Content uploaded by Grzegorz Tylec
Author content
All content in this area was uploaded by Grzegorz Tylec on Nov 20, 2022
Content may be subject to copyright.
Available via license: CC BY-NC-ND 4.0
Content may be subject to copyright.
V A R I A
ROCZNIKI NAUK SPOŁECZNYCH
T o m 1 4 ( 5 0 ) , o n l i n e f i r s t
DOI: https://doi.org/10.18290/rns22504.2
GRZEGORZ
TYLEC
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE.
PROBLEM ODPOWIEDZIALNOŚCI PRAWNEJ
ZA NARUSZENIE DÓBR OSOBISTYCH ZWIĄZANYCH
Z ROZPOWSZECHNIANIEM NIEPRAWDZIWYCH INFORMACJI
(FAKE NEWS)
TRUTH AS A LEGALLY PROTECTED VALUE.
THE PROBLEM OF LEGAL LIABILITY FOR INFRINGEMENT
OF PERSONAL RIGHTS RELATED TO THE DISSEMINATION OF FAKE NEWS
A b s t r a c t. In the Polish legal system, there are no legal regulations that allow to block publication
in case of disseminating false information (fake news) in internet.
The article encompass analysis if legal device like personal rights under polish civil law can be used
to protect against the fake news. Analysis was made to answer the questions whether the polish
model of the protection of personal rights meets the purpose which is protection against fake
news or whether it contains gaps that allow publishing untrue information with impunity. The
conclusions is proposals to change legal regulations that limit the possibility of determination of
the person who publishes fake news.
Keywords: truth; fake news; personal rights; civil law; internet.
WPROWADZENIE
W czasach współczesnych internet stanowi forum bezprecedensowej walki
informacyjnej, szczególnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa oraz
prywatnych interesów obywateli jest rozpowszechnianie nieprawdziwych infor-
macji, tzw. fake newsów, które są narzędziem dezinformacji. W piśmiennictwie
Dr hab. G
RZEGORZ
T
YLEC
, prof. KUL – Instytut Dziennikarstwa i Zarządzania, Wydział Nauk
Społecznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II; adres do korespondencji: Al. Racławickie 14,
20-950 Lublin; e-mail: grzegorz.tylec@kul.pl; ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2016-4523.
GRZEGORZ TYLEC
panuje zgoda co do tego, że publikowanie informacji nieprawdziwych stanowi
naruszenie zasady wolności słowa i jako takie nie korzysta z ochrony prawnej.
Regulacje prawne odnoszące się wprost do obowiązku rozpowszechniania
prawdziwych informacji odnaleźć można w treści ustawy Prawo prasowe
(ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r., t.j. Dz.U.2018.1914 [dalej: pr. pras.]), w art. 6
ust. 1, który stanowi, że: „Prasa jest zobowiązana do prawdziwego przedsta-
wiania omawianych zjawisk”. Stosownie do treści art. 12 pr. pras. dziennikarz
jest obowiązany zachować szczególną staranność i rzetelność przy zbieraniu
i wykorzystaniu materiałów prasowych, zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą
uzyskanych wiadomości lub podać ich źródło
1
.
Jak słusznie stwierdził Michał Zaremba: „Naruszenie tego obowiązku nie jest
samo w sobie zagrożone sankcją. […] Fakt dochowania lub niedochowania
powinności, o której mowa, może mieć natomiast istotne znaczenie w sytuacji,
gdy dojdzie do naruszenia jakiegoś dobra chronionego prawem. […] W ogromnej
większości przypadków będzie to miało miejsce w związku z zarzutem naruszenia
różnego rodzaju dóbr osobistych” (Zaremba, 2018, komentarz do art. 12 teza 1).
Przepisy polskiego prawa cywilnego, w tym m.in przepisy zawarte w Kodeksie
cywilnym ani pozakodeksowe prawo cywilne (z wyjątkiem instytucji sprosto-
wania prasowego zawartej w przepisach ustawy z 26 stycznia 1984 r. – Prawo
prasowe) nie odnoszą się wprost do zjawiska rozpowszechniania nieprawdziwych
informacji
2
. Niemniej jednak konsekwencje, które mogą pojawić się jako
1
Wskazać można tu także na treść wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie
Braun przeciwko Polsce, gdzie Trybunał stwierdził, że ochrona prawa dziennikarzy do przekazywania
informacji w przedmiocie zainteresowania powszechnego wymaga, by działali oni w dobrej wierze
i opierali się na rzetelnych podstawach faktycznych, oraz by przedstawiali wiarygodne i dokładne
informacje zgodnie z etyką dziennikarską. Te same zasady muszą znaleźć zastosowanie do innych
osób, które angażują się w debatę publiczną, por. Braun vs Poland [2014] ETPC 30162/10 § 40.
2
W systemie prawa polskiego brak jest regulacji prawnych, które wprost dotyczyłyby możliwości
blokowania publikacji lub stron internetowych rozpowszechniających nieprawdziwe informacje.
Wskazać jednak należy na treść art. 32c ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (t.j. Dz.U.2022.557), który może mieć zastosowanie w wypadku
zwalczania treści o charakterze terrorystycznym. Zgodnie z tym przepisem: „W celu zapobiegania,
przeciwdziałania i wykrywania przestępstw o charakterze terrorystycznym oraz ścigania ich sprawców
Sąd Okręgowy w Warszawie, na wniosek Szefa ABW, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokura-
tora Generalnego, w drodze postanowienia, może zarządzić zablokowanie przez usługodawcę świad-
czącego usługi drogą elektroniczną dostępności w systemie teleinformatycznym określonych danych
informatycznych mających związek ze zdarzeniem o charakterze terrorystycznym lub określonych
usług teleinformatycznych służących lub wykorzystywanych do spowodowania zdarzenia o charakterze
terrorystycznym, tzw.’blokad dostępności’”. Do wniosku załączyć należy materiały uzasadniające
potrzebę zastosowania tego środka. W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli mogłaby ona spowo-
dować zdarzenie o charakterze terrorystycznym, Szef ABW, po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
skutek rozpowszechnienia informacji nieprawdziwych, mogą stać się w określo-
nych sytuacjach relewantne z punktu widzenia przepisów prawa cywilnego
3
.
Regulacje prawa cywilnego mogą być stosowane do zabezpieczenia przed
dokonaniem naruszenia w przyszłości, zakończenia stanu naruszenia oraz
uchylenia niepożądanych skutków, które rozpowszechnianiem nieprawdziwych
informacji mogły być spowodowane. Cywilnoprawna konstrukcja ochrony
dóbr osobistych, mimo że posiada wiele niedoskonałości, to obok instytucji
sprostowania prasowego jedno z nielicznych rozwiązań prawnych, które
przyczynić się może do walki z rozgłaszaniem nieprawdziwych informacji.
Celem artykułu jest analiza obowiązujących regulacji prawnych dotyczących
ochrony dóbr osobistych pod kątem ich przydatności do zwalczania zjawiska
rozpowszechniania fake newsów. Analiza ta służyć ma odpowiedzi na pytanie:
Czy wskazana konstrukcja prawna w zadowalający sposób realizuje stawiane
przed nią cele, czy też zawiera luki umożliwiające bezkarne publikowanie
nieprawdziwych informacji? Sformułowane w ten sposób wnioski staną się
podstawą do przedstawienia ewentualnych propozycji zmiany regulacji praw-
nych, które mogłyby ograniczyć możliwość bezkarnej publikacji fake newsów.
I. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA ROZPOWSZECHNIANIE
NIEPRAWDZIWYCH TREŚCI W PRASIE
1. PRAWO DO ANONIMATU A KWESTIA ODPOWIEDZIALNOŚCI SPRAWCY
NARUSZENIA DÓBR OSOBISTYCH
Konstrukcja ochrony dóbr osobistych ma swe umocowanie w przepisach
Konstytucji RP. Art. 47 Ustawy zasadniczej stanowi, że: „Każdy ma prawo
do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do
decydowania o swoim życiu osobistym”. Ponadto art. 51 pkt 1 Konstytucji
wskazuje, że: „Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy
do ujawnienia informacji dotyczących jego osoby”. Rozwinięcie tych regulacji
prawnych w obrębie prawa cywilnego znajdujemy w art. 23 Kodeku cywilnego
Generalnego, może zarządzić blokadę dostępności, zwracając się jednocześnie do sądu z wnioskiem
o wydanie postanowienia w tej sprawie (Radoniewicz, 2021, s. 45).
3
Zastrzec należy jednak, że nie każdy przypadek rozpowszechniania nieprawdziwych informacji
prowadzi automatycznie do naruszenia dóbr osobistych. Cywilnoprawna konstrukcja ochrony dóbr
osobistych znajdzie zastosowanie jedynie w tych sytuacjach, w których rozpowszechnienie niepraw-
dziwej informacji skutkować będzie naruszeniem dobra osobistego.
GRZEGORZ TYLEC
(ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.,
t.j. Dz.U.2020.1740 [dalej: k.c.])
4
. Bez
wątpienia rozpowszechnianie fake newsów może być źródłem naruszenia dóbr
osobistych. Przykładowo – podana nieprawdziwa informacja może naruszać
prawo do prywatności, jeśli dotyczy ona sfer życia rodzinnego i osobistego
jednostki. Z naruszeniem dobra osobistego w postaci czci ludzkiej będziemy
mieli do czynienia, gdy rozpowszechniona nieprawdziwa informacja dopro-
wadzi do zniesławienia lub znieważenia osoby; podobnie naruszenie dobra
osobistego w postaci swobody sumienia nastąpi w sytuacji, gdy rozpowszech-
niona nieprawdziwa informacja doprowadzi do obrazy uczuć religijnych osoby
lub znieważenia przedmiotu czci religijnej, lub przedmiotu kultu.
Jest sprawą oczywistą, że odpowiedzialności prawnej w pierwszej kolejności
podlegał będzie sprawca naruszenia. Nie jest to jednak reguła bezwzględna,
istnieje od niej kilka wyjątków. Przed przystąpieniem do przedstawienia tego
rodzaju przypadków należy zauważyć, że internet umożliwia publikowanie treści
w sposób anonimowy. Jak wiadomo, istniejące ograniczenia techniczne w nie-
których sytuacjach uniemożliwiają ustalenie tożsamości sprawcy naruszenia.
Jeśli nawet dojdzie do ustalenia tożsamości naruszyciela, to zauważyć należy,
że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z dnia 17 listopada
1964 r., t.j. Dz.U.2021.0.1805 [dalej: k.p.c.]) wymagają od powoda domaga-
jącego się ochrony prawnej przed sądem cywilnym wskazania imienia i na-
zwiska (nazwy) pozwanego (naruszyciela) oraz jego aktualnego adresu do
doręczeń
5
. Ustalenie tych danych w istotny sposób może utrudniać lub wręcz
uniemożliwiać sądowe dochodzenie roszczeń o usunięcie z internetu niepraw-
dziwych treści. Warto tu wskazać także, że obowiązujące obecnie regulacje
prawne pozwalają na anonimowe (lub dokonywane pod pseudonimem) pu-
blikowanie treści, dotyczy to m.in. publikacji internetowych. Istnieje grupa
przepisów, które wręcz gwarantują autorowi możliwość zachowania swej
anonimowości (np. art. 16 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(ustawa z dnia 4 lutego 1994 r., t.j. Dz.U.2021.1062 [dalej: pr. aut.]) lub art. 15
ust. 1 pr. pras.). Generalnie można więc powiedzieć, że obowiązek posługiwania
4
„Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia,
nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość
naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego
niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.
5
Zgodnie z treścią art. 126 § 2 pkt 1 k.p.c., gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie,
powinno zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adres stron, ich przedstawicieli
ustawowych i pełnomocników. Wskazanie w pierwszym piśmie procesowym, a w szczególności
w pozwie, miejsca zamieszkania stron umożliwia komunikację sądu ze stronami, a także stanowi
względne, wspomagające kryterium ich identyfikacji i indywidualizacji (uchwała Sądu Najwyż-
szego z dnia 26 lutego 2014 r., III CZP 137/13, „Biuletyn SN” 2014, nr 2).
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
się własnym imieniem i nazwiskiem oraz konieczność ujawniania swej tożsa-
mości istnieje tylko wtedy, gdy w określonej sytuacji przepis szczególny to
nakazuje (szerzej por. Tylec, 2013, s. 143). Skoro więc anonimowa publikacja
w internecie jest możliwa, a system prawny chroni prawo do anonimatu i nie
nakłada na osoby publikujące treści w internecie obowiązku wskazywania
swego imienia i nazwiska, to odpowiedzialność prawna za niezgodne z prawdą
publikacje, naruszające dobra osobiste, musi zostać scedowana na osoby trzecie,
inne niż osoba dokonująca naruszenia (Tylec, 2016, s. 84).
2. KRĄG PODMIOTÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA NARUSZENIE PRAWA
SPOWODOWANE OPUBLIKOWANIEM MATERIAŁU PRASOWEGO
Przepisy ustawy Prawo prasowe z jednej strony gwarantują prawo do anoni-
mowej publikacji materiału prasowego, tożsamość autora publikacji prasowej
chroniona jest także w ramach tajemnicy dziennikarskiej, z drugiej zaś – art. 38
pr. pras. wskazuje krąg podmiotów, innych niż autor publikacji, odpowiedzialnych
za naruszenie prawa spowodowane publikacją materiału prasowego. Tymi pod-
miotami solidarnie odpowiedzialnymi za tego rodzaju naruszenie dokonane
w prasie (a więc także w publikacjach internetowych stanowiących prasę w rozu-
mieniu art. 7 pr. pras.) są, oprócz autora materiału prasowego (który ma prawo
pozostać anonimowy), redaktor, wydawca oraz inna osoba, która spowodowała
opublikowanie tego materiału. Dokonując interpretacji wskazanego wyżej
przepisu Sąd Najwyższy stwierdził, że gdy ma miejsce odpowiedzialność na zasa-
dzie art. 38 pr. pras., każda z osób wymienionych w tym przepisie odpowiada
za swoje własne, odrębne działanie. Autor publikacji ponosi odpowiedzialność
za napisanie i skierowanie publikacji do druku, redaktor naczelny za dopuszczenie
do opublikowania takiego, tj. naruszającego dobra osobiste, materiału, a wydawca
z tego względu, że ma faktyczny i twórczy wpływ na charakter czasopisma.
Każda zatem z tych osób ponosi odpowiedzialność w granicach określonych
w ustawie, odrębnie dla każdej z nich (Postanowienie SN z dnia 4 września 2008 r.,
IV CZ 74/08, LEX nr 461793; podobnie Wyrok SN z dnia 26 września 2002 r.,
III CKN 1037/00, Rzeczpospolita 2002, nr 246, s. C4).
Zagadnieniem budzącym w praktyce wątpliwości jest kwestia wyraźnego
odróżnienia wydawcy prasy internetowej, który może ponosić odpowiedzialność
cywilną za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału pra-
sowego na ogólnych zasadach, od internet service providera, który z mocy
art. 14 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (ustawa z dnia 18 lipca
2002 r., t.j. Dz.U.2020.344 [dalej: u.ś.u.d.e]) od takiej odpowiedzialności może
GRZEGORZ TYLEC
być wyłączony. Aby w sposób prawidłowy dokonać odróżnienia wydawcy
od internet service providera, należy rozgraniczyć czynności polegające na
pasywnym przechowywaniu treści przez podmiot świadczący usługi hostingowe
od działalności redakcyjnej i wydawniczej. Warto tu dodać, że zgodnie z orzecz-
nictwem sądowym pojęciem wydawcy określa się każdy podmiot, który we
własnym imieniu i na własny rachunek prowadzi działalność w zakresie publi-
kowania lub rozpowszechniania materiałów spełniających ustawową definicję
prasy z art. 7 ust. 2 pkt 1 pr. pras. J. Barta i R. Markiewicz stwierdzili, że
działalność redakcyjna (a zatem działalność pozwalająca na przyjęcie statusu
wydawcy, który uniemożliwia powołanie się na wyłączenie odpowiedzialności
dla przechowującego dane podmiotu świadczącego usługi hostingowe) dokonuje
się jedynie wówczas, gdy w ramach pracy redakcji dochodzi do wyboru ma-
teriałów udostępnianych on-line. Nie mają natomiast takiego charakteru
techniczne ograniczenia co do rozmiaru plików lokowanych na danej stronie
„hostingowanej” i ich segregowanie tematyczne (Barta, Markiewicz, 2009, s. 12).
Dla zakresu odpowiedzialności prawnej redaktora naczelnego, wydawcy
i innych osób odpowiedzialnych za publikację z mocy art. 38 pr. pras. znaczenie
będzie miało to, czy dana osoba posiadać będzie status pracownika w rozumieniu
Kodeksu pracy (dotyczy to m.in. zatrudnionych w redakcji dziennikarzy oraz
redaktora naczelnego). W takim wypadku odpowiedzialność tych osób ograni-
czona zostanie z mocy przepisów Kodeksu pracy dotyczących odpowiedzialności
materialnej pracowników (art. 113-123 Kodeksu pracy – ustawa z dnia
26 czerwca 1974 r., t.j. Dz.U.2020.1320). Z treści art. 120 § 1 wynika, że:
„W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obo-
wiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia
szkody jest wyłącznie pracodawca”. Art. 119 stanowi, że: „Odszkodowanie
ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać
kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu
wyrządzenia szkody”. Art. 122 stwierdza, że: „Jeżeli pracownik umyślnie
wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości”.
Warto w tym miejscu nadmienić, że przedstawione powyżej ogólne zasady
odpowiedzialności redaktora zostają wyłączone z mocy art. 42 pr. pras. w sytuacji,
gdy ma miejsce publikacja treści nadesłanych przez Polską Agencję Prasową
oraz gdy publikowane są komunikaty urzędowe, o których mowa w art. 34
pr. pras., jak również ogłoszenia i orzeczenia, o których mowa w art. 35 pr. pras.
Ogólne zasady odpowiedzialności wydawcy i redaktora wyłączone są także
w sytuacji opublikowania ogłoszenia lub reklamy, o ile spełnione zostały
warunki wskazane w treści art. 36 pr. pras.
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
3. KRĄG PODMIOTÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA NARUSZENIE PRAWA
SPOWODOWANE PRZY PUBLIKOWANIU NIEBĘDĄCYCH PRASĄ
FORM PRZEKAZÓW LUDZKICH MYŚLI
Ustawa Prawo prasowe zawiera w swej treści regulację prawną, która odnosi
się do zasad odpowiedzialności prawnej za publikacje niebędące prasą. Art. 54b
pr. pras. stanowi, że: „Przepisy o odpowiedzialności prawnej i postępowaniu
w sprawach prasowych stosuje się odpowiednio do naruszeń prawa związanych
z przekazywaniem myśli ludzkiej za pomocą innych niż prasa środków przezna-
czonych do rozpowszechniania, niezależnie od techniki przekazu, w szczególności
publikacji nieperiodycznych oraz innych wytworów druku, wizji i fonii”.
Przytoczony tu przepis rozszerza więc zasady odpowiedzialności prawnej
i postępowania w sprawach prasowych na wszelkiego rodzaju naruszenia
prawa związane z przekazywaniem myśli ludzkiej za pomocą innych niż prasa
środków komunikacji. Jacek Sobczak stwierdził, że: „Z mocy art. 54b pr. pras.,
według tych zasad kształtować się będzie odpowiedzialność m.in. redaktorów
wydawnictw książkowych, twórców filmów, wideokaset, wydawców płyt gramo-
fonowych i taśm magnetofonowych [...] wydawców publikacji nieperiodycznych,
w tym także książek” (Sobczak, 2008, s. 900).
W wyroku SN z dnia 14 stycznia 2015 r. podkreślono, że zasady odpo-
wiedzialności przewidziane w prawie prasowym będą miały zastosowanie do
ustalania odpowiedzialności za wypowiedzi, które pojawiły się na niebędącej
prasą stronie internetowej. W wyroku tym wskazano, że
[...] zgodnie z postanowieniem art. 41 ustawy z 1984 r. – Prawo prasowe mającym
zastosowanie także do relacji zamieszczanych na informacyjnej stronie internetowej
gminy na podstawie art. 54b powyższej ustawy, publikowanie m.in. zgodnych z prawdą
i rzetelnych sprawozdań z jawnych posiedzeń rad narodowych oraz ich organów,
a także publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujem-
nych ocen m.in. działalności publicznej służy realizacji zadań określonych w art. 1 usta-
wy z 1984 r. – Prawo prasowe i pozostaje pod ochroną prawa […] (Wyrok SN z dnia
14 stycznia 2015 r., II CSK 296/14, LEX nr 1659223).
W innym rozstrzygnięciu dotyczącym stosowania art. 54 b pr. pras. wskazano, że
[...] co prawda, w aktualnym orzecznictwie wskazuje się, że blogi internetowe mogą zo-
stać uznane za prasę, lecz wymogi, jakie są stawiane takiemu ich statusowi, są wysokie
(periodyczność przekazu, ogólnoinformacyjny charakter, oznaczenie adresem, tytułem,
nazwą lub linkiem, proces przygotowawczy publikacji). Działalność prowadzoną w formie
bloga będzie można jednak oceniać na gruncie Prawa prasowego przez odesłanie z art. 54b
(Wyrok S.A. w Łodzi z 18 stycznia 2013 r., I ACa 1031/2012, LEX nr 5155013).
GRZEGORZ TYLEC
W wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 17 listopada 2009 r. wskazano,
że dla zastosowania przez art. 54b przepisów Prawa prasowego o odpowie-
dzialności prawnej nie jest, co prawda, wymagane, aby publikację uznać za
tytuł prasowy, konieczne jest natomiast istnienie związku przyczynowego
między działaniem osób, które próbuje się pociągnąć do odpowiedzialności,
a faktem zamieszczenia w internecie materiałów naruszających prawo (Wyrok SA
we Wrocławiu z 17 listopada 2009 r., I ACa 949/2009, „Rejent” 2010, nr 2, s. 139).
W sprawie tej administratorzy strony internetowej nie mieli technicznej mo-
żliwości kontrolowania wpisów internautów, zarówno przed ich umieszczeniem,
jak i po alarmującej informacji od osoby pokrzywdzonej umieszczoną treścią.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu uznał, że dla ustalenia odpowiedzialności
prawnej musi istnieć związek przyczynowy między zachowaniem administratora
strony a skutkiem w postaci szkody osoby pokrzywdzonej opublikowaną treścią
(Brzozowska-Pasieka, Olszyński, Pasieka, 2013, komentarz do art. 54b teza 5).
4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODMIOTÓW
ŚWIADCZĄCYCH USŁUGI DROGĄ ELEKTRONICZNĄ
Odpowiedzialność za naruszenie prawa spowodowane publikacją niepraw-
dziwych treści w internecie rozważać można także na gruncie ustawy o świad-
czeniu usług drogą elektroniczną. Ustawa ta jest wynikiem implementacji
dyrektywy 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca
2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informa-
cyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrz-
nego (tzw. dyrektywa o handlu elektronicznym). „W pojęciu usługodawcy
w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy z 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektro-
niczną mieszczą się podmioty pośredniczące w dostępie do usług internetowych,
w tym podmioty świadczące tzw. usługę hostingu” (Wyrok SA w Krakowie
z dnia 19 stycznia 2012 r., I ACa 1273/11, LEX nr 1107102). Przepisy tej
dyrektywy, podobnie jak przepisy cytowanej wyżej ustawy, pozwalają na
wyróżnienie service provider, świadczącego usługi tzw. hostingu, czyli udo-
stępniającego miejsce na swoich serwerach dla materiałów dostarczonych przez
użytkowników (Konarski, 2004, s. 123).
Każdy z użytkowników internetu może dokonać publikacji określonych treści
w sieci bez uprzedniej wstępnej ich weryfikacji przez service providera, będącego
właścicielem serwerów, na których treści te są zapisywane. Z mocy art. 14
ust. 1 u.ś.u.d.e podmiot świadczący usługi hostingowe co do zasady nie ponosi
odpowiedzialności za sprzeczną z prawem treść materiałów rozpowszechnianych
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
przez jego klientów, o ile nie wie o bezprawnym charakterze tych materiałów.
Dopiero w chwili otrzymania urzędowego zawiadomienia lub powiadomienia
od osoby pokrzywdzonej bezprawnymi treściami dostawca usług hostingowych
staje się zobowiązany do zablokowania dostępu do tych materiałów. Odpo-
wiedzialność dostawcy usługi internetowej jest wyłączona tylko do chwili, gdy
nie ma on wiedzy o zaistniałym naruszaniu prawa. Zawiadomienie organu
urzędowego lub wiarygodna wiadomość o tym fakcie powoduje po stronie
dostawcy usługi internetowej powstanie obowiązku uniemożliwienia dostępu
do treści rozpowszechnianych z naruszeniem prawa pod rygorem ponoszenia
odpowiedzialności za dokonane naruszenie przez tegoż dostawcę usługi in-
ternetowej. Sąd Najwyższy wskazał, że
[...] odpowiedzialność podmiotu świadczącego hosting jest możliwa w dwóch przypad-
kach, a mianowicie: gdy posiada on wiedzę o bezprawnym charakterze udostępnionych
za jego pośrednictwem danych, a także wtedy, gdy mimo otrzymania urzędowego
zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze udo-
stępnionych danych, nie uniemożliwił on dostępu do tych danych. Usługodawca świad-
czący usługi polegające na umożliwieniu bezpłatnego dostępu do utworzonego przez
siebie portalu dyskusyjnego, nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie dóbr osoby
trzeciej, chyba że wiedział, że wpis na portalu narusza te dobra i nie usunął go nie-
zwłocznie (Wyrok SN z dnia 14 stycznia 2015 r., II CSK 747/13, LEX nr 1628912).
U źródła tak ukształtowanego poglądu leży to, że osoba korzystająca z usługi
hostingowej zwielokrotnia utwór na serwerach podmiotu świadczącego usługę
i tylko ona bezpośrednio narusza prawo, nie zaś pasywny operator, który je-
dynie udostępnia sprzęt (Barta, Markiewicz, s. 8).
Zagadnieniem, które budzi wątpliwości, jest kwestia zastosowania art. 14 ust. 1
u.ś.u.d.e do wyłączenia odpowiedzialności prasy za niezgodne z prawem publi-
kacje materiałów. Wyodrębnia się tu dwie sytuacje:
– gdzie prasa do prowadzenia elektronicznego wydania tytułu prasowego korzysta
z usługi hostingu świadczonej przez osobę trzecią (service providera) oraz
– gdzie prasa jest właścicielem serwera, na którym rozpowszechniane są
tworzone przez redakcję i czytelników treści.
W pierwszej ze wskazanych sytuacji odpowiedzialność prasy ukształtowana
zostanie na zasadach ogólnych, w tym wypadku nie będzie miała zastosowania
u.ś.u.d.e, gdyż prasa występować będzie jedynie jako dostawca treści, a nie
podmiot świadczący usługi hostingowe, którego odpowiedzialność z mocy
art. 14 ust. 1 u.ś.u.d.e może być wyłączona.
W drugiej sytuacji, gdy treści publikowane są na serwerach będących wła-
snością wydawcy prasowego, na wyłączenie odpowiedzialności za naruszenie
GRZEGORZ TYLEC
prawa na podstawie art. 14 ust. 1 u.ś.u.d.e nie będzie mógł powoływać się ani
redaktor, ani wydawca prasy elektronicznej, jeśli zawartość elektronicznego
wydania została przygotowana (zredagowana i wyedytowana) przez redakcję.
Gdy dochodzi do rozpowszechnienia tzw. materiału redakcyjnego (przygoto-
wanego lub stworzonego przez osoby zatrudnione w redakcji), nie sposób
twierdzić, że jego treść nie była znana dostawcy usługi hostingowej. Pogląd ten
koresponduje ze stanowiskiem judykatury, gdzie wskazano, że: „Usługodawca
nie ma wprawdzie obowiązku monitorowania sieci, jednakże sytuacja, w której
po stronie usługodawcy istnieje stan wiedzy o fakcie naruszenia czy też bezpraw-
nym charakterze tego naruszenia, prowadzi do wystąpienia odpowiedzialności
po stronie usługodawcy” (Wyrok SA w Katowicach z dnia 13 lutego 2014 r.,
I ACa 1086/13, LEX nr 1437961). Podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
10 stycznia 2014 r. stwierdzono, że uzyskanie informacji przez usługodawcę
o bezprawnym charakterze udostępnianych przez niego danych wyłącza brak
jego odpowiedzialności w świetle art. 14 ust. 1 ustawy z 2002 r. o świadczeniu
usług drogą elektroniczną bez względu na to, co jest źródłem jego tej wiedzy,
tj. czy żądanie osoby dotkniętej takim bezprawnym wpisem, czy też uzyskanie
tej wiedzy przez administratora portalu samoistnie, np. na skutek działania
moderatora lub nawet w inny sposób (Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2014 r.,
I CSK 128/13, LEX nr 1526612).
Tak więc gdy redakcja sama przygotowuje materiały do publikacji lub
publikuje listy od czytelników, musi mieć świadomość dotyczącą ich zawartości,
przyjmuje się zatem, że w takiej sytuacji redakcja powinna wiedzieć o bezpraw-
nym charakterze przechowywanych na swym serwerze danych. W związku z tym,
że w tego rodzaju okolicznościach odpowiedzialność redakcji nie zostanie wyłą-
czona z mocy art. 14 ust. 1 u.s.u.d.e, będzie ona ponosić odpowiedzialność
stosownie do treści art. 38 pr. pras.
6
Poczynione powyżej ustalenia pozwalają odnieść się do zagadnienia od-
powiedzialności prasy za naruszające prawo treści wpisów dokonywanych
przez czytelników na prowadzonych przez redakcje forach internetowych.
Przyjmuje się tu zasadę, że jeśli wpisy dokonywane przez czytelników nie są
moderowane przez redakcję, tzn. redakcja nie kontroluje treści umieszczanych
wpisów, w związku z czym jej nie zna, wysteruje ona wtedy jedynie jako
service providera, który świadczy usługę hostingową na rzecz czytelników,
6
Art. 38 Prawa prasowego stanowi: „Odpowiedzialność cywilną za naruszenie prawa spowo-
dowane opublikowaniem materiału prasowego ponoszą autor, redaktor lub inna osoba, którzy
spowodowali opublikowanie tego materiału; nie wyłącza to odpowiedzialności wydawcy. W zakresie
odpowiedzialności majątkowej odpowiedzialność tych osób jest solidarna”.
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
umożliwiając im zamieszczanie komentarzy. W tego rodzaju sytuacji do wy-
łączenia odpowiedzialności prawnej redakcji za treści wpisów zamieszczanych
przez czytelników na serwerach redakcji zastosowanie znajdzie art. 14 ust. 1
u.ś.u.d.e. Jednak gdy redakcja będzie moderować zamieszczane na forum
treści, to jej odpowiedzialność za tego rodzaju publikację kształtowana będzie
na zasadach określonych w art. 38 pr. pras. (Brzozowska-Pasieka, Olszyński,
Pasieka, 2014, komentarz do art. 7, pkt A). Zaprezentowane stanowisko znaj-
duje potwierdzenie w wyroku SN z 30 września 2016 r. (Wyrok SN z dnia
30 września 2016 r., I CSK 598/15, LEX nr 2151458).
5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ POMOCNIKA, PODŻEGACZA
ORAZ OSOBY, KTÓRA ŚWIADOMIE SKORZYSTAŁA Z WYRZĄDZONEJ SZKODY
Na gruncie prawa cywilnego z mocy art. 422 k.c. przewidziano możliwość
pociągnięcia do odpowiedzialności pomocnika
7
, podżegacza
8
oraz osoby, która
świadomie skorzystała z wyrządzonej szkody. Przepis ten może znaleźć za-
stosowanie do kreowania odpowiedzialności za rozpowszechnianie niepraw-
dziwych informacji do podmiotów, które nie są bezpośrednimi sprawcami
naruszenia, ale uczestniczyły w jakimś zakresie w tego rodzaju procederze.
Konstrukcja art. 422 k.c., stosowana w umiejętny sposób – jak się wydaje – może
przyczynić się do ograniczenia rozpowszechniania fake newsów. Odpowie-
dzialność pomocnika, podżegacza oraz osoby, która świadomie skorzystała
z wyrządzonej szkody, ukształtowana jest na zasadzie winy i stanowi odpo-
wiedzialność za czyn własny, jednakże ma charakter solidarny ze sprawcą
szkody. W pierwszej kolejności ustalić należy, w jakim stopniu art. 422 k.c.
będzie mógł znaleźć zastosowanie do kształtowania odpowiedzialności za
naruszenie dóbr osobistych. Z treści tego artykułu wynika bowiem, że można
stosować go jedynie wtedy, gdy doszło do wyrządzenia szkody. Następstwem
naruszenia dóbr osobistych zaś może być zarówno szkoda majątkowa, jak
i krzywda. Wykładnia gramatyczna art. 422 k.c. prowadzi do wniosku, że przepis
ten może mieć zastosowanie tylko do sytuacji, gdy konsekwencją rozpowszech-
niania nieprawdziwych informacji będzie powstanie szkody. Tezę tę potwierdza
stanowisko orzecznictwa, w którym zakwestionowano stosowanie art. 422 k.c.
do odpowiedzialności podmiotu z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych
7
Pomocnikiem jest osoba, której zachowanie umożliwia lub ułatwia sprawcy dokonanie czynu
bezprawnego, zob. Lewaszkiewicz-Petrykowska, 1978, s. 109.
8
Podżegaczem jest osoba, która nakłoniła sprawcę do wyrządzenia szkody, zob.: Banaszczyk, 2005,
komentarz do art. 422, nb. 7-9; Lewaszkiewicz-Petrykowska, 1978, s. 107; Machnikowski, 2009, s. 421.
GRZEGORZ TYLEC
(art. 78 pr. aut.), gdyż „roszczenie o usunięcie tych skutków – niebędące
roszczeniem o odszkodowanie – można kierować wyłącznie przeciwko temu,
kto swoim zachowaniem naruszył autorskie prawa osobiste” (Wyrok SN z dnia
3 czerwca 2015 r., V CSK 599/14, OSNC 2016, nr 6, poz. 74, z omówieniem
Czajkowskiej-Dąbrowskiej 2016, s. 132).
Zagadnienie dotyczące możliwości kształtowania odpowiedzialności dostawców
usług hostingowych oraz „pośredników” udostępniających niedozwolone
treści na stronach WWW na podstawie art. 422 k.c., przeanalizowane zostało
w publikacji G.J. Packa i P. Wasilewskiego Pomocnictwo w ujęciu cywili-
stycznym a odpowiedzialność dostawców usług hostingowych – dwugłos w sprawie
(Pacek, Wasilewski, 2008, s. 26). Zdaniem wskazanych autorów sposób in-
terpretacji art. 422 k.c. nie jest jednoznaczny, w związku z czym postulują oni
dokonanie, wyłączających te wątpliwości, nowelizacji prawa określających wza-
jemną relację art. 422 k.c. oraz art. 14 u.ś.u.d.e. W mojej opinii wątpliwości
te należy rozwiązywać w świetle zasady lex specialis derogat legi generali,
gdzie art. 14 u.ś.u.d.e jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 422 k.c.
Przyjęcie takiego stanowiska prowadziłoby do wniosku, że w sytuacji roz-
powszechniania nieprawdziwych treści wywołujących szkodę, art. 422 k.c.
mógłby być stosowany tylko tam, gdzie nie miałaby zastosowania ustawa
o świadczeniu usług drogą elektroniczną.
II. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA UMIESZCZENIE LINKU
DO ROZPOWSZECHNIANYCH BEZPRAWNIE NIEPRAWDZIWYCH TREŚCI
Kwestią budzącą obecnie wątpliwości jest to, w jaki sposób interpretować
zjawisko zamieszczenia na stronie internetowej linku do materiału zawierającego
bezprawne, w tym m.in. nieprawdziwe treści. Link powoduje automatyczne
przekierowanie na inną stronę internetową, na której zamieszczone mogą być
fake newsy. Zagadnienie to było przedmiotem analizy dokonanej przez Trybunał
Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Svensson i in. (C-466/12) z 13 lutego
2014 r. (ZOTSiS 2014/2/I-76), gdzie stwierdzono, że co do zasady nie stanowi
czynności publicznego udostępnienia zamieszczanie na stronie internetowej
linków odsyłających do utworów chronionych, ogólnie dostępnych na innej
stronie internetowej. Tak sformułowany wyrok, utrzymujący legalność linko-
wania, oceniony został jako „ocalenie internetu” (Markiewicz, 2014, s. 59).
W kolejnym orzeczeniu TSUE dotyczącym kwestii linkowania w sprawie
GS Media BV (wyrok z 8 września 2016 r., C-160/15) podano, że dla stwierdzenia,
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
czy fakt umieszczenia w witrynie internetowej hiperłączy odsyłających do
utworów w innej witrynie internetowej, stanowi „publiczne udostępnianie” i tym
samym naruszenie – należy określić, czy te hiperłącza zostały udostępnione
bez celu zarobkowego oraz czy link został umieszczony przez osobę, która nie
wiedziała lub nie mogła wiedzieć, że utwory, do których odnosi się zamieszczony
link, są nielegalne. Orzeczenie to dopuszcza więc bezkarność linkowania do
bezprawnych treści jedynie o tyle, o ile link został zamieszczony w celu innym
niż zarobkowy, oraz gdy osoba umieszczająca link nie wiedziała lub nie mogła
wiedzieć, że utwory, do których odnosi się zamieszczony link, są nielegalne.
Powyższe orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wywarły
istotny wpływ na ukształtowanie się krajowej linii orzeczniczej w tego rodzaju spra-
wach. Sąd Apelacyjny w Krakowie, wydając wyrok z 20 lipca 2004 r. (I ACa 564/04),
jako pierwszy zajął się tematem linkowania. Sprawa dotyczyła naruszenia
dóbr osobistych poprzez zamieszczenie linku do witryny przedstawiającej
wizerunek powódki bez jej zgody. Sąd Apelacyjny stanął wówczas na stanowisku,
że zamieszczenie linku spełnia cechy publicznego udostępnienia wizerunku.
W innej sprawie Sąd Apelacyjny w Katowicach, rozpatrując sprawę dotyczącą
naruszenia dóbr osobistych (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
18 grudnia 2013 r., V ACa 524/13), uznał, że zamieszczenie linku należy
przyrównać do skorzystania przez pozwanego z prawa cytatu. Tym samym uznał,
że działanie takie nie jest bezprawne i nie stanowi naruszenia dóbr osobistych.
W późniejszych orzeczeniach polskich sądów widoczny był już wyraźny
wpływ opisanego powyżej orzecznictwa TSUE. Sąd Apelacyjny w Gdańsku
w wyroku z 11 kwietnia 2014 r. (I ACa 7/14) oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie
w wyroku z 7 maja 2014 r. (I ACa 1663/13), badając dopuszczalność posłużenia
się linkami, odwoływały się do wyroku TSUE z 13 lutego 2014 r. wydanego
w sprawie Svensson i in. Sąd Apelacyjny w Gdańsku zaaprobował stanowisko
TSUE zaprezentowane w tej sprawie, natomiast Sąd Apelacyjny w Warszawie
w sprawie o ochronę praw autorskich uznał, że rozumowanie przyjęte przez TSUE
nie jest jednoznacznie słuszne. W polskim piśmiennictwie prawniczym dominuje
pogląd, według którego odesłanie (link) do utworu udostępnianego w internecie
nie stanowi przejawu korzystania z tego utworu. Jedynie w przypadku, w którym
osoba umieszcza link świadomie (w sposób zawiniony) do materiałów zawiera-
jących nielegalne treści, proponuje się konstruować odpowiedzialność prawną
takiego podmiotu. Jako podstawę odpowiedzialności takiej osoby wskazuje się
art. 422 k.c., w świetle którego osoba zamieszczająca tego rodzaju link do bez-
prawnych treści traktowana byłaby jako pomocnik. Warto w tym miejscu przywołać
wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18 grudnia 2013 r. (V ACa 524/13),
GRZEGORZ TYLEC
w którym stwierdzono, że redakcja może ponosić odpowiedzialność za naru-
szenie dóbr osobistych bohatera materiału prasowego, do którego zamiesz-
czono link na stronie internetowej gazety. Według SA obowiązek rzetelności
dziennikarskiej oraz troski o ochronę dóbr osobistych istnieje nie tylko w przy-
padku publikowania materiałów, ale także w wypadku zamieszczania linków
do nich na innych stronach internetowych.
III. TREŚĆ ROSZCZEŃ
W SPRAWACH O NARUSZENIE DÓBR OSOBISTYCH
ZWIĄZANYCH Z ROZPOWSZECHNIANIEM NIEPRAWDZIWYCH TREŚCI
Do roszczeń niemajątkowych o ochronę dóbr osobistych należą:
1) roszczenie o usunięcie skutków naruszenia, w szczególności o złożenie
oświadczenia o odpowiedniej treści (art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i 37
pr. pras.);
2) roszczenie o zaniechanie planowanego naruszenia lub dalszych naruszeń
(art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i 37 pr. pras.);
3) roszczenie o ustalenie stosunku prawnego lub prawa (art. 189 k.p.c.).
Roszczenia niemajątkowe o ochronę dóbr osobistych są niezbywalne, nie
podlegają zrzeczeniu, dziedziczeniu i przedawnieniu. Przesłanką odpowie-
dzialności niemajątkowej jest bezprawność zachowania sprawcy naruszenia.
Na osobie legitymowanej czynnie spoczywa ciężar udowodnienia przesłanek
odpowiedzialności sprawcy naruszenia zgodnie z zasadą wyrażoną w treści
art. 6 k.c. Zadanie to ułatwia przewidziane w treści art. 24 § 1 k.c. domniemanie
bezprawności naruszenia dóbr osobistych.
Do roszczeń majątkowych o ochronę dóbr osobistych należą:
1) roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia za krzywdę (art. 24 k.c. w zw.
z art. 448 k.c.);
2) roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej na wskazany przez powoda cel
społeczny (art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c.);
3) roszczenie o naprawienie wyrządzonej naruszeniem dobra osobistego
szkody majątkowej (art. 24 § 2 w zw. z art. 415 lub innym właściwym przepisem
tytułu VI „ Czyny niedozwolone” księgi III k.c.).
W kontekście wymienionych roszczeń przewidzianych przepisami polskiego
Kodeksu cywilnego, szczególnego znaczenia nabiera problem nakazywania
usuwania z archiwalnych wydań publikacji prasowych treści, które na mocy
orzeczenia sądowego uznane zostały za bezprawne lub nieprawdziwe. Przywołać
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
tu należy stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z 24 marca 2016 r. (VI ACa 1813/14, LEX nr 2067973), gdzie stwierdzono:
Nie jest zasadniczo dopuszczalne na gruncie art. 10 Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka modyfikowanie i usuwanie ex post treści zawartych w archiwach interne-
towych gazet, a więc uprzednio już dostępnych opinii publicznej i będących przed-
miotem żywej publicznej debaty. Nie jest rolą władzy sądowniczej angażowanie się
w przepisywanie historii poprzez nakazywanie usunięcia ze sfery publicznej wszelkich
śladów publikacji, które na mocy wydanych w przeszłości prawomocnych wyroków
sądowych uznano za materiały stanowiące bezpodstawne ataki na dobre imię jednostek.
Z tych względów za środek odpowiedni w celu ochrony dóbr osobistych jednostki
naruszonych na skutek publikacji zamieszczonej w internetowym archiwum, a zarazem
proporcjonalny w świetle art. 10 europejskiej Konwencji, uznaje się nakaz opubliko-
wania obok zamieszczonego w Internecie artykułu odpowiedniego zastrzeżenia. Za-
strzeżenie to może przybrać również postać informacji o sądowym rozstrzygnięciu
uznającym konkretne stwierdzenia i fakty przytoczone w tym artykule za bezprawne
naruszenie dóbr osobistych danej osoby. Taka forma ochrony nie prowadzi natomiast
do „zmieniania historii”, usuwania z domeny publicznej informacji stanowiących
uprzednio przedmiot ożywionej dyskusji publicznej. Dotyczy to w szczególności in-
formacji odnoszących się do osób pełniących funkcje publiczne i w ramach tych
funkcji aktywnie włączających się w debatę publiczną dotyczącą tematów istotnych
dla opinii publicznej (Times Newspapers Ltd. (nr 1 i 2) przeciwko Wielkiej Brytanii,
wyrok ETPC z dnia 10 marca 2009 r., skargi nr 3002/03 i 23676/03; Remuszko przeciwko
Polsce, wyrok ETPC z dnia 16 lipca 2013 r., skarga nr 1562/10).
IV. WEB BLOCKING – BLOKOWANIE STRON INTERNETOWYCH
ORAZ WYNIKÓW WYSZUKIWANIA
JAKO SZCZEGÓLNY RODZAJ ROSZCZENIA
O USUNIĘCIE BEZPRAWNIE ROZPOWSZECHNIANYCH
W INTERNECIE MATERIAŁÓW
Jak wykazano powyżej, podmioty świadczące usługi hostingowe, w myśl
ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, ponoszą odpowiedzialność
za rozpowszechnianie bezprawnych treści dopiero z chwilą, gdy zostaną poin-
formowane lub same powezmą wiedzę o znajdujących się na ich serwerach
bezprawnych treściach. Mechanizm ten zwalnia te podmioty z obowiązku
monitorowania publikowanych treści. W praktyce jednak konstrukcja ta pro-
wadzi do tego, że gdy dojdzie do usunięcia określonej treści z jednego miejsca
w internecie, to jest ona replikowana w dziesiątkach innych miejsc. Walka
z naruszeniami przy wykorzystaniu konstrukcji art. 14 u.ś.u.d.e związana
jest z obowiązkiem ciągłego monitorowania internetu przez pokrzywdzonego
GRZEGORZ TYLEC
naruszeniem i ciągłym dokonywaniem zgłoszeń o naruszeniu. W praktyce
okazało się więc, że metoda walki z naruszeniami w internecie, którą przewiduje
konstrukcja prawna ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, stała
się mało efektywna. Jako sposób rozwiązania tego problemu zaproponowano
w piśmiennictwie możliwość wydawania sądowych nakazów blokowania całych
stron (tzw. website blocking injunctions) lub usuwanie danej strony interne-
towej z wyników wyszukiwania generowanych przez popularne wyszukiwarki
internetowe. Blokada tego rodzaju może być wprowadzona przez firmy
świadczące usługi dostępu do internetu. Trybunał Sprawiedliwości Unii Eu-
ropejskiej potwierdził w swym orzecznictwie możliwość wydania tego rodzaju
nakazów sądowej blokady strony internetowej (Wyrok TSUE z 27 marca 2014 r.
w sprawie C-314/12 UPC Telekabel oraz z 19 lutego 2009 r. w sprawie C-557/07
LSG Tele2, a także opinię Rzecznika Generalnego M. Szpunara z 8 lutego
2016 r. w sprawie C-610/15 Stichting Brein). Zwrócić należy jednak uwagę na
fakt, że w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Bulgakov vs Rosja
z dnia 23 czerwca 2020 r. (sygn. 20159/15, ECLI:CE:ECHR:2020:0623JUD
002015915) stwierdzono, że blokowanie całej witryny internetowej z powodu
jednego fragmentu zabronionego materiału jest środkiem ekstremalnym, porów-
nywalnym z zakazem wydawania gazety lub funkcjonowania stacji telewizyjnej.
W Polsce orzeczenia dotyczące blokady strony internetowej lub konta
użytkownika są bardzo nieliczne. W piśmiennictwie wskazano, że przyczyną
tego stanu rzeczy jest brak odpowiedniej podstawy prawnej w krajowym po-
rządku prawnym, która pozwalałaby na jego wydanie. Ciekawym przykładem
tego rodzaju rozstrzygnięcia, odwołującym się do treści umowy użytkownika
z serwisem internetowym, jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18 września
2017 r. (I ACa 1494/15), w którym utrzymano w mocy rozstrzygnięcie sądu
niższej instancji dotyczące nakazu usunięcia konta użytkownika, w którym
znajdował się link do rozpowszechnianego bezprawnie utworu audiowizual-
nego. W uzasadnieniu tego orzeczenia stwierdzono, że:
Brak jest podstaw prawnych do przyznania komukolwiek prawa podmiotowego do
posiadania konta w serwisie [...]. Posiadanie konta w tym serwisie jest jedynie wyrazem
korzystania z ogólnej swobody działania, przysługującego każdemu podmiotowi
prawa cywilnego [...] z regulaminu pozwanej wynika, że użytkownik serwisu po-
zwanej musi się liczyć z usunięciem konta w przypadku dokonania naruszeń praw
autorskich. [...] skoro pozwana, mając taką możliwość, nie decyduje się z własnej
inicjatywy uniemożliwić naruszającemu korzystanie z jej usług, w dbałości o własne
źródło przychodów – to należy ją do tego zobowiązać, za pomocną nakazu sądo-
wego; nałożyć prawny obowiązek działania. Tyle i tylko tyle.
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
W kwestii dopuszczalności roszczenia o usunięcie z wyników wyszukiwania
bezprawnie rozpowszechnianych w internecie materiałów, ogromne znaczenie
ma wyrok TSUE z 13 maja 2014 r. w sprawie Google Spain (C-131/12). Trybunał
stwierdził, że popularne wyszukiwarki internetowe powinny umożliwiać in-
ternautom usunięcie z indeksu wyszukiwania treści (tzw. de-indexing), które
naruszają ich dobra osobiste. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że
osoba, której dobra osobiste zostały naruszone w internecie, nie jest w stanie
efektywnie uzyskiwać sądowych nakazów usunięcia ich z każdej możliwej
strony i w związku z tym powinna mieć możliwość odcięcia do niej dostępu
poprzez „usunięcie” jej z wyszukiwarek. W Polsce w tego rodzaju sprawie,
w sposób analogiczny, wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 13 grudnia
2018 r. (I CSK 690/17).
WNIOSKI
Z przedstawionej analizy obowiązujących regulacji prawnych, które mogą
być wykorzystywane do zwalczania rozpowszechniania fake newsów, wynika,
że jednym z głównych utrudnień dla osób poszukujących ochrony prawnej jest
ustalenie tożsamości osoby dokonującej naruszenia lub osoby odpowiedzialnej
za naruszenie. W obecnej sytuacji w przypadku chęci dochodzenia ochrony
prawnej podmiot, którego prawa zostały naruszone, zobowiązany jest wskazać
w pozwie tożsamość pozwanego, jego imię i nazwisko (nazwę) oraz adres, pod
który należy doręczać mu pisma procesowe (art. 126 § 1 w zw. z art. 187 § 1 k.p.c.).
Niewskazanie tych danych prowadzi do zwrotu pozwu (art. 130 k.p.c.). Pod-
kreślić należy, że w aktualnym stanie prawnym istnieje duży problem w do-
tarciu do tego rodzaju danych.
Do kwestii dostępu do danych osobowych podmiotu korzystającego z internetu
(ewentualnego naruszyciela) odnosi się regulacja ustawy o świadczeniu usług
drogą elektroniczną. Z treści art. 18 ust. 6 tej ustawy wynika, że usługodawca
(podmiot świadczący usługi hostingowe) nieodpłatnie udostępnia tego rodzaju
dane, ale jedynie uprawnionym organom państwa, na podstawie odrębnych
przepisów, na potrzeby prowadzonych przez nie postępowań. Podmioty prywatne
(pokrzywdzeni) niebędące „organami państwa”, nie są upoważnione do otrzy-
mania takich danych, do service providera (Klafkowska-Waśniowska, 2011,
komentarz do art. 18). Tego rodzaju regulacja prawna doprowadziła do ukształ-
towania się praktycznego rozwiązania, które stanowi jej obejście. Polega ono
na tym, że podmiot mający trudności w uzyskaniu danych osobowych sprawcy
GRZEGORZ TYLEC
naruszenia dóbr osobistych, zwykle składa wniosek o popełnieniu przestępstwa
ściganego z oskarżenia prywatnego, jakim jest zniesławienie (art. 212 Kodeksu
karnego; ustawa z dnia 6 czerwca 1997r., t.j Dz.U.2020.1444 [dalej: k.k.])
lub zniewaga (art. 214 k.k.). Złożenie tego rodzaju zawiadomienia o prze-
stępstwie, nawet jeśli jest nieuzasadnione, skutkuje tym, że organy ścigania
po przyjęciu skargi mają obowiązek zabezpieczyć dowody przestępstwa oraz
przesłać skargę do właściwego sądu (art. 488 § 1 Kodeksu postępowania
karnego; ustawa z dnia 6 czerwca 1997 t.j. Dz.U.2022.1375 [dalej: k.p.k.]).
W przypadku wniesienia przez pokrzywdzonego skargi w rozumieniu art.
488 § 1 k.p.k., w której nie określono sprawcy z imienia i nazwiska, obo-
wiązkiem Policji jest podjęcie czynności zmierzających do ustalenia jego
tożsamości (w ramach zabezpieczenia dowodów) (Razowski, Tomaszewski,
2005, s. 153). W tych okolicznościach – jak już wskazano – stosownie do
treści art. 18 ust. 6 u.ś.u.d.e organy ścigania są uprawnione do wystąpienia
do service providera z żądaniem udostępnienia danych osobowych sprawcy
naruszenia. Tak ustalone przez Policję dane osobowe sprawcy naruszenia stają
się częścią akt postępowania i są jawne dla pokrzywdzonego. Dzięki temu po-
krzywdzony uzyskuje dostęp do danych osoby, która dokonała naruszenia i może
wykorzystać je do dochodzenia swoich praw na drodze postępowania cywilnego.
Opisana powyżej sytuacja spowodowała, że zgłoszona została inicjatywa
ustawodawcza w zakresie wprowadzenia instytucji tzw. pozwu anonimowego
9
,
która wychodziła naprzeciw problemom, z jakimi zderzają się podmioty po-
krzywdzone naruszeniem dóbr osobistych w internecie. W projekcie zmiany
ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo telekomunikacyjne
(Druk Sejmu VIII Kadencji Nr 1715) zaproponowano, aby w Kodeksie po-
stępowania cywilnego dodać „Dział IX. Postępowanie w sprawach o ochronę
dóbr osobistych przeciwko osobom o nieustalonej tożsamości”, w którym powód
wnosiłby pozew bez wskazania danych osobowych pozwanego (proponowane
brzmienie art. 505
42
§ 1 k.p.c.; tzw. ślepy pozew – ang. John Doe lawsuit).
Przepisy tego działu miałyby znaleźć zastosowanie do spraw o ochronę dóbr
osobistych, jeżeli do ich naruszenia doszło za pośrednictwem internetu, a powód
nie zna danych osobowych pozwanego, koniecznych do wniesienia pozwu.
Ciężar ustalenia danych osobowych naruszyciela miałby spoczywać na sądzie
rozpoznającym sprawę, który zobowiązany byłby do zwrócenia się do operatora
publicznej sieci telekomunikacyjnej lub dostawcy publicznie dostępnych usług
9
Propozycja pozwu anonimowego została zawarta w projekcie zmiany ustawy Kodeks postę-
powania cywilnego oraz ustawy Prawo telekomunikacyjne Druk Sejmu VIII Kadencji Nr 1715.
Projekt ustawy został odrzucony w pierwszym czytaniu (na posiedzeniu nr 48 dnia 29 września 2017 r.).
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
telekomunikacyjnych o udostępnienie danych, o których mowa w art. 180c ustawy
z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, w celu ustalenia danych
osobowych pozwanego. Propozycja ta wydaje się uzasadniona, mając na uwadze
istniejące problemy związane z ustaleniem tożsamości podmiotu dokonują-
cego naruszenia prawa w internecie.
W celu uzyskania wyższej efektywności w dochodzeniu opisywanych
roszczeń, niezbędne jest także uregulowanie w krajowym porządku prawnym
zasad stosowania elektronicznych mechanizmów wyszukiwania treści naru-
szających prawo oraz zasad blokowania dostępu do stron internetowych, kont
użytkowników oraz usuwania wyników wyszukiwania bezprawnych treści.
Impulsem do tego rodzaju inicjatywy ustawodawczej powinien być m.in.
obowiązek implementacji do polskiego porządku prawnego art. 17 Dyrektywy
z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych
na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE
dyrektywy (Dz. Urz. Unii Europejskiej L 130/92 z 17.5.2019). Wskazany
przepis dyrektywy co prawda dotyczy zagadnienia filtrowania naruszających
prawa autorskie treści, niemniej jednak rozwiązania wypracowane na gruncie
prawa autorskiego mogą być zaimplementowane także do kwestii filtrowania
treści naruszających dobra osobiste.
BIBLIOGRAFIA
Akty prawne
Dyrektywa 2019/790/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie
prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw
96/9/WE i 2001/29/WE, Dz. Urz. Unii Europejskiej L 130/92 z 17.5.2019.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, t.j. Dz.U.2020.1740.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, t.j. Dz.U.2021.0.1805.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, t.j. Dz.U.2020.1320.
Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe, t.j. Dz.U.2018.1914.
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, t.j. Dz.U.2021.1062.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, t.j. Dz.U.2022.1375.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, t.j. Dz.U.2020.30.
Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
t.j. Dz.U.2022.557.
Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, t.j. Dz.U.2020.344.
GRZEGORZ TYLEC
Orzecznictwo
Orzeczenia trybunałów międzynarodowych
Wyrok ETPC z 10 marca 2009 r.,Times Newspapers Ltd. (nr 1 i 2) przeciwko Wielkiej Brytanii,
skarga nr 3002/03 i 23676/03.
Wyrok ETPC z 16 lipca 2013 r., Remuszko przeciwko Polsce, skarga nr 1562/10.
Wyrok ETPC z 4 listopada 2014 r. Braun vs Poland, nr skargi 30162/10 § 40.
Wyrok ETPC z 23 czerwca 2020 r. Bulgakov vs Rosja, skarga nr 20159/15.
Wyrok TSUE z 19 lutego 2009 r. w sprawie LSG Tele2, C-557/07.
Wyrok TSUE z 13 lutego 2014 r. w sprawie Svensson i in. C-466/12.
Wyrok TSUE z 27 marca 2014 r. w sprawie UPC Telekabel, C-314/12.
Wyrok TSUE z 8 września 2016 r. w sprawie GS Media BV, C-160/15.
Orzeczenia sądów polskich
Orzeczenia Sądu Najwyższego
Wyrok SN z 16 kwietnia 1999 r., II CKN 279/98, LEX nr 385601.
Wyrok SN z 13 grudnia 2000 r., II KKN 75/00, LEX nr 50928.
Wyrok SN z 23 lutego 2001 r., II CKN 587/00, OSNC 2001/7-8, poz. 123.
Wyrok SN z 26 października 2001 r., V CKN 195/01, LEX nr 53107.
Wyrok SN z 17 kwietnia 2002 r., IV CKN 925/00, OSP 2003/5, poz. 60.
Wyrok SN z 26 września 2002 r., III CKN 1037/00, Rzeczpospolita 2002, nr 246, s. C4.
Wyrok SN z 20 lutego 2004 r., I CK 339/03, LEX nr 196605.
Wyrok SN z 17 czerwca 2004 r., V CK 580/03, LEX nr 1674081.
Uchwała SN z 28 kwietnia 2005 r., III CZP 13/2005, OSNC 2006/3, poz. 46.
Postanowienie SN z 4 września 2008 r., IV CZ 74/08, LEX nr 461793.
Wyroki SN z 24 września 2008 r., II CSK 126/08, OSNC-ZD 2009/2, poz. 58.
Wyrok SN z 14 maja 2009 r., I CSK 440/08, LEX nr 511034.
Wyroki SN z 13 stycznia 2012 r., I CSK 790/10, LEX nr 1129077.
Wyrok SN z 10 stycznia 2014 r., I CSK 128/13, LEX nr 1526612.
Uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 2014 r., III CZP 137/13, „Biuletyn SN” 2014, nr 2.
Wyrok SN z 14 stycznia 2015 r., II CSK 296/14, LEX nr 1659223.
Wyrok SN z 14 stycznia 2015 r., II CSK 747/13, LEX nr 1628912.
Wyrok SN z 3 czerwca 2015 r., V CSK 599/14, OSNC 2016, nr 6, poz. 74.
Wyrok SN z 30 września 2016 r., I CSK 598/15, LEX nr 2151458.
Wyrok SN z 13 grudnia 2018 r., I CSK 690/17.
Orzeczenia sądów powszechnych
Wyrok SA w Krakowie z 28 września 1999 r., I ACa 464/99, TPP 2002/3, s. 131.
Wyrok SA w Krakowie z 20 lipca 2004 r., I ACa 564/04.
Wyrok SA w Warszawie z 11 lutego 2005 r., VI ACa 752/04.
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE
Wyrok SA w Warszawie z 22 lipca 2005 r., VI ACa 136/05, niepubl.
Wyrok SA w Warszawie z 27 października 2005 r., VI ACa 123/05, LEX nr 1642467.
Wyrok SA we Wrocławiu z 26 września 2006 r., I ACa 893/06, LEX nr 338345.
Wyrok SA we Wrocławiu z 17 listopada 2009 r., I ACa 949/2009, „Rejent” 2010, nr 2, s. 139.
Wyrok SA w Krakowie z 19 stycznia 2012 r., I ACa 1273/11, LEX nr 1107102.
Wyrok SA w Łodzi z 18 stycznia 2013 r., I ACa 1031/2012, LEX nr 5155013.
Wyrok SA w Warszawie z 6 września 2013 r., I ACa 456/13, LEX nr 1394305.
Wyrok SA w Katowicach z 18 grudnia 2013 r., V ACa 524/13.
Wyrok SA w Katowicach z 13 lutego 2014 r., I ACa 1086/13, LEX nr 1437961.
Wyrok SA w Warszawie z 28 listopada 2014 r., I ACa 842/14, LEX nr 1649333.
Wyrok SA w Warszawie z 24 marca 2016 r., VI ACa 1813/14, LEX nr 2067973.
Wyrok SA w Krakowie z 18 września 2017 r., I ACa 1494/15.
Literatura
Banaszczyk Z. (2005), Komentarz do art. 422, [w:] Kodeks cywilny, t. 1: Komentarz do artykułów
1-499(10), red. K. Pietrzykowski, Warszawa: C.H. Beck, nb. 7-9.
Barta J., Markiewicz R. (2009), Przechowywanie utworów na stronach internetowych, Zeszyty Nauko-
we Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej, nr 3 (105), s. 5-30.
Brzozowska-Pasieka M., Olszyński M., Pasieka J. (2013), Prawo prasowe. Komentarz praktyczny,
Warszawa: LexisNexis.
Klafkowska-Waśniowska K. (2011), Komentarz do art. 18 ustawy o świadczeniu usług drogą
elektroniczną, [w:] Świadczenie usług drogą elektroniczną oraz dostęp warunkowy. Komentarz
do ustawy, red. D. Lubasz i in., Warszawa: LexisNexis, LEX nr 334468.
Konarski X. (2004), Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa: Difin.
Kosonoga J. (red.) (2016), Studia i Analizy Sądu Najwyższego. Przegląd orzecznictwa za rok 2016,
Warszawa: Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.
Lewaszkiewicz-Petrykowska B. (1978), Wyrządzenie szkody przez kilka osób, Warszawa: Wy-
dawnictwo Prawnicze.
Lubasz D., Namysłowska M., Chomiczewski W., Klafkowska-Waśniowska K. (red.) (2011),
Świadczenie usług drogą elektroniczną oraz dostęp warunkowy. Komentarz do ustawy, War-
szawa: LexisNexis.
Machnikowski P. (2009), Czyny niedozwolone (§ 15-16), [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6:
Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa: C.H. Beck, s. 363-447.
Markiewicz R. (2014), Svensson a sprawa polska, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Prace z Prawa Własności Intelektualnej, nr 4 (126), s. 56-70.
Niewęgłowski A., Chrzanowski M. (red.) (2016), Internet a prawo autorskie, Lublin: Wydawnictwo
UMCS.
Olejniczak A. (red.) (2009), System Prawa Prywatnego, t. 6: Prawo zobowiązań – część ogólna,
Warszawa: C.H. Beck.
Pacek G.J., Wasilewski P. (2008), Pomocnictwo w ujęciu cywilistycznym a odpowiedzialność do-
stawców usług hostingowych – dwugłos w sprawie, Przegląd Prawa Handlowego, nr 7, s. 26-32.
GRZEGORZ TYLEC
Pietrzykowski K. (red.) (2005), Kodeks cywilny, t. 1: Komentarz do artykułów 1-499(10),
Warszawa: C.H. Beck.
Radoniewicz F. (2021), Polskie regulacje dotyczące usuwania lub blokowania nielegalnych
treści, [w:] Media w erze cyfrowej. Wyzwania i zagrożenia, red. K. Chałubińska-Jentkiewicz,
M. Nowikowska, K. Wąsowski, Warszawa: Wolters Kluwer, s. 155-187.
Razowski T., Tomaszewski A. (2015), O właściwym rozumieniu skargi o wszczęcie postępowania
w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 488 § 1 k.p.k.), Prokuratura
i Prawo, nr 6, s. 151-158.
Sobczak J. (2008), Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Szpunar M. (2016), Opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-610/15 Stichting Brein https://eur-
lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A62015CC0610 [dostęp: 25.03.2022].
Tylec G. (2013), Imię i nazwisko osoby fizycznej oraz ich ochrona w polskim prawie cywilnym,
Lublin: Wydawnictwo KUL.
Tylec G. (2016), Odpowiedzialność osób trzecich za naruszenie prawa autorskiego w Internecie,
[w:] Internet a prawo autorskie, red. A. Niewęgłowski, M. Chrzanowski, Lublin: Wydawnic-
two UMCS.
Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy
Prawo telekomunikacyjne, Druk Sejmu VIII Kadencji Nr 1715 https://www.sejm.gov.pl/
sejm8.nsf/druk.xsp?nr=1715 [dostęp: 25.03.2022].
Zaremba M. (red.) (2018), Prawo prasowe. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
PRAWDA JAKO WARTOŚĆ CHRONIONA PRAWNIE.
PROBLEM ODPOWIEDZIALNOŚCI PRAWNEJ
ZA NARUSZENIE DÓBR OSOBISTYCH ZWIĄZANYCH
Z ROZPOWSZECHNIANIEM NIEPRAWDZIWYCH INFORMACJI (FAKE NEWS)
Str e s zc z e ni e
W systemie prawa polskiego z wyjątkiem instytucji sprostowania prasowego brak jest regulacji
prawnych, które wprost odnoszą się do możliwości blokowania publikacji internetowych rozpo-
wszechniających nieprawdziwe informacje. W artykule podjęto próbę analizy, w jakim stopniu do
ochrony przed rozpowszechnianiem fake newsów może być wykorzystana konstrukcja ochrony
dóbr osobistych prawa cywilnego. W ramach przeprowadzonych rozważań podjęta została próba
odpowiedzi na pytania, czy cywilnoprawna konstrukcja ochrony dóbr osobistych w zadowalający
sposób realizuje stawiane przed nią cele, czy też zawiera luki umożliwiające bezkarne publikowanie
nieprawdziwych informacji. Wnioski wynikające z przeprowadzonej analizy pozwoliły na sfor-
mułowanie propozycji zmiany regulacji prawnych, które mogłyby ograniczyć możliwość bezkarnej
publikacji fake newsów.
Słowa kluczowe: prawda; fake news; dobra osobiste; prawo cywilne; internet.
