Content uploaded by Ahmet Cavus
Author content
All content in this area was uploaded by Ahmet Cavus on Jan 03, 2023
Content may be subject to copyright.
I
Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesine Kaynak Değer Oluşturan
AKÇAABAT’TA BÜYÜK BAŞ HAYVANCILIK
Doç. Ahmet ÇAVUŞ
Şebnem SARI
Bu kitap, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı’nın desteklediği TR90/21/TD-SOT/00022
Referans Numaralı Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesine Kaynak Değer Oluşturan
Akçaabat Çevresinde Büyükbaş Hayvancılığın Geliştirilmesi Projesi kapsamında
hazırlanmıştır. İçerik ile ilgili tek sorumluluk Akçaabat Ziraat Odası’na aittir ve Doğu
Karadeniz Kalkınma Ajansı’nın görüşlerini yansıtmaz.
II
Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesine Kaynak Değer Oluşturan
AKÇAABAT’TA BÜYÜK BAŞ HAYVANCILIK
Akçaabat Ziraat Odası
Dürbinar Mah. Tütüncü Sok. No:7, 61300 Akçaabat/Trabzon
Tel: (0462) 228 13 16 (Pbx) (6 Hat) Faks: (0462)2287628
E-Posta: akcaabat@tzob. org.tr
http://akcaabat.ziraatodasi.org.tr/
Hazırlayan
Doç. Ahmet ÇAVUŞ
Şebnem SARI
Proje Ekibi
Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Ahmet ÇAVUŞ
Araştırmacı: Şebnem SARI
Danışmanlar: Prof. Dr. Adem AKSOY,
Doç. Dr. Namık Tanfer ALTAŞ
Bu eserin tüm hakları Akçaabat Ziraat Odası’na aittir. Akçaabat Ziraat Odası’nın
ismi kaydedilmek koşulu ile yayından alıntı yapılabilir. Ancak Akçaabat Ziraat
Odası’nın yazılı izni olmaksızın yayının tamamı ya da bir bölümü kopyalanamaz,
çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz.
ISBN
978-605-72172-8-8
Yayım Yılı
2022
III
SUNUŞ
Akçaabat Ziraat Odası 15 Eylül 1924 yılında Mustafa Kemal ATATÜRK’ ün
Trabzon’ ziyaretinde Affan KİTAPÇI adlı üreticinin Atatürk’ten bir birlik kurulmasını
talep etmesi üzerine, Atatürk’ün izni ile 1925 yılında kurulmuş olup, neredeyse
Cumhuriyet ile yaşıt bir kuruluştur. Akçaabat Ziraat Odası’nın 2022 yılı itibariyle 17.439
kayıtlı üyesi bulunmaktadır.
Akçaabat Ziraat Odası ilçede bitkisel ve hayvansal üretimin geliştirilmesi,
üreticilerin daha verimli üretim tekniklerini kullanması için birçok faaliyet yapmaktadır.
Bunlardan biri de bu projedir. Akçaabat’ta son dönemde büyükbaş hayvan sayısında
önemli bir azalış yaşanmaktadır. Bu durum ilçenin en önemli değerlerinden biri olan
Coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin üretim şartları açısından büyük bir sorun
oluşturmaktadır. Bu sorunun çözülmesi için Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansına konu ile
ilgili bir proje verilerek Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın durumunun tespit edilmesi,
sorunların ortaya konulması ve çözüm önerileri getirilmesi amaçlanmıştır. Proje Doğu
Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından değerlendirilerek kabul edilmiştir. Projeyi
yürütmesi için dört nesildir ailesi Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılık sektörü içinde
bulunan ve kendisi konu ile ilgili Atatürk Üniversitesi’nde akademisyen olarak çalışan
Doç. Dr. Ahmet ÇAVUŞ ve araştırma ekibi görevlendirilmiştir.
Projeyi kabul ederek ilçede önemli bir sorunun çözümüne katkı sunan Doğu
Karadeniz Kalkınma Ajansı Yönetim Kuruluna ve yetkililerine, proje yürütücüsü Doç.
Dr. Ahmet ÇAVUŞ’a ve proje ekibine teşekkürlerimi sunarım.
Proje sonuçlarının Akçaabat tarımına, Akçaabat köftesi sektörüne, Akçaabat
turizmine hayırlı olmasını dilerim.
Mustafa Hikmet EYÜPOĞLU
Akçaabat Ziraat Odası
Yönetim Kurulu Başkanı
IV
ÖN SÖZ
Akçaabat köftesi ilçenin tanıtımına, istihdamına, turizmine, ticaretine büyük bir
katkı yapmaktadır. Bu değerin, doğrudan ve dolaylı olarak restoranlar, kesimhane,
kasaplar, köfte üretim yerleri gibi alanlarda 1000’in üzerinde daimî istihdam oluşturduğu
öngörülmektedir. Mevsimsel olarak istihdam rakamı restoranlara gelen ziyaretçi sayısının
ve Akçaabat köftesine olan talebin çoğalmasıyla 3-4 kat artabilmektedir. Akçaabat
köftesinin ilçe ekonomisine katkısının 2021 itibariyle yıllık 500 milyon TL’nin üzerinde
olduğu hesaplanmıştır. Bu değerin korunarak gelecek nesillere aktarılması Akçaabat için
stratejik önemdedir.
Coğrafi İşaretli Akçaabat köftesine kaynak değer oluşturan Akçaabat’ta büyükbaş
hayvan sayısında son yıllarda büyük bir azalış görülmektedir. Bu durum coğrafi işaretli
Akçaabat köftesine et temininde sorun yaşanmasına ve çeşitli illerden Akçaabat’a canlı
hayvan ve kargas et getirilip Akçaabat köftesi için kullanılmasına sebep olmaktadır.
Akçaabat dışında yetiştirilen büyükbaş hayvanların etlerinden Akçaabat köftesinin
yapılması coğrafi işaretli bir ürünün imal edilme şartlarına ve mülkiyet kanuna aykırı bir
durumdur. Akçaabat köftesinin özgün lezzetinin kaybolmasına, büyükbaş hayvan
yetiştiricileri başta olmak üzere Akçaabat’ta yaşayan yerel halkın coğrafi işaretli üründen
elde etmesi gereken gelir ve istihdamdan mahrum kalmasına, Akçaabat köftesinin özgün
lezzetinden uzaklaşılmasına neden olmaktadır.
Proje ile Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin durumu analiz edilerek,
sorunların tespit edilip; çözüm önerileri getirilmesi hedeflenmiştir. Araştırmada konu ile
ilgili tüm paydaşlara ulaşılarak görüşlerinin alınmasına ve ortak akılla çalışmanın
yürütülmesine dikkat edilmiştir. Bunun için araştırma verileri; Akçaabat ilçesinde
büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu mahalle muhtarları, büyükbaş hayvan
yetiştiricileri, Akçaabat köftesi restoranı sahibi/işletmecileri, kasaplar, kamu kurum ve
kuruluşlarında konuyla ilgili görev yapan yetkililer ile görüşülerek elde edilmiştir.
Toplamda 427 paydaş görüşünün alınması, analiz edilmesi ve değerlendirilmesi ile proje
raporu hazırlanmıştır.
Araştırma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde coğrafi işaret kavramı ve
öneminden bahsedilmiş; coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin tarihi, üretim yöntemleri
hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde araştırmanın amacı, yöntemi, hedef grupları,
V
araştırma soruları, veri toplama tekniği, varsayımları ve sınırlılıkları açıklanmıştır.
Üçüncü bölümde, araştırmaya katılan sektör paydaşlarına ait bilgiler paylaşılmıştır.
Dördüncü bölümde, Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin gelişimi ve mevcut
durumu, mahallelere, yükselti basamaklarına göre dağılımı, çiftçilerin büyükbaş
hayvancılık yapma nedenleri, hayvancılıktan memnuniyet durumları, gelecekte bu işi
sürdürme istekliliği gibi konular ele alınmıştır. Beşinci bölümde, Akçaabat’ta büyükbaş
hayvancılıkla ilgili sorunlar paydaş görüşleri dikkate alarak analiz edilmiş ve çözüm
önerileri sunulmuştur. Sonuç bölümünde konu değerlendirilmiştir.
Araştırmaya birçok kişinin katkısı olmuştur. Bunların başında Akçaabat’ta tarımın
gelişimini kendisine dert edinen, ilçe için bu projenin yapılmasının gerekliliğine inanan
ve bunun için büyük gayret gösteren Akçaabat Ziraat Odası Başkanı Mustafa Hikmet
EYÜPOĞLU gelmektedir. Kendisi projenin hazırlanmasından veri toplama aşamasına
varıncaya kadar araştırma ekibine büyük destek vermiştir. Kendisine teşekkürü borç
biliriz.
Araştırmaya katılan büyükbaş hayvan yetiştiricilerine, muhtarlara, kasaplara,
Akçaabat köftesi restoranı işletmecilerine/sahiplerine, Akçaabat Tarım ve Orman
Müdürlüğü ve Akçaabat Belediyesi başta olmak üzere kamu kurum ve kuruluşu
yetkililerine şükranlarımızı sunarız. Proje danışmanlarımız Prof. Dr. Adem AKSOY ve
Doç. Dr. Namık Tanfer ALTAŞ’a katılarından dolayı minnettarız.
Yoğun bir saha çalışması ve büyük bir emek sonucunda ortaya çıkan araştırma
sonuçlarının Akçaabat’ımıza, Trabzon’umuza umulan ve beklenen faydaları sağlaması
dileklerimizle.
Doç. Dr. Ahmet ÇAVUŞ
Şebnem SARI
VI
KISALTMALAR DİZİNİ
AB : Avrupa Birliği
ARCGIS : Coğrafi Bilgi Sistemi (Geographical Information Systems)
BÜGEM : Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü
CoğİşKHK : Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde
Kararname
cm : Santimetre
ha : Hektar
gr : Gram
DOKA : Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı
DOKAP : Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı
Kg : Kilogram
OSB : Organize Sanayi Bölgesi
s : Sayfa
SMK : Sınai Mülkiyet Kanunu
SPSS 22 : Statistical Package for the Social Science
TRIPs : Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (The
Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property
Rights)
TTSO : Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası
TURKPATENT : Türk Patent ve Marka Kurumu
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
WTO : Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization)
VII
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ............................................................................................................................. II
ÖN SÖZ .......................................................................................................................... IV
KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................................ VI
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... VII
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
1. COĞRAFİ İŞARET VE AKÇAABAT KÖFTESİ ................................................... 3
1.1. Coğrafi İşaret Kavramı ........................................................................................... 3
1.2. Coğrafi İşaretin Önemi ........................................................................................... 5
1.3. Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesinin Tarihi ........................................................... 6
1.4. Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesinin Özellikleri.................................................... 7
2. YÖNTEM ..................................................................................................................... 9
2.1. Projenin Amacı ve Hedef Grupları ......................................................................... 9
2.2. Araştırmanın Veri Toplama Yöntemi................................................................... 10
2.3. Araştırma Soruları ................................................................................................ 12
2.4. Araştırmanın Varsayımları ve Sınırlılıklar ........................................................... 13
3. ARAŞTIRMAYA KATILAN SEKTÖR PAYDAŞLARINA AİT BULGULAR 14
3.1. Akçaabat’taki Büyükbaş Hayvan Yetiştiricileri ................................................... 15
3.2. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan Sayısının En Fazla Olduğu
Mahalle Muhtarları ...................................................................................................... 19
3.3. Akçaabat’taki Kasaplar ........................................................................................ 24
3.4. Akçaabat Köftesi Restoranı İşletmecileri ............................................................. 25
3.5. Kamu Kurum ve Kuruluşu Yetkilileri .................................................................. 26
4. AKÇAABAT'TA BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK .................................................. 29
4.1. Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvancılığın Gelişimi ve Mevcut Durumu ................ 29
4.2. Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvancılığın Coğrafi Dağılışı ........................................ 31
4.2.1 Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvancılığın Mahallelere (Köylere) Göre
Dağılımı ................................................................................................................... 31
4.2.2. Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvanların Yükselti Basamaklarına Göre
Dağılımı ................................................................................................................... 37
4.3. Akçaabat'ta Beslenilen Büyükbaş Hayvan Irkları ................................................ 40
4.4. Akçaabat'ta Meralar ve Büyükbaş Hayvancılık ................................................... 41
VIII
4.5. Akçaabat’ta Yetiştiricilerin Büyükbaş Hayvancılık Yapma Nedenleri ............... 46
4.6. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Büyükbaş Hayvan
Yetiştiriciliği ile İlgili Eğitim Alma Durumları .......................................................... 47
4.7. Akçaabat’ta Yetiştiricilerinin Hayvancılığa Yönelik Memnuniyet Durumları .... 49
4.8. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Gelecek Yıllarda Hayvancılık
Yapma İstekliliği ......................................................................................................... 49
4.9. Akçaabat’ta Gençlerin Büyükbaş Hayvancılık Yapma İstekliliği ....................... 51
4.10. Akçaabat Köftesi nin Akçaabat Ekonomisine Sağladığı Katkı .......................... 53
5. AKÇAABAT’TA BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIKLA İLGİLİ YAŞANAN
SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ................................................................... 56
5.1. Yem Fiyatlarının Yüksek Oluşu ........................................................................... 56
5.2. Kaba Yem Üretimi Sorunu ................................................................................... 57
5.3. Ürünlerin İstenilen Fiyata Satılamaması .............................................................. 60
5.4. Büyükbaş Hayvan Bakım Maliyetlerinin Yüksek Olması ................................... 60
5.5. Ahırların Hayvancılık İçin Elverişli Olmaması ................................................... 60
5.6. Sermaye Eksikliği ................................................................................................ 61
5.7. Veteriner Hizmetlerinin Yetersizliği ve Pahalı Olması ........................................ 61
5.8. Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği ile İlgili Teknik Bilgi Eksikliği ........................ 62
5.9. Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Akçaabat Köftesi Üretiminden Yeterince
Gelir Elde Edememesi ................................................................................................. 63
5.10. Akçaabat Köftesi Yapımında Coğrafi İşaret Şartlarına Aykırı Olarak Dışarıdan
Et Tedariki ................................................................................................................... 64
5.11. Akçaabat Köftesi Standartlarının Denetlenmemesi ve Coğrafi İşaretlerdeki
Uygun Standartlarda Köfte Yapılmaması ................................................................... 67
5.12. Devlet Teşviklerinin ve Hibelerinin Etkili Bir Şekilde Kullanılamaması .......... 68
5.13. Diğer İllerden Gelenlerin Akçaabat’ta Buzağıları Toplaması ............................ 68
5.14. Akçaabat Büyükbaş Hayvancılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi Kurulması . 69
5.15. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvancılığı Geliştirme (Avrupa Birliği) Projesi ......... 70
SONUÇ ........................................................................................................................... 72
KAYNAKÇA ................................................................................................................. 80
1
GİRİŞ
Ülkeler sahip olduğu sosyal-kültürel ve iktisadi değerlere bağlı olarak bazı ürün
ya da ürün gruplarına daha fazla önem verip coğrafi işaret kapsamında bu ürünleri
değerlendirebilmektedir. Coğrafi işaret, ülkelerin sahip oldukları yerel varlıklarını
koruma altına alması, kendi gelenek ve kültürüne sahip çıkması anlamına gelmektedir
(Marangoz ve Akyıldız, 2006). Coğrafi işaret tescili ile koruma altına alınan ürünlerin
benzerlerinden daha yüksek fiyatla alıcı bulması da yaygın olarak görülmektedir.
Örneğin; coğrafi işaretli Bresse Kümes Hayvanı” sahip olduğu niteliği sebebiyle lüks ve
üst düzey bir ürün olup, fiyatı endüstriyel ürünlere göre yüksektir. (Tekellioğlu, 2019).
İtalya’nın coğrafi tescilli Toscana zeytinyağı piyasadaki diğer zeytinyağlarına göre %20
daha yüksek bir fiyata alıcı bulmaktadır (Kızıltepe, 2005).
Ekonomik getirisi ile birlikte geleneksel üretime önem veren, yerel yaşam kültürü
ve bu kültürün oluşturduğu yiyecek ve içecekleri koruyarak tanıtan, yöreye ilgi
uyandırarak turistlerin bu yöreye gelmesine katkı sağlayan coğrafi işaret tescili, kırsal
alanda turizmi geliştiren ve bununla birlikte bulunduğu yöreye ekonomik avantaj
sağlayan bir kalkınma aracı olarak da kullanılmaktadır. Örneğin; Dünyada Fransa, İtalya,
İspanya, Avustralya ve Almanya şarap turizminde başarılı ülkelerken, peynir turizminde
Fransa, İsviçre, İtalya, Hollanda üne sahiptir (Güzel-Şahin ve Ünver, 2015). Coğrafi işaret
konusunda da başarılı olan bu ülkeler sahip oldukları coğrafi tescilli ürünler sayesinde
daha iyi tanınmakta, yerel ekonomilerini güçlendirirken aynı zamanda yiyecek ve içecek
turizmi yönüyle de önemli hedef merkez haline gelmektedirler. Türkiye’de de benzer bir
durum yaşanmakta olup, Gaziantep denilince baklavanın, Malatya denilince kayısının,
Aydın denilince incirin akla gelmesi şehirlerin coğrafi işaretlerle ne derece özdeşleştiğini,
coğrafi işaretli ürünlerin şehrin kimliğinde, istihdamında, gelir artışında ve turizminde
önemli bir rol oynadığını göstermektedir.
Ülkemizde coğrafi işaretli ürünlerden biri de Akçaabat köftesidir. Lezzetini doğal
ortamda, kendine has bir floraya sahip yaylarında yetişen büyükbaş hayvanların
etlerinden alan ve ilçenin adı ile bütünleşmiş Akçaabat köftesi Trabzon’un kendine has
zengin mutfak kültürünün kıymetli bir parçası haline gelip, Türk yemek kültüründe de
önemli yer edinen bir yemek çeşididir.
Akçaabat köftesinin özgünlüğünü korumak, ürün özelliğinin bozulmasının önüne
geçmek, aynı zamanda Akçaabat ile olan bağlantısını tescillemek için Trabzon Ticaret ve
2
Sanayi Odasının başvurusu ile 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkındaki
Kanun Hükmünde Kararname’nin 12nci maddesi gereğince 10.05.2010 tarihinde coğrafi
işaret tescili almıştır. Coğrafi işaretli Akçaabat köftesini diğer köfte türlerinden ayıran en
önemli özellik, söz konusu köftenin üretiminde kullanılan etin Akçaabat çevresinde doğal
ortamda ve kendine has bir floraya sahip yaylalarında yetiştirilmiş danalardan elde
edilmiş olmasıdır. Son 30 yılda Akçaabat çevresinde büyük baş hayvan sayısında büyük
bir azalış görülmektedir. Bu durum coğrafi işaretli Akçaabat köftesine et temininde sorun
yaşanmasına ve çeşitli illerden Akçaabat’a canlı hayvan ve kargas et getirilip Akçaabat
köftesi için kullanılmasına neden olmaktadır. Akçaabat dışında yetiştirilen büyükbaş
hayvanların etlerinden Akçaabat köftesinin yapılması coğrafi işaretli bir ürünün imal
edilme şartlarına ve mülkiyet kanuna aykırı bir durumdur. Akçaabat köftesinin özgün
lezzetinin kaybolmasına, büyükbaş hayvan yetiştiricileri başta olmak üzere Akçaabat’ta
yaşayan yerel halkın coğrafi işaretli üründen elde etmesi gereken gelir ve istihdamdan
mahrum kalmasına neden olmaktadır. Bu araştırma ile büyükbaş hayvancılıkla ilgili
paydaşlara uygulanan anket ve mülakat sonuçlarına göre Akçaabat’ta büyükbaş hayvan
yetiştiriciliğinin durumunun analiz edilmesi, sorunların tespit edilip; çözüm önerileri
getirilmesi amaçlanmıştır. Böylelikle ilçede büyükbaş hayvan yetiştiren üreticilerin
sorunlarının çözülmesine, coğrafi işaretli bir ürünün tescil şartlarına uygun olarak
üretilmesine, yeni yatırımların yapılmasına, ilçenin ekonomik gelişimine ve Akçaabat
köftesinin korunarak gelecek nesillere aktarılmasına katkı sağlanacaktır.
3
1. COĞRAFİ İŞARET VE AKÇAABAT KÖFTESİ
Araştırmanın bu bölümünde coğrafi işaret kavramının tanımı, önemi Coğrafi
İşaretli Akçaabat köftesinin tarihsel gelişimi ve üretim metodu açıklanmıştır.
1.1. Coğrafi İşaret Kavramı
Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization [WTO]) kuruluş anlaşması
ekinde yer alan Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (The Agreement
on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights [TRIPs])’nın 22’nci maddesinin
birinci fıkrasında coğrafi tescilin tanımı “üye bir ülkenin veya ülke toprağında yer alan
bir bölge veya yöreden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, itibar veya diğer karakteristik
özellikleri itibarıyla esas olarak bu coğrafi kökene atfedilen ürünleri tanımlayan
göstergeler coğrafi işarettir” (URL 1) şeklinde yapılmıştır.
Ülkemizde, ilk kez 1995 yılından AB’nin 2081/1992 Sayılı Tüzüğünden
esinlenerek 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde
Kararname [CoğİşKHK] ile Türk Patent Enstitüsünün Markalar Dairesi gözetiminde
korunma başlatılmıştır (URL 2). Ardından 10.01.2017 tarihinde yürürlüğe giren Sınai
Mülkiyet Kanunu (6769 Sayılı SMK) ile daha güçlü bir yasal zemin oluşturulmuştur.
6769 Sayılı SMK 33’üncü maddesinin birinci fıkrasında “Doğal ve beşerî unsurların bir
araya gelmesi sonucu gıda, tarım, maden, el sanatları ürünleri ve sanayi ürünlerinden
şartlara uygun olanlar, tescil edilmesi şartıyla, coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı
korumasından yararlanır.” ifadesi yer verilmektedir (URL 3). Coğrafi işaret kaynağını
aldığı coğrafyadan dolayı bir şöhrete veya ayrıt edici bir niteliğe sahip ürünü belirtmede
kullanılan gösterge olarak tanımlanmaktadır (URL 4). Demirer (2010) çalışmasında;
coğrafi işareti kalitesini, ününü veya diğer niteleyici özelliklerini belirli bir coğrafi
bölgeden sağlayan bir ürünü betimleyen bir fikri mülkiyet hakkı olarak tanımlamaktadır.
Coğrafi işaret ürünün kaynağını aldığı yöre/bölgeyi ve ürün kalitesini garanti eden,
ürünün bilinirliğini ve katma değerinin arttıran bağlantısı bulunan yöreye ekonomik katkı
sağlayan, aynı zamanda üretici ve tüketiciyi koruyan etkili bir sistemdir (Akın-Bayram,
2006; Çalışkan ve Koç, 2012).
Bir ürünün, bütün ya da temel özellikleri coğrafi sınırı belirlenmiş bir alandaki
doğal ve beşerî etmenlerden kaynaklanıyor ise bu coğrafi işaretlere menşe adı
denmektedir (URL 5). Menşe adı ile etiketlenen ürünlerin tamamı ait oldukları coğrafi
4
yöre, bölge ya da ülke dışında üretilmeleri mümkün değildir. Menşe adı ile tescillenen
ürünler benzersiz ve eşsiz ürünlerdir. Ürün, kendine has özelliklerini ancak ait olduğu
coğrafi sınır içinde üretildiği sürece kazanabilir. Kullanılan hammaddelerin tümü, üretim
metotları ve diğer tüm süreçler yörede gerçekleştiriliyor olması ürünün ayırt edici
özelliklerini oluşturur (Yılmazbilen, 2020). Belirleyici özelliği, herkesçe bilinip tanınan
veya diğer nitelikleri itibarıyla coğrafi sınırı belirlenmiş bir alan, yöre ya da bölge ile
bağdaşlaşmış; üretim ve işleme ya da diğer işlemlerinin en az birinin belirtilen coğrafi
sınırda gerçekleşiyor ise bu coğrafi işaretlere mahreç işareti denmektedir (URL 6).
Mahreç işaretli ürünler genellikle, bir bilgi, beceri ya da maharet ve ustalığa dayanan gıda
ve el sanatları ürünleridir. Örneğin 1920’li yıllardan beri Bolu’da üretilen Bolu Fındık
Şekerinin hammaddesi olan fındığın bir kısmı Ordu ve Giresun illerinden getirilmektedir
ancak ürün adını aldığı coğrafyada üretilmektedir. Üretim aşaması için gerekli olan bütün
ustalık becerisi ve deneyimi bu coğrafi sınır içerisinde bulunmaktadır (URL 7).
Türkiye’de menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada
bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan
adlar, aşağıdaki şartlardan en az birini sağlaması hâlinde;
a) Geleneksel üretim ya da işleme yöntemi yahut geleneksel bileşimden
kaynaklanması,
b) Geleneksel hammadde veya malzemeden üretilmiş olması durumunda
“geleneksel ürün adı” olarak tanımlanmaktadır (URL 8).
Türkiye’de yeni bir kavram olarak kullanılmaya başlayan geleneksel ürün adı
menşe adı ve mahreç işaretinden sonra üçüncü bir tescil türü olduğu düşünülmektedir
ancak geleneksel ürün adı koruması bir coğrafi işaret türü değildir (Ilıcalı, 2019).
Tanımda belirtildiği üzere coğrafi işaretlerin belirli bir coğrafi alan ile bağı varken
geleneksel ürün adları için böyle bir bağ söz konusu değildir. Geleneksel ürün adında
korunan kaynak değil, gelenektir (Tekellioğlu, 2019). Türkiye’de geleneksel ürün adları;
Ezo gelin çorbası, Denizli Tandır Kebabı, Çakallı Menemeni ve Şevketi Bostan / Şevket-
i Bostan’dır.
5
1.2. Coğrafi İşaretin Önemi
Tanrıkulu (2019) çalışmasında coğrafi işaretin amacının “leblebi için Çorum, halı
için Isparta, kaymak için Afyon ibarelerini belirli bir kalitenin işareti olarak sunarak
sürdürebilirliğin sağlanması, coğrafi kökeni gösteren ürün adlarının korunmasını
sağlamak olarak belirtmektedir. Addor, Thumm ve Grazioli (2003)’te yaptıkları
çalışmada coğrafi işaretin ilgili piyasada yanıltıcı ürünün yer almasını engelleyerek
ürünün bilinen kalitesi ile korunması, geleneksel üretim yöntemlerinin sürdürülmesi ve
ürünün coğrafi kaynağı ile ilişkisinin güçlenmesine katkı sağladığına vurgu yapmaktadır.
Kezer (2013) coğrafi tescilinin amaçlarını aşağıdaki gibi sıralamaktadır:
a) Ürünün kalitesinin korunması ve bilinen özellikte üretiminin devamının
sağlanması,
b) Yörede veya özellikte üretim yapanların tescilin sağladığı korumadan
öncelikli olarak yararlanmaları,
c) Coğrafi işaret ibarelerinin, gerekli özellikleri haiz olmayan sahte ürünler
üzerinde kullanılmasının önüne geçilerek, tüketicinin yanıltılmasına engel
olunması,
d) Milli ve kültürel değerlerinin korunması,
Ayrıca tescille;
e) Yörenin coğrafi işaret sayesinde tanınması ve ek gelir elde edilmesi sağlanır,
f) Haksız kazanç önlenir,
g) Ürünlerin yurt içi ve yurt dışında kolayca tanıtılmasına katkı yapar,
h) Turizm gelirleri artar.
Şahin (2013) coğrafi tescillin en temel amacının ülkeler için maddi ve manevi
öneme sahip, sınırları belli coğrafi alanla özdeşleşen ürünlerin birer marka olarak
değerlendirilip, sürdürebilir ürün kalitesi sağlayarak üreticiye destek olmak ve milli
değerlerin nesiller boyu aktarılmasının yanında kırsal ekonomiye destek sağlamak
olduğunu ifade etmektedir.
6
1.3. Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesinin Tarihi
Akçaabat köftesinin tarihi hakkında kaynaklarda çeşitli bilgiler bulunmaktadır.
Akçaabat köftesi 1930’lu yıllarda Akçaabat’taki lokantacılar tarafından büyükbaş hayvan
etlerinin kıyma şeklinde hazırlanması ve içerisine ekmek ve sarımsak ilave edilerek
yoğurulan karışımın belli büyüklüklerde oval şekle getirilip, ızgara ocaklarda pişirilmesi
ile ilk kez servise sunulmuştur (Delen, 2010; Sarı, 2018; Sarıcıoğlu, 2012). Akçaabat
köftesi 1945’li yıllarda Orta caddede (Çarşı camisinin bulunduğu yer) karşılıklı kasap
dükkânı işleten Çolakoğluları tarafından odun kömürü ile yanan mangallarda
pişirilmektedir. Köfteye olan yoğun taleple birlikte ihtiyacı karışılabilmek için kasap
dükkânının bir tanesini içerisine üç tane masa koyarak, o güne kadar ayaküstü tüketilen
Akçaabat köftesinin ilk kez masa servisi ile müşterilere sunulmuştur. Akçaabat köftesine
artan taleple birlikte 1955’li yıllardan sonra ilçede yeni köfte lokantaları açılmaya
başlanmıştır. Samsun ve İstanbul illerinde 1960’lı yıllarda seyyar arabalar ile satılmaya
başlanmış böylelikle zamanla tadı çok beğenilen Akçaabat köftesi il dışında da
ünlenmiştir (URL 9). Akçaabat köftesinin ününün ülke çapında yayılmaya başlamasıyla
birlikte mevcut işletmelerin sayısı, hizmet kalitesi, sunulan lezzet âdeti de artmış ve
Akçaabat ilçesi Trabzon için önemli bir gastronomi merkezi haline gelmeye başlamıştır.
Akçaabat köftesi restoranlarının büyük çoğunluğu 2000’li yıllara kadar Akçaabat’ın iç
kesiminde (daha çok Orta Cadde’de) konumlanmışken sonrasında başta Sahil Caddesi
olmak üzere, ilçenin birçok mahallesinde Akçaabat köftesi restoranı hizmet sunmaktadır
(Çavuş, 2010). Akçaabat’ta ki köfte restoranlarının %55’i ilçe merkezinde yer alırken,
diğerleri ilçe merkezinin dışındadır. Akçaabat’ta 2021’de farklı büyüklüklerde 113
Akçaabat köftesi restoranı vardır. Başta yöre halkı olmak üzere yerli ve yabancı turistlere
hizmet eden bu restoranlar; mekân özellikleri, hizmet kaliteleri, lezzet çeşitleri ile
Akçaabat’ın gastronomi turizmi merkezi haline gelmesine ve Trabzon’daki turistik
aktiviteye önemli bir katkı sağlamaktadırlar (Harita 1.1).
7
Harita 1.1. Araştırma Sahası Akçaabat’ın Konumu
1.4. Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesinin Özellikleri
Coğrafi işaretli Akçaabat köftesini; diğer köfte çeşitlerinden ayıran en önemli
özellik köftenin üretiminde kullanılan etin Akçaabat çevresinde doğal ortamda ve kendine
has bir floraya sahip yaylalarda yetiştirilmiş danalardan elde edilmiş olmasıdır. Yöre
otlarının hayvanların etlerine kattığı tat köfteye farklı bir lezzet vermektedir. Bölgenin
dışında yetiştirilen hayvanlar ile bu lezzeti sağlamak mümkün değildir. Ayrıca üretim
tekniği ve ustalık ürününün diğer köfte türlerinden farklılaşmasına önemli ölçüde katkı
sağlar. Coğrafi işaretli Akçaabat köftesi, köfte hamuruna elde şekil verilmesinin ardından
soğutularak hazırlanır. Akçaabat köftesinin içerisine dana eti, ekmek, sarımsak, iç yağ ve
sofralık tuz dışında herhangi bir katkı maddesi eklenmez. Bu özelliği ile Akçaabat köftesi
en az katkı maddesi içeren köftelerden biridir. Coğrafi işaretli Akçaabat köftesi
hazırlanırken hammadde olarak kullanılacak et temini önemlidir. Bunun için Akçaabat’ta
yetişen danaların gövde etleri kullanılır. Akçaabat köftesi yapımında kullanılacak etinin
%30’luk kısmı döş, %70’lik kısmı ise kol, kaburga, biftek ve gerdan kısmından oluşur.
Tablo 1.1’de verilen oranlarda hazırlanacak köfte hamur miktarına göre iç yağ katılır;
belirtilen oranda sarımsak, gramaja göre ekmek eklenir. Ekmek etin parçalarının birbirine
8
yapışması için gereklidir. Ekmeğin az ya da fazla eklenmesi köftenin tadını bozar. Bu
nedenle belirtilen ölçü dışına çıkılmamalıdır. Tuz katıldıktan sonra kıyma makinesinde
çekme işlemi yapılır.
Tablo 1.1. Akçaabat Köftesinin İçindekiler ve Oranları
Ürün
Oran
Et
%73, 2- %76, 2
Ekmek
%14- %15
İç Yağ
%8- %10
Tuz
%1
Kaynak: Türk Patent ve Marka Kurumu [TURKPATENT]
Çekme işlemi bittikten sonra bir saat yoğrulur. Köfte harcı normal kıvamda olmalı
az ya da çok yoğurmak istenilen sonucu vermez. Burada önemli olan bir diğer husus
ustanın marifetidir. Akçaabat köftesi 2 cm kalınlığında 33-40 gr arasında olmalıdır.
Köfteler birbirine ya da koyulduğu kutunun iç yüzeyine yapışmamalı, köftenin yüzeyinde
boşluk ve çatlak bulunmamalıdır. Etin görünümü doğal pembe renkten kahverengine
kadar değişen tonlarda olmalıdır. Köftenin pişirilme öncesinde ve sonrasında kendine
özgü tadı ve kokusu olmalı, farklı tat ve küf kokusu hissedilmemelidir. Elastiki kıvamda
homojen yapıda bir köfte kıvamı olmalıdır. Gözle görülebilecek hiçbir yabancı madde
içermemelidir. Coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin üretimi sonrasında 40 saat içinde
tüketilmesi önerilmektedir. Pişirilme yeri standartta uygun (belirli ölçüde odun kömürü
ile yanan ocak) olmalıdır. Pişirme sırasında vantilatör ile rüzgâr yapıcı cihaz
kullanılmamalıdır. Kilogram ile satılmaktadır. Akçaabat köftesi piyasaya taze olarak
sunulacak ise + 1 , - 3 derece arasında muhafaza edilmelidir. Uzun süreli muhafazada ise
en az – 30 derecede dondurulup -16 derecede muhafaza edilmelidir. Üretilme tarihinden
itibaren beş ay içerisinde tüketilmesi gerekmekte ve çözülme işleminden sonra hemen
tüketilmeli tekrar dondurulmamalıdır (URL 10).
9
2. YÖNTEM
Bu bölümde projenin amacı, hedef grupları, veri toplama tekniği, araştırma
soruları, araştırmanın varsayımları ve sınırlılıkları açıklanmıştır.
2.1. Projenin Amacı ve Hedef Grupları
Bu çalışma, coğrafi işaretli Akçaabat köftesine kaynak değer olan Akçaabat’taki
büyükbaş hayvancılıkla ilgili yaşanılan sorunların belirlenmesine yöneliktir. Coğrafi
işaretli Akçaabat köftesinin diğer köfte türlerinden ayıran en önemli özellik kullanılan
etin Akçaabat çevresinde doğal ortamda ve kendine has bir flora sahip yaylalarda
yetiştirilmiş danalardan elde edilmiş olmasıdır. Son 30 yılda Akçaabat çevresinde azalan
büyükbaş hayvan yetiştiriciliğiyle birlikte coğrafi işaretli Akçaabat köftesine hammadde
oluşturan et teminin yetersizliği nedeniyle çeşitli illerden canlı hayvan ve kargas et alımı
yapılarak Akçaabat köftesi için hammadde olarak kullanılmaktadır. Coğrafi işaretli
Akçaabat köftesine kaynak değer oluşturan Akçaabat’ta hayvancılıkta son 30 yılda
yaşanan gerilemenin nedenlerinin tespit edilmesi ve bunlara çözüm önerileri sunulması
araştırmanın başlıca amacını oluşturmaktadır. Coğrafi işaretli Akçaabat köftesi üretimde
kalitenin tipik ürün özelliklerini taşıyacak düzeyde standart hale getirilmesi, yerel
kaynağın korunması ve sürdürebilirliğin sağlanmasıyla birlikte büyükbaş hayvan
yetiştiricilerinin de sektörden gelir elde etmesi hedefler arasındadır. Akçaabat köftesinin
yapımında Akçaabat dışında yetiştirilen büyükbaş hayvanların etlerinin kullanılması
coğrafi işaretli bir ürünün elde edilme şartlarına ve mülkiyet kanuna aykırı bir durumdur
ve Akçaabat köftesinin özgün lezzetinden uzaklaşılmasına neden olmaktadır. Aynı
zamanda başta büyükbaş hayvan yetiştiricileri olmak üzere Akçaabat’ta yaşayan yerel
halkın coğrafi işaretli üründen elde etmesi gereken gelir ve istihdamdan mahrum
kalmasına neden olmaktadır.
Coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin diğer köfte türlerinden ayıran en önemli
özellik söz konusu köftenin üretiminde kullanılan etin doğal ortamda ve
kendine has bir flora sahip Akçaabat’taki yaylalarda yetiştirilmiş danalardan
elde edilmiş olmasıdır. Ancak Akçaabat'ta hayvancılığın gerilemesi
nedeniyle Akçaabat köftesi için et temini ilçeden yeterince
sağlanamamaktadır.
10
İlçedeki coğrafi işaretli ürün olan Akçaabat köftesinin ekonomik
katkısından Akçaabat’taki büyükbaş hayvan üreticileri yeterince
yararlanamamaktadırlar.
Coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin özgün değerinin korunması ve bu
değerin sürdürülebilir olarak üretilmesi için büyükbaş hayvan
yetiştiriciliğine talepteki düşüşe neden olan sorunların tespiti ve çözüm
önerileri getirilmesi gerekmektedir.
Alternatif turizm türlerinden agro tarım turizmin gelişimi, tarımsal
faaliyetlerin ve kaynakların sürdürebilirlik doğrultusunda kullanılmasına
bağlıdır. Agro turizmin gelişmesi kırsalda yerel halkın gelir artışına katkı
sağlayacaktır. Akçaabat ve çevresinde hayvancılık ve turizmi
birleştirilmesine yönelik faaliyetlerin oluşturulması, yerel halkın yetiştirdiği
büyükbaş hayvanlardan elde ettikleri organik ürünleri gelen turistlere
pazarlamalarını böylece yerel halkın gelirinin artmasını sağlayacaktır.
Araştırma ile Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin durumu analiz
edilerek, sorunlar tespit edilip; çözüm önerileri getirilmesi hedeflenmiştir. Bu da
Akçaabat’ın ekonomik gelişimine coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin hammadde
sorununa, kalitesinin tipik ürün özelliklerini taşıyacak düzeyde standart hale getirilmesine
ve korunmasına katkı sağlayabilecektir.
Araştırmanın hedef grupları aşağıda yer almaktadır;
Büyükbaş hayvan yetiştiricileri
Muhtarlar
Akçaabat köfte işletmecileri
Kasaplar
Akçaabat halkı
Akçaabat köftesi tüketicileri
2.2. Araştırmanın Veri Toplama Yöntemi
Araştırmada veri toplamak için ikincil ve birincil kaynaklardan faydalanılmıştır.
İkincil veri olarak araştırma konusuyla ilgili ulusal ve uluslararası kaynaklardan
yararlanılmıştır. Birincil veri ise görüşme yolu ile elde edilmiştir.
11
Akçaabat’ta farklı sektörler de (büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılan
mahallelerin muhtarları, büyükbaş hayvan yetiştiricileri, Akçaabat köfte üreticileri
(kasaplar ve restoranlar), kamu kuruluşları katılımcılara yönelik tarım ekonomisi,
Zootekni (hayvan yetiştiriciliği), bitkisel üretim, coğrafya gibi alan uzmanı, dil uzmanı,
turizm uzmanının görüşleri doğrultusunda her gruba yönelik sorular hazırlanmıştır.
Anket formunda yarı-yapılandırılmış sorular bulunmaktadır. Hazırlanan görüşme
formlarının birinci bölümünde katılımcıların demografik özelliklerini (yaş, medeni
durum, eğitim seviyesi, vb.) belirlemeye yönelik sorular yer almaktadır. Her grup için
hazırlanan görüşme formunun ikinci kısmında yer alan sorular ise şu şekildedir;
Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerine Yönelik; Akçaabat’ta büyükbaş hayvan
yetiştiricilerinin özellikleri, karşılaştıkları sorunların tespiti (otlak alanı, yem
bitkisi üretimi, yem tedariki, ahır ve fiziki alt yapı, maliyet, pazarlama ve
finansal erişim gibi), coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin ekonomilerine olan
katkısının değerlendirilmesi hakkında sorular hazırlanmıştır.
Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Yapılan Mahallelerin Muhtarlarına
Yönelik; Mahallelerinde büyükbaş hayvancılık durumu, hayvan beseleyen
hane sayısı, son yıllarda bu hane sayısında meydana gelen değişim ve
nedenleri, büyükbaş hayvan üreticilerinin memnuniyeti, büyükbaş hayvan
üreticilerine yönelik eğitim verilme durumu, mahallelerinde veterinerlik
hizmetleri, otlak alanları, yem bitkileri üretimi, büyükbaş hayvancılıkla ilgili
yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri gibi hususlarla ilgilidir.
Akçaabat Köftesi Üreticilerine (Kasap) ve Restoranlarına Yönelik;
İşletmeyi tanımlayıcı, Akçaabat köftesinin ana hammaddelerinden olan eti
nereden aldıkları, Akçaabat’ta et temininde sorun yaşayıp yaşamadıkları,
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın durumu, sorunları, çözüm önerileri,
vb. hakkında sorular hazırlanmıştır.
Kamu-Kurum ve Kuruluşlarına Yönelik; Akçaabat Kaymakamlığı,
Akçaabat Belediyesi, Tarım il ve ilçe müdürlükleri, Trabzon Ticaret Odası vb.
konuyla ilgili kurum ve sivil toplum kuruluşları ile coğrafi işaretli Akçaabat
köftesine kaynak değer oluşturan büyükbaş hayvan yetiştiriciliği, et üretimi,
pazarlanması, yem bitkileri üretimi, hayvan hastalıkları, ekonomik katkıları,
12
istihdam özellikleri, mevcut ve ideal durum ile yaşanılan sorunlar hakkında
veri temini, bilgi ve görüş alınması için görüşme formu hazırlanmıştır.
Araştırmanın uygulama kısmında ilk olarak Akçaabat’ta büyükbaş hayvan
yetiştiriciliği yapan 10 çiftçi ile pilot uygulama yapılmış, proje ekibi tarafından
sorular ve yanıtlar incelenerek görüşme formuna son hali verilmiştir.
Araştırma kapsamında görüşmelerde elde edilen verilerin değerlendirilmesinde
Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) veri analiz programı kullanılmıştır.
Veriler ayrıntılı olarak analiz edilmiş ve her gruptan elde edilen bulgular tablolaştırılarak,
şekil ve grafikler hazırlanmıştır.
Akçaabat Tarım ve Orman Müdürlüğünden alınan verilerden ve Akçaabat
Belediyesi sayısallaştırılmış haritalarından yararlanılarak Akçaabat’ta büyükbaş
hayvancılığın mahallelere, yükselti basamaklarına göre dağılımı, araştırma yapılan
mahalleler, araştırma sonuçlarına göre Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın ilk olarak
geliştirilebileceği mahalleler ArcGIS programı kullanılarak haritalandırılarak
görselleştirilmiştir.
2.3. Araştırma Soruları
Araştırma kapsamında, aşağıda yer alan sorulara cevap aranmıştır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin mevcut durumu nedir?
Akçaabat’ta son 30 yılda büyükbaş hayvan sayısında meydana gelen
azalmanın sebebi/sebepleri nelerdir?
Akçaabat’ta gelecek on yıllarda büyükbaş hayvancılığı neler
beklemektedir?
Coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin ilçedeki büyükbaş hayvan
yetiştiriciliğine katkısı var mıdır, varsa ne düzeydedir?
Akçaabat’ta yetiştirilen büyükbaş hayvanlar coğrafi işaretli Akçaabat
köftesinin ana hammaddesi olan et talebini yeterince karşılayabiliyor
mu?
Akçaabat köftesi üretimi için Akçaabat dışından büyükbaş hayvan,
kargas et alımı yapılıyor mu?
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığı geliştirmek için alınması gereken
önlemler nelerdir?
13
Coğrafi işaretli Akçaabat köftesine kaynak değer oluşturan Akçaabat’ta
büyükbaş hayvancılığı geliştirmek için neler yapılmalıdır?
2.4. Araştırmanın Varsayımları ve Sınırlılıklar
Yapılan her araştırmada olduğu gibi bu çalışmada da bazı varsayım ve sınırlılıklar
mevcuttur:
Araştırmada veri toplama tekniklerinin araştırmanın amacına yönelik elde
edilmek istenen verileri toplamak için yeterli düzeyde olması,
Araştırma formunda yer alan ifadelerin katılımcılar tarafından rahatlıkla
anlaşılabilir olması,
Araştırmaya katılan katılımcıların sorulara yer alan ifadelere samimi, doğru ve
amaca uygun bir şekilde cevaplar vermeleri,
Örneklem grubunun evreni (ana kütle) doğru bir şekilde temsil etmesi,
Örneklem grubunu ifade eden katılımcıların veri toplama araçlarını
doldururken yönlendirilmemiş olması,
Anket verilerinin geçerli ve güvenilir olması
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30 mahallede toplam 450
büyükbaş hayvan yetiştiricisi ile mülakat yapılması hedeflenmiştir. Araştırma esnasında
büyükbaş hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı bazı mahalle (köy) muhtarları araştırmaya
duyarsız kalmış ve birçok kez aranıp, mesaj gönderilerek destek talep edilmesine rağmen
mahallelerinde büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin bilgilerini araştırma ekibiyle
paylaşmamışlardır. Bir kısım yetiştirici ise araştırmaya katılmak istememişlerdir. Bu
nedenlerden dolayı 450 büyükbaş hayvan yetiştiricisi yerine 364 yetiştirici ile görüşme
yapılabilmiştir.
14
3. ARAŞTIRMAYA KATILAN SEKTÖR PAYDAŞLARINA AİT BULGULAR
Araştırmada konu ile ilgili tüm paydaşlara ulaşılarak görüşlerinin alınmasına ve
ortak akılla çalışmanın yürütülmesine dikkat edilmiştir. Bunun için araştırmada kullanılan
veriler; Akçaabat ilçesinde büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu mahalle
muhtarları, büyükbaş hayvan yetiştiricileri, Akçaabat köftesi restoranı
sahibi/işletmecileri, kasaplar, kamu kurum ve kuruluşlarında konuyla ilgili görev yapan
yetkililer ile görüşülerek elde edilmiştir.
Büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30 mahalle, Akçaabat İlçe Tarım
ve Orman Müdürlüğünden alınan verilerden tespit edilmiş ve Akçaabat Ziraat
Odası aracılığıyla 30 mahallenin muhtarı ile görüşülmüştür.
Muhtarlardan mahallelerinde (köylerinde) büyükbaş hayvan yetiştiriciliği
yapan en az 15 çiftçinin ismi ve iletişim bilgileri talep edilmiştir.
Muhtarlardan bazılarının büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin iletişim
bilgilerini paylaşmaması, bazı üreticilerin de araştırmaya katılmak
istememesi nedeniyle toplamda 364 büyükbaş hayvan yetiştirici ile görüşme
gerçekleştirilebilmiştir.
Akçaabat Belediyesi’nden elde edilen bilgilere göre ilçede menüsünde
Akçaabat köftesi bulunan 113 restoran bulunmaktadır. Araştırma kapsamda
Akçaabat’ta farklı büyüklüklerde ve bütünü temsil eden 20 Akçaabat köftesi
restoranı sahibi/yöneticisi ile görüşme yapılmıştır.
Akçaabat Belediyesi’ne kayıtlarına göre ilçede 30 adet kasap bulunmaktadır.
Bunlardan büyükbaş hayvancılıkla ilgilenen ve Akçaabat köftesi imal eden
beş kasap ile görüşme sağlanmıştır.
Akçaabat köftesi sektöründe yer alan kamu kurum ve kuruluşlarında (Tarım
ve Orman Trabzon İl ve Akçaabat İlçe Müdürlüğü, Trabzon Büyükşehir ve
Akçaabat Belediyesi ile Trabzon Ticaret Borsası) görevli sekiz yetkilinin
(veteriner hekim, ziraat mühendisi, mezbahane müdürü, coğrafi işaret
uzmanı) araştırma konusuyla ilgili görüşlerine başvurulmuştur.
15
3.1. Akçaabat’taki Büyükbaş Hayvan Yetiştiricileri
Araştırmaya katılan yetiştiricilerinin bulunduğu mahallelerdeki büyükbaş hayvan
sayısı ilçenin %65’ini oluşturmaktadır. Araştırma katılımcılarının %6,6’sı Doğanköy,
%5,5’i Derecik %4,9’u Akpınar ve %4,9’u Demirkapı, %4,1’i Acısu ve %4,1’i Darıca
mahallelerinde büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapmaktadır (Tablo 3.1 ve Harita 3.1).
Tablo 3.1. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerin Mahallelere Göre
Dağılışı (2021)
Mahalle
Mahalle
Nüfusu
Mahalledeki
Mevcut
Büyükbaş
Hayvan Sayısı
Mahalledeki
Büyükbaş
Hayvan
İşletme
Sayısı
Görüşme Yapılan
Büyükbaş Hayvan
Yetiştirici Sayısı
Işıklar
2.097
1870
341
11
Doğanköy
1.848
1427
258
24
Derecik
4.051
1304
340
20
Akpınar
1.252
1271
198
18
Darıca
3.394
1062
210
15
Aydın
879
920
162
12
Demirkapı
719
831
136
18
Mersin
2.764
792
208
13
Sertkaya
649
767
138
13
Adacık
1.140
737
170
13
Ortaköy
470
719
111
13
Kaleönü
897
699
144
14
Kirazlık
634
659
119
14
Acısu
829
566
144
15
Gümüşlü
556
562
97
15
Ağaçlı
494
500
92
13
Meşeli
547
484
104
9
Kuruçam
562
449
94
12
Sarıtaş
2.597
391
82
11
Tütüncüler
507
350
83
14
Uçarsu
467
349
59
8
Çamlıca
512
344
83
11
Ortaalan
326
339
59
13
Bozdoğan
258
332
48
10
Akçaköy
1.767
325
77
14
Yeni mahalle
3.878
325
76
5
Yeşiltepe
344
296
56
8
Demirci
766
272
87
8
Toplam
34.204
18.942
3.776
364
16
Harita 3.1. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerin Mahallelere Göre
Dağılışı (2021)
Akçaabat’ta araştırmaya katılan 364 büyükbaş hayvan yetiştiricisinin %81,9’u
erkek olup, %34,6’sı 40-49 yaş, %28,6’sı 50-59 yaş ve %22,3’ü 60-69 yaş
aralığındadır. Araştırmaya katılanların %99’u 40 yaş ve üzerindeki kişilerden
17
oluşmaktadır. Akçaabat’ta genç nüfusun yeterince büyükbaş hayvancılık sektörü
içerisinde yer almadığı görülmektedir. Bu sadece araştırmaya katılanlarla ilgili bir durum
olmayıp Akçaabat’ta hayvancılıkla uğraşan nüfusun çoğunluğunun orta yaş ve üzeri
olduğunu da göstermektedir. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan genç nüfusun düşük
oranda olmasında göçün etkisi, gençlerin bu ekonomik faaliyete yeterince ilgi duymaması
ve büyükbaş hayvancılığı kazançlı bir iş olarak düşünmemesinin etkisinin olduğu
saptanmıştır. Görüşmelerden elde edilen bulgulardan hayvancılığın ekonomik getirisinin,
kent merkezindeki iş kollarına göre daha düşük olması ve genç nüfusun rahat bir işte
çalışmak istemesi hayvancılığı tercih etmemesinin nedenleri arasındadır. Hayvancılık
sektörünün geleceği ve devamlılığı açısından bu durum olumsuzdur. Büyükbaş
hayvancılık ile uğraşanların %96,2’sı evlidir. Evli olan katılımcıların %56,9’u üç ile dört
çocuk sahibidir. Araştırmaya katılan büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin hanesinde
yaşayan birey sayısı %40,1’inin üç ile dört, %31,6’sının beş ile altıdır. Çiftçilerin %57,1’i
ilkokul, %19,5’i ortaokul mezunudur. Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin
sadece %1,9’u üniversite mezunlarından oluşur. Bu durum orta yaş ve üzerindeki kişilerin
bu işle uğraşmalarından kaynaklanır. Büyükbaş hayvan besleyenlerin %45,5 asgari ücret
düzeyinde gelire, %38,5’i 2.826-5.650 TL arası (iki asgari ücret düzeyine kadar) gelire
sahiptir. Akçaabat’ta çiftçilerin %18,4’ünün 11-20 yıl, %16,5’inin 31-40 yıl, %15,9’unun
21-30 yıl, %15,4’ünün 41-50 yıldır hayvancılık mesleği ile geçimini sağladığı tespit
edilmiştir (Tablo 3.2).
Tablo 3.2. Akçaabat İlçesinde Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan
Yetiştiricilerinin Demografik Özellikleri (2021)
Yetiştiricilere Ait Demografik Özellikler
Kişi Sayısı
%
Cinsiyet
Erkek
298
81,9
Kadın
66
18,1
Yaş
40-49 yaş
126
34,6
50-59 yaş
104
28,6
60-69 yaş
81
22,3
30-39 yaş
44
12,1
70 yaş ve üzeri
5
1,4
20-29 yaş
4
1,1
Medeni Durumu
Evli
350
96,2
18
Bekâr
14
3,8
Çocuk Sayısı
3-4 çocuk
207
56,9
1-2 çocuk
76
20,9
5 ve üzeri çocuk
72
19,8
Aynı Hanede Yaşayan Birey Sayısı
3-4 kişi
146
40,1
5-6 kişi
115
31,6
1-2 kişi
63
17,3
7-8 kişi
34
9,3
9 ve üzeri kişi
6
1,6
Eğitim Durumu
İlkokul
208
57,1
Ortaokul
71
19,5
Lise
69
18,1
Okur Yazar Olmayan
9
2,5
Üniversite
7
1,9
Gelir Durumu (2021 yılı asgari ücret 2.825 TL)
2.825 TL ve Altı
164
45,5
2.826-5.650 TL Arası
140
38,5
5.651-8.475 TL Arası
38
10,4
8.476-11.300 TL Arası
16
4,4
11.301-14.125 TL Arası
6
1,6
Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Yapma Süresi
11-20 yıl
67
18,4
31-40 yıl
60
16,5
21-30 yıl
58
15,9
41-50 yıl
56
15,4
6-10 yıl
36
9,9
1-5 yıl
32
8,8
61-70 yıl
26
7,1
51-60 yıl
23
6,3
71 ve üzeri yıl
6
1,6
Büyükbaş Hayvancılık Dışı Meslek Sahibi Olma
Durumu
Evet
219
60,2
Hayır
145
39,8
Toplam
364
100,0
Büyükbaş hayvan üreticilerinin %60,7’si emeklilerden oluşmaktadır (Şekil 3.1).
Elde edilen verilerden yetiştiricilerin çoğunluğunun tek geçim kaynağının hayvancılık
olmadığı anlaşılmaktadır. Kişilerin çoğunluğu hayvancılığı aile mesleği olarak
sürdürmektedir. İkinci bir işe sahip yetiştirici oranının yüksekliği ise büyükbaş
19
hayvancılık faaliyetlerinin getirisinin yeterli olmamasındandır. Büyükbaş hayvancılık
maliyetinin yüksek olması kişilerin büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin temel meslek
olarak yapamamasının ana gerekçelerinden biridir.
Şekil 3.1. Akçaabat’ta Görüşme Yapılan Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Mesleklere Göre
Dağılımı (2021, %)
3.2. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan Sayısının En Fazla
Olduğu Mahalle Muhtarları
Akçaabat’ta araştırmaya katılan büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30
mahalle muhtarına Akçaabat Ziraat Odası aracılığı ile ulaşılmış mahallelerinde
hayvancılığın durumu, yaşanılan sorunlar gibi hususlarda görüşme yapılmıştır (Tablo 3.3
ve Harita 3.2).
Emekli
%60,7
İşçi
%18,3
Memur
%8,3
Esnaf
%6,8
Şoför
%5,9
20
Tablo 3.3. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Muhtarların Tanımlayıcı Özellikleri (2021)
Mahalle
Mahalle Nüfusu
Büyükbaş
Hayvan Sayısı
Büyükba
ş
İşletme
Sayısı
Işıklar
2.097
1870
341
Doğanköy
1.848
1427
258
Derecik
4.051
1304
340
Akpınar
1.252
1271
198
Darıca
3.394
1062
210
Aydın
879
920
162
Kavaklı
4.038
866
185
Demirkapı
719
831
136
Mersin
2.764
792
208
Sertkaya
649
767
138
Adacık
1.140
737
170
Ortaköy
470
719
111
Kirazlık
634
659
119
Acısu
829
566
144
Gümüşlü
556
562
97
Ağaçlı
494
500
92
Meşeli
547
484
104
Kuruçam
562
449
94
Sarıtaş
2.597
391
82
Şinik
767
388
98
Tütüncüler
507
350
83
Uçarsu
467
349
59
Çamlıca
512
344
83
Ortaalan
326
339
59
Bozdoğan
258
332
48
Akçaköy
1.767
325
77
Yeni Mahalle
3.878
325
76
Kemaliye
279
303
48
Demirci
766
272
87
Toplam
39.047
19.504
3.906
21
Harita 3.2. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Muhtarların Mahallelerine Göre Dağılışı
Akçaabat’ta araştırmaya katılan 30 muhtarın tamamı erkektir ve evlidir.
Muhtarların %63,4’ünün üç-dört çocuğu bulunmaktadır, %50’sinin hanesinde iki ve üç
arasında değişen aile bireyi yaşamaktadır. Katılımcıların %40’ı 60-69 yaş ve %30’u 50-
22
59 yaş aralığındadır. Muhtarların %56,9’u ilkokul, %26,7’si ortaokul, %16,7’si lise
mezunu olup, %40’ı 5.651-8.475 TL (iki-üç asgari ücret) arasında, %36,7’si ise 2.826-
5.650 TL (iki asgari ücrete kadar) gelire sahiptir (Tablo 3.4).
Tablo 3.4. Akçaabat İlçesinde Büyükbaş Hayvan Sayısının Fazla Olduğu 30 Mahalle Muhtarına
Ait Demografik Özellikler (2021)
Muhtarlara Ait Demografik Özellikler
Kişi Sayısı
%
Cinsiyet
Erkek
30
100,0
Yaş
60-69 yaş
12
40,0
50-59 yaş
9
30,0
40-49 yaş
8
26,7
70 yaş ve üzeri
1
3,3
Medeni Durumu
Evli
30
100,0
Çocuk Sayısı
3-4 çocuk
19
63,4
1-2 çocuk
6
20,0
5 ve üzeri çocuk
5
16,7
Aynı Hanedeki Birey Sayısı
2-3 kişi
15
50,0
4-5 kişi
13
43,4
6 ve üzeri kişi
2
3,3
Eğitim Durumu
İlkokul
16
56,9
Lise
8
26,7
Ortaokul
5
16,7
Üniversite
7
1,9
Eğitim Durumu
İlkokul
16
56,9
Lise
8
26,7
Ortaokul
5
16,7
Üniversite
7
1,9
Gelir Durumu (2021 yılı asgari ücret 2.825 TL)
5.651-8.475 TL Arası
12
40,0
2.826-5.650 TL Arası
11
36,7
8.476-11.300 TL Arası
6
20,0
11.301-14.125 TL Arası
1
3,3
Toplam
30
100,0
Araştırmaya katılan muhtarların %50’si büyükbaş hayvan beslemektedir (Şekil
3.2).
23
Şekil 3.2. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Muhtarların Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Yapma
Durumlarının Dağılımı (2021, %)
Işıklar, Aydın, Sertkaya, Ortaköy, Kaleönü, Kirazlık, Acısu, Gümüşlü, Meşeli,
Kuruçam, Ortaköy, Demirci, Ortaalan ve Yeniköy muhtarları büyükbaş hayvan
beslemektedir (Tablo 3.5).
Tablo 3.5. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Muhtarlardan Büyükbaş Hayvan Besleyenlerin
Dağılımı (2021)
Mahalle
Mahallenin
Nüfusu
Mahalledeki
Büyükbaş
Hayvan Sayısı
Mahalledeki
Büyükbaş
İşletme
Sayısı
Işıklar
2.097
1.870
341
Aydın
879
920
162
Sertkaya
649
767
138
Ortaköy
470
719
111
Kaleönü
897
699
142
Kirazlık
634
659
119
Acısu
829
566
144
Gümüşlü
556
562
97
Meşeli
547
484
104
Kuruçam
562
449
94
Ortaalan
326
339
59
Demirci
766
349
87
Yeni Mahalle
3.878
325
76
Büyükbaş Hayvan
Besliyorum
50%
Büyükbaş Hayvan
Beslemiyorum
50%
24
3.3. Akçaabat’taki Kasaplar
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılık hakkında görüş alınabilecek sektör temsilcileri
arasında kasaplar da bulunmaktadır. Bu nedenle Akçaabat Belediyesi’nden ilçedeki
kasapların listesi alınıp, bunlardan büyükbaş hayvancılıkla uğraşan ve Akçaabat Köftesi
imal eden beşi ile görüşülmüştür. Kasaplara, Akçaabat’ta hayvancılığın durumu,
sorunları, hammadde temini, ilçedeki hayvancılığın Akçaabat Köftesi ihtiyacını
karşılama durumu gibi hususlar sorulmuştur. Araştırmaya katılan kasapların tamamı
Akçaabatlıdır ve ilçede ikamet etmektedirler. Katılımcıların tamamı erkek olup, %40’ının
yaşı 50-59 ve %40’ının ise 60-69’dur. Kasapların %80’i evlidir, tamamının üç-dört
çocuğu vardır ve hepsi işletme sahibidir, %60’ı ilkokul mezunudur, %60’ı 31-40 yıldır
faaliyettedir. Kasapların %40’ı 31-40 yıldır %40’ı 41-50 yıldır bu işle uğraşmaktadır
(Tablo 3.6).
Tablo 3.6. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Kasaplara Ait Demografik Özellikler (2021)
Kasapların Demografik
Özellikleri
Kişi
%
Memleket
Akçaabat
5
100,0
Yaşanılan İlçe
Akçaabat
5
100,0
Cinsiyet
Erkek
5
100,0
Meslek Yılı
Evli
4
60,0
Bekâr
1
40,0
Çocuk Sayısı
3-4
5
100,0
Eğitim Seviyesi
İlkokul
3
60,0
Lise
1
20,0
Lisans
1
20,0
Meslekteki Faaliyet Yılı
31-40 yıl
2
40,0
41-50 yıl
2
40,0
21-30 yıl
1
20,0
İşletmedeki Görevi
İşletme Sahibi
5
100,0
İşletmenin Faaliyet Yılı
31-40 yıl
3
60,0
21-30 yıl
1
20,0
41-50 yıl
1
20,0
Toplam
5
100,0
25
3.4. Akçaabat Köftesi Restoranı İşletmecileri
Proje konusu ile ilgili görüşü alınan ve araştırmaya dâhil edilen bir diğer grup
Akçaabat köftesi restoranı sahipleri/işletmecileridir. Akçaabat Belediyesi’nden alınan
verilere göre ilçede 130’un üzerinde Akçaabat köftesi restoranı bulunmaktadır. Bunlardan
bütünü temsil edecek 20 Akçaabat köftesi restoran işletmecisi ile de görüşülerek
Akçaabat’ta hayvancılığın durumu, sorunları, hammadde temini gibi hususlar
sorulmuştur. Katılımcıların tamamı Akçaabatlı olup, ilçede ikamet etmektedir. Akçaabat
köftesi restoran işletmecilerinin tamamı erkektir, evlidir ve %65’i üç-dört çocuk sahibidir.
Restoran işletmecilerinin %35’i lise %30’u ortaokul mezunudur (Tablo 3.7).
Tablo 3.7. Akçaabat Köftesi Restoran Sahibi/Yöneticilerine Ait Demografik Özellikler (2021)
Akçaabat Köftesi Restoran Sahibi/Yöneticilerinin
Özellikleri
Kişi
%
Memleket
Akçaabat
20
100,0
Yaşanılan İlçe
Akçaabat
20
100,0
Cinsiyet
Erkek
20
100,0
Yaş
50-59 yaş
9
45,0
30-39 yaş
4
20,0
40-49 yaş
4
20,0
60-69 yaş
3
15,0
Medeni Durum
Evli
20
100,0
Çocuk Sayısı
3-4 çocuk
13
65,0
1-2 çocuk
5
25,0
5-6 çocuk
2
10,0
Eğitim Seviyesi
Lise
7
35,0
Ortaokul
6
30,0
Yüksekokul
4
20,0
İlkokul
3
15,0
Toplam
20
100,0
26
3.5. Kamu Kurum ve Kuruluşu Yetkilileri
Büyükbaş hayvancılıkla ilgili en önemli paydaşlar arasında şüphesiz kamu kurum
ve kuruluşları bulunmaktadır. Bu nedenle proje konusu ile ilgili kamu kurumlarında
çalışan uzman kişilerin görüşlerinin de alınması istenmiştir. Akçaabat Tarım ve Orman
Müdürlüğü, Trabzon Tarım ve Orman Müdürlüğü, Akçaabat ve Trabzon Büyükşehir
Belediyeleri, Akçaabat Mezbahane Müdürlüğü ve Trabzon Ticaret Odasından uzmanlarla
Akçaabat’ta hayvancılığın durumu, hammadde temini, Akçaabat köftesinin üretimi ile
ilgili sorunlar görüşülmüştür. Araştırmaya katılan kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan
kişilerin tamamı erkektir, %50’si 50-59 yaşındadır. Hepsi evli olan katılımcılar, bir ve üç
arasında çocuk sahibidir. Eğitim seviyeleri incelendiğinde %62,5’i yüksek lisans
mezunudur (Tablo 3.8). Katılımcıların meslek dağılımları incelendiğinde %50’si
veteriner hekim, %37,5’i ziraat mühendisidir (Şekil 3.3).
Tablo 3.8. Araştıramaya Katılan Kamu Kurum ve Kuruluşları Yetkililerine Ait Demografik
Özellikler (2021)
Kamu Kurum ve Kuruluşların Demografik Özellikleri
Kişi
%
Cinsiyet
Erkek
8
100,0
Yaş
50-59 yaş
4
50,0
40-49 yaş
2
25,0
30-39 yaş
2
25,0
Medeni Durum
Evli
8
100,0
Çocuk sayısı
1-3 çocuk
8
100,0
Eğitim Seviyesi
Yüksek Lisans
5
62,5
Lisans
3
37,5
Toplam
8
100,0
27
Şekil 3.3. Araştırmaya Katılan Kamu Kurum ve Kuruluş Yetkililerinin Mesleki Dağılımı (2021,
%)
Katılımcıların çalıştıkları kurumların dağılımları incelendiğinde %50’sinin
Akçaabat ilçe tarım müdürlüğünde görevli olduğu anlaşılmaktadır (Şekil 3.4).
Şekil 3.4. Araştırmaya Katılanların Çalıştıkları Kamu ve Kuruluşların Dağılımı (2021, %)
Katılımcıların çalıştıkları kurumlardaki görev yılları incelendiğinde %25’i 1-10
yıl, %25’i 11-20 yıl, %25’i 21-30 yıl ve %25’i 31-40 yıl deneyime sahiptir (Şekil 3.5).
Veteriner hekim
%50
Ziraat Mühendisi
(Zootekni)
%37,5
Coğrafi işaretli
ürünler uzmanı
%12,5
Akçaabat İlçe
Tarım ve Orman
Müdürlüğü
%50
Trabzon
Büyükşehir
Belediyesi
%12,5
Akçaabat
Belediyesi
%12,5
Trabzon İl Tarım
ve Orman
Müdürlüğü
%12,5
Trabzon Ticaret
Odası
%12,5
28
Şekil 3.5. Araştırmaya Katılan Kamu ve Kuruluşlarındaki Yetkililerin Görev Yıllarına Göre
Dağılımı (2021, %)
1-10 yıl
%25
11-20 yıl
%25
21-30 yıl
%25
31-40 yıl
%25
29
4. AKÇAABAT'TA BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK
Araştırmanın bu bölümünde Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin
gelişimi, mevcut durumu, mahallelere (köylere), yükselti basamaklarına göre dağılımı,
çiftçilerin büyükbaş hayvancılık yapma nedenleri, hayvancılıktan memnuniyet durumları,
gelecekte bu işi yapma istekliliği gibi konular resmi verilerden ve araştırmaya katılan
paydaşlardan elde edilen bulgulardan yararlanılarak ele alınmıştır.
4.1. Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvancılığın Gelişimi ve Mevcut Durumu
Türkiye’de büyükbaş hayvan varlığı 1991 yılında 11.972.923 iken, 2000 yılında
10.761.000, 2010 yılında 11.369.800 ve 2020 yılına gelindiğinde ise 17.963.890
olmuştur. Ülkemizde 1991’den 2020’ye büyükbaş hayvan sayısından %67’lik bir artış
yaşanmıştır.
Trabzon ilinde büyükbaş hayvan varlığı 1991 yılında 236.205 baş iken, 2000
yılında 193.960, 2010 yılında 112.515 ve 2020 yılında ise 150.862 başa gerilemiştir.
Trabzon’da 1991’den 2020’ye büyükbaş hayvan sayısında %36’lık bir azalış olmuştur.
Akçaabat’ta beslenen büyükbaş hayvan sayısı 1991 yılında 44.552 iken, 2000
yılında 27.515, 2010 yılında 20.330, 2020 yılında ise 30.258 olmuştur. Akçaabat’ta
beslenen büyükbaş hayvan sayısında 1991’den 2020’ye %37,2’lik bir azalış
yaşanmıştır (Tablo 4.1. ve Şekil 4.1).
Tablo 4.1. Türkiye, Trabzon ve Akçaabat’ta Yıllara Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı(Baş)
Yıllar
Türkiye
Trabzon
Akçaabat
1991
11.972.923
233.047
44.552
2000
10.761.000
193.340
29.203
2010
11.369.800
112.339
20.330
2020
17.963.890
150.602
30.258
Kaynak: Akçaabat Tarım ve Orman Müdürlüğü
30
Şekil 4.1. Türkiye, Trabzon ve Akçaabat’ta 1991-2020 Yılları Arasında Büyükbaş Hayvan
Sayısında Meydana Gelen Değişim
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30 mahalle muhtarının
%90’ı mahallelerinde büyükbaş hayvancılık yapan hane sayısında son 30 yılda azalma
yaşandığını belirtmiştir (Şekil 4.2).
Şekil 4.2. Akçaabat’ta En Fazla Büyükbaş Hayvan Sayısına Sahip 30 Mahalle Muhtarına Göre
Mahallelerinde Son 30 Yılda Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Yapan Hanelerin Sayısındaki
Değişim Durumu (2021, %)
1991
2000
2010
2020
11.972.923
10.761.000
11.369.800
17.963.890
233.047
193.340
112.339
150.602
44.552
29.203
20.330
30.258
Türkiye Trabzon Akçaabat
Mahallemizde
Büyükbaş Hayvan
Yetiştiricilği Yapan
Hanelerde Azalma
Oldu
%90
Mahallemizde
Büyükbaş Hayvan
Yetiştiricilği Yapan
Hanelerde Azalma
Olmadı
%10
31
Akçaabat’ta görüşme yapılan yetiştiricilerin %52’si son 30 yılda sahip oldukları
büyükbaş hayvan sayısının azaldığını ifade etmiştir (Şekil 4.3). Yetiştiricilerin büyükbaş
hayvanlarının sayısını azaltmalarındaki en önemli neden büyükbaş hayvan bakım
maliyetlerinin yüksek olması ve bu işten kar elde edilememesidir.
Şekil 4.3. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Son 30 Yılda Besledikleri Büyükbaş
Hayvan Sayısındaki Değişim Durumu (2021, %)
4.2. Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvancılığın Coğrafi Dağılışı
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın mahallelere ve yükselti basamaklarına göre
dağılışı ele alınarak, tablo, harita ve şekillerle açıklanmıştır.
4.2.1 Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvancılığın Mahallelere (Köylere) Göre
Dağılımı
Ülkemizde 1991’den 2020’ye büyükbaş hayvan sayısından %67’lik bir artış
yaşanmıştır. Büyükbaş hayvan işletmelerin %59,7’si 1-4 baş hayvanı olan işletme
büyüklüğündedir. Hayvan sayısı bakımından %21,3 işletmenin 5-9 baş hayvanı vardır
(Tablo 4.2).
Beslediğim
Büyükbaş Hayvan
Sayısı Azaldı
%52
Beslediğim
Büyükbaş Hayvan
Sayısı Azaltmadı
%48
32
Tablo 4.2. Türkiye’de Büyükbaş Hayvansal İşletme Büyüklüğü ve Büyükbaş Hayvan Varlığı
Dağılımı (2020)
Büyükbaş hayvan sayısına göre işletme
büyüklüğü (baş)
Büyükbaş hayvanı olan işletme %
1-4
59,7
5-9
21,3
10-19
12,8
20-49
5,4
50-149
0,7
150-299
0,01
300+
0,01
Toplam
100
Kaynak: TUİK
Trabzon ilinde büyükbaş hayvan işletmeleri, hayvan yetiştiriciliği yapan
işletmelerin %96’sını oluşturmaktadır. Mevcut büyükbaş hayvancılık yapan işletmelerin
%15,97’si Akçaabat ilçesinde bulunmaktadır. Akçaabat ilçesini %9,30 ile Ortahisar
ve %9,10 ile Tonya ilçeleri takip etmektedir.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan varlığının dağılımı incelendiğinde Işıklar (1870),
Dörtyol (1.430), Doğanköy (1.427), Derecik (1.304), Akpınar’ın (1.271) en fazla
büyükbaş hayvanın beslendiği mahalleler olduğu görülür (Tablo 4.3 ve Harita 4.1).
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılık ile uğraşan yetiştirici sayıları incelendiğini Işıklar
(341 işletme) ve Derecik (340 işletme) başta gelmektedir (Harita 4.2). Akçaabat İlçe Tarım
ve Orman Müdürlüğü verilerine göre işletme başına dokuz hayvan beslenmektedir.
Ancak araştırmaya katılan 364 büyükbaş hayvan yetiştiricisinde ortalama beslenen
büyükbaş hayvan sayısı ikidir. Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın çok büyük oranda
ticari işletmelerden oluşmadığı, birkaç hayvanın beslendiği, geçim türünde yapıldığı
saptanmıştır.
Akçaabat Tarım ve Orman Müdürlüğü verilerine göre mahallelerin %3’ünde
beslenilen büyükbaş hayvan sayısı dörtten az iken, %28’inde dört, %30’unda beş,
%26’sında altı ve %13’ünde yediden fazladır. Buna göre Akçaabat’ta işletme (ahır
başına) hayvan sayısının düşük olduğu ifade edilebilir.
33
Tablo 4.3. Akçaabat’ta Mahallelere Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı (Baş) ve İşletme Sayısı
(2020)
Köy Büyükbaş
Hayvan Sayısı
Büyükbaş Hayvan
İşletme Sayısı
Köyde İşletme
Başına Ortalama
B. Baş Hayvan
Sayısı
Işıklar
1.870
341
5
Dörtyol
1.430
315
5
Doğanköy
1.427
258
6
Derecik
1.304
340
4
Akpınar
1.271
198
6
Darıca
1.062
210
5
Aydın
920
162
6
Akçakale
911
184
5
Kavaklı
866
185
5
Demirkapı
831
136
4
Mersin
792
208
4
Sertkaya
767
138
6
Adacık
737
170
4
Ortaköy
719
111
6
Kaleönü
699
142
5
Kirazlık
659
119
6
Ambarcık
640
90
7
Acısu
566
144
4
Gümüşlü
562
97
6
Ağaçlı
500
92
5
Meşeli
484
104
5
Zaferli
480
66
7
Kuruçam
449
94
5
Yıldızlı
439
105
4
Şinik
388
98
4
Söğütlü
388
98
4
Ortaköy
388
98
4
Tütüncüler
350
83
4
Sarıtaş
350
83
4
Demirci
349
87
4
Uçarsu
349
87
4
Çamlıca
344
83
4
Ortaalan
339
59
6
Bozdoğan
332
48
7
Akçaköy
325
77
4
Dürpınar
308
61
5
Kemaliye
303
48
6
34
Yeşiltepe
296
56
5
Yaylacık
296
75
4
Yeni Mahalle
276
88
4
Fıstıklı
254
18
14
Arpacılı
250
54
5
Karpınar
248
43
6
Yeşilyurt
242
44
6
Osmanbaba
230
72
3
Salacık
226
49
5
Çiçeklidüz
221
57
4
Cevizlik
203
40
5
Özakdamar
186
39
5
Alsancak
182
39
5
Akdamar
178
38
5
Eskiköy
178
42
4
Helvacı
169
41
4
Çukurca
167
32
5
Cevizli
142
33
4
Akören
134
23
6
Çınarlık
131
36
4
Koçlu
119
20
6
Demirtaş
116
27
4
Tatlısu
108
23
5
Yeniköy
92
16
6
Meydankaya
91
16
6
Maden
87
23
4
Kayalar
82
23
6
Çamlıdere
76
21
4
Nefsipulathane
71
23
3
Özdemirci
63
13
5
Sarıca
59
16
4
Esentepe
54
16
3
Karaçayır
53
12
4
Çolaklı
44
14
3
Çilekli
28
8
4
Karaçam
13
1
13
Toplam
30.258
6.231
372
35
Harita 4.1. Akçaabat’ta Mahallelere Göre Büyükbaş Hayvanların Dağılışı (2020)
36
Harita 4.2. Akçaabat’ta Mahallelere Göre Büyükbaş İşletmelerinin Dağılışı (2020)
37
4.2.2. Akçaabat'ta Büyükbaş Hayvanların Yükselti Basamaklarına Göre
Dağılımı
Beslenilen büyükbaş hayvan sayısı ile yükselti arasında bir ilişki olup olmadığını
incelemek için ilçede yükselti basamaklarına göre büyükbaş hayvan sayıları
incelenmiştir. Akçaabat’ta 0-300 metre yükseltiye sahip kıyı kesimlerindeki mahallelerde
9.347 büyükbaş hayvan beslenmektedir (Tablo 4.4).
Bu yükseltide yer alan büyükbaş hayvan işletme sayısı ise 2.213’dür. İlçedeki
büyükbaş varlığının %31’i, işletmelerin %36’sı bu yükselti kuşağında beslenmektedir.
Bu yükselti basamağındaki mahallelerin büyük çoğunluğu ile kıyı kesiminde ve
yakınında yer alması, şehirsel yerleşme alanlarının buralarda yoğunlaşması ve ilçe
nüfusunun %73,4’ünün bu mahallelerde yaşaması büyükbaş hayvan varlığının daha az
olmasının başlıca nedenleri arasındadır. Buralarda aileler ihtiyaçları ölçüsünde ahırlarda
ortalama dört baş hayvan besleyerek kendi süt ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
Tablo 4.4. Akçaabat’ta 0-300 Metre Arasında Olan Mahallelerde Nüfus Dağılımı, Büyükbaş
Hayvan Varlığı (Baş) ve İşletme Sayısı (2020)
Mahalle
Yükselti
Basamağı
(metre)
Nüfus
Büyükbaş
Hayvan
Sayısı
Büyükbaş
İşletme
Sayısı
İşletme Başına
Ortalama B. Baş
Hayvan Sayısı
Derecik
0-300
4.051
1.304
340
4
Darıca
0-300
3.394
1.062
210
5
Akçakale
0-300
2.227
911
184
5
Kavaklı
0-300
4.038
866
185
5
Mersin
0-300
2.764
792
208
1
Adacık
0-300
1.140
737
170
4
Yıldızlı
0-300
12.996
439
105
4
Söğütlü
0-300
22.016
388
98
4
Ortaköy
0-300
4.577
388
98
6
Sarıtaş
0-300
2.597
350
83
4
Demirci
0-300
766
349
87
4
Yaylacık
0-300
18.494
296
75
4
Yeni Mahalle
0-300
3.878
276
88
3
Osmanbaba
0-300
1.031
230
72
3
Helvacı
0-300
355
169
41
4
Cevizli
0-300
305
142
33
4
Demirtaş
0-300
406
116
27
4
Tatlısu
0-300
196
108
23
5
Yeniköy
0-300
173
92
16
6
Kayalar
0-300
344
82
23
6
Nefsipulathane
0-300
3.693
71
23
3
Özdemirci
0-300
339
63
13
5
Sarıca
0-300
180
59
16
4
Çolaklı
0-300
2.307
44
14
3
Karaçam
0-300
1.185
13
1
13
Toplam
93.452
9.347
2.233
4,2
38
İlçede 301-550 metre yükseltiye sahip olan mahallelerde beslenin büyükbaş
hayvan sayısı, %54’ü, büyükbaş hayvan işletmelerinin ise %50’si bulunmaktadır (Tablo
4.5). Yükselti basmağı 301-550 metre arasında değişen mahallelere işletme başına
ortalama olarak beş baş hayvandan fazla beslenmektedir. Bunun en önemli nedeni 301-
550 metre arasında yükseltiye sahip mahallelerde bulunan fındık bahçelerinin aynı
zamanda önemli otlak alanlarının yoğunlaşmasındandır. Fındık için kullanılan gübreler
otların hızlı büyümesinde etkilidir. Yaz aylarına doğru biçilen otların bir kısmı
kurutularak kışın hayvanların beslenmesinde kullanılmak üzere saklanılır. Fındık altında
arı otu yetiştirebilir bu da hayvancılık için önemli bir besin kaynağıdır.
Tablo 4.5. Akçaabat’ta 301-550 Metre Arasında Olan Mahallelerde Nüfus Dağılımı, Büyükbaş
Hayvan Varlığı (Baş) ve İşletme Sayısı (2020)
Mahalle
Yükselti
Basamağı
(metre)
Nüfus
Büyükbaş
Hayvan
Sayısı
Büyükbaş
İşletme
Sayısı
İşletme Başına
Ortalama B. Baş
Hayvan Sayısı
Işıklar
301-550
2.097
1.870
341
5
Dörtyol
301-550
1.937
1.430
315
5
Doğanköy
301-550
1.848
1.427
258
6
Akpınar
301-550
1.252
1.271
198
6
Ortaköy
301-550
470
719
111
6
Kaleönü
301-550
897
699
142
5
Kirazlık
301-550
634
659
119
6
Ambarcık
301-550
522
640
90
7
Acısu
301-550
829
566
144
4
Gümüşlü
301-550
556
562
97
6
Ağaçlı
301-550
494
500
92
5
Zaferli
301-550
351
480
66
7
Şinik
301-550
767
388
98
4
Tütüncüler
301-550
507
350
83
4
Çamlıca
301-550
512
344
83
4
Ortaalan
301-550
326
339
59
6
Bozdoğan
301-550
258
332
48
7
Akçaköy
301-500
1.767
325
77
4
Dürpınar
301-550
7.519
308
61
5
Kemaliye
301-550
279
303
48
6
Yeşiltepe
301-550
344
296
56
5
Fıstıklı
301-550
146
254
18
14
Karpınar
301-550
376
248
43
6
Özakdamar
301-550
253
186
43
5
Alsancak
301-550
33
182
39
5
Akdamar
301-550
231
178
38
5
Eskiköy
301-550
344
178
42
4
Çukurca
301-550
191
167
32
5
Akören
301-550
425
134
23
6
Çınarlık
301-550
312
131
36
4
Çamlıdere
301-550
211
76
21
4
Karaçayır
301-550
149
53
12
4
Çilekli
301-550
243
28
8
4
Toplam
28.344
16.349
3.085
5,3
39
Akçaabat’ta 551-850 metre yükseltideki mahallelerde beslenilen büyükbaş
hayvan sayısı 4.448’tür. Bu mahallelerdeki büyükbaş hayvan işletme sayısı ise 872’dir.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvanların %15’ü ve işletmelerin %14’ü 551-850 metre
yükseltiye sahip mahallelerde beslenmektedir. Yükselti basmağı 551-850 metre arasında
değişen mahallelere işletme başına ortalama beş baş büyükbaş hayvan beslenmektedir.
Yüksek kesimlerde (551-850 metre) konumlanan mahallelerde hayvancılık temel geçim
kaynağıdır. Bunun en önemli nedeni 551-850 metre yükseltide kurulan mahallelerde otlak
ve çayır alanlarının elverişli olmasıdır (Tablo 4.6). Bu yükseltilerde yer alan mahallerde
kışın büyükbaş hayvanlara yedirilen otların bir kısmı Alpin çayır kuşağında yer alan
yaylalardan elde edilmektedir. İlkbaharda gübrelenen çayırlar kışın kullanılmak üzere
yazın biçilir ve kurutulur, köylere taşınır.
Tablo 4.6. Akçaabat’ta Yükselti Basamağı 551-850 Metre Olan Mahallelerde Nüfus Dağılımı,
Büyükbaş Hayvan Varlığı (Baş) ve İşletme Sayısı (2020)
Mahalle
Yükselti
Basamağı
(metre)
Nüfus
Büyükbaş
Hayvan
Sayısı
Büyükbaş
İşletme
Sayısı
İşletme Başına
Ortalama B.
Baş Hayvan
Sayısı
Aydın
551-850
879
920
162
6
Demirkapı
551-850
719
831
136
4
Sertkaya
551-850
649
767
138
6
Kuruçam
551-850
562
449
94
5
Uçarsu
551-850
467
349
87
4
Arpacılı
551-850
307
250
54
5
Salacık
551-850
943
226
49
5
Cevizlik
551-850
305
203
40
5
Koçlu
551-850
124
119
20
6
Meydankaya
551-850
259
91
16
6
Maden
551-850
237
87
23
4
Çiçeklidüz
551-850
648
221
57
4
Esentepe
551-850
176
54
16
3
Toplam
6.151
4.448
872
5,1
Verilerden Akçaabat’ta iç ve yüksek kesimlerde büyükbaş hayvan
beslenilmesinin daha fazla olduğu görülmektedir.
40
4.3. Akçaabat'ta Beslenilen Büyükbaş Hayvan Irkları
Türkiye’de yetiştirilen kültür ırkı sığırların önemli bir bölümünü sütçü özelliği ile
ön plana çıkan Siyah-Alaca ırkı oluşturmaktadır. Siyah-Alaca ırkını Simental, Esmer ve
Jersey ırkları takip etmekte ve son yıllarda etçi özelliği ile ön plana çıkan Hereford ve
Angus ırklarında da önemli artış olduğu görülmektedir. Yerli ırkların ise önemli bir
kısmını Yerli Kara, Boz, Doğu Anadolu Kırmızısı ve Güneydoğu Sarı-Kırmızısı ırkları
oluşturmaktadır. Melez genotipler ise genel itibariyle, kültür ırklarının yerli ırklar ile
melezlenmesi sonucu elde edilmektedir. Bu melezlemeler çoğunlukla kasaplık büyükbaş
hayvan elde edilmesi için yapılmaktadır (URL 11). TUİK verilerine göre Türkiye’nin
1991 yılında toplam 11 milyon 973 bin olan sığır varlığının %11’i kültür ırkı, %34’ü
Melez ırkı, %55’ini de yerli ırklar oluşturur iken 2020 yılında büyükbaş hayvan varlığının
%48’ini kültür ırkı, %43’ünü melez ırkı ve %9’unu yerli ırk oluşturmaktadır.
Trabzon’da 1991 yılında toplam hayvan varlığının %13’ü kültür ırkı, %44’ü
melez ırkı, %43’ünü ise yerli ırklar oluşturur iken 2020 yılında büyükbaş hayvan
varlığının %80’ini melez ırkı, %17’sini kültür ırkı, %3’ünü yerli ırk oluşturmaktadır.
Yerli ırkların süt veriminin kültür ve melez ırklara göre daha düşük olması, yerli
büyükbaş hayvan sayısının azalmasında etkendir. Yağ oranı yüksek olan süt ırkı kültür
ve melez ırklarının yerli hayvanlara göre süt veriminin yüksek olması üreticiler tarafından
tercih edilmelerine ve sayılarının arttırılmasına sebep olmuştur. Özellikle Jersey ırkının
süt verimi yıllık 2500-3000 kilogram iken yerli hayvanın süt verimi 444-794 litre kadardır
(URL 12). Yaz aylarında hayvanların dışarıda otlamaları sebebiyle süt veriminde artış
görülmektedir.
Akçaabat’ta beslenilen yerli büyükbaş hayvanlarda görülen düşük verim
nedeniyle 1960’lı yıllar itibariyle doğal ve suni tohumlama ile Jersey, Holştayn ve
Simental cinsine dayalı melez ırklar üretilmeye başlanmıştır. İlçeye 1970 yıllarında
Hollanda’dan 157 baş damızlık Jersey ırkı getirilmiştir (Kadıoğlu, 2003). Akçaabat’ta
1991’de hayvan varlığının %53’ü yerli, %40’melez, %7’si kültür ırkı iken, 2020 yılına
gelindiğinde büyükbaş hayvanlara yapılan ıslah çalışmasının bir sonucu olarak ilçede
büyükbaş hayvanların tamamı melez ırklardan oluşmaktadır. Akçaabat 1991 yılında yerli
hayvan varlığı toplam büyükbaş hayvan içerisindeki oranı Trabzon ve Türkiye
ortalamasının üzerindeyken, 2020 yılına gelindiğinde hem il hem de ülke ortalamasının
altına düşmüştür. Akçaabat’ta beslenen melez ırkının oranı 1991 yılında Trabzon
41
ortalamasının altında, ülke ortalamasının ise üzerinde iken, 2020 yılında Akçaabat’ta
beslenilen melez ırkın Trabzon ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir (Tablo 4.7).
Akçaabat’ta yaygın olarak Jersey melezi ırk ile süt sığırcılığı ve Simental ırk ile besi sığırı
yetiştiriciliği yapılmaktadır. Jersey yetiştirmek için Karadeniz bölgesinin ideal olduğu
belirlenmiştir. Süt sığır ırklarının en ufağı olan jerseyler, süt ırkları içinde yedikleri
yemleri ekonomik olarak süte dönüştürmektedir. Simental ırkı et veriminin yüksek
olmasından dolayı tercih edilmektedir.
Tablo 4.7. Türkiye, Trabzon ve Akçaabat’ta Yıllara Göre Yerli, Melez ve Kültür Irkı
Büyükbaş Hayvan Sayıları
Yıllar
Yerli Irk
Melez Irk
Kültür Irkı
Toplam
Türkiye
1991
6.685.683
4.033.375
1.253.865
11.972.923
2000
4.217.000
4.738.000
1.806.000
10.761.000
2010
2.464.722
4.707.188
4.197.890
11.369.800
2020
1.531.065
7.594.127
8.838.498
17.963.890
Trabzon
1991
99.988
102.025
31.034
233.047
2000
47.140
141.000
5.200
193.340
2010
22.881
72.610
16.848
112.339
2020
3.720
121.061
25.821
150.602
Akçaabat
1991
23.552
18.000
3.000
44.552
2000
8.344
19.009
1.850
29.203
2010
4.170
16.160
-
20.330
2020
-
27.956
-
27.956
Kaynak: TUİK
4.4. Akçaabat'ta Meralar ve Büyükbaş Hayvancılık
Büyükbaş hayvancılık sektörü, coğrafi konum ve iklim çeşitliliği sebebiyle
Türkiye’nin çoğu bölgesinde önemli ekonomik faaliyet kollarından biridir. Bu
hayvancılık türünde, geniş çayır ve mera arazilerine ihtiyaç duyulduğu için genellikle
köy, belde ve taşralarda yaygınlık kazanmıştır (Güven, 2018). Büyükbaş hayvan işletme
giderlerinin %60-70’ni yem maliyetleri oluşturmaktadır. Bu nedenle taze kaliteli kaba
yeme kaynaklık eden çayır-meralar oldukça önem arz etmektedir. Hayvancılığı gelişmiş
ülkelerde kaba yem ihtiyacının %80-90’ı çayır meralardan karşılanırken, ülkemizde bu
oran nadas alanları dâhil %38’dir (URL 13). Örneğin; İrlanda’da da büyükbaş
42
hayvanların ihtiyacı olan yemlerin çayır-meralardan karşılanma oranı kabaca %97 iken,
İngiltere’de %83, Fransa’da %71 ve Hollanda’da ise %54’tür. Türkiye’de çayır-mera
alanlarının yaklaşık %5’i ot biçimi için ayrılmış, %95 ise otlatılmaktadır (URL 14).
Ülkemizdeki çayır ve mera alanlarının geçen 60 yıllık dönemdeki değişim miktarına
bakıldığında 1950 yılında yaklaşık 40 milyon hektar olan mera alanlarının 2014 yılına
gelindiğinde 14,6 milyon hektara kadar gerilediği görülmektedir (Akar, 2014). 2020’de
ise 12 milyon hektara düştüğü görülmektedir. Avrupa’da mera alanlarında dekarda 560
kg ot elde etmektedir. Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü’nün [BÜGEM] 2020 yılında
yayınladığı rapora göre Türkiye’de çayır ve meralarının kuru ot verimi ise 60-70 kg/da
arasındadır. Meraların yıllık ortalama kuru ot verimlerinin; Karadeniz Bölgesinde 100
kg/da ’dir (URL 15). Türkiye’de çayır ve meralara tohum takviyesi ve bakım
yapılmadığından dolayı otun besin değeri de düşüktür. Mevcut meralar hayvan
varlığımızın kaba yem ihtiyacını karşılayacak durumda değildir. Çayır ve meraların yem
bitkileri yönünden kalitesinin düşmesi, hayvanların çayır ve meralarda daha fazla
dolaşarak, daha fazla enerji tüketmelerine neden olmaktadır. Bu durum çayır ve mera
alanlarında tahribatı artırmaktadır. Bir büyükbaş veya küçükbaş hayvanın günlük mera
yem ihtiyacı; canlı ağırlığının 1/10’u olarak kabul edilir. Örneğin 500 kg bir sığırın
günlük yem ihtiyacı 50 kilogram, aylık 1.5 ton ve yıllık olarak 18 tondur. Kuru kaba yem
ihtiyacı ise günlük 12,5 kg, aylık 375 kg ve yıllık ise 4.5 tondur (Çaçan ve Yüksel, 2016).
Trabzon ilinin toplam arazi varlığının (466.404 ha) %24’ünü (111.628 ha) çayır
ve meralar oluşturmaktadır. Akçaabat ilçesinin yüzey şekilli genel olarak dağlık, arazi
yapısı engebeli ve eğimlidir. Dağlar kıyıya paralel uzanır ve küçük dere ve derin vadilerle
birbirinden ayrılmaktadır. Arazinin engebeli olması sebebiyle tepe olarak
adlandırılabilecek büyüklü küçüklü yükseltilere sahiptir. Dağların üzerinde yayla diye
nitelendirilen düzlükler vardır (URL 16). Akçaabat ilçesinin yüzölçümü (38.540 hektar)
Trabzon ilinin yüz ölçümünün %9’unu oluşturmaktadır. İlçenin yüzölçümünün %47’sini
işlenebilir tarım arazileri, %37’sini orman arazisi, %10,3’ünü tarım dışı arazi ve
%9,4’ünü çayır ve mera arazisi oluşturmaktadır. (Tablo 4.8 ve Şekil 4.4). Bu da çayır ve
mera arazilerinin oldukça kısıtlı olduğunu göstermektedir. Çayır ve mera arazilerinin
azlığı kaba yem yetersizliğini ve satın alma zorunluluğunu ve maliyet artışını beraberinde
getirmektedir.
43
Tablo 4.8. Akçaabat’ta Arazi Varlığının Dağılımı (2021)
Arazinin Cinsi (Hektar)
Ekilebilen Arazi
Payı(%)
Toplam Arazi
Payı(%)
Tarım Arazisi
Fındık
9.100
50,02
23,6
Mısır
2.540
13,87
6,6
Patates
700
3,9
1,8
Sebze
1.100
6,05
2,86
Tütün
25
0,14
0,06
Çilek
10
0,06
0,028
Kivi
20
0,11
0,052
Çayır Arazisi
1.583
8,75
4,11
Diğer Tarım Arazileri
3.112
17,10
8,07
Toplam
18.190
100
47,3
Diğer Araziler
Orman Arazisi
14.311
37,1
Mera Arazisi
2.053
5,3
Ürün Getirmeyen
3.986
10,3
Toplam
38.540
100,0
Kaynak: Akçaabat İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü
Şekil 4.4. Akçaabat’ın Arazi Varlığının Dağılımı (2021)
Tarım Arazisi
47%
Diğer Araziler
53%
44
Türkiye geneliyle karşılaştırıldığında Akçaabat’ta mera ve otlakların taşıma
kapasitesi ile yörede yetiştirilen hayvanlar arasında dengesizlik söz konusudur.
Akçaabat’ta hayvan sayısı en fazla olduğu 30 mahallenin %73’ünde mera ve otlak alanı
bulunmamaktadır (Şekil 4.5).
Şekil 4.5. Akçaabat’ta En Fazla Büyükbaş Hayvan Sayısına Sahip 30 Mahallenin Mera ve Otlak
Varlığının Dağılımı (2021)
Akçaabat’ta araştırmaya katılan büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %72’sine göre
mahallerindeki mera ve otlak alanları büyükbaş hayvanların beslenmesi için yetersizdir
(Şekil 4.6).
Şekil 4.6. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerine Göre
Mahallelerindeki Mera ve Otlak Alanlarında Beslenilen Büyükbaş Hayvan Varlığını Taşıma
Kapasitesine Göre Dağılımı (2021, %)
Mera ve Otlak Alanına
Sahip Olan Büyükbaş
Hayvan Yetiştiricileri
%27
Mera ve Otlak Alanına Sahip
Olmayan Büyükbaş Hayvan
Yetiştiricileri
%73
Mera ve Otlak
Alanları
Büyükbaş
Hayvanlarımızın
Beslenmesi İçin
Yeterlidir
%23
Mera ve Otlak Alanları
Büyükbaş Hayvanlarımızın
Beslenmesi İçin Yetersizdir
%72
45
Büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30 mahallede araştırmaya dâhil olan
yetiştiricilerin %56’sı büyükbaş hayvanlarını otlatmamaktadır (Şekil 4.7). Yörede
otlatmaya dayalı hayvancılığın giderek azaldığı görülmektedir.
Şekil 4.7. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Hayvanlarını
Otlama Durumlarının Dağılımı (2021, %)
Mera ve otlak alanına sahip olan yetiştiricilerin %47’si 3-4 ay, %42’si ise 5 ay
ve üzeri süreyle hayvanlarını otlamaktadır (Şekil 4.8).
Şekil 4.8. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvanlarını Otlatan Yetiştiricilerin Otlatma Sürelerinin
Dağılımı (2021, %)
Büyükbaş
Hayvanlarımı
Otlatıyorum
%44
Büyükbaş
Hayvanlarımı
Otlatmıyorum
%56
1-2 Ay
Otlatıyorum
%11
3-4 Ay
Otlatıyorum
%47
5 ve Üzeri Ay
Otlatıyorum
%42
46
Araştırmaya katılan kamu-kurum ve kuruluş yetkililerin büyük bir kısmı
Akçaabat’ta bulunan mera ve otlak alanların taşıma kapasitesi ile Akçaabat’ta yetiştirilen
büyükbaş hayvan sayısı arasındaki dengenin yetersiz olduğu görüşündedir (Şekil 4.9).
Şekil 4.9. Kamu-Kurum ve Kuruluş Yetkililerine Göre Akçaabat’ta Mera ve Otlakların Taşıma
Kapasitesi ile Akçaabat ve Çevresinde Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Sayısı Arasındaki Denge
Durumunun Dağılımı (2021, %)
4.5. Akçaabat’ta Yetiştiricilerin Büyükbaş Hayvancılık Yapma Nedenleri
Akçaabat’ta çiftçilere neden büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yaptıkları
sorulmuştur. Çiftçilerin %56’sı evin ihtiyaçlarını karşılamak için, %47’si ek gelir
sağlamak için büyükbaş hayvan beslediğini ifade etmiştir (Şekil 4.10). Elde edilen
bulgulardan katılımcıların büyükbaş hayvancılığı çoğunlukla diğer ekonomik faaliyetler
ile birlikte ikincil bir iş olarak gördükleri anlaşılmaktadır İlçede tek geçim kaynağı
hayvancılık olan kişilerin yıllardan beri aile mesleği olarak hayvancılık ile uğraşmalarının
ve alternatif bir mesleklerinin olmayışının hayvancılık yapmalarının temel nedeni olduğu
saptanmıştır.
Kısmen yeterli
17%
Yetersiz
83%
47
Şekil 4.10. Akçaabat’ta Yetiştiricilerin Büyükbaş Hayvan Besleme Nedenlerinin Dağılımı (2021,
%)
4.6. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Büyükbaş Hayvan
Yetiştiriciliği ile İlgili Eğitim Alma Durumları
Akçaabat’ta çiftçilerin %91 büyükbaş hayvan besleme ile ilgili herhangi bir
tarımsal eğitim programına katılmadığını, aileden gelen geleneksel bilgiler ile
hayvancılık yaptığını belirtmiştir (Şekil 4.11). Bulgular büyükbaş hayvancılıkla uğraşan
çiftçilerin çok az bir kesiminin modern hayvan yetiştirme yöntem ve tekniklerinden
haberdar olduğunu göstermektedir. Bu durum diğer faktörler ile birlikte büyükbaş
hayvancılıkta verimin istenen seviyede olmamasına ve elde edilen gelirin düşük
kalmasına neden olmaktadır.
010 20 30 40 50 60
Evin ihtiyaçlarını karşılamak
Ek gelir getirmesi
Aile mesleği
Tek geçim kaynağı
Teşvik verilmesi
Bitkisel ürünleri değerlendirme
Diğer
%56
%47
%37
%36
%5
%4
%3
48
Şekil 4.11. Akçaabat’ta Çiftçilerin Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği ile İlgili Eğitim Alma
Durumları (2021, %)
Hayvan yetiştiriciliğiyle ilgili yönelik kurs, eğitim, seminer vb. faaliyetlerine
katılan az sayıda çiftçinin %65’inin kamu kurum ve kuruluşlar tarafından hayvancılığa
yönelik kurs, eğitim, seminer vb. katılım sağladığı görülmektedir (Şekil 4.12). Büyükbaş
hayvancılığa yönelik kurs, eğitim, seminer vb. faaliyetlerine olan katılımın düşük olması
yörede verimli bir hayvancılık için engel teşkil eden durumlardan biridir.
Şekil 4.12 Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Eğitimi Alan Çiftçilerin Bu Eğitimi
Aldıkları Kurumların Dağılımı (2021, %)
Büyükbaş
Hayvancılık ile
İlgili Eğitim
Aldım
%9
Büyükbaş
Hayvancılık ile İlgili
Eğitim Almadım
%91
Akçaabat
Belediyesi
%26
Akçaabat Ziraat
Odası
%26
Trabzon Tarım
Müdürlüğü
%13
Diğer(Tv
kanalları,özel
eğitimler gibi)
%35
49
Geleneksel bilgiler ile büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin sürdürülmesi yerine,
modern yöntemler ile büyükbaş hayvancılığın yapılması yaşanılan sorunların çözümü ve
teknolojik yenilikler ile ürün veriminin arttırılması için son derece önemlidir.
4.7. Akçaabat’ta Yetiştiricilerinin Hayvancılığa Yönelik Memnuniyet
Durumları
Araştırmaya katılan büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %73’ü hayvancılık
yapmaktan memnun olmadıklarını ifade etmektedir (Şekil 4.13). Çiftçiler büyükbaş
hayvan yetiştiriciliğinde yem veya yem ham maddelerin alımı, işçilik, elektrik, su,
temizlik malzemeleri, veteriner hizmetleri, vergiler, faiz ve sigorta primleri gibi giderlerin
fazla olduğunu ve bunların yılın her döneminde harcama getirdiğini belirtmektedir. Buna
karşın besi işletmeciliğin günlük bir gelirinin bulunmadığını ifade etmektedirler. Kırsal
alanda yapılacak ekonomik faaliyetlerin sınırlı olması sebebiyle büyükbaş hayvancılık
yapıldığı anlaşılmaktadır.
Şekil 4.13 Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Çiftçilerin Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinden
Memnun Olma Durumlarının Dağılımı (2021, %)
4.8. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Gelecek Yıllarda
Hayvancılık Yapma İstekliliği
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30 mahalle muhtarına
mahallelerindeki çiftçilerin gelecek yıllarda büyükbaş hayvancılık yapma istekliliği
sorulduğunda %87’si büyükbaş hayvan besleyen hanelerde azalma olacağını geçmişten
gelen sureci de dikkate alarak belirtmişlerdir (Şekil 4.14).
Büyükbaş Hayvan
Yetiştirmekten
Memnunun
%27
Büyükbaş Hayvan
Yetiştirmekten
Memnunun Değilim
%73
50
Şekil 4.14 Akçaabat’ta Mahalle Muhtarına Göre Gelecek Yıllarda Mahallelerinde Hayvan
Yetiştiriciliği Yapan Hane Sayısındaki Değişim Durumunun Dağılımı (2021, %)
Akçaabat’ta araştırmaya katılan büyükbaş hayvan yetiştiricilerine gelecek yıllarda
büyükbaş hayvancılık yapmayı düşünüp düşünmedikleri sorulmuştur. Yetiştiricilerin
%84’ü gelecek yıllarda hayvancılık yapmaya devam etmeyeceğini belirtmektedir (Şekil
4.15). Bu çiftçiler (%16) büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin kazançlı bir ekonomik
faaliyet olmasa dahi aile mesleği olduğunu, kendi yiyecek ihtiyaçlarının da bir kısmını
karşılamada katkı sunduğunu bu nedenle büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine devam
edeceklerini belirtmektedir.
Şekil 4.15 Akçaabat’ta Çiftçilerin Gelecek Yıllarda Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Yapma
İstekliliğinin Dağılımı (2021, %)
Büyükbaş Hayvan
Yetiştricilİği
Yapan Hanelerde
Azalma Olur
87%
Büyükbaş Hayvan
Yetiştricilİği
Yapan Hanelerde
Azalma Olmaz
13%
Gelecek Yıllarda
Büyükbaş
Hayvan
Yetiştirmeye
Devam
Etmeyeceğim
%84
Gelecek Yıllarda Büyükbaş Hayvan
Yetiştirmeye Devam Edeceğim
%16
51
Kamu kurum ve kuruluş yetkililerine Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılık
sektöründe gelecek yıllarda nasıl bir değişim yaşanacağı sorulduğunda %57’si üretimde
bir azalış yaşanacağını ifade etmektedirler. Bunun sebebi olarak da büyükbaş hayvan
besleme maliyetlerinin çok yüksek ve genç neslin bu işi yapmakta oldukça isteksiz
olmasının etkisi olduğunu belirtmektedirler (Şekil 4.16). Akçaabat’ta büyükbaş
hayvancılık yapan çiftçilerin %13’ünün 40 yaş altında olduğu düşünüldüğünde bu tespitin
doğru olduğu, tedbir alınmadığı takdirde gelecek yıllarda son 30 yılda büyükbaş
hayvancılıkta yaşanan büyük gerilemenin devam edebileceği görülmektedir.
Şekil 4.16. Kamu-Kurum ve Kuruluş Yetkililerinin Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvancılığın
Gelecek Yıllardaki Değişimiyle İlgili Görüşleri (2021, %)
4.9. Akçaabat’ta Gençlerin Büyükbaş Hayvancılık Yapma İstekliliği
Akçaabat’ta gelecekte büyükbaş hayvancılığın durumunu saptayabilmek için
sektör temsilcilerine gençlerin büyükbaş hayvancılığa olan ilgileri sorulmuştur.
Büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30 mahalle muhtarının %77’si
mahallelerinde ikamet eden gençlerin büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine ilgi duymadığını
belirtmiştir. (Şekil 4.17). Muhtarlara göre gençlerin büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ile
ilgilenmeme sebepleri arasında eğitim seviyelerinde olan yükseliş ile beraber daha iyi
gelir elde edebilecek mesleklere yönelmeleri, büyükbaş hayvancılığı zor bir iş olarak
görmeleri ve karlı olmadığını düşünmeleri etkilidir. Ayrıca büyük şehirlerde yaşama
isteği büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine olan ilgiyi azaltmaktadır.
Üretim ve
Verimde Düşüş
57%
Üretim ve
verimde artış
29%
Değişmez
14%
52
Şekil 4.17. Muhtarlara Göre Akçaabat’ta Gençlerin Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Yapma
İstekliliğinin Dağılımı (2021, %)
Büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %73’ü Akçaabat’ta genç neslin büyükbaş
hayvan yetiştiriciliği yapma konusunda istekli olmadığını belirtmişlerdir (Şekil 4.18).
Bunun nedeni sorulduğunda; %39’u gençlerin hayvancılığa ilgi duymamasının, %20’si
gençlerin düzenli bir mesleği olmasının, %13’ü ise hayvan bakım maliyetinin yüksek
oluşunun bu durumda etkili olduğunu ifade etmişlerdir (Şekil 4.19).
Şekil 4.18. Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerine Göre Akçaabat’ta Gençlerin Büyükbaş Hayvan
Yetiştiriciliği Yapma İstekliliği (2021, %)
Gençler
Büyükbaş
Hayvan
Yetiştiricilğine
İstekliler
%28
Gençler Büyükbaş Hayvan
Yetiştiriciliğine İstekli Değiller
%73
Gençler
Büyükbaş
Hayvan
Yetiştiricilğine
İstekliler
%23
Gençler Büyükbaş Hayvan
Yetiştiriciliğine İstekli Değiller
%77
53
Şekil 4.19. Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerine Göre Gençlerin Büyükbaş Hayvancılık Yapmak
İstememelerinin Nedenleri (2021, %)
4.10. Akçaabat Köftesi ‘nin Akçaabat Ekonomisine Sağladığı Katkı
Coğrafi işaretli ürünlerin üretim ve pazarlama aşamasında önemli bir ekonomik
katkı sağlaması beklenir. Akçaabat köftesinin coğrafi işaret sistemi kapsamında
korunmaya alınmasının ardından (2010) meydana gelen değişiklikler ile ilgili sektör
temsilcilerinin görüşleri alınmıştır. Akçaabat köftesinin coğrafi işaret aldıktan sonra
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın gelişimine katkı sağlama durumuna yönelik görüşler
incelendiğinde büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %63’ü kendileri adına coğrafi işaretli
Akçaabat köftesinin olumlu bir katkısının olmadığını belirtmiştir. Kamu-kurum ve
kuruluş yetkilerinin %75’ine göre Akçaabat köftesinin coğrafi işaret almasının ilçedeki
hayvancılığın gelişimine katkısı olmamıştır. Kasapların tamamı (%100) coğrafi işaretli
Akçaabat köftesinin büyükbaş hayvancılığa katkı sağladığı görüşündedir (Şekil 4.20).
Hayvancılığa ilgi
duymama
%39
Meslek sahibi
olmaları
%20
Hayvan bakım
maliyetinin yüksek
olması
%13
Hayvancılığın
getirisinin
olmaması
%11
Şehire göç
%10
Arazi elverişsizliği
%5
Yetersiz sermaye
%2
54
Şekil 4.20. Akçaabat Köftesinin Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvancılığın Gelişimine Katkı Durumu
(2021, %)
Akçaabat köftesi restoran sahibi/müdürlerinin tamamı coğrafi işaret sonrasında
Akçaabat köftesinin üretim miktarında artış yaşandığını belirtilmiştir. Görüşme yapılan
restoran işletmecilerinin %90’ı coğrafi işaret ilçenin ekonomik/sosyal/toplumsal/ örgütsel
kalkınması için fırsat oluşturduğunu %90’ı coğrafi işaretin Akçaabat’taki ailelerin
ekonomik/sosyal kalkınması için fırsat oluşturduğunu, %85’i Akçaabat köftesinin coğrafi
işaretten sonra pazar payında artış oluşturduğu ve yöre için olumlu katkı sağladığını ifade
etmiştir (Şekil 4.21).
Büyükbaş hayvan
yetiştiricisi
Kamu kurum ve
kuruluş
Kasap
%37
%25
%100
%63
%75
Akçaabat Köftesi Ekonomiye Katkı Sağladı
Akçaabat Köftesi Ekonomiye Katkı Sağlamadı
55
Şekil 4.21. Akçaabat Köftesi Restoranı İşletmecilerinin Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesinin
Sağladığı Katkılara Yönelik Görüşlerinin Dağılımı (2021, %)
Coğrafi tescil sonrasında Akçaabat köftesine olan talep ile birlikte üretim miktarında
büyük bir artış yaşandığı, ilçe ekonomisini, istihdamını, turizmini, ticaretini olumlu etkilediği
görülmektedir. Ancak Akçaabat köftesinin, ilçe ekonomisine olan olumlu etkilerinin Akçaabat
köftesi üretimi yapan kasap ve restoranlarda hissedildiği gibi köfte üretiminde kullanılan ana
hammadde olan büyükbaş hayvan yetiştiricilerinde hissedilmediği görülmektedir. Bu durum
soruya verilen cevaplara da yansımıştır. Nitekim ilçedeki büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin ve
kamu kurum ve kuruluşlarında görevli yetkililerin büyük bir kısmı Akçaabat köftesinin
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın gelişimine bir katkısı olmadığını düşünmektedirler.
Coğrafi İşaretli Akçaabat köftesi üretiminden ilçedeki büyükbaş hayvan üreticilerinin de
yararlanmasını sağlayacak tedbirler alınması gerekmektedir. Bununla birlikte Akçaabat köftesi
ilçenin tanıtımına, istihdamına, turizmine, ticaretine büyük bir katkı yapmaktadır. Bu değerin,
doğrudan ve dolaylı olarak restoranlar, kesimhane, kasaplar, köfte üretim yerleri gibi alanlarda
1000’in üzerinde daimî istihdam oluşturduğu öngörülmektedir. Mevsimsel olarak istihdam
rakamı restoranlara gelen ziyaretçi sayısının ve Akçaabat köftesine olan talebin çoğalmasıyla
3-4 kat artabilmektedir. Akçaabat köftesinin ilçe ekonomisine katkısının 2021 itibariyle yıllık
500 milyon TL’nin üzerinde olduğu hesaplanmıştır (2021).
75 80 85 90 95 100
Coğrafi işaretten sonra pazar
payında artış oldu.
Coğrafi işaretten sonra il/ilçe
ekonomik/sosyal/toplumsal/örg
ütsel kalkınması için fırsat …
Coğrafi işaretten sonra
ailenin/bireyin
ekonomik/sosyal kalkınması …
Coğrafi işaretten sonra üretim
miktarı arttı.
85
90
90
100
56
5. AKÇAABAT’TA BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIKLA İLGİLİ YAŞANAN
SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın durumu ve sorunlarını tespit edebilmek için
ilçede 364 büyükbaş hayvan yetiştiricisi, büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30
mahalle muhtarı, 20 Akçaabat köftesi restoranı sahibi/işletmecisi, beş kasap ve konu ile
ilgili sekiz kamu kurumu yetkilisi ile görüşme yapılmıştır. Bunun sonucunda Akçaabat
ilçesinde büyükbaş hayvancılığa yönelik; yem fiyatlarının yüksek oluşu (%92), ürünlerin
istenilen fiyata satılamaması (%92), mera arazilerinin ve yem bitkileri üretiminin
yetersizliği (%67), büyükbaş hayvan bakım maliyetlerinin yüksek olması (% 45), mevcut
ahırların büyükbaş hayvan bakımı için elverişsizliği, (%41), sermaye eksikliği (%36),
veteriner hizmetlerinin yetersizliği ve pahalı olması (%33), canlı hayvan satamama
(%32), büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ile ilgili teknik bilgi eksikliği (%25) başlıca
sorunlar olarak tespit edilmiştir (Şekil 5.1).
Şekil 5.1. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği ile İlgili Yaşanan Sorunlar (2021, %)
5.1. Yem Fiyatlarının Yüksek Oluşu
Akçaabat’ta sektör temsilcilerinin neredeyse tamamı ittifak halinde ilçede
büyükbaş hayvan yetiştirilmesinde en önemli sorunun yem fiyatlarının yüksek oluşu
konusunda hem fikirdir. Hayvancılıkta ana girdinin yem olması, maliyetlerde çok
92
92
67
45
41
36
33
25
22
Yem Fiyatlarının Yüksek Oluşu
Ürünlerin İstenilen Fiyata Satılamaması
Mera Arazilerinin ve Yem Bitkileri
Üretiminin Yetersizliği
Hayvan Bakım Maliyetlerinin Yüksek Olması
Ahırların Hayvancılık İçin Elverişli Olmaması
Sermaye Eksikliği
Veteriner Hizmetlerinin Yetersizliği ve Pahalı
Olması
Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği İle İlgili
Teknik Bilgi Eksikliği
Diğer Nedenler
57
büyük bir artışın yaşanması ilçede büyükbaş hayvancılıkta saptanan en önemli sorundur.
Akçaabat’ın arazi yapısının dağlık olması, ilçede büyükbaş hayvan üreticilerin tarım
arazilerinin küçük parçalardan oluşması nedeniyle kaba ve ince yem neredeyse bütünüyle
satın alınmaktadır. Bu nedenle büyükbaş hayvan beslemesinde ana girdi yem maliyetidir.
Bu maliyet %60-%70’ler seviyesindedir. Akçaabat’ta yem üretimi konusunda büyük bir
sorun vardır. İlçede çayır ve mera arazileri toplam arazinin %9,4’ünü oluşturmaktadır.
Tarım arazilerinden çok sınırlı düzeyde yem üretilebilmekte bu da beslenen hayvanların
ihtiyacını karşılamamaktadır. Yem fiyatlarının son dönemlerde (2020-2021 pandemi
dönemi ve sonrası) önemli bir oranda yükselmesi de büyükbaş hayvan üreticilerini
oldukça zorlamaktadır. Devlet bu artışı çiftçilere daha az yansıtmak için Toprak
Mahsulleri Ofisi aracılığı ile piyasa koşullarından ucuza arpa ve mısır tedariki sağlayarak
yem fiyatlarını sübvanse etmektedir. Ancak bu durum kaba ve ince yem üretiminde
tamamen dışarıya bağımlı olan Akçaabat’taki büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin
sorununu çözmeye yetmemektedir. Sorunun çözümüne Trabzon’a yakın illerde
(Gümüşhane, Bayburt, Erzincan, Erzurum) işlenmeyen tarım arazilerinin orta ve uzun
vade için kiralanarak burada yem bitkileri üretilmesi ve daha uygun koşullara Akçaabat
Ziraat Odası ve Tarım Kredi Kooperatifi yoluyla ilçedeki büyükbaş hayvan
yetiştiricilerine verilmesi katkı sunabilir.
5.2. Kaba Yem Üretimi Sorunu
Büyükbaş hayvancılıkta verimin ve maliyetleri düşürmenin en önemli yolu kaba
yem üretilebilecek arazilere sahip olunmasıdır. Akçaabat arazisinin önemli bir kısmı
dağlık ve engebelidir. İlçenin yüzölçümünün %47’sini işlenebilir tarım arazileri,
%37‘sini orman arazisi, %10’unu tarım dışı arazi ile %9,4’ünü çayır ve mera arazisi
oluşturmaktadır. Akçaabat’ta araziler oldukça kısıtlıdır ve topraklar miras yoluyla
bölünmüştür. Bu durum tarım arazilerinden yeterince verim alınamamasına neden
olmaktadır. Nitekim Akçaabat’ta sektör temsilcilerine göre büyükbaş hayvancılıktaki en
önemli sorunlardan biri (%67) kaba yem üretimindeki yetersizliktir. Akçaabat’ta
büyükbaş hayvan yetiştiren üreticilerinin sahip olduğu ve işleyebileceği araziler oldukça
sınırlıdır. Akçaabat’ta araştırmaya katılan büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %51’inin 5
dekardan daha az, %24’ünün 6-10 dekar arasında araziye sahip olduğu tespit edilmiştir
(Şekil 5.2).
58
Şekil 5.2. Akçaabat’ta Araştırmaya Katılan Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Arazi Mülkiyet
Durumu (2021, %)
Büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %67’si Akçaabat’ta yetiştirilen yem
bitkilerinin beslenilen hayvanların yem ihtiyacının hiç karşıladığını, %21’i çok az
bir kısmını karşıladığını belirtmiştir (Şekil 5.3) Kamu-kurum ve kuruluş yetkilileri ile
yapılan görüşmelerde %83’ü Akçaabat’ta yetiştirilen yem bitkilerinin beslenilen
hayvanların yem ihtiyacını hiç karşılamadığını, %17’si ise çok az bir kısmını karşıladığını
ifade etmiştir (Şekil 5.4).
Şekil 5.3. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerin Ürettikleri Yemin İhtiyaçlarını
0
10
20
30
40
50
60
0-5 da 6-10 da 11-20 da 21 da ve Üzeri
51
24
16
9
210
21
67
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Tamamını Yarısını Çok Az Bir Kısmını Hiç Karşılamıyor
59
Karşılama Durumu (2021, %)
Şekil 5.4. Kamu Kurum ve Kuruluş Yetkililerine Göre Akçaabat'ta Yetiştirilen Yem Bitkilerinin
Akçaabat’ta Beslenen Büyükbaş Hayvanlar İçin Yeterli Olma Durumun Dağılımı (2021, %)
Akçaabat’taki araziler yem üretimi için etkili bir şekilde kullanılamamaktadır.
Büyükbaş hayvan yetiştirilmesinde kaba yem üretimi, maliyetleri düşürmek ve verimlilik
için çok önemlidir. İlçede mevcut arazilerin et ve süt hayvancılığına uygun kaba yem
üretimini artıracak şekilde kullanılması gereklidir. Bunun için poli kültür tarım yöntemi
uygulanarak bir yerde birden fazla tarım ürünü yetiştirilebilir. Saha şartlarında
bunun en güzel uygulaması ilçede tarım arazilerinin %50’sini oluşturan fındık
bahçelerinin arasına iklim şartlarına uygun kaba yem bitkileri ekilmesi ile
gerçekleştirilebilir. Ayrıca nöbetleşe ekimde bir dönemde yem bitkilerinin üretilmesi
sağlanmalıdır. İlçenin topoğrafyası ve iklim şartları dikkate alındığında, en ideal yem
bitkisi olarak yonca (yem bitkilerinin kraliçesi olarak adlandırılır) önerilebilir.
Yonca diğer yem bitkilerine oranla protein (%18-19), vitamin ve mineral zengin olup,
erozyonu önlemede de etkilidir.
Akçaabat Ziraat Odası ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü örnek uygulamalar
yaparak çiftçilerin bu üretimi nasıl yapılacağını hangi yem bitkilerinin ne zaman ve nasıl
üretileceği mahallelerde programlar yapılarak yerinde çiftçilere anlatılmalıdır. Çiftçilere
büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde toprakların daha iyi işlenmesi, hayvancılık bakım
maliyetlerinin düşürülmesi ve dışarıya bağımlılığın azaltılmasının önemi anlatılarak
17
83
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Çok Az Yeterli Hiç Yeterli Değil
60
çiftçiler uygulamaya teşvik edilmelidir. Ayrıca sınırlı olan çayır ve mera arazilerinin
amacı dışında kullanılmasının ve betonlaşmasının önüne geçilmelidir.
5.3. Ürünlerin İstenilen Fiyata Satılamaması
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin yaşadığı en önemli sorunlardan
biri de pazarlamadır. Yetiştiriciler ürettikleri sütlerin pazarlanmasında sıkıntı
yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Benzer sorunla, kasaplık olarak yetiştirilen büyükbaş
hayvanların pazarlanmasında da karşılaşılmaktadır. Nitekim tüm sektör yetkililerin
%92’si Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin gelişmesinde ürünlerin istenilen
fiyata satılmamasının engel teşkil ettiğini belirtmektedir. Et ve Süt Kurumu tesislerinin
Akçaabat’ta 2022 yılında hizmete girmesi ile Akçaabat’taki üreticilerin destekleme
alımlarından yararlanacak olması bu sorunun giderilmesine katkı sağlayacaktır. Bununla
birlikte Akçaabat ve çevresinde Osmanlı döneminden beri üretilen Trabzon Tereyağı ve
süt ürünlerinin satışı konusunda üreticilerin şikâyetleri bulunmaktadır. Süt ürünleri ile
ilgili bu geleneksel üretim tarzının desteklenmesi, yöredeki agro turizm ile örnek
uygulamaların oluşturulması sorunun çözümüne katkı sağlayabilir.
5.4. Büyükbaş Hayvan Bakım Maliyetlerinin Yüksek Olması
Sektör temsilcilerine göre Akçaabat’ta büyükbaş hayvan beslenilmesi ile ilgili en
önemli sorunların başında hayvan bakım maliyetlerinin yüksek oluşu gelmektedir. Bu
durumun birçok sebebi bulunmaktadır. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin ev tipi olması,
kaba ve ince yemin neredeyse tamamen dışarıdan temin edilmesi ve üretilmemesi, hayvan
soylarında ıslah çalışmalarında önemli bir ilerleme sağlansa da bu konuda hala istenen
durumda olunmaması, hayvan başına et ve süt veriminin standartların çok altında
bulunması, girdilerin yüksek oluşu nedeniyle büyükbaş hayvancılığın sahada karlı bir iş
olarak değerlendirilmemesi, ahırların istenen nitelikte olmaması nedeniyle büyükbaş
hayvan yetiştiriciliğinin daha fazla işçilik gerektirmesi maliyetleri artıran temel
unsurlardır.
5.5. Ahırların Hayvancılık İçin Elverişli Olmaması
Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği için kullanılan ahırların, öncelikli olarak hayvan
sağlığı ve refahının sağlandığı, süt ve et kalitesinin korunduğu, enerji ve işgücü
tasarrufunun sağlandığı bir yapı olarak düzenlenmesi gereklidir. Hatalı ve gerekli koşullar
61
oluşturulmadan inşa edilmiş bir ahır; solunum, sindirim sistemi hastalıklarından et, süt ve
döl verimine kadar birçok soruna sebebiyet vermektedir. Akçaabat’ta araştırmaya katılan
sektör temsilcilerinin %41’i ahırların büyükbaş hayvan beslenilmesi için uygun nitelikte
olmadığını ifade etmişlerdir. Bu önemli bir sorun olmakla birlikte yem fiyatlarının ve
hayvan besleme maliyetlerinin yüksek olması, kaba yem üretimi eksikliği, hayvancılıkla
ilgili teknik bilgi eksikliği sorunları çözülmeden bu konuda yapılacak adımlar sorunun
çözümüne katkı sağlamayacaktır. İlk olarak sıralanan sorunların çözülmesi sonrasında bu
konuda doğru teşviklerin verilmesi önem arz etmektedir. Geçmişte bu konuda verilen
teşviklerin büyük bir kısmı hedeflenen ilerlemeyi sağlamadığı değerlendirildiğinde doğru
uygulamaların yapılması ve denetlemenin mutlaka gerçekleştirilmesi kamu kaynaklarının
heba edilmemesi ve sürdürülebilirlik için hayati önemdedir.
5.6. Sermaye Eksikliği
Büyükbaş hayvan üretiminin ihtiyaçlara yanıt verebilmek adına gerekli finansman
kaynağın olması ve bu kaynağın doğru zamanda kullanılması önemlidir. Akçaabat’ta yem
veya yem ham maddeleri alımı, işçilik, elektrik, su, temizlik malzemeleri, veteriner
hizmetleri, vergiler, faiz ve sigorta primleri gibi cari giderlerin çok yüksek olması
nedeniyle yapılan iş ilçedeki büyük baş hayvan üreticileri tarafından karlı bir ekonomik
faaliyet olarak görülmemektedir. Bu nedenle de çiftçilerin büyük bir kısmının evin temel
ihtiyaçlarını sağlamak adına büyükbaş hayvan yetiştirdikleri anlaşılmaktadır. Hayvansal
üretimden maddi gelir kazanılması için yeterli sermayesi bulunmayan üreticiye ucuz
maliyetli veya faizsiz kredi imkânı tanınmalıdır. Ucuz ve faizsiz kredi ile hibe
imkânlarının verilmesinin suiistimal edilmemesi için belli şartlara ve sürelere bağlı ve bir
planlamanın parçası olarak belli nitelikteki yetiştiricilere verilmesi istenen amacın
gerçekleşmesi için büyük önem taşımaktadır.
5.7. Veteriner Hizmetlerinin Yetersizliği ve Pahalı Olması
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde genel hastalık taraması, salgın
hastalıklara karşı mücadele, küpeleme gibi hizmetler İlçe Tarım Müdürlüğü veteriner
hekimleri tarafından yapılmaktadır. Üreticiler ve mahalle muhtarları ile yapılan
görüşmelerde salgın hastalıklar konusunda bir sorunla karşılaşılmadığı tespit edilmiştir.
Ancak hayvanlarının bireysel hastalıklarında veteriner hizmetlerinin yetersizliği, yüksek
maliyeti ile ilaç masraflarının pahalı olması hususunda ilçede büyükbaş hayvan
62
üreticilerinin %33’ünün şikâyeti bulunmaktadır. Bu konuda büyükbaş hayvanlar için de
insanlarda olduğu gibi uygun maliyetli genel bir sağlık sigortası yapılması buna uygun
fiyatlı ilaç hizmetlerinin de sunulması sorunun çözümüne katkı sağlayacaktır.
5.8. Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği ile İlgili Teknik Bilgi Eksikliği
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıktaki en önemli sorunlardan biri de hayvan
beslemede hangi yöntemlerin uygulanacağı, nasıl verim alınacağı hakkında teknik bilgi
eksikliğidir. Üreticilerin %91’i büyükbaş hayvan yetiştirilmesi ile ilgili teknik
bilgiye sahip olmadıklarını ifade etmişlerdir. Oysa büyükbaş hayvan yetiştirilmesinde
verim alınabilmesinde üreticilerin teknik bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Buzağının
doğumundan sağlıklı bir şekilde büyütülmesine, et ve süt hayvancılığındaki tekniklere,
doğru yemlemenin nasıl yapılacağı, temel hayvan hastalıkları, hayvan beslemedeki
fiziksel ortamlar, yem üretiminin nasıl yapılacağı gibi hayvan yetiştiriciliği bilgileri, bu
sektörün verimli ve sürdürülebilir olabilmesi için gereklidir. Bunun için Akçaabat’ta
hayvan sayısının fazla olduğu mahallelerden başlanarak büyükbaş hayvan beslenilmesi,
kaba yem üretimi, doğru yemleme teknikleri, hayvan hastalıkları gibi hususlarda temel
ve orta düzeyde eğitim modülleri hazırlanarak mahallelerde hafta içi akşam saatlerinde
ve hafta sonu okullarda ya da uygun olan mekânlarda eğitim verilmelidir. Büyükbaş
hayvan yetiştiricilerine verilecek hibe, teşvik ve kredilerde çiftçilerde bu eğitim
sertifikalarının bulunması koşul olarak sunularak büyükbaş hayvan üreticilerinin bu
eğitimi almaları sağlanabilir. Eğitim için Avrupa Birliğine Fonlarına Akçaabat’ta
Büyükbaş Hayvancılığı Geliştirecek bir proje sunularak, proje içeriğine büyükbaş hayvan
yetiştiricilerinin eğitilmesi başlığı da konulup bütçelendirilerek gerçekleştirilebilir.
Büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin eğitimi Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı Teknik
Destek Programından ya da Halk Eğitimi merkezlerindeki imkânlardan yararlanılarak
hazırlanabilir. Eğitim programı büyükbaş hayvancılığın daha yoğun olduğu ve
Akçaabat’taki hayvancılığın geliştirilebileceği, potansiyeli yüksek olan mahallelerde
öncelikli olarak uygulanabilir. Bunun için Akçaabat Ziraat Odası, Akçaabat Belediyesi,
Akçaabat İlçe ve İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Trabzon Büyükşehir Belediyesi proje
paydaşları olabilir. Proje kapsamında Türkiye’de ve yurtdışında başarılı örnek
uygulamalar incelenebilir. Buralara paydaşlar ile ziyaretler gerçekleştirilebilir.
63
Projede büyükbaş hayvan yetiştiriciliğini turizmle entegre ederek kırsal
kalkınma boyutunda ele alınması verimin sağlanmasında önem arz
etmektedir.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın hem et hem de süt hayvancılığı şeklinde
geliştirilmesi uzun vadeli bir planlama ile yapılmalıdır. Bunun için kısa, orta
vadede yapılacaklar belirlenmelidir.
5.9. Büyükbaş Hayvan Yetiştiricilerinin Akçaabat Köftesi Üretiminden
Yeterince Gelir Elde Edememesi
Projenin ortaya çıkışındaki ana gerekçelerden biri coğrafi işaretli Akçaabat
köftesinin üretiminden elde edilen gelirden Akçaabat’taki büyükbaş hayvan
yetiştiricilerinin yeterince yararlanamamasındır. Nitekim araştırmada büyükbaş hayvan
yetiştiricilerinin %63’ü, kamu kurumlarında sektörle ilgili çalışan yetkililerin %75’i
Akçaabat köftesinin coğrafi işaret aldıktan sonra Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın
gelişimine katkı sağlamadığını belirtmişlerdir. Oysa coğrafi işaret şartlarında ürünün ve
üreticinin korunması temel amaçlardandır. Akçaabat köftesinin coğrafi işaret şartlarında
Akçaabat’ta yetiştirilen büyükbaş hayvan etlerinin kullanılması esastır. Ancak
Akçaabat’taki kasaplar, Akçaabat köftesi restoranları ve kamu kurumu yetkilileri ile
yapılan görüşmelerde Akçaabat köftesi yapımında coğrafi işaret şatlarına aykırı olarak
başka illerden getirilen hayvanlardan elde edilen etten üretim yapıldığı anlaşılmaktadır.
Bu Akçaabat köftesinin coğrafi işaret şartlarına aykırı bir durumdur. Bu durumu
engellemek ve büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin coğrafi işaretli Akçaabat köftesi üretim
sürecinden daha fazla gelir elde etmesini, tüketicilerin ve ürünün korunmasını sağlamak
için satılan Akçaabat köftesi paketlerinin üzerine konulacak bir QR kodu ve Akçaabat
köftesi yapımında kullanılan etin menşei nerede yetiştirildiği gibi özelliklerinin
görüldüğü bir sistemin geliştirilmesi yolu ile tedarik sürecini gösterecek bir uygulama
zorunlu hale getirilmelidir. Bununla Akçaabat köftesinin hammaddesi olan etin
sağlandığı büyükbaş hayvanın nerede beslenildiği, nerede kesildiği gibi özellikler ürünün
ambalajı üzerine konulacak QR kodu okutularak görülebilir. Bu yolla üreticilerin coğrafi
işaret şartlarına uygun ürünleri almaları ve köftenin yapılışında Akçaabat’ta beslenen
büyükbaş hayvan etlerinin kullanılmasına katkı sağlanabilir. Bu uygulama tek başına
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıkta karşılaşılan sorunu çözmese de üreticinin aldığı
64
ürünün kaynağını öğrenmesini sağlamasına ve coğrafi işaretli ürünün (Akçaabat köftesi)
gerektiği şekilde yapılmasına katkı sağlayabilecektir.
5.10. Akçaabat Köftesi Yapımında Coğrafi İşaret Şartlarına Aykırı Olarak
Dışarıdan Et Tedariki
Akçaabat Belediyesi Mezbahasında günlük büyükbaş hayvan kesim kapasitesi
150’dirAkçaabat Mezbaha Müdürlüğünden alınan bilgilere göre kesilen hayvanların
sadece %30’u Akçaabat’ta yetiştirilen büyükbaş hayvanlardan oluşmaktadır. Son 30
yılda yörede hayvan sayısında %37,2’lik azalışa karşılık Akçaabat köftesi restoranı
sayısında ve tüketimde çok büyük bir artış yaşanmıştır. Akçaabat köftesi restoranı sayısı
2010 yılında 60 iken 2021 yılında 113 olmuştur. Aynı şekilde şarküteri ve pişmemiş
Akçaabat köfte satışında, Akçaabat köftesi üreten et tesisi sayısında da önemli bir artış
olmuş ve zincir marketler yoluyla Türkiye’nin her tarafında Akçaabat köftesi tüketimi
çoğalmıştır. Ancak ilçede hayvan bakım maliyetlerinin yüksekliği, yem fiyatlarındaki
büyük artış, köyden kente göç gibi sebepler ile büyükbaş hayvan sayısında önemli bir
azalma meydana gelmiştir. Bu durum, Akçaabat’ta yetiştirilen büyükbaş hayvanların
ilçenin et tüketim ve Akçaabat köftesi üretimi talebini yeterince karşılamamasına neden
olmuştur. Nitekim Akçaabat’ta kamu-kurum ve kuruluş yetkilileri, kasaplar ve Akçaabat
köftesi restoran işletmecilerinin tamamına yakını (%98’i) Akçaabat’ta yetiştirilen
büyükbaş hayvanlar ilçenin et tüketimi ve Akçaabat köftesi üretimi talebini yeterince
karşılayamadığı görüşündedir (Şekil 5.5).
65
Şekil 5.5. Akçaabat'ta Yetiştirilen Büyükbaş Hayvanların Akçaabat Köftesi Üretiminde
Kullanılacak Et Talebini Karşılama Durumunun Dağılımı (2021, %).
Akçaabat’ta kasap ve Akçaabat köftesi restoran işletmecilerinin %68’i et talebinin
il dışında yetiştirilen büyükbaş hayvanlardan karşılamaktadır (Şekil 5.6). Akçaabat
ilçesinin et tüketim talebinin ve Akçaabat köftesi üretiminde kullanılacak olan büyükbaş
hayvanların büyük çoğunluğu Orta Karadeniz ve Doğu Anadolu illerinden
getirilmektedir. Akçaabat’ta et tüketimi ve Akçaabat köftesi üretimi için büyükbaş
hayvan temini edilen illerin başında %80 ile Amasya-Suluova ilk sırada gelmektedir
(Şekil 5.7). Bu durum Akçaabat köftesinin coğrafi işaret şartlarına aykırı bir durumdur.
Burada ürün korunamamakta coğrafi işaret şartlarına göre üretilmemektedir. Aynı
zamanda Akçaabat’taki büyükbaş hayvan üreticileri coğrafi işaretli Akçaabat köftesinden
elde etmeleri gereken geliri elde edememe nedeniyle mağdur olmaktadırlar. Bu durumdan
etkilenen diğer bir kesim tüketicilerdir. Akçaabat köftesi olarak satın aldığı ürün bu
nitelikte olmamaktadır.
Akçaabat'taki Yetiştirilen Büyükbaş
Hayvanlar Akçaabat Köftesi Talebini
Karşılar
%2
Akçaabat'ta
Yetiştirilen
Büyükbaş
Hayvanlar
Akçaabat Köftesi
Talebini
Karşılamaz%98
66
Şekil 5.6. Akçaabat ‘ta Kasapların ve Restoranlarının Akçaabat Köftesi Üretiminde İl Dışından
Et Temin Etme Durumu (2021, %)
Şekil 5.7. Akçaabat Köftesi Üretiminde Et Temin Edilen İllerin Dağılımı (2021, %).
Akçaabat Dışıdan
Et Alırım
%68
Akçaabat Dışından
Et Almam%32
Amasya/Suluova
Erzincan
Elazığ
Erzurum
Malatya
Samsun
%80
%40
%40
%30
%30
%20
67
5.11. Akçaabat Köftesi Standartlarının Denetlenmemesi ve Coğrafi
İşaretlerdeki Uygun Standartlarda Köfte Yapılmaması
Kırsalda Akçaabat köftesi üretimi yapan kasap ve restoranlar ana hammadde olan
etin temininde daha az sorun yaşarken, şehir merkezinde yer alan işletmeler et temininde
daha büyük sorunla karşılaşmaktadır. Coğrafi işaretli Akçaabat köftesine olan talep artışı
ve Akçaabat’ta yetiştirilen büyükbaş hayvan varlığındaki azalma Akçaabat köftesi için
gerekli olan hammaddenin Akçaabat dışında yetiştirilen büyükbaş hayvanlardan
karşılanmasına neden olmaktadır. Et talebinin Akçaabat dışından karşılanması coğrafi
işaretli bir ürünün elde edilme şartlarına, mülkiyet kanuna aykırı bir durumdur. Coğrafi
işarette konu olacak ürünlerin tescil şartnamesinde yer alan tüm koşullara uygun
üretiminin yapılması, tescil belgesine uygun üretim yapan gerçek üreticilerin korunması,
orijinal üretimden uzak olan ancak coğrafi işaretin isminin kullanılarak tüketicinin
kandırılmasının engellenmesi, ürünün bir marka değeri olarak öne çıkması ve hak ettiği
değerde satışa sunulması, mirasın ve tarihi kültürün gelecek nesillere güvenli bir şekilde
iletilmesinde tescil denetiminin yapılması son derece gereklidir.
Coğrafi İşaret Avrupa Birliği ve ülkemiz mevzuatı ile belirlenmiştir. Bu niteliğe
sahip olan ürünlerin korunması kanuni bir zorunluluktur. Ancak Akçaabat köftesi
restoranları, kasaplar ve coğrafi işaret konusunda ilde yetkili kişiler ile yaptığımız
görüşmelerde Akçaabat köftesinin coğrafi işaret şartlarına uygun olarak yapılması ile
ilgili denetimin çok az yapıldığı ve etkili olmadığı saptanmıştır. Hâlbuki coğrafi işaretli
ürünlerin aslına uygun bir şekilde o coğrafi alanda üretilmesi ve bu sürecin denetlenerek
ürünün, üreticinin, tüketicinin ve değerin korunması kanunla belirlenen bir zorunluluktur.
Denetimlerin etkili bir şekilde yapılması, bu konuda sistematik bir yapının oluşturulması
Akçaabat’a ait olan bir değerin yaşatılması, Trabzon ili ve Akçaabat ilçesi turizmi,
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıkla geçinen üreticiler, Akçaabat köftesi restoranları,
kasaplar ve bu durumdan doğrudan ve dolaylı yararlanan kişiler için çok önemlidir.
Coğrafi işaretli Akçaabat köftesinin tescil şartlarına uygun üretim
yapılıp/yapılmadığının denetimi Trabzon Ticaret ve Sanayi Odasının önderliğinde,
Akçaabat Belediyesi ve Akçaabat köftesi üretimi konusunda uzman olan en az üç kişinin
bir araya gelmesiyle oluşan bir komisyon tarafından altı ayda bir gerçekleştirilmektedir.
Ayrıca şikâyet ya da ihtiyaç halinde daha sık denetimde yapılabilmektedir. Coğrafi
68
işaretli Akçaabat köftesi için hâlihazırda bir denetim mekanizması olduğu halde
işletmecilerin tamamına yakını tarafından denetimin gerçekleşmediğinin ifade edilmesi,
denetim mekanizmasında eksiklikler olduğunu ve bu durumun coğrafi işaretin etkin
kullanımın önünde engel teşkil ettiğini göstermektedir. Denetimler için paydaşlardan
oluşacak aktif bir yapının kurulması, belli periyotlarla denetimlerin etkili bir şekilde
yapılması önemlidir. Avrupa ülkelerinde bu denetimlerde üreticiler kendi ürünlerine
sahip çıkmak adına aktif rol almaktadır. Denetimin Akçaabat köftesi için coğrafi işaret
başvurusu yapan Trabzon Ticaret ve Sanayi Odasına bırakılması, üreticilerin burada
sorumluluk almaması ilerleme sağlanmamasına ve problemin derinleşmesine neden
olacaktır.
5.12. Devlet Teşviklerinin ve Hibelerinin Etkili Bir Şekilde Kullanılamaması
Devletimiz hayvancılığı geliştirmek için üreticilere destekler vermektedir. Destek
miktarları son 20 yılda önemli ölçüde artırılmıştır. Nitekim ülkemizde tarıma verilen
destelerin miktarı 2022 yılında 25,8 milyara çıkacağı Tarım ve Orman Bakanlığı
yetkilileri tarafından açıklanmıştır (URL 16). Ancak destekleri bölgesel şartları (arazi
yapısı, iklim özellikleri, kişi başına gelir, tarihsel süreç vb.) dikkate alarak vermek
gereklidir. Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın geliştirilmesi için özellikle yem
bitkilerinin ekiminde, tohum, gübre, yem tedariki gibi hususlarda çiftçilere destek
olunmasında yarar vardır. Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıktaki en önemli sorun yem
maliyetlerinin çok yüksek olması ve yem bitkileri üretiminin azlığıdır. Bu alanda
yapılacak teşvikler Akçaabat’taki hayvancılığın gelişimine çok büyük katkı
sağlayacaktır.
5.13. Diğer İllerden Gelenlerin Akçaabat’ta Buzağıları Toplaması
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıkla ilgili karşılaşılan sorunlardan biri de daha
çok Orta Karadeniz Bölümü illerinden gelen ve hayvan ticareti yapan kişilerin ilçede
mahalle mahalle dolaşarak buzağıları satın alıp başka illerde pazarlamasıdır. Bu durum
Akçaabat’ta büyükbaş hayvanların azalmasına neden olmaktadır. Bu durumu engellemek
için devletin buzağı doğduğunda verdiği desteğin yarısının doğum anında diğer yarısını
da bir yaşına girdikten sonra vermesi bu konuda satışları engelleyebilecektir. Ayrıca
ilçede büyükbaş hayvancılığın gerilememesi ve coğrafi işaretli bir ürünün şartlara uygun
bir şekilde üretilerek bir değerin korunması açısından dışarıdan gelenlere bir yaşının
69
altındaki büyükbaş hayvanların satılması mevzuat yoluyla engellenmelidir. Akçaabat’ta
üreticilerin buzağıları satmalarının nedeni maliyetlerin yüksek olması ve yetiştirme ile
ilgili yaşanan sorunlardır. Bu sorunların giderilmesi buzağıların satılmamasına ve
büyütülerek et ve süt üretiminde kullanılmasına katkı sağlayacaktır. Bunun için planlanan
büyükbaş hayvancılık ihtisas organize sanayi bölgesinde buzağı toplama ve bakım
merkezi kurulmalıdır. Burada buzağıların topluca bakılması ve ihtiyaç duyan üreticilere
buzağıların verilmesi ilçedeki büyükbaş hayvancılığın gelişmesine katkı sağlayacaktır.
5.14. Akçaabat Büyükbaş Hayvancılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi
Kurulması
Akçaabat köftesi tarihsel süreçte ve günümüzde (2022) ilçenin tanıtımında, turizm
sektöründe, istihdamında gelir artışında en önemli değerlerinden biridir. Bu değerin
yaşatılması için büyükbaş hayvancılığın Akçaabat’ta geliştirilmesi gerekmektedir.
Nitekim ilçede büyükbaş hayvancılıkta önemli bir gerileme görülmekte olup son 30 yılda
büyükbaş hayvanlarda %37,2’lik bir azalış yaşanmıştır. Büyükbaş hayvancılıktaki
gerilemenin önüne geçmek için yapılması gerekenlerden biri de Akçaabat’ta
Büyükbaş Hayvancılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi kurulmasıdır. Öncelikle
böyle bir ihtisas bölgesinin kurulacağı alan belirlenmelidir. Bu alanda hayvan
yetiştirilecek işletme planları oluşturulmalıdır. Bu işletmelerin kuruluşunda parsel
tedarikinde hibe verilerek tahsis yapılmalıdır. Tahsiste hayvan yetiştirme ve hayvan
ürünleri sanayi yatırımlarının da bulunabileceği, ağırlıklı olarak en az %70’inin hayvan
yetiştirmeye odaklanılan bir ihtisas bölgesi oluşturulmalıdır. Parsellerde bölge şartlarını
dikkate alan modern işletme planları yapılmalıdır. Bununla birlikte et ve süt entegre
tesislerinin kurulabilmesi için de parseller ayrılmalıdır. Trabzon’un batı ilçeleri özellikle
Akçaabat Osmanlı döneminden beri süt ürünleri ile tanınmaktadır. Bu potansiyelin
günümüzde de aktif olarak değerlendirilmesi için ildeki süt ürünleri işleme tesislerinin
ayrı ayrı yerlerde, birbirinden kopuk ve verimli olmayan şekilde üretim yapması yerine
ihtisas organize sanayi bölgesi içinde bir alanda toplanmaları gereklidir. Büyükbaş
hayvancılık ihtisas bölgesi içinde veya yakınında hayvan hastanesi, hayvan pazarı,
biyogaz tesisi, gübre fabrikası gibi tesisler de oluşturulmalıdır. Yurtiçi ve yurtdışındaki
örnekleri incelenerek bölge şartlarına uygun büyükbaş hayvancılık ihtisas organize sanayi
bölgesi oluşturulmalıdır (URL 17). Buralarda enerji kullanımı, yem tedariki, pazarlama,
70
işgücü çalıştırırken sigorta kolaylıkları gibi bazı teşvik edici uygulamalar yapılmalıdır.
Bu uygulama ile büyükbaş hayvancılıkla ilgili yeni ticari işletmelerin kurulması
sağlanabilir.
5.15. Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvancılığı Geliştirme (Avrupa Birliği) Projesi
Akçaabat köftesi Akçaabat’ın, Trabzon’un ve ülkemizin önemli bir değeridir. Bu
değerin yaşatılması coğrafi işaret şartlarına uygun olarak üretim yapılmasına bağlıdır. Bu
üretimde ürünün, üreticinin, tüketicinin ve değerin korunması zorunludur. Ancak
Akçaabat’ta son dönemde büyükbaş hayvancılıktaki büyük gerileme bu değerin
korunmasını ve sürdürülebilirliğini tehlikeye atmaktadır. Geniş bir paydaş görüşü
alınarak hazırlanan projede sorunlar tespit edilmiş ve çözüm önerileri sunulmuştur.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığı geliştirebilecek çözüm önerilerinden biri de orta
ve uzun vadeli birden fazla Avrupa Birliği Projesi yapılarak Avrupa Birliği
Fonlarından yararlanılmasıdır. Avrupa Birliği son yirmi yılda Türkiye’de Tarım ve
Kırsal Kalkınma ile ilgili projelere yüzlerce milyon avro destekleme yapmıştır (URL 18).
Eğitim İstihdam ve Sosyal Politikalar alanında da Avrupa Birliği tarafından ülkemizde
son yirmi yılda 1 milyar avroya yaklaşan bir destek verilmiş; bu destekle on binlerce
kadın ve genç istihdam imkânı bulmuştur. Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığı geliştirmek
için paylaşılan önerilerin birçoğunun gerçekleştirilmesinde Avrupa Birliği projelerinden
yararlanılabilir. Yem bitkileri üretiminin artırılması, çiftçilere ucuz yem tedariki,
çiftçilerin büyükbaş hayvancılık konusunda eğitilmesi, Akçaabat köftesi kontrol
siteminin kurulması, tedarik zincirinin dijital olarak oluşturulması, denetlenmesi ve
paylaşılması, Akçaabat’ta geleneksel süt ürünleri üretiminin miras olarak korunması,
hayvan soylarının iyileştirilerek et ve süt veriminin artırılması, veteriner hizmetlerinin
iyileştirilmesi, kurulması planlanan hayvancılık ihtisas organize sanayi bölgesine bazı
yatırımların yapılması gibi alanlarda Avrupa Birliği’ne projeler sunulabilir. Tarım, eğitim
istihdam ve sosyal politikalar alanları başta olmak üzere konuyu destekleyecek AB Proje
alanları belirlenerek bu alanlarda proje hazırlanarak önemli destekler alınabilir.
Avrupa Birliğine projeler sunulurken iyi planlama yapılması bu araştırmada öne
çıkan sorunlar ve çözüm önerilerindeki öncelikler dikkate alınarak bir kronoloji ile
birbirini tamamlayan ve amaca hizmet eden projelerin hazırlanması gereklidir.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığın geliştirilmesi ile birlikte (tarım ve kırsal kalkınma
71
alanı) Avrupa Birliğinin en çok destek verdiği cinsiyet eşitliğini teşvik etmek, kadınların
ve gençlerin iş hayatına katılımını artırmak, yoksulluk ve toplumsal dışlanma ile
mücadele (URL 19) gibi öncelikli alanlar (Eğitim, İstihdam ve Sosyal Politikalar)
birleştirilerek proje sunulmalıdır. Proje için Akçaabat Belediyesi, Akçaabat Ziraat Odası,
Akçaabat İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü gibi paydaşlar bir araya gelerek bir proje ekibi
oluşturmalı ve profesyonel yardım alarak orta ve uzun vadeli projeler Avrupa Birliğine
sunulmalıdır. Bu konuda araştırma sahası ile benzer özellik gösteren ülke içinde ve
dışındaki yerlerdeki örnek uygulamalar incelenmelidir. Akçaabat’ta büyükbaş
hayvancılığın geliştirilmesi ile Akçaabat köftesinin coğrafi işaret şartlarına uygun olarak
üretilmesinin sürdürülmesi, tarım, kırsal kalkınma, turizm, istihdam gelir artışı gibi
alanlarda Akçaabat için stratejik önemdedir. Özellikle kadın ve genç üreticilerin de içine
alınacağı yukarıda paylaşılan kurum ve kuruluşların bir araya gelmesi ile konunun ele
alınması ilçenin geleceği açısından zaruridir.
72
SONUÇ
Ülkemizde coğrafi işaretli ürünlerden biri de Akçaabat köftesidir. Lezzetini doğal
ortamda, kendine has bir floraya sahip yaylalarda yetişen büyükbaş hayvanların
etlerinden alan ve ilçenin adı ile bütünleşmiş Akçaabat köftesi, Trabzon’un kendine has
zengin mutfak kültürünün kıymetli bir parçası haline gelip, Türk yemek kültüründe de
önemli yer edinen bir yemek çeşididir.
Son 30 yılda Akçaabat çevresinde büyük baş hayvan sayısında büyük bir
azalış görülmektedir. Bu durum coğrafi işaretli Akçaabat köftesine et temininde
sorun yaşanmasına ve çeşitli illerden Akçaabat’a canlı hayvan ve kargas et getirilip
Akçaabat köftesi için kullanılmasına sebep olmaktadır. Akçaabat dışında yetiştirilen
büyükbaş hayvanların etlerinden Akçaabat köftesinin yapılması coğrafi işaretli bir ürünün
imal edilme şartlarına ve mülkiyet kanuna aykırı bir durumdur. Akçaabat köftesinin
özgün lezzetinin kaybolmasına, büyükbaş hayvan yetiştiricileri başta olmak üzere
Akçaabat’ta yaşayan yerel halkın coğrafi işaretli üründen elde etmesi gereken gelir ve
istihdamdan mahrum kalmasına, Akçaabat köftesinin özgün lezzetinden uzaklaşılmasına
neden olmaktadır.
Proje ile Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin durumu analiz
edilerek, sorunlar tespit edilip; çözüm önerileri getirilmesi hedeflenmiştir.
Araştırmada konu ile ilgili tüm paydaşlara ulaşılarak görüşlerinin alınmasına ve
ortak akılla çalışmanın yürütülmesine dikkat edilmiştir. Bunun için araştırma verileri;
Akçaabat ilçesinde büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu mahalle muhtarları,
büyükbaş hayvan yetiştiricileri, Akçaabat köftesi restoranı sahibi/işletmecileri, kasaplar,
kamu kurum ve kuruluşlarında konuyla ilgili görev yapan yetkililer ile görüşülerek elde
edilmiştir. Toplamda 427 paydaş görüşünün alınması, analiz edilmesi ve
değerlendirilmesi ile proje raporu hazırlanmıştır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan sayısının dağılımı (2021 yılı) incelendiğinde;
Işıklar (1870), Dörtyol (1.430), Doğanköy (1.427), Derecik (1.304), Akpınar’ın (1.271)
en fazla büyükbaş hayvanın beslendiği mahalleler olduğu görülür.
Akçaabat’ta 0-300 metre yükseltiye sahip mahallelerde büyükbaş hayvan
varlığının %31’i, büyükbaş hayvan işletmelerinin %36’sı, 301-550 metre yükseltiye sahip
olan mahallelerde büyükbaş hayvanların %54’ü, büyükbaş hayvan işletmelerinin ise
73
%50’si, 551-850 metre yükseltideki mahallelerde büyükbaş hayvanların %15’i ve
işletmelerin %14’ü bulunmaktadır.
Akçaabat’ta beslenen büyükbaş hayvan sayısı 1991 yılında 44.552 iken, 2000
yılında 27.515, 2010 yılında 20.330, 2020 yılında ise 30.258 olmuştur. İlçedeki
büyükbaş hayvan sayısında 1991’den 2020’ye %37,2’lik bir azalış yaşanmıştır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu 30 mahalle muhtarı
mahallelerinde büyükbaş hayvancılık yapan hane sayısında son 30 yılda %90 azalma
olduğunu belirtmiştir.
Akçaabat’ta çiftçilerin %18,4’ünün 11-20 yıl, %16,5’inin 31-40 yıl, %15,9’unun
21-30 yıl, %15,4’ünün 41-50 yıldır hayvancılık mesleği ile geçimini sağladığı tespit
edilmiştir. Akçaabat’ta genç nüfusun yeterince büyükbaş hayvancılık sektörü
içerisinde yer almadığı görülmektedir. Araştırmaya katılanların %99’u 40 yaş ve
üzerindeki kişilerden oluşmaktadır. Bu sadece araştırmaya katılanlarla ilgili bir durum
olmayıp Akçaabat’ta hayvancılıkla uğraşan nüfusun çoğunluğunun orta yaş ve üzeri
olduğunu da göstermektedir. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan genç nüfusun düşük
oranda olmasında göçün etkisi, gençlerin bu ekonomik faaliyete yeterince ilgi duymaması
ve büyükbaş hayvancılığı kazançlı bir iş olarak düşünmemelerinin etkili olduğu
saptanmıştır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan üreticilerinin %60,7’si emeklilerden oluşmaktadır.
İlçede büyükbaş hayvancılık yapan çiftçilerin çoğunluğunun başka mesleğe de sahip
olduğu tespit edilmiştir. Üreticilerin çoğunluğu büyükbaş hayvancılığı aile mesleklerinin
devamlılığından kaynaklı olarak sürdürmektedir. Gelir getirecek ikinci bir mesleğe
ihtiyaç duyulması büyükbaş hayvancılığın getirisinin yeterli düzeyde olmamasındandır.
Akçaabat’ta çiftçilere neden büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yaptıkları
sorulduğunda: %56’sı evin ihtiyaçlarını karşılamak, %47’si ek gelir sağlamak cevabını
vermiştir. Bulgulardan yetiştiricilerin büyükbaş hayvancılığı çoğunlukla diğer ekonomik
faaliyetler ile birlikte ikinci bir iş olarak gördükleri anlaşılmaktadır. İlçede tek geçim
kaynağı hayvancılık olan kişilerin yıllardan beri aile mesleği olarak hayvancılık ile
geçimini sağlamalarının ve alternatif bir mesleklerinin olmayışının hayvancılık
yapmalarının temel nedeni olduğu saptanmıştır.
74
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %73’ü hayvancılık yapmaktan
memnun olmadıklarını ifade etmektedir. Akçaabat’ta muhtarlara mahallelerindeki
çiftçilerin gelecek yıllarda büyükbaş hayvancılık yapma istekliliği sorulduğunda
muhtarların %87’si büyükbaş hayvan besleyen hanelerde azalma olacağını geçmişten
gelen sureci de dikkate alarak belirtmişlerdir.
Kamu kurum ve kuruluş yetkililerinin %57’si Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılık
sektöründe gelecek yıllarda üretimde bir azalış yaşanacağını ifade etmektedir. Kamu
kurum ve kuruluş yetkilileri büyükbaş hayvan besleme maliyetlerinin yüksekliğini ve
gençlerin bu işi yapmaktaki isteksizliğini bu durumun sebebi olarak görmektedirler.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılık yapan çiftçilerin %13’ünün 40 yaşın altında olduğu
düşünüldüğünde bu tespitin doğru olduğu, tedbir alınmadığı takdirde son 30 yılda
büyükbaş hayvancılıkta yaşanan büyük gerilemenin gelecek yıllarda da devam
edebileceği ön görülmektedir.
İlçedeki muhtarların %77’si, büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %73’ü
gençlerin büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine ilgi duymadığını belirtmiştir. Bu
durumun sebepleri arasında gençlerin eğitim seviyelerinde olan yükseliş ile beraber daha
yüksek bir gelir elde edebilecek mesleklere yönelmelerinin, büyükbaş hayvancılığı zor ve
karlı olmayan bir iş olarak görmelerinin etkili olduğunu ifade etmişlerdir.
Akçaabat ilçesinin yüzölçümü (38.540 hektar) Trabzon ilinin yüz ölçümünün
%9’unu oluşturmaktadır. İlçe yüzölçümünün %47’sini işlenebilir tarım arazileri,
%37’sini orman arazisi, %10,3’ünü tarım dışı arazi ile %9,4’ünü çayır ve mera arazisi
oluşturmaktadır. Mera arazilerinin azlığı, kaba yem yetersizliğine sebep olmaktadır. Bu
durum kaba yemin dışarıdan getirilmesine ve hayvancılıkta maliyet artışına neden
olmaktadır. Türkiye geneliyle karşılaştırıldığında Akçaabat’ta çayır ve meraların taşıma
kapasitesi ile yörede yetiştirilen hayvanlar arasında büyük bir dengesizlik olduğu görülür.
Akçaabat’ta hayvan sayısı en fazla olduğu 30 mahallenin %73’sinde mera ve otlak alanı
bulunmamaktadır. Akçaabat’ta mahalle muhtarlarının %86’sına, büyükbaş hayvan
yetiştiricilerinin %72’sine göre mahallerindeki mera ve otlak alanları büyükbaş
hayvanların beslenmesi için yetersizdir.
Akçaabat’ta araştırmaya katılan büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %51’inin 5
dekardan daha az, %24’ünün 6-10 dekar arasında araziye sahip olduğu tespit edilmiştir.
75
Büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %67’si Akçaabat’ta yetiştirilen yem
bitkilerinin beslenilen hayvanların yem ihtiyacının hiç karşıladığını, %21’i çok az
bir kısmını karşıladığını belirtmiştir. Kamu-kurum ve kuruluş yetkilileri ile yapılan
görüşmelerde %83’ü Akçaabat’ta yetiştirilen yem bitkilerinin beslenilen hayvanların yem
ihtiyacını hiç karşılamadığını, %17’si ise çok az bir kısmını karşıladığını ifade etmiştir.
Akçaabat’ta yem üretimi konusunda büyük bir sorun vardır. İlçede çayır ve mera
arazileri toplam arazinin %9,4’ünü oluşturmaktadır. Tarım arazilerinden çok sınırlı
düzeyde yem üretilebilmekte bu da beslenen hayvanların ihtiyacını karşılamamaktadır.
Yem fiyatlarının son dönemlerde önemli bir oranda yükselmesi de büyükbaş hayvan
üreticilerini oldukça zorlamaktadır. Devlet bu artışı çiftçilere daha az yansıtmak için
Toprak Mahsulleri Ofisi aracılığı ile piyasa koşullarından ucuza arpa ve mısır tedariki
sağlayarak yem fiyatlarını sübvanse etmektedir. Ancak bu durum kaba ve ince yem
üretiminde tamamen dışarıya bağımlı olan Akçaabat’taki büyükbaş hayvan
yetiştiricilerinin sorununu çözmeye yetmemektedir.
Büyükbaş hayvan yetiştirilmesinde kaba yem üretimi verimlilik için büyük öneme
sahiptir. İlçede mevcut arazilerin et ve süt hayvancılığına uygun kaba yem üretimini
artıracak şekilde kullanılması gereklidir. Bunun için polikültür tarım yöntemi
uygulanarak bir yerde birden fazla tarım ürünü yetiştirilebilir. Saha şartlarında bunun en
güzel uygulaması ilçede tarım arazilerinin %50’sini oluşturan fındık bahçelerinin arasına
iklim şartlarına uygun kaba yem bitkileri ekilmesi ile gerçekleştirilebilir. Ayrıca
nöbetleşe ekimde bir dönemde yem bitkilerinin üretilmesi sağlanmalıdır. Akçaabat Ziraat
Odası ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü örnek uygulamalar yaparak çiftçilerin bu
üretimi nasıl yapılacağını hangi yem bitkilerinin ne zaman ve nasıl üretileceği
mahallelerde programlar yapılarak yerinde çiftçilere anlatılmalıdır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan beslenilmesi ile ilgili en önemli sorunların başında
hayvan bakım maliyetlerinin yüksek oluşu gelmektedir. Büyükbaş hayvan
yetiştiriciliğinin ev tipi olması, kaba ve ince yemin neredeyse tamamen dışarıdan temin
edilmesi ve üretilmemesi, hayvan soylarının ıslah çalışmalarında önemli bir ilerleme
sağlansa da hala eksiklerin olması, hayvan başına et ve süt veriminin standartların çok
altında bulunması, girdilerin yüksek oluşu nedeniyle büyükbaş hayvancılığın sahada karlı
bir iş olarak görülmemesi, ahırların istenen nitelikte olmaması nedeniyle büyükbaş
76
hayvan yetiştiriciliğinde daha fazla işçilik gerektirmesi maliyetleri artıran temel
unsurlardır.
Akçaabat’ta çiftçilerin %91 büyükbaş hayvan besleme ile ilgili herhangi bir
tarımsal eğitim programına katılmadığını, aileden gelen geleneksel bilgiler ile
hayvancılık yaptığını belirtmiştir. Bulgular büyükbaş hayvancılıkla uğraşan çiftçilerin
çok az bir kesiminin modern hayvan yetiştirme yöntem ve tekniklerinden haberdar
olduğunu göstermektedir. Bu durum diğer faktörler ile birlikte büyükbaş hayvancılıkta
verimin istenen seviyede olmamasına ve elde edilen gelirin düşük kalmasına neden
olmaktadır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiricilerinin %63’ü, kamu kurum ve kuruluş
yetkilerinin %75’i Akçaabat köftesinin coğrafi işaret almasının ilçedeki büyükbaş
hayvancılığın gelişimine katkısının olmadığını belirtmişlerdir.
Akçaabat köftesi restoran sahibi/müdürlerinin tamamı coğrafi işaret sonrasında
Akçaabat köftesinin üretim miktarında artış yaşandığını paylaşmıştır. Restoran
işletmecilerinin %90’ı coğrafi işaretin ilçenin ekonomik/sosyal/toplumsal/ kalkınması
için fırsat oluşturduğunu, %85’i Akçaabat köftesinin coğrafi işaretten sonra pazar payında
artış oluşturduğu ve yöre için olumlu katkı sağladığını ifade etmiştir.
Coğrafi tescil sonrasında Akçaabat köftesine olan talep ile birlikte üretim
miktarında büyük bir artış yaşandığı, Akçaabat köftesinin coğrafi işaret almasının ilçe
ekonomisini, istihdamını, turizmini, ticaretini olumlu etkilediği görülmektedir. Ancak
Akçaabat köftesinin ekonomik katkısının, Akçaabat köftesi üretimi yapan kasap, restoran
vb. işletmeler gibi büyükbaş hayvan yetiştiricilerinde hissedilmediği saptanmıştır.
Coğrafi işaretin ana unsurlarından biri üreticilerin korunmasıdır. Coğrafi İşaretli
Akçaabat köftesi sayesinde oluşan ekonomik getiriden ilçedeki büyükbaş hayvan
üreticilerinin de yararlanmasını sağlayacak tedbirler alınmalıdır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıktaki en önemli sorunlardan biri de hayvan
beslemede hangi yöntemlerin uygulanacağı, nasıl verim alınacağı hakkında teknik bilgi
eksikliğidir. Üreticilerin %91’i büyükbaş hayvan yetiştirilmesi ile ilgili teknik bilgiye
sahip olmadıklarını ifade etmişlerdir. Oysa büyükbaş hayvan yetiştirilmesinde verim
alınabilmesinde üreticilerin teknik bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Buzağının
doğumundan sağlıklı bir şekilde büyütülmesine, et ve süt hayvancılığındaki tekniklere,
77
doğru yemlemenin nasıl yapılacağı, temel hayvan hastalıkları, hayvan beslemedeki
fiziksel ortamlar, yem üretiminin nasıl yapılacağı gibi hayvan yetiştiriciliği bilgileri, bu
sektörün verimli ve sürdürülebilir olabilmesi için gereklidir.
Akçaabat’ta kamu-kurum ve kuruluş yetkilileri, kasaplar ve Akçaabat
köftesi restoran işletmecilerinin tamamına yakını (%98’i) Akçaabat’ta yetiştirilen
büyükbaş hayvanların ilçenin et tüketimini ve Akçaabat köftesi üretimi talebini
yeterince karşılayamadığı görüşündedir. Akçaabat’ta kasap ve Akçaabat köftesi
restoran işletmecilerinin %68’i et talebinin il dışında yetiştirilen büyükbaş hayvanlardan
karşılamaktadır. Akçaabat ilçesinin et tüketim talebinin ve Akçaabat köftesi üretiminde
kullanılacak olan büyükbaş hayvanların büyük çoğunluğu Orta Karadeniz ve Doğu
Anadolu illerinden getirilmektedir. Akçaabat’taki büyükbaş hayvan üreticileri coğrafi
işaretli Akçaabat köftesinden yeterince gelir elde edememeleri nedeniyle mağdur
olmaktadırlar.
Akçaabat köftesi restoranları, kasaplar ve coğrafi işaret konusunda ilde yetkili
kişiler ile yaptığımız görüşmeler sonucunda Akçaabat köftesinin coğrafi işaret şartlarına
uygun olarak yapılması ile ilgili denetimin çok az yapıldığı ve etkili olmadığı tespit
edilmiştir. Hâlbuki coğrafi işaretli ürünlerin aslına uygun bir şekilde o coğrafi alanda
üretilmesi ve bu sürecin denetlenerek; ürünün, üreticinin, tüketicinin ve değerin
korunması kanunun belirlediği bir zorunluluktur. Denetimlerin etkili bir şekilde yapılması
bu konuda sistematik bir yapının oluşturulması Akçaabat’a ait olan bir değerin
yaşatılması, Trabzon ili ve Akçaabat ilçesi turizmi, Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıkla
geçinen üreticiler, Akçaabat köftesi restoranları, kasaplar, bu durumdan doğrudan ve
dolaylı yararlananlar için çok önemlidir.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde genel hastalık taraması, salgın
hastalıklara karşı mücadele, küpeleme gibi hizmetler İlçe Tarım Müdürlüğü veteriner
hekimleri tarafından yapılmaktadır. Üreticiler ve mahalle muhtarları ile yapılan
görüşmelerde salgın hastalıklar konusunda bir sorunla karşılaşılmadığı tespit edilmiştir.
Ancak hayvanlarının bireysel hastalıklarında veteriner hizmetlerinin yetersizliği, yüksek
maliyeti ile ilaç masraflarının pahalı olması hususunda ilçede büyükbaş hayvan
üreticilerinin %33’ünün şikâyeti bulunmaktadır. Bu konuda büyükbaş hayvanlar için de
78
insanlarda olduğu gibi uygun maliyetli genel bir sağlık sigortası yapılması, uygun fiyatlı
ilaç hizmetlerinin de sisteme dahil edilmesi sorunun çözümüne katkı sağlayacaktır.
Akçaabat’ta araştırmaya katılan sektör temsilcilerinin %41’i ahırların büyükbaş
hayvan beslenilmesi için uygun nitelikte olmadığını ifade etmişlerdir. Bu önemli bir
sorun olmakla birlikte yem fiyatlarının ve hayvan besleme maliyetlerinin yüksek olması,
kaba yem üretimi eksikliği, hayvancılıkla ilgili teknik bilgi eksikliği sorunları
çözülmeden bu konuda yapılacak adımlar sorunun çözümüne katkı sağlamayacaktır. İlk
olarak sıralanan sorunların çözülmesi sonrasında bu konuda doğru teşviklerin verilmesi
önem arz etmektedir. Geçmişte bu konuda verilen teşviklerin büyük bir kısmı hedeflenen
ilerlemeyi sağlamadığı değerlendirildiğinde, doğru uygulamaların yapılması ve
denetlemenin mutlaka gerçekleştirilmesi kamu kaynaklarının heba edilmemesi ve
sürdürülebilirlik için hayati önemdedir.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılıktaki gerilemenin önüne geçebilmek için
yapılması gerekenlerden biri de Akçaabat’ta Büyükbaş Hayvancılık İhtisas Organize
Sanayi Bölgesi kurulmasıdır. Öncelikle böyle bir bölgenin kurulacağı alan
belirlenmelidir. Burada hayvan yetiştirilecek işletme planları ve parsel tahsisleri
yapılmalıdır. Büyükbaş hayvancılık ihtisas bölgesi içinde veya yakınında hayvan
hastanesi, hayvan pazarı, biyogaz tesisi, gübre fabrikası gibi üniteler oluşturulmalıdır.
Yurtiçi ve yurtdışındaki örnekleri incelenerek bölge şartlarına uygun büyükbaş
hayvancılık ihtisas organize sanayi bölgesi kurulmalıdır.
Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığı geliştirebilecek çözüm önerilerinden biri de
orta ve uzun vadeli birden fazla Avrupa Birliği Projesi yapılarak Avrupa Birliği
Fonlarından yararlanılmasıdır. Avrupa Birliği son yirmi yılda Türkiye’de Tarım ve Kırsal
Kalkınma ile ilgili projelere yüzlerce milyon avro destekleme yapmıştır. Eğitim, istihdam
ve sosyal politikalar alanında da Avrupa Birliği tarafından ülkemizde son yirmi yılda 1
milyar avroya yaklaşan bir destek verilmiş; bu destekle on binlerce kadın ve genç
istihdam imkânı bulmuştur. Akçaabat’ta büyükbaş hayvancılığı geliştirmek için
paylaşılan önerilerin birçoğunun gerçekleştirilmesinde Avrupa Birliği projelerinden
yararlanılabilir. Yem bitkileri üretiminin artırılması, çiftçilere ucuz yem tedariki,
çiftçilerin büyükbaş hayvancılık konusunda eğitilmesi, Akçaabat köftesi kontrol siteminin
kurulması, tedarik zincirinin dijital olarak oluşturulması, denetlenmesi ve paylaşılması,
79
Akçaabat’ta geleneksel süt ürünleri üretiminin miras olarak korunması, hayvan
soylarının iyileştirilerek et ve süt veriminin artırılması, veteriner hizmetlerinin
iyileştirilmesi, kurulması planlanan hayvancılık ihtisas organize sanayi bölgesine bazı
yatırımların yapılması gibi alanlarda Avrupa Birliği’ne projeler sunulabilir.
Akçaabat köftesi ilçenin tanıtımına, istihdamına, turizmine, ticaretine büyük bir
katkı yapmaktadır. Bu değerin, doğrudan ve dolaylı olarak restoranlar, kesimhane,
kasaplar, köfte üretim yerleri gibi alanlarda 1000’in üzerinde daimî istihdam oluşturduğu
öngörülmektedir. Mevsimsel olarak istihdam rakamı restoranlara gelen ziyaretçi sayısının
ve Akçaabat köftesine olan talebin çoğalmasıyla 3-4 kat artabilmektedir. Akçaabat
köftesinin ilçe ekonomisine katkısının 2021 itibariyle yıllık 500 milyon TL’nin
üzerinde olduğu hesaplanmıştır. Bu değerin korunarak gelecek nesillere aktarılması
Akçaabat için stratejik önemdedir.
80
KAYNAKÇA
Addor, F., Thumm, N., & Grazioli, A. (2003). "Geographical Indications: Important
Issues for Industrialized and Developing Cuntries." The Instıtute For Prospective
Technological Studies, 74, 24-30.
Akar, A. (2014). Mera ve Yayla Alanlarındaki Değişimin Tespiti ve Yeni Bir Mera
Yönetim Modeli Yaklaşımı: Trabzon İli Akçaabat İlçesi Örneği (Yüksek Lisans
Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Akçaabat Kaymakamlığı, Akçaabat Belediyesi (2018). Akçaabat Tarım ve Hayvancılık
Çalıştayı Raporu. Akçaabat.
(https://www.akcaabat.bel.tr/uploads/YAYINLAR/11.pdf).
Akın Bayram, E. (2006). Coğrafi İşaret Olarak Tescil Edilmiş Malatya Kayısısının
Teknolojik Özelliklerinin Saptanması ve Gıda Güvenliği açısından Araştırılması
(Yayımlanmamış Doktor Tezi). Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Çaçan E., Yüksel A. (2006).” Çayır ve Meraların Bölgesel Kalkınma Üzerindeki Etkisi.”
ÜNİDAP Uluslararası Bölgesel Kalkınma Konferansı.521-531.
Çalışkan, V.,& Koç, H. (2012). "Türkiye'de Coğrafi İşaretlerin Dağılış Özelliklerinin ve
Coğrafi İşaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi." Doğu Coğrafya Dergisi, 28,
194-214.
Çavuş, A. (2010). “Trabzon Gastronomi Turizmi Bakımından Akçaabat Köftesi ve
Trabzon'daki Turistik Aktiviteye Katkısı.” Uluslararası Doğu Karadeniz Turizm
Sempozyum Bildirileri Kitabı, 07-08-09 Ekim 2010, (ss. 184-199), Giresun
Üniversitesi.
Delen, G. (2010). "Köftelerden Köfte Beğen." İstanbul Serbest Muhasebeci Mali
Müşavirler Odası Yaşam Dergisi, (Kasım/Aralık), 42-43.
Demirer, H. R. (2010). Yöresel Ürün ve Coğrafi İşaretler; Fransa ve Türkiye Üzerine Bir
İnceleme (Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güven, O. (2018). “Türkiye Büyükbaş Hayvancılık Sektörünün AB Ülkeleri ile
Karşılaştırmalı Analizi.” Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
11(1), 765-780.
Güzel-Şahin, G.,& Ünver, G. (2015). "Destinasyon Pazarlama Aracı Olarak “Gastronomi
Turizmi”: İstanbul’un Gastronomi Turizmi Potansiyeli Üzerine Bir Araştırma ".
Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(2), 63-73.
Ilıcalı, G. (2019). "1995 Yılından Günümüze Coğrafi İşaret Koruması." Ankara Barosu
Dergileri 1, 15-120.
Kadıoğlu, Y. (2003). Akçaabat İlçesinin Beşerî ve İktisadi Coğrafya Özellikleri,
(Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
81
Kezer, Ş. (2013). "AB ve Türkiye’de Coğrafi İşaretler, Uzman Gözüyle." Aylık Avrupa
Birliği Bülteni, 4, 9-10.
Kızıltepe, H. (2005). Türk Coğrafi İşaretler Mevzuatı, AB Mevzuatı İle Mukayesesi ve
Bazı Önemli Ülkelerdeki Coğrafi İşaretler Mevzuatı (Yayımlanmış Uzmanlık
Tezi). Türk Patent Enstitüsü.
Marangoz, M.,& Akyıldız, M. (2006). “Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Açısından
Coğrafi İşaretlerin Önemi ve Buldan Bezi Örneği.” Buldan Sempozyumu, 285-
297.
Sarı, E. (2018). “Akçaabat Köftesi.” AHA Dergisi, 9, 23-26.
Sarıcıoğlu, F. T. (2012). Akçaabat Köftesi’nin Üretim Tekniği ve Özellikleri
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü.
Şahin, G. (2013). "Coğrafi İşaretlerin Önemi ve Vize’nin (Kırklareli) Coğrafi İşaretleri".
Pamukkale Üniversitesi, (15), 23-37.
Tanrıkulu, M. (2011). Türkiye’de Coğrafi İşaretlerin Tespiti ve Tescil Edilmesinin
Önemi. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 9, 173-184.
Tekelioğlu, Y. (2010). "Yöresel Ürünler, Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları."
Gastro Dergisi, (59), 118-121.
Tekelioğlu, Y. (2019). "Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları." Ufuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 47-75.
Tuncay, M. (2009). Coğrafi İşaretlerin Korunması (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi).
Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yılmazbilen, M., M. (2020). Ulusal ve Uluslararası Başarı Örnekleri Işığında Coğrafi
İşaretlerin Etkin Yönetimi (Yayımlanmış Uzmanlık Tezi). Türk Patent Enstitüsü.
82
İNTERNET KAYNAKLARI
URL1: Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması,
https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/27-trips.pdf Erişim tarihi:15.11.
2021.
URL2: 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde
Kararname,https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=555&mevzuatT
ur=KHK&mevzuatTertip=5 Erişim tarihi:15.11. 2021.
URL3: 6769 Sayılı Sınai Mülkiye Kanunu,
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6769&MevzuatTur=1&Mevz
uat Tertip=5 Erişim tarihi:15.11. 2021.
URL4: Türk Patent ve Marka Kurumu Tarafından Yapılan Coğrafi İşaret Tanımı,
https://ci.turkpatent.gov.tr/sayfa/co%C4%9Frafi-i%C5%9Faret-nedir Erişim
Tarihi: 15.11.2021
URL5: Menşe Adı Tanımı, http://yucita.org/uploads/yucider/yucider_1.pdf Erişim
tarihi:12.11. 2021.
URL6: Mahreç İşareti Tanımı,
https://duzce.tarimorman.gov.tr/Belgeler/KOORD%C4%B0NASYON/cografi_i
sare tler_basvuru_kilavuzu.pdf Erişim tarihi:12.11. 2021.
URL7: Bolu Fındık Şekeri Coğrafi Tescil Belgesi, https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-
isaretler/detay/304 Erişim tarihi:12.11. 2021.
URL8: Geleneksel Ürün Tanımı, https://ci.turkpatent.gov.tr/sayfa/geleneksel-
%C3%BCr%C3%BCn-ad%C4%B1-nedir Erişim tarihi:12.11. 2021.
URL9: Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesi Tarihi, https://www.akcaabat.bel.tr/fck-
sayfalar.aspx?id=12 Erişim tarihi:12.11. 2021.
URL10: Coğrafi İşaretli Akçaabat Köftesi Tescil Belgesi,
https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/A04EDAE7-66C1-
41CB-8149-1BB96936D7FD.pdf;jsessionid=6529E53ED2E217A803C6BCFA6
CAE7064 12.11.2021.
URL11: Türkiye’de Yetiştirilen Kültür Irkı Sığırları,
https://www.tigem.gov.tr/WebUserFile/DosyaGaleri/2018/2/a374cc25-acc1-
44e8-a546-63b4c8bce146/dosya/2018%20YILI%20HAYVANCILIK%20
SEKTOR%20RAPORU.pdf Erişim tarihi:06.12. 2021.
URL12: Türkiye’de Yetiştirilen Kültür Irkı Sığırların Süt Verimi,
https://www.esk.gov.tr/ Erişim tarihi:06.12. 2021.
URL13: Türkiye’de Çayır Kullanımı, https://www.ankaratb.org.tr/lib_upload/Rapor-
%20Tuerkiye'de%20ve%20Duenyada%202018%20y%C4%B1l%C4%B1%20ta
r%C4%B1m%20degerlendirmesi.pdf Erişim tarihi:14.02. 2022.
83
URL14: Türkiye’de Çayır Kullanımı,
https://www.tarimorman.gov.tr/HAYGEM/Belgeler/Hayvanc%C4%B1l%C4%B
1k/B%C3%BCy%C3%BCkba%C5%9F%20Hayvanc%C4%B1l%C4%B1k/202
0%20YILI/Buyukbas_Hayvan_Yetistiriciligi.doc Erişim tarihi:14.02. 2022.
URL15: Yem Üretim Raporu,
https://www.tarimorman.gov.tr/sgb/Belgeler/SagMenuVeriler/BUGEM.pdf
Erişim tarihi: 14.02. 2022.
URL16: Tarım Destek Miktarı, https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-
pakdemirli-tarimsal-destek-miktarini-2022-yili-icin-258-milyar-liraya-cikardik-
624257.html Erişim Tarihi:27.02.2022.
URL17: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi
Bölgesi,
https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/Belgeler/25%20Soruda%20Tar%C4%B1
ma%20Dayal%C4%B1%20%C4%B0htisas%20Organize%20Sanayi%20B%C3
%B6lgesi%20Kitap%C3%A7%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20(1).pdf Erişim
Tarihi:27.02.2022.
URL18: AB Türkiye Tarım Politikaları https://www.avrupa.info.tr/tr/tarim-ve-kirsal-
kalkinma-113 Erişim Tarihi:20.04.2022.
URL19: AB Türkiye İstihdam Eğitim ve Sosyal Politikaları,
https://www.avrupa.info.tr/tr/egitim-istihdam-ve-sosyal-politikalar-7697 Erişim
Tarihi:20.04.2022.
