ინსტიტუციურ წყაროებში. ამ გარემოებების

გამო, 5 ივლისის აღწერა მეტად ეყრდნობა პირად, აქამდე გაუსაჯაროებელ გამოცდი-

ლებებს, ვიდრე ამ კვლევაში მოცემული სხვა მოვლენების ანალიზი. დამატებით, როცა

ამ მოვლენასთან დაკავშირებულ ქვეთავში ვსაუბრობ „ჩვენობით~, ეს ზოგჯერ მოია-

ზრებს მხარდამჭერების (მათ შორის, ორგანიზაციების, და ასევე ქვიარ თემის) იმ ნა-

წილს, რომლისთვისაც მცველების გადაწყვეტილებები და განცხადებები პოლიტიკურ

გამოწვევად იქცა, რადგან მიუღებელი იყო. ამ მოვლენებთან მიმართებით, „ჩვენობა~

მოიაზრებს ჩვენს პატარა კოლექტივსაც, რომელიც, ამ გადაწყვეტილებების კრიტიკის

მოუხედავად, მცველებს არც ფორმალურად და არც არაფორმალურად არ გამიჯვნია და

მეტიც, ეს მოვლენა რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ფართო მოძრაობის შიდა დიალო-

გისა და კრიტიკის პოტენციალად აქცია. ფორმალური გამიჯვნის არიდება, ერთი მხრივ,

რა თქმა უნდა, პრინციპული პოლიტიკური გადაწყვეტილება იყო, მეორე მხრივ კი, შე-

საძლოა, ჩვენი და ჩვენი მსგავსი არაფორმალური კოლექტივებისთვის ინსტიტუციური

ფორმის არქონის ფუფუნებიდანაც გამომდინარეობდა.

27 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

2. ვინ შეეწინააღმდეგება კაპიტალიზმს?

სუბალტერნული წინააღმდეგობის თეორიზება სამოქალაქო და

პოლიტიკური საზოგადოების ველს შორის

როგორც კვლევის მეთოდოლოგიას განსაზღვრავს პროცესში ჩემი პირადი და პოლი-

ტიკური ჩართულობა, კვლევის თეორიულ საფუძვლებსაც განსაზღვრავს ჩემი ბოლო

ათწლეულში დაგროვილი თეორიული და კონცეპტუალური ინტერესები და შფოთვაც.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ ქვეთავში მძიმე აკადემიური ჟარგონის გამოყენებაც მომიწე-

ვს და არაერთი კომპლექსური ცნების ხსენებაც, სინამდვილეში, ცენტრალური თეორი-

ული კითხვა და ამოსავალი წერტილი, საიდანაც ნამოხვანის ბრძოლაში ჩართულობაც

და ამ ბრძოლის კვლევაც იწყება, საკმაოდ მარტივი და ცალსახაა და სვამს კონკრეტულ

კითხვას, თუ ვინ და როგორ ეწინააღმდეგება ან შეეწინააღმდეგება დღევანდელ კა-

პიტალიზმს საქართველოში ან აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის სხვა ქვეყნებში.

ჩემთვის ეს კითხვა რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის დაწყებამდე დგება და,

რა თქმა უნდა, როგორც ასეთი, ის არ არის ახალი. ეს კითხვა, ოღონდ უფრო ფართოდ

ფორმულირებული: თუ როგორ ეწინააღმდეგებიან კაპიტალისტური დომინაციის ფო-

რმებს დაქვემდებარებული ჯგუფები ან კლასები – ზოგადად, კრიტიკულ სოციალურ

მეცნიერებას წარმართავს, სულ მცირე, მე-19 საუკუნიდან მოყოლებული (იქნება ეს კა-

პიტალიზმის მემარცხენე კრიტიკა, ფემინისტური გეოგრაფია, ნეოლიბერალიზმის პო-

სტსტრუქტურული კრიტიკა, სუბალტერნული და პოსტკოლონიური კვლევები თუ კრი-

ტიკული პოსტსოციალისტური კვლევები) (Kothari et al., 2019; Svampa, 2019). თუმცა, ამ

კითხვაზე პასუხების თეორეტიზება, ისევე, როგორც ემპირიული სოციო-პოლიტიკური

კონტექსტი და მისი აღქმა სხვადასხვა პერსპექტივიდან, მუდმივად იცვლება. შესაბამი-

სად, კითხვაც მუდმივად ხელახლა ისმება და ამ შემთხვევაში, ჩემი მიზანი ამ კითხვის

საქართველოს ან/და აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის არსებულ კონტექსტში დასმა

და თეორეტიზებაა. ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, მნიშვნელოვანია როგორც არსე-

ბული ბრძოლის ტაქტიკის, ისე არსებული დომინაციის სტრატეგიების ანალიზი.

ჩემი დაშვება ან ჰიპოთეზა ჯერ კიდევ 2019 წლის შემოდგომაზე7 მდგომარეობდა შე-

მდეგში, რომ დღევანდელ კაპიტალისტურ წესრიგს საქართველოში ან საქართველოს

მსგავს ქვეყანაში 1. შეეწინააღმდეგება არა (ან არა მხოლოდ) სამოქალაქო საზოგადო-

ება, არამედ (მხოლოდ, ძირითადად, ან უმეტესწილად) პოლიტიკური სივრციდან სისტე-

მატურად გარიყული, მარგინალიზებული, ხმაჩამორთმეული ჯგუფების ბრძოლა, ანუ,

(პატრა ჩატერჯეს მიხედვით) პოლიტიკური საზოგადოება და რომ 2. ამ წინააღმდეგო-

ბის განმსაზღვრელი იქნება პოლიტიკური საზოგადოების ალიანსები და კავშირები

სამოქალაქო საზოგადოების შედარებით პატარა, კონტრჰეგემონიურ ნაწილებთან.

სხვაგვარად რომ ვთქვა, დღევანდელ კაპიტალიზმს ეწინააღმდეგება და შეეწინააღმდე-

გება მართლაც სისტემისგან ჩაგრული, დაქვემდებარებული და გარიყული – ანუ სუ-

ბალტერნული – ჯგუფები და არა ჰეგემონიური წესრიგის ნაწილი და განმსაზღვრელი

ისეთი ვიწრო ჯგუფი, როგორადაც სამოქალაქო საზოგადოების უდიდესი ნაწილი ჩამო-

ყალიბდა პოსტ-საბჭოთა სივრცეში. გარდა ამისა, ამ წინააღმდეგობის წარმატებას, ჩემი

7 https://socialjustice.org.ge/ka/products/samokalako-sazogadoeba-politikuri-sazogadoeba-da-kontrhegemonia

28 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რწმენით, განსაზღვრავს ისიც, თუ რამდენად შეძლებს სუბალტერნული ბრძოლა პოლი-

ტიკურ ველსა და ცოდნის წარმოებაში შეღწევას სამოქალაქო საზოგადოების მცირე,

კრიტიკულად ან (კიდევ უფრო იშვიათ შემთხვევაში) კონტრჰეგემონიურად განწყობილ

ნაწილთან ალიანსით, ან (რაც კიდევ უფრო ნაკლებად სავარაუდოა) მის გარეშე.

ეს თეორიული დაშვებები, ერთი მხრივ, დომინაციისა და წინააღმდეგობის გრამშისე-

ულ ანალიზს (Gramsci, 1992), მეორე მხრივ კი, პატრა ჩატერჯეს პოლიტიკური საზოგა-

დოების კონცეპტზე დაყრდნობით (Chatterjee, 2004) პოსტსოციალისტური სამოქალაქო

საზოგადოების ჩემეულ ანალიზს ეყრდნობა (Rekhviashvili, 2018). გრამშის ცენტრალუ-

რი კონტრიბუცია – რომელიც, ფაქტობრივად, წინააღმდეგობის პოლიტიკის შესწა-

ვლისთვის ყველა კრიტიკული სკოლის, მათ შორის, პოსტკოლონიური და სუბალტერნუ-

ლი კვლევების საფუძველი ხდება (Chandra, 2015) – ადრეული მარქსისტული დაშვებების

კრიტიკა და ალტერნატიული, თუმცა ასევე მარქსისტული წინააღმდეგობის თეორიის

ჩამოყალიბებაა (Gramsci et al., 2008; Katz, 2006). გრამში ეწინააღმდეგება მარქსისტულ

დაშვებას, რომ დაქვემდებარებული კლასები, მათი ექსპლუატაციისა და ობიექტური

მატერიალური დეპრივაციიდან გამომდინარე, აუცილებლად შეეწინააღმდეგებიან მმა-

რთველ კაპიტალისტურ კლასს. ის ხსნის, თუ რა მიზეზი აქვს, რომ სინამდვილეში, ეს

შეწინააღმდეგება ხშირად საერთოდ არ ხდება ან წარუმატებელია. მისი ანალიზის მი-

ხედვით, ექსპლუატაციაში ყოფნა ყოველთვის ჩაგრული კლასების წინააღმდეგობად

არ ითარგმნება, რამდენადაც მმართველი ელიტები ახერხებენ კულტურული და ცოდ-

ნითი ჰეგემონიის დამყარებას (ანუ, საჯარო სივრცეში პოლიტეკონომიკური წესრიგის

ლეგიტიმაციას) ძირითადად საჯარო ინტელექტუალებზე დაყრდნობით. შესაბამისად,

სუბალტერნულობა – გრამშის მიხედვით, არა მხოლოდ კლასობრივი გარიყულობაა მა-

ტერიალური ან ეკონომიური საზომებით, არამედ საკუთარი პოლიტიკური ხმის უქონ-

ლობა, უხილავობა და ინტერესების არტიკულირების შეუძლებლობა. სუბალტერნუ-

ლობა თავისთავადი მოცემულობა არ არის – ის აქტიურად, არა ერთჯერადად, არამედ

განმეორებით იწარმოება კონკრეტული ჯგუფების მიერ – კონკრეტული ჯგუფების წი-

ნააღმდეგ ან, როგორც სუბალტერნული კვლევების ახალი მიმდევრები ამბობენ:

„დაქ-

ვემდებარებული ხმების მოსმენის სოციალური უარყოფა არა პასიური გარიყვაა, არამედ

კონკრეტული ხმების აქტიური ჩამოხსნა საჯარო დისკუსიებიდან~ (Speer, 2021, p. 6).

შესაბამისად, გრამშის მიხედვით, სუბალტერნული კლასების ემანსიპაცია მათ მიერ კო-

ნტრჰეგემონიური პოზიციების მობილიზებით და „პოზიციების ომში~ შესვლით არის შე-

საძლებელი. მსგავს მობილიზაციაში, ეგრეთ წოდებული ორგანული ინტელექტუალების

მხარდაჭერით, იბადება კონტრჰეგემონიური სამოქალაქო საზოგადოება. გრამშისთვის,

ისევე, როგორც მისი მიმდევარი თანამედროვე მკვლევრებისთვის, თავად სამოქალაქო

საზოგადოება ორმხრივი რამ არის: ერთი მხრივ, ის არის ჰეგემონიის მაწარმოებელი,

მეორე მხრივ კი, ჰეგემონიის შერყევის პოტენციალის მქონეც (Katz, 2006).

გრამშის შრომების შექმნის შემდეგ, უკვე ათწლეულებია, იქმნება ახალი კონცეპტები

და თეორიული მიდგომები წინააღმდეგობის პოლიტიკისა და, უფრო კონკრეტულად, სუ-

ბალტერნული ჯგუფების წინააღმდეგობის შესასწავლად. ამ კვლევებისა და მათ მიერ

შემოთავაზებული მრავალფეროვანი კონცეპტების – როგორიცაა „ყოველდღიური წი-

ნააღმდეგობა~ (Scott, 1989), „ჩუმი მიტაცება~ (Bayat, 1997), „აჯანყებული მოქალაქე-

29 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ობრიობა~ (Holston, 2009) თუ სხვა მრავალი – მიღწევა წინააღმდეგობის იმ ფორმების

პოლიტიკური მნიშვნელობის დასახელებაა, რომლებიც სამოქალაქო საზოგადოებად ან

ტიპურ სოციალურ მოძრაობად არ სახელდება. ინდოელი სუბალტერნულობის მკვლევ-

რის, პატრა ჩატერჯეს ცნება „პოლიტიკური საზოგადოება~ სწორედ ერთ-ერთი ასეთი

ცნებაა. ჩემი აზრით, კონკრეტულად ეს ცნება პოსტსოციალისტურ კონტექსტში იმით

არის მნიშვნელოვანი, რომ პოლიტიკური საზოგადოების განმარტება, მისი ანალიტი-

კური გამოყოფა სწორედ „სამოქალაქო საზოგადოებასთან~ შეპირისპირებით ხდება;

„სამოქალაქო საზოგადოება~ კი, ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში, პოსტსოცია-

ლისტურ კონტექსტში ერთ-ერთ ცენტრალურ ცნებად და ფენომენად იქცა. სამოქალა-

ქოსა და პოლიტიკურ საზოგადოებას შორის შეპირისპირების შესაჯამებლად, ციტატას

მოვიყვან ჩემივე ნაშრომიდან:

„სამოქალაქო საზოგადოება ჩატერჯისთვის საზოგადოების ის ნაწილია, რო-

მელიც არსებული სამართლებრივი ჩარჩოს შიგნით იბრძვის და ძირითადად,

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების სახელით ახერხებს თვითარტიკუ-

ლირებას. პოლიტიკური საზოგადოება კი სამართლებრივი ჩარჩოს მიღმა, მის

მიჯნაზე, მის ირგვლივ იბრძვის. პოლიტიკური საზოგადოება საზოგადოების

სწორედ ის ნაწილია, რომელსაც არსებული წესრიგი, კერძო საკუთრების და-

საცავად ჩართული რეპრესიული აპარატი სისტემურად რიყავს. პოლიტიკური

საზოგადოების ბრძოლა სწორედ ამ აპარატის მოსარღვევად ან გვერდიდან შე-

მოსავლელად გამართული ბრძოლაა~

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩატერჯეს დაშვება გრამშისგან განსხვავებით ის არის, რომ

სუბალტერნული ბრძოლები შეიძლება არც არასდროს გადაიქცეს სამოქალაქო საზო-

გადოების ბრძოლად; შეიძლება, შეინარჩუნოს კანონის მიღმა, ზოგჯერ ძალადობრივი

ხასიათიც, მაგრამ ამ ბრძოლებს თავისი დატვირთვა და პოლიტიკური გავლენა აქვს

და გლობალური მასშტაბით უამრავი (შეიძლება ითქვას, უმეტესი) ადამიანისა და კო-

ლექტივისთვის ბრძოლის ცენტრალური ან ერთადერთი ხელმისაწვდომი სივრცეა. შე-

საბამისად, მისი იგნორირება ან არშემდგარ პოლიტიკურ აქტად დანახვა შეუძლებელია.

გრამშისა და ჩატერჯეს თეორიებზე დაყრნობით, მაგრამ ასევე მათი განვრცობით, ამ

დისკუსიაში ასევე ვამტკიცებ, რომ პოსტსოციალისტურ სივრცეში ზღვარი ჰეგემო-

ნიურსა და სუბალტერნულ ჯგუფებს, ლეგიტიმურსა და არალეგიტიმურ პოლიტიკურ

სუბიექტობას შორის სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების დეფინიციების წარმოებით,

კონკრეტული ჯგუფების სამოქალაქო საზოგადოებად მონიშვნით და სხვა ჯგუფების

სამოქალაქო საზოგადოებიდან გარიყვის ნიშნით იწარმოება. თავად სამოქალაქო სა-

ზოგადოების ცნების პოსტსოციალისტურ სივრცეში შემოტანა შეიძლება პირდაპირ

დასახელდეს კოლონიურ პროექტად, რომლის ფარგლებშიც, 90-იანი წლებიდან მოყო-

ლებული, დასავლეთი ღირსეულ ან ყურადღების ღირს მოსახლეობას სწორედ სამო-

ქალაქო საზოგადოების სახელით მონიშნავს. მეინსტრიმული, ძირითადად ლიბერალი

მკვლევრებისთვის სამოქალაქო საზოგადოება პოსტსოციალისტური საზოგადოებების

8 https://socialjustice.org.ge/ka/products/samokalako-sazogadoeba-politikuri-sazogadoeba-da-kontrhegemonia

30 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ჩამორჩენილობის, კულტურული და მენტალური დევიაციურობის სახელდების საუკე-

თესო წყაროდ იქცა. ბოლო 30 წლის განმავლობაში, მსგავსი კვლევები პოსტსოცია-

ლისტურ საზოგადოებებს დასავლურ საზოგადოებებს ადარებენ იმის გასამეორებლად,

რომ პოსტსოციალისტური სამოქალაქო საზოგადოებები „სუსტი~ და „განუვითარებე-

ლია~ (Bernhard, 1996; Foa and Ekiert, 2017; Howard, 2012). მემარცხენე მკვლევრების

წუხილი კი – ჩატერჯეს მსგავსად – სწორედ ის არის, რომ სამოქალაქო საზოგადოება

დემოგრაფიულად ვიწრო, ძირითადად ურბანული საშუალო ფენებისგან შედგება, საზო-

გადოების მცირე ჯგუფების ინტერესს ახმოვანებს (Hann, 2003) და მუდმივად დამოკი-

დებული რჩება დასავლელი დონორების პოლიტიკურ დღის წესრიგსა და ეკონომიკურ

მხარდაჭერაზე (Gagyi and Ivancheva, 2019). მეტიც, სამოქალაქო საზოგადოება პოსტ-

სოციალისტური ტრანსფორმაციის და განვითარების რეცეპტების – მარკეტიზაციის

(ანუ საბაზრო ეკონომიკად გარდაქმნის), ევროპეიზაციისა და დემოკრატიზაციის – ჰე-

გემონიურ დისკურსად და პრაქტიკად ქცევის ერთ-ერთი უმიშვნელოვანესი საყრდენია

(Mikuš, 2018). ისევ გრამშის ენით რომ ვთქვათ, სამოქალაქო საზოგადოება აწარმოებს

კაპიტალისტურ ჰეგემონიას. პოსტსოციალისტური საზოგადოებების კიდევ ერთი უმ-

ნიშვნელოვანესი გამოწვევა ისაა, რომ ანტიიმპერიულ, შეიძლება ითქვას, დეკოლონიურ

დისკურსს ხშირად ირგებენ ნაციონალისტური და ნეოფაშისტური სამოქალაქო აქტორე-

ბი და, ასევე, ხელისუფლებაში მოსული პოლიტიკური ძალები (Gagyi, 2016). სამოქალაქო

საზოგადოების შიგნით მიმდინარე ბრძოლებიც ამ ორს შორის – სწორედ ლიბერალურ

სამოქალაქო საზოგადოებასა და ფაშისტურ, ცრუ კონტრჰეგემონიურ სამოქალაქო სა-

ზოგადოებას შორის მიმდინარეობს და, შეიძლება ითქვას, სტატუს-კვოს – ანუ პერიფე-

რიული, უთანასწორო, სასტიკი ძალადობით და მოსახლეობის უმრავლესობის გარიყვით

განსაზღვრულ კაპიტალისტურ წესრიგს ინარჩუნებს ან ამწვავებს.

თუმცა, უნდა ითქვას, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სამოქალაქო საზოგადოებაში არ არსებო-

ბენ კონტრჰეგემონიური აქტორები. უბრალოდ, სამოქალაქო საზოგადოებად მონიშვნა

თავისთავად ბრძოლის საგანია და მასში ჩაწერა რთული ან ხელმიუწვდომელია, ზოგ-

ჯერ კი – არასასურველიც სუბალტერნული ჯგუფებისთვის. სუბალტერნული ჯგუფები,

თავის მხრივ, მაინც მობილიზდებიან, ქმნიან ალტერნატიული სოციალური და ეკონომი-

კური კვლავწარმოების სივრცეებს და ზოგჯერ მეტი, ზოგჯერ კი ნაკლები წარმატებით,

მნიშვნელოვნად რჩებიან სახელმწიფოსა და მოქალაქეების ყოველდღიური მოლაპარა-

კების პროცესში. პოლიტიკური საზოგადოების ველში, კანონის მიღმა, მისი შემოვლით

მებრძოლთა ჯგუფების მაგალითებად მე მომყავს ხოლმე გარემოვაჭრეები, მძღოლები,

დევნილები, მუშები და, ასევე, სწორედ ჰესებისა და დიდი ინფრასტრუქტურული პრო-

ექტების წინააღმდეგ მებრძოლი გარემოსდაცვითი მოძრაობები. ამ ბრძოლების ნაწი-

ლი, ხშირად, ნაწილობრივ ან ბოლომდე მიდის ხოლმე სამართლებრივი და უფლებრივი

ენით საუბართან, სასამართლოს ან პოლიტიკური ჩართულობის ფორმალური გზების

სტრატეგიულ გამოყენებასთან და ძირითადად, სამოქალაქო საზოგადოებისთვის და-

მახასიათებელ რეპერტუარს – პროტესტს და მობილიზაციას იყენებს, მაგრამ მათი

სუბალტერნულობის წარმოება სწორედ იმაში გამოიხატება, რომ ჰეგემონიური აქტო-

რები გამუდმებით ცდილობენ (და ხშირად წარმატებით ახერხებენ) მსგავსი ჯგუფების

სამართლებრივი და უფლებრივი ჩარჩოებიდან გარიყვას, მათ არაცივილურად, ჩამო-

რჩენილად მონიშვნას და სწორედ ამ ნიადაგზე, მათი სამოქალაქო, დემოკრატიული ჩა-

31 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რთულობის უფლებების იგნორირებას. ამ დაკვირვებებზე, დასკვნებსა და მტკიცებებზე

დაყრდნობით, 2019 წლის სექტემბერში ჩემი კვლევითი დღის წესრიგის9 კითხვები ასე

გამოიყურებოდა:

 როდის ხდე ბა სა მო ქა ლა ქო და პო ლი ტი კუ რი სა ზო გა დო ე ბის ბრძო ლე ბის და-

ახ ლო ე ბა?

 რა გა მოწ ვე ვე ბი ახა სი ა თებს სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის წარ მო მად გენ ლებ სა

და პო ლი ტი კურ სა ზო გა დო ე ბას შო რის ალი ან სებს, მა გა ლი თად, მე მარ ცხე ნე

ჯგუ ფე ბის მხრი დან პე რი ფე რი უ ლი მშრო მე ლე ბის მო ბი ლი ზა ცი ის მხარ და ჭე-

რას?

 როგორ შე იძ ლე ბა პო ლი ტი კუ რი სა ზო გა დო ე ბის ან ტი ან არა კა პი ტა ლის ტუ რი

სო ცი ა ლურ -ე კო ნო მი კუ რი მოწყო ბის ფორ მე ბის სა ხელ დე ბა?

 რამდენად ან რო გორ შე იძ ლე ბა ამ ფორ მე ბის სა ხელ მ წი ფო პო ლი ტი კა ში ასახ-

ვა ან სა ხელ მ წი ფო ძა ლა დო ბის გან, და უფ რო ზო გა დად, ჰე გე მო ნი უ რი წეს რი-

გის გან დაც ვა?

 რა შეიძლება ვისწავლოთ პოლიტიკური საზოგადოების ბრძოლებიდან

ალტერნატიული მომავლის, ალტერნატიული განვითარების სისტემის

წარმოსახვისთვის?10

სწორედ ეს კითხვები – ზოგჯერ პირდაპირ და ზოგჯერ ირიბად, განსაზღვრავდა ჩემი,

როგორც მკვლევრის დაკვირვების ხასიათს. შესაბამისად, რიონის ხეობის მოძრაობის

ისტორიას დღემდე სწორედ ამ თეორიული ჭრილიდან ვხედავ – როგორც დეკოლონიური

ხასიათის მოძრაობას, სადაც 1. სუბალტერნულმა, პოლიტიკური საზოგადოების წიაღში

წამოწყებულმა პროტესტმა ბევრად უკეთესად მოახერხა საჯარო ცოდნის წარმოების

სივრცეში შეღწევა, ვიდრე აქამდე რომელიმე მსგავსმა პროტესტმა საქართველოში (და

საქართველოს მიღმაც); 2. რომელთან კავშირი, რომლის მხარდაჭერა, რომლის ნაწი-

ლად გახდომაც ბევრად უკეთ მოახერხა სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულმა ნაწი-

ლმა, ვიდრე აქამდე ოდესმე მოუხერხებია დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში;

და ბოლოს 3. რომელიც ასევე კარგად ავლენს, თუ ზუსტად სად ივლება დღევანდელ

პოლიტიკურ მოცემულობაში ხაზი სამოქალაქო და პოლიტიკურ საზოგადოებას შორის,

რა საკითხების ირგვლივ ან გამო ხდება ეს ისედაც რთული ალიანსი თითქმის შეუძლე-

ბელი და რა საკითხებზე მანიპულაციით ცდილობს – და ნაწილობრივ (თუმცა, შეიძლება

დროებით) – ახერხებს კიდეც ძალაუფლების ცენტრი აღზევებული, სუბალტერნულო-

ბიდან ლეგიტიმურ პოლიტიკურ სუბიექტად და სამოქალაქო საზოგადოებად ქცეული

მოძრაობისთვის ადგილის მიჩენას, საწყის მარგინალურობასთან დაბრუნებას.

9 აქ ალბათ უნდა დავაზუსტო, რომ ეს არ ყოფილა რამე კონკრეტული კვლევითი პროექტი, არამედ დროთა

განმავლობაში, სინამდვილეში ძირითადად ჩემი აკადემიური საქმიანობის გვერდით ან პარალელურად განვითა-

რებული თეორიული ინტერესების გამოძახილია სოციალური მოძრაობებით და წინააღმდეგობის პოლიტიკით

დაინტერესებაც, მიუხედავად იმისა, რომ მუდმივად კვეთს ჩემს ფორმალურ აკადემიურ საქმიანობას, ძირითა-

დად არასამსახურებრივი, პირდაპირ თუ ვიტყვი, სამუშაო საათების მიღმა, არდადეგების დროს განვითარებული

ინტერესია. ზოგჯერ ვცდილობ ამ ინტერესის ძირითად საქმიანობებში ჩაწერას, თუმცა ჯერჯერობით კარგად

არ გამომდის. სინამდვილეში ასე მირჩევნია, მაგრამ ისიც ვიცი რომ დროთა განმავლობაში თითქმის შეუძლებე-

ლია ამგვარად მუშაობა.

10 https://socialjustice.org.ge/ka/products/samokalako-sazogadoeba-politikuri-sazogadoeba-da-kontrhegemonia

32 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

როგორც მრავალი სხვისთვის, ალბათ ჩემთვისაც, რიონის ხეობის მოძრაობა წინასწარ

არსებული – თეორიული და პერსონალური – მოლოდინის, შეიძლება ყველაზე უიმედო

იმედების აღსრულებაც იყო და მსგავსი იმედების ლიმიტების დანახვაც, მაგრამ, რა ბე-

დიც არ უნდა ეწიოს ჩვენს იმედებს, რიონის ხეობის ბრძოლიდან ნამდვილად შეიძლება

დღევანდელ საქართველოში დომინაციის ფორმების სტრუქტურული დახასიათება, სუ-

ბალტერნული ჯგუფების გარიყვის, მარგინალიზების, საჯარო სივრცეში დისკრედიტა-

ციის სისტემატური და განმეორებითად გამოყენებული სტრატეგიების სახელდება; მე-

ორე მხრივ კი, ჩემს საწყის კითხვაზე, თუ ვინ ან როგორ შეეწინააღმდეგება დღევანდელ

კაპიტალიზმს – პასუხის გაცემის დაწყება მაინც შეიძლება.

33 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

3. პრეისტორია და უწყვეტი პროტესტის დაწყება

როცა 2021 წლის თებერვალში რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობამ ორი მრავა-

ლათასიანი აქცია გამართა ქუთაისში, ბევრი მედიასაშუალება, ისევე როგორც მოძრა-

ობის ლიდერები, იხსენებდნენ, რამდენად მარტონი და ცოტანი იყვნენ ნახევარი წლით

ადრე, 2020 წლის ზაფხულში ქუთაისში გამართული აქციების დროს11. ნამოხვანის

ბრძოლის ერთ-ერთი პირველი თანმიმდევრულად აღმწერი მედია, „მთის ამბები/რეგინ-

ფო~ ასევე იხსენებდა ხეობის მცველების მარტოობას უწყვეტი პროტესტის დასაწყისში.

სწორედ „მთის ამბები/რეგინფოს~ 2020 წლის ნოემბერში გაკეთებული სიუჟეტია ერთ-ე-

რთი პირველი წყარო, საიდანაც საზოგადოება ნამოხვანის ბრძოლის გმირებს – მაკას,

მარიტას, ვარლამს, ლალის და სხვებს – და მათი შეუწყვეტელი ღამისთევების მიზეზებს

ეცნობა. როგორც მაკა სულაძე ამ სიუჟეტში ჰყვება, ლეჩხუმში – ისევე როგორც სვა-

ნეთში (Qeburia and Chubabria, 2017) ჰესების წინააღმდეგ ადგილობრივი მოსახლეობის

წუხილი ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდის ბოლოს დაიწყო:

„დაბადებიდან დამყვა ეს პრო-

ბლემა. როცა დავიბადე, მაშინ თქვეს, რომ აქ დაიბადა, მაგრამ ნამახვანჰესის გამო, შეი-

ძლება სხვაგან გაიზარდოსო. კომუნისტების დროიდან არის ამ პროექტზე ლაპარაკი~

„ნამახვანჰესის~ პროექტი ერთ-ერთია საბჭოთა პერიოდში დაგეგმილთაგან, რომელიც

2003 წლის ვარდების რევოლუციის შემდეგ მოსულმა ახალმა მმართველმა ძალამ, „ნა-

ციონალურმა მოძრაობამ~ გააცოცხლა. თუ სვანეთში „ხუდონჰესის~ უკვე დაწყებული

მშენებლობა 1989 წელს, საბჭოთა საქართველოს ისტორიაში ერთ-ერთი გამორჩეული

გარემოსდაცვითი წინააღმდეგობის მოძრაობის მიღწევით შეჩერდა, ლეჩხუმის შემ-

თხვევაში, მშენებლობა არც კი დაწყებულა13. დიდი საბჭოთა ინფრასტრუქტურული

პროექტების აღდგენა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში საკმაოდ ხშირი მოვლენაა. მთავრობე-

ბი აცოცხლებენ საბჭოთა პერიოდის პროექტებს ახალი საერთაშორისო ინვესტორების

დახმარებით. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ჩინური ინვესტიციები ცენტრალურ აზიაში,

სადაც, მკვლევრების დაკვირვებით, ჩინელი ინვესტორები ყველგან ჩნდებიან, სადაც კი

საბჭოთა გეოლოგებს უმუშავიათ (Vangeli and Pavlićević, 2019). ეს პროცესი, ერთი მხრივ,

გადაფარავს საბჭოთა პერიოდის ბოლოს გაჩენილი და გაძლიერებული გარემოსდაცვი-

თი მოძრაობების ღვაწლს და მიღწევებს, ასევე, წინ წამოწევს პროექტებს, რომლებიც

წინააღმდეგობის ფონზე შეჩერდა; მეორე მხრივ კი, ძველი მოძრაობების გაღვიძების ან

ახალი გარემოსდაცვითი მოძრაობების შექმნის საფუძველი ხდება.

საქართველოშიც, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის დაწყებას წინ უძღოდა

არაერთი გარემოსდაცვითი ბრძოლა ჰესების წინააღმდეგ. ჯერ კიდევ „ნაციონალური

მოძრაობის~ მმართველობის მეორე ნახევარში, 2008-2009 წლებში, საქართველოს მთა-

ვრობა იწყებს ჰესების პროექტების დამუშავებას და ინვესტორების მოძიებას, რასაც

წინასაარჩევნოდ ჰესების წინააღმდეგ პოზიციონირების მიუხედავად, აგრძელებს „ქა-

11 Error! Hyperlink reference not valid.; https://publika.ge/foto-qutaisshi-namakhvanhesis-winaaghmdeg-kidev-erti-

aqcia-gaimarta/

12 https://mtisambebi.ge/news/ecology/item/1231-rionis-xeobis-darajebi

13 https://www.radiotavisupleba.ge/a/31226889.html; https://www.radiotavisupleba.ge/a/როგორ-იყო-ხუდონჰე-

სის-შემთხვევაში-/31199451.html

34 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რთული ოცნების~ მთავრობა. საერთო ჯამში, 2008-დან 2019 წლამდე, საქართველოს

სხვადასხვა მთავრობამ კერძო დეველოპერებთან 187 ურთიერთგაგების მემორანდუმი/

ხელშეკრულება გააფორმა სხვადასხვა ზომის ჰესების ასაშენებლად14. მიუხედავად იმი-

სა, რომ ჰიდრორესურსების ამ რადიკალური ათვისების პოლიტიკას ყველგან არ მოჰყო-

ლია პროტესტი, 2013 წლიდან იწყება წინააღმდეგობის კერების გაჩენა: სვანეთში ხუ-

დონჰესისა და ნენსკრა ჰესის წინააღმდეგ, ასევე, აჭარაში, გურიაში, დარიალის ხეობასა

და პანკისში15.

თავად ლეჩხუმშიც წინააღმდეგობა ბევრად უფრო ადრე იწყება, ვიდრე უწყვეტი პრო-

ტესტი კარვებში. როგორც მაკა სულაძე ჰყვება, საბჭოთა დროს უკვე არსებობდა ჰე-

სის მშენებლობის მიმართ წინააღმდეგობა. პროტესტის შემდეგი ტალღა 2009 წელს

დაიწყო, როცა პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა კორეულ კომპანიასთან „ნამახვან-

ჰესის~ შესახებ მოლაპარაკებები დააანონსა. მართალია, ამ დაანონსებას ბევრი არა-

ფერი მოჰყოლია, მაგრამ ჰესის პროექტით შეშფოთებულ ადგილობრივ მოსახლეობას,

2011-12 წლებში, „ქართული ოცნება~ ამხნევებდა და ჰესის საწინააღმდეგო განწყობას

საარჩევნო მხარდაჭერის მობილიზებისთვის იყენებდა. გამარჯვებიდან სამი წლის თა-

ვზე, 2015 წელს, „ქართული ოცნების~ მთავრობამ ჰესის პროექტზე დადებითი ეკოლო-

გიური ექსპერტიზის დასკვნა დადო და მშენებლობის ნებართვაც გასცა16. 2015 წელს

წარდგენილი გარემოზე ზემოქმედების შეფასებები (გზშ) იმდენად უვარგისი იყო, რომ

მთავრობამ ახალი შეფასებები ითხოვა, რომელიც კომპანია „ენკამ~ 2019 წელს, და ისიც

ნაწილობრივ, მხოლოდ „ქვედა ნამახვანის ჰესის~ პროექტზე წარადგინა. ხეობაში უკვე

2018 წლიდან იმართებოდა პატარა აქციები და საჯარო გამოსვლები, თუმცა ამ გამოს-

ვლების მედიადაფარვა ლიმიტირებული იყო. 2020 წლის თებერვალში გარემოს დაცვისა

და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ „ქვედა ნამახვანის ჰესის~ პროექტზე დადები-

თი გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილება მიიღო. გაცხადდა ისიც, რომ ხელშეკრულება

უკვე დადებული, მაგრამ გასაიდუმლოებული იყო. თავად ხეობაში ჩატარებული აქცი-

ების გარდა, 2020 წლის ივნის-ივლისში ქუთაისშიც გაიმართა რამდენიმე აქცია, თუ-

მცა ლეჩხუმელების პროტესტს საზოგადოების დიდი ყურადღება არც მაშინ დათმობია.

რამდენადაც პროტესტს სახელმწიფოს მხრიდან გამოხმაურება არ მოჰყოლია, კომპანია

„ენკამ~ კი მშენებლობისთვის საჭირო ინფრასტრუქტურის მომზადება – ოფისის გახსნა,

მშრომელების დაქირავება – და (როგორც თავად ამბობდნენ) მოსამზადებელი სამუშა-

ოების ჩატარება დაიწყო, ადგილობრივი მოსახლეობის პატარა ჯგუფმა 2020 წლის 25

ოქტომბერს უწყვეტი პროტესტი დაიწყო კარვებში, სოფელ ჟონეთში, მშენებლობის სი-

ვრცესთან ახლოს.

14 https://greenalt.org/blogs/ramdeni-wyali-unda-darches-mdinareshi/

15 https://reginfo.ge/politics/item/8484-20-ivliss-pankisshi-saprotesto-aqzia-gaimarteba

16 https://publika.ge/article/mokled-namokhvanis-hesis-darghvevebze/?fbclid=IwAR00jzK5VuaMcMgHdYoixt-4PWB

n9LkgbGUBGpv2gLwcWP5beVoovoiHnUs

35 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფია და რეპერტუარი:

პროტესტის ღია კითხვებზე აგება და მუდმივი ფიზიკური მობილიზების ძალა

უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე, შეიძლება ითქვას, ადგილობრივი მოსახლეობის

ბრძოლა პატარა წინააღმდეგობის მოძრაობის ტიპურ რეპერტუარს იყენებდა. მოსახლე-

ობის კრიტიკულად განწყობილი ნაწილი თავდაპირველად ცდილობდა არსებული დე-

მოკრატიული ჩართულობის ჩარჩოების გამოყენებას, მაგალითად, პროექტის საჯარო

განხილვებზე დასწრებას, რის საშუალებასაც ადგილობრივი ხელისუფლება მათ ჯერ

კიდევ 2019 წლის ბოლოს უზღუდავდა17. დარღვევებით მიმდინარე საჯარო განხილვე-

ბის შემდეგ, 2020 წლის გაზაფხულ-ზაფხულში, როგორც უკვე ვახსენეთ, დაიწყო საჯა-

რო აქციების ორგანიზება. როცა ამ აქციებმაც ხელისუფლებისგან უპასუხოდ ჩაიარა,

დაიწყო პროტესტის შედარებით უფრო ნაკლებად გავრცელებული ფორმის, უწვეტი

პროტესტის გამოყენება და, ასევე, რეგულარული აქციების გამართვა სოფელ ჟონეთში

ყოველ კვირა დღეს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრა-

ობას უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე უკვე გავლილი ჰქონდა ის გზა, რაც სხვა არაერთ

ჯგუფს გაუვლია იქამდე – სამოქალაქო უფლებების გამოყენების უშედეგო მცდელობა

და, შედეგად, სახელმწიფოს მიერ მათი სუბალტერნულობის წარმოების პირველად მე-

ქანიზმებს, მათი ხმის დახშობისა და უგულებელყოფის სტრატეგიასაც უკვე იცნობდა.

კარვებში უწყვეტი პროტესტი მცირე რაოდენობის ადამიანების ღამისთევით დაიწყო,

რომლებიც, ძირითადად, ლეჩხუმის სოფლების მოსახლეობის რამდენიმე ოჯახისგან

შედგებოდა – ყველაზე აქტიურად ამ პროცესში ჩართული ერთი ოჯახი სოფელ ტვიშს,

პროექტის ზემოქმედების არეალს წარმოადგენდა და ლეჩხუმის 28 სოფლის მღვდლის,

ლევან გოლეთიანის ოჯახი იყო – ამ ოჯახის წევრები, დედა-შვილი მარიტა მუსელიანი

და ვარლამ გოლეთიანი შემდეგში მოძრაობის ლიდერებად და გამოკვეთილ სახეებად

იქცნენ. პროტესტში ჩართული ყველაზე აქტიური მეორე ოჯახი მაკა სულაძის ოჯახი

იყო სოფელ მექვენადან, უშუალოდ დატბორვის არეალიდან, რომლიდანაც თავად მაკა

და მისი შვილი, კახა ასათიანი ასევე იქცნენ რიონის ხეობის მცველების ლიდერებად და

გამოკვეთილ და დასამახსოვრებელ სახეებად. ამ ორი ოჯახის გარდა, მოძრაობის სა-

ორგანიზაციო ბირთვსა და ღამისთევებში თავიდანვე ჩართული იყო ასევე, რამდენიმე

ადამიანი ამავე სოფლებიდან, მათ შორის, ლალი ეფრემიძე სოფელ ნამოხვანიდან, უშუ-

ალოდ კაშხლის ტანისა და სადერივაციო გვირაბის მშენებლობის ადგილიდან, რომლის

მიწაზეც, მდინარე რიონის ნაპირზე, თვეების განმავლობაში იდგა პროტესტის კარვები,

სანამ მათ სახელმწიფო და კომპანია „ენკა~ ერთდროულად დაარბევდა და ხეობიდან

გამოდევნიდა.

სწორედ ამ პირველი ღამისთევების პერიოდში ყალიბდება რიონის ხეობის მცველების

მდგრადი რეპერტუარების სხვადასხვა ასპექტი. აქტიურდება ჯერ კიდევ 2018 წელს

შექმნილი ფეისბუკგვერდი, სახელით „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~,18 სადაც პრო-

ტესტის იმ დროისთვის და დღემდე ყველაზე გამოკვეთილი სახე, ვარლამ გოლეთიანი,

17 https://publika.ge/namakhvanis-hesebis-kaskadis-proeqtis-sajaro-gankhilva-ukheshi-darghvevit-chatarda-ngo-ebi/

18 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis

36 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

იწყებს სისტემატურ ცოცხალ ჩართვებს, რათა გვერდის მიმდევრებმა თავად იხილონ,

თუ რა ხდება რიონის ხეობაში. ამ დროს იწყება, ასევე, ტრადიციული ყოველდღიუ-

რი ფოტოს გადაღება კარვებიდან, რომლებიც გათენებულ ღამეებს ითვლის. გვერდს,

რომელსაც დღეს 120 ათასამდე მიმდევარი ჰყავს, ნოემბრის ბოლოს, ჯერ კიდევ, და-

ახლოებით მხოლოდ 10 ათასამდე მიმდევარი ჰყავდა. ვარლამის პირველსავე ცოცხალ

ჩართვებში მჟღავნდება მოძრაობის წევრების მხრიდან კითხვების დასმაზე ორიენტი-

რებული მიდგომა. ამ ჩართვებში ვარლამი მუდმივად ხაზს უსვამს, რომ მისი და მისი

თანამებრძოლების პროტესტის ყველაზე მნიშვნელოვანი წყარო მათ მიერ დასმულ კი-

თხვებზე ხელისუფლების მ

ხრიდან პასუხგაუცემლობა და პროექტის დეტალების გასაი-

დუმლოებული ხასიათია: „პირველი კითხვა, რაც ჩვენგან ისმის ხოლმე, არის ის, რომ თუ

მართლა რაიმე დადებითი შეიძლება მოყვეს ამ პროექტს, მაშინ რატომ არის ხელშეკრუ-

ლება გასაიდუმლოებული?~

ამავე პერიოდში, ვარლამი აჩვენებს ასევე მუდმივი ფიზიკური მობილიზაციის ძალას და

გვიყვება, რომ ბრძოლაში ჩართული რამდენიმე ადამიანის სამშენებლო სივრცეებთან

ახლოს მუდმივი ყოფნაც კი მნიშვნელოვნად აფერხებს მშენებლობას. პროტესტის დი-

ნამიკის ტრანსფორმაციის პირობებში, ეს ორივე ასპექტი – მოსახლეობის პროტესტის

ღია კითხვებზე აგება (რასაც მცველები ხშირად „ლეგიტიმურ კითხვებს~ ეძახიან) და

მშენებლობის შეჩერებისთვის მუდმივი ფიზიკური მობილიზების ძალა – კარვების გრძე-

ლვადიანი ეტაპის დასასრულამდე პროტესტის ცენტრალურ მახასიათებლებად დარჩა.

პროტესტის დაწყებიდანვე, ასევე იკვეთება მისი რელიგიური, კერძოდ, მართლმადი-

დებლური სიმბოლიკა და ხასიათი. უწყვეტი პროტესტის დაწყებიდან რამდენიმე დღეში,

2020 წლის 29 ოქტომბერს, ხეობის მცველებმა სოფელ ნამოხვანში, პოლიციის წინააღ-

მდეგობის მიუხედავად, ჯვარი აღმართეს19. კომპანია „ენკამ~ კონკრეტულად ამ ადგილი-

დან ამის შემდეგ სამშენებლო ტექნიკა გაიყვანა. 2020 წლის 14 ნოემბერს, როცა ხელი-

სუფლებამ რიონის ხეობის მცველების აქცია განსაკუთრებული სისასტიკით დაარბია,

აქცია დარბევამდე წირვა-ლოცვის თანხლებით მიმდინარეობდა. მის წევრებს ჰქონდათ

გადაკეტილი ძირითადი ხიდი, რომლითაც კომპანიის ტექნიკა გადაადგილდებოდა და

მის გადასაკეტად რკინის ჯაჭვში იყვნენ ჩაბმული. თუ დარბევამდე აქციის მონაწილეები

მთავრობის წარმომადგენლებთან ითხოვდნენ შეხვედრას, დარბევის შემდეგ მათ საქა-

რთველოს პატრიარქს მიმართეს და შეხვედრა სთხოვეს20. მიუხედავად მათი ამ იმედისა

და მოთხოვნისა, საპატრიარქოს მხრიდან ოფიციალურად არცერთხელ არ გაკეთებულა

ამ საკითხზე განცხადება და მეტ-ნაკლებად იგრძნობოდა მხოლოდ რამდენიმე ადგილო-

ბრივი მღვდელმთავრის მხარდაჭერა. გარდა ამისა, მიუხედავად იმისა, რომ პროტესტის

მართლმადიდებლური სიმბოლიკა, ეკლესიასთან სიახლოვე თუ კონკრეტულად ჯვრის

სიმბოლო პროტესტის სხვადასხვა ეტაპზე შედარებით მეორეხარისხოვანი ხდებოდა და

პროტესტი სხვადახვა ფაზაში შინაარსობრივად ფართოვდებოდა, ზოგადად, ქრისტია-

ნული სულისკვეთება მნიშვნელოვანი დარჩა ადგილობრივი პროტესტის ყველა ეტაპზე.

19 https://mtisambebi.ge/news/people/item/1282-polizia-tvishshi-rkinis-jvrebs-darajobs,-rom-adgilobrivebma-rionis-

xeobashi-ar-agmarton

20 https://reginfo.ge/human-rights/item/20032-poliziam-dashala-aqzia-jonetshi,-sadaz-namoxvanis-besebis-

msheneblobas-aprotesteben

37 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მხარდაჭერა და არგუმენტები: ეკოლოგიური და სოციო-კულტურული რისკები

ჰესის წინააღმდეგ ადგილობრივი მოძრაობის გაჩენიდან უწყვეტი პროტესტის დაწყე-

ბამდე და 14 ნოემბრის სასტიკ დარბევამდე, ჰესის მოწინააღმდეგეების ცენტრალური

არგუმენტები ძირითადად ეკოლოგიურ და სოციო-კულტურულ დანაკარგებსა და საფრ-

თხეებს, დემოკრატიული ჩართულობის შეზღუდვას ეხებოდა და გაცილებით ნაკლები

ინტენსივობით – ეკონომიკური ან ენერგეტიკული საჭიროების დაუსაბუთებლობას. და-

მატებითი წუხილის წყარო პროექტის შემუშავებაში ავარიული და პრობლემური „შუახე-

ვიჰესის~ პროექტის ავტორი და განმახორციელებელი კომპანიის, „ქლინ ენერგი გრუფ

ჯორჯიას~ ჩართულობა იყო. ეს საკითხები იკითხებოდა როგორც აქციებსა და ცოცხალ

ეთერებში, ასევე ონისა და ნამახვანის კასკადების წინააღმდეგ შექმნილ პეტიციაშიც,

რომელიც „ნამახვანჰესის~ განსაკუთრებულ გარემოსდაცვით რისკებს უსვამდა ხაზს:

„დაზიანების შემთხვევაში, ნამახვანჰესის კაშხლიდან გამოხეთქილი 34-მეტრიანი ტა-

ლღა ქუთაისს 19 წუთში დაატყდება თავს, წყალდიდობით გამოწვეული საფრთხე კი

მთელ კოლხეთის დაბლობს დაემუქრება~

ეს ინფორმაცია ადგილობრივებს ილიას

სახელმწიფო უნივერსიტეტის დედამიწის შემსწავლელი მეცნიერებათა ინსტიტუტის

მიერ ჩატარებული მოდელირებიდან ჰქონდათ მიღებული. მართალია, ამ არგუმენტის

გაბათილებას კომპანია „ენკას~, ისევე როგორც საქართველოს მთავრობის საინფორმა-

ციო კამპანია ბევრჯერ დაუპირისპირდა, კაშხლის სეისმური და გეოლოგიური საფრთხე

ჰესის პროექტის წინააღმდეგ განწყობილი მოქალაქეებისთვის ერთ-ერთ ძირითად სა-

კითხად დარჩა.

პროექტის წინააღმდეგ არგუმენტაციის ამ ძირითადი ასპექტების გამოკვეთაში ჯერ

კიდევ 2019 წლიდან აქტიურად იყვნენ ჩართული მცირე რაოდენობის, მაგრამ კარგად

ინფორმირებული და თანმიმდევრული კვლევითი გამოცდილების მქონე აქტორები. გა-

ნსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს „მწვანე ალტერნატივის~ წვლილი 2019 წლის „ქვემო ნა-

მახვანის~ და, ასევე, 2015 წლის „ნამახვანის ჰესების კასკადის~ გარემოზე ზემოქმედების

შეფასების (გზშ) შესახებ შენიშვნების შემუშავებაში. ორგანიზაციის კვლევა ვრცლად,

დეტალურად და თანმიმდევრულად წარმოაჩენდა სამი სხვადასხვა გზშ-ის დოკუმენტზე

დაყრდნობით ჰესის მშენებლობის პრობლემურობას, ისევე როგორც ამ გზშ-ების ნა-

კლოვანებებს22. ასევე, როგორც აღვნიშნეთ, კონკრეტულად გეოტექნიკური კვლევების

სისუსტე შეაფასა ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დედამიწის შემსწავლელ მეცნიე-

რებათა ინსტიტუტმა და სეისმური მონიტორინგის ეროვნულმა ცენტრმა, 2020 წლის მა-

რტში კი მთავრობას23 „ნამახვან ჰესის კასკადის~ პროექტზე წერილით მიმართა24. ერთი

წლის შემდეგ, როცა ჩვენი კოლექტივი, მოძრაობასთან ერთად, უკვე სტუდენტებთან

21 https://manifest.ge/main/item/3107?fbclid=IwAR3D3HcTIdrJ_KkjtqBWEsp7mUEqL9kzTywx-6DFc0_BMGiamR1ay-Fj3hk

22 კვლევა აღწერდა რიგ საკითხებს, რომელსაც გზშ უნდა მოიცავდეს, მაგრამ არ მოიცავს, მაგალითად, ინფო-

რმაციას ეკოსისტემების, ჰაბიტატების შესახებ, ჰაერის ემისიების, ხმაურის, ვიბრაციის გავრცელების შესახებ,

ზეგავლენას წყლის რესურსებზე, აგრო-ბიომრავალფეროვნებასა და სოფლის მეურნეობაზე, იხილეთ ვრცლად:

https://greenalt.org/app/uploads/2019/11/GA_comments_Namokhvani_HPP.pdf

23 მიმართვა კონკრეტულად მაშინდელი პრემიერ-მინისტრის, გიორგი გახარიას სახელზე იყო დაწერილი, რომე-

ლიც ოპოზიციურ ძალად მოვლენის შემდეგ მუდმივად ცდილობს, „ნამახვანჰესის~ ხელშეკრულებაზე ხელმოწე-

რისა და გადაწყვეტილების მიღების პასუხისმგებლობა მოიხსნას.

24 https://publika.ge/namakhvan-hesis-kaskadi-da-sheshfotebis-mizezebi-gakharias-ghia-werilit-mimartaven/

38 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

შეხვედრებს უწევდა ორგანიზებას, აღმოჩნდა, რომ ნამახვანჰესის პროექტზე ბევრმა

სტუდენტმა პირველად სწორედ ილიას უნივერსიტეტის პროფესორის, თეა გოდოლა-

ძის მიმართვებიდან გაიგო. დემოკრატიული ჩართულობის ნაკლებობასა და ადგილო-

ბრივი მოსახლეობის მოსაზრებების ხელისუფლების მიერ განზრახ გაჩუმებას, „მწვანე

ალტერნატივასთან~ ერთად, აპროტესტებდნენ ადამიანის უფლებებსა და სოციალურ

საკითხებზე მომუშავე სხვა ორგანიზაციებიც – საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა

ასოციაცია და ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (ახლა-

ნდელი „სოციალური სამართლიანობის ცენტრი~) საჯარო განცხადებების გზით25. ამ

პერიოდში, რიონის ხეობის მცველებს უკვე ჰქონდათ გარკვეული კავშირი სხვა ჰესების

მოწინააღმდეგე მოძრაობებთან, განსაკუთრებით კი, სვან და პანკისელ აქტივისტებთან,

რომლებიც ხშირად მცველების ყოველკვირეულ აქციებზეც ცხადდებოდნენ, თავიანთ

გამოცდილებას უზიარებდნენ და სოლიდარობას უცხადებდნენ.

მიუხედავად იმისა, რომ უწყვეტი პროტესტის დაწყებისას უკვე არაერთი საფუძვლია-

ნი ეჭვი, წუხილი თუ კვლევებით გამყარებული არგუმენტი არსებობდა, დასახელებულ

პრობლემებს, ისევე როგორც თავად პროტესტს, საჯარო საინფორმაციო სივრცეში

ძალიან შეზღუდული ხილვადობა ჰქონდა. გამონაკლისს წარმოადგენდა „მთის ამბები/

რეგინფოს~, ასევე „პუბლიკის~ და ზოგჯერ, „რადიო თავისუფლების~ რეპორტაჟები და

ანალიტიკური სტატიები. შეიძლება ითქვას, სახელმწიფოს რეპრესიული აპარატის ამუ-

შავებისას, ადგილობრივი პროტესტის წევრები საკმაოდ მარტონი იყვნენ სახელმწიფოს

მხრიდან იგნორირებისა და ძალადობის წინაშე.

უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე სამწლიანი (აქტიური, თუმცა კიდევ უფრო ძველი) წი-

ნააღმდეგობისა და თითქმის ერთთვიანი უწყვეტი პროტესტის უხილავობა საქართვე-

ლოს საჯარო, პოლიტიკურ სივრცეში, რიონის ხეობის მოძრაობას სხვა ჰესების მოწი-

ნააღმდეგე მოძრაობების გამოცდილებებთან აერთიანებდა. როგორც წინა კვლევები

ავლენს, ჰესების წინააღმდეგ მოძრაობებს წლების განმავლობაში აფერხებდა „როგორც

საინფორმაციო წყაროების დეფიციტურობა, ისე პოლიტიკური ველის ექსკლუზიურო-

ბა. ცოდნასა და ინფორმაციის სანდოობაზე სრული მონოპოლია აქვს მხოლოდ იმ მხა-

რეს, რომლის წინააღმდეგაც მობილიზდება მოსახლეობა~ (Qeburia and Chubabria, 2017,

p. 175). მიუხედავად იმისა, რომ სვანეთსა და პანკისში ჰესების წინააღმდეგ ბრძოლამ

მედიის ნაწილობრივი ყურადღება მიიპყრო, სამოქალაქო აქტორებთან ალიანსები თუ

თბილისში მხარდამჭერი აქციებიც შედგა და ამ ბრძოლებმა გარკვეულ წარმატებას და

არსებული პროექტების შეჩერებას თუ შეფერხებასაც მიაღწია, ბრძოლის აქტორებისა

და მათი მიზნების დისკრედიტაციას, მათ მონიშვნას ცივილურობის მიღმა, სახელმწიფო

მაინც წარმატებით ახერხებდა: „ბრძოლის შერჩეული ფორმები (ფიცის დადება სათემო

ტრადიციების მიხედვით და რადიკალური ფიზიკური წინააღმდეგობა სამშენებლო ტექ-

ნიკის მუშაობის შესაჩერებლად), რომლითაც ადგილობრივები წინააღმდეგობის გავ-

რცობას ცდილობენ, საჯარო პოლიტიკის მიღმაა~ (Ibid, p.175). რიონის ხეობის მცველე-

ბის მდგომარეობა 14 ნოემბრის დარბევამდე ძალიან ჰგავს აღწერილ მდგომარეობას,

თუმცა ამ დარბევის შემდეგ, ის ეტაპობრივად იცვლება.

25 https://publika.ge/namakhvanis-hesebis-kaskadis-proeqtis-sajaro-gankhilva-ukheshi-darghvevit-chatarda-ngo-ebi/

39 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სახელმწიფოს, კომპანიისა და ჰესების ლობისტების სტრატეგია:

დუმილი, გასაიდუმლოება და რეპრესია

14 ნოემბრის დარბევამდე და ამ დარბევის შედეგად პროტესტის საჯარო ხილვადობის მე-

ტ-ნაკლებად გაზრდამდე, საქართველოს მთავრობა ადგილობრივი პროტესტის იგნორირე-

ბას, ღია თუ ირიბი რეპრესიის გზას, მოსახლეობის დაყოფას და, რაც მთავარია, „ნამახვანის

ჰესების კასკადის~ პროექტის უხმაუროდ, საზოგადოების თვალიდან მოშორებით განხორცი-

ელებას ირჩევს. თავად კომპანია „ენკა~ და მისი წინამორბედი „ქლინ ენერგი გრუფ ჯორჯი-

აც~, ძირითადად, ერიდებოდნენ საჯარო ხილვადობას, ან, იშვიათ შემთხვევებში, პროექტის

ზედაპირული და არასისტემატური პოპულარიზაციის მცდელობით, ადგილობრივი მოსახლე-

ობისთვის დასაქმების შესაძლებლობებზე ხაზგასმით შემოიფარგლებოდნენ26.

მთავრობამ ყველაფერი გააკეთა იმისთვის, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას პროექტის შესა-

ხებ რაც შეიძლება ცოტა რამ სცოდნოდა და საკუთარი ეჭვები თუ კითხვები ვერ გამოეთქვა.

გზშ-ის საჯარო განხილვა 2019 წლის დეკემბერში არა პროექტის განხორციელების ადგილ-

ზე ან ამ ადგილთან უახლოეს დასახლებაში, არამედ ზეგავლენის ქვეშ მყოფი სოფლებიდან

დაახლოებით 50 კილომეტრის დაშორებით, წყალტუბოს მუნიციპალიტეტის მერიაში მოე-

წყო. საჯარო განხილვის თარიღი წინა დღეს შეცვალეს და ის ერთი დღით ადრე გამართეს,

სხდომის დარბაზი კი საჯარო მოხელეებითა და კომპანიის წარმომადგენლებით შეავსეს,

რომ დაინტერესებული მოქალაქეებისთვის სივრცე და კითხვების დასმის საშუალება არ და-

ეტოვებინათ. ამის მიუხედავად, შეხვედრაზე მაინც ჩასული ადგილობრივი მოსახლეობა კი,

რომელიც შემდგომში „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~ მოძრაობად მოგვევლინება, დარ-

ბაზში არ შეუშვეს და მათ მხოლოდ ფიზიკური წინააღმდეგობით შეძლეს დარბაზში შეღწევა.

გზშ-ის შეფასების საჯარო განხილვა ადგილობრივი და საერთაშორისო ნორმების იმდენად

უხეში დარღვევებით წარიმართა, რომ შესაძლოა, დღემდე მხოლოდ ეს დარღვევები იყოს სა-

მართლებრივად საკმარისი, რათა „გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს

მიერ გაცემული გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილება ბათილად იქნეს ცნობილი~27.

მთავრობას გასაიდუმლოებული ჰქონდა როგორც 2019 წლის, გარემოსდაცვითი ნება-

რთვის გაცემამდე დადებული ხელშეკრულება, ასევე სხვა უმნიშვნელოვანესი, კანონით

სავალდებულო დოკუმენტები: იუსტიციის სამინისტროს მიერ ხელშეკრულების შეფა-

სება, ასევე, ფინანსთა სამინისტროს შეფასება, ხარჯთსარგებლიანობის ანალიზი. მო-

გვიანებით გაირკვა, რომ კომპანიასთან ხელშეკრულებას ისე მოეწერა ხელი, რომ ეს

დასკვნები ან არ არსებობდა, ან არ ყოფილა გათვალისწინებული. 2021 წლის თებერვა-

ლში გამომჟღავნდა, რომ დამატებით, კომპანიას სახელმწიფო სიმბოლურ ფასად უფო-

რმებდა სახელმწიფო ქონებაში არსებულ მიწებს სამუდამო ან 99-წლიან მფლობელო-

ბაში28. მნიშვნელოვანია, რომ 2019 წლიდან და მანამდეც, სახელმწიფო ხელს უწყობდა

კომპანია „ენკას~ ადგილობრივი მოსახლეობისგან მიწის ნაკვეთებისა და ქონების გა-

მოსყიდვაში. უწყვეტი პროტესტის დაწყების დროს მოსახლეობის აბსოლუტურ უმეტე-

26 shorturl.at/imTX6

27 shorturl.at/imTX6

28 https://publika.ge/sakhelmwifo-qonebis-ra-nawili-gadaeca-namakhvanhesis-mshenebel-kompanias-

gankarguleba/?fbclid=IwAR27z_Al1LGQpSMTrW0p296K2LaNvjO9mpmO0IFq7EOBIAiyzZJD72gH3o0

40 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სობას უკვე გაყიდული ჰქონდა ქონება ისე, რომ პროექტის თაობაზე, ფაქტობრივად,

არავითარ ინფორმაციას არ ფლობდა. რიონის ხეობის მცველების გადმოცემით, კომპა-

ნია „ენკა~ ცალ-ცალკე აწარმოებდა მოლაპარაკებებს ადგილობრივ მცხოვრებლებთან,

ზოგჯერ ქონების ექსპროპრიაციითაც ემუქრებოდა მათ და ურჩევდა, მიწა საკუთარი

ნებით გაეყიდათ, სანამ სახელმწიფო ჩამოართმევდათ.

სახელმწიფოს მხრიდან ჰესის პროექტის ხელშეწყობის, ადგილობრივი მოსახლეობის

მიწის გაყიდვასთან შეგუების განსაკუთრებულად მანკიერი სტრატეგია ხეობისთვის

საბაზისო ინფრასტრუქტურის ხანგრძლივი და თანმიმდევრული დეგრადაცია იყო. და-

მოუკიდებელი საქართველოს მთავრობები ათწლეულების განმავლობაში თავიდან ირი-

დებდნენ საბაზისო ინფრასტრუქტურისა და სერვისების გამართვას და მიწოდებას ხეო-

ბის მოსახლეობისთვის, რითაც მათში ხეობის სამომავლო პერსპექტივის უქონლობა და

ჰესის აშენების გარდაუვალობის აღქმა მტკიცდებოდა. ადგილობრივების სასოწარკვე-

თილება განსაკუთრებით კარგად ჩანს 2021 წლის დასაწყისში ჰესის მხარდამჭერი აქ-

ციების გამომსვლელთა სიტყვებში, სადაც ხეობის მცხოვრებთა ნაწილი ჰესის აშენებას

საბაზისო ინფრასტრუქტურის შექმნის იმედებს, გზის რეაბილიტაციას, საავადმყოფო-

სა და სკოლების მშენებლობას უკავშირებს29.

სანამ პროტესტი მეტ-ნაკლებად გაფანტული იყო, მთავრობას საპოლიციო ძალის გამო-

ყენება დიდად არც უცდია. თუმცა, უწყვეტი პროტესტის დაწყების შემდეგ, საპოლიციო

ძალების მობილიზება გაიზარდა და, როგორც ვახსენეთ, 2020 წლის 14 ნოემბერს პოლი-

ცია განსაკუთრებული სისასტიკით გაუსწორდა ხეობის მცველებს. ამ კუთხით, რიონის

ხეობის მოძრაობის სიტუაცია ასევე უახლოვდება სხვა მოძრაობის გამოცდილებებს, სა-

დაც ჰესების მოწინააღმდეგე მოსახლეობა „სოციალური კონტროლის ობიექტია, ფიზი-

კური დევნისა და ფინანსური შანტაჟის გზებით~ (Qeburia and Chubabria, 2017, p. 175).

უკვე 2021 წლის გაზაფხულზე, როცა ნამახვანჰესის პროექტის ხელშეკრულების კაბა-

ლურობის მასშტაბი და მთავრობის მხრიდან პროექტის განხორციელებისას ჩადენილი

დარღვევები გამომჟღავნდა, ჩვენ ხშირად ვეკითხებოდით ერთმანეთს, თუ რატომ არ

გაითვალისწინა მთავრობამ სავარაუდო წინააღმდეგობა – რატომ არ იფიქრა, რომ ვინ-

მეს შეიძლებოდა, კითხვები დაესვა, რატომ არ დაიზღვია თავი ამ წინააღმდეგობისგან

– საკუთარივე კანონებისა და პროცედურების ოდნავ მაინც თანმიმდევრული დაცვით?

თუმცა, სახელმწიფოს ასეთი თავდაჯერების და, ასევე, შეიძლება ითქვას, თავზეხელა-

ღებულობის ერთ-ერთი მიზეზი შესაძლოა, სწორედ ის ყოფილიყო, რომ მან წარმატე-

ბით მოახერხა პროექტის განხორციელებამდე მიყვანისთვის საჭირო ყველა საფეხურის,

მათ შორის, საჯარო თუ პირად საკუთრებაში არსებული მიწების „ენკასთვის~ გადაცე-

მის პროცესის ჩუმად, პროცესის საჯარო ხილვადობის გარეშე წარმართვა. მიუხედავად

ამისა, უწყვეტმა პროტესტმა სახელმწიფოს ამგვარი სტრატეგიის სისუსტეც გამოავლი-

ნა და მთავრობას პროექტზე საჯარო საუბრის დაწყებაც აიძულა.

29 https://commersant.ge/ge/post/imeretshi-adgilobrivi-mosaxloeba-namaxvanhesis-msheneblobis-gagrdzelebis-

motxonit-aqciaze-gamovida

41 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

4. სახელმწიფოს გააქტიურება საჯარო დისკურსში:

არგუმენტების ომის დასაწყისი (14 ნოემბერი – 30 იანვარი)

14 ნოემბრის დარბევამ მედიისა და საზოგადოების შედარებით მეტი ყურადღება მიი-

პყრო და სოლიდარობის მობილიზების მცდელობების ზრდაც გამოიწვია. 2020 წლის 22

ნოემბერს სოფელ ჟონეთში უწყვეტი პროტესტის დაწყებიდან რიგით მესამე, წინა აქ-

ციებთან შედარებით უფრო ხალხმრავალი აქცია გაიმართა30. მას ესწრებოდნენ როგო-

რც ჰესების მოწინააღმდეგე მოძრაობების წევრები საქართველოს სხვადასხვა მთიანი

რეგიონიდან, ასევე, 14 ნოემბრის დარბევის შემდეგ უფრო მეტად გააქტიურებული, ძი-

რითადად მემარცხენე და გარემოსდაცვითი აქტივისტები თბილისიდან. შემდეგ კვირებ-

ში, პატარა მხარდამჭერი აქცია თბილისშიც ტარდება. 10 დეკემბერს, ახლად შექმნილი

პლატფორმის „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~ წევრები ოფიციალური წერი-

ლით მიმართავენ მთავრობას და მთავრობის კანცელარიის წინ პირველ საპროტესტო

აქციას მართავენ. აქციის ძირითადი მოთხოვნები ონისა და ნამოხვანის კასკადებზე მო-

რატორიუმის გამოცხადება და პროექტის შესახებ საჯარო, საპარლამენტო მოსმენის

დანიშვნაა. 29 დეკემბერს, ონისა და ნამოხვანის კასკადების ადგილობრივი მოწინააღ-

მდეგეები და თბილისელი აქტივისტები თბილისის საქალაქო სასამართლოსთან მართა-

ვენ აქციას31. მნიშვნელოვანია, რომ ამ პერიოდში ხეობის მცველები სოფელ ჟონეთში

უწყვეტი პროტესტის ფონზე წარმატებით აფერხებენ მშენებლობის პროცესს, რაც სა-

ხელმწიფოსა და კომპანიის განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს, მიუხედავად იმისა,

რომ ადგილზე ჯერ კიდევ მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი ათევს ღამეებს კარვებში.

ამ პერიოდში პროტესტის ხილვადობის ზრდისა და მშენებლობის პროცესის შეფერხე-

ბის მნიშვნელობის საუკეთესო დასტური საჯარო დისკურსში სახელმწიფოს, კომპანია

„ენკას~ და პროექტის სხვა მხარდამჭერების შედარებითი გააქტიურება იყო. თუ მანა-

მდე სახელმწიფოს „ნამახვანჰესის~ პროექტის შესახებ დუმილი და პროექტის გასაი-

დუმლოებულ კონტექსტში განხორციელება ერჩივნა, 2020 წლის ბოლოს და 2021 წლის

დასაწყისში სახელმწიფო ცდილობს პროტესტის დისკრედიტაციას და პროექტისთვის

საჯარო მხარდაჭერის მობილიზებას. მსგავს მცდელობებს, თავის მხრივ, მოჰყვება და-

მატებითი მხარდაჭერის მობილიზება კრიტიკული მედიისა და სამოქალაქო აქტორების

მხრიდან რიონის ხეობის მცველების პოზიციისა და არგუმენტების გასამყარებლად.

იქამდე, სანამ – 2021 წლის იანვრის ბოლოს და თებერვლის დასაწყისში – მიწის გა-

სხვისების დეტალები და კომპანიასთან დადებული ხელშეკრულება გასაჯაროვდება,

რაც ფუნდამენტურად შეცვლის არგუმენტების ველს, ჩართული აქტორები არსებულ

წყაროებზე დაყრდნობით იწყებენ ინფორმაციის გავრცელებას, გასაიდუმლოებულ დო-

კუმენტაციასთან დაკავშირებით ვარაუდების გამოთქმას და უკვე ზოგადი პოლიტიკური

შეფასებების კეთებას პროექტთან დაკავშირებით.

https://www.radiotavisupleba.ge/a/მესამე-დიდი-აქცია-ჟონეთში-ისევ-ნამახვანჰესის-წინააღმდეგ/30963307.html

31 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/photos/pcb.120140756592073/120133273259488/

42 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფია და რეპერტუარი:

ლოგიკური კითხვები და სახალხო მხარდაჭერის მობილიზების მნიშვნელობა

ამ პერიოდში, ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფია და რეპერტუარი დიდ ცვლილე-

ბებს არ განიცდის, თუმცა უკვე არჩეული მიდგომების გამყარება, მათი დროში შენა-

რჩუნებადი ხასიათი და ბრძოლის თანმიმდევრულობა კიდევ უფრო თვალსაჩინო ხდება.

ამავე პერიოდში, ნელ-ნელა იკვეთება რიონის ხეობის მცველების ტაქტიკის ერთ-ერთი

ცენტრალური ხაზი – აქცენტი ფართო სახალხო მხარდაჭერის მობილიზების მნიშვნე-

ლობაზე ბრძოლაში გასამარჯვებლად. ჟურნალ„ინდიგოსთან~ ინტერვიუში, ვარლამ

გოლეთიანი მედიის მხრიდან მარგინალიზებას და საინფორმაციო ვაკუუმის გარღვევის

მნიშვნელობას უსვამს ხაზს:

„გვჭირდება, რაც შეიძლება მეტ ადამიანს მივაწვდინოთ

ხმა, რომ ჩვენ აქაურობას არ დავტოვებთ, სანამ ეს კომპანია არ წავა აქედან. სოცია-

ლური ქსელებით, ტელევიზიებით, ვრცელი ეთერი ჯერ არ ეთმობა ამ თემას, მაგრამ

ნელ-ნელა ხალხი მაინც მოდის ჩვენთან. ყოველდღე მოდიან~

საინფორმაციო ველის

გაფართოების საჭიროებაზე საუბრის გარდა, ამ პერიოდში, მცველები ასევე იწყებენ

თავიანთი ბრძოლის ფილოსოფიის კიდევ ერთი ხაზის განვითარებას, კერძოდ, კო-

ლექტიურ მოქალაქეობრივ ვალდებულებებზე საუბარს.

„ერთ შემთხვევაში გაჭრის ჩვენი პროტესტი – როდესაც საქართველოს ყველა

მოქალაქე თავის მოქალაქეობრივ ვალს შეასრულებს და სახელმწიფოებრივად

იაზროვნებს; და იფიქრებს, რომ მისი კუთვნილება არ იწყება მისი ეზოდან,

მისი ჯიბიდან, მისი სახლის კარიდან. კუთვნილება იწყება მისი სახელმწიფო

საზღვრიდან, სანამ მას ყველაფრის დაცვა არ მოეთხოვება და პრობლემას არ

დატოვებს რამდენიმე ადამიანის მხრებზე სატვირთავად~

მაკა სულაძის მხრიდან სახელმწიფოებრივ აზროვნებაზე ხაზგასმა, ერთი მხრივ, თავად

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის ფილოსოფიის კონტურების ამსახველია, მე-

ორე მხრივ კი, ასევე ცხადყოფს ბრძოლის კავშირს სხვა ჰესების მოწინააღმდეგე ბრძო-

ლების გამოცდილებებთან.

სახელმწიფოებრიობის ცნებაზე ხაზგასმა 2019 წელს, „მწვანე აკადემიის~ ფარგლებში

მოწყობილი ჰესების მოწინააღმდეგე აქტივისტებთან (სვანეთიდან, აჭარიდან და დარი-

ალის ხეობიდან) შეხვედრიდანაც გვახსოვს. ამ შეხვედრის ერთ-ერთი მომხსენებელი,

ზაზა წიკლაური იხსენებდა, თუ როგორ ცდილობდა სახელმწიფო იმის ხაზგასმას, რომ

ჰესები სახელმწიფო, სტრატეგიული მნიშვნელობის საკითხია, რომლის გამოც ცალკეუ-

ლმა მოქალაქეებმა პირადი ინტერესები უნდა დათმონ. ზაზა ჰყვებოდა, თუ როგორ შე-

ატრიალეს ეს დისკურსი ჰესის მოწინააღმდეგეებმა, ერთი მხრივ, თავად სახელმწიფოს

ცნების დეკონსტრუქციით და სახელმწიფოს, როგორც მოქალაქეების ერთობის დეფი-

ნიციით

(„ჩვენ, ხალხი ვართ სახელმწიფო და არა მთავრობა~),

მეორე მხრივ კი, სწორედ

32 https://indigo.com.ge/articles/protestis-31-dge-interviu-namokhvan-hesis-aqtivisttan-varlam-goletiantan/?fbclid=I

wAR1gxLgryuDnbrVYq6EXAK_3HPzhK19YaFjDOH-ueJ0ikoJJQe6EJI_hC-k

33 https://www.facebook.com/watch/?v=718933152343712

43 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ჰესის მოწინააღმდეგეების პოზიციების სახელმწიფოებრივი ხასიათის ხაზგასმით მთა-

ვრობის მოკლევადიან და ვიწრო პოლიტიკურ და ფინანსურ ინტერესებთან შეპირისპი-

რებით.

ამავე პერიოდში, მცველები გამოკვეთენ ფუნდამენტურ განსხვავებას ხელისუფლების

გარემოსთან მიდგომასა და მათი, პროტესტის წევრების გარემოსთან მიდგომას შორის.

აჭარის ტელევიზიასთან ინტერვიუში, მაკა სულაძე აღწერს, თუ რამდენად დამორჩილე-

ბადი ჰგონია მთავრობას ბუნება:

„ერთი სლოგანი აქვთ – „შევთანხმდეთ, იყოს უსაფრთხო~, ესე იგი, ბუნებასთან

შეიძლება შევთანხმდეთ, იყოს უსაფრთხო. რადგან უნდა ხელისუფლებას, ბუნე-

ბაც უნდა შეგვითანხმდეს ჩვენ, რომ ის იქნება უსაფრთხო~

როგორც ამ, ისე სხვა ინტერვიუებში, მაკა სულაძეც და ხეობის სხვა მცველებიც მუდმი-

ვად გამოხატავენ უკმაყოფილებას ბუნების სწორზახოვნად ანთროპოცენტრული ხედ-

ვის გამო, ხაზს უსვამენ ბუნების შესახებ ადგილობრივ ცოდნას მასთან თანაარსებობის,

მისი მოსმენისა და გათვალისწინების – და არა დამორჩილების შესახებ – ადგილობრივი

სოციო-კულტურული გამოცდილებების მნიშვნელობას.

დაბოლოს, ამავე პერიოდში კიდევ ერთხელ მკაფიოდ იკვეთება რიონის ხეობის მცვე-

ლების მიერ ლოგიკური, არსებულ მონაცემებსა თუ კვლევებზე დაყრდნობილი, ღია

კითხვების დასმით განსაზღვრული არგუმენტირების ხასიათი. უკვე 2020 წლის ნოემ-

ბერ-დეკემბერში, როგორც აქციებზე, ისე ცოცხალ ჩართვებში ხეობის მცველები თან-

მიმდევრულად კრებენ ფუნდამენტურ კითხვებს ქვეყანაში არსებული ენერგოპოლიტი-

კის შესახებ და პირველად გამოთქვამენ კრიტიკას, რომელიც 2021 წლის განმავლობაში,

ბრძოლისა და პროექტის სხვადასხვა ეტაპებზე მომხდარი ცვლილებების ფონზეც კი,

დღემდე მნიშვნელოვანი რჩება. რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის არგუმენტი-

რებული ხასიათის ერთ-ერთი ცხადი გამოვლინება და, შეიძლება ითქვას, პარადიგმული

მაგალითია 23 დეკემბრის ცოცხალი ეთერი ხეობიდან. ამ გამოსვლისას, გარდა უკვე

ხშირად და ყველაზე მეტად გამოთქმული წუხილისა – საჯარო დოკუმენტების გასაი-

დუმლოების, ადგილობრივი მოსახლეობის პროცესიდან გარიყვის, რიონის ხეობის მიკ-

როკლიმატისა და ბიომრავალფეროვნების დაუფასებლობის გამო35, ვარლამ გოლეთია-

ნი უკვე კითხვის ქვეშ აყენებს:

34 https://www.facebook.com/watch/?v=718933152343712

35 https://www.radiotavisupleba.ge/a/მესამე-დიდი-აქცია-ჟონეთში-ისევ-ნამახვანჰესის-წინააღმდეგ/30963307.html

44 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

1. ენერგიის მოხმარების არსებულ პოლიტიკას:

„სად მიდის უკვე არსებული ელექტროენერგია? რატომ არ ვკითხულობთ, ვინ

მოიხმარს ელექტროენერგიას დღეს? რატომ მოდის დღევანდელი მოხმარე-

ბის 10-15% ქვეყნისთვის უსარგებლო ბიტკოინების გამომუშავებაში? იქნებ

არ გვჭირდება დამატებითი გამომუშავება, არამედ არსებული ელექტროენე-

რგიის დაზოგვა და გონივრული მოხმარება?~

2. წარმოების არსებული რესურსების აუთვისებლობას:

„რატომ არ ხდება არსებული ელექტროსადგურების რეაბილიტაცია? რატომ

არის რეაბილიტაციის არსებული პროექტები მხოლოდ ჰესების ფუნქციონი-

რების შენარჩუნებაზე და არა გამომუშავების ეფექტიანობის ზრდაზე ორიე-

ნტირებული? რატომ არ ვითვლით, დაგვჭირდებოდა თუ არა ახალი ჰესების

აშენება, ბუნებისა და ადამიანებისთვის ახალი ხარჯების დაკისრება იმ შემ-

თხვევაში, თუ არსებული ჰესების გამომუშავების ეფექტურობა გაიზრდებო-

და?~

3. ჰიდრორესურსების ათვისების დაუგეგმავ, არა კვლევასა და საჭიროე-

ბებზე, არამედ მოგებაზე ორიენტირებულ ხასიათს:

„რატომ გვჭირდება 154 ჰესი, საიდან ვასკვნით, რომ მაინცდამაინც 154

გვჭირდება და არა 200 ან 5? რატომ ეძლევა მშენებლობის საშუალება ყვე-

ლას, ვინც სურვილს გამოთქვამს? რატომ არ ვაგებთ ენერგოპოლიტიკას რე-

ალურად არსებულ და დაანგარიშებულ საჭიროებებზე?~

4. ჰესების მშენებლობის არსებულ, დაუდევარ პრაქტიკასა და დამდგარ,

ავარიულ შემთხვევებზე სახელმწიფოს მხრიდან პასუხისმგებლობის

არიდებას:

„ვინ არის პასუხისმგებელი, როცა ახალი ჰესების მშენებლობა გაუთვალისწი-

ნებელ რისკებსა და ხარჯებს იწვევს? რა სარგებელი მიიღო სახელმწიფომ

ბოლო წლებში აშენებული ახალი ჰესებისგან და ვის დაეკისრა პასუხისმგებ-

ლობა შუახევჰესის და დარიალჰესის ავარიებზე?~

5. ადგილობრივი მოსახლეობისთვის ჰესების უსარგებლობას:

„როცა ამბობენ, რომ პროექტი ადგილობრივ მოსახლეობას ბევრ სარგე-

ბელს მოუტანს, რატომ არ არსებობს არცერთი მსგავსი პრეცედენტი ბოლო

ათწლეულის მანძილზე აშენებული ჰესების შემთხვევაში?~

36 http://bit.ly/2WVE5xU

45 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მხარდაჭერა და არგუმენტები: სარგებლის პრივატიზაცია და რისკის სოციალიზაცია

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, „ნამახვანჰესის~ წინააღმდეგ არგუმენტების უმეტესობა უკვე არ-

სებობდა უწყვეტი პროტესტის დაწყებისას. 14 ნოემბრის დარბევის შემდეგ, უფრო აქტიურად

იწყება არსებული არგუმენტების დამუშავება, გაფართოება და ამ არგუმენტებისთვის მეტი

საჯარო ხილვადობის მიცემის მცდელობა – განსაკუთრებით კი იმ ფონზე, რომ ამ პერიოდში

მთავრობა და „ენკაც~ იწყებენ საკუთარი არგუმენტების მობილიზებას ჰესის სასარგებლოდ.

ასევე, როგორც ვთქვით, იწყება არსებული არგუმენტებისა და კვლევების პოლიტიკურ ჭრი-

ლში შეფასება, ანუ „ნამახვანჰესის~ პროექტის განხილვა სახელმწიფოს განვითარების პო-

ლიტიკის კრიტიკიდან გამომდინარე და მისი, როგორც ერთი პროექტის, განზოგადება სხვა

უკვე არსებულ თუ დაგეგმილ ენერგეტიკულ თუ ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე. 14 ნოე-

მბრის დარბევის შემდეგ იქმნება „ნამოხვანის სოლიდარობის ორგანიზების ჯგუფი~ – დახუ-

რული ფეისბუკჯგუფი, სადაც ერთიანდებიან როგორც სხვა ჰიდროპროექტებთან ბრძოლაში

უკვე გამოცდილი აქტორები, ასევე კრიტიკული მედიის წარმომადგენლები, სხვადასხვა მე-

მარცხენე ბრძოლაში ჩართული აქტივისტები და სხვა დაინტერესებული პირები, რომლებიც

ერთმანეთს უზიარებენ ცოდნასა და ინფორმაციას და ცდილობენ მხარდამჭერი აქტივობე-

ბის კოორდინაციას. ამ აქტივობებს მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს პროექტისთვის უფრო

ფუნდამენტური კითხვების დასმასა და, ზოგადად, სახელმწიფოს განვითარების პოლიტიკის

კურსიდან პროექტის დანახვის შესაძლებლობის გამარტივებაში საზოგადოებისთვის, რასაც

ეხმარება, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, თბილისში პატარა სოლიდარობის აქციების გამართვა

და სოფელ ჟონეთში თბილისელი აქტივისტების ხშირი ჩასვლა.

ამ პერიოდში გახმოვანებული, დამუშავებული, გაზიარებული არგუმენტების უმეტესობა

რამდენიმე ორგანიზაციისა და რამდენიმე მედიაწყაროს მიერ კონკრეტულად „ნამახვანჰეს-

ზე~ და ზოგადად, ენერგოპოლიტიკაზე, ბოლო ათწლეულის განმავლობაშ შექმნილ ცოდნას

ეყრდნობა. ეს ცოდნა მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს როგორც ადგილობრივი მოძრა-

ობის ნარატივს, ისე სხვა, ახლად გააქტიურებული აქტორების არგუმენტაციასაც. გარემო-

სდაცვითი და ეკონომიკური მიზანშეწონილობის თვალსაზრისით, „მწვანე ალტერნატივის~

ზემოხსენებული გარემოზე ზემოქმედების შეფასების კვლევების გარდა, მნიშვნელოვანია

ორგანიზაციის სხვა კვლევებიც სხვა დიდი თუ პატარა ჰესების პროექტებზე. როგორც

ორგანიზაციის წარმომადგენელი, მანანა ქოჩლაძე 2021 წლის იანვრის ინტერვიუში განმა-

რტავს, „ნამახვანჰესის~, ისე, როგორც წინა ჰესების პროექტების პრობლემა მათი განხო-

რციელების ლოგიკაში მდგომარეობს, რომლის მიხედვითაც, სახელმწიფო მშენებლობის

გადაწყვეტილებას პროექტის ავკარგიანობის დადგენამდე იღებს:

„თუ რამემ რეპუტაცია შეულახა ჰიდროელექტროსადგურებს, ეს იყო თვითონ

ის ჰიდროელექტროსადგურები, რომლებიც ბოლო წლებში აშენდა. ნამახვანჰე-

სის პროექტზე გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილება პირობითია, რადგან კვლე-

ვებმა, რომელიც კომპანიას არ წარმოუდგენია და მომავალში უნდა წარმოადგი-

ნოს, შეიძლება აჩვენოს, რომ ამ ადგილზე ასეთი პროექტის განხორციელება

საერთოდ არ შეიძლება~

37 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/407461063837062/

46 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ნამახვანჰესის~ და სხვა ჰესების გარემოსდაცვითი ასპექტების განხილვას ასევე ეძღვნება

„საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა/დედამიწის მეგობრების~ ონლაინდისკუსიების ციკლის

„საზოგადოებრივი გუშაგის~ არაერთი გადაცემა, სადაც გარემოსდაცვითი ექსპერტები დე-

ტალურად განიხილავენ უკვე აშენებული ჰესების პროექტების (შუახევიჰესი, დარიალჰესი

თუ სხვა) გამოწვევებს. 2014 წლიდან, ჰესების მოწინააღმდეგე მოძრაობებს სამართლებრივ

საკითხებში ასევე ეხმარება საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (საია). მათი

კვლევების მიგნება, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას ხელისუფლება სისტემატურად რი-

ყავს ჰესების პროექტების შემუშავების პროცესში, სასამართლო კი მუდმივად აჭიანურებს

დავების განხილვას, ასევე დამატებითი არგუმენტი ხდება „ნამახვანჰესის~ მოწინააღმდეგე

ჯგუფებისთვის38. სოციალური სამართლიანობის ცენტრის (ყოფილი EMC) კვლევები სვა-

ნეთის ჰესების პროექტების შესახებ დამატებით ხაზს უსვამს ჰესების პროექტების ხელშე-

კრულებათა ხარვეზებს, ინვესტორებისთვის მინიჭებულ პრივილეგიებს, ჰიდროპროექტე-

ბისთვის საჭირო საკანონმდებლო ბაზის ნაკლოვანებებს39 და სხვა. გარდა საქართველოს

მაგალითებისა, მხარდამჭერი ჯგუფები იშველიებენ საერთაშორისო გამოცდილებებსაც,

საუბრობენ ბალკანეთში ჰესების წინააღმდეგ ბრძოლის პრაქტიკებზე, ჰესების პროექტე-

ბის მძიმე შედეგებზე ინდოეთში და ა.შ.

ამ პერიოდში გენერირებული და გამოთქმული არგუმენტების უმეტესობა ყველაზე მე-

ტად გარემოსდაცვით და ადამიანების უფლებების დაცვის საკითხებს ეხება. „ნამოხვა-

ნის სოლიდარობის ორგანიზების ჯგუფის~ – „სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის~

პლატფორმის შეხვედრებზე, ამ პერიოდში უკვე განვიხილავდით ძირითად შიშს, რომ მი-

უხედავად ამ არგუმენტების სიმყარისა და მნიშვნელობისა, საზოგადოებას თავისებური

იმუნიტეტი ჰქონდა გამომუშავებული გარემოსდაცვით და ადამიანის უფლებებთან და-

კავშირებულ საკითხებზე. სახელმწიფოსთვის საკმაოდ ადვილი იყო იმის მტკიცება, რომ

განვითარების, მოდერნიზაციის, პროგრესისა და ეკონომიკური ზრდის სახელით რაღაც

უნდა დავთმოთ. ამ ფართო მისიების სახელით, სახელმწიფო გამუდმებით ითხოვდა გა-

რემოს/ბუნებისა და ადამიანების მსხვერპლშეწირვას და ჩვენი მაშინდელი შეფასებით,

საკმაო წარმატებითაც ახერხებდა ამისთვის საზოგადოებრივი აზრის, უფრო სწორად,

დედაქალაქში მცხოვრები საშუალო ფენების მხარდაჭერის მობილიზებას. ამ პერიოდში,

სახელმწიფო ისევ იწყებს ამგვარი, ძირითადად ეკონომისტური არგუმენტების გამოყე-

ნებას და ასევე, ენერგოუსაფრთხოებაზე აპელირებას. შესაბამისად, ამავე პერიოდში,

„ნამახვანჰესის~ მოწინააღმდეგე ჯგუფებიც ვიწყებთ ხარჯთსარგებლიანობის ანგარი-

შის არარსებობაზე ხაზგასმას და ეკონომისტური მსჯელობის საპასუხოდ, უკვე სოცი-

ალური – და რეალური ეკონომიკური არგუმენტების მობილიზებას. თავდაპირველად,

ამ არგუმენტების ცენტრალური წყარო ჩვენთვის ფინანსთა სამინისტროს მიერ დაკვე-

თილი და მსოფლიო ბანკის მიერ შესრულებული კვლევა იყო, რომლის მიხედვითაც, თუ

დაგეგმილი დიდი ჰესების პროექტები (ნენსკრას, ნამახვანისა და კორომხეთის ჰესები)

განხორციელდებოდა, გაიზრდებოდა ელექტროენერგიის ტარიფი და სახელმწიფო ბიუ-

ჯეტს დააწვებოდა საგრძნობი (1.2 მილიარდი ლარის ოდენობის) ფისკალური ტვირთი40,

38 https://bit.ly/3peUDxy

39 https://socialjustice.org.ge/ka/products/hesebis-mshenebloba-svanetshi-da-misi-zegavlena-adamianis-uflebebze

40 http://bit.ly/3aXk0PU

47 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რაც კითხვის ქვეშ აყენებდა იმ ეკონომიკურ მიზნებს, რისთვისაც როგორც ლეჩხუმის,

ისე მთელი საქართველოს მოსახლეობას მნიშვნელოვანი მსხვერპლი უნდა გაეღო.

სწორედ ამ პროცესის პარალელურად, იწყება კონკრეტულად ჰესების პროექტების წი-

ნააღმდეგ მობილიზებული არგუმენტაციის უკვე პოლიტიკურ ჭრილში განხილვა და ამ

მაგალითებიდან გამომდინარე, განვითარების პოლიტიკის კრიტიკა. ეს პოლიტიკური

შინაარსები უკვე იკვეთება სხვადასხვა პლატფორმის, მათ შორის „სამართლიანი ენე-

რგოპოლიტიკისთვის~ კოლექტივის მიერ ჩაწერილ და გავრცელებულ ვიდეომიმართვებ-

შიც, რომელიც საზოგადოების სხვადასხვა წევრის კრიტიკასა და ანალიზს ასახავს. ამ

შინაარსების გამაერთიანებელი და შემკრავი ჩარჩო – სარგებლის და ხარჯის არათა-

ნაბარი და უსამართლო გადანაწილებაა. ჰესის წინააღმდეგ აზრის დამფიქსირებელთა

უმეტესობა ხაზს უსვამს, რომ რამდენიმე ადამიანის ეკონომიკურ მიზნებსა და მოგებას

ეწირება გარემო, კულტურული მემკვიდრეობა და მოქალაქეების კეთილდღეობა:

„ნამახვანჰესის პროექტი, რომელსაც გვასაღებენ, რომ თითქოს ეს არის საქა-

რთველოს ენერგოდამოუკიდებლობისთვის და განვითარებისთვის, პროგრე-

სისთვის გამიზნული, სინამდვილეში ემსახურება მხოლოდ კერძო ინვესტორის

პირად ინტერესს და არაფერს სხვას~

საუბარი იწყება განვითარების ალტერნატივებზეც,

„რომლებიც არ დააზარალებს სა-

ქართველოს გარემოს და რომლებიც მომგებიანი იქნება საქართველოს მოქალაქეე-

ბისთვის. ჩვენ ვსაუბრობთ არა უბრალოდ რაღაცის (ჰესის) წინააღმდეგ, არამედ უკვე

რაღაცისთვის (სამართლიანი ენერგოპოლიტიკისთვის!)~

ამავე პერიოდში იკვეთება, ასევე, რიონის ხეობის მცველების პროტესტის შეფასებაც,

როგორც ბრძოლა ზოგადად სამართლიანობისთვის და კოლექტიური სიკეთისთვის.

ჯერ კიდევ უწყვეტი პროტესტის დაწყებამდე გადაღებული დოკუმენტური ფილმის,

„მიწა-წყლის~ თანაავტორი, ეკა წოწორია, მაკა სულაძის შეუპოვრობას სწორედ ზოგად

უსამართლობასთან შეუგუებლობით ხსნის:

„მაკას, ისევე როგორც ახლა უკვე ჩვენ, იმდენად კარგი და ღრმა წარმოდგენა

აქვს იმაზე, თუ რამდენად დიდი ბოროტებაა ეს (ნამახვანჰესის) პროექტი, არა

მხოლოდ მისთვის, როგორც ერთი ადამიანისთვის, არამედ მართლა საქვეყნო

მასშტაბის ბრძოლაა იქ, უგუნურ, ბრმა, უპასუხისმგებლო წინსვლასთან კომე-

რციული პროექტის, რომელიც არავისთვის სასარგებლო არ არის, ერთი-ორი

ადამიანის გარდა, ვინც ამაზე ფულს აკეთებს. უსამართლობა, რომელსაც ასე

ცხადად ხედავ, არ გაძლევს იმის საშუალებას, რომ რამე არ გააკეთო. და არ

გაძლევს იმის საშუალებას, რომ უბრალოდ დანებდე~

41 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/707585833279258/

42 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/233059481518265/

43 https://business.facebook.com/creatorstudio/published?content_table=POSTED_POSTS&post_type=ALL

48 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სახელმწიფოს, კომპანიის და ჰესების ლობისტების სტრატეგია:

პროექტის საჯარო დაცვა და დისკრედიტაციის დასაწყისი

როგორც ვთქვით, 2020 წლის ბოლოს და 2021 წლის დასაწყისში, მთავრობა ცდილობს, რეპ-

რესიების გზა დროებით აირიდოს და საზოგადოება დაარწმუნოს ჰესის სიკეთეებში. მაშინ,

როცა ჰესის მოწინააღმდეგეებს ამ პერიოდში უკვე შემუშავებული აქვთ როგორც კომპლექ-

სური არგუმენტები, ისე უსამართლობის სახელდების ზოგადი ჩარჩოები, ხელისუფლება და

ჰესის სხვა მხარდამჭერები ჰესის სასარგებლოდ საკმაოდ სწორხაზოვან და, შეიძლება ით-

ქვას, პრიმიტიულ არგუმენტებს გამოთქვამენ. მიუხედავად ამისა, მათ უდიდესი უპირატესობა

აქვთ საინფორმაციო ველზე წვდომის თვალსაზრისით. ხელისუფლების წარმომადგენლების

პოზიციას გამუდმებით ფარავენ, ინტერვიუების ფორმით კი მათ და სხვადასხვა ლობისტს

საჯარო სივრცეში არგუმენტირების საშუალებას მუდმივად აძლევენ მეინსტრიმული ტე-

ლევიზიები, განსაკუთრებით, ტელეკომპანია „იმედი~, გადაცემა „ქრონიკასა~ თუ „ნამდვილ

რიცხვებში~. მიუხედავად ერთი შეხედვით ნეიტრალური პოზიციონირებისა, ასევე საკმაოდ

ტენდენციურად, სახელმწიფო პოზიციებს აშუქებს ენერგეტიკისა და გარემოს ეროვნული

ასოციაციის ფეისბუკგვერდი „ენერგოპლატფორმა~44. 7 დეკემბერს, ოფიციალურ ფეისბუკის

და ასევე ვებგვერდს აარსებს კომპანია „ენკაც~, რომლის დაფინანსებული პოსტები მალევე

ექცევა ჰესების მოწინააღმდეგეების ყურადღებისა და კრიტიკის ქვეშ.

ხელისუფლების, „ენკასა~ და „ნამახვანის~ თუ სხვა ჰესების ლობისტების დისკურსი

ეკონომისტურ და, უფრო არაპირდაპირი ფორმით, გეოპოლიტიკურ საკითხებს ეხება.

ამ პერიოდში წამოჭრილი საკითხები, შეიძლება ითქვას, სახელმწიფოს მიერ მანამდე,

პრინციპში, ყველა სხვა ჰესის შესახებ არსებულ დისკურსს იმეორებს და „ნამახვანის~

შემთხვევაშიც, დღემდე ცენტრალურ და ყველაზე ხშირად განმეორებად საკითხებად

რჩება. ჰესის მხარდამჭერები, განსაკუთრებით მთავრობის წარმომადგენლები და კონ-

კრეტულად ეკონომიკის მინისტრი, ნათია თურნავა, პირველ რიგში, აპელირებენ „დიდი

ინვესტიციის~ მნიშვნელობაზე:

„ნამახვანი” არის 800 მილიონი დოლარის ინვესტიცია, პოსტპანდემიურ პერი-

ოდში ნამდვილად უნდა გავუფრთხილდეთ ასეთ მეგაპროექტებს~

თურნავას ეს განცხადება, შეიძლება ითქვას, ჯერ კიდევ ამ პერიოდიდან „ნამახვან-

ჰესის~ პროექტის მხარდაჭერის ცენტრალური ლაიტმოტივია მეორე მნიშვნელოვან

საკითხთან, „ენერგოდამოუკიდებლობასთან~ ერთად. ენერგოდამოუკიდებლობის არ-

გუმენტს (რომელიც ხშირად, მთავრობის წარმომადგენლებს ენერგოუსაფრთხოებაში

ერეოდათ) და ჰიდრორესურსების მაქსიმალური ათვისების საჭიროებას, დეკემბრის და-

საწყისში გამოთქვამს ეკონომიკის მინისტრის მოადგილე, დავით თვალაბეიშვილიც:

44 https://www.facebook.com/energyplatform, გვერდის აღწერა: პლატფორმის მიზანია ფართო აუდიტორიას გა-

აცნოს ინფორმაცია საქართველოს ენერგეტიკული პოტენციალის შესახებ, გაუწიოს საზოგადოებრივი ლობირე-

ბა ენერგეტიკულ დარგს, ხელი შეუწყოს ენერგოსექტორის როლის წარმოჩენას ქართულ ეკონომიკაში, შეისწა-

ვლოს და გააშუქოს ენერგეტიკის საკითხები პოპულარული ენით.

45 https://www.interpressnews.ge/ka/article/634410-natia-turnava-namaxvani-aris-800-milioni-dolaris-investicia-postpandemiur-

periodshi-namdvilad-unda-gavuprtxildet-aset-mega-proektebs?fbclid=IwAR2U9ro89_HYsXzAYihoN9l6B86qJdsaZBmITNc4ww

T6SiVrhmEW9sV9uOY

49 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ადგილობრივი რესურსების ათვისება და გამოყენება ქვეყნის ენერგოდამოუ-

კიდებლობის წინაპირობაა. აღნიშნული ხელს შეუწყობს იმპორტირებულ რესუ-

რსებზე დამოკიდებულების შემცირებას და მაქსიმალურად გაზრდის განახლე-

ბადი ენერგიების წილს მთლიან ენერგეტიკულ ბალანსში, რაც, თავის მხრივ,

ევროკავშირის ვალდებულებების შესრულებასაც მოახდენს~

არც თავად მინისტრი თურნავა ან მისი მოადგილე და არც სხვა ლობისტები, ამ პერი-

ოდში ჯერ ღიად არ აპელირებენ დამოუკიდებლობის გეოპოლიტიკურ ასპექტებზე, კო-

ნკრეტულად კი, რუსეთზე დამოკიდებულების საფრთხეებზე, თუმცა ჰესების მშენებ-

ლობის მნიშვნელობა ქვეყნის ცივილიზაციური არჩევანის – ევროპასთან დაახლოების

თვალსაზრისით, უკვე იკვეთება. რაც შეეხება ეკონომისტურ არგუმენტებს, მთავრობას

აშკარად არ მიაჩნია საჭიროდ, განმარტოს დიდი ინვესტიციის კონკრეტული შედეგები

და მნიშვნელობა – მისთვის დიდი ინვესტიცია თავისთავად სიკეთესა და განვითარებას

ნიშნავს, მის მოცულობაზე მუდმივმა ხაზგასმამ კი, მისი ეჭვქვეშ დაუყენლობის, უპირო-

ბო მიღების სამუშაო უნდა შეასრულოს.

მთავრობის წარმომადგენლები, ამ პერიოდში, ასევე თავს იკავებენ რიონის ხეობის

მცველების პირდაპირი დემონიზებისგან. თუ რამდენიმე თვეში ისინი პროტესტის მონა-

წილეებს ხან მართულად, ხან ქსენოფობად და ჰომოფობად, ხან კი გულწრფელ, თუმცა

გულუბრყვილო ძალებად მოიხსენიებენ, 2020 წლის ნოემბერ-დეკემბერსა და 2021 წლის

თებერვალში მსგავსი შეფასებებისგან ჯერ კიდევ თავს იკავებენ. გამონაკლისია გარე-

მოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის მინისტრის მოადგილის, ნინო თანდილაშვილის

29 იანვრის ინტერვიუ იმედის „ქრონიკასთან~, სადაც მინისტრის მოადგილე არა თავად

მცველებს, არამედ „ნამახვანჰესის~ მოწინააღმდეგე ექსპერტებს უწუნებს ქცევას. მისი

თქმით, ექსპერტები, ერთი მხრივ, „კატასტროფულ დიაგნოზებს~ აკეთებენ პროექტზე,

მეორე მხრივ კი, წუწუნებენ, რომ კვლევები საჯაროდ არ დევს.

„თუ კვლევები არ არის

გაზიარებული~,

კითხულობს თანდილაშვილი, „მაშინ რაზე დაფუძნებით აკეთებენ და-

სკვნებს?~47. ამ პერსპექტივის მანიპულაციური ხასიათისა და იმის მიუხედავად, რომ

მინისტრის მოადგილე ან არ გასცნობია, ან განზრახ არ ახსენებს „ნამახვანჰესის~ კრი-

ტიკოსთა დასაბუთებულ დასკვნებს (რომლებიც, ერთი მხრივ, „ენკას~ მიერ საჯაროდ

არსებული კვლევების ნაკლოვანებებზე, მეორე მხრივ კი, დამატებითი სავალდებულო

კვლევების არარსებობაზე მიუთითებდა), თანდილაშვილი, ისევე როგორც ამ ეტაპზე

მთავრობის სხვა წარმომადგენლები, თავს იკავებს პროტესტის წევრების პირდაპირი

სტიგმატიზებისგან.

თუმცა, რასაც პირდაპირ არ ამბობს მთავრობა, ამბობენ სამთავრობო მედია და კომპა-

ნია „ენკა~. თანდილაშვილთან ინტერვიუში, „ქრონიკის~ წამყვანი გურამ ნიკოლაიშვი-

ლი, რომელიც შემდგომ „ნამახვანჰესის~ პროექტის სიკეთეებს ფართო ანალიტიკურ გა-

დაცემებს უძღვნის და სოციალურ ქსელშიც პროექტის ერთ-ერთ აქტიურ დამცველად

გვევლინება, პირდაპირ ეჭვქვეშ აყენებს პროტესტის გონივრულობას, როცა მინისტრის

46 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/119067853386559/

47 https://www.youtube.com/watch?v=aCJRL2gWXSE&ab_channel=TVIMEDI

50 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მოადგილეს ეკითხება, თუ რა დაინახა მან პროტესტის წევრების არგუმენტებში „რაცი-

ონალური და დისკუსიის ღირსი~48. თავად ნიკოლაიშვილი ამავე გადაცემაში არ ერიდე-

ბა პროტესტში ჩართული ორგანიზაციების პირდაპირ კრიტიკას (ან, შეიძლება ითქვას,

ცილისწამებას):

„ბოლო წლებში მკაფიოდ გამოიკვეთა არასამთავრობოების ქსელი, რომელთა

პირდაპირი მიზანიც პირდაპირ მიმართულია მშენებლობების გაჩერების, პრო-

ექტების ჩაგდებისა და ენერგოსექტორის დარგის დემონიზებისაკენ~

26 დეკემბრის გადაცემაში გურამ ნიკოლაიშვილი ასევე პირდაპირ გზას უხსნის „ენკას~

წარმომადგენელს, კომპანიის მთავრობასთან ურთიერთობის სამსახურის ხელმძღვა-

ნელს, ელენე ღუბიანურს, რომ ეჭვქვეშ დააყენოს ხეობის მცველების პროტესტი. მათზე

საუბრისას, ნიკოლაიშვილი კითხულობს:

„ეს არის ადგილობრივი მოსახლეობა თუ ეს

არის ადგილობრივი ჯგუფები?~

სწორედ აქ იწყებს ელენე ღუბიანურიც მცველებისა

და ზოგადად პროტესტის მარგინალიზებას და ხაზს უსვამს, რომ საპროტესტო გამოს-

ვლებში მხოლოდ რამდენიმე ადგილობრივი ადამიანი ამოიცნო, დანარჩენებს კი პოლი-

ტიკოსებსა და სხვა რეგიონებიდან ჩამოსულ ადამიანებს უწოდებს.

სოციალურ ქსელში საკუთარ ახლად შექმნილ გვერდზე „ენკას~ პირველივე პოსტი

პირდაპირ „მიზანმიმართულ დეზინფორმაციას~ არქმევს ჰესის მოწინააღმდეგეთა პო-

ზიციას51 და მათ მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას „მითებს~ უწოდებს. დამატებით

სათქმელს, რასაც თავად „ენკაც~ კი არ ამბობს ღიად, „ენკასვე~ მხარდაჭერილი, „ნა-

მახვანჰესის~ პროექტის დასაცავად ერთი შეხედვით ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ

შექმნილი ჯგუფი, „რიონის ხეობის ახალგაზრდული მოძრაობა~ ახმოვანებს. ეს ჯგუფი

მომავალში რიონის ხეობის მცველების დემონიზებისა და პირდაპირი ლანძღვის პლატ-

ფორმა გახდება, დეკემბერ-იანვარში კი იწყებს მცველების არაცივილურობასა და ძა-

ლადობრივ ხასიათზე ხაზგასმას. ერთ-ერთ პირველ პოსტში, გვერდი ხეობის მცველებს

სოფლის აბრის განადგურებაში, ვანდალიზმში, ცილისწამებასა და მოსახლეობის დაში-

ნებაში ადანაშაულებს. ასევე ხაზს უსვამს რეგიონის განუვითარებლობას თუ ჩამორჩე-

ნას და ჰესის მშენებლობას ამ მდგომარეობის შეცვლის პერსპექტივად ხატავს:

„სკოლებში ბავშვი აღარ არის, ახალგაზრდას ვერ ნახავ. განადგურებულია ხე-

ობა. ადვილია ქუთაისიდან, თბილისიდან და სხვადასხვა ქალაქებიდან თბილ

ოთახებში კომენტარების წერა?! ჩვენ გვინდა უკეთესი მომავალი და ზუსტად

ამისთვის ვიბრძვით~

იგივე ჯგუფი 2020 წლის დეკემბერსა და 2021 წლის იანვარში ჰესის მხარდამჭერი

რამდენიმე აქციასაც უწევს ორგანიზებას. ეს აქციები, მიუხედავად იმისა, რომ ბრძო-

48 https://www.youtube.com/watch?v=aCJRL2gWXSE&ab_channel=TVIMEDI

49 https://www.youtube.com/watch?v=aCJRL2gWXSE&ab_channel=TVIMEDI

50 https://www.facebook.com/watch/?v=251345366333672

51 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/110466410913370

52 https://www.facebook.com/RioniValleyYouth/photos/a.106201464745614/106190544746706/

51 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ლის შემდგომ ეტაპზე და ხეობის მცველების მიერ ფართო მხარდაჭერის მობილიზების

ფონზე აღარ გაგრძელებულა, მაინც ძალიან საგულისხმოა, რადგან კარგად ასახავს, თუ

რა სახის იმედებს აჩენდნენ „ენკა~ და საქართველოს მთავრობა ხეობის მოსახლეობის

ნაწილში ან როგორ მუშაობდნენ მათ მოსასყიდად თუ გადასაბირებლად. დასაქმების შე-

საძლებლობებისთვის აქტიური პოპულარიზაციის გაწევის გარდა, ამ აქციებზე გამოსუ-

ლი ადგილობრივი მცხოვრებლები ხანგრძლივ ინფრასტრუქტურულ დეგრადაციასა და

საბაზისო საჯარო სერვისების – გზების, სკოლების, სავადმყოფოების – არარსებობაზე

საუბრობდნენ. ფაქტობრივად, ისინი საუბრობდნენ და წუხდნენ სახელმწიფოს მიერ ცე-

ნტრალური ფუნქციების შეუსრულებლობაზე, საიდან გამოსავლადაც სწორედ კერძო

კომპანიის ჩართულობა წარმოედგინათ.

მსგავს იმედებს ამ პერიოდში ნამდვილად ხელს უწყობენ „ენკაც~ და საქართველოს

მთავრობის წარმომადგენლებიც. ერთი მხრივ, „ენკა~ აანონსებს სამუშაო ვაკანსიებს

და ამბობს, რომ ადგილობრივებს დასაქმების დროს პრიორიტეტი მიენიჭებათ53, მეორე

მხრივ კი, პოპულარიზაციას უწევს ზოგიერთ კონკრეტულ, ზოგ კი ბუნდოვან, ეგრეთ

წოდებულ სოციალურ პროექტს. მაგალითად, „ენკა~ ამაყობს ადგილობრივი მეფუტკრე-

ებისგან 4000 კილოგრამზე მეტი თაფლის გამოსყიდვის ერთჯერადი პროექტით, თუმცა

ამ ქმედების მდგრადობა ან მიზანი ბუნდოვანია. კომპანია მოსახლეობას კიდევ მრავალ

პროექტს ჰპირდება:

„~ENKA”-სა და ~რიონის ხეობის განვითარების ასოციაციის” მიერ სხვა მრავალი

ერთობლივი პროექტია დაგეგმილი, რომელიც მიზნად ისახავს რიონის ხეობის

განვითარებასა და მოსახლეობის ხელშეწყობას~.

არც მაშინ და არც შემდგომში, ამ, როგორც თვითონ უწოდებდა, „კეთილი ნების~ პრო-

ექტების55 ხასიათი „ენკას~ არ დაუკონკრეტებია. მეორე მხრივ, მთავრობაც, კერძოდ,

ნათია თურნავა, ასევე აპელირებდა „ენკას~ მიერ სოციალური პასუხისმგებლობის აღე-

ბაზე:

„თვითონ ინვესტორმაც ძალიან ბევრი გააკეთა ამ მიმართულებით, ბევრი

კვლევა ჩაატარა, სოციალურ პროექტებსაც ახორციელებს და მჭიდრო კომუნი-

კაციაში მუშაობს ხეობის მოსახლეობასთან, მეფუტკრეობის, მეღვინეობის თუ

ინფრასტრუქტურის მიმართულებით~

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მთავრობისთვის პრობლემას არ წარმოადგენდა იმის აღია-

რება, რომ მისივე ათწლეულების განმავლობაში შეუსრულებელი პასუხისმგებლობების

კერძო კომპანიის მიერ აღება მათთვის განვითარების მისაღები კურსია.

53 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/pcb.126404319319579/126393295987348

54 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/125130306113647/

55 https://namakhvani.enka.com/about-us/about-namakhvani-hpp/

56 https://www.interpressnews.ge/ka/article/634410-natia-turnava-namaxvani-aris-800-milioni-dolaris-investicia-postpandemiur-

periodshi-namdvilad-unda-gavuprtxildet-aset-mega-proektebs

52 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ამავე პერიოდში იკვეთებიან „ნამახვანჰესის~ მხარდამჭერი ექსპერტებიც5758, რომლე-

ბიც ძირითადად ირეკლავენ, ამყარებენ ხელისუფლების ეკონომისტურ დისკურსებს და

მომავალში „ნამახვანჰესის~ დაცვის სახეებად იქცევიან. შეჯამების სახით შეიძლება

ითქვას, რომ 14 ნოემბრის დარბევიდან – მეორე, უკვე 30 იანვრის დარბევამდე, მაშინ,

როცა სახელმწიფო აქტიურად იწყებს პროექტის გარშემო საჯარო მხარდაჭერის მო-

ბილიზებას, მას სამი სტრატეგია აქვს: (საბაზრო) ეკონომისტური და გეოპოლიტიკური

არგუმენტები, მოწინააღმდეგეების ირიბი სტიგმატიზაცია და ადგილობრივი მოსახლე-

ობის მხარდამჭერ ნაწილში ჰესის აშენების შემთხვევაში სოციო-ეკონომიური კეთილ-

დღეობის ზრდის არარეალისტური იმედების გაღვივება.

57 https://www.interpressnews.ge/ka/article/638188-andria-gvidiani-engurhesis-gacherebam-kidev-ertxel-

dagvanaxa-rom-axali-hesebis-mshenebloba-sasicocxlod-mnishvnelovania/https://www.interpressnews.ge/ka/

article/638188-andria-gvidiani-engurhesis-gacherebam-kidev-ertxel-dagvanaxa-rom-axali-hesebis-mshenebloba-

sasicocxlod-mnishvnelovania/

58 https://business-partner.ge/energetika/ratom-unda-ashendes-namakhvanhesi-davit-mirtskhulavas-argumentebi

53 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

5. გრძელვადიანი ომი: პროტესტის აღმასვლა და გაფართოება

რეპრესიისა და მოლაპარაკების ცრუ მცდელობების წინააღმდეგ

(30 იანვარი – 24 აპრილი)

30 იანვრის დილას, სოფელ ჟონეთში დაბანაკებული რიონის ხეობის მცველები პოლი-

ციისა და სამშენებლო ტექნიკის მობილიზაციის ფონზე იღვიძებენ. პოლიციის წარმომა-

დგენლები აცხადებენ, რომ პროტესტის კარვები კომპანია „ენკას~ საკუთრებაში მყოფ

მიწაზეა განთავსებული და უნდა დაიშალოს. პოლიციელები, მათ შემდეგ კი მთავრო-

ბის წევრები, დარბევას კანონიერ უფლებად ასაღებენ და ამბობენ, რომ ხელისუფლებას

პასუხისმგებლობა აქვს აღებული, კომპანიის მშენებლობის შესაძლებლობა უზრუნვე-

ლყოს. ამ დღის შემდეგ, – რომელსაც ხელისუფლების მხრიდან მოლაპარაკების პირვე-

ლი ცრუ მცდელობა უძღოდა წინ – იწყება პროტესტის ყველაზე აქტიური და მოვლენე-

ბით კიდევ უფრო დატვირთული პერიოდი. ამ პერიოდის ყველაზე ცხადი მახასიათებელი

მთავრობის მხრიდან, კერძოდ, თურნავას მოგვიანებით, 2021 წლის 9 მარტს გაკეთე-

ბული განცხადებაა „ნამახვანჰესის~ საკითხის საპარლამენტო მოსმენაზე ალექსანდრა

აროშვილის მიერ დასმულ კითხვაზე პასუხად:

მზად არის თუ არა მთავრობა, ენერგეტი-

კის სტრატეგიული გეგმის შემუშავებამდე, რომელმაც უნდა დაასაბუთოს პროექტის სა-

ჭიროება, გამოაცხადოს მორატორიუმი აღნიშნულ პროექტზე? – „მორატორიუმი შეუძ-

ლებელია, გაჩერება შეუძლებელია, განვითარების შეფერხება შეუძლებელია~

თუმცა,

მინისტრის ეს პოზიცია ცხადი იყო საკომიტეტო მოსმენამდეც. არა ამდენად პირდაპირ,

თუმცა ასეთივე შინაარსის განცხადებებს ხეობის მცველების მხრიდან გრძელვადიანი

ომის დაანონსება მოჰყვა. როგორც ვარლამ გოლეთიანი 28 თებერვალს, ქუთაისში გა-

მართულ ერთ-ერთ მრავალრიცხოვან აქციაზე აცხადებს: „ჩვენ უნდა მივეჩვიოთ გრძე-

ლვადიან ომს~60. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეს არის პოლიტეკონომიკურ ელიტებსა და

აქამდე სუბალტერნულ მოძრაობას შორის პოზიციების ყველაზე მწვავე შეჯახების პე-

რიოდი.

2021 წლის დადგომისთანავე, სახელმწიფო ააქტიურებს მრავალფეროვან სტრატეგიას:

იწყებს რეპრესიებს, პროტესტის ინფრასტრუქტურის განადგურებას და ხეობის მცვე-

ლების პროტესტის სივრცეებიდან – ჯერ ჟონეთიდან, შემდგომ კი – აპრილის დასაწყის-

ში უკვე სოფელ ნამოხვანიდან განდევნას. რეპრესიების ყოველ მომდევნო ტალღას წინ

უძღვის მთავრობისა და ზოგჯერ კომპანია „ენკას~ სხვადასხვა წარმომადგენლის მხრი-

დან მოლაპარაკებების მცდელობები. ყველა მოლაპარაკების მცდელობის ცენტრალური

მიზანია პროტესტის შეწყვეტა და დისკუსიის დახურულ კარს მიღმა გადატანა კომპანია

„ენკასთვის~ მშენებლობის გაგრძელების საშუალების მისაცემად, მაშინ როცა მცველე-

ბი მუდმივად საუბრობენ პროექტზე საჯარო, შინაარსობრივი განხილვის მოწყობის აუ-

ცილებლობაზე. პერიოდულად აკავებენ პროტესტის წევრებს სხვადასხვა, სუსტად და-

საბუთებული მიზეზით. ამ პერიოდში მთავრობა, კომპანია „ენკა~ და ჰესის სხვადასხვა

ლობისტი იწყებენ პროექტის უფრო აქტიურ დაცვას, ამჯერად რიონის ხეობის მცველე-

ბისა და მათი მხარდამჭერების – ანუ რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ფართო მოძრა-

59 http://bit.ly/30nAhHo

60 https://www.facebook.com/watch/?v=722234771825887

54 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ობის პირდაპირი დისკრედიტაციის გზით. სწორედ ამ დროს იწყება დისკრედიტაციის

სხვადასხვა მეთოდის გააქტიურება – მოძრაობის წევრების „მოღალატეებად~, „რუსეთის

აგენტებად~, „დაბალი ცნობიერების მქონეებად~, „ჰომოფობებად~ და „ქსენოფობებად~

შერაცხვა. მომავალში, თბილისის აქციების დაანონსების შემდეგ, ყველა ეს დისკურსი

კიდევ უფრო აქტიურად და მეინსტრიმული მედიის კიდევ უფრო მეტი ჩართულობით

მობილიზდება. მთავრობის ამ სამმაგი სტრატეგიის – მოლაპარაკების ცრუ მცდელობის,

რეპრესიებისა და დისკრედიტაციის – პარალელურად, იანვრიდან აპრილის ჩათვლით

მუდმივ აღმასვლას განიცდის თავად პროტესტი. ამ დროს ყალიბდება, ფართოვდება,

ზუსტდება და უფრო და უფრო მეტად ექცევა საჯარო საინფორმაციო ველში ბრძოლის

ფილოსოფია, პროტესტის მხარდაჭერა თუ წინააღმდეგობის საფუძვლების არგუმენტა-

ცია.

უნდა ითქვას, რომ 2021 წლის თებერვლის დასაწყისიდან ყოველი დღე უამრავი სახის

ინფორმაციითა და ემოციით არის დატვირთული. მე – ისევე, როგორც პროტესტის ბევ-

რი თანამოაზრე, განსაკუთრებით კი, თავად ხეობის მცველები – ალბათ თითო წიგნს და-

ვწერდი ამ პერიოდის თითოეულ დღეზე. ჩემი შეფასებით, ეს თვეები, განსაკუთრებით

კი, თებერვლიდან – აპრილის ჩათვლით, მთლიანობაში პროტესტის ერთი კონკრეტული

– განმეორებითი რეპრესიებისა და პროტესტის აღმასვლის თუ გაფართოების – ეტაპია.

სწორედ აპრილის ბოლოს იკვეთება, რომ ამ ეტაპმა – მოლაპარაკებების მცდელობებ-

მა მოწინააღმდეგეებსა და მთავრობას შორის – თავი ამოწურა, ამ მოლაპარაკებების

მთავრობის მხრიდან სწორედ რომ მოჩვენებითი ხასიათიდან გამომდინარე. რეპრესი-

ები ამის შემდეგ არ ჩერდება, უბრალოდ შედარებით სტაბილურდება. რიონის ხეობის

მცველებს, ისევე როგორც ხელისუფლებას, აპრილის შემდეგ, მიდგომები სხვა ეტაპზე

გადაჰყავთ. მცველები აანონსებენ თბილისის აქციებს, მანამდე კი იწყებენ სხვადასხვა

ქალაქში აციების ჩატარებას და დამატებით სოლიდარული ადამიანების ძიებას, კავში-

რების გაბმას. ამ დროს, მთავრობა, მიუხედავად იმისა, რომ არ აჩერებს რეპრესიებისა

და დისკრედიტაციის მანქანას, იწყებს შეცდომების აღიარებას და მოლაპარაკებებში

მესამე, ნეიტრალური მხარის ჩართვის ძიებას. ვინაიდან ამ პერიოდში პროტესტის რე-

პერტუარი, ისევე როგორც მისი ფილოსოფია ან, როგორც თავად მცველები ამბობენ –

სულისკვეთება, მთავრობისა და „ენკას~ ინიცირებული მკვეთრი ნაბიჯების საპასუხოდ

ფართოვდება, ზუსტდება და იკვეთება, შემდეგ ქვეთავს სწორედ ჰესის მხარდამჭერთა

სტრატეგიების აღწერით დავიწყებ.

55 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

სახელმწიფოს, კომპანიისა და ჰესების ლობისტების სტრატეგია:

მოლაპარაკება, რეპრესია, დისკრედიტაცია

პირველი წრე: დისკრედიტაცია კრიტიკოსთა ცოდნის დელეგიტიმაციით

და მოლაპარაკება, როგორც ქუჩური გარჩევა

30 იანვრის დარბევას წინ უძღოდა სახელმწიფოს მხრიდან მოლაპარაკების შეთავაზე-

ბის პირველი მცდელობა. იანვრის ბოლოს იკვეთება, რომ მთავრობაც და კომპანიაც შე-

წუხებული არიან მშენებლობის შეფერხებით. ამ დროს, შესაძლოა, მათ ასევე ჰგონიათ,

რომ პროტესტის დისკრედიტაციის უკვე გამოყენებულმა სტრატეგიებმა საზოგადოე-

ბას მზაობა გაუზარდა მცველების მორიგი ძალადობრივი დაჩაგვრისთვის. 26 იანვრის

საღამოს, ხეობის მცველებს სამინისტროს წარმომადგენლები ხვდებიან და მათ დისკუ-

სიების ფორმატში ჩართვას პროტესტის შეწყვეტის – ანუ მშენებლობის პროცესის აღ-

დგენის – საფასურად სთავაზობენ. ამასთან, სამინისტროს წარმომადგენლები უარს

ამბობენ შეხვედრის პირდაპირ, ცოცხლად გაშვებაზე, რის გამოც, შეხვედრის ჩანაწერე-

ბსა და შინაარსს დაინტერესებული მოსახლეობა დეტალურად შემდეგ დღეებში ეცნო-

ბა61 „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~ გვერდზე. 27 იანვარს თავად ჟონეთში, კარვების

ადგილას ცხადდება იმერეთის გუბერნატორი ზვიად შალამბერიძე, ისევ პროტესტის

შეწყვეტის მოთხოვნით. მთავრობა ამჯერადაც უარს იღებს მცველებისგან დახურუ-

ლი მოლაპარაკებების პროცესში ჩართვასა და მშენებლობის აღდგენის მოთხოვნაზე.

ზვიად შალამბერიძის ჟონეთში ვიზიტის ამსახველი ვიდეომასალა ბრძოლის ისტორიას

შემორჩება, როგორც სახელმწიფოს მხრიდან ძველბიჭური, ქუჩური გარჩევისა და პრო-

ტესტის წევრების დამცირების მცდელობის კლასიკური კადრები62.

თავისი ნებით პროტესტის დაშლაზე მცველებისგან უარის მიღების შემდეგ, მთავრო-

ბა საპოლიციო ძალების მობილიზებით შლის პროტესტს და საპროტესტო კარვებს 30

იანვარს63, იმავე ღამეს კი, მცველების მიერ პროტესტის სიმბოლოდ აღმართულ ჯვარ-

საც ჩამოხსნის. ამ ძალადობრივი აქტის კანონიერების დასადასტურებლად, პოლიცია

წარმოადგენს პროტესტის ტერიტორიის 2019 წელს „ენკას~ საკუთრებაში გადაცემის

დოკუმენტს, რასაც მომდევნო დღეებში მოჰყვება რიონის ხეობაში კომპანიისთვის 600

ჰექტრამდე მიწის, სამუდამოდ ან ნაწილის – 99 წლით გადაცემის ფაქტის გამომჟღავნე-

ბა, რაც, შესაბამისად, როგორც პროტესტის საფუძვლების, ისე მისდამი მხარდაჭერის

გაფართოებას იწვევს. მიწის გასხვისებაით გამოწვეულმა და საჯაროდ გამოხატულმა

61 https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=442556810218483

62 https://www.facebook.com/watch/?v=238458334431990

63 ამ დარბევის დროს პოლიცია ჯერ მოითხოვს, თვითონ ხეობის მცველებმა დაშალონ კარვები, და უარყოფითი

პასუხის მიღების შემდეგ თვითონვე იწყებენ კარვების დაშლას. ნახეთ ამონარიდი ვიდეოჩანაწერიდან:

პოლიციელი: „რა გავაკეთო, კანონიერი მფლობელია ამ მიწის, რა ვქნა ეხლა?~

ხეობის მცველი: „ორი დღით ადრე რო მოსულიყო შეტყობინება, რა მოხდებოდა? თქვენ ამ დილით რომ მოხვე-

დით, ხომ არ გქონდათ ეს საბუთები?~

პოლიციელი: „რა მნიშვნელობა აქვს?~

ხეობის მცველი: „აქვს მნიშვნელობა! საბუთები წარმოადგინეთ ეს წუთია. ვერ დავშლით (კარავს) ჩვენ დღეს. თუ

გინდათ, დაწვით! ვერ დავშლით, ჯერ ერთი, კომენდანტის საათი იწყება, შეშაა მოსაგვარებელი, დაგლეჯაზე

გვაქვს ნერვები. ასი დღეა ვდგავართ და ერთი დღით ადრე არ მოგიციათ შეტყობინება, რომ სხვისი ტერიტორია

იყო. მე ვერ დავშლი!~ https://www.facebook.com/watch/?v=705756290127352

56 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

აღშფოთებამ ხელისუფლება და „ენკა~ თავდაცვის პოზიციაში ჩააყენა, ამის საპირწო-

ნედ კი, თებერვლის დასაწყისში, ჰესის მხარდამჭერები პირდაპირი, არაეთიკური და

ცილისმწამებლური დისკრედიტაციის მექანიზმების ამუშავებას იწყებენ. გადამწყვეტია

თავად პროექტის ყველაზე აქტიური დამცველის, მინისტრ ნათია თურნავას განცხადე-

ბა, სადაც ის პირველად აჟღერებს შემდგომში მრავალჯერ გამეორებულ მუქარას, რომ

პროექტისთვის ხელის შეშლა „სოლიდურ მატერიალურ ზიანთან~ არის დაკავშირებული

(უნდა აღინიშნოს, რომ ამ დროს ხელშეკრულება ჯერ კიდევ გასაიდუმლოებულია და

ჩვენ არ ვიცით, თუ კონკრეტულად რა მოცულობის ზიანზეა ლაპარაკი, ისევე, როგორც

არ ვიცით ის, რომ ამ ზიანის საფუძველი მთავრობის მიერვე დადებული, უკიდურესად

კაბალური ხელშეკრულებაა). რაც მთავარია, თურნავა პროტესტის წევრებს „ელექტრო-

ენერგიის იმპორტის ლობისტებს~ უწოდებს, ხოლო მათ მიერ გავრცელებულ ინფორმა-

ციას – „ცრუს~, „არასწორსა~ და „ტყუილს~:

„ერთ-ერთი ასეთი ტყუილი არის, რომ თითქოს მთელი ხეობა გადაცემული აქვთ

ინვესტორებს და თითქოს ზურგზე მოიკიდებენ ისინი ამ მიწა-წყალს და წაი-

ღებენ სადღაც. ჯერ ერთი, ვფიქრობ, რომ 21-ე საუკუნის საქართველოში ალ-

ბათ საჭირო არ არის იმის ახსნა, თუ რა სიკეთე მოაქვს უცხოელ ინვესტორს და

უცხოურ ინვესტიციას. ჩვენ ვართ ქვეყანა, რომელიც ცნობილია თავისი საუკე-

თესო საინვესტიციო გარემოთი სწორედ იმის გამო, რომ ყველაფერს ვაკეთებთ

უცხოური ინვესტიციების მოსაზიდად, ტოლერანტულები ვართ სხვადასხვა

ქვეყნის უცხოელი ინვესტორის მიმართ~

ამ განცხადებაში იკვეთება, ერთი მხრივ, მთავრობის ერთ-ერთი ცენტრალური ბრალდე-

ბა, რომელსაც თავად თურნავაც და სხვა აქტორებიც მომავალში არაერთხელ გამოიყე-

ნებენ მცველების წინააღმდეგ – პროტესტის წევრების ქსენოფობიურობა და უცხოე-

ლების შიში. ასევე, იკვეთება მთავრობის ორთოდოქსული, შეიძლება ითქვას, რწმენად

გადაქცეული მიდგომა განვითარებაზე. როგორც უკვე ვახსენეთ, მთავრობის აზრით,

კერძო უცხოური ინვესტიციის სარგებელი იმდენად კითხვადაუსმელი ჭეშმარიტება

უნდა იყოს, რომ ამ სარგებელს მოსახლეობისთვის განმარტება და დასაბუთებაც კი არ

სჭირდება. ეს პოზიცია კარგად აჩვენებს, თუ რამდენად მყარი ჰგონია ხელისუფლებას

ლიბერალური იდეების და აქტორების ჰეგემონია – ანუ ლიბერალური განვითარების

პოლიტიკის, რესურსების პრივატიზაციისა და კერძო ინვესტორების ინტერესების და-

ცვის დომინანტურობა საჯარო, პოლიტიკურ დისკურსში.

მიუხედავად იმისა, რომ წინა პერიოდთან შედარებით, ამ პერიოდში უკვე თავად მთავრო-

ბაც ღიად ლანძღავს პროტესტის მონაწილეებს, მთავრობის წევრებზე კიდევ უფრო მწვავე

ცილისწამებებს აჟღერებენ „ენკა~ და გვერდითი აქტორები, მაგალითად, ზოგიერთი პირ-

დაპირ რუსეთის აგენტობას აბრალებს ჰესის მოწინააღმდეგეებს:

„ისე, ყველგან რუსეთის

კვალს რომ ვეძებთ. ჰესების წინააღმდეგ აგორებული კამპანიის უკან რატომ არ ვეძებთ?~

64 http://bit.ly/2Ki5hnL

65 https://ipress.ge/new/thornike-sharashenidze-qhvelgan-rom-rusethis-kvals-vedzebth-hesebis-tsinaaghmdeg-agorebul-

kampaniashi-ratom-ar-vedzebth/?fbclid=IwAR3JzOu39uVyT-NcViiz8gkx92ZXGCTbZjvdBx1CtlaVuAnx0MDrsfmlUaA

57 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ასევე, ზოგიერთი მედია პირდაპირ ხაზს უსვამს პროტესტის წევრების თურქოფობიუ-

რობას66. ამავე პერიოდში იკვეთება (და მომავალში არაერთხელ დადასტურდება), რომ

არა მხოლოდ მთავრობა, არამედ მთავრობისავე ეკონომიკური პოლიტიკის მომხრე ოპო-

ზიციაც პროტესტის წინააღმდეგ არის განწყობილი. მაგალითად, პარტია „გირჩის~ დამ-

ფუძნებელი ზურაბ ჯაფარიძე ჰესების წინააღმდეგ განწყობას „სისულელეს~ უწოდებს67.

ჰესის ლობისტი ეკონომისტები თუ ენერგეტიკოსები ასევე ღიად უწოდებენ პროტესტს

„სპექტაკლს~68 და „პროპაგანდას~69. ეკონომისტი ანდრია გვიდიანი „ნამახვანჰესის~ მო-

წინააღმდეგეებს „კონკრეტული ძალების მიერ მართულ~, სახელმწიფო ინტერესების

დამაზიანებელ, არაცივილურ და მოძალადე ძალად ხატავს:

„სინამდვილეში, მიმდინარე აქციას არანაირი კავშირი არ აქვს არც გარემოს და-

ცვასთან, არც პატრიოტულ მოტივებთან, არც ენერგოპოლიტიკასთან ან სხვა

რამესთან. როდის იყო, გარემოზე შეწუხებული ხალხი თოფებით და დუბინკე-

ბით დარბოდეს გარემოს დასაცავად?!~

თავად კომპანია „ენკა~ კი ვანდალიზმსა და მისი საწყობისთვის ცეცხლის გაჩენაში სდე-

ბს ბრალს ჰესის მოწინააღმდეგეებს71. ეს ბრალდებები გამოძიებას არ დაუდასტურებია.

თუმცა, ამ პერიოდში, ანუ თებერვლის დასაწყისში, უკვე პირველად იკვრება პროტე-

სტის ესკალაციის პერიოდში ძალაუფლების მფლობელების სტრატეგიის პირველი წრე

– ცრუ მოლაპარაკება, რეპრესია, დისკრედიტაცია.

მეორე წრე: დისკრედიტაცია პროტესტის ქსენოფობიურობაზე

ხაზგასმისთ და შეხვედრიდან გაპარული მინისტრი

პირველი, ისევე როგორც მომდევნო წრეების მისია ხეობაში კომპანია „ენკას~ კვლავ

ამუშავებაა. შესაბამისად, მომდევნო კვირებში ხეობაში განსაკუთრებით იძაბება მდგო-

მარეობა, მიმდინარეობს მუდმივი დაპირისპირება მცველებსა და კომპანიაში დასაქმე-

ბულებს შორის. პოლიცია აფერხებს აქტივისტების გადაადგილებას, „ენკა~ კი სამშენებ-

ლო პროცესის განახლებას ცდილობს და სხვა ზომებთან ერთად, იმ მთის ფერდობსაც

აფეთქებს, სადაც ხეობის მცველებს ჯვარი ჰქონდათ აღმართული. ამ ვითარებას თან

ერთვის ჰესის პროექტის თურქი მენეჯერის, ზეკი ქოჯაუღლოს გამოცხადება პროტე-

სტის ადგილას, სადაც ის პროტესტის წევრებს უყვირის, დასცინის და შეურაცხყოფას

66 https://civil.ge/ka/archives/394699

67 http://bit.ly/3sIvXyC

68 https://reportiori.ge/inside.php?menuid=101&id=146837&fbclid=IwAR36ICfIPm-ssczWedRo3kHz9gneJG48FOGA

j7oFBw7rbyr8Jmlfsz2P4nA

69 https://bm.ge/ka/article/ra-unda-daupirispiros-mtavrobam-hesebis-sawinaagmdego-ganwyobebs---archil-mamatelashvilis-

rcheva-/74106

70 https://imedinews.ge/ge/ekonomika/185420/andria-gvidiani-es-aris-kargad-dagegmili-mizanmimartuli-da-tanmimdevruli-

protesti-saqartvelos-interesebis-tsinaagmdeg?fbclid=IwAR3wYhmBh9OgM-X6N37gEiQKnFDjmguIgy9hSwYjoAxoS9MzRh2bv

pdHcX8

71 https://www.facebook.com/namakhvanihpp/photos/a.110001184293226/139316348028376/

58 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

აყენებს72. ეს კადრები ხვდება მოძრაობის ცოცხალ ჩართვაში და ფართო საზოგადოე-

ბისთვის ხდება ცნობილი. მასში ვარლამი შეკრებილ ადამიანებს სთხოვს, არ აჰყვნენ

ზეკის პროვოკაციას. როცა რეპრესიის, დამცირებისა და დისკრედიტაციის ეს კომბინა-

ცია პროტესტს ვერ აჩერებს, ასევე, მას შემდეგ, რაც რიონის ხეობის მცველები მრავა-

ლათასიან აქციას მართავენ ქუთაისში, იწყება მეორე, უფრო გრძელი წრე.

„ქართული ოცნების~ წარმომადგენლები დროებით ასუსტებენ დისკრედიტაციის დისკუ-

რსს და შექმნილ კონფლიქტს „კომუნიკაციის პრობლემად~ ნათლავენ. ამ კომუნიკაცი-

ის პრობლემის მოსაგვარებლად – და როგორც დეპუტატი ბექა დავითულიანი ამბობდა

– ადგილობრივი მოსახლეობისთვის პროექტის „პლუსების~73 საჩვენებლად, 5 მარტს,

პრემიერ-მინისტრ ღარიბაშვილის დავალებით, რიონის ხეობაში ამჯერად უკვე თავად

ეკონომიკის მინისტრი ნათია თურნავა და გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის

მინისტრი ლევან დავითაშვილი ჩადიან74. ისინი ჯერ საჯარო შეხვედრას მართავენ ცა-

გერში, მოგვიანებით კი, ჟონეთში ჩადიან რიონის ხეობის მცველებთან სასაუბროდ და

მათთან ქუთაისში შეხვედრას თანხმდებიან. სწორედ ამ შეხვედრის შემდეგ, 9 მარტს,

რიონის ხეობის მცველები, ისევე როგორც მოძრაობის სხვა მხარდამჭერები და ექსპე-

რტები, ესწრებიან დარგობრივი ეკონომიკისა და ეკონომიკური პოლიტიკისადა გარემოს

დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტების ერთობლივ სხდომას პარლამენტში,

სადაც მინისტრი თურნავა კვლავ პროტესტის ღია დისკრედიტაციის სტრატეგიას მიმა-

რთავს და აცხადებს, რომ ჰესის მოწინააღმდეგეების გამოწვევა არის: „ჰომოფობიური

და ქსენოფობიური უცხოური ინვესტორის მიმართ და წინააღმდეგ მიმართული რიტო-

რიკა~75. იმის მიუხედავად, რომ ქსენოფობია დაუსაბუთებელი ბრალდება იყო, ნაწილო-

ბრივ მაინც გასაგები იყო, თუ კონკრეტულად რა კონტექსტში იგონებდა ხელისუფლება

მას, მაგრამ კონტექსტიდან სრულიად ამოვარდნილი ჰომოფობიის ბრალდების ხსენებამ

დარბაზში მსხდომნი მაშინ სრულიად დააბნია. „მწვანე ალტერნატივის~ წარმომადგენე-

ლი დავით ჭიპაშვილი ამბობდა, რომ სავარაუდოდ „ტერმინების აღრევასთან~ გვქონდა

საქმე. რეტროსპექტულად თუ შევხედავთ, ისე მოჩანს, თითქოს თურნავამ წინმსწრებად

დააანონსა დისკრეტიდაციის ის მიმართულება, რაც მომავალში უფრო გააქტიურდე-

ბოდა. 12 მარტს, ქუთაისში დათქმულ, დაპირებულ შეხვედრაზე მინისტრმა თურნავამ

ხეობის მცველებს და სხვა ჩართულ ორგანიზაციებსა თუ აქტივისტებს „ენკასთან~ შე-

თანხმებული გეგმის პუნქტები წარუდგინა. რამდენიმეწუთიანი გამხსნელი მონოლოგის

შემდეგ, კითხვების მოსმენისა და დისკუსიაში ჩართვის გარეშე, თურნავამ განაცხადა,

რომ ჟურნალისტებთან კომენტარის გასაკეთებლად „ცოტა ხნით~ დატოვებდა შეხვე-

დრას, თუმცა აღარ დაბრუნებულა76. აქ საგულისხმოა არა მხოლოდ მინისტრის გაპარვა,

არამედ ისიც, თუ რას სთავაზობდა მთავრობა პროტესტის წევრებს პროტესტის შეწყვე-

ტის სანაცვლოდ. გარდა აქამდე შეთავასებული დისკუსიებისა და ქართველი ექსპერტე-

72 https://www.facebook.com/watch/?v=617077585809162

73 http://bit.ly/3uRHqOf

74 https://www.kutaisipost.ge/ka/akhali-ambebi/article/19964--vithom-eqspertebi-cdiloben-adgilobrivebis-

grdznobebi-gamoiyenon-ra-gantsyobith-chadian-ministrebi-rionis-kheobashi

75 https://publika.ge/ar-vici-terminebis-arevastan-gvaqvs-saqme-tu-ra-homofobiuri-ganckhadebebi-ar-gaketebula-ch

ipashvili/?fbclid=IwAR2CfNhcVgmOyknPCL8Ls460XHZZR6hZJcT8kpzmrq8jOghVsTERicmd_OA

76 https://www.facebook.com/watch/?v=952747468797879

59 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბის პროექტის განხილვაში ჩართვისა, ეს გეგმა ასევე ითვალისწინებდა ქსენოფობიაზე

ხაზგასასმელად პროექტის თურქი მენეჯერის ქართველით ჩანაცვლებას და სოციალურ

შემწეობას, ანუ „განვითარების ფონდს~, რომლის ღირებულება – 5 მილიონი ლარი –

ამჯერად პირდაპირ დასახელდა77.

მესამე წრე: დისკრედიტაცია, როგორც ქვეყნის მოღალატეობის

დაბრალება და „ენკას~ მხრიდან მოლაპარაკების მცდელობა

ამ მოვლენების შემდეგ, პროტესტი კიდევ უფრო გამწვავდა. პროტესტის ახალ კერას

სოფელ ნამოხვანში, ლალი ეფრემიძის მიწაზე ყოველდღიურად უფრო მეტი ადამიანი

ემატებოდა და მშენებლობაც კვლავ ფერხდებოდა. ამჯერად, მოლაპარაკებების მცდე-

ლობას ისეთი ცხადი რეპრესია აღარ მოჰყოლია, თუმცა, მარტის ბოლოს მთავრობა და

„ენკა~ პროტესტის გატეხვის მცდელობის მესამე წრეს იწყებენ და დისკრეტიდაციის

კიდევ უფრო მძიმე ხერხებს მიმართავენ. პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა

დაიწყო პროექტის შესახებ საჯარო საუბარი და მისდამი მხარდაჭერის გამოხატვა. მისი

აზრით, „ნამახვანჰესის~ პროექტი დიდი ხნის და კარგად ნაკვლევი პროექტი იყო, ჯერ

კიდევ საბჭოთა დროის საუკეთესო ქართველი მეცნიერების მიერ შედგენილი. ამიტო-

მაც, მისთვის ჰესზე „ატეხილი აჟიოტაჟი~ „აბსოლუტურად გაუგებარი~ აღმოჩნდა. ცი-

ლისმწამებლური ბრალდებების შემსუბუქებისა და გაბუნდოვანებისთვის, ღარიბაშვილ-

მა გამოიყენა სტრატეგია, რომელსაც მანამდე თურნავაც იყენებდა. მან განაცხადა, რომ

ამ პროტესტში გულწრფელად ჩართული ადამიანებიც არსებობენ, თუმცა, დანარჩენები:

„პოლიტიკურად ანგაჟირებული, უცხო სახელმწიფოების მიერ წახალისებული, ინსპირი-

რებული მოქალაქეები~ არიან, „რაც არის საგანგაშო. დღეს ჩვენ ვხედავთ გამოკვეთილ

ნიშნებს, პირდაპირ ვიტყოდი, ჰიბრიდული ენერგეტიკული ომისა – ჩვენი ქვეყნის წი-

ნააღმდეგ. ჩვენი ქვეყნის ენერგოდამოუკიდებლობა პირდაპირ დაკავშირებულია ჩვენი

ქვეყნის დამოუკიდებლობასთან~

ამ განცხადებით, პრემიერმა კიდევ უფრო ცხადი აპელირება დაიწყო გეოპოლიტიკურ

საფრთხეებსა და ეგრეთ წოდებულ ჰიბრიდულ ომზე, ისევე, როგორც მის შემდეგ, არა-

ერთმა ლობისტმა.

ეს მესამე წრე „ენკას~ პიარსვლების, საჯარო სივრცეში აქტიურობისა და მოლაპარაკე-

ბებში ჩართვის მცდელობების ყველაზე მნიშვნელოვანი პერიოდიცაა. მარტის ბოლოს,

„ენკა~ ჯერ კონფერენციას მართავს, სადაც ჰესის ლობისტებთან ერთად იწვევს თურ-

ქეთისა და ნორვეგიის ელჩებს, რითაც პროექტის საერთაშორისო პოლიტიკურ მნიშვნე-

ლობას უსვამს ხაზს; აპრილის დასაწყისში კი ახალ, ქართველ პროექტის მენეჯერს გზა-

ვნის რიონის ხეობაში ადგილობრივ მოსახლეობასთან მოსალაპარაკებლად. თურქეთის

ელჩი პროტესტის წევრებს ანტითურქულ გამოსვლებში ადანაშაულებს და აცხადებს,

რომ მათ არგუმენტები არ გააჩნიათ, მათ მიერ პროტესტის გახანგრძლივებას კი მეტი

77 https://www.facebook.com/watch/?v=892738371503041

78 https://formulanews.ge/News/47805

60 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

კომპენსაციის გამოძალვის მცდელობასთან აკავშირებს79. ნორვეგიის ელჩი ნაკლებად

მკვეთრი ტექსტით80, მაგრამ ეთანხმება თურქეთის ელჩის გამოსვლას და „ნამახვანჰე-

სის~ პროექტის მხარდასაჭერად გვახსენებს, რომ ნორვეგიაში ენერგიის უდიდეს წილს

ჰიდროელექტროსადგურები გამოიმუშავებენ81. ორივე ეს გამოსვლა, პირდაპირ თუ ირი-

ბად, ხაზს უსვამს, რომ პროექტის შემსრულებელი უცხოური კერძო კომპანიების მიღმა,

მათი სახელმწიფოების მხარდაჭერაც დგას. ამ პოზიციას თურქეთის ელჩი ფათმა ჯე-

რენ იაზგანი იმავე დღეებში „ფორმულის~ ეთერშიც გააჟღერებს:

„ჩემი სამუშაო, როგორც ელჩის, არის თურქი ინვესტორების დაცვა და თქვე-

ნი დარწმუნება, რომ მათ არ აქვთ დამაზინებელი გეგმები. როცა ვსაუბრობთ

რელიგიურ ნარატივზე, მაგალითად, ეს რომ ყოფილიყო ისრაელის, იტალიის

კომპანია, ვინმე ჯვარს აღმართავდა? არ ვიცი, ამიტომაც მინდა ვკითხო ადამი-

ანებს, რატომ შემოგაქვთ რელიგიური სიმბოლო?~

მოლაპარაკების შემდგომ მცდელობას, 3 აპრილს, „ენკას~ პროექტის ახალი მენეჯერი,

მერაბ ლომინაძე იწყებს. უნდა აღინიშნოს, რომ „ენკაში~ მოსვლამდე, ლომინაძე ჭია-

თურაში მანგანუმის მომპოვებელი საწარმოს „ჯორჯიან მანგანეზის~ ადმინისტრაციაში

მუშაობს და ადგილობრივი მუშათა გაფიცვების „მოგვარებაში~ მონაწილეობს, რასაც

ირონიულად ახსენებენ კიდეც ხეობის მცველები მათი პირველი შეხვედრისას83. ლომი-

ნაძის მისიაც მშენებლობის აღდგენაა. ის დილის საათებში, სპეცრაზმთან ერთად ჩადის

ხეობაში და მცველებს ჟურნალისტების თანდასწრებით აფრთხილებს:

„მე ახლა მივდი-

ვარ, რომ დავათვალიერო ყველა ობიექტი და აქვე ვიძახი პირდაპირ, რომ მოსამზადე-

ბელი სამუშაოები დაიწყება~

შესაბამისად, ამ ჯერზე, მოლაპარაკების დაწყების ცრუ

მცდელობის თანადროულად, იწყება ხეობაში რეპრესიული აპარატის მობილიზება. ამა-

ვე დღეს, ადგილზე მობილიზებული პოლიცია ტელეფონის სიგნალის ჩამხშობ აპარატუ-

რას იყენებს და ხეობაში მოძრაობის კონტროლს იწყებს. რომ პროტესტის კერამდე – ანუ

სოფელ ნამოხვანამდე – პროტესტის მხარდამჭერებმა ვეღარ მიაღწიონ. რამდენადაც

ლომინაძის მოლაპარაკების ინსცენირებაც უშედეგოდ მთავრდება, მომდევნო დღეებსა

და კვირებში საქართველო მთავრობა იწყებს ამ პროტესტის ფარგლებში დღემდე ყვე-

ლაზე აგრესიული და სისტემატური რეპრესიული იარაღების გააქტიურებას. პირველ

დღეებში, პოლიცია იწყებს გადაკეტილ ხეობაში ნებისმიერი ადგილობრივი მცხოვრე-

ბის მიერ გამოხატული პრეტენზიის საპასუხოდ არაპროპორციული, დამსჯელი ზომების

79 https://www.facebook.com/watch/?v=744076799804471

80 „ენკასაც~ კი იმდენად უხეში ეჩვენა თურქეთის ელჩის გამოსვლა, რომ სიტუაციის შესარბილებლად თავადვე

გაავრცელა ნორვეგიის ელჩის გამოსვლის ვიდეო თანდართული ტექსტით: „გუშინ გავრცელდა თურქეთის ელ-

ჩის ნამახვანჰესის ფოკუს-სესიაზე გამოსვლის, კონტექსტიდან ამოვარდნილი, ჩანაწერი. შეხვედრის ჩანაწერი

განკუთვნილი იყო კომპანიის ოფიციალურ ვებგვერდზე გამოქვეყნებისათვის. სრული გამჭვირვალობისთვის

გთხოვთ ასევე იხილოთ ნორვეგიის ელჩის გამოსვლა~.

81 https://www.facebook.com/watch/?v=744076799804471

82 https://www.facebook.com/watch/?v=948515252557155

83 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/videos/1949371765201194, https://www.facebook.com/

rioniskheobisgadarchenistvis/videos/164330398875328, https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/

videos/562641768044445, https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/videos/166549028648573

84 https://publika.ge/mosamzadebeli-samushaoebi-ganakhldeba-namokhvanshi-akhali-menejeri-chavida/

61 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მიღებას. დამსჯელი ზომები არა მხოლოდ პროტესტის წევრებს, არამედ ადგილობრივ

მცხოვრებლებსაც ეხება. 7 აპრილს, პოლიცია ხულიგნობისა და დაუმორჩილებლობის

მიზეზით აკავებს, შემდეგ კი ქუთაისის სასამართლო 1000-ლარიან ჯარიმას უწესებს

სოფელ ზარათში მცხოვრებ მირიან მაღლაფერიძეს. მისი „ხულიგნობა~ იმაში გამოიხა-

ტება, რომ პოლიციელებს უკანონოდ გადაკეტილ გზაზე გატარება სთხოვა. პოლიცია-

სთან შეკამათების ამსახველ ვიდეომასალაში ვისმენთ, თუ როგორ სთხოვს მათ მირია-

ნი, პურის საყიდლად გაუშვან სოფელ ოფურჩხეთში, უარის მიღების შემდეგ კი, სთხოვს,

მაშინ თავად უყიდონ პური მშიერი შვილისთვის. ამ საუბრისთვის დაკისრებულ ჯარიმას

მირიანი არც ასაჩივრებს და არც გადახდას აპირებს:

„არა, არ გამისაჩივრებია. ერთი

ზარათელი კაცი ვარ, ოჯახი მყავს. ზედმეტი პრობლემები არ მჭირდება. არც ჯარიმის

გადახდას ვაპირებ იმიტომ, რომ არ მეკუთვნის, თქვენც ხომ ნახეთ. უკანონოდ დამიწე-

რეს~

თუმცა, მთავრობა მხოლოდ ხეობის გადაკეტვით არ კმაყოფილდება. 10 აპრილს, ლო-

მინაძის ხეობაში ვიზიტიდან რამდენიმე დღის შემდეგ, კარვების ბანაკში ხდება ტრა-

გიკული შემთხვევა – პროტესტის ერთ-ერთი მონაწილე, რომელიც რამდენიმე დღით

ადრე ხეობის მცველების მხარდასაჭერად ნამოხვანში ჩავიდა, რიონში სავარაუდოდ

თვითმკვლელობის მიზნით ხტება და ვერ პოულობენ86. 11 აპრილს, პოლიცია სოფელ

ნამოხვანში პროტესტის კერას დაარბევს, მიზეზად კი რიონის სავარაუდო ადიდების

შემთხვევაში გამოწვეული საფრთხის თავიდან აცილებას დააასახელებს. კარვების და-

რბევისას, პოლიცია, პროტესტის დამატებითი დისკრედიტაციისთვის, მონაწილეებს

ლუდისა და არყის ბოთლებს ჩაუდებს. კარვებში მცხოვრებლები მოითხოვენ, ყველა

სასწრაფოდ გადაიყვანონ ალკოტესტზე, რათა დადასტურდეს მათი სიფხიზლე, რაც

კარვებში ცხოვრების ერთ-ერთი აუცილებელი წესი იყო, და გამოაშკარავდეს პოლი-

ციის მიერ ჩადენილი დანაშაული87. მეორე დღეს, პროტესტის მოშლილ კერას, ლალი

ეფრემიძის მიწას ტრაქტორებით გადახნავს კომპანია „ენკა~ და გამოაცხადებს, რომ ეს

მიწაც კომპანიის საკუთრებაა. ნამოხვანიდან ძალადობრივად გამოყრილი პროტესტის

წევრები სოფელ გუმათში, პოლიციის კორდონის გვერდით ინაცვლებენ და ფაქტობრი-

ვად პროექტის არეალთან წვდომას კარგავენ88. ამ გამწვავებული რეპრესიების ფონზე

შეკრებილ უამრავ მხარდამჭერს შემდეგ დღეებში პოლიცია მუდმივი ზეწოლით და შე-

ვიწროებით უმკლავდება და 13 აპრილს, „ენკას~ ოფისთან გამართულ აქციას არბევს,

სადაც გვესმის პოლიციის ალყაში მოქცეული მონაწილის სიტყვები:

„სად წავიდე? უკან

არაა გზა, ხო არ გატყუებ? სად წავიდე, უკან არაა გზა!~.

სასოწარკვეთილი მონაწილის

მიერ ამ სიტყვების თქმა და მეგაფონის თავში დაშენა ამ დარბევების ერთ-ერთ დასამახ-

სოვრებელ ეპიზოდად იქცევა89. 14 აპრილს, ღამენათევი პროტესტის წევრები რკინის

85 https://mtisambebi.ge/news/people/item/1290-sashishi-prezedenti-rionis-xeobashi-kitxvis-dasmis-gamo-adgilobrivi-da

akaves?fbclid=IwAR0FwWpo3yGLgO2b8OBU7kKAZIQ_fa-VQGgeRRtoS8b7g0o-Q-oTXhrxsto

86 https://reginfo.ge/people/item/21835-namoxvanshi-besis-saxinaagmdego-aqziis-ert-ertma-monaxilem-tavi-moikla

87 https://www.radiotavisupleba.ge/a/31198049.html

88 ხეობის გადაკეტვის შემდეგ, აქ, გუმათში უკვე იყო გაშლილი ერთი კარავი პროტესტის იმ მხარდამჭერე-

ბისთვის, ვისაც პოლიცია ნამოხვანთან არ უშვებდა. 11 აპრილს კი, პროტესტის მანამდე ნამოხვანში მყოფი

ნაწილიც, მათ შორის, ადგილობრივი მოძრაობის ლიდერებიც, გუმათთან ინაცვლებენ.

89 https://www.facebook.com/watch/?v=1759273907584165

62 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

კედლის პირისპირ იღვიძებენ, რომელსაც პოლიცია „გუმათჰესთან~ აშენებს და ამით

ხეობაში შესასვლელ გზას მთლიანად გადაკეტავს. მცველები პროტესტს კედელზე შეუ-

ჩერებელი ბრახუნით აგრძელებენ. პოლიცია მათ ხმაურს უკრძალავს და კედელს ძალით

აშორებს, სოფელ გუმათში კი, ახალი კარვების ადგილას, ყოველდღიურად კიდევ უფრო

დიდი რაოდენობით იყრიან თავს პროტესტის მხარდამჭერები საქართველოს სხვადას-

ხვა ქალაქიდან.

მეოთხე წრე: მთავრობასთან მოლაპარაკების რესურსების სრული ამოწურვა

მთავრობასა და მცველებს შორის პირდაპირი მოლაპარაკების ბოლო მცდელობას ისევ

პრემიერ-მინისტრის მიერ გამოგზავნილი დელეგაცია ახორციელებს. 15 აპრილის სა-

ღამოს, ქუთაისის მერიასთან მხარდამჭერების მობილიზებისა და ინტენსიური შეძახი-

ლების ფონზე, მცველები სწორედ ამ დელეგაციას ხვდებიან და საკმაოდ იმედიანადაც

ტოვებენ შეხვედრას, რადგან მასზე, მათი შეფასებით, მთავრობის წარმომადგენლებმა

პირველად დააყენეს კითხვის ქვეშ ჰესის აუცილებლად აშენების საკითხი90. თუმცა, ეს

ბოლო მცდელობა მალევე კრახით სრულდება. მოლაპარაკების გასაგრძელებლად შე-

ხვედრაზე დაყენებული მოთხოვნების – სამუშაოების შეჩერება, ხეობაში მოძრაობის

აღდგენა და პროტესტის ნამოხვანში დაბრუნება – შესრულებაზე მთავრობა უარს აცხა-

დებს. 24 აპრილამდე ლოდინის რეჟიმში მყოფი მცველები, ამ დღის შემდეგ მორიგ აქცი-

ებს, მათ შორის უკვე თბილისში, 23 მაისს დიდ აქციას ააანონსებენ.

ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფიის კონსოლიდაცია:

მშვიდობიანობა, სამოქალაქო საზოგადოების ველში გადაზრდა

და ფართო საჯარო დაფარვის დასაწყისი

დისკრედიტაციის ნიველირება

„თქვენივე იარაღით განგგმირავთ~91, მიმართავს ვარლამ გოლეთიანი ერთ-ერთ აქცია-

ზე გამოსვლისას ხელისუფლებას. ამ განაცხადს, შემდგომ მაკა სულაძეც განავრცობს:

„ხელისუფლება, თავისი უგუნური ნაბიჯებით, გვაძლევს საშუალებას, რაღაც გონივრუ-

ლი გავაკეთოთ და აქეთ გვკვებავს მომავალი იდეებით~92.

რეპრესიებისა და დისკრედიტაციის ამ პერიოდში რიონის ხეობის მცველები მართ-

ლაც ყველაზე თვალსაჩინოდ ახერხებენ საკუთარი პოზიციისა და ბრძოლის ფილო-

სოფიის ფორმირებას, კონსოლიდაციას და საზოგადოებასთან ამ საკითხების გარ-

შემო საჯარო კომუნიკაციას. ადგილობრივი მოძრაობის ბრძოლის რეპერტუარი და

ღირებულებითი ორიენტირები უფრო და უფრო ცხადი ხდება სახელმწიფოს მიერ

90 https://www.facebook.com/watch/live/?v=200855208244475&ref=watch_permalink

91 https://www.facebook.com/watch/?v=134412388633195

92 https://www.facebook.com/watch/?v=731844890811540

63 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

გამოყენებული დისკრედიტაციის მექანიზმების ამუშავების ფონზე. ხეობის მცველე-

ბის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, ერთი მხრივ, ნიველირებას უკეთებს მათ-

ზე მიტანილ იერიშებს – ქსენოფობიის, ძალადობრიობის, განვითარების მტრობის,

დაბალი ცნობიერების ბრალდებებს; მეორეც მხრივ კი, რაც კიდევ უფრო მნიშვნე-

ლოვანია, საკუთარი ბრძოლის მორალური და ეთიკური საფუძვლების სიმყარის ჩვე-

ნებით, მცველები აშიშვლებენ მთავრობის პოლიტიკის მანკიერებებს, აჩვენებენ თა-

ვიანთ ცალსახა მორალურ უპირატესობას და ააშკარავებენ უზარმაზარ კონტრასტს

მთავრობისა და მოძრაობის ღირებულებებს შორის. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ერთი

მხრივ, მცველები ხვდებიან, რომ არ უნდა გაამართლონ ის სტერეოტიპები, რასაც

მთავრობა მათ წინააღმდეგ აწარმოებს, მეორე მხრივ კი, თავად აყალიბებენ ალტერ-

ნატიულ სააზროვნო პოლიტიკურ-ღირებულებით სივრცეს და თავად აწესებენ ამ სი-

ვრცის ერთგვარ, უფრო მაღალ სტანდარტს.

ამ პერიოდში კიდევ უფრო ცხადად იკვეთება მოძრაობის ფილოსოფიისთვის დამახასია-

თებელი უმნიშვნელოვანესი ასპექტები: ბრძოლის მშვიდობიანი ხასიათი, ჭეშმარიტების

ერთგულება, სიმრავლისა და გრძელვადიანი მობილიზაციის მნიშვნელობა, უნივერსა-

ლურ ფასეულობებსა და სამართლიანობაზე ორიენტირება, არსებული განვითარების

პოლიტიკის კრიტიკა და დეკოლონიური ალტერნატივის არტიკულირება. ამ პერიოდში

ასევე გაცხადდება, რომ რიონის ხეობის მოძრაობა ეცდება და მოახერხებს იბრძოლოს

არა მხოლოდ პოლიტიკური საზოგადოების, არამედ უკვე სამოქალაქო საზოგადოების

ველზეც, რითაც შეეცდება გადალახოს არა მხოლოდ ჯგუფის სტიგმატიზება, არამედ

თავიანთი პრობლემის ლოკალიზებაც და პირველ ფართო, სახალხო მოძრაობად იქცეს

დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში.

ბრძოლის სტრატეგიის ყველაზე დასამახსოვრებელ ასპექტად, პირველ რიგში, მშვიდო-

ბიანობა იქცა. ყველაზე მკაფიოდ მშვიდობიან სულისკვეთებაზე აქცენტს ვარლამ გო-

ლეთიანი ქუთაისის პირველ ხალმრავალ აქციაზე, 28 თებერვალს აკეთებს:

„ჩვენ გვაქვს ამის საშუალება დღეს და თამამად შეგვიძლია ვისაუბროთ ამა-

ზე, რომ როცა ამდენი ვართ, არ გვჭირდება არც სისხლისღვრა და არც ქვის

სროლა! ჩვენ შეიძლება რაღაცის გადაწყვეტა სწრაფად გვინდა, მაგრამ ყველამ

უნდა ვისწავლოთ გრძელვადიანი ომი!

უნდა მივეჩვიოთ გრძელვადიან ომს, იმიტომ, რომ მარტო რიონის ხეობის პრო-

ბლემა არ არის ეს, და ჩვენ თუ სახე არ შევინარჩუნეთ, როგორც ადამიანებ-

მა, ვერ ვიომებთ სხვანაირად, სხვადასხვა კუთხეებში! ქვის სროლით ყველგან

ვერ მოგვარდება პრობლემა. ამიტომ, უნდა იცოდეს ხელისუფლებამ, რომ ჩვენ

ვართ ხალხი, რომელიც სულისკვეთებით ვიგებთ ომს, მშვიდობით ვიგებთ, სი-

მრავლით ვიგებთ~

93 https://www.facebook.com/watch/?v=722234771825887

64 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მშვიდობიანობაზე ხაზგასმა ხეობის მცველების კომპლექსური სტრატეგიის ნაწილია,

რომლითაც ისინი მარგინალიზაციას და მხოლოდ პოლიტიკური საზოგადოების ველში

დარჩენას ირიდებენ, აპროტესტებენ და გადალახავენ. მათ წინააღმდეგ მიმართულ დის-

კრედიტაციას მცველები მუდმივად უკან უბრუნებენ სახელმწიფოს და ხაზს უსვამენ,

რომ ძალადობრიობა არა მათი, როგორც მოძრაობის დამახასიათებელი ნიშანი, არამედ

მთავრობისთვის ხელსაყრელი იარლიყია:

„ყველანაირად ცდილობენ, რომ ძალადობრივად მოხდეს ეს პროცესები, ანუ

შეტაკების პროვოცირებას ახდენს პირდაპირ ხელისუფლება, რომ დავეტაკოთ

„ენკას~ და მოხდეს ქვის სროლა. ეს არავის არ გვინდა !~

მცველები, ასევე, მუდმივად ხაზს უსვამენ დიალოგის აუცილებლობას და პრობლემის

ღრმა, შინაარსობრივ შესწავლაზე ორიენტირებულ მიდგომას. ჯერ კიდევ 2021 წლის 17

თებერვალს, საქართველოს პარლამენტის კომიტეტის სხდომაზე, სადაც პირველი მოს-

მენა გაიმართა ონისა და ნამოხვანის კასკადების წინააღმდეგ შეტანილი პეტიციის თაო-

ბაზე, ვარლამი პარლამენტარებს პარლამენტის კომიტეტის ტრიბუნიდანვე სთხოვს, არ

მიიღონ მოძრაობის მოთხოვნები რადიკალურ პოზიციად და ამავე გამოსვლაში უსვამს

ხაზს მოძრაობის მორალურ უპირატესობას მთავრობასთან მიმართებით:

„თქვენ შეიძლება ჩვენი მოთხოვნები რადიკალურ მოთხოვნებად მოგეჩვენოთ,

და იკითხოთ, რას ქვია, რომ ჰესი არ აშენდეს და განვითარებას ხელი შეეშალოს,

მაგრამ ნუ ჩათვლით ამას ცალსახა რადიკალურ ნაბიჯად. ჩვენ მზად ვართ ამა-

ზე ვიმსჯელოთ, იმ პირობით, რომ სანამ საჯარო განხილვები არ დაიწყება და

სანამ არ დავუბრუნდებით იმ ნულოვან ეტაპს, სადაც დავიწყებთ რეალურ სა-

ჯარო დისკუსიებს, მანამდე შეწყდეს ნამოხვანში მუშაობის პროცესი, რომელიც

ამ წუთას ანადგურებს რიონის ხეობას~.

„ჩვენ რომ ასე ერთმანეთს – თქვენ თბილისიდან და ჩვენ ნამოხვანიდან – რუსე-

თის აგენტები ვეძახოთ და ერთმანეთის დემონიზება მოვახდინოთ, ეს არ იქნება

სწორი და დემოკრატიული მიდგომა. თუ ამ დემონიზებას გვერდით გადავდებთ

და არსებითად, მართლა ჩავყვებით ამ პროცესების განხილვას, თუკი თქვენი

მხრიდან იმ ფორმატის მზაობა იქნება, რასაც ჩვენ გთავაზობთ და მგონი სრუ-

ლიად სამართლიან (განხილვის) გზას გთავაზობთ, ის პროტესტი აღარ იქნება.

[დღეს] ჩვენ გვაქვს მორალური უპირატესობა, 100:0, შეიძლება ითქვას, მთა-

ვრობასთან მიმართებით. ამ მორალურ უპირატესობას თუ დაგვაკარგვინებთ,

[რიონის ხეობაში] არავინ გაჩერდება ერთი წამითაც კი~

უნდა ითქვას, რომ კარვებით პროტესტის დაწყებამდე რამდენიმეწლიანი ბრძოლი-

სა და თითქმის ორწლიანი უწყვეტი პროტესტის განმავლობაში, ხეობის მცველები

94 https://www.facebook.com/watch/?v=3743371045759384

95 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/332697138104648/

65 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

იყენებენ ყველა შესაძლებელ სამართლებრივ და, შესაბამისად, სამოქალაქო საზო-

გადოების ველში არსებულ ფორმატს. მიმართავენ როგორც წარმომადგენლობით

ინსტიტუტებს, ისე აღმასრულებელ ხელისუფლებას და სასამართლოს96. მთავრობა,

ისევე როგორც „ენკა~, არაერთხელ ცდის, მოლაპარაკებების მცდელობების ჩაშლაში

პასუხისმგებლობა მცველებს დააკისროს, მაგრამ, შეიძლება ითქვას, მათ ყველა მო-

რიგ მცდელობას მცველები იყენებენ ხელისუფლების არათანმიმდევრულობისა და

საკუთარი „მორალური უპირატესობის~ გასაცხადებლად. სწორედ ერთ-ერთი ასეთი

მომენტი იყო ნათია თურნავას გაპარვაც 12 მარტს გამართული შეხვედრიდან, რომ-

ლის შემდეგაც მცველები ამ ქმედებას საქართველოს თითოეული მოქალაქის მიმართ

შეურაცხმყოფელ ქცევად აფასებენ:

„ბოლოს მინისტრებთან საუბარი იყო იმაზე, რომ კომუნიკაციის პრობლემა გვაქ-

ვსო და ეს რას ნიშნავს ეხლა?! ეს არის კომუნიკაციის პრობლემის აღმოფხვრა

და მოგვარება?! არაერთი შეურაცხყოფა ავიტანეთ უკვე და დღეს ეს დაემატა,

იმიტომ რომ შევთანხმდით შეხვედრაზე. მოვედით, რომ ჩვენი გულწრფელი კი-

თხვები დაგვესვა მინისტრისთვის და თვითონ არ არის, წავიდა. ჩამოვიდა 10

წუთით თბილისიდან და გაბრუნდა უკან. ეს თუ ახლა მასხრად აგდება არ არის,

თითოეული ქართველისთვის მიმინდია ამის გადაწყვეტა~

ასეთივე წარმატებით ახერხებენ მცველები დისკრედიტაციის დანარჩენი მექანიზმების

ნიველირებასაც. თურქოფობიისა და ქსენოფობიის ბრალდების საპირწონედ, მუდმივად

განმარტავენ, რომ მათთვის სტრატეგიული საჯარო რესურსების კერძო პირის ხელში

გადაცემაა პრობლემა და არა კომპანიის წარმომავლობა. როცა ნათია თურნავა მცვე-

ლებს „ენკას~ თურქი მენეჯერის ქართველით ჩანაცვლებას ჰპირდება, მარიტა მუსელი-

ანი უპასუხებს:

„ჩვენ რას გვიწყვეტს, იქ ქართველი იქნება დირექტორი თუ არაქართველი?!

კომპანიის ქართველი თანამშრომლები, ხშირ შემთხვევაში, ძალიან გამაღიზი-

ანებლად იქცევიან, თურქზე არანაკლებად. პირიქით, თურქი დირექტორისგან

გამიკვირდა, სხვა დროს ყოველთვის კორექტულები იყვნენ, ის ერთი შემთხვევა

იყო მარტო, ალბათ ნერვებმა უმტყუნა. თორემ, დანარჩენ შემთხვევაში, სულ

ქართველებთან გვაქვს საქმე და ნამდვილად არ გამოირჩევიან მაღალზნეობრი-

ვი დამოკიდებულებით მოსახლეობასთან~

9 მარტის პარლამენტის დარგობრივი ეკონომიკისა და გარემოს დაცვის კომიტეტების

ერთობლივ სხდომაზე, სადაც მინისტრი თურნავაც წარდგა, მარიტა მუსელიანი მთა-

ვრობის მიერ გამოყენებულ ყველა დისკრედიტაციის დისკურსს ზუსტად და კომპლექ-

სურად აჯამებს და ცხადყოფს მსგავსი დემონიზების უსამართლობას:

96 https://publika.ge/sasamartlos-gadawyvetilebamde-namakhvanhesze-ministris-brdzanebis-shecherebas-moitkhov

en/?fbclid=IwAR3tzuwa8sKWkniKWtMeEb3rbLD_Ep00_zPjHUxbrqRKakbE3sZD4H1qBxY

97 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/734722430738236/

98 https://www.facebook.com/watch/?v=769070170679695

66 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ერთი დავფიქრდი, თავი უნდა შემცოდებოდა თუ არა, მაგრამ არ შემეცოდა

რატომღაც. ახლა ჩავინიშნე ტერმინები, რომლებზეც იყო ლაპარაკი – განვი-

თარების წინააღმდეგი, ფობიებით შეპყრობილი, ცნობიერების ამაღლების

პრობლემების მქონე, სოციალური დახმარების მთხოვნელი, ტყუილებსა და

მიკერძოებულ აზრს აყოლილი – ჩვენ ახლა აქ ასეთები ნამდვილად არ ვართ

და მე, ამდენად, თავი არ მეცოდება. მაგრამ ეს არ არის ის სასაუბრო ენა,

რაც საერთოდ შეიძლება გამოყენებულ იქნას არა მარტო უფრო მაღლა და

უფრო დაბლა მდგომებს შორის, არამედ საერთოდ ადამიანების სოციალურ

ჯგუფებს შორის; ან ნებისმიერ შემთხვევაში – ასეთი ტონი არის ყოვლად

მიუღებელი~

მთავრობის ბრალდებების აბსურდულობის ცხადყოფის ამ პროცესში მცველებს უფრო

და უფრო მეტად დასჭირდებათ სხვადასხვა ჯგუფთან დისტანცირება და გამიჯვნაც. მა-

გალითად, 2021 წლის მარტში ხეობის მცველები „ქართული მარშის~ მიერ დაანონსებულ

აქციას ემიჯნებიან, რომელიც კონკრეტულად თურქების წინააღმდეგ არის მიმართული:

„ჩვენ არასდროს ვამბობთ, რომ ვინმე გავყაროთ, ვინმე გავდევნოთ და ა.შ.

მაგ ლოზუნგებით ჩვენ არ ვიკრიბებით აქციებზე. ჩვენ გვაქვს კონკრეტული

მოთხოვნები და მოთხოვნების შესრულებას ვითხოვთ. კომპანია ENKA-მ დატო-

ვოს რიონის ხეობა, არ ნიშნავს, რომ „თურქებმა დატოვონ~. ჩვენს მოთხოვნას

ქსენოფობიური შინაარსი არ აქვს~, ამბობენ მცველები და იქვე აფასებენ მსგა-

ვსი ჯგუფების გააქტიურებას, როგორც მათ წინააღმდეგ მიმართული დისკრე-

ტიდაციის სტრატეგიის ნაწილს:

„ეგ სხვა მესიჯია აბსოლუტურად და მიზანმიმართული მესიჯია იმისკენ, რომ

ჩვენი დისკრეტიდაცია, ჩვენი დაკავშირება მოხდეს ამ რადიკალურ ჯგუფებთან

და მართლა ქსენოფობიურ ენასთან და ა.შ. არავითარი კავშირი ჩვენ მაგასთან

არ გვაქვს. საერთოდ ვემიჯნებით მაგ ნარატივს თავიდან ბოლომდე~

100

ხელისუფლების მხილება და ალტერნატიული პოლიტიკის წარმოება

2021 წლის თებერვლიდან აპრილის ჩათვლით, ხეობის მცველები არა მხოლოდ დისკრე-

დიტაციისთვის თავის არიდებას ახერხებენ, არამედ გვთავაზობენ ძალაუფლების კრი-

ტიკის ახალ, იქამდე იშვიათად გამოყენებულ ჩარჩოებს და, რაც ყველაზე მნიშვნელო-

ვანია, პოლიტიკის წარმოების ალტერნატიულ, დეკოლონიურ ხედვებსაც აყალიბებენ.

ხელისუფლების სხვადასხვა სტრუქტურის მნიშვნელოვანი და საბაზისო მხილება – რეპ-

რეზენტაციული, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლებების დისფუნქციურო-

ბის ჩვენებაა:

99 https://www.facebook.com/watch/?v=296584728490037

100 https://publika.ge/tavad-gaaaqtiures-radikaluri-jgufebi-goletianis-tqmit-qsenofobiur-aqciastan-kavshiri-ar-aqvt/?f

bclid=IwAR3YYIPbZIqa8KRmnmM1Eh7-cHb8L0sL_G22Nk92Qycaw9IQBKlyF16bj9M

67 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„რომელ დონეზე უნდა ელაპარაკო ამ ხალხს? სასამართლოში სარჩელია,

პარლამენტში გამოვედით, გუბერნატორს შევხვდით. რა დონე არსებობს კიდევ,

რა ინსტანცია არსებობს, იქნება გაგვაგებინონ და მივალთ იქ და მოვუყვებით~

101

კითხულობს ერთ-ერთ ჩართვაში ვარლამი და პარლამენტის კომიტეტის სხდომიდან გა-

მოსული ასევე აფიქსირებს, თუ რამხელა პრობლემაა პარლამენტის წევრების აღიარე-

ბა, რომ აღნიშნული საკითხის შესაფასებლად, მათ კომპეტენცია არ ჰყოფნით:

„სამწუხაროდ, ასეთი რეალობა გვაქვს ქვეყანაში, კომიტეტის თავმჯდომარე, ბა-

ტონი სონღულაშვილი, თავად ამბობს, რომ რესურსი არა გვაქვს, ეს საკითხი გა-

ნვიხილოთო. რისთვის სხედან ამ პარლამენტში, საერთოდ გაუგებარია. რატომ

ვუხდით ხელფასს ყოველთვიურად ჩვენი ჯიბეებიდან ამ ხალხს? ეს არის გასარ-

კვევი! ის კი არა, ჰესი აშენდეს თუ არა აქ, რატომ ვუხდით იმ ხალხს ხელფასს, რომ

რესურსი არ ქონდეთ, ის გაარკვიონ, ყიდიან თავის ქვეყანას თუ არა?~

102

მაგრამ მცველების კრიტიკა არ სრულდება ხელისუფლების დისფუნქციურობისა და

კომპეტენციის ნაკლებობის არტიკულირებით. მცველებს საჯარო დისკურსში შემოაქვთ

სახელმწიფოს კრიტიკის უფრო ფუნდამენტური საკითხებიც, როგორიცაა მთავრობის

მიერ კონსტიტუციური წესრიგის ჩამოშლა, უცხოურ ინტერესებზე დაქვემდებარება და

ქვეყნის სუვერენიტეტისა და ავტონომიის გაუფასურება. აპრილის დარბევების შეფასე-

ბისას, მარიტა მუსელიანი ხაზს უსვამს, თუ რამდენად კონფლიქტში მოდის „ნამახვან-

ჰესის~ პროექტის კონტრაქტი საქართველოს კონსტიტუციასთან. საზოგადოებისთვის

უფრო და უფრო თვალსაჩინო ხდება, რომ სახელმწიფოს უცხოელ ინვესტორთან აღე-

ბული პასუხისმგებლობა, რომლის თანახმადაც, ის ნებისმიერი გზით შეეცდება მისთვის

მშენებლობის შესაძლებლობის გარანტირებას, პროტესტის შემთხვევაში რეპრესიული

აპარატის გამოყენებასა და მოქალაქეებისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული პროტე-

სტისა და გამოხატვის უფლებების შეზღუდვაზე გადის:

„არჩევანი არის კონსტიტუციური უფლებების დაცვასა და კომპანიის ინტერე-

სებს შორის... სახელმწიფომ გადაწყვიტა, დაიცვას კომპანიის ინტერესი და არ

დაიცვას კონსტიტუცია~

103

შემდეგ ინტერვიუში, მარიტა საქართველოს როგორც არსებულ, ისე წინა ხელისუფლე-

ბებს კოლონიურ ადმინისტრაციას ადარებს:

„დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში ხელისუფლებები იქცევიან, რო-

გორც კოლონიური ადმინისტრაცია! არ შეიძლება, კოლონიური ადმინისტრაცია

ჩვენ აღვიქვათ, როგორც ეროვნული ხელისუფლება~

104

101 https://www.facebook.com/watch/?v=221057199704560

102 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/4430194610329218/

103 https://www.facebook.com/watch/?v=894095771460932

104 https://www.facebook.com/watch/?v=456200075634245

68 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მიუხედავად იმისა, რომ ამ პერიოდისთვის, საქართველოში კონკრეტულ, ვიწრო წრე-

ებში უკვე გაჩენილია მთავრობის კოლონიურობის კრიტიკა, საინტერესოა მარიტას

პარალელი კონკრეტულად კოლონიურ ადმინისტრაციასთან (და არა კოლონიურ მთა-

ვრობასთან), რომელიც თეორიულად მაინც, ადგილობრივი არჩევნების შედეგად ფო-

რმირდება. სპეციფიკურად „ადმინისტრაციასთან~ შედარებით, მარიტა ხაზს უსვამს,

რომ მთავრობა იქცევა, როგორც გარედან ხელდასმული, მხოლოდ გარე, იმპერიულ ცე-

ნტრებთან ანგარიშვალდებული, ადგილობრივ ანგარიშვალდებულებასა და ლეგიტიმა-

ციას მოკლებული აქტორი.

აქ ასევე იკვეთება, თუ რა სახის ალტერნატიულ, ჩემი შეფასებით, დეკოლონიურ პო-

ლიტიკას სთავაზობს რიონის ხეობის მოძრაობა თანამოაზრეებსა და მხარდამჭერე-

ბს და, ზოგადად, ქვეყნის მოქალაქეებს. ამ ალტერნატიული პოლიტიკის ერთ-ერთი

ქვაკუთხედი დემოკრატიულობა, ღიაობა, თანამებრძოლებისა და ზოგადად თანა-

მოქალაქეების ღირსეულ, სრულფასოვან, გადაწყვეტილების მიღების შემძლე ადა-

მიანებად დანახვაა. ეს მიდგომა ყველა ნაბიჯით მჟღავნდება და ყოველ ცალკეულ

შემთხვევაში, კონსტრატს ქმნის მთავრობის მიდგომასთან. თუ მთავრობა მუდმივად

ცდილობს, მარტივ და უტყუარ ჭეშმარიტებად დახატოს, ექსპერტულ-ტექნოკრატი-

ული ცოდნის ჩარჩოში ჩაკეტოს მის მიერ არჩეული განვითარების ნეოლიბერალური

პოლიტიკა, ერიდება განმარტებასა და დისკუსიას, ხეობის მცველები არასდროს იზა-

რებენ თანამოაზრეებსა და მხარდამჭერებს თანასწორუფლებიან და თანასწორი რე-

სურსების მქონე აგენტებად მიუდგნენ, მუდმივად განმარტავენ საკუთარ სათქმელს

და ცდილობენ პროცესის ღიაობის უზრუნველყოფას. ხეობის მცველები სისტემატუ-

რად ირიდებენ თავიდან ხელისუფლების წარმომადგენლებთან დახურულ კარს მიღმა

მოლაპარაკებას:

„ჩვენ პროტესტის დასაწყისიდანვე ამ ღია ფორმას და ყველას ჩართულობას

მივმართავთ, რომ კონსენსუსით გადაწყდეს ხალხთან ერთად საკითხები და არა

რამდენიმე ადამიანთან მოგვარების გზით. ამიტომ, თუ ხელისუფლებას სურს

თავისი აზრი გვითხრას, მოვიდეს აქ და მედიის თანდასწრებით გავაკეთოთ ჩვე-

ნი შეფასებები და ორივე მხარემ ამის შემდეგ ვიმოქმედოთ~

105

რა თქმა უნდა, საჯაროობაზე აქცენტი მცველების სტრატეგიული სვლაცაა, იმისთვის,

რომ აირიდონ დახურულ კარს მიღმა ძალაუფლებრივი უთანასწორობის მძიმე შედეგები,

თუმცა, ეს არ ამცირებს მათ მიერ პროცესის ღიაობისა და ადამიანების ჩართულობის

უზრუნველყოფისთვის ბრძოლის მნიშვნელობას. მოძრაობის ლიდერების ამ მცდელო-

ბებს აღიქვამენ და ხშირად უსვამენ მხარს ბრძოლის მხარდამჭერებიც. საინტერესოა,

მაგალითად, მკვლევარ ლიკა ჯალაღანიას კომენტარი, რომელიც ხაზს უსვამს სააზრო-

ვნო და საკომუნიკაციო სივრცეში შექმნილ ძალაუფლებრივ იერარქიებს და აკვირდება,

თუ როგორ ცვლიან ამ იერარქიებს რიონის ხეობის მცველები:

105 https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=1141200746323750

69 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„რიონის მცველებმა კი ეს იერარქია სრულად ამოაყირავეს, ოღონდ არა მოსა-

უბრის ძალაუფლების ხელში ჩაგდების მოტივით, არამედ მათი გათანაბრებით,

მსმენელისა და მოსაუბრის თანასწორად ქცევით. ამაზე მეტყველებდა მათი

მუდმივად ღია კარი ყველა სტუმრისთვის ნამახვანის კარვებში და ამაზე მე-

ტყველებდა მათი საუბარი მინისტრებისა თუ მთავრობის სხვა წარმომადგენ-

ლებთან პირდაპირ და არგუმენტირებულად, სწორედ ისე, როგორც ეს უნდა

იყოს~

106

მსგავს დაკვირვებას აკეთებს და კიდევ უფრო განავრცობს მწვანე პოლიტიკის მკვლე-

ვარი გიორგი ცინცაძეც, რომლის აზრითაც, ღია სააზროვნო სივრცის შექმნა რიონის

ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის განსაკუთრებული მახასიათებელია და ეს ბრძო-

ლას ჰესის პროექტთან წინააღმდეგობიდან ალტერნატიული სააზროვნო სივრცის შექ-

მნამდე აფართოებს:

„რაც გამოარჩევს ამ მიმდინარე წინააღმდეგობის მოძრაობას სხვა ბევრი აქცი-

ისგან, არის ის, რომ ამ მოძრაობას არ უერთდებიან ადამიანები იმიტომ, რომ

მათ წინასწარ ჩამოყალიბებულ პოზიციებს ემთხვევა ამ მოძრაობის მოწოდე-

ბები და მოთხოვნები – ეს წინააღმდეგობის მოძრაობა სულ თავიდანვე ჩამოყა-

ლიბდა და დაიწყო, როგორც რაღაც ტიპის კოლექტიური სააზროვნო სივრცე,

რომელსაც ადამიანები უერთდებოდნენ არა იმიტომ, რომ მათ უკვე იცოდნენ,

რომ იქ ეგულებოდათ თანამოაზრეები, არამედ იმიტომ, რომ იქ, ადგილზე,

სხვებთან ერთად ჩამოეყალიბებინათ პოზიციები. ამ აქციებს სულ თავიდანვე

ახასიათებს ის, რომ მათ შექმნეს სივრცე, სადაც ადამიანს შეეძლო, მოსულიყო

და მეტი გაეგო არა მარტო ამ კონკრეტულ პროექტზე, არამედ საკუთარ თა-

ვზეც, და იმაზე, თუ სად დგას თვითონ პოლიტიკურად~

107

დემოკრატიული ჩართულობის ხელშეწყობას მცველები, ერთი მხრივ, ხელისუფლების-

გან ამ უფლების მოთხოვნით, მეორე მხრივ კი, თანამებრძოლების გამხნევებით, მათი

არჩევანისა და ღირსების მნიშვნელოვნების ხაზგასმით ცდილობენ. მცველები მუდმი-

ვად ხაზს უსვამენ დიდი ინფრასტრუქტურული პროექტების ბედის გადაწყვეტაში მოსა-

ხლეობის კოლექტიური ჩართულობის მნიშვნელობას:

„ჩვენ შევაჯანჯღარებთ ხელისუფლებას, რომელიც თვლის, რომ მან ერთპირო-

ვნულად უნდა მიიღოს ისეთი გადაწყვეტილებები, რომელიც არის მხოლოდ და

მხოლოდ კოლექტიური გადაწყვეტილების საგანი~

108

მაგრამ, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, მოძრაობის ლიდერები მუდმივად ხაზს უსვა-

მენ თითოეული ადამიანის სამართლიანობისთვის ბრძოლის შემძლეობას. მაკა სულაძე

ამას პირადი მაგალითის გაზიარებით აკეთებს:

106 https://bit.ly/3gh3jBx

107 https://www.facebook.com/Indigo.com.ge/videos/133538498841608/

108 https://publika.ge/tuki-motkhovnebi-ar-shesruldeba-shemdegi-aqcia-parlamenttan-chatardeba-

goletiani/?fbclid=IwAR3HuO74-6KxpnbkB2ANRjQHFbEsNz8Ctyed8pS_wEWh6Q22hF8Th26QGeY

70 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ჩვენს ხელისუფლებას, რომელიც პატივს არ გვცემს, ჩვენს ინტერესებს არა-

ფრად აგდებს, დავანახე, რომ მე, ერთმა უბრალო ქალმა, გადავწყვიტე ჩემი

უფლებები დამეცვა და ჩემი ქვეყანა დამეცვა იმ პატარა მიწის ნაკვეთით და იმ

უბრალო სახლით, რომელსაც კერა ჰქვია~

109

მაკა ასევე მუდმივად ახსენებს და ახალისებს ყველას, რომ სამართლიანობისთვის ბრძო-

ლაში მათ საკუთარი ადგილი, საკუთარი სათქმელი და აგენტობა აქვთ:

„ჩვენ არ ვითხოვთ, რომ დაგვიდგეთ გვერდში, ჩვენ ვითხოვთ, დადგეთ თქვენს

ადგილას. ცარიელი ადგილი არ დატოვოთ იქ, სადაც თქვენ უნდა იდგეთ~

110

ამ პროცესში, მცველები თანამოაზრეებსა და მხარდამჭერებს არა მხოლოდ ამხნევებენ,

არამედ, ასევე, ჯგუფური იდენტობისა და ღირებულებების სახელდებას იწყებენ. ნამო-

ხვანიდან გამოდევნის შემდეგ, გუმათში გამართულ ერთ-ერთ პირველ აქციაზე, ვარლამ

გოლეთიანი ამბობს:

„ის, რაც მართულია, დროში ვერ გაძლებს, ხოლო ის, რაც ჭეშმარიტია – სწორედ

ეს გაძლებს დიდხანს, ჭეშმარიტებას აქვს ასეთი თვისება – ის ვერ მოგწყინდება!

მილიონჯერ რომ მოგვიწიოს ერთი და იგივე ადგილზე დადგომა, უნდა დავდგეთ

და სწორედ ამით გავტეხოთ ისინი: მათ მიაჩნიათ, რომ დრო მათზე მუშაობს,

რესურსები მათ მხარესაა, მაგრამ ჩვენს მხარესაა ერთობა, სიმართლე, სამშო-

ბლოს სიყვარული, ერთმანეთის სიყვარული, არგუმენტირებული მსჯელობა და

საღად მოაზროვნე და ღირებულებებით აღჭურვილი ადამიანები! მათ მხარეს –

არის მხოლოდ ძალმომრეობა!

111

დემოკრატიულ ჩართულობას ემბმის სოციო-ეკონომიკური მოწყობის შესახებ ალტერ-

ნატიული ხედვების სახელდებაც. მიწის გასხვისების, ისევე, როგორც კაბალური ხელ-

შეკრულების კრიტიკისას, რიონის ხეობის მცველები იწყებენ დომინანტური განვითა-

რების პოლიტიკის კრიტიკას. საინტერესოა, რომ ამ პროცესში, ერთი მხრივ, მათ უწევთ

გაემიჯნონ ნაციონალისტურ დისკურსს:

„თუნდაც უცხოელი არ იყოს, ამას არ აქვს მნიშვნელობა, ხშირად ქსენოფობი-

ასავით ჟღერს, როცა ვამბობთ – თურქი, მაგრამ ქართველიც რომ იყოს ინვე-

სტორი, რომელიც ამდენი ხნით განკარგავს ამხელა და თან ისტორიულ მხარეს,

ყოვლად მიუღებელი უნდა იყოს ჩვენი საზოგადოებისთვის. შენ თუ ფეოდალი-

ვით ეპყრობი კომპანიას, რომელიც თვითონ გიწესებს თამაშის წესებს, შენი

ენერგოდამოუკიდებლობა სად იკვეთება აქ?~

112

109 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/260100249046886/

110 https://www.facebook.com/watch/?v=731844890811540

111 https://www.facebook.com/watch/?v=134412388633195

112 https://www.facebook.com/mautskebeli.ge/videos/182914139951064/

71 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მაგრამ, მეორე მხრივ, ასევე უწევთ, თავი იმართლონ ზედმეტად სოციალისტური დისკუ-

რსის ქონის ბრალდებისგანაც:

„მინდა განვმარტო კოლექტიურ საკუთრებასთან დაკავშირებით ჩემი განცხა-

დება, რამაც გარკვეულ წრეებში ღელვა გამოიწვია. თითქოს საბჭოთა სოცია-

ლიზმში ვაბრუნებთ ვიღაცებს. ჩვენ ვსაუბრობთ იმ საერთო სიმდიდრეზე, რა-

საც წარმოადგენს: მიწა, ტყე, მდინარე, რაც ყველას საკუთრებაა. ჩვენ უნდა

გავუფრთხილდეთ საერთო საკუთრებას და არავის აქვს უფლება, ის, რაც საე-

რთო საკუთრებაა, თავისი ვიწრო ინტერესების მიხედვით განკარგოს~

113

მსგავსი თავის მართლება პოსტსოციალისტურ კონტექსტში, სადაც ანტიკომუ-

ნისტური დისკურსი განსაკუთრებით ძლიერია, გასაკვირი არ არის. თუმცა, მიუხედა-

ვად იმისა, რომ თავად უარყოფენ, ხეობის მცველების დისკურსი ნამდვილად ჰგავს

ზოგადად მემარცხენე დისკურსებს. ოღონდ, უნდა ითქვას, რომ არა იმდენად აუ-

ცილებლად სოციალიზმს, არამედ უფრო ზოგად, დეკოლონიური პერსპექტივისთვის

დამახასიათებელ მოთხოვნას საჯარო რესურსების ადგილობრივი მოსახლეობების

სამსახურში ყოფნაზე.

ბრძოლის დეკოლონიური ხასიათი განსაკუთრებით მაშინ იკვეთება, როცა ხეობის მცვე-

ლები უარყოფენ განვითარების დომინანტურ ეკონომისტურ ლოგიკას, უარყოფენ რე-

სურსებისა და სოციალურ-ეკონომიური სივრცის ფასეულობის დათვლადობას, მისი კა-

პიტალისტური ეკონომიკის საჭიროებებში ჩართვის გამართლებულობას. ისინი, ერთი

მხრივ, ხაზს უსვამენ, რომ არ შეიძლება, ყველაფერი ფასეული – ფულით იზომებოდეს:

„ამბობენ, 800-მილიონიანი ინვესტიციაო, ეს 800 მილიონი რა, საქართველოში

იხარჯება? ან რომც იხარჯებოდეს, ფულით არ შეიძლება ყველაფრის გაზომვა,

ჯერ კითხონ საზოგადოებას, იყიდებიან ისინი თუ არა~

114

მეორე მხრივ კი, ამბობენ, რომ ზოგიერთი ფასეულობა ფულად კომპენსაციაში ვერ გა-

იცვლება. განსაკუთრებით საინტერესოა მაკა სულაძის წერილი და ვიდეომიმართვა115,

სადაც იგი „ენკას~ თურქ მენეჯერს, ზეკი ქოჯაუღლოს ჩაიზე მიპატიჟებას უპასუხებს:

„თქვენ დაჯდებით აქ, იმ ყველა ადამიანთან ერთად, ვინც ჩაიზე მოგიწვიათ, ამ

გარემოში, სადაც იგრძნობთ ამ ადგილის ფასს და სიმდიდრეს, რომელსაც თქვენი

კომპანია ვერასდროს გამოისყიდის, რადგან თქვენი კაპიტალი არასდროს იქნება

საკმარისი ამ სიმდიდრის საყიდლად. ვერავინ იყიდის ამ სიმდიდრეს. ეს ჩვენი

ფასეულობაა, ჩვენი მიწაა, ჩვენი ღირსებაა და მას ყველამ პატივი უნდა სცეს~

116

113 https://bit.ly/2RNL24Z

114 https://bit.ly/2RNL24Z

115 https://www.facebook.com/maka.suladze.733/videos/1602042813326206

116 ავტორის თარგმანი ინგლისურიდან ქართულად, https://www.facebook.com/maka.suladze.733/videos/1602042813326206/

72 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

თუ მთავრობისა და კომპანიისთვის ეს კონკრეტული, უკვე ათწლეულების განმავლო-

ბაში ჰესის ასაშენებლად განწირული რიონის ხეობის მონაკვეთი სიცარიელეს, ჩამო-

რჩენას, განუვითარებელ სივრცეს წარმოადგენს, ხეობის მცველებისთვის იგივე სივრცე

სოციალური, კულტურული და ბუნებრივი ფასეულობებით არის სავსე. ამ ფასეულობებ-

ზე ხაზგასმას მცველები მაშინაც კი არ ივიწყებენ, როცა გამომჟღავნდება, რომ „ნამახ-

ვანჰესის~ პროექტი ვიწროდ ეკონომისტურ ლოგიკაშიც კი სახელმწიფოსთვის დამაზი-

ანებელია.

დემოკრატიული ჩართულობის, საჯარო რესურსის განკარგვისა და მისი სარგებლის

სახალხო გამოყენების მოთხოვნისას, მცველები ქმიან ბმას ადგილობრივ, საზოგადო-

საქვეყნო და უნივერსალურ ღირებულებებს შორის. ერთი მხრივ, მოძრაობა ცდილობს

კონკრეტულად ნამოხვანის პროექტზე კონცენტრირდეს, არა მხოლოდ პრობლემებზე

საუბრისას, არამედ პროტესტის რეპერტუარის განსაზღვრის დროსაც. საგულისხმოა,

რომ მცველები მუდმივად სიფრთხილეს იჩენდნენ პროტესტის კერის – ნამოხვანის თუ

გუმათის – დატოვებისას, ქუთაისისა და შემდეგ, თბილისის აქციების დაანონსებისას.

რაც მთავარია, დიდ ქალაქებში გამართული აქციების შემდეგაც, ისინი ყოველთვის

პროტესტის მთავარ კერასთან დაბრუნებას სთხოვდნენ მხარდამჭერებს. ხეობაში ფი-

ზიკური რესურსის მობილიზება და მშენებლობისთვის წინააღმდეგობის სიმრავლით

გაწევა ბოლომდე ამ ბრძოლის ამოსავალი წერტილი იყო. თუმცა, მეორე მხრივ, ამავე

პერიოდში ცხადად იკვეთება ბრძოლის უფრო მასშტაბური, სახელმწიფოებრივი და, ნა-

წილობრივ, ასევე, უფრო გლობალურ ჭრილში ხედვა117. სხვა, მიმდინარე ბრძოლებთან

კავშირის გაბმას მცველები ოდნავ მოგვიანებით იწყებენ, თუმცა ამ დროისთვის, უკვე

აცხადებენ, რომ მათი ბრძოლა სამართლიანობისთვის ბრძოლაა სახელმწიფო მასშტა-

ბით:

„ჩვენ რამე კონკრეტულ პროექტს კი არ ვებრძვით, ჩვენ ვიბრძვით სამართლი-

ანი სახელმწიფოსთვის ზოგადად, რომელიც ყველა ადამიანისთვის სამართლი-

ანი იქნება!~

118

სახელმწიფოს კოლონიურ ადმინისტრაციასთან შედარებისას კი, ასევე იკვეთება გლო-

ბალური სოციო-სივრცითი უთანასწორობის გაცნობიერება. გლობალური უთანასწო-

რობების და უსამართლობების ხაზგასმაა ასევე შრომით მიგრაციაზე წუხილიც:

„ახლა კიდევ იმას აკეთებენ, რომ წავიდეს საერთოდ ხალხი აქედან, ის 50 000-

ზე მეტი ადამიანი, რომელიც მზად არიან გაუშვან ამ ქვეყნიდან, ეს არის გამო-

სავალი? ამისთვის ვწვალობთ თითოეული ჩვენთაგანი, რომ ამას მივაღწიოთ

და ეს გვიხაროდეს? ეს გვიხაროდეს, რომ წავალთ აქედან და რა კარგია, ჩვენს

ბოსტანში სხვამ იმუშაოს, სხვის ბოსტანში ჩვენ ვიმუშაოთ~

119

117 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/4430194610329218/

118 https://www.facebook.com/watch/?v=722234771825887

119 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/4430194610329218/

73 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მხარდაჭერა და არგუმენტები „ნამახვანჰესის“ წინააღმდეგ

ნამოხვანის ბრძოლის ფართო მხარდაჭერა ყველაზე თვალსაჩინოდ თბილისის აქციე-

ბის ირგვლივ, 2021 წლის მაისსა და ივნისში გამოჩნდება. მაგრამ, მომავალში ეს კიდევ

უფრო მკაფიოდ გამოხატული მხარდაჭერა და ბრძოლის ყველაზე მკაფიო არგუმენტე-

ბი სწორედ ბრძოლისა და რეპრესიის ყველაზე ინტენსიურ პერიოდში, თებერვალსა და

აპრილს შორის ყალიბდება. ეს ის პერიოდია, როცა სუბალტერნული ბრძოლა გარდა-

იქმნება სამოქალაქო საზოგადოებად – ბრძოლა, რომელიც იქამდე, შეიძლება ითქვას,

უფრო პოლიტიკური საზოგადოების ველში მიმდინარეობდა, ერთი მხრივ, იწყებს სუ-

ბალტერნული ჯგუფების მხარდაჭერის შემოკრებას, მეორე მხრივ კი, ე.წ. სამოქალა-

ქო საზოგადოებაში უკვე დამკვიდრებული აქტორებისა და მედიის მხარდაჭერას და

უპრეცედენტოდ ძლიერ, გასაკვირად ჰარმონიულ, შეიძლება ითქვას, იქამდე არნახულ

ალიანსს აყალიბებს საკმაოდ მრავალფეროვან აქტორებს შორის. რიონის ხეობის გადა-

რჩენისთვის მოძრაობა სწორედ ამ პერიოდში ყალიბდება, როგორც არა მხოლოდ ადგი-

ლობრივი მოსახლეობის, არამედ, როგორც მრავალფეროვანი საზოგადოებრივი ჯგუ-

ფების მოძრაობა.

არგუმენტები მიწის გასხვისებასა და კაბალურ ხელშეკრულებაზე

სწორედ ამ პერიოდში (თებერვლიდან – აპრილამდე) მჟღავნდება ორი უმთავრესი და

გადამწყვეტი საკითხი „ნამახვანჰესის~ პროექტის შესახებ: როგორც უკვე ვახსენეთ, მი-

წების სამუდამო, ან ნაწილის – 99 წლით კომპანიისთვის გადაცემა და სახელმწიფოს

მიერ კომპანია „ენკასთან~ დადებული ხელშეკრულება. ხელშეკრულებისა და მიწების

გადაცემის გამჟღავნების შემდეგ, იკვეთება ნამოხვანის ბრძოლის ყველაზე მკაფიო არ-

გუმენტები და ფართოვდება ბრძოლის უსამართლობის სახელდების სივრცე, გარემო-

სდაცვითი და მოსახლეობის ჩართულობის საკითხებიდან – ეკონომიკური განვითარების

საკითხებამდე. მარიტა მუსელიანი ამბობს:

„ჩვენ, მას შემდეგ, რაც გასაჯაროვდა ხელშეკრულება, გაგვიჩნდა აბსოლუტუ-

რად სხვა სივრცე იმისთვის, რომ გვქონოდა სხვა ხასიათის პრეტენზიები~

120

ამ მასალების გასაჯაროების შემდეგ, იწყება ფართო, შეიძლება ითქვას, იქამდე არნახუ-

ლი კრიტიკული ცოდნის წარმოება – იწერება სტატიები, ეწყობა პრესკონფერენციები,

საჯარო დისკუსიები121 122 და სოლიდარობის აქციები საქართველოში თუ მის გარეთ.

ამ ცოდნის წარმოებაში ერთვებიან (ნაკლებად მეინსტრიმული) მედიები, სამოქალაქო

საზოგადოების წევრები, დამოუკიდებელი აქტივისტები, მკვლევრები (მათ შორის, ჩემ

მსგავსად მიგრაციაში მყოფებიც). ერთი მხრივ, მათი არგუმენტები ეყრდნობა და ამყა-

რებს რიონის ხეობის მცველების არგუმენტებს, მეორე მხრივ კი, ქმნის ცოდნას, რო-

120 https://bit.ly/32AWjrm

121 https://www.facebook.com/events/807062083244525/?ref=newsfeed

122 https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=278145250371127

74 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მელსაც ასევე იყენებენ და მომხრეებს უზიარებენ მოძრაობის ლიდერები. ნამოხვანის

ბრძოლაში ჩართულობით, უამრავი აქტორი იწყებს ბოლო ათწლეულების განმავლობა-

ში, განვითარების არსებული პოლიტიკის გარშემო დაგროვილი კრიტიკული ანალიზისა

და ცოდნის გამოყენებას და, რაც კიდევ უფრო მთავარია, ამ ცოდნის გაფართოებას

როგორც ანალიტიკურად და შინაარსობრივად, ისე საზოგადოებასთან მიტანის თვალ-

საზრისით.

2021 წლის თებერვლის დასაწყისში ირკვევა, რომ მთავრობამ ხელშეკრულების

დადებამდე და „ენკას~ მიერ სავალდებულო კვლევების წარდგენამდე, 2019 წელს

კომპანიას 575.6 ჰექტარზე მეტი მიწა სიმბოლურ ფასად, 1 705 ლარად გადასცა123.

მიწის გასხვისების საკითხი ადგილობრივი,, ისევე, როგორც ფართო მოძრაობისთვის

ერთ-ერთ ცენტრალურ საკითხად იქცევა. რიონის ხეობის მცველები მიწის გადაცე-

მას „მთელი ხეობის გაყიდვას~ ან „ხეობის გადაცემას~ ეძახიან. როგორც ვნახეთ,

ნათია თურნავა პრობლემის გადაფარვას იმის მტკიცებით შეეცადა, რომ ინვესტორი

მიწას „ზურგზე ვერ მოიკიდებდა~ და რომ მიწის გასხვისება ნორმალური და უკვე

მრავალჯერ გამოყენებული პრაქტიკაა; კომპანია „ენკა~ კი აცხადებდა, რომ არა

„მთლიანი ხეობა~, არამედ ჰესის პროექტისთვის საჭირო ტერიტორია შეიძინა. ამის

საპირწონედ, მოძრაობამ კითხვის ქვეშ დააყენა არა მხოლოდ რიონის ხეობის მი-

წების გადაცემა, არამედ ზოგადად მიწის (და მდინარის აუზის)124 სამუდამოდ გას-

ხვისების გაუმართლებლობა; სუვერენულობის, ისევე, როგორც საჯარო რესურსის

საჯარო ინტერესისთვის განკარგვის საკითხები125. ამასთან, ადგილობრივი მოძრა-

ობის ლიდერებთან ერთად, რესურსების გასხვისებას უარს ეუბნებიან პროტესტის

მხარდამჭერი და მონაწილე სხვა მოქალაქეებიც:

„არ აინტერესებთ მიწა, არ აინტერესებთ საერთო საკუთრება ადამიანების, სა-

სიცოცხლო სივრცე, მდინარე, ხეობა, ადამიანები, ამ ადამიანების სოციალური

გარემო და მზად არიან გროშებად დაახურდაონ ყველაფერი. და ჩვენ მათ ვეუბ-

ნებით, რომ არ იყიდება ის, რაც არის ჩვენი საერთო საკუთრება~

126

123 საკუთრებაში: 121 ლარად 2 937 648 კვ.მ ფართობი (აქედან ტყის ფართობი არის 1 535 975 კვ.მ); სარგებლო-

ბის უფლებით: წლიურ 16 ლარად, 99 წლით – 2 818 654 კვ.მ მიწის ფართობი (აქედან ტყე – 445 245 კვ.მ) (იხილეთ

„პუბლიკის~ სტატია სრულად: http://bit.ly/3oWj29S).

124 მაგალითად, ნინო ჩხობაძე აღნიშნავდა, რომ წყლის კალაპოტის გასხვისება უპრეცედენტო მოვლენაა: „არა-

ვინ ყიდის მდინარეს კალაპოტებით, ქვეყანა, რომელიც არის 21-ე საუკუნეში, საჯარო რეესტრში წერს ერთ

რამეს: გადაეცა საკუთრებაში (საკუთრება წერია, არა აღნაგობა) მდინარე რიონი, ესეთი ჩანაწერი არც ერთ

ევროპულ ქვეყანაში არ არსებობს, დამეთანხმეთ, რომ თუ ეს ხდება კანონმდებლობით, პირველ რიგში, ეს კანო-

ნმდებლობაა გასაწორებელი~.

125 მართალია, მიწის გასხვისების გამჟღავნებას თავიდანვე მოჰყვა წუხილი და ბრძოლის მხარდაჭერის ზრდა,

მაგრამ ამ გასხვისების მასშტაბი, ის, თუ რას ნიშნავდა „ხეობის გადაცემა~, ყველაზე თვალნათლივ 2021 წლის

ივლისში პრემედიაციის პროცესში გამოჩნდა. ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების მიერ წარმართული მედია-

ციის შემზადების ფარგლებში მთავრობა შეეცადა მცველების ერთ-ერთი ცენტრალური პირობის – პროტესტის

თავდაპირველ კერასთან, ნამოხვანში დაბრუნების პირობის შესრულებას. ამ დროს გამოჩნდა რომ რიონის ხეო-

ბის დაახლოებით 50-კილომეტრიან მონაკვეთზე, და განსაკუთრებით სოფელ ნამოხვანთან სიახლოვეში, პატარა

მიწის ნაკვეთიც კი არ არსებობდა, რომელიც უკვე „ენკას~ საკუთრებაში არ იყო და სადაც საბაზისო ინფრასტ-

რუქტურის გამართვა – ანუ კარვის გაშლა იქნებოდა შესაძლებელი.

126 https://www.facebook.com/caucasianhouse.ge/posts/4205957959437243

75 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

საჯარო, სტრატეგიული რესურსების გასხვისების წინააღმდეგ იქმნება დამატებითი

ცოდნა127 და მობილიზდება საერთაშორისო გამოცდილება იმის საჩვენებლად, რომ და-

სავლეთის ქვეყნების უმეტესობა, ისევე, როგორც კონკრეტულად „ნამახვანჰესის~ ინვე-

სტორების სამშობლოები – ნორვეგია და თურქეთი – თავის საზღვრებს შიგნით რესუ-

რსებისა და სტრატეგიული ინფრასტრუქტურის უცხოელ ინვესტორებზე გასხვისების

მომხრეები არ არიან. ნორვეგიაში ენერგეტიკული გენერაციის 90%-ს ან სახელმწიფო,

ან ადგილობრივი სექტორი აკონტროლებს128. ისეთ ლიბერალურ საბაზრო ეკონომიკებ-

შიც კი, როგორიც ამერიკაა, სტრატეგიული ინფრასტრუქტურები მხოლოდ ადგილობ-

რივი მესაკუთრეების ხელშია, რაც კრიტიკული სექტორების გამძლეობის გარანტიად

აღიქმება129.

დამატებით, ასევე, ისმებოდა კითხვა, თუ რას იღებდა სახელმწიფო მიწის გასხვისების

სანაცვლოდ:

„მოგება რატომ უნდა ნახოს ჩვენი სიმდიდრიდან რომლიმე კომპანიამ, და, მაგა-

ლითად, რატომ არ უნდა ნახოს სახელმწიფომ?~

130

მიწის გასხვისების წინააღმდეგ არაერთი არგუმენტი გაისმა, მაგრამ სუვერენულობის

შერყევა, საჯარო რესურსების საბაზრო ლოგიკაზე დაქვემდებარება და სანაცვლო სა-

რგებლის არარსებობა ქმნიდა ყველაზე დიდი წუხილის საფუძველს. ეს ბოლო ასპექტი

– მიწის სიმბოლურ ფასად გადაცემა – ებმოდა ჰესის წინააღმდეგ მობილიზებული არგუ-

მენტების მეორე უმთავრეს საკითხს – ხელშეკრულების ანალიზს131. მაშინ, როცა მთა-

ვრობა ამბობდა, რომ მიწის გადაცემა ნორმალური მოვლენაა, რომ ნამოხვანის პროექტი

კერძო-საჯარო თანამშრომლობაა და ამ თანამშრომლობის ფარგლებში მიწის გადაცემა

საქართველოს მხრიდან პროექტში ჩადებულ რესურსად და ინვესტიციად უნდა განვი-

ხილოთ, ხელშეკრულების ანალიზი ავლენდა, რომ უმნიშვნელოვანესი საჯარო რესურ-

სების – მიწის, წყლისა და ტყის რესურსების – ფაქტობრივად უფასოდ გადაცემის სანა-

ცვლოდ, ქართული მხარე არაფერს იღებდა: არც მოგების წილს, არც ჰესის პროექტის

განკარგვის უფლებას, არც გამომუშავებული ენერგიის შესყიდვაზე პრიორიტეტს. მე-

ტიც, მიწების გამოსყიდვის საჭიროების დადგომის შემთხვევაში, საქართველოს მთა-

ვრობას მოუწევდა (და, სავარაუდოდ, მართლაც მოუწევს) უფასოდ გადაცემული მიწის

საბაზრო ფასად შესყიდვა.

ხელშეკრულების სხვა ასპექტების შესწავლამ „ნამახვანჰესის~ პროექტის შესახებ უა-

მრავი სისტემური პრობლემა გამოავლინა, კითხვის ქვეშ დააყენა არა მხოლოდ პრო-

ექტის ეკონომიკური სარგებლიანობა, არამედ უფრო ფართოდ, პროექტის წვლილი

ეგრეთ წოდებული ენერგოუსაფრთხოების უზრუნველყოფაშიც. სწორედ კონტრაქტის

127 https://www.facebook.com/watch/?v=1122776284905704

128 http://bit.ly/3ckvTQs; https://bit.ly/3fcJlHG

129 https://bit.ly/2PlRjns

130 https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=3809776459069053&id=119369231443146

131 https://socialjustice.org.ge/ka/products/emc-namakhvanhesis-khelshekrulebit-mnishvnelovani-sakhelmtsifo-

interesebi-datmobilia-kerdzo-kompaniis-sasargeblod

76 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ანალიზის პროცესში გამოვლინდა ყველაზე ცხადად სამოქალაქო საზოგადოების მე-

ტ-ნაკლებად უკვე დამკვიდრებული აქტორების რესურსებისა და მხარდაჭერის მნიშვნე-

ლობაც. თავად ხელშეკრულების მოპოვება ხანგრძლივი მცდელობის შემდეგ, კარვებით

პროტესტის 96-ე დღეს, გამომძიებელ ჟურნალისტთა გაერთიანება „აი-ფაქტმა~ მოახე-

რხა. მარტის დასაწყისში კი, „სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა~ გამოაქვეყნა ამ

კომპლექსური დოკუმენტის საფუძვლიანი ანალიზი132. ხელშეკრულების ანალიზში ჩა-

ერთნენ სხვა ორგანიზაციები და მედიასაშუალებებიც. განსაკუთრებით აღსანიშნავია

გამოცემა „ნეტგაზეთის~ კვლევების სერიები ხელშეკრულების ირგვლივ, რომელიც არა

მხოლოდ კვალიფიციური იურისტებისა და ეკონომისტების შეფასებებს განიხილავდა

დეტალურად, არამედ მთავრობას მიმართავდა ყველა ბუნდოვანი საკითხის ირგვლივ

განმარტებების გასაკეთებლად და სისტემატურად, ფართო მკითხველისთვის გასაგე-

ბად ფარავდა ხელშეკრულების არაერთ ბუნდოვან ასპექტს133.

ხელშეკრულების ანალიზმა ცხადად აჩვენა, რომ კონტრაქტი მთავრობის როგორც ყვე-

ლა ფუნდამენტურ, ისე წვრილმან დაპირებებსაც ეწინააღმდეგებოდა. ხელშეკრულება

ვერ უზრუნველყოფდა უკეთეს ტარიფს, ენერგოუსაფრთხოებას, ადგილობრივი მოსა-

ხლეობის დასაქმებას134. სამაგიეროდ, კომპანიას ბუნებრივი რესურსების განკარგვისა

და გამოყენების შეუზღუდავი უფლებები ეძლეოდა, ქართულ სახელმწიფოს უზარმა-

ზარი ფისკალური ტვირთი ადგებოდა ელექტროენერგიის 15-წლიანი გარანტირებული

შესყიდვის პირობის გამო, ხოლო ნებისმიერი ფორსმაჟორული გარემოებისას დამდგა-

რი ზიანისა და დანაკარგის ანაზღაურების ვალდებულება დამატებით, განუსაზღვრელ

ფისკალურ რისკად აწვებოდა ქვეყნის ბიუჯეტს135.

გარდა თავად ხელშეკრულების ანალიზისა, ამ პერიოდში იწყება დამატებითი არგუმე-

ნტების მობილიზება ხელისუფლების მთავარი დაპირების, „ენერგოდამოუკიდებლობის~

ირგვლივაც. თავად რესურსების გასხვისება უკვე ენერგოსექტორში ეროვნული კონტ-

როლის დასუსტებას უკავშირდება:

„დიდი რაოდენობით მიწის, მდინარისა და ელექტროენერგიის წარმოების საშუ-

ალების უცხო ქვეყნისთვის გადაცემა ... ეწინააღმდეგება ყველა ამ სექტორის

უშიშროებასა და ეროვნულ გამძლეობას~

136

ამ პერიოდში უკვე არაერთი კომენტატორი აღნიშნავს, რომ ელექტროენერგია საქა-

რთველოს საერთო ენერგომოხმარების შედარებით მცირე ნაწილს, დაახლოებით 20%-ს

შეადგენს. შესაბამისად,

„მთლიანად რომ ჩავაბეტონოთ და გავაქროთ ყველა მდინარე,

საკუთარი ნავთობისა და გაზის გარეშე, ენერგოდამოუკიდებლობას მაინც ვერ მივაღ-

წევთ~

137

132 https://bit.ly/382HP6w

133 https://netgazeti.ge/news/545150/

134 https://bit.ly/3cikWNV

135 https://bit.ly/382HP6w

136 https://bit.ly/2PlRjns

137 https://bit.ly/3kYXmtj

77 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მსგავსი ანალიზი, ასევე, ხაზს უსვამს, რომ კონკრეტულად ელექტროენერგიის გამომუ-

შავების თვალსაზრისით, საქართველო საკმაოდ თვითკმარია. ბოლო წლებში იმპორტის

ზრდა კრიპტოვალუტის წარმოებას უკავშირდება, ბიტკოინებისთვის მოხმარებული ენე-

რგია კი საერთო მოხმარების 10-15 პროცენტია. მედია იწყებს მსოფლიო ბანკის კვლე-

ვის გაზიარებასაც, რომლის მიხედვითაც:

„კრიპტოვალუტის მოპოვებამ დიდი გავლენა მოახდინა საქართველოში ელექტ-

როენერგიის მოხმარებაზე, რის გამოც ქვეყანა გადაიქცა წმინდა ექსპორტიო-

რიდან ელექტროენერგიის წმინდა იმპორტიორად~.

ბრძოლის მომხრეები, ასევე, კითხულობენ:

„რატომ უნდა შევწიროთ ჩვენი მდინარეები და ხეობები (გადასახადებისგან თა-

ვისუფალი) კრიპტოვალუტის მოპოვებით ინდივიდების და კომპანიების გამდი-

დრების მისიას?~

138

საკითხს კიდევ უფრო აფართოებს ზოგადად, ეკონომიკის პოლიტიკის დაგეგმვაზე სა-

უბარი. კრიტიკოსები აღნიშნავენ, რომ ენერგოპოლიტიკა და მისი დამოუკიდებლობა

თუ უსაფრთხოება არ შეიძლება ეკონომიკური პოლიტიკის დაგეგმვის გარეშე განისა-

ზღვროს:

„სანამ არ არსებობს ეკონომიკის განვითარების გეგმა, ჰესის საჭიროებაზე სა-

უბარი აზრს არის მოკლებული. ეკონომიკის ნაწილია ენერგეტიკა და არა ენე-

რგეტიკის ეკონომიკა~

139

დაბოლოს, ჰესის მოწინააღმდეგეები ენერგოდამოუკიდებლობის პრობლემის გაჩენაში

თავად არსებულ და წინა მთავრობებს ადანაშაულებენ:

„სახელმწიფო გვესაუბრება და ასეთ დამღუპველ პროექტებს ამართლებს ენე-

რგოდამოუკიდებლობის სახელით და ესაა იგივე სახელმწიფო, რომელმაც ენე-

რგოსექტორის ძალიან დიდი ნაწილი გაასხვისა რუსულ და სხვა უცხოურ კომპა-

ნიებზე და ეს არამხოლოდ ქართულმა ოცნებამ გააკეთა, არამედ ნაციონალურმა

მოძრაობამაც, თავის დროზე. ეს სახელმწიფო, რომელიც ჩვენი უცხოურ კაპი-

ტალზე დამოკიდებულების, პერიფერიულ მდგომარეობაში შემყვანი ეკონომი-

კური პოლიტიკითაა ცნობილი, გვეუბნება, რომ ჩვენ ვართ ბნელები და რუსე-

თის ინტერესებზე ვასხამთ წყალს, მაშინ, როდესაც ჩვენ ვიცავთ ჩვენს წყლის

რესურსებს, ტყის რესურსებს და მიწის რესურსებს!~

140

138 https://batumelebi.netgazeti.ge/news/332159/

139 https://www.facebook.com/beka.natsvlishvili/

140 https://www.facebook.com/watch/?v=863514464215461

78 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

საუბარი იწყება, ასევე, ენერგოსექტორში ჰიდროენერგიის მაქსიმალური ათვისების

პოლიტიკის ალტერნატივებზეც. განსაკუთრებით აღსანიშნავია პარლამენტის ყოფილი

დეპუტატის, ბექა ნაცვლიშვილის დაანგარიშებები ქარის ენერგიის შესახებ, რომლის

გამომუშავება, ჰესებისგან განსხვავებით, ზამთრის პერიოდშიც სტაბილურია:

„რატომ ვაბეტონებთ რიონის ხეობას, ვანადგურებთ გარემოს, ვჩუქნით ასობით

ჰექტარ მიწას ინვესტორს გაურკვეველი საბაბით, თუ პირველადი მიზანი ენე-

რგოდამოუკიდებლობა და იმპორტის ჩანაცვლებაა, მაშინ, როდესაც შესაძლებ-

ლობა გვაქვს, ორ წელიწადში დავდგათ 500 მეგავატის ქარის სიმძლავრე გარე-

მოზე მნიშვნელოვანი ზიანის გარეშე, რომელიც რეალურად იქნება იმპორტის

ჩანაცვლებისა და ენერგოდამოუკიდებლობისკენ გადადგმული ნაბიჯი?~

141

მოძრაობის წევრები ასევე მოიძიებენ და აქვეყნებენ თავად მთავრობის მიერ, 2021 წე-

ლის თებერვალში დამტკიცებულ, საქართველოს გადამცემი ქსელის განვითარების ათწ-

ლიან გეგმას, რომელიც წყლის რესურსების შემცირების პირობებში ჰესების გენერაცი-

ის კლებას უსვამს ხაზს. თავად სახელმწიფო სტრუქტურები აღიარებენ, რომ

„საჭიროა

განახლებადი ენერგიის წყაროების დივერსიფიკაცია, როგორც ჰიდრო, ასევე ქარის და

მზის პოტენციალის ათვისება~

142

ნამოხვანის ბრძოლის ირგვლივ ცოდნის წარმოების ერთ-ერთი ყველაზე ცენტრალური

ასპექტი ნამდვილად პროექტის გლობალური პროცესების ჭრილში დანახვაა. როგორც

კრიტიკის სხვა ასპექტები, პროექტის პრობლემების საერთაშორისო დონეზე დაყენება

არა მხოლოდ ჰესის ან ენერგოპოლიტიკის, არამედ ქვეყნის განვითარების პოლიტიკისა

და გლობალური პოლიტეკონომიკური წესრიგის შესახებ სვამს ფუნდამენტურ კითხვე-

ბს. კრიტიკის განხილვამდე ისიც უნდა ითქვას, რომ გლობალური პროცესების ხედვა

და, განსაკუთრებით, ევროატლანტიკური წესრიგის, ან თავად ევროკავშირის კრიტიკა

ჰესის ან საქართველოს მთავრობის დასახული ენერგოპოლიტიკის ყველა მოწინააღ-

მდეგეს არ აერთიანებს. აქტორების ნაწილისთვის ზუსტად ის არის პრობლემა, რომ სა-

ქართველო არ ჰგავს ევროპას, ან არ მიჰყვება ევროპის რჩევებს. მეორე ნაწილი კი სწო-

რედ მსგავსი (და სამოქალაქო საზოგადოების შიგნით უფრო დომინანტური) დისკურსის

წინააღმდეგ ქმნის ცოდნას და ამტკიცებს, რომ სწორედ დასავლეთისა და დასავლეთის

გავლენის ქვეშ მყოფი საერთაშორისო ინსტიტუტების დამსახურებაა საქართველოს პე-

რიფერიულ და დაქვემდებარებულ მდგომარეობაში აღმოჩენაც და ამ მდგომარეობაში

დარჩენაც:

„ქართველებმა უნდა ვიცოდეთ, რომ პრივატიზაციისა და დერეგულაციის პრო-

ცესი საერთაშორისო ბანკებისა და ინსტიტუტების დირექტივების, ექსპერტი-

ზებისა და პირდაპირ დაკისრებული ვალდებულებების საფუძველზე მიმდინა-

რეობს~

143

141 https://bit.ly/3kYXmtj

142 http://bit.ly/3bBEHkf

143 http://bit.ly/3uAn0ZT

79 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ნამოხვანის პროექტის გლობალურ ჭრილში დანახვა ასევე ცხადყოფს საქართველოს

მსგავსი განვითარებადი ქვეყნების წინაშე მდგარ სტრუქტურულ წნეხებს. იმის ასახსნე-

ლად, თუ რატომ დებს საქართველოს მთავრობა ნამოხვანის მსგავს კაბალურ ხელშეკ-

რულებებს საერთაშორისო კომპანიებთან, მკვლევარი გიორგი ცინცაძე საინვესტიციო

კაპიტალის მოსაზიდად განვითარებად ქვეყნებს შორის გლობალურ კონკურენციას

ასახელებს და ხსნის, რომ ინვესტორების მოსაზიდად განვითარებადი ქვეყნების მთა-

ვრობები ცდილობენ ინვესტორებისთვის საუკეთესო, თუმცა ადგილობრივად დამღუპ-

ველი პირობების შეთავაზებას:

„შედეგად, გლობალური კონკურენცია მონაწილე ქვეყნებში ეკოლოგიურ ნო-

რმებს, გადასახადებს და უსაფრთხოების სტანდარტებს ქვემოთ და ქვემოთ,

ფსკერისკენ ექაჩება~

144

ამ ანალიზს კიდევ უფრო აფართოებს ალექსანდრა აროშვილის ანალიზი, რომელიც არა

მხოლოდ განვითარებადი ქვეყნების, არამედ გლობალური მასშტაბით საბაზისო ბუნებ-

რივი, ეკონომიკური, კულტურული კვლავწარმოების განადგურებაზე, ან, როგორც თა-

ვად უწოდებს, „სიკვდილის წარმოებაზე~ საუბრობს. მისი თვალსაზრისით, ნამოხვანის

პროექტიც სწორედ სიცოცხლეზე გლობალურად მიტანილი იერიშის ნაწილია:

„სიცოცხლე დღეს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი შეტევის საგანია თანამედროვე

დომინანტური ეკონომიკური და ტექნოლოგიური სისტემების მიერ. ყველაფე-

რი, რაშიც სიცოცხლეა – და ეს არ არის მხოლოდ გარემო, და არ არის მხოლოდ

ადამიანები, ასევე არის, როგორც გუშინ მაკა სულაძემ უთხრა მინისტრს, ის

მიკროკლიმატი, რომელსაც ადამიანები გარემოსთან ერთად ქმნიან ხეობებში

თავიანთი ცხოვრებით და ამაში იგულისხმება ის სოციალური ურთიერთობები

და ადამიანური კომუნიკაციის ფორმები და კულტურაც, ადგილობრივი და ერო-

ვნული სული, რომელიც ამ ხალხში და ამ გარემოში ერთად არსებობს, – აი, ეს

მთლიანი სიცოცხლე, როგორც კომპლექსურობა, დღეს მთელ მსოფლიოში სა-

სტიკი შეტევის საგანია. [„ნამახვანჰესის~ და] მსგავსი პროექტები არის სწორედ

ეკონომიკური ზრდის იმპერატივს დაქვემდებარებული ფინანსური პროექტები

და არა სხვა რამე, არა – ჰესი ან ენერგეტიკისსექტორი~

145

დაბოლოს, გლობალური იერარქიების კრიტიკა იმასაც მოიცავს, რომ „ნამახვანჰესის~

მსგავსი პროექტების დაგეგმვისა თუ განხორციელების შედეგად წარმოქმნილი უთანა-

სწორობა არა მხოლოდ დიდ და პატარა, ძლიერ და პერიფერიულ სახელმწიფოებს შორის

განსხვავებებზე, არამედ (და უფრო მწვავედ) ამ სახელმწიფოებს შიგნით კლასობრივ

უთანასწორობაზეც მეტყველებს. მსგავსი კრიტიკა არა მხოლოდ ჰესის წინააღმდეგ მო-

ბილიზებისთვის, არამედ, ასევე, საერთაშორისო სოლიდარობების გამოსაკვეთადაც გა-

მოიყენება:

144 https://socialjustice.org.ge/ka/products/rbola-fskerisken-namakhvanhesis-khelshekrulebis-

kvaldakval?fbclid=IwAR2YmAqmEhM_cp4VSbksjIo4IQjjCHRrn_8RiJ3pAdsPl87fnoA2lEWhJSc

145 http://bit.ly/3vMKADu

80 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ერდოღანის პოლიტიკა და მასთან დაკავშირებული კაპიტალი, ნედლეულის

მოსაპოვებელ პერიფერიად განიხილავს თურქეთის ყველაზე ღარიბ მხარეს და

იგივე მიდგომას ახორციელებს საქართველოზეც. მაშასადამე, ბრძოლის ვე-

ლის ნამდვილი სურათის დასანახად, აუცილებელია სოლიდარობა, რომლის სა-

ზღვრებიც არცერთ რუკაზე არაა დატანილი~

146

მხარდაჭერის ზრდა, ბრძოლის დისკრედიტაციისგან დაცვა და მომიჯნავე

სუბალტერნული ხმების საჯარო სივრცეში შემოსვლა

იანვრის ბოლოს დაწყებული რეპრესიების შემდეგ, მომდევნო თვეებში არნახულად იზ-

რდება რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობისადმი სოლიდარობა. ერთი მხრივ,

ეს სოლიდარობა აძლიერებს თავად მოძრაობას; მეორე მხრივ კი, რაც, ჩემი აზრით, კი-

დევ უფრო მნიშვნელოვანია, ამის შედეგად გაზრდილი საჯარო ხილვადობის ფონზე,

მოძრაობა პირდაპირ თუ ირიბად, ამ ხილვადობას უზიარებს მომიჯნავე სუბალტერნულ

ჯგუფებს, წინ წამოწევს რა და პოლიტიკურ დატვირთვას აძლევს მანამდე დახშულ პო-

ლიტიკურ მოსაზრებებს. თავად რიონის ხეობის მცველები იანვრის ბოლოს, სოფელ ჟო-

ნეთში კარვების დარბევისა და სოფელ ნამოხვანში გადასვლის შემდეგ, ყველაზე მეტად

ფიზიკურ მხარდაჭერას, კარვებში მორიგეობას ითხოვენ თანამოაზრეებისგან. სოფელ

ნამოხვანში ისინი ქმნიან შესაბამის ინფრასტრუქტურას, ორგანიზებას უწევენ მორიგე-

ობას და მართლაც, მომავალ თვეებში, ნამოხვანის კარვებში დასარჩენად მობილიზდება

არაერთი ჯგუფი და ადამიანი. ნამოხვანის პროტესტის კერა გარდაიქმნება დისკუსიისა

და საჯარო განხილვების სივრცედ. დამატებით, სიტუაციის გამწვავებისას, მიმდება-

რე სოფლებიდან და განსაკუთრებით ქუთაისიდან, სწრაფად მობილიზდება ასეულობით

ადამიანი და ბოლოს, ქუთაისში წინასწარ დაანონსებულ, ისევე როგორც სპონტანურ

აქციებზე, მომავალ თვეებში იკრიბება ათასობით და ზოგჯერ ათიათასობით ადამია-

ნი – როგორც ადგილობრივად, ისე საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან. თითოეული

საპროტესტო აქციის შემდეგ, რიონის ხეობის მცველები მხარდამჭერებს მოუწოდებენ,

მათთან ერთად დაბრუნდნენ და დარჩნენ ნამოხვანში (შემდეგ კი გუმათში) კარვებში

სამორიგეოდ თუ აქციებზე განხილულ საკითხებზე უფრო ღრმა და ვრცელი დისკუსი-

ისთვის.

თავად რიონის ხეობაში მცხოვრები ადამიანებისგან მხარდაჭერის გამოხატვა მნიშ-

ვნელოვანი ხდება მთავრობისა და „ენკასგან~ წამოსული მარგინალიზაციის ერთ-ერთი

სტრატეგიის წინააღმდეგ. ჰესის მომხრეები, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, მუდმივად

ცდილობენ რიონის ხეობის მცველების რაოდენობრივი სიმცირის ხაზგასმას და აღნიშ-

ნავენ, რომ ადგილობრივი მოსახლეობა ჰესს მიესალმება, რომ მათ უკვე ნებაყოფლო-

ბით გაყიდეს საკუთრება. შესაბამისად, მათი მტკიცების მიხედვით, მცველები უბრა-

ლოდ ახირებული, ცალკეული ინდივიდები არიან, რომლებიც საკუთარ პოზიციას – სხვა

რეგიონებიდან და თბილისიდან მობილიზებული მხარდაჭერის ფონზე – თავს ახვევენ

146 http://www.mautskebeli.ge/?p=942&fbclid=IwAR0WOFepZKcH8hZyjEcZbmkfUFa6Ej3dCBvgYLM6Dx1AKFgQX

kdYatxYFnI

81 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ადგილობრივ მოსახლეობას. სწორედ ამ დისკურსის საპირწონედ იზრდება ადგილობრი-

ვი მოსახლეობის უკმაყოფილების გამოხატვაც. ცხადი ხდება, რომ ქონების გასხვისება

არაერთი ადამიანისა და ოჯახისთვის სულაც არ ყოფილა ნებაყოფლობითი არჩევანი.

სოფელ მექვენას ერთ-ერთი მცხოვრები, მაგული ბანძელაძე, „მთის ამბებისთვის~ მიცე-

მულ ინტერვიუში სოფლის დატოვების შიშზე საუბრობს:

„54 წელია აქ ვცხოვრობ და სად უნდა წავიდე ახლა მე? გული მწყდება კი არა,

ხანდახან რომ დავჯდები, ტირილი მერევა. ამ მიწას შევაბერდი და ვიდრე დატ-

ბორავენ, ვაზს მაინც მოვუვლი. უარზე ვიყავი, მაგრამ ძალით მომაწერინეს

ხელი. სასამართლოზე გიჩივლებთო და შემეშინდა, სასამართლო რად მინდო-

და~

147

სოლიდარობას გამოხატავს, ასევე, მიმდებარე სოფლების მოსახლეობაც. ტვიშელი მე-

ღვინეები საუბრობენ ღვინის უნიკალური ჯიშისთვის და მისი წარმოებისთვის შექმნის

საფრთხეებზე. ასევე, ლაჯანურის ხეობაში მეწყრის ჩამოწოლის დროს, ხეობის მცხო-

ვრებლები უარს ამბობენ კომპანია „ენკას~ შეთავაზებული დახმარების მიღებაზე148.

განსაკუთრებით დასამახსოვრებელია ცაგერის მოსახლეობის გამოსვლები 5 მარტს,

ცაგერის კულტურის სახლში ეკონომიკისა და გარემოს დაცვის მინისტრებთან გამა-

რთულ შეხვედრაზე. ეს ის შეხვედრაა, რომელიც პრემიერ-მინისტრის დავალებით უნდა

გამართულიყო. მასზე თავად რიონის ხეობის მცველები არ გამოცხადებულან, რადგან

პროტესტის ადგილზე, ნამოხვანში ელოდებოდნენ მინისტრებს, მინისტრებმა კი ად-

მინისტრაციული რესურსის მობილიზებით სცადეს მათი გვერდის ავლა და შეხვედრა

ცაგერის მუნიციპალიტეტში ჩაატარეს. მაგრამ მინისტრებს ცაგერისა და მიმდებარე

სოფლების მცხოვრები ადამიანები სცემენ პასუხს. მათთან დისკუსიაში შემსვლელი მო-

სახლეობა ამჟღავნებს პრობლემის შესაშურ და დეტალურ ცოდნას:

„ხელშეკრულება, რომელიც გასაჯაროვდა, ნამდვილად, ქვეყნისთვის დამღუპ-

ველია, თუ თქვენ, ქალბატონო მინისტრო, გველაპარაკებით ენერგოუსაფრ-

თხოებაზე და ენერგოდამოუკიდებლობაზე, მაგ ხელშეკრულებაში გარკვევით

წერია, რომ 15 წლის განმავლობაში წელიწადში 8 თვე ინვესტორი ტოვებს

ელექტროენერგიას 6,2 ცენტად და გვექნება ყოველწლიური 3%-იანი ზრდა,

ელექტროენერგია გვიძვირდება, ახლაც კი გაძვირდება ელექტროენერგია 3%-

იანი ზრდით. ამის შემდეგ 15 წლის განმავლობაში არანაირი ვალდებულება

არ გააჩნია ინვესტორს, რომ ელექტროენერგია დატოვოს, როგორ შეიცვლება

მდგომარეობა, სად არის ენერგოდამოუკიდებლობა ამ ჰესის აშენების შემდეგ,

გამეცით კონკრეტული პასუხი და მეორე, რას იღებს საქართველო 99 წლით ამ

მიწის გადაცემით ინვესტორთან, რაში დასჭირდა სახელმწიფოს 99 წლით მიწის

გაცემა~

149

147 https://www.facebook.com/watch/?v=1110973065994459

148 https://www.facebook.com/watch/live/?v=273758020993170&ref=notif&notif_id=1617016931272071&notif_

t=live_video_explicit

149 https://www.facebook.com/watch/?v=155126779763460

82 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რაც კიდევ უფრო საინტერესოა, გამომსვლელები მინისტრებს ზედაპირულობაში, გულ-

გრილობაში, საკუთარი მოქალაქეების მიმართ ქედმაღლურ პოზიციონირებაში ამხელენ.

განსაკუთრებული სიმკაცრით პასუხობენ მინისტრების ბრალდებას, თითქოს რიონის

ხეობის მცველები ან მათი თანამოაზრეები ვინმესგან მართული ან მანიპულირებული

ადამიანები არიან:

„მთავარია მიდგომა ხელისუფლებისა რიგითი მოსახლეობისადმი. როცა თქვენ,

მინისტრები, გუშინ განცხადებას აკეთებთ, რომ არის ჯგუფები, რომლებიც თა-

მაშობენ ადგილობრივების გრძნობებზე, მაშინ დაასახელეთ, ვინ არიან ეს ჯგუ-

ფები და თან არ ამბობთ იმას, საიდან გაქვთ ეს ინფორმაცია, შეიძლება ითქვას,

ეს ზემოდან ყურებაა. არავის ჭკუაზე, არავის დეზინფორმაციაზე ადგილობრი-

ვი მოსახლეობა ამას არ აკეთებს და იქ ვინც იყო მოსული ქუთაისში, იყო მაქ-

სიმუმ 80%, რომელიც არც „ოცნების~ მხარდამჭერია, არც ე.წ რევოლუციის, იქ

გამოვიდა ხალხი გულით, რომელსაც თავისი სამშობლოს სიყვარული დღემდე

აქვს შენარჩუნებული ყოველგვარი ანგარების გარეშე~

150

„მე პირადად ვიყავი იმ აქციის მონაწილე, რომელიც „ნამახვანჰესის~ წინააღ-

მდეგ გაიმართა და არავის უთხოვია ჩემთვის იმ აქციაზე მისვლა, არავის ინტე-

რესებს არ ვიცავ, ჩემი ინტერესების გარდა~

151

სწორედ მსგავსი პრინციპული, ღირსეული, გონიერი და უშიშარი პოლიტიკური ხმების

ამოტანა და ამ ხმებისთვის – დროებით მაინც – საჯარო ხილვადობის მინიჭება არის

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის დამსახურებაც და სიძლიერეც. სუბა-

ლტერნული ჯგუფების საზრუნავის გახმოვანების კიდევ ერთი და უკიდურესად მნიშ-

ვნელოვანი მაგალითი ემიგრაციაში მყოფი მოქალაქეების, განსაკუთრებით კი, ზრუნვის

სფეროში ჩართული მიგრანტი ქალების აგენტობის გამოვლენაა. სწორედ ამ პერიოდში

იწყებენ საქართველოდან წასული მიგრანტი ქალები, ერთი მხრივ, მცველებისთვის სა-

ხსრების მობილიზებას, მეორე მხრივ კი, თავად მობილიზდებიან, ქმნიან ფეისბუკჯგუ-

ფებს და მხარდამჭერ აქციებს მართავენ ევროპის უამრავ ქალაქში. პარიზი, ტულუზა,

სტრასბურგი, ბერლინი, ფრაიბურგი, ესენი, იერუსალიმი, ვილნიუსი, ბარსელონა, ბუ-

რგოსი, ათენი, ლონდონი, დუბლინი, ამსტერდამი, როტერდამი, ჰაარლემი იმ ქალაქების

მხოლოდ მცირე ჩამონათვალია, სადაც მიგრანტებს 2021 წლის აპრილის ბოლოს უკვე

ჩატარებული აქვთ არაერთი სოლიდარობის აქცია152. შეიძლება ითქვას, რომ ამ მოძრა-

ობაში ჩაბმა უნიკალური მოვლენაა მიგრანტებისთვის, განსაკუთრებით მიგრანტი ქა-

ლებისთვის, რომელთა პოლიტიკური ხმა საქართველოს 30-წლიანი დამოუკიდებლობის

მანძილზე ძალიან იშვიათად, ან არასდროს ისმის ქართულ პოლიტიკურ ველში. ერთი

მხრივ, მიგრანტები ამ ჩართულობით გამოხატავენ ქვეყანასთან კავშირის შენარჩუნე-

ბის სურვილს, ცდილობენ არ დაკარგონ ის ფასეულობები, რაც წასვლისას სამშობლოში

დატოვეს, მეორე მხრივ კი, მოძრაობაში ჩართვა მათთვის საკუთარი მომავლის საქა-

150 https://www.facebook.com/watch/?v=535641564076085

151 https://www.facebook.com/watch/?v=155126779763460

152 https://cutt.ly/QvANWIG

83 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რთველოსთან დაკავშირების მცდელობაცაა: სურთ დაბრუნდნენ ისეთ ქვეყანაში, სადაც

ისევ შესაძლებელი იქნება მომავლისა და იმედის ქონა, რასაც მათ სწორედ რიონის ხე-

ობის მოძრაობა უღვივებს.

ამავდროულად, გრძელდება ხეობის მცველებისთვის სოლიდარობის გამოცხადება სა-

ქართველოს არაერთი რეგიონიდან. როგორც წინა თვეებში, მათ ისევ სოლიდარობას

უცხადებენ სხვა რეგიონებში ჰესის წინააღმდეგ მებრძოლი ადამიანები. ზოგ შემთხვე-

ვაში, მსგავსი ჯგუფები თავადაც იწყებენ მცველების სტრატეგიის – კარვებში ღამისთე-

ვის – გამოყენებას153. ამ ეტაპზე, დამატებით, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრა-

ობას სოლიდარობას კიდევ უფრო მრავალფეროვანი ჯგუფები უცხადებენ: ბუნებისა და

შრომის სასტიკი ექსპლუატაციის წინააღმდეგ ტრადიციულად მებრძოლი მშრომელთა

ჯგუფები, როგორიცაა ჭიათურის მაღაროელები154; ასევე, შრომის ექსპლუატაციისა და

პრეკარულობის ახალი ფორმების პირობების წინააღმდეგ მებრძოლი – ვოლტის, გლო-

ვოსა და ბოლტის კურიერები155. ამავე პერიოდში, ნელ-ნელა, სხვადასხვა საერთაშორისო

სოლიდარობის გაჟღერებაც იწყება, იქმნება ცოდნა და იწერება სტატიები ინგლისურ,

ისევე, როგორც სხვა ევროპულ ენებზე156. რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლის

მიმართ მხარდაჭერას გამოთქვამს ევროპული პარლამენტის ვიცე-პრეზიდენტი, „მწვა-

ნეების~ წევრი ჰაიდი ჰაუტალა, რომელიც მხარდაჭერას უცხადებს „ნამახვანი ჰესის~

წინააღმდეგ პროტესტს და აღნიშნავს, რომ მიესალმება

„საქართველოს მოსახლეობის

ამ ახალი სახის მობილიზაციას ჩამორჩენილი და დესტრუქციული ეკონომიკური მოდე-

ლის წინააღმდეგ~

157

მოძრაობას მხარს უჭერენ პატარა სამოქალაქო ჯგუფებიც სხვადასხვა ქვეყნიდან. გა-

ნსაკუთრებით აღსანიშნავია თურქეთის მწვანეების განცხადება, რომელიც, ქართველი

მემარცხენე აქტორების ნაცვლად, მიანიშნებს სოლიდარობისთვის ერი-სახელმწიფოს

საზღვრების შეზღუდულობაზე და ხაზს უსვამს საზღვრებს მიღმა კლასობრივი სოლი-

დარობის საჭიროებაზე.

„ჩვენ არ გავჩუმდებით იმის შემყურე, თუ როგორ აწერენ ხელისუფლებები ხელს

მორიგ კორუფციულ, დახურულ კარს მიღმა გადაწყვეტილ, კერძო კაპიტალის

ინტერესების დაქვემდებარებულ, პროექტებს. ჩვენ ვერ გავჩუმდებით მორიგი

ეკოლოგიური კატასტროფის შესახებ!~

158

153 https://bit.ly/399x2rT

154 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/photos/pcb.184485430157605/184484540157694

/?type=1&theater

155 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/photos/a.103815984891217/179100710696077/?

type=3&av=102201981719284&eav=AfZKkp5njjiT4duevzmXqcNjv9sFEy9GrMzcEYDpSnLfWZOivi1aQrYLjfMQHLH3

pRw

156 https://www.dinamopress.it/news/dalla-georgia-politica-energetica-dal-basso/?fbclid=IwAR2SOsAXWX9dxutlZlC

RBP3222f-8JNMki13hKFiM-4-JVhQryL59oYn6ug

157 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/photos/a.103815984891217/183227666950048/?type=

3&av=102201981719284&eav=AfYKbvYz7d-Rs_cc4RlFwJgUkYxbcrKZNK2n8BnLg98S9a-hxBcg5lF0831hqcvg9u0

158 https://business.facebook.com/yesillerpartisi/photos/a.338081144304987/459387062174394/?type=3&av=102

201981719284&eav=AfYlN38mpqGVkg_RN9ELAxREZIvXY0LhykIOWMIn7AiTfabv0HY7jksXj3WiZHvuSbI

84 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ეს მრავალფეროვანი მხარდაჭერა არ შემოიფარგლება არც მხოლოდ სოლიდარობის გამო-

ცხადებით და არც ფიზიკურად რიონის ხეობასა თუ ქუთაისში აქციებზე ყოფნით. მხარდაჭე-

რის ერთ-ერთი საგულისხმო ასპექტი რიონის ხეობის მცველების მიერ მთავრობის, „ენკასა~

და ჰესის ლობისტებისგან მომავალი დისკრედიტაციისგან სისტემატური დაცვაა. მცველებს

დარტყმებს არიდებენ და ამ დარტყმებისგან იცავენ, ერთი მხრივ, სამოქალაქო საზოგადო-

ების შედარებით უფრო დამკვიდრებული, მრავალწლიანი გამოცდილების მქონე აქტორები,

მეორე მხრივ კი, უფრო სუბალტერნული ჯგუფებიც. მოძრაობა „ხმის~ (ხალხი მართალს ამ-

ბობს) მიერ ორგანიზებულ დისკუსიაში, „მწვანე ალტერნატივის~ წარმომადგენელი. მანანა

ქოჩლაძე მცველებისთვის ქსენოფობიის დაბრალების აბსურდულობაზე საუბრობს:

„მე პირველად გავიგე ცხოვრებაში, რომ თუ ინვესტორის ეროვნულ წარმოშობას

ასახელებ, ეს ყოფილა ქსენოფობია. 25 წელია საერთაშორისო ორგანიზაციებში

ვმუშაობ, 25 წელია სხვადასხვა, ასეთი პროტესტების დროს ვმუშაობ მსოფლიოს

ბევრ ქვეყანაში და მართლა პირველად გავიგე ასეთი რამ. როცა ადამიანი ამბობს ‘მე

ვიცავ ჩემი მამა-პაპის სისხლით მორწყულ მიწას’ – ეს არის იმ ადამიანის იდენტობა.

ჯერ ერთი, ასეთი გამოთქმა არსად ქსენოფობიად არ ითვლება. მეორეც, ადამიანის

იდენტობებთან თუ ბრძოლას დავიწყებთ, არ ვიცი, სად დავასრულებთ~

159

„მწვანე ალტერნატივის~ სხვა წარმომადგენელი, ირაკლი მაჭარაშვილი ასევე უპირისპირ-

დება მცველების რელიგიურობისთვის განკითხვას და ხაზს უსვამს, რომ ჯვრის აღმართვით

საჯარო სივრცის დაცვა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში, მათ შორის თბილისში, მო-

ქალაქეების ერთ-ერთი სტრატეგიაა იმ პირობებში, როცა საჯარო სივრცეების პრივატიზა-

ციას ადამიანები სხვა სახის პოლიტიკური მობილიზაციით ვერ აჩერებენ:

„საჯარო სივრცეების დასაცავად, მოქალაქეებს სახელმწიფო მხოლოდ ამ გზას

უტოვებს. თბილისში ბევრგან ნახავთ ასეთ სურათს – მოქალაქეები მწვანე სივ-

რცეებს ასე იცავენ ახალი კორპუსების შემოტევისგან. იმედია, ამასაც არ დაუ-

კავშირებს თურქეთის ელჩი მის სახელმწიფოსთან ბრძოლას~

160

მოძრაობის დასაცავ განცხადებებს აკეთებენ უფრო მარგინალიზებული, როგორც

ხშირად უწოდებენ ხოლმე – უმცირესობის – ჯგუფებიც. ნათია თურნავას მიერ ჰომო-

ფობიის ბრალდების გაჟღერების შემდეგ, ქვიარ უფლებების დამცველი ორგანიზაცია

„თანასწორობის მოძრაობა~ არა მხოლოდ სოლიდარობას უცხადებს მცველებს, არამედ

ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლას საკუთარ ბრძოლასთანაც აკავშირებს:

„მიგვაჩნია, რომ არსებული პროტესტი არის ჩვენი ბრძოლაც. ეკონომიკური პოლიტი-

კა, რომელიც ბიზნესინტერესებს დანარჩენი მოსახლეობის ინტერესებზე მაღლა აყე-

ნებს, ისევე მოქმედებს და რიყავს ლგბტქ+, როგორც ადგილობრივ მოსახლეობას~

161

159 http://bit.ly/3vFpfM2

160 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/photos/a.103815984891217/174624327810382/?type=

3&av=102201981719284&eav=AfbOug2snt38lBxRmMkiGo0OmptiILkkewKc0zTGehM7M40L-_Cn4hW-abgDwmxZmPM

161 https://business.facebook.com/equalitymovementgeorgia/photos/a.222036087852273/3678749595514221/?ty

pe=3&av=102201981719284&eav=Afbl0igJSgl9vKNoy5xQsJT492jQscSQFm9Ui03-v2GCQDgqzVvaljZ-jxcq79poXyE

85 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მცველებს ქსენოფობიურობის ბრალდებიდან იცავენ პანკისელი თემის წევრებიც:

„პანკისელებმა ჩვენს თავზე განვიცადეთ ის ტკივილი, რასაც დღეს რიონის ხეობის

მცხოვრებლები განიცდიან და სოლიდარულები ვართ!~162 და მიანიშნებენ იმაზეც, თუ

რამდენად მნიშვნელოვანია მსგავს ბრძოლებში ჩართულობა თავად ეთნიკური ნიშნით

მარგინალიზებული ჯგუფებისთვის ამ მარგინალიზების გადასალახად:

„მე დღეს ვარ ქართველი! და იცით, რატომ? იმიტომ რომ მტკივა, ქართული მიწა

რომ იყიდება!~

163

ამავე პერიოდში იზრდება ნამოხვანის ბრძოლაში მემარჯვენე, ან ზოგჯერ ცხადად გა-

მოხატული ულტრამემარჯვენე თუ ულტრანაციონალისტური ჯგუფების მხარდაჭერაც.

მართალია, ამ კვლევის ფარგლებში ულტრამემარჯვენე ჯგუფების შიგნით მიმდინარე

ცოდნის წარმოებასა და მობილიზაციაზე გაცილებით ნაკლები ითქმის, ვიდრე სხვა ჯგუ-

ფების შესახებ, მაგრამ იმის ხაზგასმა ნამდვილად არის შესაძლებელი, რომ ულტრამე-

მარჯვენე ჯგუფები რეგულარულად ჩნდებიან ხეობაშიც და დიდ აქციებზეც და გან-

საკუთრებით ერთ-ერთი მედიაპლატფორმის – „ალტ-ინფოს~ საშუალებით, გარკვეულ

ეტაპზე სისტემატურად ფარავენ ნამოხვანში მიმდინარე ბრძოლას. ისინი გადაცემაში

ეპატიჟებიან როგორც ვარლამს, ისე სხვა დაინტერესებულ პირებს და ზოგჯერ – რო-

გორც, მაგალითად, ლევან ვასაძესთან ინტერვიუში – სისტემატურად და კრიტიკულად

აანალიზებენ ხელშეკრულებას და პროექტის სხვა ასპექტებსაც. მაგრამ ამ პერიოდში

უკვე იკვეთება ისიც, რომ ზოგიერთი ულტრამემარჯვენე ჯგუფის პოლიტიკური დღის

წესრიგი განსხვავებულია, არსებითად სხვაა ან ეწინააღმდეგება რიონის ხეობის გადა-

რჩენისთვის მოძრაობის მიზნებსა და ბრძოლის ფილოსოფიას. როგორც ზემოთაც ვა-

ხსენეთ, ამ ჯგუფების წარმომადგენლები იწყებენ ნამოხვანის ბრძოლის ირგვლივ პო-

ლიტიკური დღის წესრიგირს შექმნას, მაგალითად, აქციების დაანონსებას ბრძოლის

ადგილობრივ ლიდერებთან შეუთანხმებლად. შესაბამისად. სწორედ ამ პერიოდში და

მომავალ თვეებში, მოძრაობის ლიდერები უფრო და უფრო მეტად გამოკვეთენ ბრძოლის

ჩარჩოებს და ემიჯნებიან სხვადასხვა პოლიტიკური დაჯგუფების (მათ შორის, პარტიე-

ბის) ინტერესებს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, საკუთარი ავტონომიურობის დადასტურება

მნიშვნელოვანი ხდება ხეობის მცველებისთვის უკვე 2021 წლის მარტსა და აპრილში და

კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გახდება თბილისის აქციების დაანონსების შემდეგ.

162 https://www.facebook.com/watch/?v=478090073606510

163 https://www.facebook.com/watch/?v=478090073606510

86 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

6. სოლიდარობის და პოლიტიკური ნარატივის

გაფართოება დისკრედიტაციის მანქანის ამუშავების ფონზე

(24 აპრილი ‒ 5 ივლისი)

აპრილის ბოლოს ცხადი ხდება, რომ მთავრობისა და „ენკასგან~ წამოსული ცრუ მოლა-

პარაკებების მცდელობებმა თავი ამოწურა. ამ პერიოდში, უკვე გუმათში დაბანაკებული

რიონის ხეობის მცველები აანონსებენ აქციებს თბილისში. თბილისის აქციების სამზა-

დისში ისინი კიდევ უფრო აზუსტებენ საკუთარი ბრძოლის ფილოსოფიას ამ პერიოდის

მადისკრედიტირებელ დისკურსებთან გამიჯვნით. გარდა ამისა, იწყებენ დამატებითი

ალიანსებისა და სოლიდარობის ქსელის მობილიზებას, სტუმრობენ ჭიათურას, სადაც

მოშიმშილეთა აქცია მიმდინარეობს და მართავენ აქციებს საქართველოს სხვადას-

ხვა ქალაქში. თბილისის აქციების პერიოდში, მოძრაობის მიმართ გამოხატული კიდევ

უფრო გაფართოებული და კომპლექსური მხარდაჭერის, შეიძლება ითქვას, მოძრაობის

პიკური სიძლიერის ფონზე, მთავრობა და კომპანია „ენკა~ რადიკალურად ცვლიან საკუ-

თარ სტრატეგიებს. მთავრობა, ერთი მხრივ, წყვეტს მოძრაობის წინააღმდეგ დისკრედი-

ტაციის მექანიზმების უშუალოდ გამოყენებას – თავად მთავრობის წარმომადგენლები

პირდაპირ აღარ საუბრობენ მოძრაობის ჩამორჩენილობასა და რუსეთის აგენტობაზე.

თუმცა, დისკრედიტაცია ამ პერიოდში სხვაგვარად ღრმავდება და ძირითადად უკვე მე-

ინსტრიმული მედიისა და ულტრამემარჯვენე ჯგუფებისგან მოდის. მეორე მხრივ, მთა-

ვრობა იწყებს ამ პროექტთან მიმართებით დაშვებული შეცდომების საჯარო აღიარებას

და მოძრაობასთან მოსალაპარაკებლად ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების წარმომა-

დგენლებს იწვევს. „ენკას~ პიარსვლები მოძრაობის წინააღმდეგ ჯერ კიდევ და განსა-

კუთრებით აქტიურია მაისის თვეში, სანამ თბილისის აქციები დაიწყება. ამ დროს, ჩვე-

ნამდე აღწევს ინფორმაცია, რომ „ენკა~ უკავშირდება სხვადასხვა, შედარებით ცნობილ

ხელოვანს და ხეობაში მიმდინარე პროცესის მათთვის სასურველ ჩარჩოში ასახვის სა-

ნაცვლოდ, მნიშვნელოვან ანაზღაურებას სთავაზობს. გარდა ამისა, იმართება გაუხმაუ-

რებელი, დახურული და არაფორმალური შეხვედრები თბილისის ელიტურ, საუნივერსი-

ტეტო თუ კულტურულ წრეებთან „ენკას~ მენეჯერის, მერაბ ლომინაძის მონაწილეობით,

რომელთა მიზანიც თბილისის აქციებამდე პროექტის პოპულარიზაცია და პროტესტის

მონაწილეთა მიმართ ამ ჯგუფების უარყოფითი განწყობის შექმნაა. ივნისის დასაწყისი-

დან კი, მას შემდეგ, რაც პროცესში ევროკავშირის ენერგოგაერთიანება ერთვება, „ენკა~

თითქმის ბოლომდე წყვეტს საჯარო სივრცეში პოზიციონირებას. როგორც მთავრობა,

მოძრაობის დისკრედიტაციის მისიას „ენკაც~ უკვე სხვა, უფრო წვრილ აქტორებს უტო-

ვებს. თავად მოძრაობისთვის ეს არის პერიოდი, როცა თავად ადგილობრივი ლიდერები,

მაგრამ ასევე მოძრაობაში ჩართული სხვა ჯგუფები უკვე მოიმკიან გრძელვადიანი შრო-

მის შედეგებს და მოიპოვებენ ფართო საზოგადოებრივ მხარდაჭერას, სოლიდარობების

გაფართოებას, „ნამახვანჰესის~ პროექტის პრობლემების მედიასა და საჯარო სივრცეში

მუდმივ გაჟღერებას, თუმცა, მოძრაობის სიძლიერის ეს პიკური პერიოდი თავის თავ-

შივე მოიცავს მისი შენელების, მნიშვნელოვნების შემცირების დასაწყისსაც. ბრძოლის

ფილოსოფიის კრისტალიზაციის პარალელურად, რეპრესიის დინამიკის დასტაბილურე-

ბისა და ივნისიდან მშენებლობის დე ფაქტო შეწყვეტის ფონზე, ასევე სტაბილურდება

და განმეორებითი ხდება პროტესტის ძირითადი რეპერტუარიც. იხვეწება და გამუდმე-

87 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბით გამოითქმის პროექტის წინააღმდეგ არსებული არგუმენტაცია, თუმცა, ნაკლებად

იქმნება ახალი ანალიზი და არგუმენტები: სხვაგვარად რომ ვთქვათ, აღმასვლის პერი-

ოდი ასევე პროტესტის თავისებური სტაბილიზაციის და საჯარო სივრცეში პროტესტის

მნიშვნელობის შემცირების დაწყების, ანუ დაღმასვლის პერიოდიცაა.

სახელმწიფოს მოჩვენებითი უკანდახევა, ლიბერალური კონსენსუსი და

დისკრედიტაციის დიფუზია

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის დაწყებული მოძრაობის ზრდისა და მის მიმართ უპრე-

ცედენტოდ გაზრდილი საჯარო მხარდაჭერის ფონზე, მთავრობა მაისის თვეში უმეტეს-

წილად წყვეტს ხეობის მარგინალიზაციის საჯარო მცდელობებს და თბილისის აქცი-

ებს მდუმარედ ელოდება. მთავრობის წარმომადგენლები ძალიან იშვიათად აკეთებენ

ნეგატიურ შეფასებებს. მაგალითად, თბილისის აქციების მიმდინარეობისას, პრემიერი

ღარიბაშვილი მცველებს მხოლოდ ულტიმატუმის ენაზე საუბარს უწუნებს და აცხადე-

ბს, რომ ასეთი მიდგომა 90-იანი წლების გადმონაშთია164. მცველებს ასევე უწუნებენ

ქვეყნის დამოუკიდებლობის დღის, 26 მაისის ღონისძიებებზე დასწრების ნაცვლად, მო-

სახლეობისთვის „ნამახვანჰესის~ პროექტის წინააღმდეგ გამართული აქციების დასწრე-

ბისკენ მოწოდებას, მაგრამ მსგავსი კრიტიკული შენიშვნები გაცილებით მსუბუქია წინა

თვეებში ღიად მიმართულ დისკრედიტაციასთან შედარებით. მაისის აქციების შემდეგ,

მთავრობის წარმომადგენლები საჯაროდ და პირდაპირ იწყებენ დაშვებული შეცდომე-

ბის აღიარებას და პროექტის დაცვის მაგივრად, მის შეცვლაზე საუბარს. 10 ივნისს,

პრემიერი ღარიბაშვილი პასუხისმგებლობას ირიდებს პროექტთან დაკავშირებით და

პირობას დებს, რომ არსებული პირობებით ჰესი არ აშენდება:

„ნამახვანჰესის პრობლემა მე მემკვიდრეობით დამხვდა. ასევე მინდა გითხრათ,

რომ ამაზე მე აქტიურად ვმუშაობ. იმ პირობებით, რა პირობებითაც ახლა ეს

პროექტი არის, 100 წელი და ა.შ., მე შემიძლია გითხრათ, რომ ასეთი პირობებით

ჩვენ არ გავაგრძელებთ პროექტს. ჩვენ ინვესტორს ველაპარაკებით და დიდი

იმედი მაქვს, რომ ინვესტორს დავითანხმებთ, ჩვენი ქვეყნის სასიკეთო ინტერე-

სებზე რომ წამოვიყვანოთ და კიდევ უფრო უკეთესი პირობებით ავაშენოთ ეს

პროექტი, რომელიც იქნება საუკეთესო ინტერესების გამტარებელი მოსახლე-

ობისთვის, მათ შორის, „ნამახვანჰესის~ მოწინააღმდეგე მოქალაქეებისთვის~

165

რამდენიმე დღეში, პრემიერს ეკონომიკის მინისტრი თურნავაც უერთდება და, ფაქტობ-

რივად, უკან იხევს, იმის გათვალისწინებით, რომ იქამდე პროტესტის მონაწილეთა მიერ

პროექტის სიკეთეების გაუაზრებლობის მიზეზად მათი დაბალი ცნობიერების მოყვა-

ნის არგუმენტს გარკვეული აღიარებით ანაცვლებს, აბრალებს რა არსებულ ხარვეზებს

მთავრობის გამოუცდელობას:

164 https://publika.ge/ultimatumit-saubari-bneli-90-iani-wlebis-gadmonashtia-gharibashvili-namakhvanhesis-protestz

e/?fbclid=IwAR3lGS0zubALacmaGJetMhSV3qp4OkKPrUwHbA-jgrT0K-Te2KfvpSpKZZ8

165 https://cutt.ly/unTIg8D

88 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ჩვენ მართლაც ვნახეთ, რომ ხელშეკრულების ზოგიერთი მუხლი არის საკმა-

ოდ პრობლემატური და იწვევს სხვადასხვა კითხვებს მოსახლეობაში. აქამდე არ

გვქონია ასეთი მსხვილი ენერგეტიკული პროექტის განხორციელების გამოც-

დილება. რამდენი ათწლეულია, ასეთი დიდი ობიექტი არ აშენებულა. აქედან

გამომდინარე, ჩვენც ვსწავლობთ გზადაგზა, თუ როგორ შეიძლება დაიხვეწოს

აქ კანონმდებლობა~

166

მთავრობის საჯარო დისკურსის ასეთი რადიკალური ცვლილება იმაზე მიუთითებს, რომ

ხელისუფლებამ აღიქვა წინააღმდეგობის ძალა და მოსახლეობის პროექტის წინააღმდეგ

განწყობილ ნაწილთან ღიად დაპირისპირებას პროცესის დეესკალაცია ამჯობინა. თავად

კომპანია „ენკა~, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ივნისიდან ფაქტობრივად წყვეტს საჯარო სი-

ვრცეში პოზიციონირებას და მშენებლობასაც აჩერებს. ხეობაში რეპრესიული პოლიტი-

კა გრძელდება, თუმცა მას აღარ გააჩნია სენსაციური ან დამატებით ესკალაციური სახე.

ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების მოწვევა მედიაციისთვის მთავრობის მხრიდან პირ-

დაპირი კონფრონტაციის დასრულებისა და პროცესის დეესკალაციის სურვილზე მიანიშნე-

ბს, თუმცა ეს საჯარო პოზიციონირება სრულიად არ ნიშნავს იმას, რომ მთავრობას მართ-

ლაც აქვს პროექტის შეწყვეტის ან მნიშვნელოვნად შეცვლის სურვილი თუ შესაძლებლობა

და არც დისკრედიტაციის შენელებას მოასწავებს. მთავრობა ხედავს, რომ მოძრაობის ღია

მარგინალიზაციის პროცესში მარცხი განიცადა და პროექტის მიმართ მცირე საჯარო მხა-

რდაჭერაც დაკარგა. ამიტომ, ის აღარ უნდა იყოს დისკრედიტაციის პირდაპირი აგენტი

და ამ როლს სხვა აქტორებს უთმობს, ანუ იწყება დისკრედიტაციის აგენტების დიფუზია.

მთავრობის ამ შემობრუნების ფონზე, რეალურად, ამ პერიოდში, ყველაზე მეტად მწვავდე-

ბა და განსაკუთრებით მახინჯ სახეს იძენს მოძრაობის დისკრედიტაციის სხვა არხებიდან

წამოსული მცდელობები. მთავრობასთან დაახლოებული თუ ოპოზიციური მედიასაშუა-

ლებები იმდენად ცხადად მიკერძოებულ გადაცემებს ამზადებენ, განსაკუთრებით კი, მაი-

სის აქციების ჩატარებამდე, რომ „მწვანე ალტერნატივამ~ ეთიკის ქარტიასაც კი მიმართა

ტელეკომპანია „პირველის~ ეთერში მცდარი ინფორმაციის გავრცელებისა და ეთიკური

ნორმების დარღვევების შესახებ167. თვეების შემდეგ, ეთიკის ქარტიამ მართლაც გააკეთა

განცხადება, რომელშიც ჟურნალისტები ქარტიის პრინციპების დარღვევასა და ფაქტების

განზრახ დამახინჯებაში დაადანაშაულა168.

ამ პერიოდში მოძრაობის დისკრედიტაციას ორი პროცესი ასაზრდოებს: ერთი მხრივ,

ქართული პოლიტიკური ელიტებისა და მათთან მიბმული მედიების „ლიბერალური კო-

ნსენსუსი~, ანუ ლიბერალური განვითარების პოლიტიკის, რესურსების პრივატიზაცი-

ისა და კერძო ინვესტორების ინტერესების დაცვის ირგვლივ პოლიტიკური ელიტების

შეხედულებების სრული თანხვედრა; მეორე მხრივ კი, ულტრამემარჯვენე ჯგუფების

გამძაფრებული მცდელობა, პროტესტი ან საკუთარი გავლენის ქვეშ მოაქციონ, ან მოძ-

რაობას მხარდაჭერა წაართვან.

166 https://bit.ly/3gu10tl

167 https://greenalt.org/mwvane-alternativam-etikis-qartias-eka-mishveladzisa-da-aleqsi-petriashvilis-winaaghmdeg-

ganckhadebit-mimarta/?fbclid=IwAR21UZWZoUJyyaV4LdDEoi3epZWZ68b6Bd4cVpMHDXhACuxqS0PQM-nR2Mg

168 https://publika.ge/namakhvanhesis-shesakheb-gadacemashi-tv-pirvelis-wamyvanebma-qartiis-principebi-

daarghvies-qartia/?fbclid=IwAR1jGkH_-rKiGvAU-GTvPeRfkf-e8pQ-XBr44gsyrM3KWXpaY7xODg446js

89 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ქართული პარტიული ოპოზიციური სპექტრის უდიდესი ნაწილი რომ რიონის ხეობის გა-

დარჩენისთვის მოძრაობას მხარს არ უჭერდა, აქამდეც ცხადი იყო, თუმცა, 2021 წლის

მაის-ივნისში, უკვე სრული სიცხადით იკვეთება ოპოზიციური აქტორებისა და მათი მე-

დიების სიახლოვე მთავრობის ცენტრალურ პოზიციებთან. გამონაკლისია მაისის თვეში

ოპოზიციური მედიის მხრიდან რიონის ხეობის ბრძოლის შედარებით დიდი დაფარვა,

რაც შეიძლება მოასწავებდეს ოპოზიციური პოლიტიკური აქტორების მხრიდან იმედის

ქონას, რომ შეძლებდენ ნამოხვანის ირვლივ მობილიზებული მხარდაჭერის ოპოზიციის

მიზნებისთვის გამოყენებას. თუმცა, როგორც კი ხეობის მცველების პარტიულ პოლი-

ტიკასთან დისტანცირება ცხადი და მყარი ხდება, ოპოზიციური მედია, ისევე როგორც

სამთავრობო მედია, ერთიანად ერთვება ბრძოლის მრავალმხრივი დისკრედიტაციის

პროცესში. მოქმედი ოპოზიციური პოლიტიკური სპექტრის წარმომადგენლები, ერთა-

დერთი გამონაკლისი აქტორის – ანა დოლიძის – გარდა, სისტემატურად გმობენ პროტე-

სტს ან ირიდებენ პასუხისმგებლობას. ყოფილი პრემიერი და „ნამახვანჰესის~ პროექტის

ერთ-ერთი ხელმომწერი, გიორგი გახარია აცხადებს, რომ საერთოდ არ ახსოვს ეს კონ-

ტრაქტი და რომ, მისი აზრით, ეს ხელშეკრულება სხვა, მსგავს კონტრაქტებზე უარესი

არც ყოფილა169.

„ლიბერალური კონსენსუსის~ ყველაზე ცხადი გამოხატულება გიგა ბოკერიას პოზიციაა:

მაისის აქციების მიმდინარეობის პერიოდში, სწორედ იმ დროს, როცა ოპოზიცია ხვდება,

რომ მოძრაობა ოპოზიციის მხარდამჭერად არ და ვერ გადაიქცევა, ბოკერია მოსახლე-

ობას პირდაპირ მოუწოდებს, არ შეუერთდეს „ნამახვანჰესის~ წინააღმდეგ პროტესტს.

კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რომ ბოკერია მცველებს ჰეგემონიური ლიბერალური

კონსენსუსის – ერთი მხრივ, კულტურული მიმღებლობის პოლიტიკის, მეორე მხრივ კი,

ლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის – დარღვევაში, ამ კონსენსუსთან წინააღმდე-

გობაში ადანაშაულებს:

„სამწუხაროდ, ფაქტია, რომ ამ პროტესტის მთავარი გზავნილი, სულისკვეთება

ჩამოყალიბდა შემდეგნაირად: ეს არის, ერთი მხრივ, ბრძოლა და კამპანია უცხო-

ური ინვესტიციების წინააღმდეგ, უმრავლესობისაგან კამპანია მიუღებლობის

და სიძულვილის განსხვავებული ადამიანების წინააღმდეგ და, მეორე მხრივ, კა-

მპანია კერძო საკუთრების და თავისუფალი ეკონომიკის წინააღმდეგ – და არა

კამპანია მთავრობის კორუფციისა ან ზოგადად მთავრობის წინააღმდეგ~

170

სწორედ ამ დროს, დამატებით იწყება პროტესტის დისკრედიტაციის მცდელობა განსა-

კუთრებით ულტრამემარჯვენე ჯგუფებისგან. უნდა ითქვას, რომ მოცემულ კვლევას არ

გააჩნია ცხადი მტკიცებულებები, პირდაპირ თქვას, რომ ეს ჯგუფები მთავრობის მიერ

მართული არიან, თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ სხვადასხვა მოვლენისას, მათ შესაძ-

ლო ალიანსზე მუდმივად მიდის საუბარი სამოქალაქო საზოგადოების აქტიურ წრეებ-

ში და რამდენადაც არსებული კვლევები ცხადყოფს, წინა წლებში, ულტრამემარჯვენე

ჯგუფების კონტრმობილიზაცია გაჩენილი სოციალური პროტესტის სამართავად მთა-

169 https://bit.ly/2RVczlp

170 https://netgazeti.ge/news/543961/?fbclid=IwAR0hPht7rMG2ZsZrd56WsahCVIn3sBRoR1DQKHiIjBGfom-zWfNAigt-lqY

90 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ვრობამ არაერთხელ გამოიყენა171. მეორე მხრივ, შეიძლება ითქვას, რომ ეს ჯგუფები

ახლოს არიან ოფიციალურ ეკლესიასთანაც. ულტრამემარჯვენე ჯგუფები ჯერ კიდევ

იანვრიდან გვევლინებოდნენ მოძრაობის მხარდამჭერებად, თუმცა, დროთა განმავლო-

ბაში, როცა ცხადი გახდა, რომ მოძრაობის ლიდერები ულტრამემარჯვენე დღის წეს-

რიგთან და, განსაკუთრებით, მათ პოლიტიკურ ამბიციებთან დაახლოებას არ აპირებენ,

განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც მაისის ბოლოს, ხეობის მცველებს პარტია „ქართუ-

ლი იდეის~ ლიდერებთან, მამა-შვილ ფალავანდიშვილებთან მოუწევთ შელაპარაკება,

ულტრამემარჯვენე ჯგუფები სისტემატურად იწყებენ რიონის ხეობის დისკრედიტა-

ციას. თუ მაისის თვეში დისკრედიტაცია უფრო მსუბუქია და ძირითადად გამოიხატე-

ბა სოციალურ ქსელში სხვადასხვა გვერდის მომრავლებაში, რომელიც რიონის ხეობის

სახელით საუბრობს ან მცველებს, განსაკუთრებით, ვარლამ გოლეთიანს ეროვნულ გმი-

რად აფეტიშებს, რაც, თავისთავად, ასევე სტიგმატიზაციის მექანიზმი იყო, – ივნისის

დასაწყისიდან, იგივე ჯგუფები იწყებენ მოძრაობაზე ორგანიზებულ შეტევას. დისკრე-

დიტაციის მთავარი სარჩული ამ შემთხვევაში მცველების ლიბერალურ ელიტებთან სი-

ახლოვის წარმოჩენა, მათი „სოდომისტებთან ერთად მდგომებად~ შერაცხვაა. მნიშვნე-

ლოვანია, რომ სოციალური მედიით მსგავსი შეფასებების ტირაჟირებაში ეს ჯგუფები

მნიშვნელოვან ფინანსურ რესურსებსაც დებენ172.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამ პერიოდში ღრმავდება მცველების ლიბერალურ-კონსერვა-

ტიულ ჩიხში მომწყვდევა. ოპოზიცია მცველებს კონსერვატიულობაში ადანაშაულებს,

ულტრამემარჯვენეები კი – ლიბერალობაში. ამ მომწყვდევის შედეგებს რიონის ხეობის

გადარჩენისთვის ფართო მოძრაობა კულმინაციურად უკვე „თბილისი პრაიდის~ ირგვ-

ლივ განვითარებული მოვლენების დროს, ივლისის დასაწყისში იწვნევს.

ადგილობრივი პროტესტის ფილოსოფია: ბრძოლა თავისუფლების მოსაპოვებლად

2021 წლის მაის-ივნისი რიონის ხეობის მცველების ხილვადობის ყველაზე მეტად გაზ-

რდისა და მათი ბრძოლის ფილოსოფიის კონსოლიდაციის პერიოდია. მიუხედავად იმისა,

რომ, ჩემი შეფასებით, ივლისის დასაწყისში მცველები კონკრეტული გადაწყვეტილებით

საკუთარი ფილოსოფიის წინააღმდეგ წავლენ და ვერ მოახერხებენ კონსერვატიულ-ლი-

ბერალური ჩიხისგან თავის დაღწევას, მაის-ივნისის თვეებში მათ მიერ ჩამოყალიბებუ-

ლი სახელმწიფოებრივი და ზოგადსაკაცობრიო ჰუმანური ხედვები, შეიძლება ითქვას,

საქართველოში პოლიტიკური ფიქრის განვითარებისთვის უკიდურესად მნიშვნელოვანი

კონტრიბუციაა. როგორც ვთქვით, თბილისის აქციებისთვის მზადების პერიოდში – აპ-

რილის ბოლოდან მაისის ბოლომდე, ხეობის მცველები სოლიდარობებს აფართოებენ:

აწყობენ ონლაინშეხვედრებს სხვადასხვა უნივერსიტეტის სტუდენტებთან173, ჩადიან

171 https://gip.ge/wp-content/uploads/2021/06/Working-paper-15_Abzianidze.pdf

172 https://isfed.ge/geo/blogi/qartuli-ideis-koordinirebuli-qseli?fbclid=IwAR1hmu-VoXp6McLsTkqQXX_

AAfJBe1dxJ6Zf8r7Bu2pIFp0EY_Vo9SDMiTE

173 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/photos/a.103815984891217/169876514951830/?type=3&av

=102201981719284&eav=Afb38RUKEKpmi0LeKqShZIOen8vOzhtoht33SbI1QyI96qRAleK8jH0usc_GE3dwjVQ&theater

91 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ჭიათურაში მოშიმშილეთათვის სოლიდარობის გამოსახატად174 და ატარებენ აქციებს

საქართველოს სხვადასხვა ქალაქში. როგორც ბრძოლის წინა ეტაპებზე, ამჯერადაც,

ერთი მხრივ, საკუთარი ბრძოლის საზღვრებს ისინი მათ წინააღმდეგ მიმართული დის-

კრედიტაციის მანქანის საპირწონედ ავლებენ, მეორე მხრივ კი, თავიანთი ბრძოლის ფი-

ლოსოფიურ ასპექტებს გამოკვეთენ და აღრმავებენ.

ულტრამემარჯვენე ძალებთან გამჯვნის საჭიროების ზრდა

ამ პერიოდში მცველებს თავდაცვა უწევთ დეზინფორმაციის სხვადასხვა კამპანიისგან.

13 მაისს, მომხრეების გასაფრთხილებლად მცველები სპეციალურ განცხადებასაც ავ-

რცელებენ. მათი თქმით, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის სახელით არაე-

რთი გვერდი იქმნება, რომლებიც

„მიზანმიმართულად ცრუ და დამაზიანებელ ინფორ-

მაციას ავრცელებენ~

მოძრაობის წინააღმდეგ175. მცველები ემიჯნებიან ყველა საეჭვო

გვერდს და მხარდამჭერებს სთხოვენ, მხოლოდ თავად მოძრაობის ერთადერთი ოფიცი-

ალური გვერდიდან მიღებულ ინფორმაციას ენდონ. მათ ასევე უწევთ, პასუხი გასცენ

გამუდმებულ ბრალდებას, რომ მოძრაობა მართულია სხვადასხვა ძალაუფლების მქონე

ჯგუფისგან:

„უსაფუძვლოა ნასროლი ტალახი, თითქოს ვიღაც გვმართავს, ეს რუსეთია, ეკ-

ლესია, ცალკეული სასულიერო პირი თუ სხვა პერსონა ან ძალები~

176

მოძრაობის დისკრედიტაციაში ჩართული აქტორები თბილისში აქციების ჩატარებისას

მცველების მიერ სცენის დასადგმელად გაწეულ ხარჯებსაც მათი „მოსყიდულობის~ ან

„მართულობის~ დასტურად იყენებენ. ამის საპასუხოდ, მოძრაობას უწევს განმარტოს,

რომ მათი რესურსების უდიდესი წილი ემიგრანტების მიერ გადმორიცხული პატარა

მოცულობის თანხებია და მოძრაობის ფინანსური აუდიტის გამოქვეყნებას აანონსებს.

როგორც მარიტა მუსელიანი ივნისში ჩაწერილ ინტერვიუში ამბობს, მოძრაობას ძალიან

გაუჭირდებოდა მიგრანტების მხარდაჭერის გარეშე არსებობა:

„რანაირი გულისამაჩუყებელი მომენტია თავისთავად, რომ ასე ლარ-ლარობით

გროვდება თანხა. ეს ხალხი უკანასკნელ ლუკმას იღებს პირიდან. ჩვენ ხომ ვხე-

დავთ ამას, და სულ ვცდილობთ, ზედმეტ რაღაცაში არ დაიხარჯოს~

177

როგორც აღვნიშნეთ, რიონის ხეობის მცველებს არსებულ, შედარებით ძლიერ პოლიტი-

კურ ძალებთან, ოპოზიციურ პოლიტიკურ სპექტრსა და ულტრამემარჯვენე ჯგუფებთან

გამიჯვნა ერთდროულად უწევთ. მცველები უარყოფენ ოპოზიციასთან სიახლოვეს და

პირიქით, მას „ლიბერალურ კონსენსუსში~ მონაწილეობაში ამხელენ:

174 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/1862351813939062/

175 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/photos/a.235807560343508/866441243946800

176 https://www.facebook.com/mtisambebi/videos/462493081677065/

177 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/videos/143827994451889/

92 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ახლა ვხედავთ იმას, რასაც სულ ვამბობდით, რომ ერთ ხაზზე დგას ოპოზი-

ციაც და ხელისუფლებაც ამ ბრძოლაში. რამდენად რა გამოუვათ, არ ვიცი –

მე ამის წინააღმდეგ საშუალებად ვხედავ იმას, რომ ჩვენ გავაგრძელოთ ჩვენი

საქმე ისე, როგორც ამას ვაკეთებდით~ (მარიტა მუსელიანი)

178

თუმცა, რამდენადაც არა ლიბერალური, არამედ ულტრამემარჯვენე ძალები ცდილობენ

ყველაზე მეტად ბრძოლის საკუთარი გავლენის ქვეშ მოქცევას, ნელ-ნელა სწორედ ამ

ჯგუფებთან გამიჯვნა ხდება მოძრაობის ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევა. ამ ჯგუ-

ფებთან გამიჯვნის პროცესს მცველები საკმაოდ ფრთხილად უდგებიან. ამის მიზეზი

ისიც შეიძლება იყოს, რომ, მცველების გადმოცემით, ამ ჯგუფების გარკვეულ ნაწილს

საკმაოდ საგულისხმო გავლენა აქვს საზოგადოების კონსერვატიულად განწყობილ მო-

სახლეობაზე და, მათ შორის, ემიგრანტებზე. როგორც ასეთი, მცველები არასდროს

ეწინააღმდეგეებიან კონკრეტულ ჯგუფებს, მაგრამ აცხადებენ, რომ ხეობის მოძრაო-

ბის გაცხადებული პოზიცია პარტიული პოლიტიკისგან გამიჯვნა, პარტიულ პოლიტი-

კაში ჩაუბმელობაა. შესაბამისად, რადგან ულტრამემარჯვენე ჯგუფებს კონკრეტული

პარტიული კუთვნილებები და მიზნები აქვთ, მცველებიც ყველაზე მეტად სწორედ ამ

გარემოებიდან გამომდინარე ახერხებენ მათთან გამიჯვნას. თუმცა, ისინი ასევე პირდა-

პირ აცხადებენ, რომ ულტრამემარჯვენე ჯგუფებთან მათი დაკავშირების მცდელობე-

ბი მოძრაობის დისკრედიტაციის მცდელობებიცაა. როგორც ვარლამი მაისის ერთ-ერთ

ცოცხალ გამოსვლაში აცხადებს:

„კიდევ ერთხელ გთხოვთ, რომ ის სპეკულაციები, თითქოს ვინმესთან ვერთია-

ნდებით, და პირადად ჩემს ფოტოებს დებენ ხოლმე სინთეზში სხვადასხვა პერ-

სონებთან, იცოდეთ, რომ ეს ჩვენგან არ მოდის. პირიქით, ეს ჩვენი დისკრედი-

ტაციისთვის ხდება. არავისთან დაპირისპირებას არ ვცდილობთ, პატივს ვცემთ

თავ-თავიანთ ადგილას ყველას. მაგრამ ჩვენს მოძრაობას კონკრეტული მიზნე-

ბი აქვს, და ჩვენ, ხალხმა უნდა შევძლოთ ამ პროცესის წარმართვა, ვნახოთ, ვინ

დარჩება ამ პროცესში გამარჯვებული~

179

ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკა: ბრძოლის მხარდაჭერის წესების ფორმირება

თბილისის აქციების მიმდინარეობის პერიოდში მცველებს კიდევ უფრო პრინციპული

პოზიციების დაჭერაც მოუწევთ. მამა-შვილი ფალავანდიშვილების მხრიდან მოძრაობა

„სირცხვილიას~ აქტივისტზე, რომელიც აქციაზე ლგბტ სამკლავურით იმყოფებოდა –

თავდასხმის180 საპასუხოდ, მცველები ყველა მხარდამჭერისგან, ერთი მხრივ, ნებისმი-

ერი ძალადობრივი თვითგამოხატვისგან თავის შეკავებას, მეორე მხრივ კი, ნებისმიე-

რი პარტიული თუ სხვა ჯგუფური იდენტობის გამომხატველი სიმბოლოების ტარების

შეწყვეტას ითხოვენ. ამ სტრატეგიის ჩამოყალიბება მცველებმა თბილისის აქციებამდე

178 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/793824397938012/

179 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/290156059256637/

180 https://socialjustice.org.ge/ka/products/falavandishvilebis-mier-chadenili-danashaulebi-mqisier-samartlebriv-reagirebas-itkhovs

93 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დიდი ხნით ადრე დაიწყეს, თავად რიონის ხეობაში ან ქუთაისის აქციებზე მრავალფერო-

ვან ჯგუფებს შორის მოსალოდნელი კონფლიქტების თავიდან ასარიდებლად. ამ ორმა-

გი გამიჯვნის პოლიტიკით, მცველები ლიბერალურ-კონსერვატიული დაპირისპირების

თავიდან არიდებას და, რაც უფრო მთავარია, ამ დაპირისპირების მოძრაობის გახლეჩად

გათამაშების არიდებას ცდილობდნენ.

თბილისის აქციების დროს ამ სტრატეგიას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება,

როცა მაკა სულაძე აცხადებს, რომ ბრძოლაში ჩართული ადამიანების შესანარჩუნებ-

ლად, მნიშვნელოვანია, დროებით ყველამ უარი თქვას საკუთარი იდენტობის სიმბოლო-

ების ღიად დემონსტრირებაზე და სიმბოლური ჟესტით, თავის დიდ, ვაზისგან შეკრულ

ხის ჯვარს მსვლელობაში აღარ გამოიყენებს, რომელიც ხეობაში მუდამ თან დაჰქონდა:

„მე დღეს იმ ჯვრით აღარ ვმონაწილეობ მსვლელობაში, რომელიც ჩემთვის ძა-

ლიან ძვირფასია და ყოველთვის ასე დარჩება. ის არა მარტო ჩემი რწმენის სიმ-

ბოლოა, არამედ ჩემი მიწის, ჩემი ცის და სულკურთხეული დედის სიმბოლოა.

მაგრამ თუკი მე გვერდით მიდგას სხვა რელიგიის წარმომადგენელი და მან ეს

არ იცის, შეიძლება ამით უხერხულობა შევუქმნა. ამიტომ, გადავწყვიტე.

თბილისი მრავალეროვანი ქალაქია. დარწმუნებული ვარ, აქ სხვა რელიგიის წა-

რმომადგენლებიც ბრძანდებიან, მათთვის ისეთივე ძვირფასია ქართული მიწა,

როგორც ჩვენთვის. მე ჩემი ჯვრის ტარებით არ შევუქმნი მათ უხერხულობას.

ეს არის მაგალითი მათთვის, ვისაც პრინციპულად უნდა, რომ რაღაც განსხვავე-

ბული ნიშანი ატაროს და ამით წარმოაჩინოს თავი. ძალიან გთხოვთ ყველას, ერ-

თმანეთს ვცეთ პატივი, ვისწავლოთ ერთმანეთის შეგუება, ერთმანეთის სიყვა-

რული და ამის შემდეგ გვექნება ისეთი ქვეყანა, როგორზეც ჩვენ ვოცნებობთ.

გადავხედოთ ერთმანეთს და ნუ გამოვიკითხავთ, ვინ რომელი პარტიის წევრია,

ვინ რომელი რელიგიის წარმომადგენელია და ვინ რას ფიქრობს, უბრალოდ ერ-

თმანეთში დაინახეთ ადამიანი~

181

თბილისიდან რიონის ხეობაში დაბრუნების შემდეგ, მაკა სულაძე კიდევ უფრო მკვეთრად

გაემიჯნება ულტრამემარჯვენე ჯგუფების წარმომადგენელ ფალავანდიშვილებს, როცა

ისინი პასუხს სთხოვენ „ჯვრის გადადებაზე~. მაკა სთხოვს, შეწყვიტონ მხარდამჭერების

დახარისხება და მათი კონტროლი და პირდაპირ მოუწოდებს, დატოვონ აქციები, თუ

კონფლიქტების წამოწყებაზე უარის თქმა არ შეუძლიათ:

„ქვეყანა ხელიდან გამოგვეცალა და თქვენ კიდევ სამკლავურის გამო დასდევთ

ხალხს. ამ საზოგადოებაში ყველას გვაქვს თანაბარი უფლება, დავიცვათ საარ-

სებო გარემო. ... არ გვაქვს უფლება, საზოგადოება დავყოთ, ამას ევალება და

ამას არ ევალება~

182

181 https://publika.ge/dghes-jvrit-aghar-vmonawileob-msvlelobashi-rata-ukherkhuloba-ar-shevuqmna-skhvebs-sulad

ze/?fbclid=IwAR3s9jYisl6KalG01VSepiAWzMbPhasHjY4v_9FvlRskJLwfgKOectHr3IY

182 https://www.facebook.com/mtisambebi/videos/387118732549828

94 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

კოლონიურობის კრიტიკა, სახელმწიფოს კრიტიკა და

ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებებზე სწორება

უნდა ითქვას, რომ ამ პერიოდში მცველები კიდევ უფრო ამყარებენ და აფართოებენ

ბრძოლის ფილოსოფიის უკვე გამოკვეთილ მიმართულებებს, განსაკუთრებით ბრძოლის

მშვიდობიანობასა და გრძელვადიან ხასიათს. ამავე პერიოდში, კიდევ უფრო მძაფრად

იკვეთება მცველების კრიტიკა საქართველოში არსებულ კოლონიურ მდგომარეობაზე

და მათი წარმოდგენები ზოგადად, სახელმწიფოებრიობაზე. გარდა ამისა, წინა პერი-

ოდთან შედარებით, კიდევ უფრო ცხადი ხდება ბრძოლის უნივერსალური ხასიათი და

ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებებზე სწორება.

თბილისის აქციებზე ვარლამი პირდაპირ აკავშირებს ერთმანეთთან ძალაუფლების

ინდივიდების ხელში კონცენტრაციას, ამ ძალაუფლების ადგილობრივი თუ საერთაშო-

რისო კაპიტალის სასარგებლოდ მობილიზებას და ქვეყნის კოლონიურ ყოფას. ჭიათუ-

რის მაგალითის განხილვისას, იგი საუბრობს, რომ სახელმწიფო მინიმალური კომპენსა-

ციის გაწევასაც არ ავალებს კერძო ინვესტორებს,

„რომ პრეცედენტი არ დაუშვან, რომ ბიზნესმა, ბიზნესინტერესმა, ცოტაოდენი

მაინც დათმოს, და გვაცხოვრებენ კოლონიურ გარემოში, მაშინ, როცა ყველა

რესურსი გაგვაჩნია იმისთვის, რომ მატერიალურ კეთილდღეობასთან ერთად,

ყველა სხვა ტიპის კეთილდღეობა გვქონდეს~

183

მაისის აქციებამდე, ჭიათურაში ჩასული მცველები ასევე საუბრობენ კოლონიურობაზე:

„ფაქტობრივად, კოლონია არის ეს, ქვეყანა აღარ არის~, ამბობს მაკა სულაძე და ამატე-

ბს, რომ „ვერცერთი ხელისუფლება, რომელიც გადაწყვეტს, რომ მონური ფსიქოლოგი-

ით გვმართოს, თავის საწადელს ვეღარ მიაღწევს~184.

მარიტა მუსელიანი მაკას აზრს ავითარებს და აცხადებს, რომ ერთად ბრძოლის, ერთმა-

ნეთის განსაცდელში მხარდაჭერის მიზანი სწორედ კოლონიური სუბიექტებიდან მოქა-

ლაქეებად ქცევაა:

„ეს არის ალბათ ჩვენი მომავალი, თუ ხმას არ ამოვიღებთ – და ალბათ ამითაც

არ დასრულდება, თუ ჩვენ ახლა თანადგომას არ გამოვიჩენთ ერთმანეთის მი-

მართ. ეს თანადგომა თუ არ გვინდა ჩვენ, საერთოდ ვინ ვართ მაშინ, რა ხალხი

ვართ?! აქ წერია, არა მონობასო, და მეც მოგიწოდებთ, რომ მონები სახელმწი-

ფოს ვერ შეადგენენ. სახელმწიფოს შეადგენს მოაზროვნე ხალხი, რომელსაც

ჰქვია მოქალაქე. და არ შეიძლება მონური ფსიქოლოგიის ხალხს სახელმწიფო

ჰქონდეს. სახელმწიფოებრიობა ასე ქუჩაში არ ყრია, ასე არ გდია, რომ აიღო და

ვითომ არაფერს ნიშნავდეს~

185

183 https://www.facebook.com/watch/?v=361833135361296

184 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/4024866407604465/

185 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/1426397514370938/

95 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მარიტა მუსელიანის სხვა გამოსვლებშიც არაერთხელ ვხვდებით სახელმწიფოს, სახე-

ლმწიფოებრიობისა და მოქალაქეობის თეორიზებას. ერთი მხრივ, მარიტა სახელმწიფო

ინსტიტუტების დასუსტებას არ ემხრობა. როცა ივნისის დასაწყისში ვრცელდება ინფო-

რმაცია, რომ პოლიციელები და სამხედროები სამსახურს ტოვებენ ხეობაში შექმნილი

მძიმე მდგომარეობის გამო, მარიტა აცხადებს, რომ უმჯობესი იქნებოდა, პოლიციელე-

ბს საჯარო სტრუქტურების დატოვების ნაცვლად, მთავრობის ანტიკონსტიტუციური

ქმედებების წინააღმდეგ კოლექტიურად ებრძოლათ:

„კარგი იქნებოდა, თუ ასე თანმიმდევრული და კონსტრუქციული იქნებოდა მათი

მოთხოვნები, თორემ ჩვენ, რასაკვირველია, არ ვითხოვთ, რომ პოლიციამ ფორ-

მა გაიხადოს, შეუძლებელია, რომ მოიშალოს ეს სტრუქტურა. რასაკვირველია,

ჯობია, რომ სხვა ფორმა მოეძებნოს ამ ყველაფერს ისე, რომ არ მოხდეს დე-

სტრუქტურალიზაცია სახელმწიფოსი და რყევა არ განიცადოს სახელმწიფომ.

შეუძლებელია, რომ პოლიციამ სამსახური მასობრივად მიატოვოს ან ფორმა

გაიხადოს ყველამ. უნდა მოხდეს ამის ფორმულირება უფრო ზუსტად – გასა-

უქმებელია ხელშეკრულება, რომელიც ამაში ავალდებულებს ამ ხალხს, და მერე

დგანან იმის სამსახურში, რისი ფიციც მათ არ დაუდიათ~

186

მაგრამ, მეორე მხრივ, მარიტასთვის მიუღებელია პოლიტიკის წარმოების არსებულ, გა-

ბატონებულ ფორმებში, განსაკუთრებით კი პარტიულ დღის წესრიგში ჩართვა, რადგან,

მისი აზრით,

„პოლიტიკური პარტიები ამახინჯებენ დღეს მთელ პოლიტიკურ პროცესს. ჩვენ,

რასაკვირველია, არ ვდისტანცირდებით პოლიტიკური პროცესისგან, ჩვენი

ბრძოლა პოლიტიკურია, მაგრამ ვდისტანცირდებით პარტიული დღის წესრი-

გისგან. ჩვენ მიმართ პირდაპირი დაკვეთაა უამრავი ხალხისგან, რომ არ ვიყოთ

პარტიული ძალა. ქართველ ხალხს ყელში ამოუვიდა ის, რაც პოლიტიკურ ველში

ხდება პარტიების მიერ, ამიტომ, ჩვენ გვინდა გავაერთიანოთ ხალხი და მათ გა-

აკეთონ ის, რასაც პარტიები ვერ აკეთებენ~

187

შესაბამისად, მარიტასთვის – ისევე, როგორც ადგილობრივი მოძრაობის სხვა ლიდერე-

ბისთვის – გამოსავალი კოლექტიური მობილიზაცია, მოქალაქეების ერთობაა: „ჩვენ

ვიბრძვით იმისთვის, რომ გვყავდეს გაცნობიერებული მოქალაქეები. ვცდილობთ შევ-

ქმნათ ჭეშმარიტი მოქალაქეების დიდი ერთობა~188.

დაბოლოს, ამ პერიოდში კიდევ უფრო ცხადი და მყარი ხდება რიონის ხეობის მცველე-

ბის მიერ არა მხოლოდ სახელმწიფოებრივ, არამედ ზოგადსაკაცობრიო, უნივერსალურ

ღირებულებებთან თავის დაკავშირება. თბილისის აქციების ერთ-ერთ გამოსვლაში

ვარლამი ყველაზე დიდ ფასეულობად თავისუფლებას ასახელებს და რიონის ხეობის გა-

186 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/1772864739564788/

187 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/3973464356077332/

188 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/268811884925758/

96 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დარჩენისთვის გრძელვადიან ბრძოლასაც სწორედ თავისუფლების მოპოვების მუდმივ

პროცესად ხატავს:

„განცდა, რაც ყველაზე მთავარი განცდაა და ყველაზე მთავარი ღირებულებაა

ადამიანისთვის – ეს არის თავისუფლება. თავისუფლების განცდა და დამოუკი-

დებლობის განცდა – ეს არის ისეთი ფუნდამენტური ღირებულებები ადამია-

ნისთვის, რომლებსაც სჭირდება მუდმივად მოპოვება. ეს არ არის ერთხელ მო-

პოვებადი – ამას სჭირდება მუდმივად ბრძოლა~

189

კახა ასათიანისთვის კი სწორედ ამ ზოგადი, ადამიანური თავისუფლების მიღწევის გა-

ვლით შეიძლება სახელმწიფოს შენება:

„მხოლოდ ასე – მხოლოდ გათავისუფლებულებს და მონური სულისკვეთები-

დან გამოსულებს, შეგვიძლია შევქმნათ სახელმწიფო, რომელზეც ამდენი ხანია

ვოცნებობთ~

190

კახას დედისთვის, მაკა სულაძისთვის ცხადია, რომ ეს ბრძოლა არა მხოლოდ რომელიმე

კუთხისა და ქვეყნისთვის, არამედ დედამიწისთვის ბრძოლაა:

„მე მაქვს ამბიცია, რომ ჩემს კუთვნილებად განვიხილავ არა მარტო კონკრეტულ

ჩემს ეზოში, არამედ იმდენად ფართოდ, რომ მთელ დედამიწას მოიცავს. ჩემია

დედამიწა და იქ რაღაც ადგილი მიჭირავს, რომლის დაცვა ჩემი მოვალეობაა~

191

შეჯამების სახით შეიძლება ითქვას, რომ მაის-ივნისი რიონის ხეობის მცველების სა-

აზროვნო აპარატის კონსოლიდაციის პერიოდია. ამ პერიოდში მცველებს განსაკუთ-

რებული სიმწვავით უდგებათ ცრუ კონსერვატიულ-ლიბერალური დაპირისპირებიდან

დასხლტომაზე, ამ ჩიხის არიდებაზე ზრუნვა და სწორედ ეს აიძულებთ, კიდევ უფრო

გაამყარონ საკუთარი სააზროვნო ჩარჩო.

ბრძოლის მხარდაჭერის ზენიტი და სახალხო ბრძოლად ჩამოყალიბება

2021 წლის მაის-ივნისში ჰესის მოწინააღმდეგეთა არგუმენტები აღწევს სხვადასხვა მე-

დიამდე, კეთდება ხელშეკრულების დამატებითი დეტალური ანალიზი192, განიმარტება

„ენკას~ წინააღმდეგ შეტანილი სარჩელების შინაარსი193 და სხვა, თუმცა, წინა პერი-

ოდთან შედარებით, განსაკუთრებული შემოტრიალება ან საკითხის გაღრმავება თით-

ქმის აღარ ხდება. ყველაზე საგულისხმო მოვლენა, რამაც ხელშეკრულებაზე ჰესის მო-

წინააღმდეგე ჯგუფების უკვე გამოთქმული კრიტიკა დაადასტურა, ხელშეკრულებაზე

189 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/1203035536806028/

190 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/posts/220816936524454

191 https://www.facebook.com/mtsvaneebi/videos/306666057723149/

192 https://netgazeti.ge/news/545002/

193 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/3935245903230375/

97 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

იუსტიციის სამინისტროს დასკვნის გამოჟონვა იყო. ჩართული ორგანიზაციები თვეების

განმავლობაში ითხოვდნენ იუსტიციისა და ფინანსთა სამინისტროების სავალდებულო

გასაიდუმლოებული დასკვნების გასაჯაროებას. თბილისის აქციების მიმდინარეობისას,

მედიასაშუალება „მთის ამბებმა~ იუსტიციის სამინისტროს დასკვნა მოიპოვა, სადაც ძა-

ლიან ცხადად იკვეთებოდა სამინისტროს მხრიდან პროექტის კრიტიკული, ღიად ნეგა-

ტიური შეფასება. სამინისტროს დასკვნის ამონარიდები „სოციალური სამართლიანობის

ცენტრის~ კრიტიკული ანალიზივით იკითხება, ხაზს უსვამს რა სახელმწიფოს მიერ აღე-

ბულ არაპროპორციულად დიდ რისკს ინვესტორის სრული დაზღვევის ხარჯზე:

„ვალდებულებათა აბსოლუტური უმრავლესობა ეკისრება საქართველოს მთა-

ვრობას და სახელმწიფო კომპანიებს, მაშინ, როცა, ამის საპირისპიროდ, მაქსი-

მალურად არის დაცული კომპანია „ენკა რინიუებლზის~ უფლებები და შეზღუ-

დულია მისი პასუხისმგებლობა და ვალდებულებები~

194

აღმოჩნდა, რომ ამ დასკვნის დადებიდან ერთ თვეში და, როგორც ჩანს, მის გაუთვა-

ლისწინებლად, ხელშეკრულება მაინც გაფორმდა. მთავრობას დასკვნის შინაარსზე

კომენტარი არ გაუკეთებია, მაგრამ კონტრაქტის თავიდან შესასწავლად საერთაშორი-

სო საკონსულტაციო კომპანიის ძიება დაიწყო.

როგორც არგუმენტაცია, ისე საზოგადოებრივი მხარდაჭერა ამ პერიოდში თვისობრივად

განსაკუთრებულად არ იცვლება, მაგრამ ფართოვდება. როგორც ვნახეთ, ამ მხარდა-

ჭერის გამოხატვას კონტექსტი და გასაქანი თბილისში მაისში დაანონსებული აქციე-

ბისთვის სამზადისმა შეუქმნა. აქციების ერთი თვით ადრე დაანონსებამ უამრავ აქტორს

მისცა სოლიდარობის დაფიქსირების საშუალება. ბრძოლის წინააღმდეგ მიმართული

დისკრედიტაციის კამპანიის სიმწვავემ კი მსგავსი მხარდაჭერის გამოხატვის ცხადი სა-

ჭიროება დააყენა. როგორც წინა პერიოდში, სხვადასხვა აქტორის მხრიდან სოლიდა-

რობის გამოსახატავად ზრუნვა ასევე გულისხმობდა სხვა შემთხვევებში პოლიტიკური

ხმის არმქონე და თვითარტიკულაციის ნაკლებად შემძლე ან მოსურნე ჯგუფების მხრი-

დან საკუთარი პოლიტიკური რელევანტურობის აღქმასა და გამოყენებას (მაგალითად,

ქუთაისის ქალთა საფეხბურთო კლუბის, „მართვეს~, ქუთაისის ტაქსის მძღოლების

მხარდაჭერა). უკვე დამკვიდრებული მხარდამჭერი აქტორების – მიგრანტების, მაღა-

როელების და სხვა მშრომელების – გარდა, ამ პერიოდში განსაკუთრებით გააქტიურ-

დნენ სტუდენტები, დაიწყეს თბილისში, „მზიურის~ სკვერში კარვებში მორიგეობა და

კარვების ადგილიდან „ნამახვანჰესის~ შესახებ რეგულარული საჯარო დისკუსიების

მოწყობა195. ასევე, განსაკუთრებით მობილიზდნენ კულტურის სფეროს წარმომადგენ-

ლები196, მხარდაჭერას გამოხატავდნენ თეატრის კოლექტივები, მწერლები, მსახიობები.

განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია ქართველი რეჟისორის, ალექსანდრე კობერიძის

გამოსვლამ ბერლინის საერთაშორისო კინოფესტივალზე, სადაც თავისი ფილმისთვის

„რას ვხედავთ, როდესაც ცას ვუყურებთ~, კინოკრიტიკოსთა საერთაშორისო ფედერა-

194 https://bit.ly/3ujb5OM

195 https://www.facebook.com/102076735406007/videos/170206585111742/

196 https://www.facebook.com/mtsvaneebi/videos/222631052644968/

98 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ციის (Fipresci) ჯილდო მიიღო. სიტყვით გამოსვლისას ბერლინალეს ეკრანზე რიონის

ხეობის მოძრაობის ლოგო გაჩნდა, რეჟისორმა ნამოხვანის ბრძოლაზე საერთაშორისო

საზოგადოების წინაშე ისაუბრა და მიღებული ჯილდო რიონის ხეობის მცველებს მიუ-

ძღვნა:

„ადამიანებმა, რომლებიც იბრძვიან რიონის ხეობის გადასარჩენად, მათზე გა-

ნხორციელებული ყოველდღიური ძალადობის მიუხედავად, უიმედო ადამიანებს

იმედი აჩუქეს. მათ ჩემი ცხოვრების უდიდესი გაკვეთილი მასწავლეს: იმედი იბა-

დება იქ, სადაც სიმართლეა. სიმართლე კი შემდეგია: მდინარემ უნდა იდინოს~.

მხარდაჭერისა და სოლიდარობის განსაკუთრებით დასამახსოვრებელ მოვლენებს შო-

რის, ცალკე აღნიშვნის ღირსია გრაფიკული დიზაინერისა და ილუსტრატორის, დათო

სიმონიას ნამუშევრების ციკლიც, რომელიც დასთან, სალომე სიმონიასთან ერთად კა-

რვებში თვეების განმავლობაში მოხალისეობრივად ცხოვრობდა და პირადი გვერდიდან

საზოგადოებას ხეობაში განვითარებულ მოვლენებს ყოველდღიურ რეჟიმში უყვებოდა.

სიმონიას ნამუშევრები განსაკუთრებულად დასამახსოვრებელ ფოტოებს, გრაფიკულ

ნამუშევრებსა და ტექსტებს მოიცავს, რამაც, თვეების განმავლობაში მოძრაობის ისტო-

რიის ვიზუალური თხრობის არქივი შექმნა. სიმონიას ეკუთვნის რიონის ხეობის გადა-

რჩენისთვის მოძრაობის ლოგოც - მწვანე ფონზე ამოზრდილი, ხის ტოტებში მოქცეული

წარწერა „რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~, რაც წინააღმდეგობის ოფიციალურ ემბლე-

მად იქცა.

ფართო, სახალხო მხარდაჭერის კიდევ ერთი გამოხატულება იყო კამპანია „მე გადავ-

რიცხე რიონის ხეობის გადარჩენისთვის~. მას შემდეგ, რაც რიონის ხეობის მცველების

შემოსავლების შესახებ კითხვები გაჩნდა, ჩვენმა კოლექტივმა – სამართლიანი ენერგო-

პოლიტიკისთვის – გვერდის საშუალებით ყველა იმ მხარდამჭერის ფოტოების შეგროვე-

ბა დაიწყო, ვისაც მცველებისთვის თანხა ჰქონდა გადარიცხული.

„ვაჩვენოთ, რომ რიო-

ნის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლას ჰყავს ერთადერთი დამფინანსებელი და ეს არის

ხალხი!~

197

სთხოვდა განცხადება მხარდამჭერებს. მართლაც, კამპანიის დაანონსებიდან

რამდენიმე დღეში რიგითი მხარდამჭერების ასობით ფოტო, ხელით დაწერილი სიები და

ამაღელვებელი მხარდაჭერის წერილები შეგროვდა.

და ბოლოს, მოძრაობის მიმართ თავად თბილისის აქციების მიმდინარეობის დროს გამო-

ხატული მხარდაჭერის შესახებ სხვადასხვაგვარი თვალსაზრისი არსებობს. არაერთხელ

გამოითქვა მოსაზრება, თითქოს თბილისმა რიონის ხეობას მხარი არ დაუჭირა. მსგა-

ვსი აღქმა შეიძლება თავად ხეობის მცველების მხრიდან გაზვიადებული მოლოდინის

შექმნამ და „აუღებელი აქციების~ დაანონსებამ გამოიწვია, ან, თბილისის მოსახლეო-

ბის მობილიზებით უკმაყოფილება, შესაძლოა, თავად იმ ადამიანების გაზვიადებული

მოლოდინიდან ან თბილისთან დაკავშირებული სხვა საწუხარიდან გამომდინარეობდეს,

ვისაც თბილისის მხარდაჭერა ეცოტავა. ძნელი სათქმელია, რა იქნებოდა საკმარისი ან

სასურველი მხარდაჭერა, თუმცა იმის თქმაც ძნელია, რომ თბილისის აქციებზე სამი

197 https://www.facebook.com/media/set/?set=a.203539198252228&type=3

99 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დღის განმავლობაში შეკრებილი ათასობით ადამიანის მხარდაჭერა ცოტა ან არასაკ-

მარისია. ჩემი შეფასებით, თბილისის აქციებზე ადამიანების სიმრავლე და, რაც კიდევ

უფრო მთავარია, სხვადასხვა ჯგუფის მიერ გაწეული თვითორგანიზება – კვების, ტრა-

ნსპორტირების, თბილისში ღამის გასათევი ადგილის მოძიების კუთხით – ყველა გონი-

ვრულ მოლოდინს აჭარბებდა და დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში საკმაოდ

უნიკალური პრეცედენტიც შექმნა. მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოში და თავად

თბილისშიც უკვე არსებობს პარტიული დღის წესრიგიდან დისტანცირებული პროტე-

სტის გამოცდილება. მსგავს პროტესტებს შეიძლება მეტი ან ნაკლები წარმატებისთვი-

საც მიუღწევიათ, თუმცა ასეთი ხალმრავალი შეკრებები არაპარტიულ აქტივიზმს ან

ძალიან იშვიათად, ან საერთოდ არ ახსოვს. ასევე, დამატებით უნდა ითქვას, რომ არა

დედაქალაქში, არამედ მთიან რეგიონში წარმოქმნილმა პროტესტმა ამდენი და ასეთი

მრავალფეროვანი მხარდაჭერის მობილიზება მოახერხა ქალაქში, რომელსაც რევოლუ-

ციური ამბიციების მქონე დიდი პოლიტიკური პროტესტის ან საშუალო ფენების მიერ

წარმოებული, შედარებით ვიწრო დაფარვის ურბანული პროტესტის მიღმა, ურბანული

სუბალტერნული ჯგუფების ფართო მობილიზაცია ფაქტობრივად არც გამოუცდია.

100 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

7. რიონის ხეობის მოძრაობისა და ხელისუფლების მარცხი

და მიღწევები: „პრაიდი“, მედიაცია და „ენკას“ გასვლა

(5 ივლისი ‒ 25 ოქტომბერი)

2021 წლის მაის-ივნისი: თბილისის აქციები და აქციების შემდგომ ხეობაში დაბრუნება,

შიშველი ხელებით უწყვეტი ხმაური ხეობაში აღმართულ რკინის ჯებირებზე და „ენკა-

სთვის~ სამშენებლო სივრცესთან მიღწევის ყველა შესაძლო გზის კარვებით გადაკეტვა

– 7 სხვადასხვა ადგილზე 24-საათიანი მორიგეობა და გამშვები პუნქტების შექმნა, რა-

შიც, ძირითადად, ადგილობრივი მოსახლეობა იყო ჩართული, რიონის ხეობის მოძრაო-

ბის აღმასვლის ზენიტად შეგვიძლია დავინახოთ. თუმცა, სწორედ შექმნილი მდგომარე-

ობიდან – მშვიდობიანი პროტესტით „ენკასთვის~ მშენებლობის პროცესის საბოლოოდ

შეჩერებიდან გამომდინარე, ივნისის თვეში რიონის ხეობის მოძრაობის ადგილობრივი

ლიდერები, მოძრაობაში ჩართული არასამთავრობო ორგანიზაციები და მოხალისეობ-

რივი ჯგუფები მედიაციის შესამზადებელ პროცესში შედიან. 2021 წლის ივნისის ბოლო

და ივლისის დასაწყისი მოძრაობის შედარებით დასუსტების, ინტენსივობის შემცირები-

სა და სენსაციურობის დაკარგვის ეტაპად შეგვიძლია დავინახოთ. მედიაცია მთავრობის

ინიცირებით დაიწყო და ევროკავშირის ენერგეტიკული გაერთიანების სამდივნოს და-

ვების განხილვებისა და მოლაპარაკების ცენტრის ჩართულობით მიმდინარეობდა 2021

წლის ივნისიდან ამავე წლის ნოემბრის ჩათვლით198. დახურულ კარს მიღმა მიმდინარე

მედიაციამ რიონის ხეობის მოძრაობას ბევრ სხვა გამოწვევასთან ერთად, მომხრეების

ჩართულობის უზრუნველყოფა გაურთულა. გარდა მედიაციისა, ამავე პერიოდში გამ-

წვავდა რიონის ხეობის მოძრაობის ლიბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხში მომწყვდევა.

მაისის აქციების დროს რიონის ხეობის მცველების მხრიდან მკვეთრად გამოხატუ-

ლი ორმაგი – ლიბერალურ და კონსერვატიულ პოზიციებთან გამიჯვნის პოლიტიკა

ულტრამემარჯვენე ჯგუფებმა მოძრაობის დისკრედიტაციისთვის გამოიყენეს. განსა-

კუთრებით მემარჯვენე ფრთისგან მოჰყვა მწვავე რეაქცია მაკა სულაძის განცხადებას,

სადაც იგი ამბობდა, რომ პროტესტის სხვა მონაწილეებისთვის სიმბოლიკის თავიდან

არიდების მოთხოვნის ფონზე თავადაც თავს შეიკავებდა მართლმადიდებლური სიმ-

ბოლიკით – ამ შემთხვევაში დიდი ვაზის ჯვრით – აქციებზე გამოცხადებისგან199, რო-

მელსაც ხეობაში მუდმივად თან ატარებდა. თუმცა, ყველაზე მძიმე გამოწვევა რიონის

ხეობის ფართო მოძრაობისთვის, მისი ლიდერების მიერ „თბილისი პრაიდის~ საწინააღ-

მდეგო განცხადების გაკეთება და 5 ივლისს, „პრაიდის~ დღეს, კონტრაქციის პარალე-

ლურად მიმდინარე პარაკლისზე გამოცხადება იყო. „პრაიდის~ წინააღმდეგ გამართული

კონტრაქციის გამორჩეულად დაუნდობელი ხასიათი, არაერთ ჟურნალისტზე მიტანილი

პირდაპირი იერიში და ოპერატორ ლექსო ლაშქარავას ტრაგიკული გარდაცვალება კონ-

ტრაქციის დროს სასტიკი ფიზიკური დაზიანებებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ200, მოძ-

რაობის წევრებისა და მხარდამჭერების ნაწილისთვის შეუძლებელს ხდიდა რიონის ხეო-

198 https://reginfo.ge/environment/item/24448

199 https://tabula.ge/ge/news/667851-tkven-mascavlit-jvars-rodis-gadavdeb-maka-suladze

200 https://reginfo.ge/people/item/22850-operatori-leqso-lashqarava,-romelsaz-5-ivliss-sastikad-szemes,-gardaizvala

101 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბის მცველების კონტრაქციის პარალელურად და მის ნაწილად მიმდინარე პარაკლისზე

გამოცხადების მიმართ მიმღებლობას.

5 ივლისის მოვლენების შემდეგ, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლა ახალ ფაზაში

შედის. მისი ცენტრალური გამოწვევა თავად ფართო მოძრაობის შიგნით შექმნილი განხეთ-

ქილებაა. თუმცა, კვლავ მიმდინარე ბრძოლის სხვა გამოწვევები თუ მიღწევები – მედიაციის

პროცესის მიმდინარეობა და „ენკას~ გასვლის დაანონსება – ბრძოლაში ჩართული აქტორე-

ბის რეკონფიგურაციას და თანამშრომლობის ახალი გზების გამონახვის მცდელობებსაც

იწვევს. მთავრობა, ერთი მხრივ, და ნაწილობრივ, აღწევს თავის გრძელვადიან მიზანს, რომ

ბრძოლა დაანაწევროს, სამოქალაქო საზოგადოების ველიდან განდევნოს და ისევ სცადოს

მისთვის სუბალტერნული ადგილის მიჩენა. მეორე მხრივ, მისი ეს წარმატება, შეიძლება

ითქვას, დაგვიანებულია და მისსავე შელახულ პოზიციებს ვეღარ აღადგენს. მოძრაობა,

თუ მის ოფიციალურ ფეისბუკგვერდს დავეყრდნობით, მაინც ინარჩუნებს თავის ფორმასა

და ფართო სახალხო მხარდაჭერას, თუმცა სამოქალაქო საზოგადოების დამკვიდრებული

აქტორების გარეშე, რაც პროტესტის დაფარვასა და საერთო პოზიტიური სულისკვეთე-

ბის შენარჩუნებაზე საგრძნობლად უარყოფითად მოქმედებს. 2021 წლის სექტემბერში კი,

„ენკა~, რომელსაც ივნისიდან შეჩერებული ჰქონდა მშენებლობა მცველების მიერ სამშე-

ნებლო არეალთან მისასვლელი ყველა შესაძლო გზის უწყვეტი გადაკეტვის გამო, ხელშე-

კრულების გაწყვეტის შესახებ აცხადებს და პროექტიდან გასვლას ითხოვს. ამ უდიდესი

მარცხის წინაშე მთავრობა გარკვეულ დისკურსულ დათმობებზე მიდის, თუმცა აგრძელებს

და აღრმავებს დისკრედიტაციის მცდელობებს – ამჯერად, უკვე ჩაშლილი პროექტის მძიმე

ფისკალური შედეგების მოძრაობის ლიდერებზე გადაბრალებითა და საკუთარი პასუხის-

მგებლობის მთლიანად მოხსნით. უნდა ითქვას, რომ ბრძოლის ამ მნიშვნელოვანი ეტაპის

გასაანალიზებლად, მომავალში უმნიშნელოვანესი იქნება ამ პერიოდის უფრო დეტალური

და სისტემატური ანალიზი. თუმცა, შემდეგ ქვეთავებში მოკლედ მიმოვიხილავ ამ პერიოდში

განვითარებულ რამდენიმე ძირითად მოვლენას და მათზე ძირითადი აქტორების რეაქცი-

ებს: 5 ივლისის და „თბილისი პრაიდის~ ირგვლივ განვითარებულ პროცესებს, მედიაციის

პროცესს და „ენკას~ მიერ პროექტის ხელშეკრულების გაწყვეტის მოთხოვნას.

5 ივლისი, ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკა და კონსერვატიულ-ლიბერალური

ჩიხის არიდების მარცხი

5 ივლისს დაანონსებული „თბილისი პრაიდი~ თითქოს რიონის ხეობის გადარჩენისთვის

მოძრაობას არ უნდა შეხებოდა და პირიქით, თითქოს არც მოძრაობა უნდა შეხებოდა

„თბილისი პრაიდს~. მეორე მხრივ, მინისტრ თურნავას მხრიდან ჯერ კიდევ 2021 წლის

მარტში გაკეთებული წამოცდენა ჰომოფობიაზე თითქოს ნათელს ხდიდა, რომ მთავრო-

ბა ამ, მისთვის სასურველ იარლიყს საჭირო დროს მოძრაობის დისკრედიტაციისთვის

გამოიყენებდა. გაზრდილი დაძაბულობა ქვიარ ადამიანებისა და, ზოგადად, არანორმა-

ტიული იდენტობების ირგვლივ თბილისის აქციებზე, ულტრამემარჯვენე ჯგუფებისგან

წამოსული ზეწოლა, თავად „თბილისი პრაიდის~ მხრიდან მოძრაობის ლიდერებისგან

102 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ღია სოლიდარობის მოთხოვნა201 (რაც, თავად „პრაიდის~ გარდა, არცერთ სხვა ქვიარ

ჯგუფსა და ადამიანის უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციას არ მოუთხოვია, რადგან

მხარდამჭერების ეს ნაწილი სრულად მიჰყვებოდა ხეობის ორმაგი გამიჯვნის პოლიტი-

კას), რა თქმა უნდა, ცხადყოფდა, რომ „პრაიდის~ ირგვლივ შექმნილი დაპირისპირებე-

ბის ჩიხიდან დასხლტომა მცველებისთვის ადვილი არ იქნებოდა. „პრაიდის~ მოახლო-

ებასთან ერთად, მცველებზე ზეწოლა „პრაიდის~ საკითხთან მიმართებით პოზიციის

გამოსახატად მათი მომხრეებისგანაც იზრდებოდა. და მაინც, „პრაიდამდე~ რამდენიმე

დღით ადრე, მისი ჩატარების, როგორც

„იქამდე კონსოლიდირებული ეროვნული ერთო-

ბისთვის საფრთხის შემქმნელი ქმედების~

წინააღმდეგ მოძრაობის მიერ გაკეთებულმა

განცხადებამ და შემდეგ, 5 ივლისს, მცველების თბილისში, საპატრიარქოს მიერ ორგა-

ნიზებულ პარაკლისზე ჩასვლამ და „პრაიდის~ საწინააღმდეგო აქციაზე გამოცხადებამ

არაერთი მხარდამჭერი გააკვირვა. რამდენადაც შემდეგ გამოჩნდა, არც თავად მცველე-

ბს ჰქონიათ წინასწარი გადაწყვეტილება მიღებული 5 ივლისის პროცესებში თავიანთი

ფიზიკური ჩართულობა-ჩაურთველობის შესახებ და, შესაბამისად, განვითარებული მო-

ვლენების არაერთი ასპექტი მათთვისაც მოულოდნელი იყო.

5 ივლისს რიონის ხეობის მცველების გადაწყვეტილება და ფართო მოძრაობაში ჩა-

რთული რამდენიმე ორგანიზაციის საპასუხო რეაქცია არ შეიძლება ბრძოლის წინარე

ისტორიისგან დისტანცირებულად განვიხილოთ. როგორც წინა თავები აღწერს, მთა-

ვრობამ, კომპანიამ და ჰესის ლობისტებმა მოძრაობის წინააღმდეგ დისკრედიტაციის

მრავალმხრივი მექანიზმი აამუშავეს. ფართო მოძრაობა – პროტესტის ადგილობრივი

ლიდერები, ერთგული მხარდამჭერები და ასევე სხვადასხვა ორგანიზაცია თუ მოხალი-

სეობრივი ჯგუფი – დისკრედიტაციის სტრატეგიების მოგერიებას შესაშური წარმატე-

ბით ახერხებდნენ და მის თითოეულ ეტაპს ძალაუფლების გაშიშვლების მექანიზმადაც

კი აქცევდნენ. დისკრეტიდაციისა და მარგინალიზაციის სტრატეგიებში ჰომოფობიის

ბრალდება, როგორც ვნახეთ, პირველად მინისტრ თურნავას მხრიდან 2021 წლის მა-

რტში გაისმა. მაშინ ის სრულიად არაადეკვატური და საკითხს აცილებული ჩანდა, თუ-

მცა ეს წამოცდენა მთავრობის მხრიდან დისკრედიტაციის მორიგ სტრატეგიას თითქოს

ავის მომასწავებლად ამხელდა. მაშინ, ეს ბრალდება ნამდვილად შემოტრიალდა ხე-

ლისუფლების წინააღმდეგ: როგორც უკვე ვახსენეთ, ის არა მხოლოდ რიონის ხეობის

მცველებმა უარყვეს, არამედ ქვიარ ჯგუფებმაც გასცეს პასუხი მთავრობას, როცა არა

მხოლოდ სოლიდარობა გამოუცხადეს ნამოხვანის ბრძოლას, არამედ თავად მთავრო-

ბის პოლიტიკის ჰომოფობიურობაც და მის მიერ სხვისი ჰომოფობიურობის ხაზგასმის

თვალთმაქცობაც ამხილეს. მაგრამ ამჯერადაც, ისევე, როგორც დისკრედიტაციის სხვა

მექანიზმების – ჩამორჩენილობის, განვითარების მოწინააღმდეგეობის, დაბალი ცნობი-

ერების, ლიბერალობის თუ ქსენოფობიურობის – შემთხვევაში, ბრალდებები უკან არ წა-

უღია არც მთავრობასა და არც მოძრაობის დისკრეტიდაციის პროცესში ჩართულ სხვა

მხარეებს და ეს მექანიზმები დღემდე მუშაობს „ნამახვანჰესის~ პროექტის ირგვლივ მი-

მდინარე პროცესების შეფასებისას (მაგალითად, „ენკას~ გასვლა და სახელმწიფოსთვის

დამდგარი ზარალი დღესაც ვარლამ გოლეთიანს და უშუალოდ მოძრაობას ბრალდება

201 იგულისხმება სოციალურ ქსელში პრაიდის ერთ-ერთი ორგანიზატორის მიერ გამოქვეყნებული პოსტი, რომელიც

ამჟამად აღარ იძებნება. თბილისი "პრაიდის" მიერ რიონის ხეობის მოძრაობისადმი იქამდე გავრცელებული განცხადე-

ბა, სადაც ისინი პროტესტის ლიდერების ულტრამემარჯვენე ჯგუფებისგან გამიჯვნას ითხოვდნენ, იხილეთ აქ.

103 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

და არა მთავრობას, რომელმაც კაბალურ ხელშეკრულებას მოაწერა ხელი), ასევე, ჰომო-

ფობიურობის ბრალდება არ გაქარწყლებულა 2021 წლის მარტსა და აპრილში.

ჰომოფობიურობის ბრალდების შესაძლებლობამ, როგორც ზემოთ ვნახეთ, განსაკუთრებუ-

ლი პოტენციალი შეიძინა მაისში, თბილისის აქციების დროს. ერთი მხრივ, ხეობის წინა-

აღმდეგ განწყობილი პოლიტიკური ელიტა, ოპოზიციის ჩათვლით, მცველებს ანტილიბე-

რალურობაში ადანაშაულებდა. ამ დადანაშაულებაში ჰომოფობია ერთ-ერთი, თუმცა არა

ერთადერთი, ასპექტი იყო და ლიბერალური ელიტისთვის გასაკიცხ სხვა ასპექტებს – ინ-

ვესტიციებისა და საბაზრო განვითარების პოლიტიკის სიძულვილსაც მოიცავდა. მეორე

მხრივ, სწორედ ამ პერიოდში განსაკუთრებით იზრდებოდა წნეხი ულტრამემარჯვენე ფლა-

ნგისგან, რომლის წარმომადგენლებიც, როგორც ვთქვით, აქციის ერთ-ერთ მონაწილეს

ლგბტ სიმბოლიკის გამო დაესხნენ თავს და ამით პირდაპირ აიძულეს ხეობის მცველები,

ღია პოზიცია დაეკავებინათ ისეთ საკითხზე, რომელზე აზრის გამოთქმასაც მანამდე თავს

არიდებდნენ. თუმცა, როგორც თავად მცველები თბილისის აქციაზე და უკვე 5 ივლისის მო-

ვლენების შემდეგ აცხადებდნენ, მსგავსი კონფლიქტები ან ამ კონფლიქტების მოგვარების

მექანიზმების შემუშავება მათთვის სულაც არ ყოფილა ახალი მოვლენა. იმ დროისთვის უკვე

ნახევარწლიანი პროტესტის მართვის პროცესში, მათ მუდმივად უწევდათ მრავალფეროვა-

ნი მხარდამჭერების მშვიდობიანი თანაარსებობის უზრუნველყოფისთვის თანმიმდევრული

შრომისა და მუდმივი ძალისხმევის გაწევა. მათი გრძელვადიანი შრომისა და კონფლიქტების

დარეგულირების მიდგომის შინაარსს საზოგადოება განსაკუთრებული სიცხადით სწორედ

მაისის აქციების დროს გაეცნო. ხეობის მცველებმა, ერთი მხრივ, ხაზი გაუსვეს მათი ბრძო-

ლის მხარდაჭერაში ჩართვის უპირველეს წინაპირობას – მშვიდობიანობასა და ყველანაირი

ძალადობრივი გამოხატვის უადგილობას, მეორე მხრივ კი, მხარდამჭერებისგან მოითხოვეს

მათი შეხედულებებისა და ზოგჯერ იდენტობის საჯარო გამოხატვისგან თავის შეკავებაც,

აქციებზე ამ იდენტობის გამომხატველი სიმბოლიკის გარეშე გამოცხადება – ანუ იდენტო-

ბის ხილვადობის შეზღუდვა, – მათი გადმოსახედიდან არსებულ მოცემულობაში შესაძლო

დაპირისპირებებისგან თავის არიდების ერთადერთი ეფექტიანი მექანიზმი.

საკუთარი პოლიტიკური იდენტობების დათმობას ხეობის მცველები საერთო, უფრო

ფართო ღირებულებების დაცვის სახელით ითხოვდნენ. მარიტა მუსელიანი 24 მაისის

აქციის გამოსვლაში ხაზს უსვამდა, რომ არსებობს საერთო, სახელმწიფოებრივი საკი-

თხები, რომლის მხარდასაჭერადაც ჯგუფურმა ინტერესებმა არ უნდა დაგვყოს:

„ეროვნული და სახელმწიფოებრივი ინტერესი არ შეიძლება იყოს პირადი აზრის

საგანი. არ შეიძლება ჩვენ ვთქვათ, რომ მე მაქვს ჩემი აზრი საერთო ინტერე-

სთან დაკავშირებით. ჩვენ, მიუხედავად ყველა განსხვავებისა, უნდა გვქონდეს

ერთი და იგივე აზრი ფუნდამენტურ საკითხებზე და საერთო, დიდ ღირებულე-

ბებზე. ეს არის არა ჩვენი უფლება, არამედ ჩვენი მოვალეობა~

202

ამასთან, როგორც უკვე ვახსენეთ, მაკა სულაძემ ვაზის ჯვართან დაკავშირებით იგივე

სტანდარტი დაუწესა საკუთარ თავსა თუ მოძრაობის ლიდერებს და ისიც განმარტა, რომ

202 https://www.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/videos/560754065051728

104 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ყველას თანაბარი უფლება აქვს საარსებო გარემოს გადარჩენისთვის ბრძოლაში. მაკას

ამ ნაბიჯმა მოძრაობის მხარდამჭერების შედარებით კონსერვატიული ნაწილი შეაშფო-

თა, რაც „პრაიდის~ მოახლოებასთან ერთად, ზოგადი საზოგადოებრივი მღელვარების

ზრდაზეც მიუთითებდა, მცველებს კი მომდევნო კვირებში მოუწიათ, რამდენჯერმე გა-

ნემარტათ თავიანთი ორმაგი გამიჯვნის პოლიტიკისა და მაკას ჟესტის მნიშვნელობა.

არსებითია, რომ მოძრაობის მსგავსი მიდგომა ეწინააღმდეგებოდა სწორედ რომ პო-

ლიტიკის როგორც არსებულ, ლიბერალურ, ისე კონსერვატიულ და ულტრამემარჯვე-

ნე მოსაზრებებს. ერთი მხრივ, ის უარყოფდა გაბატონებულ ხილვადობის პოლიტიკას,

რომელიც მარგინალიზებული ჯგუფების უფლებების დასაცავად ბოლო ათწლეულებში

ერთ-ერთ ცენტრალურ სტრატეგიად იქცა საქართველოშიც, აღმოსავლეთ ევროპაშიც

და, ზოგადად, მსოფლიოს მასშტაბით; მეორე მხრივ კი, ეს მიდგომა ასევე უარყოფ-

და ულტრამემარჯვენე ჯგუფების მიერ საკუთარ თავზე აღებულ პასუხისმგებლობას,

ფიზიკურად დაეცვათ თავიანთი ქვეყანა და თანამემამულეები მათთვის მიუღებელი

ღირებულებებისგან. ამ პოზიციის დაფიქსირების შემდეგ, თუ იმის მიხედვით ვიმსჯე-

ლებთ, ვინ დაესწრო თბილისის აქციებს მისი მიმდინარეობის ბოლო დღეებში, შეიძლება

ითქვას, რომ მცველების ეს ორმაგი გამიჯვნა საერთო ღირებულებების სახელით, იმ

ეტაპისთვის ყველა მხარემ მიიღო (გარდა ფალავანდიშვილებისა, რომლებმაც ერთ-ორ

დღეში კვლავ უარყვეს მცველების შემოთავაზებული ალტერნატიული კონსენსუსი).

რიონის ხეობის მცველების ეს ორმაგად კონტრჰეგემონიური პოზიციონირება არ იყო ცა-

ლსახად სექსუალობისა და იდენტობის საკითხებისკენ მიმართული. ეს პოზიცია მოძრაო-

ბის უფრო ფართო ფილოსოფიის ნაწილი იყო, რომელიც გაბატონებული პოლიტიკური

იდეოლოგიებისა და პოლიტიკის არსებული ინსტიტუციური ჩარჩოებიდან გასვლას, ახალი

და ცალკე მდგომი ღირებულებითი ერთობის შექმნას მოიაზრებდა. ამ განდგომით, მცვე-

ლები ემიჯნებოდნენ არა მხოლოდ ქვიარების მხარდაჭერას ან ძაგებას, არამედ არსებულ

მემარჯვენე ან მემარცხენე სპექტრზე პოზიციონირებასაც, პარტიულ პოლიტიკასაც და ლი-

ბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხსაც. მიუხედავად იმისა, რომ ეს უკანასკნელი – განდგომის,

პოლიტიკის გარეთ გასვლით ახალი პოლიტიკური საწყისების გამოგონების ფილოსოფია,

5 ივლისის მოვლენების დროს თავადვე შევიდა ჩიხში და ამ მიდგომის ლიმიტებიც ცხადყო,

იმ პერიოდისთვის, შეიძლება ითქვას, საკმაოდ საინტერესო ფიქრისა და თანაარსებობის ექ-

სპერიმენტს გვთავაზობდა. საგულისხმოა, რომ კონსერვატიულ-ლიბერალურ დავაში აქტი-

ურად ჩართული აქტორების გარდა, ბევრი მხარდამჭერისთვის მისაღებიც აღმოჩნდა მსგავ-

სი კომპრომისი. გასაკვირი იყო, მაგალითად, რომ გენდერისა და სექსუალობის პოლიტიკაზე

საკმაოდ ცხადი პოზიციისა და გამოცდილების მქონე პოლიტიკური სუბიექტებისთვისაც

კი ეს მისაღები კომპრომისი იყო მოცემულ ეტაპზე. ბევრი ჩვენგანი ცხადად ხედავდა, რომ

მცველების ლიბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხში მომწყვდევა მიზანმიმართული დისკრედი-

ტაციის ნაწილი იყო. საკუთარი პოზიციიდან თუ ვიმსჯელებ, შეიძლება, ჩემსავით ბევრი

სხვაც მოწყურებული იყო ცრუ ლიბერალურ-კონსერვატიული დაპირისპირებიდან გასვლას

და შეეძლო ხეობის მცველების შემოთავაზებულ ფორმატში საკუთარი, იქამდე არსებული

პოლიტიკური ხედვების პირდაპირი არტიკულირებისგან თავის შეკავება. შეიძლება ითქვას,

მცველებმა მხარდამჭერებისგან მსხვერპლის გაღება ითხოვეს სახალხო საკითხზე შედეგის

მისაღწევად და მხარდამჭერების ნაწილი მზად იყო ამ მსხვერპლის გასაღებად.

105 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

როცა რიონის ხეობის მცველებმა „პრაიდის~ საწინააღმდეგო პოზიცია დაიკავეს, ჩვე-

ნი კოლექტივის შეფასებით, სწორედ ეს – მათივე ორმაგად კონტრჰეგემონიური პოზი-

ცია დაირღვა. „პრაიდის~ საწინააღმდეგო განცხადების გაკეთების შემდეგ – ჩვენი კო-

ლექტივის საპასუხო განცხადება ხეობას სწორედ საკუთარი პრინციპების დათმობაში

ადანაშაულებდა და ამ პრინციპებთან დაბრუნებას სთხოვდა:

„მოვუწოდებთ რიონის ხეობის მცველებს, კარგად გაიაზრონ მათ მიერ დაშვებული

საზოგადოებრივი და პოლიტიკური შეცდომის სიმძიმე და მოსალოდნელი

შედეგები. არ დათმონ მათი ყველაზე მნიშვნელოვანი მონაპოვარი, რომელიც

სხვადასხვა ძალაუფლებრივი ჯგუფის მიერ შექმნილი პოლიტიკების ნაცვლად

ხალხს საკუთარ პოლიტიკას სთავაზობდა, არ დააბრუნონ საკუთარი წევრები

ამ ძალაუფლებრივი ჯგუფების გავლენის ქვეშ და არ დაივიწყონ საკუთარი

სულისკვეთება მშვიდობით, სიმართლით (!) და სიყვარულით გამარჯვების

შესახებ~.

203

აღნიშნულ განცხადებაში ჩვენ ასევე მოვუწოდებდით სხვა ჯგუფებსა თუ ადამიანებს,

არ დაეთმოთ ამ მოვლენის გამო მოძრაობისადმი მიკუთვნებულობის განცდა და ეს სა-

კითხები მოძრაობის შიგნით, არა მისგან გამიჯვნით, არამედ მასთან დიალოგით კრიტი-

კულ, შიდა დისკუსიის საკითხად ექციათ. თუმცა, უკვე 5 ივლისს, მცველების თბილისში

გამოცხადებისა და რამდენიმე დღეში აქციაზე დაშავებული ტელეოპერატორის, ლექსო

ლაშქარავას გარდაცვალების შემდეგ, ჩვენი კოლექტივისთვის ემოციურად და პოლიტი-

კურად კიდევ უფრო მძიმე პერიოდი დადგა და დამატებითი განცხადება აღარ გაგვიკე-

თებია. შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენ თავად შევასრულეთ ჩვენი განცხადების მოთხოვნა

და ჩავებით კრიტიკისა და რეფლექსიის შიდა პროცესში, როგორც მოძრაობის ნაწილი

და არა მისგან გვერდზე მდგომი აქტორი. თუმცა, განცხადებები გააკეთეს სხვა ჯგუ-

ფებმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, რომლებმაც სხვადასხვა სიმწვავით, მა-

გრამ მაინც, რიონის ხეობის მცველებთან დისტანცირება და მოკავშირეობის გაწყვეტა

დააანონსეს.

ამ გადაწყვეტილებისთვის რიონის ხეობას არა მხოლოდ ამ ორგანიზაციების მსგავსად

ბრძოლაში ინტენსიურად ჩართული ჯგუფები, არამედ უამრავი სხვა ჯგუფი და ინდი-

ვიდუალური მხარდამჭერი გაემიჯნა და გაუნაწყენდა. ცხადი იყო, რომ ალაპარაკდნენ

ისეთი აქტორებიც, ვინც არასდროს უჭერდა მხარს მოძრაობას, მაგრამ მათი მარგინა-

ლიზაციისა და ღიად ლანძღვისთვის პირველად მიეცა ნოყიერი ნიადაგი და მისი გამო-

ყენებაც არ დააყოვნა. ჰომოფობიურობის ბრალდება თითქოს ამართლებდა მცველების

წინააღმდეგ მიმართული დისკრედიტაციის – ქსენოფობიურობის თუ ჩამორჩენილობის

– სხვა ასპექტებს. მსგავს მოსაზრებებს არა მხოლოდ ლიბერალური, მემარცხენე აქტო-

რებიც გამოთქვამდნენ. ჩემთვის განსაკუთრებით დასამახსოვრებელი იყო მემარცხე-

ნე ფეისბუკპლატფორმის გვერდზე, ერთ-ერთი პოსტის ქვეშ, ჯგუფის მიმდევრის ერთი

კომენტარი:

203 https://business.facebook.com/samartlianienergopolitikistvis/posts/225688892703925?__tn__=K-R

106 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

„ახლა მივხვდი, რომ არანაირი ეკონომიური/ფინანსური ბენეფიტები არ უნდა

დავაყენოთ ადამიანის უფლებებზე მაღლა და თვალები დავხუჭოთ ქსენოფო-

ბიაზე, ჰომოფობიაზე და ათას უბედურებაზე. ეს შუა საუკუნეებში ჩარჩენილი

სუნიანები მართლა~.

რა თქმა უნდა, ეს კომენტარი არ ასახავს მემარცხენე ჯგუფების პოზიციას, რომელ-

თა უმეტესობა 5 ივლისის გამო არ გამიჯვნია ხეობის მცველებს, მაგრამ, სამაგიეროდ,

ცხადყოფს ღრმა აროგანტულ, იერარქიულ სენტიმენტს, სადაც მცველების არაცივი-

ლურობა ისეთი დამამცირებელი ფორმითაც კი შეიძლება გამოიხატოს, როგორც ეს

კომენტარში იყო გამოთქმული. ამ გულისწყრომაში, ავტომატურად მოყვა ჩვენი კო-

ლექტივიც და ბრძოლის სხვა ერთგული მხარდამჭერებიც. შეიძლება ითქვას, ამ მოვლე-

ნებისგან დარტყმა არა მხოლოდ მოძრაობის ლიდერებმა, არამედ მოძრაობაში ჩართუ-

ლმა ყველა აქტორმა მიიღო და გარკვეული ნაწილი თავის მართლების პოზიციაშიც კი

ჩააყენა. ჩვენი კოლექტივისთვის განსაკუთრებულად საინტერესო აღმოჩნდა ზოგიერთი

მემარცხენე პირის თუ ჯგუფისაგან წამოსული ღია, საჯარო შანტაჟის მცდელობა მოძ-

რაობის მხარდამჭერებისადმი და მათი დადანაშაულება იმაში, რომ ვიყავით ნაივურები,

რადგან წინასწარ ვერ განვჭვრიტეთ მცველების „ჰომოფობიურობა~ და „ჩამორჩენილო-

ბა~; ან პირიქით, რომ ჩვენ, როგორც ლიდერებთან დაახლოებული ადამიანები, მზად

ვიყავით გვესაუბრა განვითარების პოლიტიკასა და საერთო, სახალხო სიკეთეებზე, მა-

გრამ არ შეგვეძლო ან თავიდან ვირიდებდით გენდერისა და სექსუალობის საკითხებზე

საუბარს – ეს საჯარო ბრალდებები ავითარებდა ნარატივს, რომ რიონის ხეობის მოძრა-

ობის გადარჩენისთვის შრომაში ყოველდღიურად ჩართული აქტორები არასწორი და/

ან გაუბედავი პოლიტიკური აგენტები ვიყავით, რადგან ვერ მოვახერხეთ მოძრაობის

გადაწერა ან ინსტრუმენტალიზება, ან, მეორე მხრივ, ვერ შევძელით მათი რეალური

ბუნების ამოცნობა.

უნდა ითქვას, რომ ჩვენი კოლექტივისთვის და, ალბათ, ამ ბრძოლაში ყოველდღიურ შრო-

მაში ჩართული ნებისმიერი მონაწილისთვის ღიმილის მომგვრელი იყო ამგვარი ორმაგი

დადანაშაულება და მემარცხენე ჯგუფების სისუსტეზე უფრო მიუთითებდა, ერთი მხრივ,

ვერ ეპოვათ თავი ერთადერთ სახალხო მოძრაობაში და ამ მოძრაობის ყოველდღიურ შრო-

მაში ჩაურთველობის გამო, მოკლებულიყვნენ მომხდარის რეალური საფუძვლების გაანა-

ლიზების შესაძლებლობას, რაც თავისთავად სამწუხაროა, და, ვფიქრობთ, ასევე ცალკე

კვლევისა და ჩაღრმავებული ანალიზის საგანი უნდა გახდეს. მეორე მხრივ კი, უნდა ით-

ქვას, რომ ჩვენი კოლექტივისთვის სრულიად მიუღებელი იყო და ყოველთვის დარჩება

საკუთარი თავის ან აგენტობის ავანგარდისტული, ზეგავლენის მომხდენი ჯგუფის სახით

წარმოდგენა, მიუხედავად იმისა, რომ კოლექტივის წევრები ცალსახად მემარცხენე პო-

ლიტიკურ ღირებულებებზე დგანან. ეს ბრალდებები და თავად ის დაშვება, რომ ხეობის

ადგილობრივ ლიდერებსა და სხვა მოხალისეობრივ ჯგუფებსა თუ ორგანიზაციებს შო-

რის არსებობდა იერარქია, სადაც ჩვენს მსგავს აქტივისტურ ჯგუფებს მცველების აღზრ-

და-განათლება შეეძლოთ და ევალებოდათ, ჩვენთვის მოძრაობაში ჩართულობის პირვე-

ლივე დღიდან არა მხოლოდ მიუღებელი იყო, არამედ მსგავსი კრიტიკის გამომთქმელების

ქედმაღლობაზე, მათი მხრიდან მდგომარეობის წინასწარ განსაზღვრული იერარქიებიდან

და ცრუ დაპირისპირებებში გაჭედილ ხედვაზეც მიუთითებდა.

107 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

თუმცა, 5 ივლისის შედეგად წამოსული კრიტიკის ნაწილის არაადეკვატურობა არა-

ვისთვის ამცირებდა რეალური კრიტიკის საფუძვლებს და, ასევე, ხეობის მცველებსა და

ფართო მოძრაობის სხვა მნიშვნელოვან აქტორებს შორის წარმოქმნილი კონფლიქტის

ტკივილსა და სიმძიმეებს. შეიძლება ითქვას, ამ შემთხვევაში, დისკრედიტაციის მანქანამ

ნაწილობრივ, ან დროებით მაინც, მიაღწია თავის საწადელს – ფართო მოძრაობის დაქ-

საქსვას და სუბალტერნული მოძრაობისა და სამოქალაქო საზოგადოების კონტრჰეგე-

მონიურ ნაწილს შორის კონფლიქტის გაჩენას. თუ ეს ალიანსი წინა პერიოდში ბრძოლის

წარმატების ერთ-ერთი ცენტრალური წყარო იყო, მისი სიმყიფე ბრძოლის შეფერხების

წინაპირობაც აღმოჩნდა. მსგავსად შეიძლება ითქვას, რომ თუ მცველების ორმაგი კო-

ნტრჰეგემონიური დისტანცირების პოლიტიკა და სხვა აქტორების მიერ ამ პოლიტიკის

მიმღებლობა მანამდე მოძრაობის ძლიერებას განსაზღვრავდა, 5 ივლისს გამომჟღავ-

ნდა მსგავსი, დროებითი კონსენსუსის მსხვრევადობა და ლიმიტები. აქვე ვიტყვი, რომ

ორმაგი დისტანცირების ექსპერიმენტის მნიშვნელობა ამ ლიმიტების დადგომით არც

უქმდება და არც მცირდება. მეტიც, არც მათი დადგომაა პოლიტიკური ტრაგედია და

პირიქით, ეს ლიმიტები ჩვენთვის, ყველასთვის სწორედ ახალი პოლიტიკური სამუშაოს

გაწევის, ალიანსებისთვის ახალი საფუძვლების გამონახვის საჭიროებასა და სივრცეს

ქმნის. 5 ივლისის მოვლენების პოლიტიკური ზიანით მიღებული, მათ შორის, პირადი

ტკივილების გავლაც მხოლოდ სწორედ ამ შესაძლო პროდუქტიული სივრცის მოსასინ-

ჯად არის ღირებული.

თუმცა, მანამდე, მნიშვნელოვანია დასახელდეს ფართო მოძრაობაში გაჩენილი განხეთ-

ქილების მიზეზებიც, თუ ვის რა პოლიტიკური გათვლა თუ შეფასება ჰქონდა 5 ივლისის

მოვლენებზე. უნდა ითქვას, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მცველები უარყოფდნენ მათი

მხრიდან ორგანიზაციების გამიჯვნაზე წყენის არსებობას, მათი პასუხები სოციალურ

მედიაში კრიტიკულ კომენტარებზე და მათი 5 ივლისის შემდგომი ცოცხალი ჩართვე-

ბი გარკვეულწილად გამოხატავდა პირად თუ პოლიტიკურ წყენას და გულისწყვეტას.

მცველებისთვის თითქოს გულსატკენი იყო, რომ მათი გადაწყვეტილების კრიტიკოსებ-

მა არასერიოზულად მივიღეთ ის, რომ მათი პოზიცია „პრაიდის~ შესახებ ებმოდა მათი

მხრიდან მთელი ბრძოლის განმავლობაში ღიად გაცხადებულ მოცემულობას – რომ

მცველები ქრისტიანული, კერძოდ, მართლმადიდებლური, და კიდევ უფრო ზოგადად,

თეოლოგიური აზროვნებიდან ამოზრდილი ან ამ აზროვნებასთან ახლოს მდგომი ადამი-

ანები არიან. შესაბამისად, მათი მიმღებლობა ეკლესიის მხრიდან წამოსულ მოწოდება-

ზე, რომ თბილისში პარაკლისს დასწრებოდნენ, მათი აზრით, არ უნდა განკითხულიყო.

მეორე, რაც ალბათ მცველების ყველაზე მნიშვნელოვანი არგუმენტია, მათ წინააღმდეგ

წამოსული კრიტიკა გადაფარავდა და აუფასურებდა მათ მიერ თვეების განმავლობაში

გაწეულ შრომას იმისთვის, რომ მათი პროტესტი მრავალფეროვანი იდენტობის ადამია-

ნებისთვის უსაფრთხო, დაცული, მიმღებელი სივრცე ყოფილიყო. მათთვის წარმოუდგე-

ნელი იყო, რომ მათ მხარდამჭერებს შეეძლოთ მათი თანმიმდევრული და შრომატევადი

მიდგომა მათ მიერ გადადგმული ერთი პოლიტიკური ნაბიჯის საპირწონედ დაევიწყე-

ბინათ. დაბოლოს, მცველების აზრით, ისინი, ვინც ადვილად და ერთი ხელის მოსმით

გმობდა ამ გადაწყვეტილებას – ვერ ითვალისწინებდა და აღიქვამდა იმ ტვირთსა და

პასუხისმგებლობას, რაც მათ მხარდამჭერების მიმართ ჰქონდათ აღებული. სხვაგვარად

რომ ვთქვათ, მათი აზრით, ჩვენ ვერ ვხედავდით „პრაიდის~ ირგვლივ შექმნილი დაძა-

108 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბულობის მასშტაბებს მოძრაობის შიგნით და ასევე, იმას, თუ რა საფასურის გადახდა

უწევდა მოძრაობას ამ დაძაბულობაზე საპასუხოდ. მათი შეფასებით, რაც უფრო მეტად

5 ივლისის შემდეგ ჩაწერილ მიმართვებში გამომჟღავნდა – ლიბერალური ექსტრემიზმი

და ზეწოლა კონსერვატიული ექსტრემიზმისა და ზეწოლის საპირწონე, მსგავსი, ერთნა-

ირი პოზიცია იყო, მცველების გადაწყვეტილება კი – ამ ორი, ექსტრემისტული მხარისა-

გან განდგომის მცდელობა.

მცველების ნარატივს თუ მივყვებით, შეიძლება ითქვას, რომ თუ თბილისის აქციების

დროს მათ მიერ ორმაგი დისტანცირების მიდგომა ულტრამემარჯვენე ჯგუფების საწი-

ნააღმდეგოდ გათამაშდა; თუ იმ დროს მათ პოლიტიკურ ალტერნატივას ყველაზე მეტად

სწორედ ულტრამემარჯვენე ჯგუფები ეწინააღმდეგებოდნენ, 5 ივლისის შემთხვევაში

მცველების მიერ ნაპოვნ ბალანსს სწორედ „პრაიდის~ მოწყობა არღვევდა. მართალია,

2021 წლის მარტში ქვიარ ჯგუფებისგან წამოსული მხარდაჭერა უმეტესწილად არა

„თბილისი პრაიდის~ – როგორც ორგანიზაციის – არამედ სხვა ქვიარ ჯგუფების, განსა-

კუთრებით „თანასწორობის მოძრაობის~ მხრიდან მოდიოდა, მაინც, „პრაიდის~ მოახლო-

ებისას, მისმა წარმომადგენლებმა მცველებისგან ქვიარ ბრძოლის მიმართ „საპირწონე~

მხარდაჭერის გამოხატვაც ითხოვეს. სწორედ ასევე ითხოვდნენ ხეობის მხარდაჭერა-

სა და მათგან ცხად პოზიციონირებას ამ საკითხზე ულტრამემარჯვენე ჯგუფებიც და,

შესაბამისად, მოძრაობის არა მხოლოდ ლიდერებს, არამედ რიგით მონაწილეებსა და

მხარდამჭერებსაც მოუწიათ ამ ორპოლუსიან დაპირისპირებაში პოზიციონირება. მოძ-

რაობის ლიდერებისთვის „თბილისი პრაიდის~ ორგანიზატორების პასუხისმგებლობის

გამოკვეთა მსგავსი დაპირისპირების შექმნაში, რაც, ასევე, პარალელურ დაპირისპირე-

ბას ქმნიდა მოძრაობის მხარდამჭერებში, „პრაიდის~ პოლარული პოლიტიკის წარმოება-

ში მონაწილეობის მხილებას ნიშნავდა.

კრიტიკოსთა ნაწილი, რომელიც არც „პრაიდის~ და, მით უმეტეს, არც ულტრამემარჯვენე

ჯგუფების მხარდაჭერი არ იყო, ასევე განაწყენებული იყო მცველების გადაწყვეტილებაზე.

აქ ალბათ უნდა ითქვას, რომ მოძრაობის მხარდამჭერთა ეს „შუა~ ნაწილი, შესაძლოა, ვერ

აღვიქვამდა „პრაიდის~ მძიმე შედეგებს მოძრაობის სიცოცხლისუნარიანობაზე, ისე როგო-

რც მცველებიც ვერ აღიქვამდნენ, თუ ულტრამემარჯვენე ჯგუფებისა და ოფიციალური

ეკლესიის ორგანიზებით მარგინალიზებული ჯგუფების დევნის რამდენად მძიმე გამოცდი-

ლებები ჰქონდა გავლილი უამრავ ადამიანს. თუ მცველებს ეგონათ, რომ მსგავსი პოზიცია

ბალანსის შენარჩუნებას უდრიდა, ამ ნაწილს მიგვაჩნდა, რომ ეს პოზიცია ბალანსს სრული-

ად არღვევდა. და, რაც ყველაზე მთავარია, არაერთ მხარდამჭერს, ვისთვისაც მცველების

ეს გადაწყვეტილება ღრმა პირად და პოლიტიკურ გამოწვევას წარმოადგენდა, არ ჰქონია

არავითარი მოლოდინი, რომ მოძრაობას ან „პრაიდის~ მიმართ მხარდაჭერა გამოეხატა, ან

„ჰომოფობია დაეგმო~, და არც იმისა, რომ ქვიარ ცხოვრება, როგორც ასეთი, მათი შეხედუ-

ლებების საწინააღმდეგოდ, საჯაროდ მიეღოთ. აქ მნიშვნელოვანია და უნდა ითქვას, რომ

„ჰომოფობია~ არც ყოფილა ამ კონფლიქტის საგანი, მიუხედავად იმისა, რომ მცველები ბე-

ვრმა სწორედ ჰომოფობიურობაში დაადანაშაულა 5 ივლისის შემდგომ. ცენტრალური პრო-

ბლემა მცველების მხრიდან ძალადობრივი ჯგუფების გვერდით აღმოჩენა და საკუთარი,

უკვე მოპოვებული ავტორიტეტის წონის აღუქმელობა იყო. ჩვენ ვერ ვახერხებდით, მიგვე-

ღო მათი არგუმენტი, რომ ისინი მშვიდობიანად იდგნენ ძალადობრივი აქციის გვერდით

109 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

და იქვე ცდილობდნენ ძალადობის არიდებას. ფართო მოძრაობაში აქტიურად ჩართულ თუ

მოძრაობის მხარდამჭერ არაერთ ინდივიდსა და ჯგუფს უკვე ჰქონდა მიღებული საკმაოდ

ხანგრძლივი პოლიტიკური გამოცდილება იმისა, თუ რას ნიშნავს მსგავსი ულტრამემარ-

ჯვენე მობილიზაცია და ჩვენთვის ცხადი იყო, რომ მსგავს აქციაზე მშვიდობიანად ვერა-

ვინ დადგება, მით უმეტეს, სოციალური კაპიტალისა და ავტორიტეტის მქონე ადამიანების

ჯგუფი ვერ აირიდებს ძალადობის ხელშეწყობის პასუხისმგებლობას ძალადობრივ აქცია-

ზე თუნდაც მშვიდად დგომის დროს. ამიტომ, ჩვენ ვერ ვუსხლტებოდით მცველების გადა-

წყვეტილების პირად უარყოფად მიღებას. აქედან გამომდინარე, უამრავი ადამიანისთვის

რთული გახდა, მცველების მხრიდან „პრაიდის~ უარყოფა ზოგადად ქვიარ ადამიანების უა-

რყოფისგან გამიჯნულიყო მართალია, მცველები თავად ყოველთვის აფიქსირებდნენ, რომ

მხოლოდ „პრაიდს~ ეწინააღმდეგებოდნენ, მაგრამ „პრაიდის~ მიღმა მათთვის ქვიარ ადამი-

ანების ცხოვრება მისაღებია თუ არა, ამ საკითხს სიცხადეს ვერ აძლევდნენ. თუ მანამდე ეს

ბუნდოვანება მისაღები იყო, აღნიშნული ჯგუფების გვერდით დადგომის შემდეგ, ბუნდო-

ვანება და ორმაგი გამიჯვნა აღარ იყო საკმარისი, თუმცა, გასაგები და ემპათიის გამომ-

წვევი იყო მცველების მტკიცება, რომ თავადაც სტრუქტურულად განსაზღვრული დაპი-

რისპირების მსხვერპლნი აღმოჩნდნენ. მეორე მხრივ, ამ ნარატივის მიღება ძნელი იყო იმ

პირობებში, როცა მცველები თავს არიდებდნენ საკუთარი წილი პასუხისმგებლობის აღებას

განვითარებულ ძალადობრივ მოვლენებში თუნდაც მათი სურვილის წინააღმდეგ თანამო-

ნაწილეობაზე.

ფართო მოძრაობის შიგნით განსხვავებული და კონფლიქტური შეფასებების არსებობის

მიუხედავად, ვფიქრობ, ყველა ჩართული მხარისთვის ცხადი რჩება, რომ რიონის ხეო-

ბის მცველები და ბევრი ჩვენგანი მათთან ერთად მოვყევით ქართული და გლობალური

პოლიტიკის ლიბერალურ-კონსერვატიულ ჩიხში. თავისთავად, ამ ბრძოლის ჩათრევა ამ

ჩიხში დიდხანს მზადდებოდა. თავად ეს ცრუ დაპირისპირებაც დიდი ხნის განმავლო-

ბაში შექმნილი სტრუქტურული გარემოებაა, რომლის განჯაჭვა და მხილება ბევრმა

ჩვენგანმა – ნაწილობრივი მცდელობების მიუხედავად – ჯერ კიდევ ვერ მოვახერხეთ.

ამიტომაც – თუ გავითვალიწინებთ იმას, რა მასშტაბის გეოპოლიტიკური ბრძოლები,

რა მოცულობისა და სიძლიერის მქონე პოლიტიკური და ფინანსური რესურსები დგას

ამ დაპირისპირების კვლავწარმოების მიღმა, გასაკვირი არც არის ჩვენი – არა მხოლოდ

როგორც ჰესის მოწინააღმდეგე, არამედ უფრო ფართოდ კონტრჰეგემონიური მოძრაო-

ბის პრობლემა ამ კონკრეტულ საკითხთან მიმართებით, ამ კონკრეტულ დროს (რეხვი-

აშვილი, 2019)204. იმის მიუხედავად, რომ ყველას, მათ შორის მცველებს და მეც, ან სხვა

მხარდამჭერებსაც, ჩვენი წვლილი მიგვიძღვის ამ ჩიხთან დამარცხებაში, მნიშვნელო-

ვანია, ურთიერთსაწინააღმდეგო პოზიციებშიც კი შეგვეძლოს მსგავსი სტრუქტურული

მიზეზებით გატანჯვის დანახვა. და, რაც ყველაზე მთავარია, 5 ივლისის მოვლენებმა

ყველა ჩართულ აქტორს დაგვანახვა მცველების ორმაგი გამიჯვნის პოზიციის სიმყიფე

და შექმნა ალტერნატიული პოლიტიკური ჩარჩოს შექმნის საჭიროება ნამოხვანისა და

მსგავსი ბრძოლების ფარგლებში უკვე არსებულ და სამომავლოდ მოსალოდნელ კონ-

ფლიქტურ მდგომარეობებთან გასამკლავებად.

204 სექსუალობის პოლიტიკის და კონკრეტულად პრაიდის გეოპოლიტიკურ მნიშვნელობაზე აღმოსავლეთევრო-

პულ და კონკრეტულად ქართულ კონტექსტში, გირჩევთ ანა რეხვიაშვილის ზემოთ ციტირებული სტატიის გაც-

ნობას.

110 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

როგორც ვთქვით, 5 ივლისის მოვლენებმა დიდი, მაგრამ არა გამოუსწორებელი ზიანი მი-

აყენა მოძრაობას, მის ადგილობრივ ლიდერებს, ჩართულ მოხალისეობრივ ჯგუფებსა და

მხარდამჭერებს. გარდა ჩართული ორგანიზაციების დისტანცირებისა, მცველების ბრძო-

ლის დაფარვა დროებით შეწყვიტეს ან შეანელეს ერთგულმა კრიტიკულმა მედიებმა, თუმცა

მათი დისკრედიტაცია ორმაგი ძალებით გააგრძელეს როგორც ჰესების ლობისტმა მედიებ-

მა, ისე ულტრამემარჯვენე ჯგუფებმა, სოციალური ქსელების გამოყენებით. ამ პროცესმა

მოძრაობა გარკვეულ დროს კვლავ საწყის, სუბალტერნულ პოზიციასთან დააბრუნა. მოძ-

რაობის სისტემატური საჯარო დაფარვა და ხილვადობა შემცირდა, თუმცა, ეს უკანასკნე-

ლი მხოლოდ 5 ივლისის მოვლენებით არ აიხსნება, არამედ, ზოგადად, პროტესტის პიკური

მდგომარეობის გადავლასაც უკავშირდება. ზაფხულის თვეებში, კომპანია „ენკამ~ მშენებ-

ლობა არაოფიციალურად, მაგრამ მაინც შეწყვიტა. სახელმწიფო რეპრესია არ შეწყვეტილა,

მაგრამ შედარებით დასტაბილურდა და სენსაციურობა დაკარგა. ამ განხეთქილების შედე-

გი ყველაზე ცხადად „ენკას~ მიერ 2021 სექტემბერში კონტრაქტის გაწყვეტის მოთხოვნის

დროს ვიხილეთ. მართალია, ყველამ ვიცოდით, რომ სიფრთხილე გვმართებდა „ენკას~ ამ

განაცხადთან და რომ ამით პროექტის ბედი სულაც არ იყო გადაწყვეტილი, მაგრამ მაინც,

ამ ეტაპისთვის, პროექტის კითხვის ქვეშ დაყენებაც უზარმაზარი გამარჯვება იყო, რომე-

ლიც მოკრძალებულად, უხმაუროდ, მედიის მხარდაჭერისა და, რაც უფრო მნიშვნელოვა-

ნია, ფართო მოძრაობის ერთობის გარეშე აღვნიშნეთ.

მეორე მხრივ, 5 ივლისის ზიანის მოშუშების პროცესიც მალევე დაიწყო. დანაკარგებისა

და საჯარო ხილვადობის შემცირების მიუხედავად, მცველებს არ დაუკარგავთ ერთგული

მხარდამჭერების ფართო ბაზა – რასაც მათი აქტივობის მიმართ განგრძობადი საზოგადო

ყურადღება სოციალურ ქსელებში კარგად ასახავს. რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია,

პირველ რიგში, თავად ხეობის მცველებმა, მაგრამ ფართო მოძრაობის სხვა აქტორებმაც, გა-

აგრძელეს თანმიმდევრული ბრძოლა „ნამახვანჰესის~ პროექტის წინააღმდეგ. ცხადია, რომ

ადრეული კრიტიკის მიუხედავად, რომლის მიხედვითაც, პარაკლისზე გამოცხადებით მცვე-

ლები ავტონომიას თმობდნენ და ულტრამემარჯვენე ჯგუფების ან ეკლესიის პირდაპირი

გავლენის ქვეშ ექცეოდნენ, ეს ეჭვები და მოლოდინი არ გამართლებულა. ხეობის მცველები

ამის შემდეგ არც განსაკუთრებით დაახლოებულან და არც დამსგავსებიან ულტრამემარ-

ჯვენე ჯგუფებს. 5 ივლისის მოვლენების შემდეგ, სამოქალაქო საზოგადოების წევრებისა

და მედიის დისტანცირების განაცხადები სუბალტერნულ და სამოქალაქო ჯგუფებს შორის

უპრეცედენტოდ ღრმა თანამშრომლობასა და დაახლოებას გამოხატავდა – და მანამდე ეს

წარმოუდგენელი სიახლოვე რომ არ ყოფილიყო, არც არავის მოუწევდა დისტანცირება.

თუმცა, ამ დისტანცირების შემდეგაც, მოძრაობის სხვადასხვა წევრმა და ჯგუფმა მოახე-

რხა არა მხოლოდ რეკონფიგურაცია და ბრძოლის გაგრძელება, არამედ, შეიძლება ითქვას,

უფრო დისტანცირებული, მაგრამ მაინც, თანამშრომლობის გაგრძელება. აღსანიშნავია,

რომ საერთო სტრატეგია და ნარატივი, მათ შორის, თავად მცველების შემოთავაზებული

გეგმა, რომელიც უკვე დამარცხებულ ორმაგი გამიჯვნის სტრატეგიას ჩაანაცვლებს, ჯერ

არ გამოძებნილა. ურთიერთმიმღებლობის ახალი მეთოდების გამოჩენის საჭიროება კვლავ

არსებობს და უფრო გამწვავდება, თუ პროცესი ამას მოითხოვს – თუ თანამშრომლობის გა-

ღრმავების საჭიროება, ბრძოლიდან გამომდინარე, კვლავ დადგება. ამ შემთხვევაში, უფრო

ცხადად გამოჩნდება 5 ივლისის განხეთქილების შედეგები და ჩართული აქტორების რესუ-

რსებიც თანამშრომლობისა და ურთიერთმიმღებლობის ახალი სტრატეგიის მოსაძებნად.

111 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

მედიაცია, როგორც ხელისუფლების ცრუ მოლაპარაკებების და რეპრესიული

პოლიტიკის მარცხის აღიარება და პროექტის „ენკას“ მონაწილეობით

გადარჩენის უკანასკნელი მცდელობა

ფართო მოძრაობის შიგნით დაპირისპირებების გაჩენა, პირველ რიგში, ყველაზე ცხა-

დად, იმ დროისთვის მიმდინარე მედიაციის პროცესზე უნდა ასახულიყო. თუმცა, პრო-

ცესში ჩართულ ორგანიზაციებსა და რიონის ხეობის მცველებს მედიაციის პროცესი

დაპირისპირებების ან გამიჯვნის გამო არ დაუზიანებიათ. სექტემბერში რიონის ხეობის

მცველების პროცესიდან გასვლა გასაგები და გამართლებული აღმოჩნდა სამოქალაქო

მხარეს ჩართული სხვა ორგანიზაციებისთვის. თავის მხრივ, მცველებისთვისაც მისაღე-

ბი და სასურველი იყო ორგანიზაციების პროცესში დარჩენა დამოუკიდებელი კვლევების

ჩატარების ხელშესაწყობად. თუმცა, უკვე 2021 წლის ნოემბრის ბოლოს აღმოჩნდა, რომ

ეს კვლევები მედიატორების გადაწყვეტილებით აღარ ჩატარდება და მხოლოდ მაშინ

დადგება მათი განხორციელების საკითხი, თუ ნამახვანჰესის პროექტი გაგრძელდება.

თავისთავად მედიაციის პროცესის შედეგების შეფასება რთულია, თუმცა, გარკვეული

დაკვირვებების შეჯამება მაინც შეიძლება. პირველი ისაა, რომ მედიაციის პროცესის

წამოწყება მთავრობის მხრიდან უნდა განვიხილოთ, როგორც აღიარება იმისა, რომ მა-

თმა ცრუ მოლაპარაკებების, დისკრედიტაციისა და რეპრესიების პოლიტიკამ არ იმუ-

შავა. როგორც რიონის ხეობის მედიაციის დატოვების განცხადებიდან ჩანს, მთავრო-

ბას სურდა, რეპრესიების გვერდის ავლით, მოლაპარაკების პროცესში მიეღწია თავისი

მუდმივად პრიორიტეტული მიზნის – ჰესის მშენებლობის პროცესის აღდგენისთვის.

ამიტომ, მცველებისა და ჩართული სამოქალაქო წარმომადგენლების მიერ, მედიაციის

დასაწყებად დაყენებული ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობა – მშენებლობის ოფიციალუ-

რად შეჩერება – არათუ არ შესრულდა, არამედ, მეტიც, მთავრობა არაოფიციალურად

შეჩერებული მშენებლობის აღდგენას ითხოვდა. როგორც განცხადებაში ვკითხულობთ:

„პირობების შესრულების სანაცვლოდ ხელისუფლებამ მოითხოვა, პროტესტის მონაწი-

ლეებს საჯაროდ დაგვედო პირობა, რომ კომპანიის მუშა პროცესს არ შევაფერხებდი-

თ~.205

მეორე ისაა, რომ რიონის ხეობის მცველებისთვის (პრე)მედიაციის დახურულ ფორმატ-

ში მონაწილეობა თავიდანვე გამოწვევა იყო. მაშინ, როცა მოძრაობა მუდმივად ინფორ-

მაციის საჯაროობისა და პროცესის ღიაობისთვის იბრძოდა, მედიაციის პროცესში მას

მოუწია, დაეთმო საკუთარი ბრძოლის სტრატეგიის ეს განუყრელი ნაწილი. მოძრაობამ,

პირველ რიგში კი, თავად მცველებმა, მაგრამ ასევე ჩართულმა ორგანიზაციებმა, არა-

ერთხელ ითხოვეს, თუმცა მუდმივად უარი მიიღეს მედიაციის პროცესის საჯაროობის

გაზრდაზე. საბოლოოდ, მცველებმა თავიანთი უკმაყოფილება პროცესის დატოვებით

გამოხატეს მედიაციის დაწყებიდან სამი თვის თავზე, რისი მიზეზიც

„არა მხოლოდ წი-

ნაპირობების შეუსრულებლობა, არამედ მთლიანობაში მიკერძოებულად, უსამართლოდ

და გაუმჭვირვალედ წარმარმართული პროცესი~

206

იყო.

205 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/posts/944089622848628/

206 https://www.facebook.com/rioniskheobisgadarchenistvis/posts/944089622848628/

112 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

შეიძლება ითქვას, ამ დახურულ პროცესში ჩართულობამ თავისებური ზიანიც მიაყე-

ნა მოძრაობას: მხარდამჭერთათვის ძნელი გასაგები იყო და გარკვეულ უნდობლობას

იწვევდა დახურულ კარს მიღმა მიმდინარე, ტექნიკური ტერმინოლოგიით დატვირთული

პროცესი. სავარაუდო უნდობლობაზე მეტად პრობლემური ის იყო, რომ ამ თვეებში მხა-

რდამჭერების ჩართულობის, მათი აგენტობის სივრცეც შეიზღუდა. მცველების მხრი-

დან საჯაროობაზე აქცენტი არასდროს ნიშნავდა მხოლოდ პროცესის გამჭვირვალო-

ბას, არამედ, პირველ რიგში, სწორედ თანამოაზრეებისთვის პროცესის განსაზღვრაში

აგენტობის გაზიარებას, მათი ჩართულობის მნიშვნელობის არტიკულაციას. ამიტომ,

მედიაციის პროცესი განსაკუთრებულად პრობლემური გახდა მოძრაობის კვლავწარმო-

ებისთვის. მცველებმა მაინც მოახერხეს, საზოგადოებისთვის ეჩვენებინათ თანმიმდე-

ვრულობა, პრინციპულობა და პრობლემის მოგვარების ყველა შესაძლებელი გზის მო-

სინჯვის სურვილი. მათ მიერ პროცესის დროულმა დატოვებამ, სავარაუდოდ, პროცესის

ზიანის ნაწილობრივი დაბალანსება და ნდობის აღდგენაც გამოიწვია, თავად მედიაციამ

კი მცველების გასვლით თითქმის სრულებით დაკარგა პოლიტიკური ხასიათი, საჯარო

რელევანტურობა და სახელმწიფო ინსტიტუტებისა და პოლიტიკის გარე ჩართულობის

ფონზე გარდაქმნის ან შენარჩუნების მორიგ მექანიზმად იქცა.

2021 წლის ნოემბრის ბოლოს მედიაციის პროცესი მედიატორების ერთპიროვნული

გადაწყვეტილებით დასრულებულად გამოცხადდა. ამ პროცესის დასრულებისას პრო-

ცესის უმნიშვნელო შედეგებმა კიდევ უფრო გაამყარა მცველების გასვლის გადაწყვე-

ტილების სისწორე. ევროკავშირის ენერგოგაერთიანების წარმომადგენლებმა ყველა

ჩართულ მხარეს გაუზიარეს თავიანთი, როგორც მოლაპარაკების პროცესის ხელმძღვა-

ნელთა მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, რომ „ნამახვანჰესის~ პროექტზე დაგეგმილი

საერთაშორისო, დამოუკიდებელი ექსპერტების მიერ შესასრულებელი ორი – გარემო-

ზე ზემოქმედების შეფასების და ხელშეკრულების, ან, როგორც უფრო ფორმალურად

უწოდებდნენ, პროექტის კომერციული შეფასების – კვლევა, რომელსაც მედიაციის

პროცესში სამოქალაქო მხარემ მივაღწიეთ, აღარ შესრულდებოდა. ამის მიზეზად მათ

„ენკას~ მხრიდან პროექტის დატოვების სურვილი დაასახელეს. მედიატორებმა ასევე

განაცხადეს, რომ თუ „ენკა~ ან რომელიმე სხვა კომპანია გააგრძელებს პროექტს, ისინი

დამოუკიდებელი შეფასებების პროცესს განაახლებენ. ეს დაპირება სახელმწიფოს გა-

დაწყვეტილებებს დამატებით ანგარიშვალდებულებას სძენს, თუმცა, იმ შემთხვევაში,

თუ პროექტი მართლაც აღარ გაგრძელდება, გამოდის, რომ მედიაციის პროცესის შე-

დეგად ვერაფერი მივიღეთ პროექტის შეფასების თვალსაზრისით – არავითარი ახალი,

დამატებითი სიტყვა – არც კრიტიკა, არც თუნდაც პროექტის დადებითი შეფასება ამ

6-თვიანი პროცესის განმავლობაში არ გაკეთებულა. ცალსახაა, რომ მედიაციის პრო-

ცესმა ვერც უარყო და ვერც წინ წაწია ნამახვანჰესის პროექტის წინააღმდეგ ადგილო-

ბრივად წარმოებული ცოდნა, კრიტიკა და კონფლიქტი. ჯამში, ეს უსახური დასასრული,

მედიაციის პროცესს სახელმწიფოს მხრიდან მდგომარეობის სტაბილიზაციის მორიგ

მექანიზმად წარმოაჩენს.

უნდა ითქვას, რომ შედეგების სიმცირის მიუხედავად, მედიაციამ გარკვეულ შედეგება-

მდე მაინც მიგვიყვანა. მედიაციის პროცესის დახმარებით, საქართველოს ენერგეტიკისა

და კლიმატის ეროვნული გეგმის მომზადებაში ჩაერთვნენ დაინტერესებული სამოქალა-

113 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ქო აქტორები. 2021 წლის ოქტომბრიდან, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი გა-

ნვითარების სამინისტროს მიერ ორგანიზებულ შეხვედრებს მთავრობის, ევროკავშირის

ენერგოგაერთიანების წევრები და დაინტერესებული ორგანიზაციები თუ სამოქალაქო

პირები და, მათ შორის, ჩვენი კოლექტივის წევრები ესწრებიან. მცველებიც და სხვა ორ-

განიზაციებიც ამ შეხვედრების საჯაროობის გასაზრდელადაც იბრძოდნენ. 2022 წლის

აპრილში, ამ შეხვედრების პირველი ციკლიც დასრულდა. მოძრაობამ ეს შეხვედრებიც

დატოვა, ვინაიდან მომავალ გეგმაში კვლავ ჩაიწერა ნამახვანის, ხუდონისა და ნენსკ-

რას ჰესების პროექტები, რომელთა საჭიროების დასაბუთებასაც შეხვედრებში ჩართუ-

ლი არაერთი მონაწილე პრინციპულად ითხოვდა. უნდა ითქვას, რომ როგორც ზოგადად

„ენკას~ მიერ ხელშეკრულების გაწყვეტის დაანონსების შემდგომი პერიოდი კარვების

პროტესტის ეტაპის დასრულებამდე, ისე მასში შემავალი „ენერგეტიკისა და კლიმატის

ეროვნული გეგმის~ შემუშავების პროცესის ანალიზიც ცალკე კვლევისა და ჩაღრმავე-

ბის ნაწილია, ამიტომ, იმას, თუ რა როლს ითამაშებს მედიაციის წყალობით შექმნილი

დიალოგის ფორმატები ენერგოპოლიტიკის შესაძლო გარდაქმნაში ან რეალურ დემოკ-

რატიზაციაში, ღია და მიმდინარე საკითხად ვტოვებთ.

„ენკას“ მიერ ხელშეკრულების შეწყვეტის მოთხოვნა

2021 წლის სექტემბრის ბოლოს „ენკას~ მიერ ხელშეკრულების შეწყვეტის მოთხოვნა

რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ბრძოლაში უმნიშვნელოვანესი მოვლენა იყო. ამ ინ-

ფორმაციიდან რამდენიმე თვის განმავლობაში, გაურკვეველი იყო პროექტისა და, ზო-

გადად, კომპანიის გასვლის ბედი. ერთი მხრივ, მთავრობა აცხადებდა, რომ კომპანიის

გასვლა და დარჩენა, თანაბრად განიხილებოდა, მეორე მხრივ კი, სხვადასხვა ლობისტი

თუ მეინსტრიმული ტელევიზია პროექტს ჩაშლილად აფასებდნენ და ამაში პირდაპირ

მოძრაობას ადანაშაულებდნენ. ამ ბუნდოვანებაზე უფრო საგანგაშო, ამ თვეების გან-

მავლობაში, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის, განსაკუთრებით, მცველების

და კონკრეტულად კი ვარლამ გოლეთიანის დისკრედიტაციის განახლებული და გამალე-

ბული მცდელობაა. მსგავსი იერიშების ყველაზე მახინჯი გამოვლინება საქართველოს

სახელმწიფოს გამოუვალ მდგომარეობაში ჩადგებისთვის და სავარაუდო ფინანსური

ტვირთის დაკისრებისთვის მოძრაობის დადანაშაულება და კაბალურ ხელშეკრულებაზე

ხელმომწერი მთავრობის მხრიდან პასუხისმგებლობის სრული ჩამორეცხვაა.

მოძრაობაზე იერიში კვლავ მიაქვთ სამთავრობო და ლიბერალურ მედიებს თუ ურბანული

საშუალო ფენების წარმომადგენლებს. მათ განცხადებებში იკვეთება ბრაზი და სიმწა-

რე ძალაუფლებრივი პოზიციების მარგინალური, სუბალტერნული ან ამ ჯგუფებისთვის

დამახასიათებელი, დამამცირებელი ჟარგონებით რომ ვთქვათ, „პერიფერიული, სო-

ფლელი, ბნელი და ჩამორჩენილი~ აქტორების მხრიდან ხელშესახები შევიწროებისა და

ძირგამოთხრის გამო207. თუ ამ მოვლენებს შევაჯამებთ, დავასკვნით, რომ ამ აქტორე-

ბისთვის მათი ჰეგემონიური იდეებისა და ინტერესების შერყევა ადვილი გადასატანი არ

არის და ისინი უფრო და უფრო უღირსი ფორმებით ცდილობენ წინააღმდეგობის ყველა

207 https://www.facebook.com/107490771649032/posts/122190616845714/?sfnsn=mo

114 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ფორმის დისკრედიტაციას. მეორე მხრივ, მოძრაობას კვლავ უტევს ულტრამემარჯვენე

ძალების ნაწილი. ეს განსაკუთრებით თვალსაჩინო გახდა რიონის ხეობის მცველების

მხრიდან შქმერში დაწყებული ბრძოლისთვის სოლიდარობის გამოცხადების შემდეგ208.

ცხადია, რომ სხვადასხვა ულტრამემარჯვენე ჯგუფს სურს არსებული და ახლად დაწყე-

ბული სუბალტერნული ბრძოლების საკუთარი გავლენის ქვეშ მოქცევა და ამ პროცესი-

დან ხეობის მცველების გარიყვა. ამ პერიოდში მცველების შემცირებული საჯარო ხილ-

ვადობა, მედიის მხარდაჭერის ნაკლებობა თუ პირდაპირი იერიშები კი მათ შედარებით

დაუცველს ხდის სხვადასხვა სახის შეტევასთან გასამკლავებლად.

ამ ორმაგი შეტევის მიუხედავად, რიონის ხეობის მცველების მხრიდან ავტონომიური

პოზიციის შენარჩუნება განამტკიცებს როგორც მათ რეპუტაციას, ისე მათი მსგავსი სა-

ზოგადოებრივი ძალის პოლიტიკური საჭიროების სიცხადეს. რიონის ხეობის მცველების

არსებული პოლიტიკური ჩარჩოებისგან, განსაკუთრებით კი, ლიბერალურ-კონსერვა-

ტიული ცრუ დაპირისპირებისგან განგრძობითი თვითდისტანცირება მათ სანდოობას

უნარჩუნებს სხვა სუბალტერნული ბრძოლებისა და, უფრო ფართოდ, საზოგადოების

სუბალტერნული ფენების თვალში. კრიტიკულად განწყობილი მედიისა და სამოქალა-

ქო საზოგადოებისთვის, თავის მხრივ, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება 5 ივლისის

ზიანის გადალახვა, რამდენადაც მცველები კვლავ რჩებიან სახალხო მხარდაჭერის მქო-

ნე ერთადერთ ავტორიტეტულ სამოქალაქო ძალად, რომელიც სასიცოცხლო გარემოს

გადარჩენისთვის, მთავრობის, როგორც „კოლონიური ადმინისტრაციის~ წინააღმდეგ

ბრძოლაში ცალსახად ნაციონალისტური და/ან ფაშისტური ჩარჩოებით არ ოპერირებს.

208 https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=126861356440682&id=100582805735204

115 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

დასკვნა: სუბალტერნული ბრძოლა პოლიტიკურ და

სამოქალაქო საზოგადოების ველს შორის

7 მაისს რიონის ხეობის მოძრაობამ „ენკას~ მიერ ხეობის დატოვება აღნიშნა, კარვებ-

ში პროტესტის ეტაპი დაასრულა და ბრძოლის გაგრძელება დააანონსა. რიონის ხეო-

ბის მოძრაობის, ისევე, როგორც „ნამახვანჰესის~ პროექტის, ენერგოპოლიტიკისა და

უფრო ზოგადად, განვითარების პოლიტიკის ბედი ჯერ კიდევ უცნობია, მაგრამ ამ თით-

ქმის ორწლიანი უწყვეტი ბრძოლის ანალიზის შედეგად არასრულყოფილი, თუმცა საგუ-

ლისხმო დასკვნებისა და დაკვირვებების გაკეთებაა შესაძლებელი.

პირველ რიგში, ამ ბრძოლის ისტორია ზედმიწევნით ავლენს, თუ რა გზებით ცდილობს

სახელმწიფო და, ზოგადად, ლიბერალურ კონსენსუსზე დაყრდნობილი პოლიტიკური და

მასთან მიბმული ეკონომიკური ელიტა, განვითარების არსებული პოლიტიკის კრიტი-

კის მოგერიებას, უარყოფასა და საჯარო სივრციდან განდევნას. ამ განდევნის ერთი

ნაწილი სახელმწიფო ძალაუფლების ჩარჩოდან გასვლის ან სახელმწიფოს საბაზისო ვა-

ლდებულებების მიზანმიმართული შეუსრულებლობის გზით, მოქალაქეების ან მოქალა-

ქეების ჯგუფების სოციო-ეკონომიკური და პოლიტიკური მარგინალიზაციაა. საბაზისო

ინფრასტრუქტურის მოუწესრიგებლობა, რეგიონების სოციო-ეკონომიკური პერიფერი-

ზაციის ხელშეწყობა მარგინალიზაციის გრძელვადიანი სტრატეგიაა. ასევე, გრძელვა-

დიანი სტრატეგიაა მოქალაქეებისთვის დემოკრატიული ჩართულობის ინსტიტუციური

ფორმატების – მაგალითად, გარემოზე ზემოქმედების შეფასებების განხილვების – მი-

ზანმიმართული გაუვნებელყოფაც. მოკლევადიან სტრატეგიად საპოლიციო ძალის გა-

დაჭარბებული, არაკონსტიტუციური გამოყენება გვევლინება. თუმცა, ამ, შედარებით

მატერიალური სტრატეგიების მიღმა, უმნიშვნელოვანესია მარგინალიზაციისა და დის-

კრედიტაციის დისკურსული სტრატეგიები. სწორედ აქ ვლინდება თეორიულ ჩარჩოში

მოყვანილი სამოქალაქო საზოგადოებისა და პოლიტიკური საზოგადოების დეფინიცი-

ების მნიშვნელობა. სახელმწიფო სტრატეგია მოქალაქეების სამოქალაქო საზოგადოე-

ბის ველიდან განდევნის მცდელობაში გამოიხატება. ამ მცდელობით, პოლიტიკური და

ეკონომიკური ელიტა მოსახლეობის ჯგუფების დეჰუმანიზაციას მათი, როგორც უფლე-

ბების მქონე სამოქალაქო სუბიექტებად ყოფნის ეჭვქვეშ დაყენებით იწყებს. სწორედ

ამისთვის სჭირდებათ და აქამდეც დასჭირვებიათ ჰეგემონიურ ჯგუფებს დისკურსული

დისკრედიტაციის ბევრჯერ გამოყენებული მექანიზმების – ქსენოფობიის, მოძალადეო-

ბის, დაბალი ცნობიერების, ჰომოფობიის, განვითარების მოწინააღმდეგეობის, მოდერ-

ნულობისგან ამოვარდნილობის – გამოყენება, როგორც რიონის ხეობის მოძრაობის, ისე

სხვა არაერთი მოძრაობის შემთხვევაში. თუ სახელმწიფო ახერხებს ამ დეჰუმანიზაცი-

ას და მოსახლეობის – სამოქალაქოდან პოლიტიკური საზოგადოების, სამოქალაქო და

კონსტიტუციური უფლებების მიღმა, ექსტრაინსტიტუციურ ველში გადაყვანას, ამის

შემდეგ, მას უადვილდება რეპრესიის მძიმე ფორმების გამოყენებაც და ამ რეპრესიის

ლეგიტიმაციაც. მართალია, ამ სტრატეგიებს თანმიმდევრულობა ყოველთვის არ ახასი-

ათებს, მაგრამ პირობითად შეგვიძლია, ისინი ამგვარი რიგითობით დავალაგოთ: პირველ

რიგში, სახელმწიფო იწყებს მოსახლეობის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ მარგინალი-

ზაციას, მოსახლეობას უხშობს დემოკრატიული ინსტრუმენტების გამოყენების შესაძ-

ლებლობას. ეს სხვადასხვა მოძრაობას მხოლოდ ექსტრაინსტიტუციური მექანიზმების

116 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

გამოყენების საშუალებას უტოვებს (რისი კლასიკური მაგალითიცაა ხატზე დაფიცება

სვანეთში, ან რიონის ხეობის მცველების შემთხვევაში, მართლმადიდებლურ სიმბოლი-

კაზე დაყრდნობა), რაც მხოლოდ პოლიტიკური საზოგადოების ველში ბრძოლას გუ-

ლისხმობს. მეორე ისაა, რომ პოლიტიკური საზოგადოების ველში გადასაყვანად ან ამ

ველში მათ ჩასატოვებლად, ხელისუფლება იყენებს დისკურსული დისკრედიტაციისა და

დეჰუმანიზაციის სხვადასხვა მექანიზმს, მოსახლეობის პოლიტიკურ ხმას აქტიურად ახ-

შობს და მათ სახავს, როგორც არსებული წესრიგიდან მოწყვეტილ ჯგუფებს. შეიძლება

ითქვას, ეს სტრატეგია პოლიტიკური საზოგადოების ველში გადასულ მოძრაობებს რეა-

ლობიდან ამოგლეჯს, როგორც დროითი, ისე სივრცითი თვალსაზრისით. ამ ოპერაციის

შემდეგ, ისინი თითქოს პრემოდერნულ ან არამოდერნულ დროს მიეკუთვნებიან, ეს დრო

და ამ დროის ფიზიკური სივრცე კი სახელმწიფოს გადმოსახედიდან საერთოდ აღარ არ-

სებობს. ბოლოს კი, მესამე ეტაპზე, როცა მოძრაობები უკვე განდევნილია არა მხოლოდ

სამოქალაქო უფლებრივი სივრციდან, არამედ ზოგადად, დღევანდელობაში არსებობის

უფლებიდან, სახელმწიფო იწყებს ექსტრაინსტიტუციური რეპრესიული მექანიზმების

გამოყენებას. დეჰუმანიზებულ, დროსა და სივრცეში წაშლილ, დეპოლიტიზებულ სუბი-

ექტებს სახელმწიფო სწორედ ასეთ სივრცეში, კონსტიტუციური ჩარჩოებიდან გასული

რეპრესიის მექანიზმებით უსწორდება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მოძრაობების პოლი-

ტიკური საზოგადოების ველში გადაყვანა სახელმწიფო სტრატეგიაა. ეს სტრატეგია

ყოველთვის სახელმწიფოს სასარგებლოდ არ მუშაობს (როგორც კარგად ვნახეთ ხუდო-

ნჰესისა და ნენსკრა ჰესის ირგვლივ არსებული ბრძოლების შემთხვევაში), რამდენადაც

ამ ველის კონტროლი თავად სახელმწიფოსაც უჭირს, თუმცა, ფართო საზოგადოების

თვალში, პოლიტიკური საზოგადოების ველში მებრძოლი მოძრაობების დელეგიტიმა-

ცია და, შესაბამისად, საკუთარი განვითარების პოლიტიკის ჰეგემონიურ ცოდნად და-

ტოვება მას ცალსახად უადვილდება. სახელმწიფომ რიონის ხეობის გადარჩენისთვის

მოძრაობის წინააღმდეგ ყველა ეს მექანიზმი ზედმიწევნით გამოიყენა, მაგრამ, დროთა

განმავლობაში, მოძრაობამ უმეტესწილად მოახერხა ამ სახელმწიფო სტრატეგიის მძიმე

შედეგების თავიდან არიდება.

რიონის ხეობის მოძრაობის უნიკალურობა სწორედ იმაშია, რომ ეს ბრძოლა სუბალტერ-

ნული, პოლიტიკური საზოგადოების ველზე მიმდინარე ბრძოლიდან გადაიქცა პარტი-

ული პოლიტიკისაგან დისტანცირებულ, პერიფერიიდან წამოსულ, ფართო სახალხო

მხარდაჭერის მქონე სამოქალაქო საზოგადოების ბრძოლად – პირველად დამოუკიდე-

ბელი საქართველოს ისტორიაში. ამ ბრძოლის უპრეცედენტო წარმატების ცენტრალუ-

რი საზომი სწორედ სუბალტერნული ბრძოლის ძლიერ და ავტონომიურ სამოქალაქო

საზოგადოების ბრძოლად გარდაქმნაა; სუბალტერნული აქტორებისა და სამოქალაქო

საზოგადოების, და მედიის შედარებით კონტრჰეგემონიური ნაწილის უპრეცედენტო

თანამშრომლობა, დაახლოება და შერწყმაა. სწორედ ამ თანამშრომლობის წყალობით

მოხდა ურთიერთშემავსებელი რესურსების მობილიზება. კონტრჰეგემონიური სამო-

ქალაქო საზოგადოებისა და მედიის მხარდაჭერის ფონზე, სუბალტერნულმა ბრძოლამ

მოახერხა: [1] სახელმწიფოს ხელში არსებული ყველაზე ძლიერი იარაღის – ცივილუ-

რობის სივრციდან განდევნის, პოლიტიკური ხმის ჩამორთმევის – თავიდან არიდება; [2]

პროფესიული ცოდნისა და არგუმენტების მობილიზება; [3] სამოქალაქო საზოგადოების

ველში საბრძოლველად მონიშნული, სამართლებრივი ბრძოლის იარაღების კომპლექსუ-

117 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

რი გამოყენება და, ჯამში, [4] სუბალტერნულობის პოზიციიდან ემანსიპაცია, საჯარო

პოლიტიკური ხილვადობის, ხმის გაზრდა და ამ პროცესში მომიჯნავე სუბალტერნული

ჯგუფების ხმის გაძლიერება. მეტიც, თავის მხრივ, ამ სუბალტერნული პოზიციიდან

ამოზრდილი, ფართო სახალხო მხარდაჭერის მქონე მოძრაობასთან შერწყმით, კონტრ-

ჰეგემონიურმა სამოქალაქო საზოგადოებამაც მოახერხა მათ მიერ იქამდე წარმოებული

ცოდნისა და პოლიტიკური შრომის პრაქტიკაში ხორცშესხმა და მისი რელევანტურო-

ბის წარმოუდგენლად გაზრდა; ერთი სიტყვით – სამოქალაქო საზოგადოების ვიწრო,

არარეპრეზენტაციული, არადემოკრატიული ხასიათის გამო, მათი შრომის შედეგების

სივიწროვის გადალახვა.

საბოლოოდ კი, რომ დავუბრუნდეთ საწყის კითხვას, თუ ვინ შეეწინააღმდეგება პერიფე-

რიულ კაპიტალიზმს საქართველოში ან აღმოსავლეთ ევროპაში, ცხადია, რომ ამ ორმა-

გი ძალით აღჭურვილი – კონტჰეგემონიური სამოქალაქო საზოგადოებისა და სუბა-

ლტერნული სახალხო ბრძოლის რესურსების გაერთიანება ქმნის სწორედ მოცემულ

კონტექსტში, პერიფერიულ კაპიტალიზმთან არა ფსევდო, არამედ ფუნდამენტური

დაპირისპირების შესაძლებლობას და ხსნის დეკოლონიური ალტერნატივების გა-

ნხილვის სივრცეს. მსგავსი დასკვნის გასაფართოებლად და ასახსნელად, მნიშვნელოვა-

ნია რიონის ხეობის გადარჩენისთვის მოძრაობის სხვა, მსგავსი მოძრაობების გამოცდი-

ლებებთან შედარება. როცა ამ კონკრეტული ბრძოლის უპრეცედენტობაზე ვსაუბრობთ,

განსაკუთრებით უნდა გამოვყოთ მოძრაობის პოლიტიკური საზოგადოებიდან სამოქა-

ლაქო საზოგადოების ველში გადაზრდა. ამ დოკუმენტში მოყვანილი მასალების ანალი-

ზი ცხადყოფს, რომ, ერთი მხრივ, გონივრული არგუმენტირებული მსჯელობა, მეორე

მხრივ კი, ფართო მხარდაჭერის ღიაობით, დიალოგზე ორიენტირებით და საჯარო ჩა-

რთულობით მოპოვება ნამოხვანის ბრძოლის გმირებისთვის ბრძოლის დასაწყისიდანვეა

დამახასიათებელი. თუმცა, მათი სამოქალაქო საზოგადოების ველში მყარი გადასვლის

ყველაზე ცხადი ეტაპი 2021 წლის თებერვალსა და მარტში ბრძოლის მშვიდობიანი ხასი-

ათის, როგორც ერთადერთი ეფექტიანი და, მათი შეფასებით – ღირებულებითად სწორი

სტრატეგიის გამოკვეთის დროს დგება.

მშვიდობიანობაზე ხაზგასმა და მისი დაცვისთვის გამართული ყოველდღიური ბრძოლა

არა მხოლოდ მოძრაობის ლიდერების პიროვნული და ჯგუფური ღირებულებითი არჩე-

ვანია, არამედ მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ტაქტიკაც, რომელიც აუცილებლად უნდა

განვიხილოთ როგორც კოლონიური მთავრობებისა და, ზოგადად, დომინანტური პოლი-

ტეკონომიკური ელიტების სტრატეგიების საპირწონედ, ისე უშუალოდ საქართველოში

სხვა ჰესების მოწინააღმდეგე მოძრაობების გამოცდილებების გათვალისწინებით. 2020

წლის 28 თებერვალს, ქუთაისში გამართულ პირველ მრავალათასიან სახალხო აქციაზე,

რომლის განხორციელების შესაძლებლობისაც საქართველოს მოქალაქეებს უკანასკნე-

ლი ათწლეულების მანძილზე თითქმის აღარ სჯეროდათ, მშვიდობიანი ბრძოლის უა-

ლტერნატივობას ვარლამი მას მერე უსვამს ხაზს, რაც აქციაზე გამომსვლელი ერთ-ე-

რთი აქტივისტი სვანეთიდან ახსენებს, რომ აქამდე არცერთი ჰესის პროექტი ფიზიკური

შეწინააღმდეგების გარეშე არ შეჩერებულა. წინა წლებში, საქართველოს მთიან ნაწილ-

ში ჰესების წინააღმდეგ ბრძოლას საკმაოდ სისტემატურად ახასიათებდა ინსტიტუცი-

ურ-სეკულარული ჩარჩოებიდან გასვლა და მობილიზების ფუნდამენტის ტრადიციულ

118 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ნორმებსა და ადათებზე, სვანეთის შემთხვევაში – ხატზე დაფიცების რიტუალზე დაყ-

რდნობა (Antadze and Gujaraidze, 2021). ტრადიციულ რიტუალებზე დაყრდნობა შეგვი-

ძლია განვიხილოთ, როგორც ადგილობრივი პროტესტის წევრების პასუხი სამოქალაქო

უფლებების სისტემატურ ჩამორთმევაზე. როგორც სვანი აქტივისტები იხსენებენ,

„ფიცის დადება გამოიწვია იმან, რომ იგნორირებულები ვიყავით ყველა ინსტა-

ნციიდან, აბსოლუტურად ირღვეოდა ჩვენი უფლებები~ ... „გვერდით იმდენად

არავინ გყავს, შენს ტრადიციას უნდა მიმართო, რომელიც შეაჩერებს [მშენებ-

ლობას]~ (Qeburia and Chubabria, 2017, pp. 173-174).

მაშინ, როცა სახელმწიფო, ისევე, როგორც ძალაუფლების მქონე სოციალური ფენები,

სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედიის დიდი ნაწილი, უარს ამბობს მოისმინოს და ლე-

გიტიმურ აქტორებად მიიღოს პროტესტის მონაწილე მთიანი რეგიონის მოსახლეობა

– როცა მათ აქტიურად ჩამოერთმევათ სამოქალაქო საზოგადოების ცნებაში მოაზრე-

ბაც და სამოქალაქო უფლებებიც, მოსახლეობა პოლიტიკური საზოგადოების ველიდან

იწყებს მობილიზებას. სვანი აქტივისტი მართალი იყო, როცა ამბობდა, რომ სწორედ

პოლიტიკური საზოგადოების ველში ბოლომდე გადასვლამ, ბრძოლის შეუპოვრობის ექ-

სტრალეგალური საფუძვლების ჩვენებამ მიაღწევინა წარმატება არაერთ მოძრაობას.

თუმცა, რიონის ხეობის მცველებს უწყვეტი პროტესტის დაწყებისას უკვე თავისებურად

გავლილი ჰქონდათ სხვა მოძრაობების მიერ განვლილი გზა. მათ იქამდე უკვე მოსინ-

ჯეს საჯარო შეხვედრებზე დასწრება, მცირე აქციების მობილიზება და დემოკრატიუ-

ლი ჩართულობის ამ მექანიზმების ლიმიტებსაც გადააწყდნენ. შესაბამისად, 2020 წლის

ოქტომბრის ბოლოს, ისინი უფრო პოლიტიკური საზოგადოების ველში მებრძოლ პატარა

მოძრაობას ჰგვანან. ის, რომ მცველები მაშინაც და ზოგადად, ყოველთვის ძირითადად

დინჯი, გონივრული და მშვიდობიანი აქტორები არიან, სულაც არ ცვლის მათი პოლი-

ტიკური საზოგადოების ველში ბრძოლის მდგომარეობას. მსგავსად მწყობრი და არგუ-

მენტირებული პოზიციებით ცდილობდნენ სხვა ჰესების მოწინააღმდეგე მოძრაობებიც

სახელმწიფო რეპრესიისა და აგრესიის არიდებას, თუმცა, დისკრედიტაციის მანქანის

წინაშე დასუსტებულებს მხოლოდ სამოქალაქო უფლებების ჩარჩოდან გასვლა, ზოგჯერ

ხატზე დაფიცების ტრადიციის გააქტიურება და ზოგჯერ ძალადობაზე ძალადობითვე

პასუხის გაცემა უწევდათ. რიონის ხეობის მცველების მიერ ბრძოლის სუბალტერნულ

მდგომარეობაში ყოფნისას, ანუ 2020 წლის ოქტომბერ-ნოემბერში რელიგიური სიმ-

ბოლოების გამოყენება, პატრიარქის მხრიდან მხარდაჭერის მოთხოვნა, ჯაჭვში ჩაბმა

– სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების ველიდან გარიყვით სასოწარკვეთილი, პოლი-

ტიკური საზოგადოების ველში მყოფი მოძრაობის მახასიათებლად შეგვიძლია აღვიქ-

ვათ. ბრძოლის ლიდერებისთვის ამ მექანიზმების ორგანულობა და მართლმადიდებელ

ეკლესიასთან ღირებულებითი სიახლოვე საერთოდ არ ამცირებს ბრძოლის მსგავსი ია-

რაღების აქტიური გამოყენების საჭიროების სამოქალაქო სივრციდან თანმიმდევრული

გარიყვით ახსნას.

თუმცა, მათი სპეციფიკური მდგომარეობისთვის დამახასიათებელი შესაძლებლობებისა

და ლიმიტებიდან გამომდინარე, მცველები 2021 წლის დასაწყისში სხვა მოძრაობების

119 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

საპირისპირო არჩევანს აკეთებენ – ცდილობენ, არ დარჩნენ პოლიტიკური საზოგადო-

ების ველში და შეინარჩუნონ სამოქალაქო საზოგადოებისთვის დამახასიათებელი

ლეგიტიმურობა. მათი არჩევანი თავიდანვე შეზღუდული იყო, რამდენადაც სვანების ან

პანკისელებისგან განსხვავებით, ბრძოლის დაწყებისას, რიონის ხეობის მოსახლეობის

უმეტესობას უკვე გაყიდული ჰქონდა მიწა და მათი ერთობაც უკვე მორღვეული იყო.

შესაბამისად, მოძრაობას თავისთავად გაუჭირდებოდა სათემო ერთობის ტრადიციუ-

ლი რიტუალების გზით მობილიზება. მეორე მხრივ, რიონის ხეობის მცველებს უწყვე-

ტი პროტესტის დაწყების და განსაკუთრებით სახელმწიფოს რეპრესიული აპარატის

გააქტიურების შემდეგ, ასევე ეძლევათ ახალი შესაძლებლობები. მათ მხარს უჭერენ

უკვე არსებული ჰესების მოწინააღმდეგე მოძრაობების წარმომადგენლები და გვერდში

უდგანან კრიტიკული მედიებისა და სამოქალაქო საზოგადოების ველში მომუშავე ორგა-

ნიზაციები თუ მოხალისეობრივი ჯგუფები.

ამ ლიმიტების გათვალისწინებით და მხარდაჭერის რესურსების ათვისებით, რიონის

ხეობის მოძრაობა ამ პერიოდში ცდილობს და წარმატებით ახერხებს სამოქალაქო სა-

ზოგადოების ველიდან ფართო საზოგადოებრივი მხარდაჭერის მობილიზებას. ხეობის

მცველები წინა მოძრაობების მაგალითზე აღიქვამენ, რომ პოლიტიკური საზოგადოების

ველში დარჩენას, შესაძლო წარმატების მიუხედავად, დიდი გამოწვევები ახასიათებს.

ამ ველში დარჩენა, გრძელვადიან პერსპექტივაში, მთავრობას და ზოგადად პოლიტი-

კურ-ეკონომიკურ ელიტებს ბრძოლის მარგინალიზაციას უადვილებს. გარდა ამისა,

მხოლოდ ჰესის მშენებლობის შეჩერება არცერთ ეტაპზე არ ყოფილა რიონის ხეობის

მოძრაობის საბოლოო მიზანი. გზადაგზა, პრობლემის სიღრმეების გაცნობიერებასთან

ერთად, ისინი მუდმივად აცხადებდნენ, რომ მათ მოუწიათ არა კონკრეტული, არამედ

სისტემური პრობლემის წინაშე დადგომა, რომლის გამოსასწორებლადაც ადგილობრი-

ვად მიღწეული შედეგი სრულიად არასაკმარისი იქნებოდა. სწორედ ამან განაპირობა

მოძრაობის მხრიდან საზოგადოებაში იქამდე არსებული დაპირისპირებების ჭრილობე-

ბის მალამოსებური მოშუშებაც – უფრო გრძელვადიანი მიზნებისკენ ორგანიზებისთვის

მზაობის ჩვენებამ, მოქალაქეები გარკვეულ ეტაპზე მოძრაობის, როგორც ემანსიპატო-

რული ძალის და არა როგორც კონკრეტული პრობლემის წინააღმდეგ მებრძოლი ჯგუ-

ფის მხარდაჭერაში დაარწმუნა.

პოლიტიკურ საზოგადოებაში დარჩენის შემთხვევაში, სახელმწიფოს მხრიდან მარგინა-

ლიზაციის გაადვილების დასტური სწორედ ისაა, რომ მიუხედავად ნამოხვანის ბრძო-

ლამდე წარმართული არაერთი მნიშვნელოვანი ბრძოლისა, 2020 წელს მთავრობა სწო-

რედ იმავე დისკრედიტაციის ჩარჩოების გამოყენებას ცდილობს ნამოხვანის ბრძოლის

წინააღმდეგ (ვიწრო ინტერესი, ცნობიერების ნაკლებობა, განვითარების და პროგრესის

უარყოფა), რასაც წინა ბრძოლების წინააღმდეგ იყენებდა, თუმცა, თავად მოძრაობის

განსხვავებული ხასიათი და არჩეული სტრატეგია ამ მექანიზმებს დიდი ხნის განმავლო-

ბაში თავის სასარგებლოდ გადაწონის. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მსგავს ბრძოლებს შე-

საძლოა შეეჩერებინათ ჰესის კონკრეტული პროექტები, მაგრამ ნაკლები წარმატებით

ან საერთოდ ვერ ახერხებდნენ განვითარების გაბატონებული ლოგიკის კრიტიკის სა-

ჯარო განხილვის საგნად გადაქცევას. ნამოხვანის ბრძოლის შემთხვევაში, მცველები

უარყოფენ მათთვის მიჩენილ დისკრედიტაციის იარლიყებს, იყენებენ უკვე არსებულ

120 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

საზოგადოებრივ მხარდაჭერას და ახერხებენ არსებული მხარდაჭერა ბრძოლის ლეგი-

ტიმაციის რესურსად გადააქციონ.

თავის მხრივ, ხეობის ადგილობრივი ლიდერების მიერ სამოქალაქო საზოგადოების ველ-

ში, მის დისკურსსა და პრაქტიკაში დარჩენის დაჟინება, ხელს უხსნის კრიტიკულად გან-

წყობილ სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედიის დამკვიდრებულ აქტორებს, რომ მათ

განსაკუთრებული სითამამით დაუჭირონ მხარი და, შეიძლება ითქვას, შეეზარდონ მოძ-

რაობას. მცველები მუდმივად ცხადყოფენ მთავრობისა და, ზოგადად, ჰეგემონიური წეს-

რიგის აქტორებისგან (ჰესის ლობისტების, სამთავრობო და ოპოზიციური მედიის, კერძო

კომპანიის) წამოსული დისკრედიტაციის საფუძველმოკლებულობას და არა მხოლოდ თა-

ვად ხეობაში, არამედ არაერთ მრავალათასიან აქციაზე ახერხებენ ბრძოლის მშვიდობიანი

პრინციპების დაცვას. შესაბამისად, მათი კონტრჰეგემონიური, მაგრამ მაინც სამოქალა-

ქო საზოგადოების ჩარჩოში ჩაკეტილი მხარდამჭერებისთვის, ერთი მხრივ ადვილი, მეორე

მხრივ კი, განსაკუთრებულად მიმზიდველი, შეიძლება ითქვას, აღმაფრთოვანებელიც კი

ხდება მცველების თანმიმდევრული მხარდაჭერა, მათთვის ნასროლი ტალახის გაბათილე-

ბაში თანამონაწილეობა, მცველების პირდაპირი და პრინციპული დაცვისთვის საკუთარი

რეპუტაციული და ცოდნითი რესურსების გამოყენება. როგორც უკვე ვახსენეთ, მსგავსი

ჯგუფებისთვის რიონის ხეობის მოძრაობა განსაკუთრებულ შესაძლებლობას ქმნის, მათი

წლების მანძილზე დაგროვილი შრომისა და ცოდნის ფართო საზოგადოებრივი მნიშვნე-

ლობის მინიჭებით. აქ აუცილებელია ხაზი გავუსვათ, რომ ახლო თანამშრომლობის მიუხე-

დავად, ხეობის მცველები მუდმივად ცდილობდნენ და ახლაც ცდილობენ ავტონომიურო-

ბის შენარჩუნებას, ავლებენ მკვეთრ საზღვრებს მათსა და სამოქალაქო საზოგადოების

დამკვიდრებულ აქტორებს შორის. მეორე მხრივ, მათ თანმიმდევრულ მხარდამჭერებად

რჩებიან სამოქალაქო საზოგადოების სწორედ ისეთი აქტორები, რომლებსაც არც მიზ-

ნად აქვთ და არც უნებლიეთ ცდილობენ ავანგარდისტული, აღმზრდელობითი როლის

თამაშს ბრძოლის განსაზღვრაში. როგორც ვნახეთ, რიონის ხეობის მცველები ბრძოლის

ყველა ეტაპზე ბრძოლის ფილოსოფიის განსაზღვრის ცენტრალურ აქტორებად რჩები-

ან209, დანარჩენი მონაწილეები კი არ იშურებენ პროცესში მნიშვნელოვანი ცოდნითი და

სხვა რესურსებით ჩართვას, მაგრამ არცერთ ეტაპზე არ ცდილობენ ან, შეიძლება ითქვას,

თუ უცდიათ, ვერც მოახერხებენ ბრძოლის საკუთარ ენაზე მოთარგმნას, რაც სხვადასხვა

დროს სხვადასხვა ჯგუფისთვის მოძრაობაში აქტიურად ჩართულობის დატოვების საბა-

ბიც გამხდარა. სწორედ მსგავსი ბალანსი, პირდაპირ რომ ვთქვათ, სუბალტერნული აქტო-

რების პრინციპული ცენტრალურობა ბრძოლის ენის, გამოხატვის ფორმების, ტაქტიკე-

ბის განსაზღვრაში და სამოქალაქო საზოგადოების დამკვიდრებული აქტორების მხრიდან

მათ ხელთ არსებული რესურსების – ცოდნის, რეპუტაციისა და საინფორმაციო სივრცის

მოპოვების – ავანგარდისტულ პოზაში ჩადგომის გარეშე გაზიარება – არის ამ კონკრეტუ-

ლი ბრძოლის წარმატების განმსაზღვრელი.

5 ივლისის მოვლენები და ფართო მოძრაობის შიგნით მომხდარი განხეთქილება ამ ალი-

ანსის სიმყიფეს და მოწყვლადობასაც ცხადყოფს. ის, რომ ამჯერად ჯოხი გენდერისა

209 განსხვავებული მიდგომა აქვთ ულტრა-მემარჯვენე ჯუფებს, რომლებისთვისაც ბრძოლაზე გავლენის და-

მყარება და ასევე მსგავსი გავლენის პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენება, გამოხატული მახასიათებელია.

121 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

და სექსუალობის საკითხებზე გადატყდა, მაშინ როცა ამ უცნაურმა ალიანსმა გაუძლო

დისკრედიტაციის სხვა მექანიზმების – ჩამორჩენილობის, არაცივილურობის, ქსენოფო-

ბიურობის და კიდევ უამრავი ბრალდების წნეხს, ნათელს ჰფენს ამ კონკრეტულ ისტო-

რიულ მომენტში, ერთი მხრივ, დასავლეთისკენ მზერამიპყრობილი ლიბერალური ჰე-

გემონიური დისკურსისთვის, მეორე მხრივ, ნაწილობრივ რუსეთისკენ, ნაწილობრივ კი

მსოფლიოს სხვა, მათ შორის, ამერიკასა და დასავლეთში მობილიზებული ფაშისტური

ძალებისკენ მზერამიპყრობილი რეაქციონერული ულტრამემარჯვენე ჯგუფებისთვის

გენდერისა და სექსუალობის პოლიტიკის მნიშვნელობას. მიუხედავად იმისა, რომ ცხა-

დი ხდება გენდერისა და სექსუალობის პოლიტიკის ტრანსფორმაციისთვის ნაკლე-

ბად კოლონიური, მიმღებლობის ნარატივის წარმოების საჭიროება, არ უნდა დაგვავი-

წყდეს, რომ დაპირისპირება გაცილებით გლობალური და მრავალშრიანია. დასავლელ

ულტრამემარჯვენე, ნეოფაშისტურ ძალებს თუ დავაკვირდებით, ადვილად დავინახავთ,

რომ მათი მობილიზაციის წყარო საკმაოდ სწრაფად იცვლება. თუ რამდენიმე წლის წინ

ცენტრალური თემა გენდერისა და სექსუალობის საკითხები იყო, მიგრაციის ტალღის

ზრდის შემდეგ, ეს მუსლიმების დემონიზება გახდა, დღეს კი უკვე პანდემიის უარყოფაა.

ქართველი ულტრამემარჯვენეებისთვისაც მსგავსად იცვლება ცენტრალური საწუხა-

რი და შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მომავალში, გენდერი და სექსუალობა, შესაძლოა,

არც აღმოჩნდეს დაპირისპირების ცენტრალური საკითხი, რაც, თავის მხრივ, არ ცვლის

დაპირისპირების ხაზების სიმწვავეს. ამ ცრუ ლიბერალურ-კონსერვატიულ დაპირისპი-

რებაში მუდმივად უხერხულ მდგომარეობაშია კონტრჰეგემონიური სამოქალაქო საზო-

გადოება, რომელიც დღესაც და, სავარაუდოდ, მომავალშიც ლიბერალურ ჰეგემონიურ

აზრსა და სააზროვნო ჩარჩოსთან ახლოს დარჩება. მაგრამ ასევე მოსალოდნელია, რომ

მარგინალიზაციას ვერ ასცდეს სუბალტერნული ბრძოლებიც, თუ მათ ჰეგემონიურ წეს-

რიგთან შეთამაშებული, სამოქალაქო საზოგადოების ენისა და სამართლებრივი მექა-

ნიზმების მცოდნე და, რაც მთავარია, საჯარო ინფორმაციის ფორმირებაში ჩართული

აქტორების მხარდაჭერა არ ექნებათ.

სხვა სიტყვებით, ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხის გადალახვის, ამ ჩიხის მიღმა პო-

ლიტიკის წარმოების მაძიებელი სუბალტერნული ჯგუფებიც და სამოქალაქო საზოგა-

დოების კრიტიკული ნაწილებიც ერთმანეთთან თანამშრომლობის გზების გამონახვა-

ზე დამოკიდებული რჩებიან. აქ შესაძლოა, მნიშვნელოვანი იყოს თავად გენდერისა და

სექსუალობის პოლიტიკასთან მიმართებით სწორედ ამ ჩიხის მიღმა, განსხვავებული

პოზიციების მიმღებლობის ან, უკეთეს შემთხვევაში, საერთო ჩარჩოში მოქცევის გზე-

ბის პოვნა, განსაკუთრებით კი იმის ფონზე, რომ მცველების მიერ ორმაგი გამიჯვნისა

და იდენტობის ხილვადობის შემცირების სტრატეგია აშკარა ჩიხშია შესული და ჯერ-

ჯერობით, ბრძოლაში ჩართული ვერცერთი მხარე ამას ვერ ახერხებს. მეორე მხრივ,

თანაბრად მნიშვნელოვანია ამ ჩიხის კიდევ უფრო ფართო ხასიათის გააზრება. ლიბერა-

ლურ ჰეგემონიასთან არსებული კონსერვატიული ულტრამემარჯვენე დაპირისპირება

ლიბერალური ჰეგემონიის ალტერ-ეგოცაა, ცრუ ალტერნატივაც და მისი წარმატების

ხელშემწყობიც. დიდი ვარაუდით, პოლიტიკურ ელიტას სწორედ ამიტომაც ეშინია ნამო-

ხვანის მსგავსი ბრძოლების ბევრად უფრო მეტად, ვიდრე ულტრამემარჯვენე ჯგუფე-

122 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბის210. ჩიხის უფრო ფართო ხასიათისა და ულტრამემარჯვენე ჯგუფების მოქნილობი-

დან გამომდინარე, სუბალტერნული ბრძოლისა და სამოქალაქო საზოგადოების ალიანსს

– რიონის ხეობისა თუ სხვა, მომავალი ბრძოლების შემთხვევაში – სავარაუდოდ, „პრა-

იდისა~ და სექსუალობის საკითხების მიღმა, კიდევ არაერთი დაპირისპირების გადა-

ლახვა მოუწევს. საბედნიეროდ, რიონის ხეობის გადარჩენისთვის ფართო მოძრაობის

ისტორია 2020 წლის ნოემბრიდან 2021 წლის ივლისამდე მსგავსი ჯგუფების დისკრე-

დიტაციის ფორმების, სამოქალაქო საზოგადოების ველიდან გარიყვის მცდელობების

ერთობლივად გადალახვის არაერთ მაგალითს იძლევა და, როგორც ვნახეთ, ამ ერთო-

ბლივმა ბრძოლამ დისკრედიტაციის არაერთ, საკმაოდ ჰეგემონიურ დისკურსთან შეძ-

ლო გამკლავება. განვითარების ლიბერალური დისკურსის კოლონიურობაში მხილება

ამის ერთ-ერთი ცხადი მაგალითია. ცხადია, რომ ეს, ან ნებისმიერი სხვა მოძრაობა გა-

ნვითარების პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებთან, პრივატიზაციასა და დერეგულაცია-

სთან ბმას სრულად ვერ შეწყვეტს. როგორც ვიხილეთ, მსგავსი დისკურსის ჰეგემონიუ-

რობის საწარმოებლად და კრიტიკული ხმების ჩასახშობად, ძალაუფლების მპყრობელი

და ამ ძალაუფლებასთან ახლოს მყოფი აქტორები უზარმაზარი რესურსებით იბრძვიან,

მაგრამ მსგავს რესურსულ ჯგუფებთან შეწინააღმდეგება, საზოგადოებრივი უკმაყოფი-

ლებისა და იმედგაცრუებების სახელდება, პროგრესისა და განვითარების პოლიტიკის

მანკიერებების მხილება ნამოხვანის ბრძოლის ერთ-ერთი უდიდესი მონაპოვარია. სუ-

ბალტერნულ სახალხო ბრძოლასა და სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულ ნაწილებს

შორის მსგავს სახიფათო ბრძოლაში ერთად ჩაბმის გამოცდილება კი სხვა საკითხებთან

მიმართებითაც იძლევა ლიბერალურ-კონსერვატიული ჩიხიდან თავის დაღწევის შესაძ-

ლებლობის იმედს.

210 აქვე გავაკეთებ ორ დაზუსტებას. ერთი, მსგავსი პროცესები მიმდინარეობს ევროპის არაერთ ცენტრა-

ლურ თუ პერიფერიულ ქვეყანაში და ცხადია რომ არსებულ პოლიტიკურ ელიტებს გაცილებით ნაკლებად ეში-

ნია ულტრა-მემარჯვენე თუ პირდაპირ ნეოფაშისტური ჯგუფების ვიდრე ამ ჯგუფებზე ბევრად უფრო სუსტი

მემარცხენე ჯგუფების. მეორეც, სრულიად დასაშვებია რომ საქართველოს ხელისუფლებები ცდებიან როცა

ულტრა-მემარჯვენე ჯგუფებს ადვილად სამართავ წრეებად განიხილავენ ვერ ხედავენ რამხელა ძალა შეი-

ძლება მოიკრიბონ ამ ჯგუფებმა არსებული ძალაუფლების წინააღმდეგ საკმაოდ ავტონომიური ბრძოლის წა-

რსამართად. თუმცა დღეისთვის ისიც ცხადია რომ არსებული მთავრობა და ოპოზიციაც კი მსგავს ჯგუფებს

საკუთარივე ძალაუფლების გასამყარებლად, სხვა სოციალური მოძრაობების დასამარცხელად იყენებს, და ამ

ჯგუფების დაუსჯელობისგან გამომდინარე რისკებს სათანადოდ ვერ აფასებს.

123 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

ბიბლიოგრაფია

Antadze, N., Gujaraidze, K., 2021. The role of traditional rituals in resisting energy injustice: The case of

hydropower developments in Svaneti, Georgia. Energy Res. Soc. Sci. 79, 102152. https://doi.org/10.1016/j.

erss.2021.102152

Bayat, A., 1997. Un-civil society: The politics of the ~informal people.” Third World Q. 18, 53–72. https://

doi.org/10.1080/01436599715055

Bernhard, M., 1996. Civil society after the first transition: Dilemmas of post-communist democratization

in Poland and beyond. Communist Post-Communist Stud. 29, 309–330. https://doi.org/10.1016/S0967-

067X(96)80019-5

Certeau, M. de, 1984. The practice of everyday life. University of California Press, Berkeley.

Chandra, U., 2015. Rethinking Subaltern Resistance. J. Contemp. Asia 45, 563–573. https://doi.org/10.1

080/00472336.2015.1048415

Chatterjee, P., 2004. The politics of the governed: reflections on popular politics in most of the world,

Leonard Hastings Schoff memorial lectures. Columbia University Press, New York.

Foa, R.S., Ekiert, G., 2017. The weakness of postcommunist civil society reassessed. Eur. J. Polit. Res. 56,

419–439. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12182

Gagyi, A., 2016. ~Coloniality of power” in East Central Europe: external penetration as internal force in

post-socialist Hungarian politics. J. World-Syst. Res. 22, 349–372. https://doi.org/10.5195/jwsr.2016.626

Gagyi, A., Ivancheva, M., 2019. The reinvention of ~civil society”: transnational conceptions of development

in East-Central Europe, in: Funding, Power and Community Development. Policy Press, Bristol, UK.

Gramsci, A., 1992. Prison Notebooks: Volume 1. Columbia University Press.

Gramsci, A., Hoare, Q., Nowell-Smith, G., 2008. Selections from the prison notebooks of Antonio Gramsci.

International Publishers, New York.

Hann, C., 2003. Is Balkan Civil Society an Oxymoron? From Königsberg to Sarajevo, via Przemyśl. Ethnol.

Balk. 63–78.

Holston, J., 2009. Insurgent Citizenship in an Era of Global Urban Peripheries. City Soc. 21, 245–267.

https://doi.org/10.1111/j.1548-744X.2009.01024.x

Howard, M.M., 2012. The weakness of civil society in post-communist Europe. Cambridge University Press.

Jacobsson, K., 2016. Urban grassroots movements in Central and Eastern Europe, Cities and society.

Routledge, London.

Jacobsson, K., Korolczuk, E., 2019. Mobilizing Grassroots in the City: Lessons for Civil Society Research in

Central and Eastern Europe. Int. J. Polit. Cult. Soc. https://doi.org/10.1007/s10767-019-9320-7

Katz, H., 2006. Gramsci, Hegemony, and Global Civil Society Networks. Volunt. Int. J. Volunt. Nonprofit

Organ. 17, 333–348.

124 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

Kothari, A., Salleh, A., Escobar, A., Demaria, F., Acosta, A. (Eds.), 2019. Pluriverse: a post-development

dictionary. Tullika Books, New Delhi.

Mikuš, M., 2018. Frontiers of civil society: government and hegemony in Serbia. Berghahn Books, New

York.

Qeburia, T., Chubabria, T., 2017. Contentious Politics: Experiences and Perspectives. Human Rights

Education and Monitoring Center, Tbilisi.

Rekhviashvili, L., 2018. Contentious politics, in: Tbilisi, Archive of Transition. niggli, imprint of Braun

Publishing AG, Salentein, pp. 122–127.

Scott, J.C., 1989. Everyday Forms of Resistance. Cph. J. Asian Stud. 4, 33. https://doi.org/10.22439/cjas.

v4i1.1765

Speer, J., 2021. Subalternity as displacement: Memoirs of homelessness and the struggle to be heard.

Environ. Plan. Soc. Space 39, 627–644. https://doi.org/10.1177/02637758211028241

Suyarkulova, M., 2018. ~Renegade research”: hierarchies of knowledge production in Central Asia [WWW

Document]. openDemocracy. URL https://www.opendemocracy.net/en/odr/renegade-research/ (accessed

5.6.22).

Svampa, M., 2019. The Latin American Critique of Development, in: Kothari, A., Salleh, A., Escobar, A.,

Demaria, F., Acosta, A. (Eds.), Pluriverse: A Post-Development Dictionary. Tullika Books, New Delhi, pp.

18–21.

Vangeli, A., Pavlićević, D., 2019. Introduction:New perspectives on China – Central and Eastern Europe

relations. Asia Eur. J. 17, 361–368. https://doi.org/10.1007/s10308-019-00560-4

რეხვიაშვილი, ანა, 2019. ჰომონაციონალიზმი თუ ჰომოსექსუალობის პროპაგანდა? 17 მაისის გეო-

პოლიტიკური ანალიზი.

125 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

STRUGGLE FOR THE RIONI VALLEY IN BETWEEN

POLITICAL AND CIVIL SOCIETY TERRAINS:

CONTESTED INFRASTRUCTURES AND

DEVELOPMENT POLITICS

Lela Rekhviashvili

Translated from Georgian by Mariam Paichadze

Introduction

Who can resist capitalism today and how? Who can resist capitalism in Georgia or in other

peripheral countries of Eastern Europe and Eurasia, where the supposed central agent of

the resistance – civil society – according to mainstream/liberal or critical evaluators, is weak,

divided, and alienated from local social concerns (Foa and Ekiert, 2017; Howard, 2012)?

In this book I tell a story of the struggle over Rioni river valley in western Georgia, in par-

ticular the detailed history of the anti-dam movement that took place between November

2020 and July 2021.1 In doing so, I engage with this broad, yet continuously politically rele-

vant question: who resists capitalism and how do they resist it? Based on the study of this

unique struggle in the history of post-independence Georgia, and drawing on the concepts

of subalternity, civil and political society by Antonio Gramsci and Parta Chatterjee, I dis-

cuss how hegemonic developmental politics are produced and contested. On the one hand,

this research details the strategies of political-economic elites to legitimise the existing

developmental politics and exclude resistances to it from the public sphere. On the other

hand, it observes the possibilities to resist (even if temporarily or partially) the irreversible

destruction or severe exploitation of humans and nature, local cultures and heritages and

living environments. It explores existing attempts at identifying and ghting for alternative

developmental paths countering the hegemonic developmental order.

Drawing on observations about the struggle for the Rioni valley, my main point is as follows:

larger share of the resistances against existing development politics in Georgia, as well as

probably in many other corners of Eastern Europe and Eurasia, takes place beyond civil soci-

ety, on what Patra Chatterjee calls a political society terrain. Civil society, this alleged cen-

tral avatar of the politics of resistance, is a kind of a battleeld in itself. Struggle over becom-

ing a part of civil society, part of rights-bearing legitimate citizenry, or being excluded from

it, is the central characteristic of the battleeld. This observation has a crucial importance for

1 The struggle was directed against the construction of the “Namakhvani Hydroelectric Power Plant. (HPP)” .

The project was supposed to be one of the largest energy projects in the country, with proposed investment

valued at up to 800 Million USD. For more information in English about the project see: https://lefteast.org/a-

louder-periphery-guardians-of-the-rioni-valley-against-the-namakhvani-hydroelectric-power-plant-hpp/;

https://www.opendemocracy.net/en/odr/why-hydroelectric-power-not-solution-georgia/

126 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

the existing literature, as well as, and more importantly, for ongoing political struggles in the

post-socialist space and beyond. To this date, there is an ongoing debate about the reasons

why civil society is so weak, elitist, and detached from the concerns of respective societies

(Gagyi and Ivancheva, 2019). According to some authors working on the region, the concept

of civil society should be set aside altogether. Others would rather broaden the concept

of civil society so that it can include not only the actors that are recognized as civil society

actors in the post-socialist public spaces – as NGOs or formal associations – but also the mar-

ginalised struggles and the forms of everyday resistance (Jacobsson, 2016; Jacobsson and

Korolczuk, 2019). I argue that both approaches are theoretically and politically problematic.

Drawing on the experience of the Rioni valley struggle, I demonstrate that the exclusion of

various groups from the civil society terrain, and the denial of the legitimacy of their strug-

gle, are the main tools for the existing political and economic elites to maintain their hege-

mony. In other words, the subalternity of certain groups, their epistemic displacement,

emphasising their non-compliance with the existing legal-institutional order, and suppress-

ing their voices in the public space is carried out precisely by excluding them from the civil

society terrain. Subalternity therefore, is not simply related to material deprivation, but is

shaped in a specic historical context through material and discursive displacement of cer-

tain groups from the legal and moral parameters set by the hegemonic order, disconnection

from knowledge production, and deliberate deprivation from the opportunity to articulate

one’s political voice and interests in the public space. Those kinds of excluded groups, that

are denied access to conventional channels of democratic engagement and are stripped of

civil rights, are left to organise on the terrain of political society, that is, on the terrain of al-

ternative values, torn from the existing institutions and structures. Overcoming the delegit-

imization becomes the main challenge for subaltern groups and determines the strength of

the resistance. In other words, political society is a terrain of mobilisation for subaltern

groups that are actively removed from the possibility to ght on civil society terrain.

Moving beyond the political society terrain, getting under the skin of civil society, and do-

ing so, destabilising the very concept of civil society, instead of “strengthening” civil society

or simply attaching this label to oneself, appears to be the way to confront the hegemonic

order today. The two dominant academic approaches to the ‘weak’ civil society problem in

post-socialist East, one rejecting the concept altogether, and the other one trying to stretch

the concept to include marginalised, subaltern struggles, seem detached from current po-

litical realities. Both approaches ignore how the exclusion from civil society, or overcoming

such exclusion, in itself becomes the decisive object of a struggle for many subaltern groups.

In what follows I attempt to summarise the chronology of the struggle for the Rioni valley,

and esh out the empirical base for these conceptual claims.

Observing the eorts of the government and the lobbyists to discredit the ght for Rioni

valley clearly shows how hegemony and subalternity are produced; how the state and, more

generally, political and economic elites operating within the liberal consensus, handle resis-

tances against existing developmental politics.

127 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

Liberal consensus is a concept developed in this study as it helps to explain how various

political forces which seem to be at odds with each other, remain in complete agreement

when it comes to their views on developmental politics. Current political elites in Georgia,

including the government and the opposition, as well as mainstream media and economic

elites associated with them, univocally support an unregulated and (largely foreign) capi-

tal-driven market economy, alongside the brutal exploitation of labor and the environment

that comes with such politics of development. Despite seeming political competition with-

in such elites, they are rmly organised around the liberal consensus and consistently join

forces to hamper and unroot any real opposition to the hegemonic socio-economic order.

For many years, the government bluntly ignored local populations’ concerns and mobili-

sation against the construction of the Namakhvani Hydroelectric Power Plant (HHP) in the

peripheralised region of Lechkhumi. The state’s strategy of ignoring the discontent bene-

ted from the marginality and invisibility of the struggle for the public and political sphere.

Even though the locals had been protesting against the planned HHP project for more than

a decade, the fact that the media started paying attention to the anti-dam mobilisation only

since November 2020, by the time when the protest leaders put up tents at the protest site

physically hampering the construction process, and faced repeated police raids, only attests

to the marginality of the struggle. Below I will detail how peripheralization of regions and

marginalisation and disempowering of the populations of such regions, is a result of the

state’s active, purposeful and continuous actions. The peripheralization of Rioni valley in

Lechkhumi was based on the one hand, on the deprivation of the region from basic social

infrastructures for decades, and on the other hand, the active denial of democratic partic-

ipation and civil rights to the local population2. Until the moment when the population ’s

concerns reach the public sphere and gain public support, the government prefers to simply

ignore the protest, and in extreme cases, to deal with it locally – in a context devoid of public

visibility, using police force. While the state (re)produces subalternity of certain groups and

their struggles by making it impossible for such struggles to use civil and political rights,

hence to operate as civil society, such struggles take place in the political society terrain,

and start relying on extreme or sometimes extra-legal means of mobilisation, for example

physically hampering the construction process, or resorting to violence .

The struggle for Rioni valley is interesting and paradigmatic because it managed to grow

out of the political society terrain, and importantly avoided becoming violent, despite the

multifaceted and multiple usages of the above-mentioned strategy of the state. Once the

resistance manages to mobilise public support and attention of leading media, and thus

leaves the political society terrain, the state, existing political-economic elites, and main-

stream media resort to strategies of discrediting the protest.

2 The latter is well demonstrated by the exclusion of the critically disposed population from mandatory public

hearings of the project in 2019-2020, leaving their questions unanswered, and the secrecy of the documenta-

tion related to the project.

128 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

Although the movement for saving the Rioni valley was mostly successful in fending o

such accusations, the mechanisms of discreditation , detailed in this book, are crucial for the

production of hegemony and subalternity. The leading and most resonant message of the

various accusations was to portray the groups involved in the protest as being against the

extremely powerful imaginaries of development, progress, and modernization. Once the

state deprives subaltern groups of their legitimacy by framing them as pre/or-anti-mod-

ern, and thus declares them as ineligible to civil and political rights, the expectation is that

the repression of such groups won’t cause much public anger. The state’s expectation that

they would succeed in demonising the movement, hence were free to use repressive means

against it, didn’t materialise in the case of the Rioni valley struggle for a long time. On the

contrary, all manifestations of repression were followed by more powerful waves of protest

and solidarity, which grew into a wide, diverse movement. However, the government con-

tinued relying on its’ strategy of discreditation followed by repression with extreme eort

and persistence. Before each wave of repressions, the state pretended to ask for negotia-

tion. However, negotiations were played out to discredit the movement, to show the public

the “disobedience and/or incivility” of the guardians of the Rioni valley.

When the failure of the state’s tried-and-tested strategy became clear, on the one hand, the

state continued its attempts to discredit the movement, and on the other hand, at the same

time, it chose to step back publicly. High level ocials, including the prime minister of Geor-

gia, began admitting to their mistakes and relatively limited the use of direct repressive force.

This was not the rst time Georgian state backed away in the face of popular resistances, but

it’s clearly unprecedented in response to the protest of subaltern groups in a peripheral re-

gion3. The government also deployed yet another unprecedented strategy by inviting the rep-

resentatives of European Energy Community to mediate the conict with the movement4.

The tide turned in favour of the government in early July 2021. The movement’s local leaders’

written statement against Tbilisi Pride and their appearance in Tbilisi in the proximity to the

violent anti-pride demonstration on the 5th of July 2021 caused divides in the wider move-

ment, and played an important role in the theoretical considerations presented in this book.

The internal division allowed the government and all liberal consensus-producing forces to

reapply the discreditation strategies, this time more successfully. The government and lob-

byists failed to achieve the central short-term goal: the execution of the problematic project

of Namakhvani HPP by the company Enka Renewables. Yet, they were able to substantially

delegitimise the movement and to partially silence and downplay the criticism that the Ri-

oni valley movement had articulated against the existing developmental politics. In other

words, the state had deployed the discrediting mechanisms prepared long before the 5th of

July, namely, bringing the movement to a liberal-conservative dead end.

3 There may be examples when the groups from the eld of political society have stopped specic projects in

such regions, but we haven’t seen a public stepping back from the state before the Rioni valley struggle.

4 The government’s goal in the mediation process for sure was to slow down the protests and restore the con-

struction process of the HPP, but the initiation of this process clearly showed that the government perceived

the limits of the existing strategies.

129 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

The liberal-conservative dead end is another concept developed in this book to show the

false liberal-conservative cleavage of the current political sphere. I call this a “dead end”, and

call the liberal-conservative confrontation “false”, because far-right groups mobilised in the

name of conservative values don’t represent an alternative to liberal hegemony, but its own

uglier and more authoritarian alter ego. Neither in Georgia nor in other European contexts,

are far-right/fascist groups fundamentally opposed to neoliberal hegemony. The existing

political establishment is much more afraid of relatively weak left-wing forces than of easily

mobilised far-right groups. In the case of the Rioni valley movement, the state tried to dis-

credit it on one hand – by emphasising the conservatism of the movement, while on the

other hand, with the help of far-right groups close to the church, to tarnish the movement as

a liberal force. Discreditation for being a liberal is quite eective locally ( and is often utilised

by far-right groups), given a strongly negative public sentiment towards the anti-social lib-

eral developmental politics. In turn, being labeled as conservative, and in this case primarily

as homophobic, deprives the movement from the media and civil society support.

The fact that having been driven into the liberal-conservative dead end has, to a signi-

cant degree, damaged the Rioni valley movement is not surprising since this strategy tends

to stall or fully stop many movements and social protests in Georgia (and not only). But

what is interesting and even more surprising in this process is how the local leaders of the

movement, together with the wider movement, managed to avoid the damage of the state’s

discreditation strategies prior to the 5th of July event. How did a small, subaltern local pro-

test, excluded from the civil society terrain, grow into a large popular movement, how did

it mobilise unprecedented support and solidarity, how did it manage to insert itself on the

agenda of the mainstream media for many months? To go back to the broader questions of

this research: how can the liberal hegemony and capitalism be opposed, even if tenuously

and temporarily, and what lessons do we learn by analysing the successes and the limits of

the Rioni valley struggle?

To begin answering this question, it must be said that the unprecedented success of the

Rioni valley movement was shaped by similarly unprecedented close cooperation between

two types of actors, the subaltern local population and the critical and (at least partially)

counter-hegemonic parts of civil society or the media. This cooperation, based on mutual

respect of each other’s autonomy5, enabled the movement to maintain its wide and popular

appeal, to gain support of other subaltern groups and individuals (the unprecedented mo-

bilisation of immigrants, otherwise systematically deprived of political voice in Georgian po-

litical landscape, is especially noteworthy here). At the same time, it also enabled the move-

ment to enter the public sphere dominated by the liberal consensus, to gain wide media

coverage and legitimacy.

5 It should be mentioned that these or other groups of critical civil society have repeatedly supported groups

ghting in the eld of subaltern and political society (Qeburia and Chubabria, 2017) although, in the case of

the Rioni valley movement, the decisions of the leaders themselves and, probably, the experiences of previous

subaltern struggles gave a much larger scale to this cooperation than we have seen before.

130 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

To maintain this dual success, to persevere in the face of government’s discreditation mech-

anisms, including the above mentioned liberal-conservative dead end, the guardians of the

Rioni valley (or the movement’s local leaders) and all the other actors involved (including

various civil society organisations, critical media, small informal collectives) – an alliance that

came to be known as the broad movement to save the Rioni valley – relied heavily on poli-

tics of double distancing.

The politics of double distancing was an extension and a culmination of the movements’

local leaders’ continuous eorts to maintain their autonomy and distance themselves from

any prominent political power. Unsurprisingly, over time, only those media and civil actors,

that had no intention of having an avant-garde position in this struggle and who didn’t try

to subordinate it to their own, often narrow political interests, remained to be the supporters

of the guardians and became an inseparable part of the struggle. The approach shaped pro-

test spaces for months. On the one hand, it addressed the far-right groups, or more broadly,

the share of the movement’s supporters advocating for aggressive and/or violent solutions

to the struggle, by demanding self-discipline and commitment to the peaceful character of

the ght. On the other hand, it addressed the forms of self-expression locally associated with

liberalism, particularly the groups supporting non-normative gender and sexual identities.

The movement leaders asked from the latter to limit the visibility of their identity, in partic-

ular, to put aside the relevant symbolism (e.g not show LGBTQI ags) when participating in

the protest.

The politics of double distancing became particularly sharp and articulate in response to

especially heightened tensions around the liberal-conservative dead-end during protests

in Tbilisi on May-23-25,2021. At this point Rioni valley guardians imposed a restriction upon

themselves to show their commitment to the strategy. One of the key leaders of the move-

ment, Maka Suladze, declared she would no longer show up on protests carrying her large

vine cross. By refraining from displaying dominant (Orthodox) symbols as a counterweight

to the limitation of non-dominant symbols, guardians of the valley clearly managed not only

to distance themselves from the conservative groups, but also to stay away from the domi-

nant liberal strategy for queer struggles, that is the visibility politics. Although this approach

was more demanding on the counter-hegemonic media and civil society actors, the most

intense opposition to the politics of double distancing was expressed not by these groups,

but by the far-right ones. Over time, particularly since the 5th of July, the politics of double

distancing faced its limits. Yet, for some time, the politics of dual distancing enabled an inter-

esting precedent of cooperation between the subaltern struggle and counter-hegemonic

civil society and media and allowed for peaceful coexistence of very diverse supporters in

protest spaces.

As we talk about this cooperation between the local leaders and the critical part of the civil

society or the media, it should be emphasised that the local leaders of the protest remained

the leading strategists and were shaping the philosophy of the struggle. But, what’s more

important, quite unusual, and memorable for the Georgian political sphere, is that the po-

131 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

litical philosophy of the Rioni valley guardians did not stop at avoiding discreditation. The

movement made sure to popularise well-researched and substantiated arguments against

the Namakhvani HPP project, and frame those arguments in an accessible manner. Beyond

naming injustices surrounding the power plant project, the guardians of the valley on the

one hand developed critical tools for analysing and criticising state power, and on the other

hand, elaborated decolonial ethical and normative alternative approaches to development,

statehood, human social existence and coexistence with nature. Criticising the coloniality

of the modern Georgian state, exposing its subordination to the interests of international

capital, talking about public or common goods, resources, and values, and mainstreaming

such discussions is not only unique, but, I argue, completely changes the space of political

possibilities by bringing up previously tabooed critical positions and gaining public legiti-

macy for voicing them in the public sphere.

Based on the examination of the events leading up to July 2021, I argue that the combi-

nation of the resources of the counter-hegemonic civil society and subaltern groups, the

capacity of such an alliance to speak to other subaltern groups as well as to shake up main-

stream-liberal media space, in the given context created the possibility of not a pseudo, but

a fundamental confrontation with peripheral capitalism and opened the space to discuss

decolonial alternatives. In turn, the events of July 5 at Tbilisi Pride revealed the limits of the

double distancing strategy of the guardians, as well as broader and one could say more sys-

temic fragility and malleability of an alliance between the subaltern struggle and a critical

part of civil society.

After the events of July 5, the Rioni valley movement became much more vulnerable to the

discreditation machine that at any time in the history of its own struggle. Even though, the

Georgian government itself regularly enables the violence coming from the far-right groups,

the guardian’s proximity to these groups on 5th of July allowed the same government to

reinforce the narrative of the movement’s ‘backwardness’ and ‘uncivility’. This way the gov-

ernment drew the public attention away from all the social, environmental, technical and

scal problems of the “Namakhvani HPP project” and placed the blame for the failure of the

project solely on the anti-dam movement. The local movement leaders’ decision to appear

in the proximity of the violent anti-pride rally severely damaged the spirit of unity and trust

that previously sustained the broad alliance against the dam project. The representatives of

the media and civil society, who previously publicly and ercely defended every move of the

guardians, would not legitimise the guardian’s decision during the anti-Pride events. In turn,

as the guardians’ legitimacy in liberal/mainstream media got compromised, the guardians’

capacity to reach out to other subaltern struggles and mobilise a wide solidarity base had

also largely declined .

Despite the severity of the damage, the alliance between the local leaders of the movement

and the critical parts of the civil society was not completely destroyed by the events of July

5. Even if some of closely cooperating NGOs distanced themselves from close collaboration

with the guardians, even they, as well other involved actors managed to coordinate collec-

132 Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains

tively on various crucial issues, including coordinating their positions in the scope of the

Energy Community led mediation process. This process of partial reconciliation, shows the

possibilities of overcoming the fragility of the alliance between subaltern groups and critical

civil society actors. It also demonstrates a need for sustaining such alliances against all odds.

While the government and the political-economic elites more broadly, were more successful

in discrediting the movement since the July events, they still didn’t manage to entirely dis-

place the movement from operating on civil society terrain, or to return the subaltern local

resistance to the terrain of political society. The visibility and legitimacy of the movement

substantially decreased, but it was not entirely lost. Importantly, even under these condi-

tions, the movement achieved its central aim: Enka Renewables asked for a cancellation of

the deal in Autumn 2021 and the Namakhvani HPP project was put on halt by early 2022.

Overall, the experience of the struggle over Rioni valley created an example of unprecedent-

ed success of cooperation between subaltern groups and counter-hegemonic civil society.

The central result of this cooperation was the growth of a subaltern movement from the

political society terrain to the civil society terrain. This shift enabled mobilisation of broad

solidarities and visibilised subaltern voices. Despite risks, challenges, and experiences of fail-

ures, this struggle as a whole, in the context of Georgia and beyond it, visibilised the power

of collective mobilisation and developed the most systematic criticism of coloniality and

injustices of peripheral capitalism in the recent history of Georgia.

Finally, I don’t believe that all subaltern struggles either can or should necessarily grow into

civil society struggles. This is not easily achieved in socially and spatially polarised places like

Georgia. However, the more the struggles succeed in breaking through the layers of discred-

itation and delegitimization, the more they will destabilise existing narrow conceptions and

boundaries of civil society, and allow the subaltern voices shake up the liberal consensus.

I would hope that the experiences of the successes or failures of the broad movement for

saving the Rioni valley against the liberal-conservative dead end will be useful for subaltern

struggles, as well as for critical and counter-hegemonic parts of civil society, as we have

many important, urgent, and inevitable struggles ahead of us.

133 რიონის ხეობის ბრძოლა პოლიტიკური და სამოქალაქო საზოგადოების ველში

Anti-government mobilisations in Georgia: new spaces for the progressive left?

Conference Paper

Full-text available

Sep 2023

Clara Weller

This paper seeks to explore the emergence of progressive left ideas in anti-government mobilisations since the Russian invasion of Ukraine in February 2022. From then on, the Georgian government has been facing eventful protests contesting both foreign and domestic policy. Drawing on the theoretical framework of contentious practices (Baća, 2022; Beissinger, 2002; Della Porta, 2018), this paper presents the first findings to understand the spaces in which alternative ideas to the right-wing hegemony in the Georgian political landscape emerge. It also draws from the literature on mobilisations and civil society in the post-socialist region. Since the Rose Revolution in 2003, a paradigm has indeed been established in the Georgian political landscape: neoliberalism is regarded as a role model for the country. Although two political parties polarise the debate – the United National Movement and, the current ruling party, the Georgian Dream – they both equate the free market economy with democracy. The neoliberal view coincides with today’s ruling party strengthening stance on traditional values. This widely accepted narrative has recently been challenged by some socio- environmental movements that range from grassroots initiatives resisting development projects on environmental grounds to a vocal LGBT+ movement against discrimination as well as the increasing involvement of the youth in mobilisations. These anti-liberal critiques have been marginalized in the past and now enable debates outside the neoliberal paradigm. Empirically, this article is based on qualitative data collected in 2023 including interviews with activists, members of grassroots initiatives and civil society actors to gain insights into their motivations, strategies, and political socialisation. The inductive analysis allows for uncovering key ideologies underpinning anti-government mobilisations.

Grassroots dynamics: rethinking Georgian civil society through social and environmental initiatives?

Conference Paper

Full-text available

Jun 2024

Clara Weller

This study aims to examine the impact of recent grassroots movements addressing local social and environmental issues in Georgia on the conceptualization of civil society in the country. By providing an updated outlook on Georgian civil society dynamics, the paper recognises a period of change in a context characterised by eventful anti-government mobilisations since the Russian invasion of Ukraine in February 2022. The influence of professionalised and institutionalized civil society organisations (CSOs) has predominantly shaped civil society in Georgia, particularly gaining prominence after the Rose Revolution in 2003. As democratic expression is thought to be dominated by the CSO sector, collective actions from grassroots initiatives tend to be side-lined. Drawing on the theoretical framework of contentious practices (Baća, 2022) and activism in the region (Ishkanian, 2015; Rekhviashvili, 2022b) this paper presents the first findings to explore how alternative ideas and movements to CSO influence the landscape of civic engagement and eventually inspire a renewed role for civil society in the country. Empirically, this article is based on qualitative data collected in 2023 and 2024 including interviews with activists, members of grassroots initiatives and civil society actors to gain insights into their motivations, strategies, and political socialisation. The study uses inductive analysis to uncover key dynamics in which grassroots initiatives in the country evolve. This potentially calls for a reconsideration of the approach to studying civil society in the context of Georgia's evolving political landscape.

Precarious alliances between subaltern resistances and urban civil society: Commentary on Daniela Zupan, Matthias Naumann, Gala Nettelbladt and Kristine Beurskens „Was heißt hier Widerstand? Widerständige Praktiken im Kontext von autoritärem Urbanismus“

Article

Full-text available

Nov 2023

Lela Rekhviashvili

In this brief article I try to reintroduce suspiciously forgotten topic of class and more broadly social difference when discussing resistance. I develop three brief arguments drawing on an over a decade long research on various urban and rural resistances to neoliberal marketisation and accompanying authoritarian politics in a small Caucasian state of Georgia. First, I argue that different classes pursue or afford to pursue different forms of resistances. Second, I argue that inquiring into class difference opens empirically and conceptually significant questions about alliances and solidarities across various resistances. Finally, I argue that inquiring into complicated alliances between urban middle-class based resistances and subaltern resistances in and beyond cities, recasts a different light, or perhaps even reveals a darker side of the role of cities in serving as strongholds against authoritarianism.

FAILED INFRASTRUCTURE AND THE PROMISE OF DEVELOPMENT IN GEORGIA

Article

Full-text available

Apr 2024

Memorializing and Prefiguring (In‐)Justices: Perspectives From the 1990s Leftist Generation in Georgia

Article

Dec 2024
Constellations

Veronika Pfeilschifter

The reinvention of ‘civil society’: transnational conceptions of development in East-Central Europe

Chapter

Full-text available

Jan 2019

This chapter explores how the notion of ‘civil society’ in East-Central Europe, and the discursive and organisational practices attached to the term, have been deployed in politics, and how this has affected how local development and empowerment are conceived and funded. In this respect, struggles over the meaning and practice of ‘civil society’ activism in the region speak to longstanding debates within the community development field relating to the role of state and market; the status, function, and relevance of professionalised organisations within communities; the relationship between political and economic freedoms; and the possibilities for meaningful transnational solidarity.

“Coloniality of power” in East Central Europe: external penetration as internal force in post-socialist Hungarian politics

Article

Full-text available

Aug 2016

Agnes Gagyi

Joining a series of analyses of effects of othering, orientalism, or coloniality in East Central Europe, the paper asks how long-term structural-ideological effects of global hierarchies, as reflected in post-colonial contexts by the term “coloniality of power,” can be conceptualized for East Central Europe. In a case study of political polarization in post-socialist Hungary,it examines the effects of global integration, claiming that two dominant economic-political blocks formed along a division of vertical alliances related to integration with either Western or national capital. From those positions, they developed divergent political ideologies of development: modernization through Western integration, versus the protection of “national” wealth from Western capital and its local allies. While both propagated capitalist integration, they each needed to develop ideologies that appealed to electorates suffering the costs of integration. One framing of developmentalist emancipation promised Western modernity through rejection of popular, backward characteristics of the country, including nationalism. The other promised advancement in the global hierarchy through overcoming internal and external enemies of national development. These two, mutually reinforcing ideological positions, which I call“democratic antipopulism” and “antidemocratic populism,” denied the contradiction between elites’ and workers’ interest and perpetuated existing global hierarchies. Within the wider debate over cross-contextual applications of the notion of “coloniality of power,” and of emancipative efforts born from the “colonial wound,” the paper emphasizes the significance of the structural conditions, positions and alliances within which experiences of global domination are born and mobilized.

Rethinking Subaltern Resistance

Article

Full-text available

Oct 2015

Uday Chandra

This special issue seeks to rethink “resistance” as a critical social science concept in the light of a range of critiques since the 1980s. The five articles in this issue draw their empirical materials from contemporary India, but their arguments have significant implications for those working on other parts of Asia and the world. The articles acknowledge the inherent ambiguities and ambivalences of subaltern resistance in the face of hegemonic social formations, yet, shorn of exoticising and homogenising tendencies, resistance can be reconceptualised as the negotiation rather than negation of social power. Such a reconceptualisation is useful to study a wide range of contentious politics from foot-dragging through protests to social revolutions under a single analytic umbrella. Resistance, in this sense, ought to be recognised as a vital part of a critical realist ontology of society, which helps us understand and critique existing structures of social domination in order to pursue emancipatory possibilities via the generation of social scientific knowledge.

Frontiers of Civil Society: Government and Hegemony in Serbia

Book

Sep 2022

Marek Mikuš

Subalternity as displacement: Memoirs of homelessness and the struggle to be heard

Article

Jun 2021

Jessie Speer

Building on the writings of homeless and formerly homeless memoirists from the United States and United Kingdom, this paper examines how the voices and ideas of those who experience homelessness are consistently removed from public debate and historical memory. While people without homes are discussed at length in journalistic and academic texts, their own voices are rarely at the center of such conversations. Memoirists argue that this exclusion is not passive or benign. They attest to persistent efforts to make their voices heard, even as newspapers, television stations, and other institutions of knowledge obstruct their efforts. In this way, homeless voices are actively and repeatedly displaced by the commentary of elite experts. Based on these insights, I engage with literature in geography and subaltern studies to advance a new understanding of subalternity as a process of epistemic displacement. Moving beyond deconstructive approaches to representation, I argue that challenging subalternity involves disseminating subaltern scholarship, journalism, and expertise to confront society's failure to listen.

The role of traditional rituals in resisting energy injustice: The case of hydropower developments in Svaneti, Georgia

Article

Sep 2021

This study intervenes in the energy justice literature by bringing to the foreground the local, emplaced, and bottom-up perspective. We specifically explore the potential of place-based agency, expressed in the form of traditional rituals, to expand the repertoire of extra-institutional means of resistance against various manifestations of energy injustice. We investigate the recent developments in the hydropower sector in the Svaneti region of the Republic of Georgia. Based on a qualitative research design involving personal interviews and document analysis, we explain how and why the traditional ritual of taking the oath of unity on the icon of St. George has been used to oppose hydropower developments, and how the employment of this extra-institutional action is linked to the changed political opportunity structure. In addition to underscoring the need to recognize and respect the cultural and religious importance assigned to traditional rituals by local communities, the findings of our study imply a need to consider traditional rituals not merely as symbolic or/and performative means of resistance, but also as political tools that may have a significant impact on the development of energy projects.

Everyday Forms of Resistance

Article

May 2008

James C. Scott

The Weakness of Civil Society in Post-Communist Europe

Article

Jan 2003
SLAVIC REV

Un-civil society: The politics of the 'informal people'

Article

Mar 1997
THIRD WORLD Q

Asef Bayat

The Practice of Everyday Life

Book

Nov 2011

Michel de Certeau

In this incisive book, Michel de Certeau considers the uses to which social representation and modes of social behavior are put by individuals and groups, describing the tactics available to the common man for reclaiming his own autonomy from the all-pervasive forces of commerce, politics, and culture. In exploring the public meaning of ingeniously defended private meanings, de Certeau draws brilliantly on an immense theoretical literature to speak of an apposite use of imaginative literature.

Struggle for the Rioni Valley in between Political and Civil Society Terrains: Contested Infrastructures and Development Politics

Abstract

Recommended publications

Precarious alliances between subaltern resistances and urban civil society: Commentary on Daniela Zu...

We need to talk about political society: subaltern resistances beyond civil society in Eastern Europ...

Research ethics and inequalities of knowledge production in Eastern Europe and Eurasia

Taking stock of shock: social consequences of the 1989 revolutions: by Kristen Ghodsee and Mitchell...