Μαθαίνουμε γλώσσα... τραγουδώντας! Τα τραγούδια της Μαρίζας Κωχ στο μάθημα της Γλώσσας

Abstract

Τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στα πλαίσια της
Διαθεματικότητας εμπεριέχουν μουσικές δραστηριότητες σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα (Μελέτη Περιβάλλοντος, Ιστορία, Γλώσσα κ.ά.). Συχνά, όμως, τόσο το μέγεθος της διδακτέας ύλης, όσο και η μερική γνώση μουσικής των δασκάλων δεν
αφήνουν περιθώρια ένταξης μουσικών δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα στο μάθημα της Γλώσσας. Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με το πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό που υπάρχει (μελοποιημένα ποιήματα και «κείμενα», τραγούδια με το αλφάβητο
κ.ά.). Τα παιδικά τραγούδια της Μαρίζας Κωχ στοχεύουν τόσο στην ψυχαγωγία των παιδιών όσο και στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Γι’ αυτό το λόγο έχει χρησιμοποιηθεί ένα τμήμα τους ως συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό στο
Πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης. Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική πραγματικότητα. Τέσσερις δάσκαλοι
(Β΄ και Γ΄ Δημοτικού), με ή χωρίς μουσικές γνώσεις, πειραματίζονται με τα τραγούδια αυτά και τα εντάσσουν στη διδακτική τους πρακτική, ενσωματώνοντάς τα στη διδακτέα ύλη τους. Το θεωρητικό πλαίσιο της εφαρμογής, το εκπαιδευτικό υλικό της Μαρίζας Κωχ και η διαμόρφωση της διδασκαλίας των συμμετεχόντων δασκάλων αποτελεί το βασικό θεματικό άξονα της στρογγυλής τράπεζας.

Full text

Δημιουργικοί τρόποι εκμάθησης των γλωσσών
Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης
6 - 8 Μαΐου 2011
υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Ένωση Εκπαιδευτικών Μουσικής
Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
Εργαστήριο Τέχνης και Λόγου,
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης,
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Μαρία Αργυρίου
Παναγιώτης Καμπύλης
Επιστημονικός Υπεύθυνος
Θόδωρος Γραμματάς, Καθηγητής Θεατρολογίας, ΕΚΠΑ
Επιμέλεια Έκδοσης
Creative ways of learning foreign languages
Arts and Education
6 - 8 May 2011
Maraslio Elementary Education Centre
Athens, Greece
METHODOLOGY AND APPLICATIONS IN EDUCATIONAL PRACTICE
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΛΩΣΣΑ …ΤΡΑΓΟΥΔΩΝΤΑΣ!
ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΖΑΣ ΚΩΧ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Ελισσάβετ Περακάκη
2ο Γυμνάσιο Νίκαιας
Ελένη Αγγουρά
Διεύθυνση ΠΕ Πειραιά,
Ουρανία Βότσου
Διεύθυνση ΠΕ Α΄ Αθήνας
Γεωργία Κότσαρη
Διεύθυνση ΠΕ Β΄ Αθήνας
Σοφία Σαΐτη
Διεύθυνση ΠΕ Β΄ Αθήνας
Περίληψη
Τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών της
Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στα πλαίσια της
Διαθεματικότητας εμπεριέχουν μουσικές
δραστηριότητες σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα
(Μελέτη Περιβάλλοντος, Ιστορία, Γλώσσα κ.ά.).
Συχνά, όμως, τόσο το μέγεθος της διδακτέας ύλης,
όσο και η μερική γνώση μουσικής των δασκάλων δεν
αφήνουν περιθώρια ένταξης μουσικών
δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα στο μάθημα της Γλώσσας.
Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με το πλούσιο
εκπαιδευτικό υλικό που υπάρχει (μελοποιημένα
ποιήματα και «κείμενα», τραγούδια με το αλφάβητο
κ.ά.). Τα παιδικά τραγούδια της Μαρίζας Κωχ
στοχεύουν τόσο στην ψυχαγωγία των παιδιών όσο και
στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Γι’ αυτό το
λόγο έχει χρησιμοποιηθεί ένα τμήμα τους ως
συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό στο
Πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης. Με την
παρούσα εργασία επιχειρείται η ενσωμάτωσή τους
στην ελληνική πραγματικότητα. Τέσσερις δάσκαλοι
(Β΄ και Γ΄ Δημοτικού), με ή χωρίς μουσικές γνώσεις,
πειραματίζονται με τα τραγούδια αυτά και τα
εντάσσουν στη διδακτική τους πρακτική,
ενσωματώνοντάς τα στη διδακτέα ύλη τους. Το
θεωρητικό πλαίσιο της εφαρμογής, το εκπαιδευτικό
υλικό της Μαρίζας Κωχ και η διαμόρφωση της
διδασκαλίας των συμμετεχόντων δασκάλων αποτελεί
το βασικό θεματικό άξονα της στρογγυλής τράπεζας.
Λέξεις-κλειδιά: διδασκαλία της Γλώσσας,
Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, παιδικό τραγούδι, Μαρίζα
Κωχ, μουσική
1. ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ…
Από τη βρεφική μας κιόλας, ηλικία, το τραγούδι
αποτελεί ένα σημαντικό μέσο μάθησης. Με το
νανούρισμα, το ταχτάρισμα, τα ηχογραφημένα
τραγουδάκια των παιχνιδιών μας αποκτούμε αβίαστα και
με φυσικό τρόπο μουσικές γνώσεις (ρυθμό μελωδία,
ένταση, ηχόχρωμα) και γλωσσικές (το αλφάβητο, τους
αριθμούς, τα χρώματα, τα σχήματα). Με τον τρόπο αυτό,
το τραγούδι μάς συνοδεύει συνειδητά ή ασυνείδητα στην
καθημερινή μας ζωή, δίνοντάς της διαφορετικό «χρώμα»
και διάσταση. Με το πέρασμα των χρόνων όμως, και την
είσοδό μας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το τραγούδι
και οι μουσικές δραστηριότητες σταδιακά γίνονται
«μάθημα», εντάσσονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα με
διαφορετικό εκπαιδευτικό. Χωρίς από μόνο του το γεγονός
αυτό να χαρακτηρίζεται αρνητικό, η συμβολή του
δασκάλου της τάξης κρίνεται καθοριστική, ώστε να μη
χαθεί η μουσική αυτή συνέχεια. Η ένταξη μουσικών
δραστηριοτήτων στο μάθημά του, όχι απαραίτητα σε
καθημερινή βάση αλλά τακτικά μέσα από διαθεματικές
προσεγγίσεις, θα συμβάλλει στη σύνδεση των κοινών
δομικών στοιχείων της γλώσσας και της μουσικής,
ενισχύοντας τη βιωματική μάθηση. Τόσο στο Αναλυτικό
Πρόγραμμα της Γλώσσας, όσο και στα βιβλία του
Επιτρέπεται η έντυπη ή ηλεκτρονική αναπαραγωγή της
συγκεκριμένης επιστημονικής εργασίας μόνο για εκπαιδευτική ή
ερευνητική χρήση και με την προϋπόθεση ότι τα τυχόν
αντίγραφα περιλαμβάνουν την αρχική σελίδα και την παρούσα
σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων. Απαγορεύεται αυστηρά η
αναδημοσίευση, μέρους ή όλου των πρακτικών για οικονομικό
όφελος, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.
© 2011 Εργαστήριο Τέχνης και Λόγου, Παιδαγωγικό
Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Αθηνών & Ένωση
Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας
Εκπαίδευσης
copyright © Greek Association of Primary Music Education Teachers & National and Kapodistrian University of Athens
4th International Conference Arts and Education - A creative way into languages
ISBN: 978-960-99899-4-7
228

δασκάλου όλων των τάξεων προτείνονται μεταξύ άλλων
μουσικές δραστηριότητες, εστιάζοντας κυρίως στο
τραγούδι και τη μουσική ακρόαση. Στόχος τους είναι η
«ενεργητική απόκτηση της γνώσης» (Διακογιώργη, κ.ά.,
2010:13), η οποία κατακτάται με παιγνιώδη τρόπο1. Κατά
την ένταξη μουσικών δραστηριοτήτων στο μάθημα της
Γλώσσας μπορούν να «ενεργοποιηθούν» και οι επτά
πολλαπλές νοημοσύνες, σύμφωνα με τη θεωρία του
Gardner. Συγκεκριμένα, ο Blodget (2000) αναφέρει
αναλυτικά με ποιο τρόπο ο κάθε τύπος νοημοσύνης μπορεί
να καλλιεργηθεί:
1) κιναισθητική (χορός, ρυθμικά χτυπήματα στο
σώμα, κίνηση, κρουστά),
2) μουσική (ακρόαση, τραγούδι, παίξιμο οργάνων,
διακρίσεις),
3) γλωσσική (κατανόηση των στίχων κατά τη
διάρκεια της ακρόασης ή της άσκησης),
4) λογικο-μαθηματική (η ίδια η μουσική είναι
Μαθηματικά),
5) κοινωνική – διαπροσωπική (μέσω της χορωδίας,
του χορού, τις συνεργατικής μάθησης με ασκήσεις),
6) χωρική (φωτογραφικό υλικό, δραματοποιήσεις,
video),
7) ενδοπροσωπική (η ανατροφοδότηση των γραπτών
ασκήσεων, αυτοαξιολόγηση).
Επιπλέον, η ένταξη της μουσικής σε γλωσσικό μάθημα
συμβάλλει στη αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών που
εντοπίζονται στο γραπτό και προφορικό λόγο. Η Seeman
(2008) και η McDowell (2010) καταθέτουν μια σειρά
μουσικών δραστηριοτήτων, οι οποίες, ερευνητικά
εφαρμοσμένες, εντάσσουν ενεργητικά τους μαθητές στη
διδασκαλία της Γλώσσας, ανεξάρτητα από τα προβλήματα
που παρουσιάζουν. Ενδεικτικά, αναφέρουν τη χρήση
ρυθμικών τραγουδιών (από την τηλεόραση, δημοφιλή
τραγούδια κ.ά.), την ένταξη στοιχείων από το σύστημα
Kodaly και την απομνημόνευση των στίχων του
τραγουδιού.
Οι Κοκκίδου και Στάμου (2010) συγκεντρώνουν τις
εμπειρικές έρευνες που έχουν ως βασικό άξονα την ένταξη
των τραγουδιών στη διδασκαλία της γλώσσας (μητρικής
και ξένης) και παραθέτουν τις ακόλουθες προτάσεις για τη
σχολική τάξη:
 Αναζήτηση ενός άλλου τίτλου για το τραγούδι.
 Απόδοση του τραγουδιού με ποικίλους
εκφραστικούς τρόπους.
 Συζήτηση αναφορικά με τα στοιχεία του
τραγουδιού που αφορούν στον πολιτισμό της χώρας όπου
η γλώσσα ομιλείται από φυσικούς ομιλητές.
1Το μάθημα της Γλώσσας δεν είναι το μοναδικό για το οποίο
προτείνονται μουσικές δραστηριότητες. Η Μελέτη
Περιβάλλοντος, η Ιστορία, η Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή
κ.ά., περιέχονται στα μαθήματα που προτείνονται από το
Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΦΕΚ 303Β/ 13-3/2003,
σελ.18).
 Συζήτηση αναφορικά με το νέο λεξιλόγιο.
 Εικονογράφηση του τραγουδιού.
 Συζήτηση αναφορικά με μία θεματική του
τραγουδιού.
 Δραστηριότητες ενεργητικής ακρόασης και
δραστηριότητες σύνδεσης δεξιοτήτων κατανόησης και
παραγωγής προφορικού λόγου με δεξιότητες κατανόησης
και παραγωγής γραπτού λόγου.
 Μετατροπή του ποιητικού λόγου σε αφηγηματικό
λόγο.
 Δημιουργία πολυμεσικού υλικού, εμπνευσμένου
από το τραγούδι.
 Δημιουργία ενός άλλου τραγουδιού με το ίδιο
περιεχόμενο.
 Παιχνίδια ρόλων (δραματοποίηση εικόνων του
τραγουδιού).
1.1. Τα παιδικά τραγούδια της Μαρίζας Κωχ
Τα τελευταία χρόνια στη δισκογραφία γίνονται
προσπάθειες επαναπροσδιορισμού του παιδικού
τραγουδιού που απευθύνεται σε μαθητές προσχολικής και
πρωτοσχολικής ηλικίας. Συγκεκριμένα, έχουν μελοποιηθεί
σύντομα «κείμενα» και ποιήματα από τη Γλώσσα, καθώς
και μαθηματικές πράξεις και έννοιες (πρόσθεση,
προπαίδεια, σχήματα κ.ά.), με στόχο τη συστηματική
ένταξή τους στην καθημερινή διδακτική πράξη.
Ήδη από το 1978, η Μαρίζα Κωχ, γνωστή σε όλους για
τη δισκογραφική της, και όχι μόνο, προσφορά στο
ελληνικό τραγούδι και την ελληνική μουσική, ασχολήθηκε
με το παιδικό τραγούδι με το δίσκο της «Μια εκδρομή με
τη Μαρίζα» που περιλαμβάνει παιχνίδια και
παιχνιδοτράγουδα. Η δράση της συνεχίζεται μέχρι
σήμερα, με τον τελευταίο ψηφιακό δίσκο «Με τη Μαρίζα
τραγουδώ, ελληνικά μαθαίνω» (2010).
Εξαιτίας της μακρόχρονης και δοκιμασμένης αυτής
πορείας στο παιδικό τραγούδι, καθώς και το γεγονός ότι
κάποια από τα τραγούδια της έχουν ήδη εφαρμοστεί για τη
διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιου
Cornell της Νέας Υόρκης, αποφασίσαμε να τα εντάξουμε
στο μάθημα της Γλώσσας στην υπάρχουσα εκπαιδευτική
πραγματικότητα και σε καθημερινές συνθήκες τάξεις. Τα
τραγούδια της έχουν στοιχεία από τη δυτική, ρεμπέτικη,
βυζαντινή και παραδοσιακή μουσική (Κοκκίδου &
Στάμου, 2010), στοιχείο που βοηθά τους μαθητές να
εξοικειωθούν και με είδη μουσικής λιγότερο οικεία σε
αυτούς. Επιπλέον, χρησιμοποιεί θεματικό υλικό
κατάλληλο για την ηλικία και το γνωστικό επίπεδο των
μαθητών, ενώ με τις επαναλήψεις στη δομή τους (μοτίβα,
ρυθμός κ.ά.) συμβάλλει καθοριστικά στην εύκολη
απομνημόνευσή τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά ανήκουν
στα βασικά κριτήρια που θέτει ο Blodget (2000),
προκειμένου να επιλέξει ο εκπαιδευτικός το
καταλληλότερο τραγούδι για το μάθημά του.
copyright © Greek Association of Primary Music Education Teachers & National and Kapodistrian University of Athens
4th International Conference Arts and Education - A creative way into languages
ISBN: 978-960-99899-4-7
229

2. …ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ
Γνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της ένταξης των
τραγουδιών σε γλωσσικό μάθημα, επιχειρείται μια
πειραματική ενσωμάτωση των τραγουδιών της Μαρίζας
Κωχ στο μάθημα της Γλώσσας στη Β΄ και Γ΄ Δημοτικού.
Στους βασικούς στόχους ανήκουν η διαφορετική
προσέγγιση διδασκαλίας του μαθήματος της Γλώσσας, η
βιωματική μάθηση και η σύνδεση της γνώσης με την
καθημερινότητα.
Τα τραγούδια που μέχρι στιγμής εφαρμόστηκαν
προέρχονται από τους δίσκους «Τα χρωματιστά
τραγούδια», «Τα τραγούδια πάνε θέατρο» και «Με τη
Μαρίζα τραγουδώ ελληνικά μαθαίνω», καθότι οι δίσκοι
αυτοί, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους, περιέχουν
συνθέσεις της ίδιας της Κωχ και δεν αποτελούν
παραδοσιακά τραγούδια.
Στη διδακτική αυτή εφαρμογή παίρνουν μέρος τέσσερις
δασκάλες (τρεις της Β΄ τάξης και μία της Γ΄), οι οποίες δεν
έχουν όλες μουσικές γνώσεις. Κοινό τους χαρακτηριστικό
είναι η αγάπη τους για τη μουσική και η προσωπική τους
προσπάθεια στην ένταξη δημιουργικών τρόπων μάθησης
κατά τη διδασκαλία του μαθήματος της Γλώσσας.
Κλήθηκαν, λοιπόν, να εντάξουν στις διάφορες φάσεις της
διδασκαλίας της Γλώσσας (αφόρμηση, εμπέδωση,
αξιολόγηση, ανακεφαλαίωση) όποια και όσα τραγούδια
επιθυμούν, ακολουθώντας πάντα την πορεία της διδακτέας
ύλης τους και το Αναλυτικό Πρόγραμμα για το
συγκεκριμένο μάθημα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η
επιλογή της διδακτικής ενότητας και ο τρόπος ένταξης των
τραγουδιών στο μάθημα δεν ήταν αυστηρά ορισμένη, έτσι
ώστε να παρέχεται στον εκπαιδευτικό η δυνατότητα
προσαρμογής του υλικού στο μαθησιακό επίπεδο και την
οργάνωση της τάξης του. Με το τέλος του κάθε
μαθήματος, ακολουθώντας τις αρχές της συμμετοχικής
παρατήρησης, καλούνται να σημειώσουν: τη θεματική
ενότητα που επιλέχθηκε, τα γραμματικά φαινόμενα που
επισημάνθηκαν, τη φάση του μαθήματος που τελικά
εντάχθηκε το τραγούδι (αφόρμηση, εμπέδωση-εξάσκηση,
αξιολόγηση, ανακεφαλαίωση), την πορεία διδασκαλίας
που ακολουθήθηκε, την ανταπόκριση των μαθητών, την
παρουσία προβλημάτων ή όχι σε επίπεδο οργάνωσης και
διαχείρισης τάξης.
Η οργάνωση της ομάδας των εκπαιδευτικών έχει
στοιχεία της συνεργατικής έρευνας-δράσης, στοχεύοντας
στην μετέπειτα αξιοποίηση των στοιχείων της και από
άλλους δασκάλους.
2.1. Ενδεικτικές διδασκαλίες που εφαρμόστηκαν
Η πρώτη προσπάθεια ενσωμάτωσης των τραγουδιών
στο μάθημα της Γλώσσας δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Η
αλλαγή του τρόπου οργάνωσης της διδασκαλίας
παράλληλα με την εύρεση τρόπων συνδυασμού των
γραμματικών φαινομένων και των στίχων των τραγουδιών
ήταν ένα από τα πρώτα εμπόδια που έπρεπε να
ξεπεραστούν. Η θετική όμως, ανταπόκριση από τους
μαθητές και ο παιγνιώδης τρόπος μάθησης αποτέλεσε το
βασικό κίνητρο συνέχισης συμμετοχής στο εγχείρημα.
Οι πορείες διδασκαλίας που ακολουθούν έχουν
εφαρμοστεί στην τάξη και συνδέονται με συγκεκριμένες
διδακτικές ενότητες του σχολικού εγχειριδίου και τα
αντίστοιχα γραμματικά φαινόμενα.
2.2. Β΄ Τάξη
Τραγούδι: « Η γάτα παίζει θέατρο» από το δίσκο «Τα
χρωματιστά τραγούδια»
Διδακτική ενότητα: Βιβλίο Γλώσσας Β΄ τεύχος, ενότητα
9 (σελ. 6-14). Η γραμματική της αναφέρεται στα επίθετα,
αντίθετα και συνώνυμα.
Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα
Στόχοι
Οι μαθητές επιδιώκεται:
1. να βρίσκουν επίθετα σε μη διδαγμένο κείμενο,
2. να εντοπίζουν αντίθετα και συνώνυμα επίθετα,
3. να διακρίνουν τα ουσιαστικά και τα ρήματα σε
ένα κείμενο,
4. να συνεργάζονται,
5. να «παίξουν» με τα μέρη του λόγου.
Πορεία διδασκαλίας
Οι μαθητές έχουν ήδη διδαχθεί τα επίθετα, τα
ουσιαστικά και τα ρήματα και η δραστηριότητα έχει το
ρόλο της αξιολόγησης και της ανακεφαλαίωσης. Καθ΄ όλη
τη διάρκεια της χρονιάς τα παιδιά είναι χωρισμένα σε τρεις
ομάδες των 6 (λειτουργούν έτσι σε όλα τα μαθήματα από
την Α΄ Δημοτικού).
Το συγκεκριμένο τραγούδι επιλέχθηκε λόγω του
αυξημένου αριθμού των επιθέτων που παρουσιάζει.
Αρχικά, μοιράστηκαν στους μαθητές σε φωτοτυπία οι
στίχοι των τραγουδιών. Έπειτα, άκουσαν το τραγούδι δύο
φορές και προσπάθησαν να το τραγουδήσουν παράλληλα
με την ακρόαση. Η εκμάθησή του ήταν άμεση, καθότι η
μελωδία και το ρυθμικό σχήμα επαναλαμβάνεται.
Στη συνέχεια, μοιράστηκαν από το δάσκαλο σε κάθε
ομάδα τρεις καρτέλες (μία πράσινη για τα ουσιαστικά, μία
κίτρινη για τα ρήματα και μία μπλε για τα επίθετα). Κάθε
ομάδα εντοπίζει τα μέρη του λόγου των στίχων που
αντιστοιχούν στο χρώμα της καρτέλας και γράφει τις
αντίστοιχες λέξεις. Όταν τελειώσουν όλες οι ομάδες
κολλάμε τις καρτέλες στον τοίχο. Ελέγχουμε όλοι μαζί τις
απαντήσεις και βγάζουμε τη «νικήτρια» ομάδα (την ομάδα
που έκανε τα λιγότερα λάθη). Στη συνέχεια καλούνται οι
ομάδες με τη σειρά να βρούνε αντίθετες και συνώνυμες
λέξεις.
Στο τέλος ακούμε πάλι το τραγούδι παρακολουθώντας
τους στίχους και το τραγουδάμε όλοι μαζί.
2.3. Β΄ Τάξη
Τραγούδι: «Τέσσερις εποχές» από το δίσκο «Τα
τραγούδια πάνε θέατρο»
copyright © Greek Association of Primary Music Education Teachers & National and Kapodistrian University of Athens
4th International Conference Arts and Education - A creative way into languages
ISBN: 978-960-99899-4-7
230

Διδακτική ενότητα: Βιβλίο Γλώσσας Α΄ Τεύχος,
ενότητα 5 (σελ.45-47).
Διάρκεια: Μία διδακτική ώρα
Στόχοι
Οι μαθητές επιδιώκεται:
1. να μάθουν τις 4 εποχές,
2. να μάθουν τους μήνες με τη σειρά,
3. να μάθουν τους μήνες της κάθε εποχής,
4. να περιγράψουν την αγαπημένη τους εποχή,
5. να συνεργαστούν σε μικρές ομάδες,
6. να χορέψουν,
7. να απολαύσουν το τραγούδι.
Πορεία διδασκαλίας
Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες. Μοιράστηκαν οι
στίχοι σε φωτοτυπία, με σβησμένα τα ονόματα των μηνών
και οι μαθητές. Έπειτα οι μαθητές κύκλωσαν με ένα
συμβολοποιημένο χρώμα την κάθε εποχή. Στα κενά των
μηνών συμπλήρωσαν ανά ομάδα όσους μήνες θυμούνταν
(προηγούμενη γνώση). Ακούστηκε το τραγούδι και κατά
την ακρόαση συμπληρώθηκαν οι υπόλοιποι μήνες ή/και
αξιολογήθηκαν όσοι είχαν γραφτεί. Ακούστηκε δύο φορές
ακόμα το τραγούδι και τραγουδήθηκε ταυτόχρονα με την
ακρόαση μέχρι να το μάθουν οι μαθητές. Το τραγούδι
απομνημονεύτηκε γρήγορα από τους μαθητές, γιατί
αφενός υπάρχει η ίδια μελωδία σε κάθε στροφή, αλλά
επαναλαμβάνονται και οι αρχικοί στίχοι. Έπειτα,
περιέγραψαν την αγαπημένη τους εποχή. Το μάθημα
ολοκληρώθηκε χορεύοντας το τραγούδι (συρτό στα 3).
2.4. Β΄ Τάξη
Τραγούδι: «Το ουράνιο τόξο» από το δίσκο «Τα
τραγούδια πάνε θέατρο» (το τραγούδι αποτελείται από δύο
μέρη: στο πρώτο μέρος περιγράφονται τα χρώματα και στο
δεύτερο ακούγεται το καθαυτό τραγούδι).
Διδακτική ενότητα: Βιβλίο Γλώσσας Β΄ Τεύχος, ενότητα
13 (47-50). Η γραμματική περιλαμβάνει μεταξύ άλλων,
περιγραφές αντικειμένων, λέξεις για τα χρώματα και τα
σχήματα.
Διάρκεια: Δύο διδακτικές ώρες
Στόχοι
Οι μαθητές επιδιώκεται:
1. να μάθουν τα χρώματα,
2. να επαναλάβουν την καταληκτική ορθογραφία
των ουσιαστικών,
3. να συνδέουν επίθετα με ουσιαστικά,
4. να περιγράφουν αντικείμενα,
5. να συνεργαστούν σε ομάδες ,
6. να απολαύσουν το τραγούδι,
7. να ζωγραφίσουν με τα χρώματα που έμαθαν.
Πορεία διδασκαλίας
Οι μαθητές χωρίστηκαν σε τόσες ομάδες όσα και τα
χρώματα του ουράνιου τόξου. Σε κάθε ομάδα μοιράστηκε
και ένα χαρτόνι διαφορετικού χρώματος (ακολουθώντας
τα χρώματα του ουράνιου τόξου). Κατά τη διάρκεια της
ακρόασης του πρώτου μέρους του τραγουδιού, δινόταν σε
κάθε ομάδα το στιχάκι του αντίστοιχου χρώματος. Στη
συνέχεια, ζητήθηκε από κάθε ομάδα σε 5΄να βρει όσα
περισσότερα ουσιαστικά μπορούσε που να έχουν το χρώμα
της ομάδας (π.χ. για το κόκκινο: φράουλα, μήλο,
παπαρούνα). Με το πέρας του χρόνου κάθε ομάδα
ανακοίνωσε τις ιδέες της στις υπόλοιπες ομάδες και
τοποθετούσε το χρωματιστό χαρτόνι στον πίνακα.
Προϋπόθεση για να συμμετέχει η ομάδα στη σύνθεση του
ουράνιου τόξου ήταν να έχουν όλα τα ουσιαστικά σωστή
ορθογραφία στις καταλήξεις. Ακούστηκε το τραγούδι 2
φορές και τραγουδήθηκε ταυτόχρονα με την ακρόαση.
Έπειτα, κάθε μαθητής περιέγραψε ένα αντικείμενο από
αυτά που είχε γράψει η ομάδα του.
2.5. Γ΄ Τάξη
Τραγούδι: «Το ωραίο το τραγούδι» από το δίσκο: «Με
τη Μαρίζα τραγουδώ ελληνικά μαθαίνω»
Διδακτική ενότητα: Βιβλίο Γλώσσας Α΄ τεύχος, «Πώς
υιοθετήσαμε ένα κομμάτι γης» (σελ. 64-67). Η
γραμματική του αναφέρεται στην κλίση ουδετέρων
ουσιαστικών.
Διάρκεια: Δύο διδακτικές ώρες
Στόχοι
Οι μαθητές επιδιώκεται:
1. να επαναλάβουν τους ορθογραφικούς κανόνες
στην κλίση ουδετέρων (επιθέτων και ουσιαστικών),
2. να επεξεργαστούν τη διαφορετική λειτουργία των
πτώσεων (ονομαστική, γενική, αιτιακή, κλητική),
3. να κατανοήσουν το ρόλο των πτώσεων όταν
απαντούν στις ερωτήσεις «ποιος» και «τι»,
4. να εμπεδώσουν γραμματικούς κανόνες,
5. να εκφραστούν ελεύθερα και να χαρούν
τραγουδώντας.
Πορεία διδασκαλίας
Οι μαθητές είχαν ήδη διδαχθεί την κλίση των
ουδέτερων ουσιαστικών και επιθέτων. Η δραστηριότητα
οργανώθηκε προκειμένου να εμπεδωθεί η προηγούμενη
γνώση. Αρχικά, έκλιναν μόνοι τους, στο τετράδιό τους «
το ωραίο τραγούδι». Στη συνέχεια, ακούγοντας την
απαγγελία του τραγουδιού από το δίσκο2 προχώρησαν σε
αυτοδιόρθωση. Έπειτα, αντικατέστησαν τις λέξεις «το
ωραίο» και «τραγούδι» με επίθετα και ουσιαστικά
αντίστοιχα (π.χ. «το ωραίο» με λέξεις όπως μαγικό, αστείο
κτλ. και «το τραγούδι» με λέξεις όπως λουλούδι, ποτάμι,
αγόρι κτλ.). Μοιράστηκαν φωτοτυπημένοι οι στίχοι του
τραγουδιού, έγινε μια ανάγνωση και μια πολύ μικρή
θεματική επεξεργασία του τραγουδιού. Άκουσαν το
τραγούδι δύο φορές και τραγουδήθηκε από όλη την τάξη
(η ανταπόκριση ήταν άμεση γιατί κάθε στροφή έχει την
ίδια μελωδία). Διατυπώθηκαν οι αρχικές εντυπώσεις από
2 Ο δίσκος «Με τη Μαρίζα τραγουδώ ελληνικά μαθαίνω»
περιέχει τα τραγούδια, τους στίχους των τραγουδιών με τη μορφή
απαγγελίας από τη Μαρίζα Κωχ και τη μουσική των τραγουδιών
(ορχηστρικό). Με τον τρόπο αυτό, το συγκεκριμένο αυτό υλικό
μπορεί να αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως.
copyright © Greek Association of Primary Music Education Teachers & National and Kapodistrian University of Athens
4th International Conference Arts and Education - A creative way into languages
ISBN: 978-960-99899-4-7
231

τους μαθητές για το τι τους άρεσε από το τραγούδι και
ακολούθησε η γραμματική του επεξεργασία. Έγινε
επανάληψη στους ορθογραφικούς κανόνες στην κλίση
ουδετέρων (επιθέτων και ουσιαστικών), στη λειτουργία
των πτώσεων (ονομαστική, γενική, αιτιακή, κλητική) και
στο ρόλο των πτώσεων όταν απαντάμε στις ερωτήσεις
«ποιος» και «τι». Στη συνέχεια, οι μαθητές χωρίστηκαν σε
ομάδες των τεσσάρων και κλήθηκαν ομαδικά να γράψουν
νέους στίχους, ξεκινώντας με την κλίση "το ωραίο το
τραγούδι". Το περιεχόμενο της επόμενης πρότασης ήταν
ελεύθερο. Κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας
ακουγόταν η ορχηστρική εκτέλεση του τραγουδιού. Με το
πέρας της δραστηριότητας, κάθε ομάδα απήγγειλε και
τραγούδησε τη δημιουργία της. Ως εργασία στο σπίτι
δόθηκε η κλίση «το γενναίο αγόρι» ή «το χρωματιστό
λουλούδι».
3. CODA
Η σύνδεση της Μουσικής και της Γλώσσας με στόχο την
κατανόηση των γραμματικών και άλλων φαινομένων
αποτελεί εγχείρημα-πρόκληση. Κατά τη διάρκεια των
διδασκαλιών παρατηρήθηκε ότι οι μαθητές δεν είναι
εξοικειωμένοι με τέτοιου τύπου δραστηριότητες στο
μάθημα της Γλώσσας, όμως ο ενθουσιασμός είναι η πρώτη
τους εκδήλωση, καθιστώντας το μάθημα ελκυστικό και
«διασκεδαστικό». Παράλληλα, όμως, εμπεδώνουν τους
γραμματικούς κανόνες και συνδέουν τη γνώση με την
καθημερινότητα.
Ο δάσκαλος με άγχος για την κάλυψη της διδακτέας
ύλης που, όχι άδικα, που τον διακατέχει, μπορεί μέσα από
τέτοιου τύπου πρακτικές να «μεταμορφώσει» την τάξη του
«παίζοντας» και «δημιουργώντας» με τη γνώση.
4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γαβριηλίδου, Ζ., Σφυρόερα Μ., Μπεζέ, Λ. (2010).
Γλώσσα Β΄ Δημοτικού: Ταξίδι στον κόσμο της γλώσσας
Α΄ και Β΄ τεύχος. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
Διακογιώργη, Κ., Μπαρής, Θ. Στεργιόπουλος Χ.,
Τσιλιγκιριάν Ε. (2010 ). Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού:
Πετώντας με τις λέξεις Βιβλίο Δασκάλου. Αθήνα:
ΟΕΔΒ.
Ιντζίδης, Ε., Παπαδόπουλος, Α., Σιούτης, Α.
Τικτοπούλου, Α. (2010). Γλώσσα Γ΄ Δημοτικού: Τα
απίθανα μολύβια. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
Κοκκίδου, Μ., Στάμου, Α. (2010). Η διδασκαλία
της ελληνικής ως ξένης γλώσσας: Η περίπτωση των
τραγουδιών της Μαρίζας Κωχ στο Πανεπιστήμιο
Cornell: Προεκτάσεις για τη γλωσσική διδασκαλία
στο πλαίσιο της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής
προσέγγισης. Στο: Ντίνας, Κ., Χατζηπαναγιωτήδη, Α.,
Βακάλη, Α. Κωτόπουλος, Τ. & Στάμου, Α. (επιμ.),
Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου με διεθνή
συμμετοχή «Η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας
(ως πρώτης/μητρικής, δεύτερης/ξένης)». Νυμφαίο
Φλώρινας, 4-6 Σεπτεμβρίου 2009. Ανασύρθηκε στις
15-1-2011 από
http://linguistics.nured.uowm.gr/Nimfeo2009/praktika/
files/down/paraskeui/aithusa2/kokkiduStamu.pdf
Κωχ, Μ. (2010). Με τη Μαρίζα τραγουδώ ελληνικά
μαθαίνω. Αθήνα: Σταμούλης.
ΦΕΚ 303Β/13-3-2003, Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο
Προγράμματος Σπουδών και Αναλυτικό Πρόγραμμα
Σπουδών Γλώσσας, σσ. 3745-3777.
Blodget, T. (2000). Teaching the target language
through the lyrics of melodic music. Ανασύρθηκε στις
10 Φεβρουαρίου 2011 από:
http://www.songsforteaching.com/musicapaedia/teachi
ngtargetlanguagethroughlyrics.htm.
McDowell, C. (2010). An Adaptation Tool Kit for
Teaching Music. Teaching Exceptional Children Plus,
6(3). Ανασύρθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2011 από:
http://escholarship.bc.edu/education/tecplus/vol6/iss3/
art3.
Seeman, E. (2008). Implementation of music
activities to increase language skills in the at-risk
early childhood population. ERIC: ED503314.
ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ3
1977: «Μια εκδρομή με τη Μαρίζα», «Ένα
περιβόλι γεμάτο τραγούδια» και «Παιχνιδοτράγουδα»
(τα τραγούδια αυτά επανακυκλοφορούν από τη SONY
σε ένα διπλό CD με τον τίτλο «Ένα καπέλο γεμάτο
τραγούδια»).
1990: «Οι δρόμοι του μικρού Αλέξανδρου»
(Μουσικά Ερεθίσματα για Βρέφη).
Από τη δική της δισκογραφική εταιρία VERSO (χρ.
ίδρυσης 1997).
 «Η γοργόνα ταξιδεύει τον μικρό Αλέξανδρο»
(μουσικό οδοιπορικό σ’ όλη την Ελλάδα με
παραδοσιακά τραγούδια), δίσκος βασισμένος στο
ομότιτλο βιβλίο της Μαρίζας Κωχ (Εκδόσεις Κέδρος).
 «Μια εκδρομή με τις εννέα μούσες» (κύκλος
τραγουδιών της στεριανής Ελλάδας).
 « Σαν ουράνιο τόξο » (μουσικά ερεθίσματα για
βρέφη). Επανέκδοση - νέος τίτλος του δίσκου «Οι
δρόμοι του μικρού Αλέξανδρου»
 «Να τα πούμε » (παραδοσιακά κάλαντα και
τραγούδια Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και
Θεοφανίων)
 «Μια γιορτή με τη Μαρίζα » (τραγούδια και
παιχνιδοτράγουδα)
 2002: «Τα χρωματιστά τραγούδια » (μουσικό
υλικό για το Εργαστήρι Μουσικής Βιωματικής
3 Πηγή: www.mousikorama.gr και επικοινωνία με την ίδια τη
Μαρίζα Κωχ και τους συνεργάτες της.
copyright © Greek Association of Primary Music Education Teachers & National and Kapodistrian University of Athens
4th International Conference Arts and Education - A creative way into languages
ISBN: 978-960-99899-4-7
232

Παιδείας της Μαρίζας Κωχ ). Εκτός από τη Μαρίζα
Κωχ στο δίσκο αυτό τραγουδούν η Μαρία
Φαραντούρη και η Νένα Βενετσάνου.
 «Ραντεβού στην Αθήνα 2004 » ( ένα τραγούδι
για την Ολυμπιάδα του 2004 )
 2006: «Τα τραγούδια πάνε θέατρο».
2010: «Με τη Μαρίζα τραγουδώ ελληνικά
μαθαίνω», βιβλίο με CD και παρτιτούρες, εκδ.
Σταμούλη.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ4
Η γάτα παίζει θέατρο
-Η γάτα παίζει θέατρο
και λέει στο ποντίκι:
Αν έρθεις λίγο πιο κοντά
σου ξύνω εγώ τη μύτη
Κι εσύ αν θέλεις χάιδεψε
τα άσπρα μου μουστάκια
Κι εγώ σου δίνω δυο φιλιά
στα γκρίζα μαγουλάκια.
-Αν φτερνιστώ μη φοβηθείς
θα είναι από το κρύο
Κι αν δεις το στόμα μου ανοιχτό
να πεις πως είναι πλοίο.
Να μπεις να αράξεις ξάπλωσε
κοιμήσου όσο σ΄ αρέσει
Κι αν μπουν οι μηχανές μπροστά
να πας στην πρώτη θέση.
-Αν παίζεις γάτα θέατρο
να σε χειροκροτήσω
Να φέρω και τους φίλους μου
για να σ΄ ευχαριστήσω
Μα αν θες να γίνεις φέρρυ μπόουτ
για γκρίζα ποντικάκια
Τρελός νονός σε βάφτισε
με κόκκινα μουστάκια.
Οι τέσσερις εποχές
-Ω πόσο θέλω να χαρώ,
να χαρώ την Άνοιξη,
να χαρώ την Άνοιξη
μες στη φύση σαν παιδί.
Μάρτη, Απρίλη μου και Μάη
η καρδιά μου πώς χτυπάει:
-Ω πόσο θέλω να χαρώ,
να χαρώ το καλοκαίρι,
να χαρώ το καλοκαίρι,
που ανεμελιά θα φέρει.
Ιούνη, Ιούλιε και Αύγουστε μου
βάστα το μυαλό μου Θεέ μου!
4Διατηρείται ο τρόπος καταγραφής των στίχων όπως
παρουσιάζονται στα ένθετα των ψηφιακών δίσκων.
-Ω! πόσο θέλω να χαρώ,
το γλυκό φθινόπωρο,
το γλυκό φθινόπωρο,
της βροχούλας το χορό.
Σεπτέμβρη, Οκτώβρη και Νοέμβρη
το μυαλό μου ταξιδεύει.
-Ω! πόσο θέλω να χαρώ,
να χαρώ και το χειμώνα,
να χαρώ και το χειμώνα,
πάνω στα βουνά με χιόνια.
Το Δεκέμβρη, το Γενάρη,
το Φλεβάρη που φλεβίζει
και την Άνοιξη μυρίζει!
Το ουράνιο τόξο
-Είμαι το κόκκινο και κάθε κόκκινο
Ξέρει να χαίρεται και να προσφέρεται.
-Είμαι το πορτοκαλί, ωραίο και πολύ
Σαν ήλιος χαίρομαι και σας προσφέρομαι.
-Είμαι το κίτρινο, το ωραίο κίτρινο
Σαν κίτρινο φλουρί και σαν Ανατολή.
-Είμαι το πράσινο, το καταπράσινο.
Ένα κλαδί χλωρό σε διάφανο νερό.
-Είμαι το γαλανό. Είμαι στον ουρανό.
Είμαι στη θάλασσα. Στο Αιγαίο μεγάλωσα.
-Είμαι το μπλε βαθύ, που όπου και αν βρεθεί
Δίνει ποιότητα και επισημότητα.
-Είμαι το βιολετί και χαίρομαι γιατί,
Αυγή και δειλινό, βάφω τον ουρανό.
-Η βροχή έχει σταματήσει
Και ο ήλιος πάει να δύσει,
μα χιλιάδες δυο σταγόνες
μετεωρίζονται και μόνες,
κλέβουν του ήλιου τις ακτίνες
για να γίνουν ήλιοι εκείνες!
-Μα η αλήθεια είναι κρυμμένη,
μες το φως που μπαινοβγαίνει,
μες σε κάθε μια σταγόνα
που δεν έπεσε ακόμα
τα επτά χρώματα γνωρίζει
τα μετρά, τα διαχωρίζει.
-Μια ημέρα σαν τις άλλες
μείναν της βροχής οι στάλες
πάνω από τον Παρθενώνα
και δεν έπεσαν στο χώμα.
Ένα ουράνιο τόξο εφάνη
της Ακρόπολης στεφάνι!
Το ωραίο το τραγούδι
-Το ωραίο το τραγούδι
κλείνει μέσα του παλμό.
Του ωραίου τραγουδιού
αγαπάω το ρυθμό.
Το ωραίο το τραγούδι
τραγουδώ με την ψυχή μου
Ω! ωραίο μου τραγούδι
copyright © Greek Association of Primary Music Education Teachers & National and Kapodistrian University of Athens
4th International Conference Arts and Education - A creative way into languages
ISBN: 978-960-99899-4-7
233

ομορφαίνεις τη ζωή μου.
-Τα ωραία τα τραγούδια
ταξιδεύουν μες το χρόνο.
Των ωραίων τραγουδιών μας
την αλήθεια ξεδιπλώνω.
Τα ωραία τα τραγούδια
αναζητάει η ψυχή μας.
Ω! ωραία μας τραγούδια
λύπη και χαρά δική μας.
copyright © Greek Association of Primary Music Education Teachers & National and Kapodistrian University of Athens
4th International Conference Arts and Education - A creative way into languages
ISBN: 978-960-99899-4-7
234