Content uploaded by Joachim Kowalski
Author content
All content in this area was uploaded by Joachim Kowalski on Nov 14, 2022
Content may be subject to copyright.
PRZEGLĄD METAANALIZ BADAŃ
NAD SKUTECZNOŚCIĄ PSYCHOTERAPII
POZNAWCZO-BEHAWIORALNEJ
W LECZENIU ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
Zespół Roboczy PTTPB
ds. Badań nad Skutecznością Psychoterapii
W składzie (alfabetycznie):
dr Dominika Farley
dr hab. Krystyna Golonka, prof. UJ
dr Joachim Kowalski
koordynator: Jacek Legierski
dr Kinga Tucholska
Warszawa, październik 2022
Projekt okładki, skład i łamanie
Mariusz Szewczyk
Opracowanie redakcyjne
Pracownia COGITO Joanna Marek-Banach
Copyright © by
POLSKIE TOWARZYSTWO TERAPII POZNAWCZEJ I BEHAWIORALNEJ
im. Prof. Zdzisława Bizonia
Warszawa 2022
Publikacja na licencji CREATIVE COMMONS
Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Polska
Wydanie pierwsze
ISBN 978-83-915360-4-9
POLSKIE TOWARZYSTWO TERAPII POZNAWCZEJ I BEHAWIORALNEJ
Ul. Chłodna 64 lok. 306a
00-872 Warszawa
(48) 508 964 887
sekretariat@pttpb.pl
Spis treści
1. Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.1. Cele imetoda przeglądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.2. Pojęcia iterminy używane wprzeglądzie . . . . . . . . . . . . . 8
2.2.1. Wielkość efektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
2.2.2. Number needed totreat . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.2.3. Ryzyko względne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3. Przegląd metaanaliz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3.1. Zaburzenia lękowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3.1.1. Zaburzenie lękowe uogólnione . . . . . . . . . . . . . . 12
3.1.2. Zaburzenie paniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.1.3. Fobia społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
3.3. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne iinne znimi związane . . . . . . . 16
3.3.1. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne . . . . . . . . . . . . 16
3.3.2. Dysmorfofobia (nieurojeniowa) . . . . . . . . . . . . . . 17
3.4. Zaburzenia depresyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.5. Zaburzenie (afektywne) dwubiegunowe . . . . . . . . . . . . . 19
3.6. Zaburzenia zobjawami somatycznymi iinne znimi związane . . . . . . 20
3.6.1. Zaburzenie hipochondryczne . . . . . . . . . . . . . . 20
3.6.2. Chroniczny ból przewlekły . . . . . . . . . . . . . . . 20
3.7. Zaburzenia odżywiania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.8. Zaburzenia polegające na bezsenności . . . . . . . . . . . . . 21
3.9. Zaburzenia związane zsubstancjami iuzależnienia . . . . . . . . . 22
3.10. Schizofrenia oraz kliniczne ryzyko zaburzeń psychotycznych . . . . . . 23
3.11. Zaburzenia osobowości izachowania dorosłych . . . . . . . . . . 24
3.11.1. Zaburzenie osobowości typu borderline . . . . . . . . . . 25
3.11.2. Prokrastynacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Tabele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4
1. Streszczenie
1. Streszczenie
Celem raportu było przedstawienie przeglądu najnowszych wyników badań dotyczących
skuteczności psychoterapii poznawczo-behawioralnej (cognitive-behavioural therapy, CBT)
w leczeniu różnego rodzaju zaburzeń i problemów ze zdrowiem psychicznym. Opieranie
się na aktualnych iwiarygodnych wynikach badań naukowych przy prowadzeniu psycho-
terapii jest elementem praktyki opartej na dowodach (evidence-based practice), typowo
stosowanej wmedycynie (evidence-based medicine). Wdziedzinie psychoterapii podejście
takie charakteryzuje głównie terapię poznawczo-behawioralną. Wcelu podsumowania naj-
lepszych dostępnych dowodów naukowych zebrano wyniki najnowszych metaanaliz, czyli
badań analizujących i podsumowujących dotychczasowe badania kliniczne (od kilku do
kilkudziesięciu badań na metaanalizę).
Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej jest od kilku dziesięcioleci potwierdzana
wwielu badaniach klinicznych imetaanalizach tych badań. CBT jest skuteczna wleczeniu
większości powszechnie występujących zaburzeń psychicznych, zarówno udzieci inastolat-
ków, jak iuosób dorosłych. Jej skuteczność jest porównywalna zfarmakoterapią, aczasem
wręcz przewyższa ją skutecznością (np.Merz iin., 2019; Wang iin., 2017; Williams iin.,
2006). Zewzględu na siłę dowodów naukowych CBT jest metodą zwyboru (czyli stanowiącą
najlepszy dostępny wybór) wleczeniu wielu zaburzeń psychicznych, oficjalnie zalecaną nie
tylko za granicą, lecz także wPolsce, stanowiącą tzw. złoty standard leczenia. Wdalszej czę-
ści raportu przedstawiono syntetycznie wyniki dotyczące skuteczności CBT pogrupowane
według kategorii diagnostycznych.
Skuteczność CBT wpracy zosobami zposzczególnymi zaburzeniami
Zaburzenie lękowe uogólnione (generalized anxiety disorder, GAD). Napodstawie meta-
analiz stwierdzono, że CBT jest wysoce skuteczna wobec osiowych objawów GAD, czyli
niepokoju imartwienia się, adodatkowo przyczynia się do redukcji często towarzyszących
im objawów depresyjnych. Skuteczność CBT w przypadku GAD jest porównywalna do
farmakoterapii.
Zaburzenie lękowe znapadami paniki (panic disorder, PD). CBT, zarówno wformie zdal-
nej, jak iwkontakcie bezpośrednim, jest efektywną formą oddziaływań leczniczych wobec
dorosłych, młodzieży idzieci zobjawami zaburzeń lękowych znapadami paniki. Efekty CBT
wpostaci redukcji objawów lęku napadowego zagorafobią lub bez agorafobii utrzymują się
co najmniej rok po zakończeniu terapii.
Fobia społeczna (social phobia, social anxiety disorder, SAD). CBT posiada udoku-
mentowaną skuteczność wleczeniu fobii społecznej udorosłych oraz udzieci imłodzieży.
Według dotychczasowych badań korzystanie zCBT przekłada się na remisję uponad 40%
5
1. Streszczenie
osób uczestniczących wterapii, wporównaniu z, przykładowo, 3% osób zgrup kontrolnych
wprzypadku terapii dzieci imłodzieży.
Zaburzenie stresowe pourazowe (posttraumatic stress disorder, PTSD). Terapie
poznawczo-behawioralne skoncentrowane na traumie są istotnie skuteczniejsze niż inne
rodzaje terapii wleczeniu PTSD (wyłączając eye movement andreprocessing desensitiza-
tion, EMDR). CBT jest najpewniejszą inajbardziej wiarygodną (tzw. metoda zwyboru) formą
terapii zaburzeń po traumie.
Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (obsessive-compulsive disorder, OCD). Wyniki
metaanaliz nad skutecznością CBT wredukcji objawów OCD wskazują na jej wysoką sku-
teczność. Toforma terapii, która przyczynia się do istotnej idługotrwałej redukcji objawów
OCD zarówno uosób dorosłych, jak iudzieci.
Dysmorfofobia (body dysmorphic disorder, BDD). Metaanalizy potwierdzają, że CBT
jest skuteczna wredukcji objawów dysmorfofobii itowarzyszącej jej depresji, aefekty jej
zastosowania utrzymują się po zakończeniu terapii. Jej zastosowanie może przynieść lepsze
efekty niż leczenie farmakologiczne.
Zaburzenia depresyjne. Wyniki metaanaliz wykazały, że CBT powoduje istotny spadek
objawów depresji wporównaniu ze standardowymi formami leczenia igrupami kontrolnymi.
Wykazano skuteczność CBT opartej na kontakcie bezpośrednim, w formie hybrydowej
iwformie komputerowej/multimedialnej.
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Wyniki metaanaliz wskazują na skuteczność CBT
wleczeniu ChAD. Terapia CBT wraz z leczeniem farmakologicznym znacząco wpływa na
zapobieganie nawrotom iłagodzenie objawów manii, wdalszej kolejności na łagodzenie
objawów depresji.
Zaburzenie hipochondryczne (lęk ozdrowie). CBT, zarówno wformie zdalnej, jak iwkon-
takcie bezpośrednim, jest wysoce skuteczną formą leczenia zaburzeń hipochondrycznych
uosób dorosłych, szczególnie wgrupie osób starszych, bez względu na ich stan zdrowia
somatycznego.
Przewlekły ból. Typowo leczony farmakologicznie lub chirurgicznie, ból przewlekły jest
schorzeniem, które można zpowodzeniem leczyć za pomocą CBT, unikając przy tym skutków
ubocznych ww. metod. Wterapii szczególnie pomocne są podejścia zaliczane do tzw. trze-
ciej fali CBT. Metaanalizy pokazują, że dzięki CBT możliwe jest zmniejszenie intensywności
bólu, obniżenie objawów depresji oraz poprawa funkcjonowania pod względem fizycznym.
Zaburzenia odżywiania się. Wyniki metaanaliz dowodzą, że CBT nie tylko jest skuteczną
metodą redukcji objawów zaburzeń odżywiania się izaburzeń współwystępujących, lecz
także przyczynia się do istotnego podniesienia wskaźników jakości życia osób korzystają-
cych ztej formy psychoterapii.
Zaburzenia snu ibezsenność. Metaanalizy dostarczają dowodów, że dzięki zastosowaniu
CBT można uzyskać poprawę wzakresie wielu parametrów snu, takich jak latencja zaśnięcia,
całkowity czas czuwania czy wybudzanie się.
Zaburzenia związane zużywaniem substancji iuzależnienia (substance use disorders,
SUD; behavioral addictions). CBT posiada udokumentowaną skuteczność wleczeniu uza-
leżnień chemicznych i behawioralnych u osób dorosłych i młodzieży. Najlepszą praktyką
wleczeniu uzależnień od substancji psychoaktywnych jest połączenie CBT zfarmakotera-
pią. Wprzypadku uzależnień od internetu igier internetowych CBT przyczynia się do redukcji
nie tylko ich symptomów, lecz także zaburzeń współwystępujących.
6
1. Streszczenie
Schizofrenia ikliniczne ryzyko zaburzeń psychotycznych (schizophrenia andclinical
risk ofpsychosis). Wleczeniu schizofrenii CBT, podobnie jak inne psychoterapie, ma przede
wszystkim status pomocniczy wobec leczenia farmakologicznego. Klasyczna CBT wprzy-
padku osób chorujących na schizofrenię wykazuje ograniczoną skuteczność inie jest bardziej
skuteczna od innego typu interwencji psychospołecznych. Znaczącą poprawę wzakresie
objawów wytwórczychwwyniku CBT osiąga około 25% pacjentów. Bardziej obiecujące są
interwencje mające swoje źródło wCBT, takie jak psychoterapia oparta na uważności czy
trening metapoznawczy dla osób zpsychozami. Wprzypadku osób wryzykownych stanach
psychicznych CBT istotnie zmniejsza ryzyko przejścia do stanu pełnoobjawowej psychozy.
Zaburzenie osobowości typu borderline (borderline personality disorder, BPD). Wyniki
metaanaliz wskazują na skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w poprawie funk-
cjonowania osób zBPD. CBT wpływa na poprawę funkcjonowania społecznego ipoprawę
jakości życia oraz zmniejszenie liczby samookaleczeń iprób samobójczych.
Prokrastynacja. Na podstawie wyników dotychczasowych metaanaliz można stwier-
dzić, że CBT jest skuteczną metodą redukowania nasilenia objawów prokrastynacji ijest
potencjalnie skuteczniejsza od innych metod terapii. Jednocześnie należy zaznaczyć, że do
rzetelnej oceny skuteczności CBT (oraz innych podejść) wtym problemie potrzebne jest
przeprowadzenie większej liczby badań.
7
2. Wprowadzenie
2. Wprowadzenie
2.1. Cele imetoda przeglądu
Zaburzenia psychiczne są zarówno źródłem cierpienia, jak iproblemem społecznym oraz
gospodarczo-ekonomicznym (np.Greenberg iin., 2015; Konnopka iKoenig, 2020). Dlatego
niezwykle istotne jest stosowanie w publicznie finansowanym leczeniu metod o potwier-
dzonej naukowo skuteczności, które pomogłyby uzyskać upacjentów rzeczywistą poprawę
wmożliwie krótkim czasie. Pozwoliłoby toograniczyć koszty osobiste wprzypadku pacjen-
tów oraz koszty finansowe dla gospodarki ispołeczeństwa.
Praktyka oparta na dowodach (evidence-based practice) oznacza korzystanie przez
specjalistki i specjalistów w zakresie psychoterapii z metod o udowodnionej naukowo
skuteczności przy uwzględnieniu preferencji i wartości klientów. Jest to wykorzystanie
modelu medycyny opartej na dowodach (evidence-based medicine) wleczeniu psychote-
rapeutycznym. Najlepszym przykładem takiego leczenia wzakresie psychoterapii jest tera-
pia poznawczo-behawioralna (cognitive-behavioural therapy, CBT), ponieważ już od kilku
dziesięcioleci jej skuteczność jest potwierdzana wkolejnych badaniach klinicznych, anowe
metody ibadania skuteczności są wciąż opracowywane ipublikowane.
Najlepszą metodą weryfikacji skuteczności danej terapii jest przeprowadzanie metaana-
liz wyników poszczególnych badań klinicznych. Metaanaliza jest rodzajem badania, które
obejmuje wyniki zebrane zwielu (od kilku do kilkudziesięciu) badań jednocześnie. Autorzy
metaanaliz selekcjonują iodrzucają badania, które nie zostały przeprowadzone z zacho-
waniem wystarczającego rygoru metodologicznego. Dzięki takim analizom uzyskane dane
są rzetelniejsze, zwiększa się moc statystyczna wyników ipoprawia oszacowanie wielkości
efektu danej terapii. Przedstawiony dalej przegląd metaanaliz opublikowanych wczasopi-
smach naukowych zzakresu psychiatrii, psychologii klinicznej ipsychoterapii ma na celu
dostarczenie informacji na temat skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej.
Zaburzenia psychiczne nie są zjawiskiem jednorodnym. Wyróżnia się kilkanaście głów-
nych grup zaburzeń psychicznych oraz wiele innych, transdiagnostycznych problemów
psychologicznych, które nie są klasyfikowane jako zaburzenia (np.trudności małżeńskie,
perfekcjonizm czy prokrastynacja). Wzwiązku ztym całkiem naturalne jest, że osoby zróż-
nego rodzaju problemami mogą wymagać leczenia, które jest dostosowane do ich potrzeb
i objawów. Autorzy tej publikacji, stanowiącej omówienie dostępnej literatury naukowej,
podjęli próbę odpowiedzi na kilka istotnych wtym kontekście pytań:
• Czy terapia poznawczo-behawioralna jest skuteczną metodą leczenia powszechnie
występujących zaburzeń psychicznych?
8
2. Wprowadzenie
• Jaka jest wielkość uzyskiwanych wterapii efektów (eect size) oraz ile osób zdanym
problemem musi poddać się terapii poznawczo-behawioralnej, aby przynajmniej ujed-
nej z nich widoczna była poprawa lub można było stwierdzić ustąpienie problemu
(number needed totreat)?
• Jak dużą skutecznością charakteryzuje się terapia poznawczo-behawioralna wporów-
naniu zinnymi metodami leczenia?
• W jakich przypadkach stanowi leczenie z wyboru (rekomendowaną, preferowaną
formę leczenia), awjakich może mieć charakter wspomagający, np.wstosunku do
leczenia farmakologicznego?
Znalezienie odpowiedzi na te pytania jest kluczowe dla specjalistów zdrowia psychicz-
nego, ubezpieczycieli, urzędników i– przede wszystkim – pacjentów. Zuwagi na to, że
w praktyce klinicznej diagnoza pacjentów opiera się na Międzynarodowej Statystycznej
Klasyfikacji Chorób iProblemów Zdrowotnych (International Statistical Classification ofDise-
ases andRelated Health Problems, ICD, WHO, 2019), natomiast wbadaniach naukowych
częściej pojawiają się odniesienia do klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,
DSM), wtej analizie odwołujemy się głównie do pojęć iklasyfikacji zawartych wpiątej edycji
DSM (American Psychiatric Association, APA, 2019).
Oddawane do rąk Czytelnika opracowanie to podsumowanie wyników opublikowa-
nych w ciągu ostatnich kilku lat metaanaliz badań nad skutecznością terapii poznawczo-
-behawioralnej w najbardziej powszechnie występujących zaburzeniach i problemach
psychicznych. Zastosowano metodę niesystematycznego przeglądu, koncentrując się
na podsumowaniu jak najbardziej aktualnych wyników do roku 2021 (rok sporządzenia
przeglądu). Metaanalizy wybierano na podstawie kryterium daty (jak najnowsze) w popu-
larnych wyszukiwarkach artykułów naukowych, takich jak PubMed czy Google Scholar.
Zdecydowano się na opracowanie wyników od jednej do kilku metaanaliz, wzależności od
dostępnych wyników badań. Wyniki metaanaliz zaprezentowano wtabelach oraz omówiono
w podsumowaniu. Uwzględnione zostały przeglądy badań porównujące psychoterapię
poznawczo-behawioralną zoczekiwaniem na psychoterapię (waitlist control), leczeniem jak
zazwyczaj (treatment asusual), terapią placebo– zarówno psychologiczną, jak ifarmakolo-
giczną, innymi rodzajami terapii oraz badania określające odsetek remisji wśród pacjentów,
którzy przeszli dany rodzaj terapii.
2.2. Pojęcia iterminy używane wprzeglądzie
Aby ułatwić korzystanie zprzeglądu badań, wtym podrozdziale wyjaśniamy pojęcia iterminy
używane wopracowaniu. Wwiększości opisanych metaanaliz wzięto pod uwagę randomi-
zowane badania zgrupą kontrolną (randomized controlled trials, RCT). Jest tometoda
badawcza, która polega na losowym przydzieleniu uczestników badania do dwóch lub więcej
grup. Przynajmniej jedna grupa powinna być grupą eksperymentalną, czyli grupą poddawaną
danej interwencji, wtym przypadku psychoterapii, oraz przynajmniej jedna– grupą kontro-
lną. Skonstruowanie badania wten sposób umożliwia określenie, wjaki sposób interwencja
wpłynęła na osoby badane, ale zwyłączeniem niespecyficznych efektów, np.związanych
9
2. Wprowadzenie
zupływem czasu. Badania tego rodzaju umożliwiają wnioskowanie przyczynowo-skutkowe
oefektach interwencji.
Istnieją różne sposoby kontrolowania wyników wbadaniach RCT. Donajpopularniejszych
należą leczenie jak zazwyczaj (treatment asusual, TAU), oczekiwanie na terapię (waiting
list) iterapia placebo. Leczenie jak zazwyczaj jest trudne do dokładnego zdefiniowania. Ten
warunek kontrolny różni się między badaniami imoże obejmować np.wyłącznie leczenie far-
makologiczne, ale też połączenie leczenia farmakologicznego zpsychoterapią wspierającą
(por. Watts iin., 2015). Oczekiwanie na terapię jako warunek kontrolny polega na poinformo-
waniu pacjentów przydzielonych do tej grupy opotrzebie oczekiwania na leczenie. Okres
tego oczekiwania wynosi tyle, ile trwa realizacja protokołu terapeutycznego. Pacjenci ztej
grupy są badani na początku ikońcu oczekiwania, co stanowi punkt odniesienia dla osób,
które wtym czasie przechodziły leczenie. Terapia placebo oznacza leczenie pozbawione
„aktywnych” elementów, które mogłyby wpływać na samopoczucie istan zdrowia pacjenta,
a którego efekty są związane jedynie z jego oczekiwaniami. Stosowanie tego określenia
wbadaniach nad psychoterapią, wktórych nie da się pominąć niespecyficznych efektów
związanych zkontaktem zespecjalistą, jest krytykowane (por. Kirsch, 2005). Grupy kontrolne
są niezbędne także wbadaniach zzastosowaniem dwóch uznanych lub podobnych metod
terapeutycznych (active control), co pozwala na bezpośrednie porównywanie ich rezultatów.
Wwielu badaniach RCT jest stosowany także pomiar rezultatów wdłuższym terminie po
zakończeniu terapii (follow-up), przeprowadzany najczęściej kilka miesięcy po zakończeniu
leczenia, zazwyczaj wprzedziale od trzech do dwunastu miesięcy. Celem takiego pomiaru jest
sprawdzenie, czy efekty terapii utrzymują się również po pewnym czasie od jej zakończenia.
Wmetaanalizach używa się różnych wskaźników pozwalających oszacować skuteczność
danej interwencji. Na ogół są to miary wielkości efektu (eect size), liczba osób, które
trzeba leczyć, aby ujednej wystąpił pożądany efekt (NNT, number needed totreat), sza-
cunki ryzyka względnego (relative risk), oraz procent osób, uktórych doszło do remisji
lub znaczącej poprawy na skutek uczestnictwa wterapii. Należy jednak nadmienić, że ten
ostatni wskaźnik jest mniej obiektywny, co wynika możliwości różnego definiowania znaczą-
cej poprawy, oraz zewzględu na to, że nie zawsze jest zestawiany zinformacją otym, jaki
procent remisji lub znaczących popraw nastąpił wgrupach kontrolnych.
2.2.1. Wielkość efektu
Miary wielkości efektu są szacunkiem standaryzowanej różnicy między średnimi wyni-
kami dwóch grup. Najpopularniejszą miarą wielkości efektu, stosowaną wmetaanalizach,
jestgHedge’a(dalej wtekście jako g), będące nieznacznie skorygowanym d Cohena, który
towskaźnik zkolei definiuje się jako standaryzowaną różnicę średnich, czyli różnicę średnich
dwóch niezależnych grup podzieloną przez łączone odchylenie standardowe (por. Lakens,
2013). Wielkości efektów wbadaniach interwencji najczęściej zawierają się wprzedziale
od 0 do 11, ale również mogą wykraczać poza ten zakres. Wielkości efektów z różnych
1 Lub od –1 do 0, w zależności od tego, która z dwóch grup jest grupą odniesienia (eksperymentalna czy
kontrolna). Oznacza to, że interpretując wielkości efektów należy zwracać uwagę na przedstawiony przy nich
opis, anie tylko znak, żeby poprawnie interpretować kierunek zależności między grupami.
10
2. Wprowadzenie
przedziałów interpretuje się jako małe (d=0.2), średnie (d = 0.5) iduże (d=0.8), jednak
jest topodział arbitralny inie ma uzasadnienia, żeby trzymać się tych interpretacji wsposób
ścisły (Lakens, 2013).
Za przykładowe wielkości efektów mogą posłużyć badania nad farmakologicznym
leczeniem objawów depresji ischizofrenii. Metaanaliza 35 badań nad skutecznością lecze-
nia depresji wskazała standaryzowaną różnicę średnich (standardised mean di erence)
SMD=0.34 między lekami aplacebo (Fountoulakis iin., 2013). Metaanaliza ponad 400badań
nad skutecznością leków przeciwpsychotycznych w leczeniu objawów psychotycznych
uosób chorujących na schizofrenię wykazała efekty wahające się od 0.03 do 0.89 wzależ-
ności od rodzaju leku (Huhn iin., 2019). Narysunku 1 zobrazowano różne wielkościefektów.
Rysunek 1. Wizualizacja dwóch wielkości efektów, d Cohena=0.4 (efekt średni) oraz 1.0 (efekt duży)
przy założeniu, że wyniki obu grup mają rozkład normalny, ałączone odchylenie standardowe wynosi
sd=15. Przygotowane za pomocą programu opracowanego przez Magnussona (2021).
11
2. Wprowadzenie
2.2.2. Number needed totreat
Kolejnym wskaźnikiem skuteczności jest szacunkowa liczba osób, która powinna zostać
poddana danej terapii (NNT), wporównaniu zinterwencją kontrolną, aby osiągnąć zamie-
rzony efekt terapeutyczny, czyli uniknąć jakiegoś niekorzystnego zdarzenia (np.zawału albo
śmierci) lub uzyskać zadowalającą poprawę lub remisję ujednej osoby (Hodgson iin., 2011).
NNT wylicza się jako iloraz jedności oraz różnicy stosunków efektów wgrupie kontrolnej
igrupie eksperymentalnej, według wzoru NNT=1 / (stosunek efektów wgrupie kontrolnej–
stosunek efektów wgrupie eksperymentalnej). Czyli wsytuacji, wktórej znaczącą poprawę
obserwujemy uwszystkich osób zgrupy eksperymentalnej aużadnej osoby zgrupy kontro-
lnej, NNT wynosi 1. Jeśli poprawę obserwujemy upołowy osób zgrupy eksperymentalnej
aużadnej osoby zgrupy kontrolnej, toNNT=2. Jeśli poprawę obserwujemy upołowy grupy
badanej oraz u25% grupy kontrolnej, toNNT=4. Niestety, nie ma dokładnego sposobu na
oszacowanie NNT na podstawie wielkości efektu bez znajomości opisanych tu stosunków
(por. Furukawa iLeucht, 2011).
2.2.3. Ryzyko względne
Jeszcze jednym wskaźnikiem, który bywa wykorzystywany do przedstawiania wyników meta-
analiz, jest ryzyko względne. Jest stosunkiem prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia
wgrupach eksperymentalnej ikontrolnej (por. Schmidt iKohlmann, 2008). Wsytuacji, wktó-
rej aoznacza osiągnięcie efektu terapeutycznego wgrupie eksperymentalnej, b brak tego
efektu wgrupie eksperymentalnej, c wystąpienie efektu wgrupie kontrolnej, ad brak efektu
wgrupie kontrolnej, toryzyko względne wylicza się według wzoru RR=(a/ [a+b]) / (c / [c+d]).
Przykładowo, jeśli znacząca poprawa wgrupie eksperymentalnej zostaje osiągnięta u80%
pacjentów oraz u50% pacjentów z grupy kontrolnej, toryzyko względne wynosi RR=1.6,
co można interpretować jako 60% większą szansę na osiągnięcie znaczącej poprawy uosób
znajdujących się w grupie eksperymentalnej. Jeśli 80% osób w grupie eksperymentalnej
osiąga znaczącą poprawę, atylko 20% wgrupie kontrolnej, toRR=4, co oznacza cztery razy
większą szansę na znaczącą poprawę uosób wgrupie eksperymentalnej.
12
3. Przegląd metaanaliz
3. Przegląd metaanaliz
Wtej części publikacji prezentujemy podsumowania wyników metaanaliz skuteczności CBT
wleczeniu wybranych zaburzeń psychicznych zdefiniowanych zgodnie zklasyfikacją DSM-5.
3.1. Zaburzenia lękowe
Skuteczność CBT wleczeniu zaburzeń lękowych została wielokrotnie potwierdzona wciągu
lat (Kaczkurkin iFoa, 2015). Najnowsze metaanalizy badań zudziałem osób dorosłych (Car-
penter iin., 2018; van Dis iin., 2020; Stech iin., 2019) oraz dzieci (Christ iin., 2020; Öst
i Ollendick, 2017; Wang iin., 2017) dostarczają kolejnych dowodów na jej efektywność.
Warto zauważyć, że wprzypadku leczenia zaburzeń lękowych u dzieci wyniki metaanaliz
pozwoliły stwierdzić, iż CBT ma porównywalną do farmakoterapii skuteczność, ale nie daje
skutków ubocznych, jakie odnotowano przy stosowaniu leków (Wang iin., 2017).
3.1.1. Zaburzenie lękowe uogólnione
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu zaburzeń lękowych uogólnionych (generalized
anxiety disorder, GAD) wkilkudziesięciu randomizowanych badaniach klinicznych zgrupą
kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono dwie metaanalizy– jedną dotyczącą terapii CBT
ogólnie oraz drugą koncentrującą się na internetowej wersji CBT (por. tabela3.1.1).
Pierwsza zmetaanaliz, uwzględniająca niemal 80 randomizowanych badań klinicznych
zgrupą kontrolną zudziałem ponad 11 tys. uczestników (Carl iin., 2019b), wskazała na dużą
wielkość efektu po zakończeniu terapii (g=0.76). Popewnym upływie czasu od zakończenia
leczenia, czyli wbadaniu follow-up, wielkość efektu okazuje się mała (g=0.27), ale i tak
istotnie większa od rezultatów odnotowanych w grupach kontrolnych. Analiza moderacji,
przeprowadzona na wspomnianych danych, wskazuje, że im niższa średnia wieku pacjen-
tów zezdiagnozowanym zaburzeniem lękowym uogólnionym, tym wyższa była skuteczność
terapii (Carl iin., 2019b).
Metaanaliza 20 badań nad skutecznością CBT prowadzoną przez internet (Internet-deli-
vered cognitive-behavioral therapy, iCBT) wobec pacjentów zobjawami GAD wskazuje na jej
wysoką efektywność (Eilert iin., 2020). Przy warunku kontrolnym, jaki stanowiło oczekiwanie
na terapię (waitlist), dla objawów niepokoju wielkość efektu należy zinterpretować jako dużą
(g=–0.79), podobnie jak dla objawów martwienia się (g=–0.75). Dodatkowo odnotowany
efekt dla objawów depresji, jako współwystępujących zGAD, także okazał się duży iwyniósł
13
3. Przegląd metaanaliz
g=–0.70. Analiza moderacji wskazała, że istotnie na efekty terapii iCBT (wyrażające się
zmniejszeniem nasilenia objawów niepokoju imartwienia się) wpływa długość leczenia (mie-
rzona wtygodniach)– im dłuższa terapia, tym większe efekty terapeutyczne.
Podsumowując, CBT (zarówno wkontakcie bezpośrednim, jak iprowadzona zdalnie) jest
wysoce skuteczną formą terapii osiowych objawów GAD, czyli niepokoju imartwienia się,
adodatkowo przyczynia się do redukcji towarzyszących im objawów depresyjnych. Skutecz-
ność CBT wGAD jest porównywalna do farmakoterapii.
3.1.2. Zaburzenie paniczne
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu zaburzeń lękowych znapadami paniki wkilku-
dziesięciu randomizowanych badaniach klinicznych zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie
uwzględniono sześć metaanaliz. Trzy znich dotyczyły osób dorosłych. Porównywano wnich
CBT zlistą oczekujących, terapią placebo lub aktywnymi warunkami kontrolnymi. Pozostałe
trzy odnosiły się do dzieci i młodzieży. Większość przywoływanych metaanaliz dotyczyła
różnych rodzajów zaburzeń lękowych, wtym zaburzenia panicznego (por. tabela 3.1.2).
Zuwzględnionych wprzeglądzie metaanaliz badań nad skutecznością CBT wporówna-
niu zaktywnymi inieaktywnymi grupami kontrolnymi wynika, że uosób dorosłych objętych
terapią występuje znacząca redukcja nasilenia objawów, wporównaniu z terapią placebo
(g=0.56). Efekty wbadaniu follow-up pozostają umiarkowane (g= 0.39) (Carpenter i in.,
2018). Z metaanalizy badań nad skutecznością CBT prowadzonej przez internet (iCBT)
wleczeniu zaburzenia panicznego zagorafobią lub bez agorafobii uosób dorosłych wynika,
że interwencje iCBT mają podobny efekt wredukcji objawów jak CBT prowadzona wkontak-
cie bezpośrednim (Stech iin., 2019).
Öst iOllendick (2017) przeprowadzili metaanalizę 23 randomizowanych badań z grupą
kontrolną, porównując skuteczność interwencji wobec dzieci iadolescentów zzaburzeniami
lękowymi (wtym z napadami paniki), przeprowadzanych wformie BIC CBT, czyli CBT pro-
wadzonej przy zredukowanej liczbie sesji (brief), intensywnych (intensive) iprowadzonych
częściej niż raz wtygodniu (concentrated). Efektywność tej zintensyfikowanej formy pomocy
zestawiano zestandardową CBT, listą oczekujących iplacebo. Wyniki dostarczają dowodów
na skuteczność tak prowadzonych interwencji w leczeniu objawów zaburzeń lękowych.
Coważne, ta forma pomocy jest chętnie akceptowana przez objętych leczeniem oraz ich
opiekunów, ajej efekty utrzymują się do roku po zakończeniu leczenia.
Efektywność komputerowej CBT (computer CBT; cCBT) wleczeniu zaburzeń lękowych
(zuwzględnieniem lęku napadowego) idepresji uadolescentów oraz młodych dorosłych
w porównaniu z leczeniem w kontakcie bezpośrednim i brakiem oddziaływań, świadczy
oumiarkowanej wielkości efektu (g=0.44 na korzyść cCBT). Zapośredniczona przez kompu-
ter forma terapii daje efekty długoterminowe zbliżone do uzyskiwanych wterapii zaburzeń
lękowych prowadzonej wkontakcie bezpośrednim (Christ iin., 2020).
Podsumowując, CBT, zarówno w formie zdalnej, jak i w kontakcie bezpośrednim, jest
skuteczną formą oddziaływań leczniczych wobec dorosłych, młodzieżowych idziecięcych
pacjentów zobjawami zaburzeń lękowych znapadami paniki. Daje ona efekty w redukcji
objawów zaburzenia panicznego zagorafobią lub bez agorafobii co najmniej rok po zakoń-
czeniu leczenia.
14
3. Przegląd metaanaliz
3.1.3. Fobia społeczna
Skuteczność CBT była sprawdzana w leczeniu fobii społecznej w kilkunastu randomizo-
wanych badaniach klinicznych zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono cztery
metaanalizy (trzy dla dorosłych oraz jedną dla dzieci imłodzieży) badań skuteczności CBT
w porównaniu z placebo lub leczenia jak zazwyczaj oraz badań sprawdzających remisję
uosób, które przeszły terapię. Uwzględniono również dwie dodatkowe metaanalizy doty-
czące badań porównujących ekspozycję invivo2 iekspozycję wwirtualnej rzeczywistości
oraz badań terapii CBT fobii społecznej u dorosłych prowadzonej przez internet. Część
zomawianych tutaj badań dotyczyła zaburzeń lękowych ogólnie, ale zdecydowano się na
ich włączenie wmomencie, gdy podsumowywały oddzielnie wyniki dla pacjentów zlękiem
społecznym (por. tabela 3.1.3).
Punktem odniesienia dla prezentowanych badań może być praca przeglądowa Steinert
iwspółpracowników (2017), wktórej przeprowadzono metaanalizę skuteczności oczekiwa-
nia na psychoterapię. Okazuje się, że oczekiwanie na terapię (średnio około 10 tygodni)
wiąże się zezmniejszeniem nasilenia objawów fobii społecznej zeznikomą wielkością efektu
(g=0.13). Napodstawie tych wyników można wnioskować, że upływający czas ioczekiwa-
nie nie przynoszą istotnej poprawy wnasileniu objawów fobii społecznej.
Metaanaliza Springer i współpracowników (2018) przeprowadzona na 10 badaniach
CBT (warunkiem włączenia był brak leczenia farmakologicznego) wykazała, że około 40%
pacjentów osiągnęło remisję po zakończeniu leczenia, awbadaniach follow-up (tylko cztery
badania) około 43%. Metaanaliza Carpentera iwspółpracowników (2018) przeprowadzona
na 12 badaniach CBT wporównaniu z leczeniem placebo wykazała istotną skuteczność
psychoterapii ześrednią wielkością efektu, g=0.41. Metaanaliza van Dis iwspółpracowni-
ków (2020), która dotyczyła długoterminowych efektów terapii izostała przeprowadzona na
siedmiu badaniach porównujących CBT zaktywnymi inieaktywnymi grupami kontrolnymi,
wykazała, że terapia przyniosła małe efekty na zakończenie (skorygowane g=0.22), ale
wpowtórnych pomiarach (follow-up) wciągu pół roku od zakończenia jej efekty były średnie
(g=0.60, cztery badania), wciągu pół roku do roku były małe (skorygowane g=0.22, trzy
badania), a po ponad roku były średnie (g = 0.42, trzy badania). Autorzy tego przeglądu
badań konkludują, że CBT jest skuteczniejsza od terapii placebo czy oczekiwania na terapię
zarówno w ciągu roku od jej przeprowadzenia, jak ipo tym czasie. Jednocześnie należy
zauważyć, że zpowodu zmienności wielkości efektów wróżnych punktach czasowych oraz
małej liczby badań wskazane jest zachowanie ostrożności winterpretacji tych wyników.
Carl iwspółpracownicy (2019a) wpracy dotyczącej porównania ekspozycji invivo zeks-
pozycją za pomocą wirtualnej rzeczywistości wykazali, że obie te metody nie różniły się
wistotny sposób, jeśli chodzi ozmniejszenie nasilenia lęku społecznego oraz lęku związa-
nego zwystąpieniami publicznymi (g=0.06). Zgodnie ztą metaanalizą ekspozycja invivo
iekspozycja za pomocą wirtualnej rzeczywistości są podobnie skuteczne wzmniejszaniu
nasilenia lęku społecznego.
Metaanaliza Andrewsa iwspółpracowników (2018) dotyczyła skuteczności internetowej
CBT wleczeniu zaburzeń lękowych. Doprzeglądu włączono 11 badań poświęconych fobii
2 Ekspozycja na bodźce bądź sytuacje wywołujące lęk jest jedną zpodstawowych technik terapii poznawczo-
-behawioralnej zaburzeń lękowych. Ztego powodu zdecydowano się na włączenie do tego omówienia prze-
glądu badań dotyczącego porównania różnych metod ekspozycji.
15
3. Przegląd metaanaliz
społecznej, wktórych terapia była porównywana zoczekiwaniem na terapię. Napodstawie
przeprowadzonych analiz wykazano wyższą skuteczność CBT (g=0.92, NNT=2.07). Wyniki
te wskazują na możliwość zastosowania zpowodzeniem internetowej terapii poznawczo-
-behawioralnej wleczeniu fobii społecznej. Jest toszczególnie ważne wkontekście dostęp-
ności ikosztów leczenia psychoterapeutycznego.
Metaanaliza Yanga iwspółpracowników (2019) dotyczyła skuteczności CBT iterapii beha-
wioralnej wleczeniu fobii społecznej udzieci imłodzieży. Uwzględniono w niej 17 badań
zudziałem 1134 osób. Wykazano wyższą skuteczność terapii niż leczenia jak zazwyczaj
lub terapii placebo (SMD=1.13, procent remisji 39% vs 3%, NNT=3.3). Wyniki te wskazują
na skuteczność CBT iterapii behawioralnej wpsychoterapii fobii społecznej udzieci imło-
dzieży. Należy jednak zwrócić uwagę na wnioski autorów, że badania w tej metaanalizie
miały zróżnicowaną jakość, aposzczególne wyniki były rozbieżne, co każe interpretować
uzyskane wyniki sumaryczne zostrożnością.
Podsumowując, CBT posiada udokumentowaną skuteczność wleczeniu fobii społecznej
udorosłych oraz dzieci imłodzieży. Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest skuteczniej-
sza od oczekiwania na terapię oraz terapii placebo ześrednią wielkością efektu. Korzystanie
zCBT przekłada się na remisję uokoło 40% osób uczestniczących wterapii. Jednocześnie
autorzy opisanych metaanaliz wskazują na potrzebę ostrożności winterpretacji uzyskanych
wyników ipotrzebę tworzenia skuteczniejszych psychoterapii fobii społecznej.
3.2. Zaburzenie stresowe pourazowe
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu zaburzenia stresowego pourazowego wwielu
randomizowanych badaniach klinicznych z grupą kontrolną. W tym przeglądzie uwzględ-
niono cztery metaanalizy badań z udziałem osób dorosłych obejmujących kilkadziesiąt
badań, wktórych uczestniczyło wsumie kilka tysięcy osób badanych (por. tabela 3.2).
Wmetaanalizie autorstwa Merz iwspółpracowników (2019) wzięto pod uwagę kilkana-
ście badań prezentujących wyłącznie wyniki randomizowanych badań z grupą kontrolną,
zuwzględnieniem polskiego badania autorstwa Popiel iwspółpracowników (2015). Więk-
szość tych badań porównywała CBT do farmakoterapii iich łącznego użycia pod względem
skuteczności wleczeniu PTSD. Pod koniec badania oba rodzaje leczenia miały porównywalną
skuteczność, ale analizując wyniki uzyskane wdłuższej perspektywie czasowej (follow-up)
wykazano, że CBT była bardziej skuteczna niż leczenie farmakologiczne (SMD −0.63; 95% CI,
−1.18 do −0.09). Wmetaanalizie Kline’aiwspółpracowników (2017) dowiedziono, że terapie
oparte na metodzie ekspozycji były bardziej skuteczne od innych rodzajów terapii (d=0.27).
Podobne wyniki uzyskała Cusack i współpracownicy (2016). W jej metaanalizie potwier-
dzono skuteczność różnych rodzajów CBT wredukcji objawów PTSD. Terapie ekspozycyjne
CBT okazały się szczególnie skuteczne (wysoka siła dowodów − strength ofevidence, SOE).
Oprócz tego wykazano, że 44% pacjentów więcej leczonych za pomocą CBT niż wgrupach
kontrolnych uzyskało utratę diagnozy, co przekłada się na NNT=2. Wnajnowszej metaanali-
zie autorstwa Lewis iwspółpracowników (2020) skupiono się na porównaniu zesobą różnych
rodzajów psychoterapii stosowanych wleczeniu PTSD. Analiza wyników 114 randomizowa-
nych badań zgrupą kontrolną przeprowadzonych na łącznie 8171 osobach wykazała, że
najwyższą skuteczność leczenia zaburzenia uzyskuje się wwyniku stosowania CBT-T (terapii
16
3. Przegląd metaanaliz
poznawczo-behawioralnych skoncentrowanych na traumie), aszczególnie terapii poznaw-
czego przetwarzania, terapii poznawczej oraz przedłużonej ekspozycji. CBT-T okazały się
bardziej skuteczne niż lista oczekujących (SMD −1.32 CI−1.57 do −1.08), awwersji grupo-
wej również bardziej skuteczne niż leczenie jak zazwyczaj (SMD −1.02 CI −1.26 do −0.78).
Jedyna terapia nienależąca do nurtu CBT, która okazała się podobnie do nich skuteczna,
toEMDR (eye movement desensitization andreprocessing).
Podsumowując, CBT jest obecnie najskuteczniejszą metodą terapii PTSD. Wporównaniu
zinnymi metodami terapeutycznymi stosowanie protokołów przedłużonej ekspozycji przy-
nosi pacjentom największe korzyści. CBT skoncentrowane na traumie jest metodą leczenia
zwyboru dla zaburzeń stresowych po traumie.
3.3. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne iinne znimi
związane
3.3.1. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (obses-
sive-compulsive disorder, OCD) wkilkudziesięciu randomizowanych badaniach klinicznych
zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono dwie metaanalizy – jedną dotyczącą
osób dorosłych ijedną dotyczącą dzieci (por. tabela 3.3.1).
Skuteczność CBT w leczeniu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego została już wielo-
krotnie udowodniona wprzeszłości (McKay iin., 2015). Kolejne metaanalizy potwierdzają
iugruntowują te wyniki (Olatunji iin., 2013; Wuiin., 2016). Wmetaanalizie dokonanej przez
Olatunji i współpracowników (2013) dowiedziono wyższej skuteczności CBT wporówna-
niu zgrupami kontrolnymi wredukcji objawów OCD, na co wskazuje duża wielkość efektu
(g=1.39) po zakończeniu leczenia iśrednia wielkość efektu wczasie pomiaru follow-up
(g=0.43). Jedna znowszych metaanaliz, autorstwa Wuiwspółpracowników (2016), potwier-
dza istotną redukcję objawów OCD udzieci wwyniku zastosowania CBT przy porównaniu
nasilenia symptomów OCD mierzonych kwestionariuszem CY-BOCS przed psychoterapią
ipo jej zakończeniu. Ogólna ważona średnia różnica została oszacowana na –11.371 [95%
CI: –14.11 do –8.63, p < 0.0001], co wskazuje na spadek wyników w kwestionariuszu
CY-BOCS o11 punktów wporównaniu zwynikami sprzed terapii. Jest todowód na istotną
redukcję objawów dzięki zastosowaniu CBT. Metaanaliza Reid iwspółpracowników (2021)
skupiła się na CBT uwzględniającej technikę ekspozycji izapobiegania reakcji (exposure
and response prevention, ERP). Metaanaliza wykazała duży pozytywny efekt CBT z ERP
wporównaniu zwszystkimi grupami kontrolnymi dla redukcji wyników w kwestionariuszu
Y-BOCS (g=0.74: 95% CI=0.51 do 0.97). Analizy szczegółowe wykazały istotne korzyści
zestosowania CBT wporównaniu zpsychologicznym placebo, czyli np.psychoedukacji czy
treningu relaksacyjnego (g=1.13 95% CI 0.71 do 1.55) ilisty oczekujących (g=1.27: 95%
CI 0.79 do 1.75), przy czym wynik ten był istotny i dla dorosłych, i dla dzieci/młodzieży.
Ponadto okazało się, że nie było istotnych różnic między CBT zERP ainnymi aktywnymi
interwencjami psychologicznymi, czyli CBT iEMDR (g=−0.05: 95% CI −0.27 do 0.16).
17
3. Przegląd metaanaliz
Podsumowując, CBT jest efektywną metodą przyczyniającą się do istotnej idługotrwałej
redukcji objawów OCD zarówno uosób dorosłych, jak iudzieci.
3.3.2. Dysmorfofobia (nieurojeniowa)
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu dysmorfofobii wkilkunastu randomizowanych
badaniach klinicznych z grupą kontrolną obejmujących kilkaset osób. W tym przeglądzie
uwzględniono dwie metaanalizy dotyczące osób dorosłych (por. tabela 3.3.2).
Dysmorfofobia tozaburzenie obarczone wysokim ryzykiem podejmowania prób samobój-
czych iudanych samobójstw przez pacjentki (Phillips iin., 2005), dlatego kwestia zastosowania
odpowiedniego leczenia jest niezwykle ważna. Wmetaanalizie Williamsa iwspółpracowni-
ków (2006) CBT okazała się bardziej skuteczna od farmakoterapii wleczeniu dysmorfofobii,
co stwierdzono na podstawie obliczeń średnich wielkości efektów dla farmakoterapii ipsy-
choterapii (obejmującej jednocześnie terapię behawioralną i poznawczo-behawioralną –
wskaźnik średnia ważona wielkości efektu: Md = 0.92 dla badań analizujących wpływ
farmakoterapii oraz Md= 1.63 dla CBT). Porównania post hoc wykazały, że wielkości efektów
dla interwencji farmakologicznych iCBT różnią się istotnie (Williams iin., 2006). Wmetaanali-
zie przeprowadzonej przez Ipsera iwspółpracowników (2009) porównano m.in.skuteczność
psychoterapii zlistą oczekujących. Zastosowanie CBT wiązało się zespadkiem intensywno-
ści objawów dysmorfofobii wzakresie wyników uzyskanych wnarzędziu mierzącym inten-
sywność BDD (WMD = –44.96, 95% CI –54.43 do –35.49). Co więcej, podczas badania
follow-up wyniki terapii zostały utrzymane (auniektórych pacjentów zaobserwowano wręcz
poprawę wporównaniu zmomentem zakończenia terapii), co oznacza, że pozytywne skutki
CBT utrzymały się wczasie mimo zakończenia terapii. Wskutek CBT nastąpiła też redukcja
objawów depresji współwystępującej zdysmorfofobią (Ipser iin., 2009).
Podsumowując, opublikowane dotychczas metaanalizy randomizowanych badań klinicz-
nych zgrupą kontrolną potwierdzają długotrwałą skuteczność CBT wleczeniu dysmorfofobii
wporównaniu zgrupami kontrolnymi niepoddawanymi żadnej terapii (Harrison iin., 2016;
Ipser iin., 2009) oraz wporównaniu zfarmakoterapią (Williams iin., 2006), co oznacza, że
CBT byłaby najlepszym wyborem wleczeniu pacjentów ztym zaburzeniem.
3.4. Zaburzenia depresyjne
Skuteczność CBT była sprawdzana w leczeniu depresji w ponad stu randomizowanych
badaniach klinicznych zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono pięć metaanaliz,
zktórych trzy dotyczą osób dorosłych, adwie młodzieży idzieci.
Zaburzenia nastroju, aszczególnie zaburzenia depresyjne, tochoroby leczone skutecznie
za pomocą CBT już od lat 60.–70. ubiegłego wieku (np.Taylor iMarshall, 1977). Przedsta-
wiona analiza obejmuje wyniki badań naukowych na skutecznością CBT wleczeniu depresji,
odnosząc się do porównania względem innych terapii oraz skuteczności różnych form CBT
wróżnych grupach wiekowych (por. tabela 3.4).
18
3. Przegląd metaanaliz
Skuteczność CBT wleczeniu depresji została wielokrotnie potwierdzona wrandomizo-
wanych badaniach klinicznych z grupą kontrolną. Metaanalizy badań przeprowadzonych
na osobach dorosłych dowiodły, że CBT spowodowała wyraźny efekt zmian w objawach
depresji. Wyniki metaanaliz (López-López iin., 2019; Twomey iin., 2017; Watts iin., 2015)
umożliwiają wnioskowanie, że CBT spowodowała istotny spadek objawów wporównaniu ze
standardowymi formami leczenia igrupami kontrolnymi.
López-López iin. (2019) na podstawie 91 badań obejmujących ponad 9 tys. pacjentów
analizowali skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej wróżnych formach oddziaływań
terapeutycznych, zarówno wkontakcie bezpośrednim, formie hybrydowej, multimedialnej,
jak i komputerowej, porównując ze standardowym leczeniem (najczęściej farmakoterapia
+kilka wizyt kontrolnych). Różnice wuzyskanych wynikach skuteczności CBT wporównaniu
zterapią standardową opracowano jako wskaźniki zmian wróżnicach średnich (standardised
dierence in mean change, sDIMC), uzyskując odpowiednio: w kontakcie bezpośrednim:
sDIMC=–1.11 (95% CI –1.62 do –0.60); formie hybrydowej: sDIMC=–1.06 (95% CI –2.05 do
–0.08); formie multimedialnej: sDIMC=–0.59 (95% CI –1.20 do 0.02). Wykazano też pogor-
szenie wgrupie kontrolnej (porównanie wyników terapii standardowej zwynikami pacjentów
oczekujących na terapię): sDIMC=0.72 (95% CI 0.09 do 1.35). Metaanaliza López-López iin.
(2019) pozwoliła więc stwierdzić, że interwencje CBT spowodowały wyraźny efekt zmian
wobjawach depresji– CBT wkontakcie bezpośrednim, wformie hybrydowej lub multime-
dialnej spowodowała większy spadek objawów niż wgrupie objętej standardowym lecze-
niem. Wgrupie pacjentów oczekujących stwierdzono pogorszenie, tj. zwiększenie objawów
depresji. Twomey iin. (2017), skupiając się stricte na ocenie skuteczności komputerowego
programu CBT w leczeniu depresji u osób dorosłych, w analizie ośmiu badań na grupie
ponad 2 tys. pacjentów wykazali skuteczność takich programów w porównaniu z warun-
kami kontrolnymi obejmującymi standardową terapię, listę oczekujących ibrak interwencji
(g=0.54; 95% CI 0.39 do 0.69).
Wyniki badań wskazują również na skuteczność CBT w leczeniu depresji u dzieci
imłodzieży (Cuijpers iin., 2021; Ebert i in., 2015; Keles iIdsoe, 2017). Wyniki metaanaliz
wtej grupie pacjentów dostarczają dowodów na skuteczność komputerowej formy terapii
poznawczo-behawioralnej (cCBT) (Ebert iin., 2015) igrupowych form CBT (Keles i Idsoe,
2017). Ebert iin. (2015) wykazali wysoką skuteczność komputerowej formy CBT wleczeniu
objawów depresji umłodzieży (g=0.76; 95% CI 0.41 do 0.12; NNT=2.44). Keles iIdsoe
(2017), porównując grupy CBT z grupami kontrolnymi, wykazali zmniejszenie objawów
depresyjnych na podstawie standaryzowanej różnicy średnich (standardized mean die-
rence, SMD) (badanie po interwencji: SMD = −0.28; 95% CI −0.36 do −0.19; badanie follow-
-up: SMD = −0.21; 95% CI −0.30 do −0.11). Analizy wskazujące na skuteczność cCBT wydają
się szczególnie ważne w grupie młodszych pacjentów zobjawami depresji– biorąc pod
uwagę większą wtej grupie znajomość środowiska technologii informacyjnych, terapia online
odbywa się wbardziej znajomym dla pacjentów środowisku, mogą więc mieć większą otwar-
tość na sięganie po profesjonalną pomoc. Cuijpers iin. (2021) wskazują na szybkie efekty
CBT wleczeniu wczesnych symptomów depresji wgrupie młodzieży idzieci powyżej 12 lat
(g=0.38, 95% CI: 0.14 do 0.63; NNT=8.4), warto więc uwzględnić konieczność reagowania
na wczesne objawy depresji wgrupie powyżej 12 lat. Choć, jak wskazują badacze (Cuijpers
iin., 2021), nie ma jeszcze wystarczających dowodów na to, że wczesne interwencje zapo-
biegają depresji wpóźniejszym okresie życia, pozwalają jednak na zwiększenie świadomości
19
3. Przegląd metaanaliz
wzakresie możliwości uzyskania pomocy, zwiększają poczucie kontroli iposzerzają wiedzę
na temat dostępnych technik inarzędzi terapeutycznych.
Badania wskazują również, że skuteczność terapii jest widoczna dopiero od pewnego
wieku. Wyniki metaanalizy Cuijpersa iin. (2021) nie potwierdziły skuteczności CBT umłod-
szych pacjentów − poniżej 12 lat (g=0.01, 95% CI: −1.16 do 1.18). Podobnie Ebert iin.
(2015) wskazują na lepsze efekty CBT umłodzieży istarszych dzieci wporównaniu zgrupą
dzieci poniżej 13. roku życia.
Podsumowując, na podstawie wyników metaanaliz wykazano, że CBT spowodowała
istotny spadek objawów depresji wporównaniu ze standardowymi formami leczenia igrup
kontrolnych. Wykazano skuteczność CBT opartej na kontakcie bezpośrednim, w formie
hybrydowej iwformie komputerowej/multimedialnej.
3.5. Zaburzenie (afektywne) dwubiegunowe
Skuteczność CBT była sprawdzana w leczeniu depresji w kilkunastu randomizowanych
badaniach klinicznych zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono pięć metaanaliz
dotyczących osób dorosłych (por. tabela 3.5).
Przegląd badań zwykorzystaniem różnych form terapii wleczeniu choroby afektywnej dwu-
biegunowej (ChAD) wskazuje na skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej (np.Chiang
iin., 2017; Gregory, 2010a, 2010b; Hofmann iin., 2012; Szentagotai iDavid, 2009; Yeiin.,
2016). Chiang iin. (2017), analizując 19 badań, wktórych porównywano skuteczność CBT
i leczenia farmakologicznego z leczeniem standardowym i grupami kontrolnymi, łącznie
obejmujących ponad 1,3 tys. pacjentów, wykazali, że CBT skutecznie zmniejsza częstość
nawrotów iłagodzi objawy depresji, nasilenie manii ipoprawia funkcjonowanie psychospo-
łeczne (depresja: g=−0.494; 95% CI −0.963 do −0.026; mania: g=−0.581; 95% CI −1.127
do −0.035). Hofmann iin. (2012) wykazali, że skuteczność CBT wchorobie afektywnej dwu-
biegunowej wkrótkim okresie obserwacji po terapii jest mała do umiarkowanej wporów-
naniu zestandardowym leczeniem. Badacze podkreślają jednak, że CBT wraz zleczeniem
farmakologicznym chroni przed nawrotami lub opóźnia nawroty choroby wporównaniu ze
standardowymi metodami leczenia. Według Hofmanna iin. (2012) skuteczność CBT wzapo-
bieganiu nawrotom wydaje się niezależna od wcześniejszej liczby epizodów manii idepresji.
Yeiin. (2016) wmetaanalizie obejmującej dziewięć badań na łącznej próbie 520 pacjentów
zChAD zwrócili uwagę, że choć terapia poznawczo-behawioralna nie zmniejszyła znacząco
objawów depresji, touzyskano zmniejszenie wskaźnika nawrotów ChAD iistotną poprawę
wobjawach manii (wskali Young Mania Rating Scale, YMRS: SMD = −0.54; 95% CI, −1.03
do −0.06). Wanalizie podgrup wykazano krótkoterminową skuteczność CBT wzmniejsza-
niu wskaźnika nawrotów ChAD (po 6 miesiącach obserwacji: ryzyko względne=0.49; 95%
CI0.29 do 0.81) iwpoprawie nasilenia manii na podstawie YMRS (po leczeniu: SMD=−0.30;
95% CI −0,59 do −0,01). Yeiin. (2016) sugerują jednak, że efekty te mogą osłabiać się wraz
zupływem czasu. Wtym kontekście ciekawe są wyniki analiz Chianga iin. (2009), którzy
określają CBT jako skuteczną terapię wspomagającą leczenie farmakologiczne pacjentów
z ChAD, jednak uwzględniają, że efekt ten zmniejsza się po zakończonym leczeniu (po
leczeniu CBT: d= −0.42; badanie follow-up: d = −0.27). Badacze wskazują na potrzebę
20
3. Przegląd metaanaliz
opracowywania nowych strategii CBT wcelu zwiększenia skuteczności terapii izwiększenia
długofalowych efektów oddziaływań terapeutycznych (Chiang iin., 2009).
Podsumowując, wyniki metaanaliz wskazują na skuteczność CBT wleczeniu ChAD. Tera-
pia CBT wraz zleczeniem farmakologicznym znacząco wpływa na zapobieganie nawrotom
iłagodzenie objawów manii, wdalszej kolejności na łagodzenie objawów depresji.
3.6. Zaburzenia zobjawami somatycznymi
iinneznimizwiązane
3.6.1. Zaburzenie hipochondryczne
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu zaburzenia zlękiem ozdrowie (hipochon-
drycznego) w kilkudziesięciu randomizowanych badaniach klinicznych z grupami kontrol-
nymi. Wtym przeglądzie uwzględniono dwie metaanalizy (por. tabela 3.6.1).
Pacjenci zzaburzeniem hipochondrycznym uzyskują poprawę, gdy korzystają zCBT czy
towformie tradycyjnej, czy zdalnej. Efekty leczenia za pomocą CBT utrzymują się wczasie
(pomiar po 6, 12 i18 miesiącach) isą mniej kosztochłonne wporównaniu zinnymi formami
terapii (Axelsson iHedman-Lagerlöf, 2019). Aż66% poddanych CBT ujawnia odpowiedź na
leczenie (95% CI: 45−57); u48% odnotowano remisję objawów po leczeniu (95% CI: 28 do
67), u51% zaś znaczącą poprawę (95% CI: 45 do 57) (Axelsson iHedman-Lagerlöf, 2019).
Metaanaliza przeprowadzona przez Coopera iwspółpracowników (2017) wskazuje, że CBT
jest skuteczną formą interwencji wprzypadku zaburzenia hipochondrycznego, gdy jej efek-
tywność zestawia się zróżnymi warunkami kontrolnymi (np.leczenie jak zwykle d =0.76,
lista oczekujących d=1.45, farmakoterapia iinne formy terapii psychologicznych d=0.71).
Stosowana wobec pacjentów zsymptomami chorób somatycznych jest równie skuteczna,
jak stosowana wobec osób bez symptomów chorób somatycznych. CBT okazuje się szcze-
gólnie efektywna wprzypadku osób starszych zezdiagnozowaną hipochondrią.
Podsumowując, CBT, zarówno w formie zdalnej, jak i w kontakcie bezpośrednim, jest
wysoce skuteczną formą leczenia zaburzenia z lękiem o zdrowie u osób dorosłych, bez
względu na ich stan zdrowia somatycznego.
3.6.2. Chroniczny ból przewlekły
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu bólu przewlekłego wkilkudziesięciu rando-
mizowanych badaniach klinicznych zgrupą kontrolną obejmujących kilka tysięcy osób bada-
nych. Wtym przeglądzie uwzględniono trzy metaanalizy zostatnich lat (por. tabela 3.6.2).
Chroniczny ból przewlekły tozaburzenie dotyczące jednocześnie fizycznego ipsychicz-
nego zdrowia jednostki (Mills iin., 2019), dość częste (Breivik iin., 2006) iwywołujące poważne
negatywne skutki psychospołeczne iekonomiczne (Cohen iin., 2021). Wyniki metaanaliz
skuteczności CBT chronicznego bólu przewlekłego sugerują, że może ona stanowić pierw-
szy wybór w terapii tego zaburzenia zewzględu na dość wysoką skuteczność oraz brak
21
3. Przegląd metaanaliz
skutków ubocznych (np.zaburzeń związanych zużywaniem substancji), wprzeciwieństwie
do niektórych metod farmakologicznych (Bialas iin., 2020). Metaanalizy rozpatrywane wtym
raporcie porównywały skuteczność klasycznej CBT (tzw. drugiej fali) zlistą oczekujących
izinterwencjami należącymi do tzw. trzeciej fali CBT − redukcji stresu opartej na uważności
(mindfulness-based stress reduction, MBSR) oraz terapii akceptacji izaangażowania (accep-
tance andcommitment therapy, ACT). Wyniki metaanalizy Khoo iwspółpracowników (2019)
sugerują, że zarówno CBT, jak i MBSR wiążą się z istotną poprawą stanu pacjentów pod
względem depresji (SMD of−0.49, 95% CrI −1.89 do −0.10), intensywności bólu (SMD −0.34,
95% CrI −0.79 do 0.03) ifunkcjonowania fizycznego (SMD of−0.42, 95% CrI −0.94 do −0.10)
wporównaniu zgrupami kontrolnymi. Starsze metaanalizy (Macea iin., 2010; Veehof iin.,
2011) również wykazały niewielkie lub umiarkowane, ale istotne statystycznie efekty dla
różnych rodzajów CBT wporównaniu zgrupami kontrolnymi.
Podsumowując, CBT może stanowić bezpieczną alternatywę dla farmakoterapii wlecze-
niu chronicznego bólu przewlekłego.
3.7. Zaburzenia odżywiania się
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu zaburzeń odżywiania się wkilkudziesięciu
randomizowanych badaniach zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono dwie naj-
nowsze metaanalizy (por. tabela 3.7).
Wleczeniu zaburzeń odżywiania się izaburzeń współwystępujących (np.depresyjnych)
CBT ma skuteczność porównywalną zinnymi uznanymi formami terapii. Metaanaliza prze-
prowadzona przez Grenon iwspółpracowników (2018) wskazuje jednakże na przewagę CBT
wredukcji objawów napadowego objadania się (g=0.31). CBT okazuje się też szczególnie
skuteczna wpodnoszeniu jakości życia (ujmowanej ogólnie izwiązanej zezdrowiem) uosób
zzaburzeniami jedzenia, na co wskazuje metaanaliza Linardon iBrennan (2017).
Podsumowując, CBT nie tylko jest skuteczną metodą redukcji objawów zaburzeń odży-
wiania się iznimi współwystępujących, lecz także przyczynia się do istotnego podniesienia
wskaźników jakości życia.
3.8. Zaburzenia polegające na bezsenności
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu zaburzeń snu polegających na bezsenno-
ści w kilkudziesięciu randomizowanych badaniach z grupą kontrolną. W tym przeglądzie
uwzględniono trzy metaanalizy zostatnich lat (por. tabela 3.8).
Wterapii bezsenności, zwykle leczonej farmakologicznie, CBT okazała się skuteczna nie
tylko podczas pomiaru zaraz po zakończeniu badań, lecz także wokresie wielu miesięcy
po ich zakończeniu (follow-up; Koel iin., 2015; Trauer iin., 2015), co potwierdziły zarówno
subiektywne (dane zdzienniczków snu), jak iobiektywne (polisomnografia, aktygrafia) wskaź-
niki jakości snu (Okajima iin., 2011). Efektywność CBT została wykazana wwielu wskaźni-
kach bezsenności, takich jak latencja zaśnięcia, całkowity czas czuwania czy wybudzanie się
nad ranem. Naprzykład wmetaanalizie Trauera i współpracowników (2015) stwierdzono,
22
3. Przegląd metaanaliz
że CBT jest skuteczna m.in.wpoprawie latencji zaśnięcia (19.03 min [95% CI, 14.12 do
23.93 min; I2=41.9%]), wybudzeń (26.00 min [CI, 15.48 do 36.52 min; I2=47.2%]) oraz
wydajności snu (%) (9.91% [CI, 8.09% do 11.73%; I2=47.1%]).
Podsumowując, wykorzystanie CBT wleczeniu bezsenności może przyczynić się do uzy-
skania poprawy funkcjonowania pacjentów wdługiej perspektywie czasowej przy jednocze-
snym uniknięciu skutków ubocznych farmakoterapii.
3.9. Zaburzenia związane zsubstancjami iuzależnienia
Skuteczność CBT wleczeniu uzależnień od alkoholu iinnych substancji psychoaktywnych
oraz gier ikorzystania zinternetu była sprawdzana w ponad stu randomizowanych bada-
niach zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono cztery metaanalizy badań prowa-
dzonych na osobach dorosłych iadolescentach (por. tabela 3.9).
Zmetaanaliz skuteczności CBT wleczeniu zespołu uzależnienia od substancji (Kiluk iin.,
2019; Ray iin., 2020) oraz tzw. uzależnień behawioralnych, np.od internetu igier interneto-
wych (Liu iin., 2017; Stevens iin., 2019), wynika, że jest ona skuteczną formą leczenia obja-
wów uzależnień oraz współwystępujących symptomów zaburzeń depresyjnych ilękowych.
W przypadku uzależnień od substancji psychoaktywnych (alkoholu, opioidów i kokainy)
efektywne wredukcji symptomów jest łączenie CBT (także w formie komputerowej) zfar-
makoterapią (Ray iin., 2020). Skuteczność CBT wpołączeniu zfarmakoterapią przewyższa
zwyczajowe formy leczenia (treatment asusual) stosowane łącznie zfarmakoterapią. Efekt
jest niewielki, ale istotny statystycznie iwynosi g=0.18.
Stevens iin. (2019) wmetaanalizie danych odnośnie do skuteczności CBT wleczeniu
adolescentów oraz osób dorosłych uzależnionych od gier internetowych (internet gaming
disorder, IGD), ocenianej pod względem redukcji symptomów IGD, lęku, depresji oraz czasu
spędzanego na graniu stwierdzili, że CBT skutecznie redukuje ich symptomy. Efekt jest bardzo
duży wodniesieniu do nasilenia objawów IGD (g=0.92), atakże depresji (g=80). Wykazano
także umiarkowaną skuteczność wredukcji towarzyszących uzależnieniu od gier interne-
towych objawom zaburzeń lękowych (g= 0.55). Wyniki metaanalizy nie pozwalają jedynie
stwierdzić, że CBT daje efekt wpostaci ograniczenia ilości czasu spędzanegonagraniu.
Podsumowując, CBT posiada udokumentowaną skuteczność w leczeniu uzależnień
chemicznych ibehawioralnych uosób dorosłych imłodzieży. Najlepszą praktyką w przy-
padku leczenia uzależnień od substancji psychoaktywnych jest połączenie CBT z farma-
koterapią. Wprzypadku uzależnień od internetu i gier internetowych CBT przyczynia się
do redukcji nie tylko ich symptomów, lecz także zaburzeń lękowych i depresyjnych, jako
współwystępujących.
23
3. Przegląd metaanaliz
3.10. Schizofrenia oraz kliniczne ryzyko zaburzeń
psychotycznych
Skuteczność CBT była sprawdzana wleczeniu schizofrenii izaburzeń zespektrum psychoz
wkilkudziesięciu randomizowanych badaniach klinicznych zgrupą kontrolną. Wtym przeglą-
dzie uwzględniono cztery metaanalizy badań skuteczności CBT wporównaniu zleczeniem
jak zazwyczaj, innymi interwencjami ibadaniami sprawdzającymi odsetek popraw wnasile-
niu objawów uosób, które przeszły terapię. Uwzględniono również trzy dodatkowe meta-
analizy dotyczące podejść psychoterapeutycznych wywodzących się z CBT. Dwie z tych
metaanaliz dotyczą podejść CBT, w których jest wykorzystywana komponenta uważności
(mindfulness) lub akceptacji, a trzecia dotyczy treningu metapoznawczego − interwencji,
której celem jest zmniejszenie nasilenia zniekształceń poznawczych charakterystycznych
dla osób zdoświadczeniem psychozy. Dodatkowo włączono do przeglądu trzy metaanalizy
dotyczące ryzykownych stanów psychicznych czy też stanów ryzyka zachorowania na psy-
chozę (por. tabela3.10).
Należy zwrócić uwagę, że w większości badań dotyczących skuteczności terapii schi-
zofrenii oddziaływanie psychospołeczne jest traktowane jako dodatkowa interwencja, włą-
czana już wtrakcie leczenia farmakologicznego środkami przeciwpsychotycznymi. Ponadto
niektóre zinterwencji, jak np.trening metapoznawczy, nie są zaplanowane jako samodzielne,
lecz jako dodatkowe interwencje, które można włączać wjuż istniejące programy iprotokoły
terapeutyczne (add-on interventions).
Metaanaliza Jonesa i współpracowników (2018), w której badano skuteczność CBT
w porównaniu z innymi interwencjami psychospołecznymi, wykazała, że CBT nie była
skuteczniejsza w zakresie zmniejszenia liczby nawrotów choroby (RR 1.05), liczby hospi-
talizacji (RR0.96), śmierci (RR 1.57) oraz poprawy stanu zdrowia psychicznego (RR 0.82),
funkcjonowania społecznego ijakości życia w porównaniu zinnymi oddziaływaniami psy-
chospołecznymi, takimi jak psychoedukacja czy terapia wspierająca. Metaanaliza Lawsa
iwspółpracowników (2018) wykazała, że CBT była istotnie skuteczniejsza od oczekiwania
na terapię bądź leczenia jak zazwyczaj w zakresie ogólnego funkcjonowania pacjentów
zeschizofrenią, ale zmałą wielkością efektu (g=0.25), aefekt ten zanikał wpomiarach
follow-up (g = 0.10). Jednocześnie autorzy nie zaobserwowali istotnego wpływu terapii
na nasilenie dystresu (g=0.18) i poziom jakości życia (g=0.04). Na podstawie metaana-
lizy Lutgens iwspółpracowników (2017), która dotyczyła wpływu różnych form terapii na
nasilenie objawów negatywnych, wykazano, że CBT była skuteczniejsza niż leczenie jak
zazwyczaj (SMD=−0.43), ale nie była skuteczniejsza niż inne formy terapii (SMD=−0.11), jak
np.treningi umiejętności. Metaanaliza Bighelli iwspółpracowników (2018) koncentrowała
się na poprawie osiągniętej przez pacjentów, gdzie redukcja nasilenia wyjściowych objawów
o20% została określona jako minimalna poprawa, ao50% jako znacząca poprawa. Wtej
metaanalizie ponad trzydziestu badań wykazano, że 44.5% pacjentów osiągnęło minimalną
poprawę wzakresie ogólnego nasilenia objawów, a13.2% − znaczącą. Wzakresie objawów
wytwórczych było toodpowiednio 52.9% oraz 24.8%.
Metaanaliza dotycząca skuteczności terapii wykorzystujących elementy uważności
iakceptacji (Louise iin., 2018) wykazała upacjentów istotne obniżenie nasilenia objawów
psychotycznych zmałą wielkością efektu (g=0.29) oraz objawów depresyjnych ze śred-
nią wielkością efektu (g=0.39). W kolejnej metaanalizie (Hodann-Caudevilla iin., 2020),
24
3. Przegląd metaanaliz
która dotyczyła skuteczności terapii opartych na uważności, zaobserwowano upacjentów
istotną poprawę wzakresie ogólnego nasilenia objawów (g=0.72), objawów wytwórczych
(g=0.32), objawów negatywnych (g=0.40) iogólnego poziomu funkcjonowania (g=1.28).
Napodstawie przeprowadzonej metaanalizy dotyczącej innego podejścia, treningu meta-
poznawczego (Liu iin., 2018), wykazano, że ta krótka interwencja wiązała się zobniżeniem
nasilenia objawów wytwórczych ześrednią wielkością efektu (g=0.38) iże ten efekt utrzy-
mywał się po sześciu miesiącach od zakończenia treningu (g=0.35).
Metaanalizy dotyczące skuteczności CBT wleczeniu ryzykownych stanów psychicznych
wykazały tylko częściową skuteczność tego podejścia. Devoe iwspółpracownicy (2019a)
wprzeglądzie badań dotyczącym skuteczności różnych terapii psychospołecznych ifarma-
kologicznych wredukcji nasilenia subklinicznych objawów psychozy uosób wryzykownych
stanach psychicznych dowiedli, że skorzystanie zCBT nie było związane zistotnym spad-
kiem nasilenia tych objawów po 6, 12 i24 miesiącach od terapii (SMD=−0.08; SMD=−0.15;
SMD = −0.19). Ten sam zespół (Devoe i in., 2019b) analizował również wpływ CBT na
funkcjonowanie społeczne osób wryzykownych stanach psychicznych, która nie okazała
się skuteczniejsza od leczenia jak zazwyczaj iinnych interwencji wpomiarach 6, 12 i18
miesięcy po zakończeniu leczenia (SMD= 0.06; SMD = –0.15; SMD = 0.20). W ostatniej
pracy Devoe’aiwspółpracowników (2020) uczestnictwo wCBT prowadziło do zmniejszo-
nego ryzyka wykształcenia się upacjenta pełnoobjawowej psychozy, w12 i18 miesięcy po
zakończeniu terapii (RR=0.57 oraz RR=0.54).
Podsumowując, klasyczna CBT wprzypadku osób chorujących na schizofrenię wykazuje
ograniczoną skuteczność inie jest bardziej skuteczna od innego typu interwencji psycho-
społecznych. Znaczącą poprawę po CBT wzakresie objawów psychotycznych osiąga około
13% pacjentów, awzakresie objawów wytwórczych około 25%. Bardziej obiecujące wydają
się interwencje mające swoje źródło w CBT, jak psychoterapia oparta na uważności czy
trening metapoznawczy dla osób zpsychozami. Wprzypadku osób wryzykownych stanach
psychicznych CBT nie prowadziła do znaczącego zmniejszenia nasilenia objawów ipoprawy
funkcjonowania społecznego, ale zarazem była związana zmniejszym ookoło 45% ryzykiem
względnym przejścia do stanu pełnoobjawowej psychozy.
3.11. Zaburzenia osobowości izachowania dorosłych
Analiza wyników badań wskazuje na skuteczność klasycznej CBT iinnych wariantów psycho-
terapii poznawczo-behawioralnej również wzaburzeniach osobowości. Zuwagi na złożoność
problematyki zaburzeń osobowości zuwzględnieniem podziału wg DSM-5 na wiązki A(para-
noiczne, schizoidalne i schizotypowe zaburzenia osobowości), wiązki B (antyspołeczne,
graniczne, histrioniczne i narcystyczne zaburzenia osobowości) oraz wiązki C (unikowe,
zależne iobsesyjno-kompulsyjne zaburzenia osobowości) nie przeprowadzono dotychczas
metaanalizy, która uwzględniałaby szeroki kontekst różnych zaburzeń osobowości.
25
3. Przegląd metaanaliz
3.11.1. Zaburzenie osobowości typu borderline
Zaburzenie osobowości typu borderline, nazywane także zaburzeniem granicznym (bor-
derline personality disorder, BPD), dotyka około 2% populacji ijest związane zeznacznym
pogorszeniem funkcjonowania społecznego iryzykiem samobójstw lub prób samobójczych
(Oud iin., 2018). Skuteczność CBT wleczeniu BPD była sprawdzana wkilkudziesięciu ran-
domizowanych badaniach klinicznych zgrupą kontrolną. Wtym przeglądzie uwzględniono
cztery metaanalizy (por. tabela 3.11.1).
Zahediabghari, Boursiquot iLinks (2020) analizowali skuteczność klasycznej CBT oraz
terapii dialektyczno-behawioralnej (należącej do tzw. trzeciej fali CBT), ukierunkowanych
na specyfikę problemów zaburzenia, wykazując ich skuteczność iistotny wpływ na funk-
cjonowanie społeczne osób z granicznym zaburzeniem osobowości. Przeprowadzona
przez badaczy metaanaliza (N=880) wykazała, że terapie dostosowane do potrzeb osób
zzaburzeniem borderline– w porównaniu z terapiami standardowymi– poprawiają funk-
cjonowanie społeczne (g=0.41; 95% CI, 0.09 do 0.73). Wyniki te są spójne zanalizą efek-
tywności terapii wleczeniu granicznego zaburzenia osobowości, którą przedstawili Cristea
i in. (2017), w której poziom skuteczności terapii dialektyczno-behawioralnej określono
jako znaczący wobniżaniu takich objawów jak, m.in., samookaleczenia ipróby samobójcze
(g = 0.34; 95% CI, 0.15 do 0.53). Chakhssi i in. (2021) wykazali, że CBT i inne podejścia
terapeutyczne zwiększają jakość życia pacjentów zborderline (N = 1370), wskazując na
istotną wielkość efektu wporównaniu zwarunkami kontrolnymi (d=0.32; 95% CI, 0.17 do
0.48). Mimo dowodów na skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej wleczeniu zabu-
rzeń osobowości wciąż brakuje danych określających długoterminowe efekty psychoterapii
oraz możliwości pełnego wyzdrowienia. Leichsenring iin. (2003), porównując skuteczność
terapii poznawczo-behawioralnej ipsychodynamicznej wleczeniu BPD, zwracają uwagę na
skuteczność obydwu podejść terapeutycznych– wniektórych wskaźnikach lepsze efekty
były obserwowane dla CBT (pomiary samoopisowe), wniektórych dla psychodynamicznej
(pomiary obserwacyjne).
Podsumowując, wyniki metaanaliz wskazują na skuteczność terapii poznawczo-
-behawioralnej wpoprawie funkcjonowania osób zBPD ześrednią wielkością efektu. CBT
oddziałuje na poprawę funkcjonowania społecznego ipoprawę jakości życia oraz zmniej-
szenie liczby samookaleczeń iprób samobójczych.
3.11.2. Prokrastynacja
Prokrastynacja tonawykowa tendencja do odwlekania albo odkładania na później obowiąz-
ków izadań. Nie jest ona zaburzeniem ujmowanym wdiagnostycznych klasyfikacjach zabu-
rzeń. Niemniej jednak jest toproblem powszechny (szczególnie wpopulacjach studentów),
anasilony powoduje psychiczne cierpienie oraz utrudnia codzienne funkcjonowanie (por.
Steel, 2007).
Skuteczność CBT wprzypadku prokrastynacji była sprawdzana wdwóch metaanalizach
uwzględniających kilka badań (por. tabela 3.11.2). Pierwsza znich (van Eerde iKlingsieck,
2018) porównywała wszystkie badania interwencji mających na celu redukcję prokrastynacji,
niezależnie od włączenia bądź nie grupy kontrolnej do badań. Wtej pracy w11 badaniach
26
3. Przegląd metaanaliz
potwierdzono, że CBT była związana zredukcją nasilenia prokrastynacji zdużą wielkością
efektu (ES=0.95) wporównaniach wyników sprzed ipo interwencji. Wdrugiej metaanalizie
(Rozental iin., 2018), podsumowującej wyniki randomizowanych badań zgrupą kontrolną,
wykazano, że CBT powodowała zmniejszenie nasilenia prokrastynacji ześrednią wielkością
efektu (g=0.55). Należy zaznaczyć, że ten ostatni wynik został opracowany na podstawie
tylko trzech badań. Niemniej jednak ogólna skuteczność psychoterapii prokrastynacji (nie-
zależnie od podejścia) została oszacowana jako posiadająca mały efekt (g=0.34). Może
towskazywać na większą skuteczność CBT niż innych metod wterapii prokrastynacji.
Podsumowując, wyniki metaanaliz potwierdzają, że CBT jest skuteczną metodą reduko-
wania nasilenia objawów prokrastynacji ześrednią wielkością efektu. Jednocześnie należy
zaznaczyć, że do rzetelnej oceny skuteczności CBT (oraz innych podejść) potrzebne jest
przeprowadzenie większej liczby badań.
27
4. Podsumowanie
4. Podsumowanie
W opracowaniu uwzględniono 63 metaanalizy obejmujące łącznie kilkaset badań klinicz-
nych nad skutecznością terapii poznawczo-behawioralnej wleczeniu często występujących
zaburzeń psychicznych i problemów psychologicznych. Terapia poznawczo-behawioralna
okazała się skuteczna wleczeniu większości znich udorosłych, jak również udzieci imło-
dzieży. Zewzględu na tojest oficjalnie zalecana nie tylko za granicą, lecz także wPolsce
(Jarema, 2015).
28
Bibliografia
Bibliograa
APA (2018). Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. P.Gałecki, M. Pilecki,
J.Rymaszewska, A.Szulc, S.Sidorowicz, J.Wciórka (red.). Wrocław: Edra, Urban & Partner.
Andrews, G., Basu, A., Cuijpers, P., Craske, M. G., McEvoy, P., English, C. L., & Newby,
J. M. (2018). Computer therapy for the anxiety and depression disorders is eective,
acceptable andpractical health care: anupdated meta-analysis. Journal ofAnxiety Disor-
ders, 55, 70–78. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2018.01.001
Axelsson, E., & Hedman-Lagerlöf, E.(2019). Cognitive behavior therapy for health anxiety:
systematic review andmeta-analysis ofclinical ecacy andhealth economic outcomes.
Expert Review ofPharmacoeconomics & Outcomes Research, 19(6), 663–676. https://
doi.org/10.1080/14737167.2019.1703182
Bialas, P., Maier, C., Klose, P., & Häuser, W.(2020). Ecacy andharms oflong-term opioid
therapy inchronic non-cancer pain: Systematic review andmeta-analysis of open-label
extension trials with astudy duration ≥26 weeks. European Journal ofPain, 24(2), 265–
278. https://doi.org/10.1002/ejp.1496
Bighelli, I., Huhn, M., Schneider-Thoma, J., Krause, M., Reitmeir, C., Wallis, S., ... & Leucht,
S.(2018). Response rates inpatients with schizophrenia andpositive symptoms receiving
cognitive behavioural therapy: asystematic review andsingle-group meta-analysis. BMC
Psychiatry, 18(1), 1–10. https://doi.org/10.1186/s12888-018-1964-8
Breivik, H., Collett, B., Ventafridda, V., Cohen, R., & Gallacher, D.(2006). Survey ofchronic
pain inEurope: Prevalence, impact ondaily life, andtreatment. European Journal ofPain
(London, England), 10(4), 287–333. https://doi.org/10.1016/j.ejpain.2005.06.009
Carl, E., Stein, A.T., Levihn-Coon, A., Pogue, J.R., Rothbaum, B., Emmelkamp, P., ... & Powers,
M.B.(2019a). Virtual reality exposure therapy for anxiety andrelated disorders: Ameta-
-analysis ofrandomized controlled trials. Journal ofAnxiety Disorders, 61, 27–36. https://
doi.org/10.5014/ajot.2021.046169
Carl, E., Witcraft, S.M., Kauman, B.Y., Gillespie, E.M., Becker, E.S., Cuijpers P., Van Amerin-
gen, M., Smiths, J.A.J., & Powers M.B.(2019b). Psychological andpharmacological treat-
ments for generalized anxiety disorder (GAD): ametaanalysis ofrandomized controlled
trials. Cognitive Behaviour Therapy. https://doi.org/10.1080/16506073.2018.1560358
Carpenter, J.K., Andrews, L.A., Witcraft, S. M., Powers, M.B., Smiths, J.A.J., & Hofmann,
S.G.(2018). Cognitive behavioral therapy for anxiety related disorders: Ameta-analysis
ofrandomized placebo-controlled trials. Depression andAnxiety, 35(6), 502–514. https://
doi.org/10.1002/da.22728
Chakhssi, F., Zoet, J.M., Oostendorp, J.M., Noordzij, M.L., & Sommers-Spijkerman, M.(2021).
Eect ofpsychotherapy for borderline personality disorder onquality oflife: asystematic
review andmeta-analysis. Journal of Personality Disorders, 35(2), 255–269. https://doi.
org/10.1521/pedi_2019_33_439
29
Bibliografia
Chiang, K.J., Tsai, J.C., Liu, D., Lin, C.H., Chiu, H.L., & Chou, K.R.(2017). Ecacy ofcognitive-
-behavioral therapy inpatients with bipolar disorder: Ameta-analysis ofrandomized con-
trolled trials. PloS One, 12(5), e0176849. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0176849
Christ, C., Schouten, M.J., Blankers, M., van Schaik, D.J., Beekman, A.T., Wisman, M. A.,
Stikkelbroek, Y.A., & Dekker, J.J.(2020). Internet andComputer-Based Cognitive Beha-
vioral Therapy for Anxiety andDepression inAdolescents andYoung Adults: Systematic
Review andMeta-Analysis. Journal ofMedical Internet Research, 22(9), e17831. https://
doi.org/10.2196/17831
Cohen, S.P., Vase, L., & Hooten, W.M.(2021). Chronic pain: Anupdate onburden, best prac-
tices, andnew advances. TheLancet, 397(10289), 2082–2097. https://doi.org/10.1016/
S0140-6736(21)00393-7
Cooper, K., Gregory, J. D., Walker, I., Lambe, S., & Salkovskis, P. M. (2017). Cognitive
Behaviour Therapy for Health Anxiety: A Systematic Review and Meta-Analysis.
Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 45, 110–123. https://doi.org/10.1017/
S1352465816000527
Cristea, I.A., Gentili, C., Cotet, C.D., Palomba, D., Barbui, C., & Cuijpers, P.(2017). Ecacy ofpsy-
chotherapies for borderline personality disorder: asystematic review andmeta-analysis.
Jama Psychiatry, 74(4), 319–328. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2016.4287
Cuijpers, P., Pineda, B. S., Ng, M. Y., Weisz, J. R., Muñoz, R. F., Gentili, C., ... & Karyotaki,
E.(2021). Psychological Treatment ofSubthreshold Depression inChildren andAdole-
scents: AMeta-analytic Review. Journal oftheAmerican Academy ofChild & Adolescent
Psychiatry (in press). https://doi.org/10.1016/j.jaac.2020.11.024
Cusack, K., Jonas, D.E., Forneris, C. A., Wines, C., Sonis, J., Middleton, J.C., Feltner, C.,
Brownley, K.A., Olmsted, K.R., Greenblatt, A., Weil, A., & Gaynes, B.N.(2016). Psycho-
logical treatments for adults with posttraumatic stress disorder: A systematic review
andmeta-analysis. Clinical Psychology Review, 43, 128–141. https://doi.org/10.1016/j.
cpr.2015.10.003
Devoe, D.J., Farris, M.S., Townes, P., & Addington, J.(2019a). Attenuated psychotic symptom
interventions inyouth atrisk ofpsychosis: Asystematic review andmeta-analysis. Early
Intervention inPsychiatry, 13(1), 3–17. https://doi.org/10.1111/eip.12677
Devoe, D.J., Farris, M.S., Townes, P., & Addington, J.(2019b). Interventions andsocial func-
tioning inyouth atrisk ofpsychosis: asystematic review andmeta-analysis. Early Interven-
tion inPsychiatry, 13(2), 169–180. https://doi.org/10.1111/eip.12689
Devoe, D.J., Farris, M.S., Townes, P., & Addington, J.(2020). Interventions andTransition
inYouth atRisk ofPsychosis: ASystematic Review andMeta-Analyses. TheJournal ofCli-
nical Psychiatry, 81(3), 0–0. https://doi.org/10.4088/JCP.17r12053
van Dis, E., van Veen, S.C., Hagenaars, M.A., Batelaan, N.M., Bockting, C., van den Heuvel,
R.M., Cuijpers, P., & Engelhard, I.M.(2020). Long-term Outcomes ofCognitive Behavioral
Therapy for Anxiety-Related Disorders: ASystematic Review andMeta-analysis. JAMA
Psychiatry, 77(3), 265–273. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2019.3986
Ebert, D. D., Zarski, A. C., Christensen, H., Stikkelbroek, Y., Cuijpers, P., Berking, M., &
Riper, H. (2015). Internet and computer-based cognitive behavioral therapy for anxiety
anddepression in youth: ameta-analysis ofrandomized controlled outcome trials. PloS
One, 10(3), e0119895. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0119895
Eilert N., Enrique A., Wogan R,m Mooney O., Timulak L., & Richards D.(2020). Theeecti-
veness of Internet-delivered treatment form generalized anxiety disorder: An updated
30
Bibliografia
systematic review andmeta-analysis. Depression andAnxiety. https://doi.org/10.1002/
da.23115
van Eerde, W., & Klingsieck, K. B. (2018). Overcoming procrastination? A meta-analysis
ofintervention studies. Educational Research Review, 25, 73–85. https://doi.org/10.1016/j.
edurev.2018.09.002
Fountoulakis, K.N., Veroniki, A.A., Siamouli, M., & Möller, H.J.(2013). Norole for initial seve-
rity ontheecacy ofantidepressants: results ofamulti-meta-analysis. Annals ofGeneral
Psychiatry, 12(1), 1–10. https://doi.org/10.1186/1744-859X-12-26
Furukawa, T.A., & Leucht, S.(2011). How toobtain NNT from Cohen’s d: comparison oftwo
methods. PloS One, 6(4), e19070.
Greenberg, P. E., Fournier, A.-A., Sisitsky, T., Pike, C. T., & Kessler, R.C.(2015). Theeco-
nomic burden of adults with major depressive disorder in the United States (2005
and2010). TheJournal ofClinical Psychiatry, 76(2), 155–162. https://doi.org/10.4088/
JCP.14m09298
Gregory Jr, V.L.(2010a). Cognitive-behavioral therapy for mania: Ameta-analysis of ran-
domized controlled trials. Social Work in Mental Health, 8(6), 483–494. https://doi.
org/10.1080/15332981003744388
Gregory Jr, V.L. (2010b). Cognitive-behavioral therapy for depression in bipolar disorder:
a meta-analysis. Journal of Evidence-based Social Work, 7(4), 269–279. https://doi.
org/10.1080/15433710903176088
Grenon, R., Carlucci, S., Brugnera, A., Schwartze, D., Hammond, N., Ivanova, I.Mcquaid, Proulx,
G., & Tasca, G.A.(2018). Psychotherapy for eating disorders: Ameta-analysis ofdirect com-
parisons. Psychotherapy Research, https://doi.org/10.1080/10503307.2018.1489162
Hodann-Caudevilla, R. M., Díaz-Silveira, C., Burgos-Julián, F. A., & Santed, M. A. (2020).
Mindfulness-based interventions for people with schizophrenia: A systematic review
andmeta-analysis. International Journal of Environmental Research andPublic Health,
17(13), 4690. https://doi.org/10.3390/ijerph17134690
Hodgson, R., Cookson, J., & Taylor, M.(2011). Numbers-needed-to-treat analysis: anexplana-
tion using antipsychotic trials inschizophrenia. Advances inPsychiatric Treatment, 17(1),
63–71. https://doi.org/10.1192/apt.bp.108.005959
Hofmann, S.G., Asnaani, A., Vonk, I.J., Sawyer, A.T., & Fang, A.(2012). Theecacy ofcognitive
behavioral therapy: Areview ofmeta-analyses. Cognitive Therapy andResearch, 36(5),
427–440. https://doi.org/10.1007/s10608-012-9476-1
Huhn, M., Nikolakopoulou, A., Schneider-Thoma, J., Krause, M., Samara, M., Peter, N., ...
& Leucht, S.(2019). Comparative ecacy andtolerability of32 oral antipsychotics for
the acute treatment of adults with multi-episode schizophrenia: a systematic review
andnetwork meta-analysis. TheLancet, 394(10202), 939–951. https://doi.org/10.1016/
S0140-6736(19)31135-3
Greenberg, P. E., Fournier, A.-A., Sisitsky, T., Pike, C. T., & Kessler, R.C.(2015). Theeco-
nomic burden of adults with major depressive disorder in the United States (2005
and2010). TheJournal ofClinical Psychiatry, 76(2), 155–162. https://doi.org/10.4088/
JCP.14m09298
Harrison, A., Fernández de la Cruz, L., Enander, J., Radua, J., & Mataix-Cols, D. (2016).
Cognitive-behavioral therapy for body dysmorphic disorder: Asystematic review andmeta-
-analysis ofrandomized controlled trials. Clinical Psychology Review, 48, 43–51. https://
doi.org/10.1016/j.cpr.2016.05.007
31
Bibliografia
Ipser, J.C., Sander, C., & Stein, D.J., (2009). Pharmacotherapy andpsychotherapy for body
dysmorphic disorder. Cochrane Database ofSystematic Reviews 2009, Issue 1. Art. No.:
CD005332. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005332.pub2
Jarema, M.(red.). (2015). Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psy-
chicznych. Gdańsk: Via Medica.
Jones, C., Hacker, D., Meaden, A., Cormac, I., Irving, C.B., Xia, J., ... & Chen, J.(2018). Cognitive
behavioural therapy plus standard care versus standard care plus other psychosocial
treatments for people with schizophrenia. Cochrane Database of Systematic Reviews,
11(11), CD008712. https://doi.org/10.1002/14651858.CD008712.pub3
Kaczkurkin, A.N., & Foa, E.B.(2015). Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders:
Anupdate ontheempirical evidence. Dialogues inClinical Neuroscience, 17(3), 337–346.
https://doi.org/10.31887/DCNS.2015.17.3/akaczkurkin
Keles, S., & Idsoe, T.(2018). Ameta-analysis ofgroup cognitive behavioral therapy (CBT)
interventions for adolescents with depression. Journal of Adolescence, 67, 129–139.
https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2018.05.011
Khoo, E.-L., Small, R., Cheng, W., Hatchard, T., Glynn, B., Rice, D.B., Skidmore, B., Kenny, S.,
Hutton, B., & Poulin, P.A.(2019a). Comparative evaluation ofgroup-based mindfulness-
-based stress reduction andcognitive behavioural therapy for thetreatment andmana-
gement ofchronic pain: Asystematic review andnetwork meta-analysis. Evidence-Based
Mental Health, 22(1), 26–35. https://doi.org/10.1136/ebmental-2018-300062
Kiluk, B.D., Ray, L.A., Walthers, J., Bernstein, M., Tonigan, J.S., & Magill, M.(2019). Technology-
-Delivered Cognitive-Behavioral Interventions for Alcohol Use: AMeta-Analysis. Alcoho-
lism, Clinical andExperimental Research, 43(11), 2285–2295. https://doi.org/10.1111/
acer.14189
Kirsch, I.(2005). Placebo psychotherapy: synonym or oxymoron? Journal ofClinical Psycho-
logy, 61(7), 791–803. https://doi.org/10.1002/jclp.20126
Kline, A.C., Cooper, A.A., Rytwinksi, N.K., & Feeny, N.C.(2018). Long-term ecacy ofpsy-
chotherapy for posttraumatic stress disorder: Ameta-analysis ofrandomized controlled
trials. Clinical Psychology Review, 59, 30–40. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.10.009
Koel, E.A., Koel, J.B., & Gehrman, P.R.(2015). Ameta-analysis ofgroup cognitive beha-
vioral therapy for insomnia. Sleep Medicine Reviews, 19, 6–16. https://doi.org/10.1016/j.
smrv.2014.05.001
Konnopka, A., & König, H. (2020). Economic Burden of Anxiety Disorders: A Systematic
Review andMeta-Analysis. PharmacoEconomics, 38(1), 25–37. https://doi.org/10.1007/
s40273-019-00849-7
Lakens, D.(2013). Calculating andreporting eect sizes to facilitate cumulative science:
a practical primer for t-tests andANOVAs. Frontiers in Psychology, 4, 863. https://doi.
org/10.3389/fpsyg.2013.00863
Laws, K.R., Darlington, N., Kondel, T.K., McKenna, P.J., & Jauhar, S.(2018). Cognitive Behavio-
ural Therapy for schizophrenia-outcomes for functioning, distress andquality oflife: ameta-
-analysis. BMC Psychology, 6(1), 1–10. https://doi.org/10.1186/s40359-018-0243-2
Lewis, C., Roberts, N.P., Andrew, M., Starling, E., & Bisson, J.I.(2020). Psychological the-
rapies for post-traumatic stress disorder inadults: Systematic review andmeta-analysis.
European Journal ofPsychotraumatology, 11(1), 1729633. https://doi.org/10.1080/200
08198.2020.1729633
32
Bibliografia
Linardon J., Brennan, L.(2017). Theeects ofcognitive-behavioral therapy for eating disor-
ders onquality oflife: Ameta-analysis. International Journal ofEating Disorders, 7, 1–16.
https://doi.org/10.1002/eat.22719
Liu, J., Nie, J., & Wang, Y.(2017). Eects ofGroup Counseling Programs, Cognitive Behavioral
Therapy, andSports Intervention onInternet Addiction inEast Asia: ASystematic Review
andMeta-Analysis. International Journal ofEnvironmental Research andPublic Health,
14(12), 1470. https://doi.org/10.3390/ijerph14121470
Liu, Y.C., Tang, C.C., Hung, T.T., Tsai, P.C., & Lin, M.F.(2018). Theecacy ofmetacognitive
training for delusions inpatients with schizophrenia: Ameta-analysis ofrandomized con-
trolled trials informs evidence-based practice. Worldviews onEvidence-Based Nursing,
15(2), 130–139. https://doi.org/10.1111/wvn.12282
López-López, J.A., Davies, S.R., Caldwell, D.M., Churchill, R., Peters, T.J., Tallon, D., ... & Wel-
ton, N.J.(2019). Theprocess anddelivery ofCBT for depression inadults: asystematic
review andnetwork meta-analysis. Psychological Medicine, 49(12), 1937–1947. https://
doi.org/10.1017/s003329171900120x
Louise, S., Fitzpatrick, M., Strauss, C., Rossell, S. L., & Thomas, N.(2018). Mindfulness-and
acceptance-based interventions for psychosis: Our current understanding andameta-
-analysis. Schizophrenia Research, 192, 57–63. https://doi.org/10.1016/j.schres.2017.05.023
Lutgens, D., Gariepy, G., & Malla, A.(2017). Psychological andpsychosocial interventions for
negative symptoms inpsychosis: systematic review andmeta-analysis. TheBritish Jour-
nal ofPsychiatry, 210(5), 324–332. https://doi.org/10.1192/bjp.bp.116.197103
Macea, D. D., Gajos, K., Daglia Calil, Y. A., & Fregni, F. (2010). The Ecacy of Web-
-Based Cognitive Behavioral Interventions for Chronic Pain: A Systematic Review
and Meta-Analysis. The Journal of Pain, 11(10), 917–929. https://doi.org/10.1016/j.
jpain.2010.06.005
McKay, D., Sookman, D., Neziroglu, F., Wilhelm, S., Stein, D.J., Kyrios, M., Matthews, K., & Veale,
D. (2015). Ecacy of cognitive-behavioral therapy for obsessive-compulsive disorder.
Psychiatry Research, 225(3), 236–246. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2014.11.058
Magnusson, K.(2021). Interpreting Cohen’s d eect size: Aninteractive visualization (Ver-
sion 2.5.0) [Web App]. R Psychologist. https://rpsychologist.com/cohend/
Merz, J., Schwarzer, G., & Gerger, H.(2019). Comparative Ecacy andAcceptability ofPhar-
macological, Psychotherapeutic, andCombination Treatments inAdults With Posttrauma-
tic Stress Disorder: ANetwork Meta-analysis. JAMA Psychiatry, 76(9), 904–913. https://
doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2019.0951
Mills, S.E.E., Nicolson, K.P., & Smith, B.H.(2019). Chronic pain: Areview ofits epidemio-
logy andassociated factors inpopulation-based studies. British Journal ofAnaesthesia,
123(2), e273–e283. https://doi.org/10.1016/j.bja.2019.03.023
Okajima, I., Komada, Y., & Inoue, Y.(2011). Ameta-analysis onthetreatment eectiveness
ofcognitive behavioral therapy for primary insomnia. Sleep andBiological Rhythms, 9(1),
24–34. https://doi.org/10.1111/j.1479-8425.2010.00481.x
Olatunji, B. O., Davis, M. L., Powers, M. B., & Smits, J. A. J. (2013). Cognitive-behavioral
therapy for obsessive-compulsive disorder: A meta-analysis of treatment outcome
andmoderators. Journal ofPsychiatric Research, 47(1), 33–41. https://doi.org/10.1016/j.
jpsychires.2012.08.020
Oud, M., Arntz, A., Hermens, M. L., Verhoef, R., & Kendall, T. (2018). Specialized psy-
chotherapies for adults with borderline personality disorder: a systematic review
33
Bibliografia
andmeta-analysis. Australian & New Zealand Journal ofPsychiatry, 52(10), 949–961.
https://doi.org/10.1177/0004867418791257
Öst, L.G., & Ollendick, T. H.(2017). Brief, intensive andconcentrated cognitive behavioral
treatments for anxiety disorders inchildren: Asystematic review andmeta-analysis. Beha-
viour Research andTherapy, 97, 134–145. https://doi.org/10.1016/j.brat.2017.07.008
Phillips, K.A., Menard, W., Fay, C., & Weisberg, R.(2005). Demographic Characteristics, Phe-
nomenology, Comorbidity, andFamily History in200 Individuals With Body Dysmorphic
Disorder. Psychosomatics, 46(4), 317–325. https://doi.org/10.1176/appi.psy.46.4.317
Ray, L.A., Meredith, L.R., Kiluk, B.D., Walthers, J., Carroll, K.M., & Magill, M.(2020). Com-
bined Pharmacotherapy and Cognitive Behavioral Therapy for Adults With Alcohol or
Substance Use Disorders: ASystematic Review andMeta-analysis. JAMA Network Open,
3(6), e208279. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2020.8279
Reid, J.E., Laws, K.R., Drummond, L., Vismara, M., Grancini, B., Mpavaenda, D., & Fineberg,
N. A. (2021). Cognitive behavioural therapy with exposure and response prevention
inthetreatment ofobsessive-compulsive disorder: Asystematic review andmeta-analysis
of randomised controlled trials. Comprehensive Psychiatry, 106, 152223. https://doi.
org/10.1016/j.comppsych.2021.152223
Rozental, A., Bennett, S., Forsström, D., Ebert, D. D., Shafran, R., Andersson, G., & Carl-
bring, P.(2018). Targeting procrastination using psychological treatments: Asystematic
review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 9, 1588. https://doi.org/10.3389/
fpsyg.2018.01588
Schmidt, C.O., & Kohlmann, T.(2008). When touse theodds ratio or therelative risk?. Interna-
tional Journal ofPublic Health, 53(3), 165. https://doi.org/10.1007/s00038-008-7068-3
Springer, K. S., Levy, H.C., & Tolin, D. F.(2018). Remission in CBT for adult anxiety disor-
ders: a meta-analysis. Clinical Psychology Review, 61, 1–8. https://doi.org/10.1016/j.
cpr.2018.03.002
Stech, E.P., Lim, J., Upton, E.L., & Newby, J.M.(2019). Internet-delivered cognitive behavio-
ral therapy for panic disorder with or without agoraphobia: asystematic review andmeta-
-analysis. Cognitive Behaviour Therapy, 49(4), 270–293. https://doi.org/10.1080/16506
073.2019.1628808
Steel, P. (2007). The nature of procrastination: a meta-analytic and theoretical review
of quintessential self-regulatory failure. Psychological Bulletin, 133(1), 65. https://doi.
org/10.1037/0033-2909.133.1.65
Steinert, C., Stadter, K., Stark, R., & Leichsenring, F.(2017). Theeects ofwaiting for treatment:
Ameta-analysis ofwaitlist control groups inrandomized controlled trials for social anxiety
disorder. Clinical Psychology & Psychotherapy, 24(3), 649–660. https://doi.org/10.1002/
cpp.2032
Stevens, M., King, D.L., Dorstyn, D., & Delfabbro, P.H.(2019). Cognitive-behavioral therapy
for Internet gaming disorder: Asystematic review andmeta-analysis. Clinical Psychology
& Psychotherapy, 26(2), 191–203. https://doi.org/10.1002/cpp.2341
Szentagotai, A., & David, D.(2009). The ecacy ofcognitive-behavioral therapy inbipolar
disorder: aquantitative meta-analysis. TheJournal of Clinical Psychiatry, 71(1), 66–72.
https://doi.org/10.4088/JCP.08r04559yel
Taylor, F.G., & Marshall, W.L.(1977). Experimental analysis ofacognitive-behavioral therapy
for depression. Cognitive Therapy andResearch, 1(1), 59–72. https://doi.org/10.1007/
BF01173505
34
Tabele
Trauer, J.M., Qian, M.Y., Doyle, J.S., Rajaratnam, S.M.W., & Cunnington, D.(2015). Cognitive
Behavioral Therapy for Chronic Insomnia. Annals ofInternal Medicine, 163(3), 191–204.
https://doi.org/10.7326/M14-2841
Twomey, C., O’Reilly, G., & Meyer, B.(2017). Eectiveness ofanindividually-tailored compu-
terised CBT programme (Deprexis) for depression: ameta-analysis. Psychiatry Research,
256, 371–377. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2017.06.081
Veehof, M.M., Oskam, M.-J., Schreurs, K.M.G., & Bohlmeijer, E.T.(2011). Acceptance-based
interventions for thetreatment ofchronic pain: A systematic review and meta-analysis.
PAIN, 152(3), 533–542. https://doi.org/10.1016/j.pain.2010.11.002
Wang, Z., Whiteside, S., Sim, L., Farah, W., Morrow, A.S., Alsawas, M., Barrionuevo, P., Tello,
M., Asi, N., Beuschel, B., Daraz, L., Almasri, J., Zaiem, F., Larrea-Mantilla, L., Ponce, O.J.,
LeBlanc, A., Prokop, L.J., & Murad, M.H. (2017). Comparative Eectiveness andSafety
ofCognitive Behavioral Therapy andPharmacotherapy for Childhood Anxiety Disorders:
ASystematic Review andMeta-analysis. JAMA Pediatrics, 171(11), 1049–1056. https://
doi.org/10.1001/jamapediatrics.2017.3036
Watson, P.(2019). PTSD asaPublic Mental Health Priority. Current Psychiatry Reports, 21(7),
61. https://doi.org/10.1007/s11920-019-1032-1
Watts, S.E., Turnell, A., Kladnitski, N., Newby, J.M., & Andrews, G.(2015). Treatment-as-usual
(TAU) isanything but usual: ameta-analysis ofCBT versus TAU for anxiety anddepression.
Journal ofAective Disorders, 175, 152–167. https://doi.org/10.1016/j.jad.2014.12.025
Wetherell, J. L., Afari, N., Rutledge, T., Sorrell, J.T., Stoddard, J.A., Petkus, A.J., Solomon,
B.C., Lehman, D.H., Liu, L., Lang, A.J., & Hampton Atkinson, J.(2011). Arandomized,
controlled trial ofacceptance andcommitment therapy andcognitive-behavioral therapy
for chronic pain. PAIN, 152(9), 2098–2107. https://doi.org/10.1016/j.pain.2011.05.016
WHO (2019). 11th Revision oftheInternational Classification ofDiseases (ICD-11) for Morta-
lity andMorbidity Statistics (Version: 04/2019). Geneva: World Health Organization.
Williams, J., Hadjistavropoulos, T., & Sharpe, D. (2006). A meta-analysis of psychological
and pharmacological treatments for Body Dysmorphic Disorder. Behaviour Research
andTherapy, 44(1), 99–111. https://doi.org/10.1016/j.brat.2004.12.006
Wu, Y., Lang, Z., & Zhang, H.(2016). Ecacy ofCognitive-Behavioral Therapy in Pediatric
Obsessive-Compulsive Disorder: AMeta-Analysis. Medical Science Monitor, 22, 1646–
1653. https://doi.org/10.12659/MSM.895481
Yang, L., Zhou, X., Pu, J., Liu, L., Cuijpers, P., Zhang, Y., ... & Xie, P.(2019). Ecacy andaccep-
tability ofpsychological interventions for social anxiety disorder inchildren andadole-
scents: a meta-analysis of randomized controlled trials. European Child & Adolescent
Psychiatry, 28(1), 79-89. https://doi.org/10.1007/s00787-018-1189-x
Ye, B.Y., Jiang, Z.Y., Li, X., Cao, B., Cao, L.P., Lin, Y., ... & Miao, G.D.(2016). Eectiveness
ofcognitive behavioral therapy intreating bipolar disorder: An updated meta-analysis
with randomized controlled trials. Psychiatry andClinical Neurosciences, 70(8), 351–361.
https://doi.org/10.1111/pcn.12399
Zahediabghari, S., Boursiquot, P., & Links, P. (2020). Impact of psychotherapy on psycho-
social functioning in borderline personality disorder patients. International Journal
of Environmental Research and Public Health, 17(12), 4610. https://doi.org/10.3390/
ijerph17124610
Tabele
35
Tabele
Tabela 3.1.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzenia lękowego uogólnionego
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/placebo Wyniki CBT vs lista oczekujących/placebo CBT vs inne
terapie
Wyniki CBT
vs inne
terapie
NNT Wnioski autorów
1 Carl iin. 2019b Skuteczność psychoterapii
ifarmakoterapii wleczeniu
lęku uogólnionego (GAD)
oraz ich moderatory
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
11 002 79 CBT vs placebo/grupa oczekujących
(waitlist) /leczenie jak zwykle (TAU)/
psychologiczne placebo (wtym:
terapia wspierająca, skupiona na
emocjach terapeutyczna praca
zciałem, terapia niedyrektywna,
niedyrektywna terapia wspierająca,
interwencje oparte na duchowości,
psychoedukacja dotycząca radzenia
sobie ze stresem, grupa dyskusyjna,
kontakt wramach badania diagno-
stycznego/doraźnie udzielanego
wsparcia), krótkoterminowa
psychoterapia psychodynamiczna
Większa efektywność CBT vs warunki
kontrolne – tuż po zakończeniu terapii:
g=0.76, 95% CI: 0.61–0.91, p < 0.001;
awbadaniu follow-up g=0.27, 95% CI:
0.00–0.53, p=0.05. Efekt farmakote-
rapii GAD:=0.38, 95% CI: 0.30–0.47,
p<0.001. Analiza moderacji wskazuje,
że im niższa średnia wieku wgrupie
badawczej, tym wyższy współczynnik
efektu psychoterapii wpostaci wycofania
objawów GAD.
ND ND b.d. Zewzględu na różne warunki
kontrolne (lista oczekujących/
placebo) nieuprawnione jest
wyciągnięcie jednoznacznego
wniosku na bazie uzyskanych
danych, że psychoterapia jest
bardziej efektywną metodą
leczenia GAD niż farmakoterapia.
Biorąc poprawkę na czynniki
mogące mieć wpływ na rezultaty
porównań, należy stwierdzić, że
mają one podobną skuteczność.
Ponieważ jednak pacjenci
wyraźnie preferują psychoterapię
wporównaniu zfarmakoterapią,
należy zadbać ozwiększenie
dostępu do tej formy pomocy, by
zapewnić odpowiednie leczenie
osobom zGAD.
2 Eilert iin. 2020 Skuteczność psychoterapii
prowadzonej przez internet
(iCBT) wleczeniu GAD oraz
jej moderatorów
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
1333 20 iCTB vs lista oczekujących Dla objawów niepokoju efekt iCBT jest
duży (g=−0.79; 95% confidence interval
[CI], −1.03, −0.55;
p<0.0001). Dla objawów martwienia się
efekt iCBT jest duży (g=−0.75; 95% CI,
−0.97, −0.53;
p<0.0001). Dla objawów depresji
(jako towarzyszących GAD) efekt
jest duży: g=−0.70; 95% CI, −0.87,
−0.52; p<0.0001). Analiza moderacji
wskazuje, że istotnie na efekty terapii
iCBT – wyrażone zmniejszeniem nasilenia
objawów niepokoju imartwienia się –
wpływa długość leczenia (wtygodniach);
im dłuższe leczenie, tym mniejsze nasilenie
symptomów niepokoju (b=−0.15; 95% CI,
−0.24, −0.06;
p=0.003) imartwienia się (b=−0.16;
95% CI, −0.26, −0.05;
p=0.005).
ND ND b.d. Wyniki metaanaliz wskazują
na efektywność leczenia
psychoterapeutycznego GAD
iwspółwystępującej znim
depresji, prowadzonego CBT przez
internet.
36
Tabele
Tabela 3.1.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzenia panicznego
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
Dorośli
1 Stech iin. 2019 Skuteczność CBT przez
internet (iCBT) wleczeniu lęku
panicznego zagorafobią lub
bez agorafobii (PD/A)
Metaanaliza randomizowa-
nych inierandomizowanych
badań zgrupą kontrolną
ibez grupy kontrolnej
b.d. 27 iCBT vs grupa oczekujących
(WLC)/grupa zpsycho-
edukacją (IC)/grupa zCBT
wkontakcie bezpośrednim
Lepsze wyniki wgrupie ziCBT
wporównaniu zoczekującymi
igrupą poddaną tylko
psychoedukacji wprzypadku
osób zobjawami lęku panicznego
(g=1.22) oraz agorafobii
(g=0.91)
ND ND b.d. Interwencje iCBT prowadzą
do podobnych rezultatów
jak wCBT wkontakcie
bezpośrednim, przyczyniając
się do redukcji objawów
paniki iagorafobii.
2 van Dis iin. 2020 Długofalowe efekty CBT
wleczeniu zaburzeń lękowych
(PD/A, GAD, SAD, SP)
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
4118 69 Warunki kontrolne: leczenie
jak zazwyczaj, relaksacja,
psychoedukacja, placebo,
terapia wspierająca, lista
oczekujących
Lepsze wyniki wgrupie poddanej
CBT tuż po ukończeniu leczenia,
wciągu 1−6 miesięcy oraz
6−12 miesięcy po zakończeniu
terapii zaburzenia lękowego
uogólnionego (g Hedgesa,
0.07−0.40), zaburzeń znapadami
paniki zagorafobią/bez agorafobii
(g Hedgesa, 0.22−0.35), fobii
społecznych (g Hedgesa,
0.34−0.60), fobii specyficznych
(g Hedgesa, 0.49−0.72).
Wbadaniu typu follow-up po 12
lub więcej miesiącach efekty
utrzymały się wzaburzeniu
lękowym uogólnionym ifobiach
społecznych, nie utrzymały się
wprzypadku zaburzeń znapadami
paniki zagorafobią/bez agorafobii
(k=5).
ND ND b.d. CBT zaburzeń lękowych
skutkuje poprawą funkcjo-
nowania (wporównaniu
zwarunkami kontrolnymi)
do 12 miesiącach po
zakończeniu terapii. Potym
okresie efekty są małe lub
średnie dla GAD iSP, brak ich
wprzypadku PD.
37
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
3 Carpenter
iin.
2018 Skuteczność CBT wleczeniu
zaburzeń lękowych (GAD, PD,
SAD) iin.
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
2843 41 Warunki kontrolne: placebo
wformie tabletki lub oddzia-
ływania placebo (głównie
wformie wspierającego
doradztwa)
Wskaźniki wypadnięcia: CBT
wzaburzeniach lękowych vs
placebo – nieistotna różnica
(OR=1.10, 95% CI=0.78–1.55,
p=n.s.). Porównanie grup przed
leczeniem CBT ipo leczeniu CBT
vs placebo wskazuje na bardzo
istotne polepszenie funkcjonowa-
nia osób wCBT (g Hedgesa=0.56,
95% CI=0.44–0.69, p<0.0001).
Efekty wbadaniu follow-up
(k=22) po terapii zaburzeń
lękowych pozostają na poziomie
umiarkowanym (g Hedgesa =0.47,
95% CI=0.30–
0.64, p<0.0001). Efekty CBT
wzaburzeniach lęku panicznego
na tle innych są umiarkowane
(g Hedgesa=0.39, 95%
CI=0.12–0.65, p<0.0001).
ND ND b.d. CBT wykazuje skuteczność
wzmniejszaniu objawów
zaburzeń lękowych ipowią-
zanych znimi wporównaniu
zplacebo (średnia wielkość
efektu).
Dzieci imłodzież
4 Christ iin. 2020 Efektywność komputerowej
CBT (cCBT) wleczeniu
zaburzeń lękowych idepresji
uadolescentów imłodych
dorosłych wporównaniu
zterapią prowadzoną
twarzą wtwarz ibrakiem
oddziaływań. Oszacowanie
efektów bezpośrednio po
leczeniu, follow-up iustalenie
moderatorów efektywności
leczenia
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
b.d. 24 cCBT wporównaniu zgrupą
kontrolną (bez oddziaływań)
wykazuje małe lub średnie
efekty wbadaniu follow-up
symptomów zaburzeń
lękowych
g=0.44, 95% CI: 0.23–0.65 ND ND 4.1 cCBT daje efekty
długoterminowe zbliżone
do uzyskiwanych wterapii
zaburzeń lękowych prowa-
dzonej 'twarzą wtwarz'.
Nie zidentyfikowano
moderatorów efektywności
leczenia.
38
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
5 Öst
iOllendick
2017 Porównanie skuteczności
interwencji wformie BIC
CBT, tj. przy możliwie zredu-
kowanej liczbie sesji (brief),
intensywnych (intensive)
iprowadzonych częściej niż
raz wtygodniu (concentra-
ted). Porównanie wyników
zbadania po interwencji
ibadania follow-up wleczeniu
zaburzeń lękowych udzieci
iadolescentów – wzesta-
wieniu zstandardową CBT,
listą oczekujących iplacebo.
Porównanie wyników BIC
CBT zbadania po interwencji
ibadania follow-up.
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
b.d. 23 BIC CBT vs klasyczna CBT,
oczekujący na terapię,
placebo
BIC CBT porównaniu zosobami
oczekującymi na terapię (k=11)
g=1.47, 95% CI 1.00–1.95;
wporównaniu zplacebo
(nauczanie/wsparcie iterapia
niedyrektywna) (k=6) g=0.97,
95% CI 0.53–1.41. Efekt
wbadaniu follow-up dla BIC vs
lista oczekujących (k=2) g=0.69,
95%CI 0.09–1.30; dla BIC vs
placebo (k=2) g=0.36, 95% CI
–0.12–0.83
ND ND ND Wyniki dostarczają dowodów
na skuteczność interwencji
BIC CBT wleczeniu
objawów zaburzeń lękowych
udzieci imłodzieży.
Sąone skuteczne ichętnie
akceptowane przez objętych
leczeniem iich rodziców
oraz utrzymują się rok po
zakończeniu leczenia, w54%
dochodzi do remisji, a64%
wyleczenia. Nie ma istotnych
różnic między BIC CBT
aklasyczną CBT.
6 Wang iin. 2017 Porównanie skuteczności
terapii CBT zfarmakoterapią
(lub CBT bez farmakote-
rapii) udzieci imłodzieży
cierpiących na zaburzenia
lękowe (PD, GAD, SAD, SP)
Metaanaliza randomizowa-
nych inierandomizowanych
badań zgrupą kontrolną
7719 115 CBT vs placebo, leki zgrupy
SSRI, SNRI, dwu itrójcy-
kliczne/lista oczekujących
inieotrzymujących leczenia.
Objęci CBT wporównaniu
zoczekującymi na leczenie
wykazują istotne zmniejszenie
nasilenia osiowych symptomów
zaburzeń lękowych, odpowiedź na
leczenie iremisję zaburzenia.
CBT vs
farmakoterapia (leki
zgrupy SSRI, SNRI,
benzodiazepiny
itrójpierścieniowe)
CBT zmniejszyła nasilenie
symptomów zaburzeń
lękowych wwiększym
stopniu niż zastosowanie
fluoksetyny. Kombinacja
leczenia sertraliną iCBT
istotnie efektywniej
zredukowała nasilenie
symptomów iodpowiedzi na
leczenie niż zastosowanie
każdej ztych form terapii
oddzielnie.
ND Wyniki dostarczają
dowodów na efektywność
terapii CBT ilekami
zgrupy SSRI wredukcji
zaburzeń lękowych udzieci.
Odnotowywano działania
niepożądane farmakoterapii
(zazwyczaj niewielkie),
wprzypadku CBT – nie
stwierdzono takowych.
39
Tabele
Tabela 3.1.3. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu fobii społecznej
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy n k
CBT vs lista
oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne
terapie NNT Wnioski autorów
1 Van Dis iin. 2020 Metaanaliza
długoterminowych
efektów
psychoterapii dla
zaburzeń lękowych
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną
555 7 Różne wersje
kontroli – TAU,
terapie placebo itd.
– g (skorygowane)=0.22
(–0.01–0.44) na zakończenie
terapii
– g=0.60 (0.36–0.85)
wfollow-up po 1–6
miesiącach (k=4)
– g (skorygowane)=0.22
(0.01–0.45) wfollow-up po
6–12 miesiącach (k=3)
– g=0.42 (0.04 - 0.79)
wfollow-up po +12
miesiącach (k=3)
b.d. b.d. b.d. „Terapia poznawczo-behawioralna
była powiązana zlepszymi
rezultatami niż warunki kontrolne
upacjentów zobjawami lękowymi
do 12 miesięcy od zakończenia
terapii. Przy bardziej odroczonych
badaniach follow-up stwierdzono
występowanie istotnych związków
wprzypadku lęku uogólnionego,
fobii społecznej izaburzenia po
stresie traumatycznym" (Van Dis iin.,
2020, s.266)
2 Springer iin. 2018 Metaanaliza wyni-
ków dotyczących
remisji zaburzeń
lękowych po CBT
Metaanaliza badań
CBT bez leków
b.d. 10 dla ITT, 11 dla
completers=analiza,
gdzie włącza się tylko
wyniki osób, które
ukończyły procedurę
badania
ITT (intention to
treat)=analiza, gdzie
najczęściej przyjmuje się,
że osoby, które wypadły
zbadania, to osoby,
uktórych nie doszło do
poprawy iwten sposób
włącza się je do obliczeń.
– ITT (intention to treat)=40,1%
remisji (30.4–50.7)
– ITT follow-up (k=4)=43.2%
(37.8–48.7)
– completers (osoby kończące
terapię)=40.4% (30.2–51.5)
– completers follow-up
(k=3)=45.4% (22.3–70.8)
b.d. b.d. b.d. „Mimo że CBT to wspierana przez
wyniki naukowe terapia zaburzeń
lękowych, jest jasne, że dalej jest
miejsce na poprawę wyników, gdyż
wielu pacjentów nie osiąga remisji"
(Springer iin., 2018, s.1)
3 Carpenter
iin.
2018 Metaanaliza efektów
CBT dla różnych
zaburzeń lękowych
wporównaniu
zplacebo
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną placebo
(psychologicznym
lub pigułkowym)
753 12 CBT vs placebo
psychologiczne lub
farmakologiczne
– g Hedgesa=0.41,
95%CI=0.25–0.57 (główny
wynik)
– dodatkowo: g=0.43
na ogólny lęk, g=0.29 na
depresję, g=0.32 na jakość
życia
b.d. b.d. b.d. „Wyniki wskazują na to, że CBT
jest umiarkowanie skutecznym
leczeniem wzaburzeniach lękowych
wporównaniu zplacebo. Bardziej
efektywne terapie są szczególnie
skuteczne dla PTSD, fobii społecznej
izaburzenia lękowego znapadami
paniki" (Carpenter iin., 2018, s.1)
40
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy n k
CBT vs lista
oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne
terapie NNT Wnioski autorów
4 Andrews iin. 2018 Komputerowa
terapia zaburzeń
depresyjnych ilęko-
wych (uaktualnienie
poprzedniej)
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną
950 11 11badań CBT
komputerowe
zewentualnym
wsparciem tera-
peuty vs grupa
oczekujących
g=0.92, 95% CI 0.76–1.08 b.d. b.d. 2.07
(1.58–4.50 dla
poszczególnych
badań)
(ogólne wnioski do badań wszystkich
zaburzeń) „Podsumowując, znale-
zione 64 badania internetowego
CBT wskazują na przewagę terapii
nad grupami kontroInymi zdużą
wielkością efektu, zutrzymującymi
się korzyściami wpomiarach
follow-up, akceptowalnym
poziomem stosowania się do
leczenia przez pacjentów iwysokim
poziomem satysfakcji uczestników,
ateraz również dowodami na
skuteczność wrutynowym leczeniu
psychoterapeutycznym" (Andrews
iin., 2018, s.77)
5 Carl iin. 2019 Metaanaliza efektów
ekspozycji wVR
wporównaniu
zgrupą kontrolną
lub ekspozycją in
vivo dla różnych
zaburzeń lękowych
Metaanliza rando-
mizowanych badań
zgrupą kontrolną
bez interwencji albo
ekspozycją in vivo
431 8 Ekspozycja VR vs
grupa oczekujących
(7badań) (SAD
ip lęk przed
wystąpieniami)
g = 0.97, SE = 0.18, 95% CI:
0.62–1.31
ekspozycja VR vs
ekspozycja in vivo
(6badań) (fobia
społeczna ilęk przed
wystąpieniami)
g=0.06, SE=0.22,
95% CI: −0.36 to
0.49
b.d. „Podsumowując, ta metaanaliza
wskazuje, że dla wielu zaburzeń
związanych zlękiem ekspozycja
wwirtualnej rzeczywistości jest
skuteczniejsza zdużą wielkością
efektu niż warunki kontrolne iże ma
równą wielkość efektu co ekspozycja
in vivo" (Carl iin., 2019, s.35)
6 Yang iin. 2019 Metaanaliza badań
skuteczności
terapii SAD udzieci
iadolescentów
Metaanaliza badań
pre-post
1134 17 Poznawczo-
-behawioralna albo
behawioralna vs
grupa oczekujących
albo placebo
SMD=–1.13 (95% CI –1.59
do –0.68)
procent remisji: 39.14% vs.
3.20% (RR = 8.99; 95% CI
5.27–15.33)
b.d. b.d. 3.3 „Wyniki tej metaanalizy wskazują
na to, że psychoterapie (włączając
CBT iterapię behawioralną) są
prawdopodobnie skuteczne
wleczeniu fobii społecznej udzieci
iadolescentów. Mogą istotnie
poprawić jakość życia ifunkcjonowa-
nie wtej grupie pacjentów. Jednakże
klinicyści powinni interpretować te
wyniki zostrożnością, ze względu
na ograniczoną ilość informacji,
znaczącą zmienność wyników iniską
jakość dowodów" (Yang iin., 2018,
s.nd)
41
Tabele
Tabela 3.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzenia stresowego pourazowego
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k
CBT vs lista
oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/
placebo
CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
1 Merz iin. 2019 Porównanie skutecz-
ności iakceptowal-
ności psychoterapii,
farmakoterapii iich
kombinacji udorosłych
pacjentów zPTSD
Metaanaliza
sieciowa
922 23 ND ND Farmakoterapia, psychoterapia (razem: CBT, przedłużona
ekspozycja, EMDR)
Wyniki ostatniego pomiaru
podczas follow-up wykazały
wyższość podejść psychotera-
peutycznych nad farmakoterapią
zarówno wramach metaanaliz
sieciowych (SMD, −0.83;
95% CI, −1.59 do −0.07), jak
iporównań parami (SMD, −0.63;
95% CI, −1.18 do −0.09, 3
RCTs). Połączenie psychoterapii
ifarmakoterapii dało lepsze
wyniki niż sama farmakoterapia,
co wykazała metaanaliza
sieciowa (SMD, −0.96; 95% CI,
−1.87 do −0.04).
ND Psychoterapia oraz połączenie
psychoterapii ifarmakoterapii
okazały się bardziej skuteczne
włagodzeniu objawów PTSD
niż sama farmakoterapia
wtrakcie pomiaru follow-up.
Żadna zterapii nie okazała się
bardziej skuteczna wpierw-
szym pomiarze wyników, zaraz
pod koniec leczenia.
2 Kline iin. 2017 Analiza długotermi-
nowej skuteczności
psychoterapii
udorosłych pacjentów
zPTSD
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną
2935 32 ND ND IE=ekspozycja wyobrażeniowa (imaginal exposure);
CR=restrukturyzacja poznawcza (cognitive restructuring);
SC=doradztwo wspierające (supportive counseling);
IVE=ekspozycja in vivo (in vivo exposure); CBT=CBT
(cognitive behavioral therapy); EMDR=eye movement
desensitization and reprocessing; STAIR=ćwiczenia
umiejętności regulacji emocji (skills training in aect and
interpersonal regulation); PE=ekspozycja przedłużona
(prolonged exposure); WLC=kontrolna lista oczekujących
(wait list control); EXP=terapia ekspozycyjna (exposure
therapy); CT=terapia poznawcza (cognitive therapy);
SIT=trening zaszczepiania stresem (stress inoculation
training); NAL=naltrekson; CPT=terapia poznawczego
przetwarzania (cognitive processing therapy);
NET=terapia narratywnej ekspozycji (narrative exposure
therapy); CTT-BW=CBT dla kobiet – ofiar przemocy
fizycznej (cognitive trauma therapy for battered women);
PCT=terapia skoncentrowana na teraźniejszości (present
centered therapy);
CPT-C=CPT bez WA; WA=opisy pisemne (written
accounts); VR=wirtualna rzeczywistosć (virtual reality);
ALP=alprazolam; WET= terapia ekspozycji na opis
(written exposure therapy)
Brak różnic pod względem
skuteczności zwyjątkiem terapii
opartych na ekspozycji, które
okazały się bardziej skuteczne
niż inne podczas pomiaru
pod koniec terapii (d=0.27;
p=0.005)
ND Wyniki metaanalizy
potwierdzają obecnie już
bardzo dobrze udokumento-
wane dowody na wyższość
skoncentrowanych na traumie,
opartych na dowodach
terapii PTSD oraz rozszerzają tę
skuteczność na dłuższy czas po
zakończeniu leczenia.
42
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k
CBT vs lista
oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/
placebo
CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
3 Cusack iin. 2016 Analiza skuteczności
psychoterapii
udorosłych pacjentów
zPTSD
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną
2837 64 ND ND Krótkoterminowa terapia eklektyczna; terapie
poznawczo-behawioralne, takie jak: terapia poznawcza
(CT), terapia przetwarzania poznawczego (CPT), restruk-
turyzacja poznawcza (CR); terapia polegająca na nauce
umiejętności radzenia sobie, ekspozycja przedłużona;
EMDR; hipnoterapia; terapia psychodynamiczna; terapia
ekspozycji narracyjnej (NET)
Uzyskano dowody oumiarkowa-
nej sile wskazujące na wyższość
terapii ekspozycyjnej wredukcji
objawów PTSD. Uzyskano
też dowody oumiarkowanej
sile wskazujące na to, że
terapie ekspozycyjne iterapie
poznawcze były podobne, jeśli
chodzi oustąpienie objawów
PTSD (brak diagnozy PTSD).
< 4
/<2
Wyniki metaanalizy udowad-
niają skuteczność CBT, głównie
terapii ekspozycyjnych iterapii
poznawczych włagodzeniu
objawów PTSD. Nie uzyskano
dowodów na skuteczność
innych rodzajów terapii,
np.terapii psychodynamicznej.
4 Lewis iin. 2020 Określenie
skuteczności
protokołów terapeu-
tycznych stosowanych
wleczeniu PTSD
Przegląd
systematyczny
imetaanaliza
8171 114 ND ND Porównano ze sobą 29 terapii PTSD: 8 protokołów
indywidualnej CBT skoncentrowanych na traumie
(np.przedłużona ekspozycja), 15 terapii nieskoncentro-
wanych na traumie (np.terapia psychodynamiczna), kilka
terapii grupowych (analizowanych zbiorczo)
Metaanaliza wykazała
najwyższe dowody skuteczności
dla następujących terapii:
terapia poznawczego prze-
twarzania, terapia poznawcza
oraz przedłużona ekspozycja
(wszystkie zaliczają się do CBT
skoncentrowanych na traumie)
oraz EMDR.
ND Zgodnie zwynikami
wcześniejszych przeglądów
oraz zoficjalnymi standardami
leczenia PTSD zalecanymi
przez organizacje wielu
krajów (American Psychological
Association; Australian Centre
for Posttraumatic Mental
Health; National Collaborating
Centre for Mental Health;
US Department of Veterans
Aairs) uzyskano silne dowody
na wysoką skuteczność CBT
skoncentrowanych na traumie
oraz EMDR.
43
Tabele
Tabela 3.3.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
Dorośli
1 Olatunji iin. 2013 Metaanaliza wyników
leczenia imoderatorów
wCBT zaburzenia obse-
syjno-kompulsyjnego
(obsessive-compulsive
disorder, OCD)
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną
756 16 CBT vs lista kontrolna/
placebo medyczne
CBT miało większą skuteczność
niż lista kontrolna wredukcji
objawów OCD, co pokazuje
duża wielkość efektu (g Hed-
gesa=1.39) po zakończeniu
leczenia iśrednia wielkość
efektu podczas follow-up
(gHedgesa=0.43).
ND ND ND Zgodnie zprzewidywaniami
iwynikami poprzednich
metaanaliz CBT okazała się
bardzo efektywną metodą
redukcji objawów OCD.
Dzieci imłodzież
2 Wuiin. 2016 Skuteczność CBT
wleczeniu OCD udzieci
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną
415 13 Porównanie nasilenia
objawów OCD przed ipo
CBT
Ogólna ważona średnia
różnica została oszacowana
na –11.371 [95% CI: –14.11
do –8.63, p<0.0001], co
wskazuje na spadek wyników
wkwestionariuszu CY-BOCS
o11 punktów wporównaniu
zwynikami sprzed terapii.
Jest to dowód na istotną
redukcję objawów wwyniku
zastosowania CBT.
ND ND ND CBT jest efektywna
wleczeniu OCD udzieci.
3 Reid iin. 2021 Sprawdzenie wielkości
efektu CBT uwzględ-
niającej ekspozycję
zpowstrzymaniem
reakcji (ERP) zanalizą
moderatorów
Przegląd systematyczny
imetaanaliza
2020 (537
dzieci
imłodzieży;
1483
dorosłych)
36 CBT zERP vs psychologiczne
placebo (trening relaksa-
cyjny) ilista oczekujących
Analiza wstępna wykazała duży
pozytywny efekt CBT zERP
wporównaniu ze wszystkimi
grupami kontrol nymi
dla redukcji wyników
wkwestionariuszu Y-BOCS
(g=0.74: 95% CI=0.51 do
0.97); analizy szczegółowe
wykazały istotne korzyści ze
stosowania CBT wporównaniu
zpsychologicznym placebo
(g=1.13 95% CI 0.71 do 1.55)
ilistą oczekujących (g=1.27:
95% CI 0.79 do 1.75); wynik
był istotny idla dorosłych, idla
dzieci/młodzieży
CBT zERP vs aktywne
leczenie psychologiczne
(terapia poznawcza, EMDR);
farmakoterapia
Nie było istotnych różnic
między CBT zERP ainnymi
aktywnymi interwencjami
psychologicznymi, czyli CBT
iEMDR (g=−0.05: 95% CI
−0.27 do 0.16)
ND CBT zERP jest skuteczna,
ale nie bardziej skuteczna
terapia poznawcza iEMDR.
44
Tabele
Tabela 3.3.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu dysmorfofobii (nieurojeniowej)
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
1 Williams iin. 2006 Metaanaliza wyników badań
nad psychoterapią (CBT
iterapia behawioralna)
ifarmakoterapią
dysmorfofobii
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
156 14 Terapia poznawczo-
-behawioralna (CBT);
terapia behawioralna (TB);
farmakoterapia
Md=0.92 (farmakoterapia),
QW1(7)=12:33; p>0.05;
Md=0.63 (psychoterapia),
QW2(14)=8.84; p>0.05;
wyniki istotnie różne od 0:
farmakoterapia z=8.55;
p>0.01; psychoterapia,
z=11.61; p>0.01
Farmakoterapia vs TB
vs CBT
Średnie wielkości efektów
dla psychoterapii (CBT+TB)
były większe niż dla
farmakoterapii. Średnie
wielkości efektów dla CBT
były większe niż dla farma-
koterapii. Średnia wielkość
efektu dla farmakoterapii
nie różniła się istotnie od
średniej wielkości efektu dla
TB. Średnia wielkość efektu
dla TB nie różniła się istotnie
od średniej wielkości efektu
dla CBT.
ND Psychoterapia (CBT+TB)
okazała się bardziej
skuteczna wredukcji
objawów dysmorfofobii oraz
depresji niż farmakoterapia.
CBT uzyskała większe
wielkości efektów niż
farmakoterapia.
2 Ipser iin. 2009 Przegląd systematyczny
wyników badań nad psy-
choterapią, farmakoterapią
lub kombinacją tych metod
wleczeniu dysmorfofobii
Przegląd systematyczny 169 5 CBT vs lista oczekujących;
farmakoterapia vs placebo/
lista oczekujących
CBT wiązała się ze zmniej-
szeniem intensywności
objawów (WMD –44.96,
95% CI –54.43 do –35.49,
n=73). Niski wskaźnik
nawrotów uzyskano
wjednym zbadań nad
CBT. Fluoksetyna okazała
się bardziej skuteczna niż
placebo (relative risk, RR)
3.07, 95% CI 1.4 to 6.72,
n=67).
ND ND ND Zarówno farmakoterapia,
jak iCBT mogą być skuteczne
wleczeniu dysmorfofobii.
Istnieją wstępne dane
zjednego zbadań nad CBT
sugerujące, że efekty CBT
mogą się utrzymywać po
zakończeniu terapii.
45
Tabele
Tabela 3.4. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzeń depresyjnych
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
Dorośli
1 López-López
iin.
2019 CBT wleczeniu depresji
zwykorzystaniem różnych
form terapii (kontakt bezpo-
średni, forma hybrydowa,
forma multimedialna);
porównanie ze standardową
terapią igrupą kontrolną
pacjentów oczekujących na
terapię
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
9636 91 CBT (wbezpośrednim
kontakcie, forma hybrydowa,
forma multimedialna) vs
grupa oczekujących
Pogorszenie wgrupie kon-
trolnej (porównanie zterapią
standardową), różnica
średnich: sDIMC=0.72, 95%
CI, 0.09 – 1.35
CBT vs standardowa
terapia (najczęściej
farmakoterapia + kilka
wizyt kontrolnych)
CBT vs standardowa
terapia, różnica wśrednich
dla:
– kontakt bezpośredni:
sDIMC=−1.11 (95% CI,
−1.62−0.60)
– forma hybrydowa:
sDIMC=−1.06 (95%
CI,−2.05 − −0.08)
− multimedialna:
sDIMC=−0.59 (95% CI,
−1.20-0.02)
ND Metaanaliza pozwoliła stwierdzić,
że interwencje CBT spowodowały
wyraźny efekt zmian wobjawach
depresji − CBT wkontakcie
bezpośrednim, formie hybrydowej
lub multimedialnej, spowodowały
większy spadek objawów niż
wgrupie objętej standardowym
leczeniem. Wgrupie pacjentów
oczekujących stwierdzono
pogorszenie (zwiększenie objawów
depresji).
2 Watts iin. 2015 CBT wleczeniu depresji
ilęku − porównanie ze
standardowym leczeniem
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
5054 29 ND ND CBT vs standardowa
terapia
g=0.70, 95% CI, 0.49
−0.90
ND CBT jest bardziej skuteczna niż
terapia standardowa, ale wielkość
efektu zależy od charakteru
terapii standardowej; „terapia
standardowa" wymaga doprecyzo-
wania, żeby lepiej ocenić różnice
wskuteczności różnych form terapii
(odpowiedzi na pytania: kto, co, ile,
jakie inne formy leczenia).
3 Twomey iin. 2017 Ocena skuteczności
komputerowego programu
CBT wleczeniu depresji
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
2402 8 Warunki kontrolne: lista
oczekujących, standardowa
terapia, brak interwencji
g=0.54, 95% CI, 0.39−0.69 ND ND ND Komputerowa terapia CBT wykazała
skuteczność wzmniejszaniu
objawów depresji wporównaniu
zgrupami kontrolnymi (średnia
wielkość efektu).
Dzieci imłodzież
4 Cuijpers iin. 2021 Porównanie skuteczności
oddziaływań psycholo-
gicznych wpodprogowej
depresji udzieci imłodzieży
Przegląd metaanaliz 1576 12 8badań terapii CBT, 3
badania terapii interper-
sonalnej, 1 badanie terapii
wspierającej vs 8 x grupa
kontrolna (bez oddziaływań),
3 x (niespecyficzne
oddziaływania (poradnictwo
szkolne), 1 x grupa
oczekująca
g=0.38, 95% CI, 0.14−0.63
(wpodgrupie dzieci
poniżej 12 lat oddziaływania
terapeutyczne nie wykazały
skuteczności, g=0.01, 95%
CI, −1.16 − 1.18)
Nie wykazano różnic
między CBT aterapią
interpersonalną, terapią
wspierającą
NS 8.4 Interwencje wprzypadku
depresji podprogowej mogą
mieć pozytywne, szybkie efekty
unastolatków. Nie ma jednak
wystarczających dowodów na to,
że interwencje te są skuteczne
udzieci poniżej 12. roku życia iże
zapobiegają wystąpieniu dużej
depresji wpóźniejszym okresie.
46
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
5 Keles iIdsoe 2017 Porównanie skuteczności
grupowej terapii CBT
zgrupami kontrolnymi,
porównanie wyników
zbadania po interwencji
ibadania follow-up
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
b.d. 23 23 badania obejmujące
49badań po interwencji
i56badań follow-up
Standaryzowana różnica
średnich SMD:
grupa CBT wykazała
zmniejszenie objawów
depresyjnych (badanie po
interwencji: SMD = −0.28,
95% CI, −0.36,−0.19; bada-
nie follow-up: SMD = −0.21,
95% CI, −0.30 − −0.11)
ND ND ND Badania grupowe CBT wleczeniu
depresji uadolescentów wskazują
na skuteczność, choć wielkość
efektu nie jest duża.
6 Ebert iin. 2015 Porównanie skuteczności
terapii CBT (wersja
komputerowa, internetowa,
poprzez urządzenia mobilne)
zgrupami kontrolnymi
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
796 13 CBT: wersja komputerowa,
internetowa, poprzez
urządzenia mobilne vs grupa
kontrolna
g=0.76, 95% CI, 0.41
− 0.12
ND ND 2.44 Wyniki dostarczają dowodów
na skuteczność komputerowej
formy CBT wleczeniu objawów
depresji umłodzieży (lepsze
efekty ustarszych dzieci (>13 r.ż.)
imłodzieży.
47
Tabele
Tabela 3.5. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs
inne terapie NNT Wnioski autorów
1 Chiang iin. 2017 Wyniki leczenia
pacjentów zChAD
leczonych CBT plus leki
iporównanie tych danych
zwynikami osób, które
otrzymały wyłącznie
standardową opiekę
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną
1384 19 19badań – porównanie
grup wstandardowym
leczeniu igrup kontrol-
nych zgrupami CBT
Depresja: g=–0.494,
95% CI –0.963 − −0.026
mania: g=−0.581, 95%
CI −1.127 − −0.035
ND ND ND CBT skutecznie zmniejsza częstość nawrotów iłagodzi
objawy depresji, nasilenie manii ipoprawia funkcjono-
wanie psychospołeczne, przy wielkości efektu: mały do
umiarkowanego. Analizy podgrup wykazały, że poprawa
wdepresji lub manii jest silniejsza przy czasie trwania CBT
wynoszącym ≥ 90 minut na sesję, aodsetek nawrotów jest
znacznie niższy wśród pacjentów zChAD typu I.
2 Hofmann iin. 2013 Przegląd metaanaliz −
ocena skuteczności CBT
wróżnych jednostkach
chorobowych
izaburzeniach
Przegląd metaanaliz b.d. 10 Wielkości efektów po
leczeniu CBT: od małych
do średnich; efekty
zwykle nieznacznie
zmniejszają się po
zakończeniu leczenia
ChAD.
BD Długoterminowa
przewaga CBT
wporównaniu zinnymi
metodami leczenia jest
nadal niepewna.
ND ND Efekt skuteczności CBT wchorobie afektywnej dwubieguno-
wej wkrótkim okresie obserwacji po terapii oceniony jako
mały do umiarkowanego wporównaniu ze standardowym
leczeniem. CBT wraz zleczeniem farmakologicznym chroni
przed nawrotami lub opóźnia nawroty choroby wporów-
naniu ze standardowymi metodami leczenia; skuteczność
CBT wzapobieganiu nawrotom wydaje się niezależna od
wcześniejszej liczby epizodów manii idepresji.
3 Yeiin. 2016 Metaanaliza dotycząca
skuteczności CBT wChAD
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną
520 9 Grupy kontrolne:
standardowa terapia,
grupy oczekujących,
psychoedukacja
Znacząca poprawa
wobjawach manii (tylko
wskali Young Mania
Rating Scale-YMRS):
SMD = −0.54, 95%CI,
–1.03 – −0.06; brak
istotnych wyników
wobjawach depresji; CBT
nie zmniejszyło znacząco
wskaźnika nawrotów
ChAD.
ND ND ND Istotna poprawa wobjawach manii; brak istotnych
wyników wodniesieniu do poprawy wobjawach depresji;
CBT nie zmniejszyło znacząco wskaźnika nawrotów ChAD.
Analizy podgrup wykazały, że CBT wykazywało
krótkoterminową skuteczność wzmniejszaniu wskaźnika
nawrotów ChAD (po 6 miesiącach obserwacji: ryzyko
względne=0,49, 95% CI 0,29–0,81) ipoprawie nasilenia
manii na podstawie YMRS (po leczeniu: SMD=–0,30, 95%
CI –0,59 – –0,01).
4 Chiang iin. 2009 Jakościowa metaanaliza
dotycząca skuteczności
CBT wleczeniu ChAD
jako metoda wspierająca
leczenie farmakologiczne
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną
b.d. 12 BD Wielkość efektu
(dCohena): mała do
umiarkowana
po leczeniu CBT
(d=–0.42), badanie
follow-up (d=–0.27)
ND ND ND CBT może być stosowana jako terapia wspomagająca
wleczeniu pacjentów zchorobą afektywną dwubie-
gunową, ale potrzebne są nowe strategie CBT, aby
zwiększyć iwzbogacić wpływ CBT po leczeniu izwiększyć
długofalowe oddziaływania.
5 Gregory 2010 Analiza skuteczności
CBT wleczeniu objawów
manii wChAD
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną
222 4 Grupy kontrolne:
standardowa terapia,
grupy oczekujących
Wielkość efektu
(dCohena): mała
d=–0.26 (95%CI –0.54
– –0.59)
ND ND ND Skuteczność leczenia objawów manii wChAD wykazuje
mały efekt.
48
Tabele
Tabela 3.6.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu lęku ozdrowie
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne
terapie NNT Wnioski autorów
1 Cooper iin. 2017 Skuteczność CBT
wleczeniu hipochondrii
(HA)
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną.
Analiza skuteczności CBT
bezpośrednio po terapii
iwbadaniu follow-up
(po 6 i12 miesiącach);
wporównywanych
grupach osoby zHA
zchorobami fizycznymi
ibez nich
1544 21 Warunki kontrolne: lista
oczekujących (WLC),
placebo
Dużo lepszy efekt, gdy
porównywano poddanych
terapii CBT wporównaniu
zlistą oczekujących (k=10;
d=1.45; 95% CI 0.6–0.92)
Leczenie jak zwykle
(TAU), inne formy psycho-
terapii, psychospołeczne
formy wsparcia,
farmakoterapia
Dość mały efekt
przy porównaniu
efektywności CBT vs
TAU (k=4; d=0.76,
95% CI 0.6–0.92).
Średni efekt CBT vs inne
aktywne formy leczenia
(k=7; d=0.71, 95% CI
0.26–1.16).
ND CBT jest skuteczną formą interwencji
wprzypadku osób zobjawami hipochondrii,
gdy porównuje się jej skuteczność zróżnymi
warunkami kontrolnymi (np.leczenie jak
zwykle, lista oczekujących, farmakoterapia
iinne formy terapii psychologicznych).
CBT wHA, stosowana wobec pacjentów
zsymptomami chorób somatycznych jest
równie skuteczna jak stosowana wobec
osób bez symptomów chorób somatycznych.
CBT jest szczególnie efektywna wprzypadku
osób starszych zHA.
2 Axelson
iHedman-La-
gerlöf
2019 Skuteczność CBT
wleczeniu hipochondrii
(HA)
Metaanaliza
randomizowanych badań
zgrupą kontrolną.
Analiza skuteczności CBT
oraz iCBT bezpośrednio
po terapii iwbadaniu
follow-up (po 6, 12 i18
miesiącach)
2008 19 Warunki kontrolne: lista
oczekujących, placebo
66% poddanych CBT ujawnia
odpowiedź na leczenie
(k=7, 95% CI:45–57); 48%
remisję objawów po leczeniu
(k=5, 95% CI: 28–67), 51%
znaczącą poprawę (k=7,
95% CI: 45–57). Wporów-
naniach międzygrupowych
efekt odpowiedzi na leczenie
na poziomie 3.80 (k=6, 95%
CI: 1.13–12.81)
TAU, kurs rozwiązywania
problemów, psychoedu-
kacja, farmakoterapia,
inne formy psychoterapii,
samopomoc
Wporównaniach
międzygrupowych
efekt odpowiedzi na
leczenie – brak istotności
statystycznej wpoziomie
różnic (k=3, OR=2.75,
95% CI: 0.05–155.14;
NNT=4, p=0.352).
3 CBT jest wysoce skuteczną imożliwie mało
kosztowną formą leczenia HA. Autorzy
metaanalizy rekomendują powszechniejsze
stosowanie iCBT ze względu na jej porówny-
walną do CBT prowadzoną wbezpośrednim
kontakcie efektywność (skuteczność, niskie
koszty leczenia).
49
Tabele
Tabela 3.6.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu chronicznego bólu przewlekłego
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo Wyniki CBT vs lista oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne
terapie NNT Wnioski autorów
1 Khoo iin. 2019 Skuteczność grupowej
terapii redukcji stresu
opartej na uważności
(MBRS, trzecia fala
CBT) oraz klasycznej
CBT wleczeniu bólu
przewlekłego; badane
wskaźniki: funkcjonowa-
nie fizyczne, nasilenie
bólu, funkcjonowanie
emocjonalne, ogólne
wrażenie zmiany
upacjentów (patient’s
global impression of
change; PGIC)
Metaanaliza
sieciowa (network
metaanalysis)
1981 21 CBT vs grupy kontrolne;
MBSR vs grupy kontrolne
Analiza zmian wfunkcjonowaniu fizycznym,
intensywności bólu iobjawach depresji wykazała
istotne klinicznie korzyści ze stosowania MBRS
iklasycznej CBT. Różnice wmałej wielkości efektu
dla zmiany wfunkcjonowaniu fizycznym (SMD
−0.42, 95% CrI −0.94 do −0.10), intensywności
bólu (SMD −0.34, 95% CrI −0.79 do 0.03)
iobjawów depresji (SMD −0.49, 95% CrI −1.89
do −0.10) wskazują na wyższość MBSR wporów-
naniu zgrupami kontrolnymi. Porównania CBT
zgrupami kontrolnymi wykazały różnice wmałej
wielkości efektu dla zmiany wfunkcjonowaniu
fizycznym (SMD −0.40, 95% CrI −0.82 do −0.15),
intensywności bólu (SMD −0.37, 95% CrI −0.68 do
−0.13) iobjawach depresji (SMD −0.44, 95% CrI
−1.29 do −0.08) na korzyść CBT.
CBT vs MBSR vs grupy
kontrolne
Podobna skuteczność
obu terapii; brak
istotnych różnic pod
względem wpływu na
funkcjonowanie fizyczne
pacjentów (SMD −0.02,
95% CrI −0.49 do 0.42),
intensywności bólu (SMD
0.02, 95% CrI −0.43 do
0.48) lub objawy depresji
(SMD −0.06, 95% CrI
−1.08 do 0.47)
ND Zarówno CBT, jak iMBSR
wiążą się zistotnymi
pozytywnymi skutkami
dla zdrowia pacjentów,
natomiast nie ma istotnej
różnicy między tymi dwiema
terapiami poznawczo-beha-
wioralnymi. Wporównaniu
zgrupami kontrolnymi,
zarówno CBT, jak iMBSR,
wiązały się zpoprawą stanu
pacjentów pod względem
depresji, intensywności
bólu ifunkcjonowania
fizycznego.
2 Macea iin. 2011 Skuteczność internetowej
CBT wleczeniu bólu
przewlekłego
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną
2953 11 Internetowa CBT vs lista
oczekujących
Łączna wielkość efektu (wystandaryzowana
średnia różnica między interwencją terapeutyczną
aśrednimi zgrup kontrolnych) zmodelu efektów
losowych wynosiła 0.285 (95% przedział ufności:
0.145–0.424), na korzyść internetowej CBT
wporównaniu zlistą oczekujących, chociaż efekt
ten był niewielki.
ND ND ND Mimo niewielkich efektów
iwysokich wskaźników
rezygnacji, niskie koszty
inikłe ryzyko skutków
ubocznych wporównaniu
zfarmakoterapią świadczą
na korzyść kontynuacji
badań nad internetową CBT
bólu przewlekłego.
3 Veehof iin. 2011 Terapie oparte na
akceptacji (trzecia fala
CBT) wleczeniu bólu
przewlekłego
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną
1235 22 MBSR oraz terapia
akceptacji izaangażo-
wania (ACT) vs grupy
kontrolne
Analiza klinicznych badań zgrupą kontrolną
wykazała umiarkowane istotne efekty dla
intensywności bólu (SMD=0.48; 95% CI: 0.25 do
0.71) iobjawów depresji (SMD=0.50; 95% CI:
0.12 do 0.89). Analiza randomizowanych badań
klinicznych wykazała niewielkie efekty dla bólu
idepresji złącznymi SMDs wielkości odpowiednio
0.25 (95% CI: 0.01 do 0.49) i0.26 (95% CI: 0.05
do 0.47); efekty były istotne statystycznie.
ACT vs MBSR Podobna skuteczność ND Pacjenci cierpiący na
ból przewlekły odnoszą
korzyści zCBT opartych na
akceptacji iuważności.
50
Tabele
Tabela 3.7. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzeń odżywiania się
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k
CBT vs lista
oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/
placebo
CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
1 Linardon
iBrennan
2017 Skuteczność CBT
(wformie terapii
indywidualnej,
grupowej lub
samopomocy
wnurcie CBT)
wleczeniu zaburzeń
jedzenia (bulimia,
BN; anoreksja, AN;
napadowe objadanie
się, BED) wkon-
tekście ogólnego
izwiązanego ze
zdrowiem poczucia
jakości życia
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną oraz
badań wmodelu
PrePost
b.d. 34 ND ND 1. Wewnątrzgrupowa analiza poziomu ogólnego
poczucia jakości życia wmodelu PrePost (przed ipo
CBT; ustalony na 20 badaniach wgrupie N=1044 osób)
wskazuje istotny statystycznie efekt oprzeciętnym
poziomie (g=0.50; 95% CI=0.38; 0.62; v=0.001,
p<0.001). Wzakresie poczucia jakości życia związanego
ze zdrowiem (ustalenia na bazie 16badań przeprowa-
dzonych łącznie wgrupie N=717 osób) uchwycono efekt
istotny, oprzeciętnym poziomie (g=0.55; 95% Cl=0.42,
0.69; v=0.007, p<0.001). Moderatory: Wskaźnik
efektu wprzypadku ogólnego poczucia jakości życia jest
istotnie większy wbadaniach, gdzie terapię prowadzono
wformie indywidualnej wporównaniu zformą grupową
isamopomocą wnurcie CBT. 2. Wporównaniu efektów
CBT zwarunkami kontrolnymi (aktywnymi inieaktyw-
nymi; pomiar po zakończeniu interwencji; 13badań na
grupie N=1108 osób) – dla poczucia ogólnej jakości
życia efekt istotny, niewielki (g=0.39; 95% cl=0.20,
0.57; v=0.009, p<0.001). Dla poczucia jakości życia
związanego ze zdrowiem (7badań na N=406 osobach)
efekt istotny, niewielki (g=0.31; 95% Cl=0.07, 0.5;
v=0.013, p=0.013). 3. Efekt wbadaniu follow-up, gdy
porównano CBT do innych warunków kontrolnych pod
kątem ogólnego poczucia jakości życia (8badań, N=605
osób badanych) – efekt istotny, niewielki (g=0.33
95% Cl= 0.07, 0.57; v= 0.016, Z=2.55, p=0.011).
Dla poczucia jakości życia związanego ze zdrowiem
(6badań, N=337 osób badanych) – efekt istotny
statystycznie, oniewielkiej sile (g= 0.28, 95%Cl=0.11,
0.44, v=0.007, Z=3.27, p= 0.001).
CBT prowadzi do poprawy,
na poziomie umiarkowanym,
ogólnego poczucia jakości
życia oraz poczucia jakości
życia związanego ze zdrowiem
uosób zzaburzeniami jedzenia.
Odnotowano wzrost poczucia
jakości życia uosób poddanych
CBT wporównaniu znieaktywną
(np.lista oczekujących)
iaktywną grupą kontrolną
(np.kombinacja terapii bona
fide, psychoedukacja). Poczucie
jakości życia związane ze
zdrowiem jest większe uosób
poddanych CBT niż wnieak-
tywnych grupach kontrolnych,
ale różnica ta nie występuje,
gdy jego poziom porównuje
się zaktywnymi grupami
kontrolnymi. Wzrost poczucia
jakości życia jest większy, gdy
terapia CBT przeprowadzana jest
indywidualnie iprzez terapeutę
albo zgodnie zpoznawczym
modelem zaburzeń jedzenia
(CBT-BN lub CBT-E), jednakże
wyników nie zreplikowano
wpełni wbadaniu follow-up
(zbyt mała liczba badań).
b.d. CBT wleczeniu
zaburzeń jedzenia
skutkuje umiarko-
wanym wzrostem
poczucia jakości
życia; wzrost ten jest
istotny statystycznie,
gdy porównuje się
efekt CBT iwarunków
kontrolnych.
51
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k
CBT vs lista
oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/
placebo
CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
2. Grenon iin. 2018 Skuteczność
uznanych (bone fide)
terapii, wtym CBT,
wleczeniu zaburzeń
jedzenia
Metaanaliza
randomizowanych
badań zgrupą
kontrolną
b.d. 34 (wtym 14
dotyczących
porównania
CBT zinnymi
formami
psychoterapii)
ND ND 1. Bezpośredni efekt po leczeniu: nie ma statystycznie
istotnych różnic między CBT ainnymi uznanymi formami
terapii (bona fide) wzakresie wskaźników wypadnięcia,
objawów depresyjnych, problemów interpersonalnych,
częstości napadów objadania się, obrazu siebie iin.
CBT jest skuteczniejsza wporównaniu zinnymi formami
terapii wzakresie redukcji objawów napadowego
objadania się (g=0.31, p<0.001). Efekt należy opisać
jako mały, ale statystycznie istotny. 2. Wbadaniu
follow-up do 6 miesięcy terapia CBT jest skuteczniejsza
niż inne wredukcji objawów zaburzeń jedzenia (g=0.24,
p=0.013), efekt mały, istotny statystycznie. Efekt ten
zanika przy porównaniu rezultatów terapii CBT iinnych
po okresie dłuższym niż 6 miesięcy.
Skuteczność CBT wporównaniu
zinnymi formami uznanych
terapii jest podobna. CBT
efektywnie redukuje objawy
zaburzeń jedzenia, gdy są
operacjonalizowane zgodnie
zmodelem CBT.
b.d. Efekty CBT iinnych
uznanych form
terapii wleczeniu
zaburzeń jedzenia są
porównywalne.
52
Tabele
Tabela 3.8. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzeń snu
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo Wyniki CBT vs lista oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne
terapie NNT Wnioski autorów
1 Trauer iin. 2015 Analiza skuteczności
CBT wleczeniu
bezsenności
Metaanaliza rando-
mizowanych badań
zgrupą kontrolną,
przegląd badań
1162 20 wielomodalna CBT bezsenno-
ści (CBT for insomnia,
CBT-i) stosowana grupowo/
indywidualnie vs lista
oczekujących/interwencja
behawioralna placebo
Wwyniku terapii wystąpiła wyraźna iistotna statystycz-
nie poprawa wzakresie latencji zaśnięcia (sleep onset
latency, SOL) (19.03 min [95% CI, 14.12 do 23.93 min;
I2=41.9%]), wybudzeń (wake after sleep onset, WASO)
(26.00 min [CI, 15.48 do 36.52 min; I2=47.2%]),
oraz wydajności snu (sleep eciency, SE)% (9.91% [CI,
8.09% do 11.73%; I2=47.1%]). Całkowita długość snu
uległa marginalnej poprawie (7.61 min [CI, 10.51 do
15.74 min; I2=3.1%]), nieistotnej statystycznie.
ND ND ND Wyniki metaanalizy pokazują,
że CBT jest bardzo skuteczna
wleczeniu przewlekłej
bezsenności. Skuteczność CBT
zdaje się dobrze utrzymywać
wczasie, prowadząc do
istotnego złagodzenia
objawów. Jest to dodatkowy
powód, aby zalecać CBT
wpoczątkowej fazie terapii
przewlekłej bezsenności.
2 Koel iin. 2015 Analiza skuteczności
grupowej CBT
wleczeniu bezsenności
Metaanaliza rando-
mizowanych badań
zgrupą kontrolną
608 8 CBT bez senności vs grupy
kontrolne
Wwyniku zastosowania terapii statystycznie istotna
poprawa wystąpiła wzakresie trzech wskaźników:
latencji zaśnięcia (sleep onset latency, SOL), wydajności
snu (sleep eciency, SE) oraz wybudzeń (wake after
sleep onset, WASO). Największe wielkości efektów
zanotowano dla SE (średnia wielkość efektu=0.84)
oraz WASO (średnia wielkość efektu=0.65). Wczasie
follow-up istotność statystyczna tych efektów została
utrzymana.
ND ND ND Zanalizy jasno wynika, że
grupowa CBT jest skuteczna
wleczeniu bezsenności,
szczególnie pod względem
takich wskaźników jak
latencja zaśnięcia, wydajność
snu oraz wybudzenia po
zaśnięciu.
3 Okajima iin. 2011 Analiza skuteczności
CBT wleczeniu bezsen-
ności pierwotnej
Metaanaliza rando-
mizowanych badań
zgrupą kontrolną
940 14 CBT bezsenności vs grupy
kontrolne (biblioterapia,
relaksacja, lista
oczekujących)
Wielkości efektów od średnich do dużych uzyskano dla
następujących wskaźników: latencja zaśnięcia (sleep
onset latency, SOL), całkowity czas czuwania (total
wake time, TWT), wybudzeń (wake after sleep onset,
WASO), wybudzanie się nad ranem (early-morning
awakening, EMA), czas spędzany włóżku (time in bed,
TIB) oraz wydajność snu (sleep eciency, SE) (odpo-
wiednio: 0.44, 0.59, 0.75, 1.09, 0.71 oraz 0.86). Efekty
dla SOL, WASO oraz SE zostały zachowane wtrakcie
12-miesięcznego follow-up (odpowiednio: 0.45, 0.47
oraz 0.54). Wielkość efektu dla TST utrzymała się
podczas 3-miesięcznego i12-miesięcznego follow-up
(odpowiednio: 0.36 i0.42). Wyniki dla tych wskaźników
uzyskane za pomocą badań polisomnograficznych
iaktygraficznych również wykazały średnie wielkości
efektów dla TWT (d=0.73), WASO (d=0.42) oraz SE
(d=0.53) pod koniec terapii oraz dla SOL (d=0.59), TST
(d=0.71) iSE (d=0.78) wczasie follow-up.
ND ND ND CBT okazuje się skuteczna
wleczeniu bezsenności
pierwotnej nawet podczas
pomiarów follow-up
pod względem zarówno
wskaźników subiektywnych,
jak iobiektywnych miar
jakości snu (polisomnografia,
aktygrafia).
53
Tabele
Tabela 3.9. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzeń związanych zsubstancjami iuzależnień
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
1 Ray iin. 2020 Skuteczność CBT
wleczeniu uzależnienia
od alkoholu (AUD)
iin. substancji
(SUDs; kokaina,
opioidy) wporównaniu
zfarmakoterapią
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
b.d. 30 ND ND 1. CBT plus farmakoterapia
vs leczenie zwyczajowe
(TAU) plus farmakoterapia
2. CBT plus farmakoterapia
vs inna forma terapii plus
farmakoterapia 3. CBT plus
TAU + farmakoterapia vs TAU
plus farmakoterapia
1. Skuteczność CBT wpołączeniu
zfarmakoterapią przewyższa zwyczajowe
formy leczenia stosowane łącznie
zfarmakoterapią (TAU) (g=0.18 95%
CI 0.01–0.35; p=0.04) 2. CBT łącznie
zfarmakoterapią nie wykazuje większej
skuteczności niż inne specyficzne formy
psychoterapii łączone zfarmakoterapią
(g=0.05 95% CI –0.13–0.23; p=0.58) 3.
CBT jako dodatek do zwyczajowych form
leczenia ifarmakoterapii wporównaniu
ze zwyczajowymi formami leczenia plus
farmakoterapią nie ma znaczącego
wpływu na efektywność terapii uzależ-
nień – mierzonej tuż po zakończeniu
leczenia (g=0.06 95% CI –0.22–0.34;
p=0.67) iwbadaniu follow-up (g=0.17
95% CI –0.05–0.38; p=0.13).
b.d. Najlepszą praktyką wleczeniu
uzależnień od substancji jest
zastosowanie farmakoterapii
wpołączeniu zCBT lub inną
formą psychoterapii opartej na
dowodach. Jest to skuteczniej-
sze niż stosowane zazwyczaj
formy oddziaływań leczniczych
(TAU) lub niespecyficzne formy
poradnictwa uzależnień.
2 Kiluk iin. 2019 Skuteczność CBT Tech
wleczeniu uzależnienia
od alkoholu (AUD)
iuzależnień mieszanych
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
b.d. 15 CBT Tech vs lista
oczekujących, poddanych
diagnozie lub minimal-
nym oddziaływaniom
Efekt pozytywny izna-
czący na korzyść CBT Tech
we wczesnym badaniu
follow-up (g=0.20
95% CI=0.22, 0.38;
p=0.03); wpóźniejszym
badaniu follow-up efekt
przewagi CBT nie jest już
istotny statystycznie.
Porównywano skuteczność
1. CBT Tech vs TAU oraz 2.
CBT Tech plus TAU vs TAU
1. Efekt CBT Tech wporównaniu zTAU
nie osiągnął statystycznej istotności
(g=–0.10, 95% CI –0.38, 0.18; p=0.49)
2. Efekt CBT Tech wpołączeniu zTAU
wporównaniu zsamym TAU okazał się
pozytywny iistotny statystycznie na
wczesnym etapie badania follow-up
(g=–0.30, 95% CI 0.10, 0.50; p=0.003)
iwbardziej odroczonym wczasie badaniu
follow-up (g=–0.31, 95% CI 0.00, 0.57;
p=0.02) i
b.d. Interwencje CBT Tech są
efektywne wograniczeniu
spożycia alkoholu zarówno,
gdy stanowią jedyną formę
oddziaływania psychote-
rapeutycznego, jak iwraz
zinnymi formami leczenia
(TAU). Jednakże poziom tej
efektywności nie pozwala zasu-
gerować zastąpienia nimi CBT
prowadzonej wbezpośrednim
kontakcie.
54
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
3 Stevens iin. 2019 Skuteczność CBT
wleczeniu adole-
scentów idorosłych
uzależnionych od gier
internetowych (IGD)
oceniana pod względem
redukcji: symptomów:
1) IGD, 2) lęku, 3)
depresji, 4) czasu
spędzanego na graniu
Metaanaliza randomi-
zowanych badań bez
grupy kontrolnej
580 12 ND ND ND CBT skutecznie redukuje symptomy IGD
(g=0.92; [0.50, 1.34]) oraz depresji
(g=0.80, [0.21, 1.38]), atakże wykazuje
umiarkowaną skuteczność wredukcji
towarzyszących uzależnieniu od gier
internetowych objawom zaburzeń
lękowych (g=0.55, [0.17, 0.93])
wanalizie typu post-test. Jednakże
wyniki metaanalizy nie pozwalają
stwierdzić, że CBT daje efekt wpostaci
ograniczenia ilości czasu spędzanego
na graniu. Efekty leczenia wbadaniu
follow-up (po 3 do 6 miesiącach) okazały
się nieistotne wprzypadku czterech
kontrolowanych parametrów (ale przy
niewielkiej liczbie badań pozwalających
na porównania).
b.d. CBT wleczeniu uzależnienia
od gier internetowych jest
efektywną krótkoterminową
interwencją – szczególnie
wzakresie redukowania
symptomów IGD oraz
współwystępujących objawów
depresyjnych. Efektywność CBT
wredukcji czasu spędzanego
na graniu nie została potwier-
dzona. Konieczne są dalsze
badania, by zweryfikować
długoterminowe skutki CBT
wprzypadku leczenia IGD.
4 Liu iin. 2017 Skuteczność CBT,
poradnictwa wformie
oddziaływań grupowych
iinterwencji opartych na
aktywności sportowej
wleczeniu uzależnienia
od internetu (IA)
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupą
kontrolną
2871 58 ND ND CBT, poradnictwo wformie
oddziaływań grupowych
oraz interwencji opartych
na aktywności sportowej vs
leczenie jak zazwyczaj (TAU)
CBT skutecznie redukuje symptomy IA
(SMD, –1.88; 95% CI, –2.53 to –1.23),
bez względu na to, czy jest prowadzona
wformie indywidualnej, czy grupowej.
Wzakresie objawów psychopatolo-
gicznych – CBT skutecznie zmniejsza
nasilenie objawów ogólnych IA, depresji,
lęku, agresywności, somatyzacji, lęku
społecznego, fobii, psychotyzmu, ale nie
zmniejsza współwystępujących sympto-
mów zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
b.d. CBT jest efektywną formą
leczenia IA oraz współtowa-
rzyszących objawów zaburzeń
psychopatologicznych.
55
Tabele
Tabela 3.10. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu schizofrenii oraz klinicznego ryzyka zaburzeń psychotycznych
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista
oczekujących/placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
1 Laws iin. 2018 Metaanaliza skutecz-
ności CBT wpoprawie
funkcjonowania ijakości
życia oraz obniżeniu
dystresu
Metaanaliza RCT Funkcjonowa-
nie: 1579
dystres: 465
jakość życia:
592
25 dla
funkcjono-
wania
8 dla dystresu
9 dla jakości
życia
CBT vs TAU lub inne
interwencje
Funkcjonowanie: g
Hedge'a=0.25, ale nieistotne
wfollow-up g=0.10
dystres: g=0.18, po poprawce
na heterogeniczność
jakość życia: g=0.04
b.d. b.d. b.d. „Napodstawie dostępnych
dowodów CBT dla psychoz
prowadzi do małej poprawy
wfunkcjonowaniu, która
jednak nie jest trwała. Korzyści
wzakresie jakości życia idystresu
wydają się, wświetle obecnych
badań, słabe" (Laws iin., 2018,
s.8)
2 Jones iin. 2018 Metaanaliza skutecz-
ności CBT wredukcji
nasilenia objawów
Metaanaliza RCT
porównujących CBT
zinnymi interwencjami
3542 36 b.d. b.d. CBT vs aktywne inieak-
tywne interwencje
Bez istotnych wyników dla
powtórnych hospitalizacji,
ogólnego stanu zdrowia
psychicznego, śmierci,
funkcjonowania
społecznego ijakości życia
– wszystkie wyniki były
ocenione jako niskiej albo
bardzo niskiej jakości
b.d. „Dowody wynikające zran-
domizowanych badań zgrupą
kontrolną wskazują, że nie ma
jasnej ani przekonującej korzyści
zterapii poznawczo-behawio-
ralnej wporównaniu zinnymi
− czasem mniej zaawansowanych
ikosztochłonnych − oddziaływań
psychospołecznych dla osób
zdiagnozą schizofrenii. Należy
zauważyć, że mimo dostępności
wielu badań wtym obszarze,
jakość dowodów jest głównie
niska lub bardzo niska. Badania
odobrej jakości są wymagane
do tego, żeby wyciągnąć
jakiekolwiek wiążące wnioski"
(Jones iin., 2018, s.2)
3 Bighelli iin. 2018 Metaanaliza
skuteczności CBT
wzakresie nasilenia
objawów upacjentów
zSSD zpozytywnymi
objawami
Metaanaliza RCT 1142 33 CBT vs TAU lub inne
interwencje
44.5 i13.2% pacjentów
osiągnęło 20% (minimalna
poprawa) i50% (duża poprawa)
redukcji ogólnego nasilenia
objawów. Podobnie, 52.9
i24.8% pacjentów osiągnęło
odpowiednio 20%/50% redukcji
nasilenia objawów wytwórczych
b.d. b.d. b.d. „Terapia poznawczo-behawio-
ralna wydaje się efektywna
wzakresie redukcji objawów
wytwórczych upacjentów
ze schizofrenią zumiarko-
wanym nasileniem objawów
zmałą−średnią wielkością
efektu wzależności od warunku
kontrolnego" (Bighelli iin., 2018,
s.316)
56
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista
oczekujących/placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
4 Lutgens iin. 2017 Metaanaliza
skuteczności interwencji
psychologicznych
wredukcji nasilenia
objawów negatywnych
Metaanaliza RCT b.d. 72 (26 dla
CBT)
CBT vs TAU lub inne
interwencje
Ogólny SMD −0.34, 95% CI
−0.55 to −0.12
Porównanie zTAU: SMD −0.43,
95% CI −0.55 to −0.30
CBT vs inne aktywne
interwencje
Porównanie zaktywnymi
interwencjami: SDM
−0.11, 95% CI −0.26
to 0.04
b.d. „Konkretne psychologiczne
ipsychospołeczne oddziaływania
[CBT itrening umiejętności −
dopisek JK] mają zastosowanie
wredukcji negatywnych objawów
uosób zpsychozami. Niemniej
jednak należy stworzyć więcej
efektywnych terapii objawów
negatywnych"(Lutgens iin.,
2017, s.324)
5 Louise iin. 2018 Metaanaliza
skuteczności interwencji
3 fali
Metaanaliza RCT 624 10 3 fala vs TAU lub inne
interwencje
Redukcja objawów wytwórczych
zmałym, ale istotnym
efektem (g=0.29) dla terapii
trzeciej fali wporównaniu
zgrupą kontrolną. Badania
zmindfulness wformacie
grupowym wykazały większe
wielkości efektów (g=0.46) niż
indywidualna terapia akceptacji
izaangażowania (g=0.08),
choć zaobserwowano między
nimi różnice metodologiczne.
b.d. b.d. b.d. „Podsumowując, wyniki
wskazują na to, że terapie
trzeciej fali prowadzą do
korzystnych efektów wzakresie
objawów uosób zzaburzeniami
psychotycznymi. Niemniej jednak
dalsze badania są potrzebne,
żeby określić skuteczność
konkretnych metod leczenia"
(Louise iin., 2018, s.1)
6 Hodan-Cau-
devilla iin.
2020 Metaanaliza
skuteczności interwencji
opartych na uważności
Metaanaliza RCT 1094 10 mindfulness vs TAU lub
inne interwencje
Nasilenie ogólnych objawów
(g=0.72), objawów wytwór-
czych (g=0.32), objawów
negatywnych (g=0.40),
poziomu funkcjonowania
(g=1.28) iwglądu wchorobę
(g=0.65).
b.d. b.d. b.d. „Wyniki tego przeglądu
sugerują, że interwencje oparte
na mindfulness są skuteczne
wleczeniu osób zzaburzeniami
ze spektrum schizofrenii, gdy
są stosowane jako dodatek do
dotychczasowego leczenia. Czyli
mogłyby wbliskiej przyszłości
stać się jednymi zpsychospołecz-
nych oddziaływań zwyboru dla
osób zpsychozami, razem ztymi
dotychczas rekomendowanymi
wwytycznych" (Hodan-Caudevilla
iin., 2020, s.15)
7 Liu iin. 2018 Metaanaliza
skuteczności treningu
metapoznawczego
Metaanaliza RCT b.d. 11 MCT vs TAU lub inne
interwencje
MCT ma umiarkowane efekty
zaraz po interwencji wzakresie
redukcji objawów wytwórczych
(g=−0.38) iutrzymujące się do
6 miesięcy po terapii (g=−0.35)
b.d. b.d. b.d. „MCT może być używany jako
cenna niefarmakologiczna
interwencja używana do redukcji
nasilenia urojeń wwarunkach
klinicznych" (Liu iin., 2018, s.1)
57
Tabele
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista
oczekujących/placebo
Wyniki CBT vs lista oczekujących/
placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
8 Devoe iin. 2019a Metaanaliza skutecz-
ności CBT iinnych
oddziaływań wredukcji
subklinicznych objawów
psychotycznych
Metaanaliza RCT
iinnych badań
507 5 CBT vs TAU lub inne
interwencje
Wanalizach parami, CBT nie
była powiązana zistotną
redukcją subklinicznych
objawów psychotycznych (APS)
wporównaniu zwarunkami
kontrolnymi podczas follow-up
po 6 i12 miesiącach (SMD,
−0.08; 95% CI, −0.25-0.10;
SMD, −0.15; 95% CI,
−0.33-0.02).
CBT również nie była
skuteczniejsza wredukcji
nasilenia objawów wfollow-up
po 24 miesiącach (SMD, −0.19;
95% CI, −0.45 to 0.06; I2=0%;
P =.14, 3 badania, N=233)
b.d. b.d. b.d. „Konkludując, CBT było bardziej
efektywne wredukcji subklinicz-
nych objawów psychotycznych
wdługoterminowym follow-up
wporównaniu zinterwencjami
kontrolnymi wporównaniach
parami" (Devoe iin., 2019a,
s.12)
9 Devoe iin. 2019b Metaanaliza
skuteczności CBT
iinnych oddziaływań
wpoprawie funkcjono-
wania społecznego
Metaanaliza RCT
iinnych badań
321 4 CBT vs TAU lub inne
interwencje
CBT nie były powiązane
zistotną poprawą wzakresie
funkcjonowania społecznego
wporównaniu zwarunkami
kontrolnymi wfollow-up po
6miesiącach (SMD, 0.06; 95%
CI = −0.35, 0.46), 12 miesiącach
(SMD, –0.15; 95% CI = –0.38,
0.08) i18 miesiącach (SMD,
0.20; 95% CI = −0.10, 0.50)
b.d. b.d. b.d. „Ten przegląd systematyczny
imetaanaliza wykazały, że
żadna zinterwencji istotnie nie
poprawiała funkcjonowania
społecznego umłodzieży
zklinicznym ryzykiem psychozy"
(Devoe iin., 2019b, s.10)
10 Devoe iin. 2020 Metaanaliza
skuteczności CBT
iinnych oddziaływań
wpowstrzymywaniu
tranzycji do psychozy
Metaanaliza RCT
iinnych badań
729 6 CBT vs TAU lub inne
interwencje
CBT była powiązana zistotną
redukcją ryzyka przejścia do
pełnoobjawowej psychozy
wporównaniu zwarunkami
kontrolnymi wfollow-up po
12 i18 miesiącach (RR=0.57;
95% CI, 0.35-0.93 vs RR=0.54;
95% CI, 0.32−0.92; I2=0%;
P=0.02).
b.d. b.d. b.d. „Podsumowując, ten systema-
tyczny przegląd imetaanaliza
wykazały zmniejszone ryzyko
przejścia od stanu ryzyka do
pełnoobjawowej psychozy na
skutek CBT w12. i18. miesiącu
follow-up " (Devoe iin., 2020,
s.11)
58
Tabele
Tabela 3.11.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu zaburzeń osobowości
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne terapie NNT Wnioski autorów
1 Cristea iin. 2017 Analiza efektywności róż-
nych form psychoterapii
wleczeniu BPD
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupami
kontrolnymi
2256 33 5badań CBT zgrupami
kontrolnymi
Wyniki nie wykazały istotnych
efektów CBT względem
warunków kontrolnych.
DBT − 12badań; t.psycho-
dynamiczna − 8badań,
CBT − 5 badań
CBT: g = 0.24; 95% CI,
−0.01 − 0.49;
DBT: g = 0.34; 95% CI,
0.15 – 0.53;
psychodynamiczna:
g = 0.41; 95% CI, 0.12
− 0.69
ND CBT obejmowało tylko 5badań,
co mogło wpłynąć na niską
wielkość efektu; uzyskane dane
wskazują na większe efekty terapii
psychodynamicznej iDBT
2 Chakhssi iin. 2021 Wpływ psychoterapii
wgranicznym zaburzeniu
osobowości na jakość
życia
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupami
kontrolnymi
1370 14 Psychoterapia vs warunki
kontrolne (bez terapii);
analiza objęła różne
terapie, wtym: CBT, terapia
dialektyczno-behawioralna,
terapia schematu
Poprawa wyników dla jakości
życia (dCohena=0.32;
95% CI, 0.17 − 0.48]), oraz
zmniejszenia objawów BPD
(d=0.44; 95% CI, 0.16−0.71)
ND ND ND Chakhssi iin. (2021) wykazali, że
CBT iinne podejścia terapeutyczne
zwiększają jakość życia pacjentów
borderline, wskazując na istotną
wielkość efektu wporównaniu
zwarunkami kontrolnymi. Pomimo
dowodów na skuteczność CBT
wleczeniu zaburzeń osobowości,
wciąż brakuje danych określa-
jących długoterminowe efekty
psychoterapii oraz możliwości
pełnego wyzdrowienia.
3 Zahediab-
ghari iin.
2020 Analiza skuteczności róż-
nych form psychoterapii
(wtym CBT) wkontekście
psychospołecznego
funkcjonowania wBPD
Metaanaliza randomizo-
wanych badań zgrupami
kontrolnymi
880 10 CBT iinne formy
terapii ukierunkowane na
specyfikę problemów osób
zBPD (specifically-designed
psychotherapies) vs terapie
standardowe
g=0.41; 95% CI, 0.09−0.73 ND ND ND Duża skuteczność terapii
dostosowanej do potrzeb osób
zBPD wpsychospołecznym
funkcjonowaniu wporównaniu
zterapiami niedostosowanymi
4 Leichsenring
iin.
2003 Analiza skuteczności
CBT wleczeniu zaburzeń
osobowości
Metaanaliza
randomizowanych badań
(częściowo zgrupami
kontrolnymi)
933 25 11badań dotyczących
CBT i14 dotyczących
terapii psychodynamicznej
– wniektórych grupy
kontrolne, wniektórych
badaniach obserwacja
zmian
Wielkość efektu dla CBT:
wynik ogólny − 1.00, pomiary
samoopisowe − 1.20,
pomiary obserwacyjne − 0.87
(wielkość efektu dla terapii
psychodynamicznej: wynik
ogólny − 1.46, pomiary
samoopisowe − 1.08, pomiary
obserwacyjne −1.79)
Porównanie skutecz-
ności CBT iterapii
psychodynamicznej
Lepsze wskaźniki
wielkości efektu − ogólne
iobserwacyjne dla terapii
psychodynamicznej; dla
pomiarów samoopiso-
wych − lepsze dla CBT;
terapia psychodynamiczna
wskazywała na lepsze
długoterminowe wyniki
ND Wyniki wskazują na większą
ogólną skuteczność terapii
psychodynamicznej wleczeniu
zaburzeń osobowości, dla CBT
wielkość efektu była wyższa
wmiarach samoopisowych
59
Tabele
Tabela 3.11.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT wleczeniu prokrastynacji
Lp. Autorzy Rok Temat Rodzaj analizy N k CBT vs lista oczekujących/
placebo
Wyniki CBT vs lista
oczekujących/placebo CBT vs inne terapie Wyniki CBT vs inne
terapie NNT Wnioski autorów
1 van Eerde
iKlingsieck
2018 Metaanaliza badań
skuteczności interwencji
redukujących prokrastynację
wgrupach nieklinicznych
Metaanaliza badań
skuteczności (nie tylko RCT)
b.d. 11 Badania CBT, ale niekoniecz-
nie zgrupą kontrolną
SMD=−0.95 [−1.19; −0.72] b.d. b.d. b.d. Średnia wielkość efektu wskazuje, że
możliwa jest istotna redukcja nasilenia
prokrastynacji iże terapie poznawczo-be-
hawioralne pomagają uzyskać większe
efekty.
2 Rozental iin. 2018 Metaanaliza badań
skuteczności interwencji
redukujących prokrastynację
Metaanaliza RCT 236 3 Badania CBT vs brak
interwencji albo lista
oczekujących
g =0.55, 95% CI [0.32, 0.77] b.d. b.d. b.d. [....]. Analiza podgrup zudziałem trzech
zczterech badań CBT, była zkolei
nieheterogeniczna iwskazała na średni
ogólny efekt terapii. Biorąc pod uwagę
duże ryzyko błędu iniewystarczającą
jakość wwielu badaniach, zaleca się
przeprowadzenie kolejnych randomizowa-
nych badań zgrupą kontrolną [....]. (Rozen)
Spis tabel
Tabela 3.1.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzenia lękowego uogólnionego . . . . . . . . . . . 35
Tabela 3.1.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzenia panicznego . . . . . . . . . . . . . . . 36
Tabela 3.1.3. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu fobii społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Tabela 3.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzenia stresowego pourazowego . . . . . . . . . . 41
Tabela 3.3.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego . . . . . . . . . . 43
Tabela 3.3.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu dysmorfofobii (nieurojeniowej) . . . . . . . . . . . . . 44
Tabela 3.4. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzeń depresyjnych . . . . . . . . . . . . . . . 45
Tabela 3.5. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego . . . . . . . . 47
Tabela 3.6.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu lęku ozdrowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Tabela 3.6.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu chronicznego bólu przewlekłego . . . . . . . . . . . . 49
Tabela 3.7. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzeń odżywiania się . . . . . . . . . . . . . . . 50
Tabela 3.8. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzeń snu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Tabela 3.9. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzeń związanych zsubstancjami iuzależnień . . . . . . 53
Tabela 3.10. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu schizofrenii oraz klinicznego ryzyka zaburzeń psychotycznych . . 55
Tabela 3.11.1. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu zaburzeń osobowości . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Tabela 3.11.2. Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością CBT
wleczeniu prokrastynacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
