Tarım Danışmanlığı Sisteminin Hizmet Alan Çiftçiler Aracılığıyla Değerlendirilmesi (Konya ili Örneği), Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi

Abstract

Çalışmada, Konya ilinde bulunan çiftçilerin tarım danışmanlarından aldıkları hizmetler bakımından tutum ve yaklaşımlarına ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırma ankete dayalı olup 42 danışmanın tamamı değerlendirilme kapsamına alınmış ve bu danışmanların hizmet verdiği işletmelerden her birinin 3 hizmet sunduğu işletme ile anket çalışması yapılmıştır. Üreticiler tesadüfi örnekleme yöntemine göre toplamda 126 kişi olarak belirlenmiştir. Oluşturulan çizelgeler yüzde hesaplamalarıyla yorumlanmıştır. Varılan sonuçlara göre, üreticilerin danışmanlarla olan iletişimleri, yetiştiricilikte danışmanlardan fayda görmeleri, güven ve uyum içinde çalışmaları dikkat çekmekte ve daha fazla danışmanın hizmet sunmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca üreticilerin tamamı ihtiyaç duydukları anda istedikleri zaman danışmanlarına ulaşabilmekte ve %95,24’ü Tarımsal Yayım ve Danışmanlık hizmetinin faydalı olduğunu düşünmektedir. Tarımsal yayım ve danışmanlık faaliyetlerinin yaygınlaştırılması ve çiftçi-danışman etkileşiminin sağlanması önemli görülmektedir. Bu çerçevede, çiftçilerin en fazla danışmanlık hizmet aldığı kuruluş olan ziraat odalarının nitelikli beşeri sermayesinin arttırılması danışmanlık süreci açısından önemli görülmektedir

Full text

GAZİOSMANPAŞA BİLİMSEL ARAŞTIRMA DERGİSİ (GBAD)
Gaziosmanpasa Journal of Scientific Research
ISSN: 2146-8168
http://dergipark.gov.tr/gbad
Araştırma Makalesi (Research Article)
Cilt/Volume : 11
Sayı/Number: 2
Yıl/Year: 2022
Sayfa/Pages: 277-285
Alınış tarihi (Received): 29.07.2022
Kabul tarihi (Accepted): 29.08.2022
Tarım Danışmanlığı Sisteminin Hizmet Alan Çiftçiler Aracılığıyla
Değerlendirilmesi (Konya ili Örneği)
Hasan Gökhan DOĞAN 1,*, Yasemin AKDENİZ 2
1 Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Kırşehir
2 Tarım ve Orman Bakanlığı Konya İl Müdürlüğü, Konya
* Sorumlu yazar: hg.dogan@ahievran.edu.tr
ÖZET: Çalışmada, Konya ilinde bulunan çiftçilerin tarım danışmanlarından aldıkları hizmetler bakımından
tutum ve yaklaşımlarına ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırma ankete dayalı olup 42 danışmanın
tamamı değerlendirilme kapsamına alınmış ve bu danışmanların hizmet verdiği işletmelerden her birinin 3
hizmet sunduğu işletme ile anket çalışması yapılmıştır. Üreticiler tesadüfi örnekleme yöntemine göre toplamda
126 kişi olarak belirlenmiştir. Oluşturulan çizelgeler yüzde hesaplamalarıyla yorumlanmıştır. Varılan sonuçlara
göre, üreticilerin danışmanlarla olan iletişimleri, yetiştiricilikte danışmanlardan fayda görmeleri, güven ve
uyum içinde çalışmaları dikkat çekmekte ve daha fazla danışmanın hizmet sunmasının gerekliliği ortaya
çıkmaktadır. Ayrıca üreticilerin tamamı ihtiyaç duydukları anda istedikleri zaman danışmanlarına
ulaşabilmekte ve %95,24’ü Tarımsal Yayım ve Danışmanlık hizmetinin faydalı olduğunu düşünmektedir.
Tarımsal yayım ve danışmanlık faaliyetlerinin yaygınlaştırılması ve çiftçi-danışman etkileşiminin sağlanması
önemli görülmektedir. Bu çerçevede, çiftçilerin en fazla danışmanlık hizmet aldığı kuruluş olan ziraat
odalarının nitelikli beşeri sermayesinin arttırılması danışmanlık süreci açısından önemli görülmektedir.
Anahtar Kelimeler – Tarım Danışmanı, Tarımsal Yayım, Konya.
Evaluation of Agricultural Counseling System by Farmers Receiving
Service (Case of Konya Province)
ABSTRACT: In the study, evaluations were made about the attitudes and approaches of farmers in Konya in
terms of the services they received from agricultural consultants. The research is based on a questionnaire, and
all 42 consultants were included in the evaluation, and a survey was conducted with 3 companies from each of
the companies that these consultants provide services to. Producers were determined as 126 people in total
according to the random sampling method. The created tables were interpreted with percentage calculations.
According to the results, the communication of the producers with the consultants, the benefit of the consultants
in breeding, their work in trust and harmony draw attention and the necessity of more consultants to provide
services emerges. In addition, all of the producers can reach their consultants whenever they need and 95.24%
of them think that the Agricultural Extension and Consultancy service is beneficial. It is considered important
to disseminate agricultural extension and consultancy activities and to ensure farmer-advisor interaction. In this
context, increasing the qualified human capital of the chambers of agriculture, which is the institution where
the farmers receive the most consultancy services, is considered important in terms of the consultancy process.
Keywords – Agricultural Consultant, Agricultural Extension, Konya Province.
1. Giriş
Kırsal kalkınmanın lokomotifi insan kaynağı olarak ifade edilebilir. İnsan kaynağının
geliştirilmesi teknolojik olanaklarla eş güdümlü olarak ilerlemektedir. Çünkü, ilerleyen
teknolojinin kullanılması da yine eğitilmiş insan kaynağı ile mümkün olmaktadır. Bu olgu
sağlam bir temel üzerine kurgulandığı takdirde süreçlerin başarıya doğru yol alması mümkün
hale gelmektedir. Bu durum ancak doğru eğitim ve doğru modelleme ile yapılabilmektedir.
Doğru eğitim ve modellemeler ise kırsal kalkınma açısından tarımsal yayım şemsiyesi
altında gerçekleşebilmektedir. Tarımsal yayım, tarım sektörünün organize edilmesi ve

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 278
yönlendirilmesinde önemli bir politika ayağı olarak ifade edilebilir (Kızılaslan ve Erdemir,
2013). Tarımsal yayım, kırsal alanda yaşayan nüfusun ve iş hayatının gelişmiş ülkelerdeki
standartlara ulaştırmak, tarımsal üretimi artırmak, tarım politikalarında şeffaflık sağlamak
amacıyla modern bilgi ve teknolojileri üreticilerin kullanabileceği formlara dönüştürme gibi
faaliyetler zinciri olarak tanımlanabilir (Wan Den Ban ve Hawkins, 1996; Gürel 1996).
Türkiye’ de ilk yayım faaliyetlerinin cumhuriyet öncesi dönemde başladığı ancak süreklilik
arz eden bir sistem kurulamadığı ifade edilmektedir (Çınar, 2009). Bu eksiklik öylesine uzun
bir dönem sürmüştür ki, örneğin ikinci dünya savaşı sonrası yıkılan Avrupa’ nın tekrar ayağa
kaldırılması sürecinde Türkiye’ nin aktif rol alabileceği görüşü hakim olmuştur. Buna bağlı
olarak Marshall yardımı kapsamında Türkiye’ de traktör sayısındaki dikkate değer artışa
rağmen, bu konudaki eksik bilgi, teknik yetersizlik ve yaygın olmayan anlayışla birlikte
beraberinde bitki besleme ve sulama organizasyonlarındaki bilgi eksikliği arzulanan noktaya
Türkiye’ yi taşıyamamıştır (Kepenek ve Yentürk, 1995). Söz konusu bu yetersizlikler esasen
ihtiyaçların belirlenmesi noktasında bir sebep niteliği taşıyabilmektedir. Dolayısıyla tarımsal
yayım konusundaki eksiklikler de bu tecrübeyle sabitlenmiş olmuştur (Benor ve ark., 1988).
Türkiye’ de tarım önemli ölçüde halen işgücü piyasasının omuzlarındadır. Yani, tarımda
teknolojik ilerleme içinde bulunduğumuz yüzyılın beklentileriyle örtüşmemektedir. Tarım
sektöründen istenen fayda maksimizasyonunun gerçekleşmesi için tarımsal yayım ve
danışmanlık hizmetleri ve üretici etkileşimlerinin arttırılması son derece önemlidir (Aydoğdu
ve Altun, 2019). Konuyla ilgili yapılan bir çalışmada, tarımsal yayım ve danışmanlığın
yaygınlaştırılması, çiftçilerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesinin gerekliliğine vurgu
yapılmıştır (Kızılaslan ve Erdemir, 2013). Yapılan başka bir çalışmada da, tarımsal yayım
ve danışmalık hizmetlerinden yararlanan çiftçilerin yıllık gelir artışlarının göreli daha yüksek
olabileceği ifade edilmiştir (İmamoğlu ve Çobanoğlu, 2018).
Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetleri, her yıl yayımlanan tebliğ kapsamında tarımsal
yayım ve danışmanlık sisteminin çoğulcu, etkin ve verimli bir yapıya kavuşmasını sağlamak
amacıyla 2009 yılından itibaren Tarım ve Orman Bakanlığı sorumluluğunda
yürütülmektedir. Bu kapsamda hizmeti yerine getiren kurum ve kuruluşlarla sözleşme
imzalayan tarım danışmanları ve kendi nam ve şöhreti için çalışan serbest tarım danışmanları
aracılığıyla tarımsal işletmelere yönelik tarımsal yayım ve danışmanlık hizmeti
verilmektedir. Araştırma, Konya ilinde yürütülmüştür. 2020 yılı tebliğine göre 2021 yılında
Konya ilinde faaliyet gösteren 42 adet serbest tarım danışmanı bulunmaktadır. Bu
danışmanlardan hizmet alan işletmelerin tarımsal yayım ve danışmanlık hizmetlerinden
yararlanma düzeyleri, bakış açıları ve beklentilerini belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın
örneklemi, her ne kadar serbest tarım danışmanlarından hizmet alan çiftçiler üzerine
boyutlandırılsa da, söz konusu çiftçilerin başkaca kaynaklardan aldıkları danışmanlık
hizmetleri de bu araştırmanın ilgi alanını oluşturmuştur. Çünkü kavramsal olarak, sivil
toplum örgütlerinde, ziraat odalarında ve tarımsal danışmanlık şirketlerinde istihdam edilen
veya tarımsal danışmanlık hizmeti yürütmek üzere kendi nam ve hesabına çalışan
sertifikalandırılmış kişiler serbest tarım danışmanları olarak adlandırılmıştır (Anonim,
2013).
2. Materyal ve Yöntem
Araştırma, Konya İlinin, Akşehir, Altınekin, Ereğli, Çumra, Karatay, Karapınar, Kadınhanı,
Ilgın, Meram, Selçuklu ve Sarayönü olmak üzere 11 ilçe ve mahallesinde danışmanlık
hizmetinden yararlanan 126 tarım işletmesinden oluşmaktadır. Örnek hacmi, Konya ilinde
tarımsal danışmanlık hizmetinden yararlanan Konya Tarım ve Orman İl Müdürlüğü’ ne

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 279
kayıtlı 2520 tarım işletmesinden gayeli olarak belirlenmiştir. Örnek hacmi belirlenirken 42
adet serbest tarım danışmanından her birinden hizmet alan üç işletme tesadüfi olarak
seçilerek oluşturulmuştur. Gayeli örnekleme yöntemi tarım ekonomisi çalışmalarında
sıklıkla kullanılan bir yöntem olarak ifade edilebilir (Çiçek ve Erkan, 1996). Söz konusu
işletmelerin dağılımı, Akşehir (3 adet ), Altıntekin (4 adet), Çumra (7 adet), Ereğli (9 adet),
Hadim (3 adet), Ilgın (6 adet), Kadınhanı (9 adet), Karapınar (12 adet), Karatay (33 adet),
Meram (19 adet), Sarayönü (6 adet) ve Selçuklu (5 adet) olarak belirlenmiştir. Veri toplama
aracı olarak anket tekniği kullanılmıştır. Veriler ve oluşturulan çizelgeler yüzde
hesaplamalarıyla yorumlanmıştır. Anket formunda, sosyo-demografik özellikler başta olmak
üzere, tarım danışmanlarıyla ilgili genel bilgiler, danışmanların faaliyetleri, danışan
işletmelerin genel düşünce ve yaklaşımlarıyla memnuniyet eğilimlerini belirlemeye yönelik
sorular yer almaktadır. Ayrıca anket haricinde üreticilerle yüz yüze yapılan görüşmelerde
elde edilen bilgiler çalışmada veri olarak kullanılmıştır.
3. Bulgular ve Tartışma
3.1. Çiftçilerin yaş dağılımı, eğitim durumu ve iş tecrübesi
Araştırmaya katılan işletmelerde yaş dağılımı bakımından 36-45 yaş aralığı % 27.78 ile en
yüksek orana sahiptir. Sonrasında ise, %23.81 ile 46-55 yaş aralığına sahip çiftçiler
gelmektedir. Çiftçilerin eğitim durumu değerlendirildiğinde, % 34.92’ sinin ilkokul mezunu
ve % 29.37’ sinin lise mezunu olduğu belirlenmiştir. Ankete katılan çiftçilerin ortalama iş
tecrübesi 27 yıl olarak hesaplanmıştır. Çiftçilerin % 57.14’ ünün 16 yıl ve daha üzeri iş
tecrübesine sahip olduğu söylenebilir.
3.2. Çiftçilerin teknolojik olanakları kullanma düzeyine yönelik bulgular
Araştırmaya katılan çiftçilerin tamamının cep telefonu kullandığı belirlenmiş olup %81.75’
inin de internet kullandığı görülmüştür. Ayrıca, çiftçilerin, %80.16’ sının cep telefonu ile
internete girerek sosyal iletişim programlarını kullanabildiği, mesaj alıp okuyabildiği ve
gönderebildiği belirlenmiştir. İnternetten tarımsal içerikli platform ve sosyal medya ile ilgili
doneleri kullanamayan çiftçilerin daha çok ileri yaş gruplarındaki çiftçiler olduğu ifade
edilebilir. Yine, çiftçilerin sosyal medya hesapları aracılığı ile tarımsal haberleri takip etme
durumu açısından bu oran %65.08 olarak elde edilmiştir.
3.3. Çiftçilerin aldığı tarımsal danışmanlık hizmeti süreçlerine ilişkin bulgular
Araştırmaya katılan çiftçilerin, tarımla ilgili bir sorunla karşılaştıklarında genel olarak
başvurdukları kaynaklar değerlendirildiğinde, %47.62’ sinin bir tarım danışmanından,
%19.84’ ünün tarım il/ilçe müdürlüklerinden ve %15.08’ nin ziraat
odaları/birlik/kooperatiflerden yararlandıkları belirlenmiştir. Ancak, üreticilerin danışmanlık
hizmeti olarak hizmet aldıkları kaynaklar incelendiğinde, %40,48’ inin ziraat odalarından,
%33.33’ ünün üretici birliklerinden ve %23.81’ inin serbest tarım danışmanlarıyla çalıştıkları
söylenebilir. Bu kuruluşlardaki danışmanların %78.57’ sinin ziraat mühendisi ve %14.29’
unun tekniker/teknisyen olduğu görülmüştür. Çiftçilerin danışmanlık hizmeti alma süreleri
incelendiğinde ise, %51.59’ unun 1-2 yıl arasında ve %35.71’ inin 3-5 yıl arasında bir sürede
hizmet aldıkları ifade edilebilir. Çiftçilerin tamamı danışmanlarına ulaşılabilirlik bakımından
sorun yaşamadıklarını belirtmişlerdir. Tarım danışmanlarıyla ilgili yapılan başka bir
çalışmada, çiftçilerin %67.80’i ziraat odasından, %32.2’si ise serbest tarım danışmanlarından

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 280
hizmet aldıkları belirlenmiştir (Cengiz, 2018). Bu çerçevede değerlendirildiğinde bu
çalışmada ortay çıkan sonuçlar incelenen literatürle benzerlik göstermektedir. Buna göre,
üreticilerin önemli ölçüde ziraat odasından tarım danışmanlığı hizmeti almalarının
nedenlerinden biri öncelikle sektörle ilgili mesleki bir kuruluş olmasından
kaynaklanmaktadır. Diğer taraftan, oda veya birlikler adına hizmet veren danışmanların
hizmet öncesinde üreticilerle tanışmaları ve iletişim kanallarını samimi ve oldukça etkin
kullanımları nedeniyle üreticileri bu hizmetten yararlanmaya ikna etmeleri ve danışmanlık
hizmeti için ayrıca bir ücret ödemek zorunda olmamaları olarak değerlendirilmiştir.
Tarım danışmanlarının yıl içinde çiftçileri ziyaret etme sıklıkları incelendiğinde %47.62’
sinin ayda bir defa %23.81’ inin iki ayda bir defa ve %16.67’ sinin haftada bir defa ziyaret
ettiği belirlenmiştir. Yapılan benzer bir çalışmada, çiftçilerin bilgi alma sıklığı %44.50’si ile
haftada bir olarak değerlendirilmiştir (Cengiz,2018). Ancak bu görüşme sıklığı
danışmanların işletmeleri sık ziyaret etmesi sonucunda bazı üreticilerde rahatsızlığa sebep
olduğu ve bunun mevzuata uygun hareket edilmesi yönündeki telkinlerden kaynaklandığı
ifade edilmiştir. Ayrıca üreticiler ihtiyaç duyduğu zamanlarda görüşülmesi gerektiğini ifade
etmişlerdir. Aynı zamanda yapılan görüşmelerde “danışmanların geldiklerinde herhangi bir
ihtiyacı veya sıkıntısı olup olmadığını sorduklarını ve bu durumdan genel itibariyle memnun
olduklarını” belirtmişlerdir. Az bir kısmı ise “danışmanların altı ayda bir şeklinde ziyaret
ettiğini, ihtiyacı olduğunda danışmana kendisinin gittiğini” belirtmişlerdir.
Araştırmaya katılan çiftçilerin tarım danışmanlarından bilgi aldığı konular Tablo 1’ de
verilmiştir.
Tablo 1. Tarım danışmanlarından en çok bilgi alınan konular
Table 1. Most learned topics from agricultural consultants
Frekans
%
Bitki Hastalık ve zararlı ile Mücadele
65
51.58
Sulama
28
22.22
Tohumluk
23
18.25
Hasat-Harman
6
4.76
Gübreleme
46
36.50
Ekim-Dikim
11
8.73
Ürünlerin değerlendirilme teknikleri
2
1.58
Destekleme ve hibe
83
65.87
Hayvancılık
32
25.39
Organik tarım
6
4.76
Tarımsal mekanizasyon
18
14.28
Tarım sigortası
30
23.80
İyi tarım uygulamaları
6
4.76
Satış-pazarlama
2
1.58
Hayvan sağlığı ve hastalıkları
35
27.77
Hayvan bakımı-besleme ve hastalıkları
32
25.39
Yeniliklerden haberdar olma
77
61.11
*birden fazla şık işaretlendiği için %100’ ü geçmektedir.
Tablo 1 incelendiğinde, çiftçilerin en fazla destekleme ve hibe (%65.87), yeniliklerden
haberdar olma (%61.11), bitki hastalık ve zararlı ile mücadele (%51.58), gübreleme
(%36.50), hayvan sağlığı ve hastalıkları (27.77), hayvan bakımı-besleme ve hastalıkları
(%25.39), sulama (%22.22), tohumluk (%18.25) gibi konularda tarım danışmanlarından
yararlandıkları belirlenmiştir. Pazarlama gibi konularda bilgi alma düzeyinin düşük olma
nedenini, çiftçiler bu konuları daha ülkesel bir mesele olarak gördükleri ve devlet politikası

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 281
bazında bir beklenti içerisinde oldukları şeklinde ifade etmişlerdir. Ayrıca, organik tarım,
hasat-harman, ekim, dikim, bakım gibi uygulamalar konusunda da daha az bilgi alındığı
görülmekle birlikte genellikle bu işleri geleneksel alışkanlıkları ile yaptıkları belirtilmiştir.
Araştırmadan elde edilen diğer bir bulgu ise, danışmanlık hizmeti alınan genel çerçevedeki
faaliyet alanıyla ilgilidir. Çiftçilerin %70.63’ ünün tarla tarımı ile ilgili ve %29.37’ sinin
hayvancılık faaliyetiyle ilgili bilgi edindikleri belirlenmiştir. (Cengiz, 2018)’ in yaptığı
çalışmada, çiftçilerin %89.00 oranından hastalık ve zararlı ile mücadele, %82.80 oranında
gübreleme, %68.30 oranında sulama, %59.90 bakım işleri, %54.20 oranında destekleme ve
%41.90 oranında yeniliklerden haberdar olma şeklinde sıralanmıştır. (Kızılaslan ve Çakmak,
2012)’ nin Tokat’ta yaptığı çalışmada, %38.20 bitkisel üretim, %27.00 hayvan hastalık ve
zararlıları ve %22.20 bitki hastalıklarıyla mücadele konusunda bilgi aldıkları görülmüştür.
(Yılmaz ve ark., 2009)’ un çalışmasında ise, %78.00 ile gübreleme konusunda talep edilen
bilgi ön plana çıkmıştır. Serbest tarım danışmanlarıyla yapılan benzer bir çalışmada da,
%66.00 oranından bitki hastalık-zararlı mücadelesi ve %66.00 oranında bitki besleme
konusunda edinilen bilgiler ön planda olmuştur (Artık, 2012).
Çiftçilerin tarım danışmanlarından aldığı bilgilerin ihtiyaçlarını karşılama durumları
değerlendirilmiştir. Buna göre, %93.65’ inin ihtiyaçlarına cevap bulduğu %6.35’ inin ise
ihtiyaçlarını karşılamadığı belirlenmiştir. Tarımsal danışmanlık süreci, çiftçilerin çeşitli
konularda fayda sağlayacakları bir sistem olarak düşünülebilir. Bu çerçevede, fayda
alanlarını üretim artışı, ürün kalitesi, gelir artışı, girdi kullanım düzeyi vb olarak sıralamak
mümkündür. Araştırmaya katılan çiftçilerin %79.37’ si aldıkları danışmanlık hizmetinin
üretim artışına olumlu etkisinin olduğunu, %81.75’ i ürün kalitesine etkisi olduğunu ve
%61.90’ ı gelir artışına etkisinin olduğunu belirtmişlerdir. Literatürde, benzer bir çalışmada
çiftçilerin %73.60’ ının tarım danışmanlarının gelir artışına etkisinin olduğunu ifade ettikleri
görülmüştür (Cengiz,2018). Gelir artışındaki bu durum ürün miktarı ve kalitesindeki artışla
doğru orantılı olarak boyutlanabilmektedir.
Tarımsal danışmanlık faaliyetlerinde faydalanılan alanlardan diğeri de girdi kullanım
düzeyleridir. Çiftçilerin tarım danışmanları aracılığı ile girdi kullanımındaki değişimler
incelendiğinde, bir önceki yıla göre gübre kullanımının dekara 1-50 kg aralığında azalış
gösterdiğini ifade edenlerin oranı %35.71, değişim olmadığını ifade edenlerin oranı ise
%24.60 olarak değerlendirilmiştir. Yıllık ilaç kullanımındaki değişim incelendiğinde, bir
önceki yıla göre dekara 1-5 lt-kg ilaç kullanımın azaldığını ifade edenlerin oranı %25.40 ve
değişim olmadığını ifade edenlerin oranı da %24.60 olarak belirlenmiştir. Kullanılan
tohumluk miktarında ise, %42.86’ sının değişim olmadığını ifade ettikleri ve %13.49’ unun
dekara 1-3 kg daha az tohum kullandıklarını ifade ettikleri görülmüştür. Hayvancılık
faaliyetlerinde ise, hastalık ve zararlılara yönelik yapılan masraflarda %20.64’ ünün belirli
bir ölçüde azalış olduğunu belirtmişlerdir. Benzer şekilde bir önceki yıla göre yem kullanım
düzeyinde %15.08 oranında azalış olduğunu ifade ettikleri belirlenmiştir. Değişim
olmadığını belirtenlerin oranı ise %7.94 olarak görülmüştür. Yararlanılan danışmanlık
hizmetinden dolayı, diğer hayvancılık giderlerinde ise çiftçilerin % 18.24’ ünün azalış
olduğunu ifade etmeleri araştırmadan elde edilen bulgular arasındadır. Burada tarımsal
işletme sahiplerinin aldığı hizmetten dolayı ürün kalitesi, bitki besleme, ilaç ve tedavi
masrafları(hayvan başına) ve yem kullanım (hayvan başına) miktarının kısmen azalması
veya fazla bir değişme göstermemesi, tarım danışmanlarının ilaç/reçete yazma yetkilerinin
bulunmamasıyla açıklanabilir. Danışmanların faaliyet alanı olarak daha çok
eğitim/yönlendirme/tavsiye boyutuyla sınırlı kalması önemli bir etken olarak düşünülebilir.

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 282
Araştırmaya katılan çiftçilerin bazı konularda hizmet alma sıklıkları Tablo 2’ de verilmiştir.
Tablo 2. Çiftçilerin bazı konularda hizmet alma sıklıkları
Table 2. Frequency receiving services on some issues of farmers
Hizmet
Fikrim yok
Hiç Almam
Çok Az
Alırım
Ara Sıra
Alırım
Her Zaman
Alırım
Ort.
skor
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
Zirai mücadele konusunda
12
9.52
20
15.87
15
11.90
22
17.46
57
45.24
3.73
Hayvan hastalık ve
zararlıları ile mücadele
konusunda
16
12.70
59
46.83
9
7.14
9
7.14
33
26.19
2.87
Sulama konusunda
13
10.32
14
11.11
45
35.71
21
16.67
33
26.19
3.37
Hasat-harman konusunda
18
14.29
33
26.19
39
30.95
22
17.46
14
11.11
2.85
Tohumluk/fide/fidan
seçimi konusunda
17
13.49
25
19.84
31
24.60
21
16.67
32
25.40
3.21
Gübreleme konusunda
13
10.32
14
11.11
15
11.9
37
29.37
47
37.30
3.72
Ekim-dikim konusunda
17
13.49
21
16.67
43
34.13
19
15.08
26
20.63
3.13
Satış-pazarlama konusunda
13
10.32
43
34.13
35
27.78
20
15.87
15
11.9
2.85
Bitkisel ürünlerin
yetiştiriciliği konusunda
20
15.87
26
20.63
40
31.75
18
14.29
22
17.46
2.97
Bitkisel ürünlerin
değerlendirilme teknikleri
konusunda
24
19.05
52
41.27
26
20.63
13
10.32
11
8.73
2.48
Silaj yapımı konusunda
29
23.02
38
30.16
12
9.52
25
19.84
22
17.46
2.79
Süt sığırcılığı konusunda
27
21.43
52
41.27
11
8.73
12
9.52
24
19.05
2.63
Besi sığırcılığı konusunda
27
21.43
56
44.44
13
10.32
12
9.52
18
14.29
2.51
Küçükbaş hayvan
yetiştiriciliği konusunda
31
24.60
66
52.38
8
6.35
3
2.38
18
14.29
2.29
Hayvansal ürünlerin
değerlendirilme teknikleri
konusunda
31
24.60
62
49.21
12
9.52
4
3.17
17
13.49
2.32
Organik tarım/iyi tarım
uygulamaları konusunda
25
19.84
43
34.13
33
26.19
19
15.08
6
4.76
2.51
Tarımsal mekanizasyon
konusunda
18
14.29
18
14.29
40
31.75
31
24.60
19
15.08
3.12
Tarım sigortası konusunda
9
7.14
6
4.76
18
14.29
50
39.68
43
34.13
3.89
Kooperatifçilik/örgütlenme
konusunda
9
7.14
16
12.70
30
23.81
35
27.78
36
28.57
3.58
Tablo 2 incelendiğinde, çiftçilerin hizmet alma sıklıklarının bazı konularda yoğunlaştığı
görülmektedir. Buna göre, zirai mücadele konusunda %45.24’ ünün her zaman, gübreleme
konusunda %37.30’ unun her zaman ve örgütlenme konusunda %28.57’ sinin her zaman
hizmet/bilgi aldıkları belirlenmiştir. %39.68’ inin tarım sigortaları konusunda ara sıra bilgi
aldıkları ve sulama, hasat harman, tohumluk/fide/fidan, ekim-dikim konusunda da çok az
düzeyde bilgi aldıkları görülmüştür. Araştırmadan elde edilen diğer bir bulgu ise, tarımsal
yayım ve danışmanlık hizmetinin nasıl olması gerektiğiyle ilgilidir. Buna göre, çiftçilerin
%65,08’ i bu hizmetin ücretsiz olarak Tarım ve Orman Bakanlığınca, %21.43’ü de yine aynı
şekilde ücretsiz olarak birlikler tarafından verilmesi gerektiğini belirtmişlerdir.

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 283
Araştırmaya katılan çiftçilerin tarım danışmanından aldığı hizmetlerden memnuniyet
durumu Tablo 3’ de verilmiştir.
Tablo 3. Çiftçilerin tarım danışmanından aldığı hizmetlerden memnuniyet durumu
Table 3. Satisfaction in the services receive from the agricultural consultants of farmers
Hizmetler
Fikrim yok
Kötü
Orta
İyi
Çok İyi
Ort,
Skor
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
Tarım teknikleri
hizmetleri
3
2.38
0
0
12
9.52
68
53.97
43
34.13
4.17
Danışman ile görüşme
sıklığı
2
1.59
3
2.38
28
22.22
37
29.37
56
44.44
4.13
Danışama istenildiğinde
ulaşılabilme
2
1.59
0
0
24
19.05
38
30.16
62
49.21
4.25
Danışmanın tarımsal
destekleme/hibe ile ilgili
bilgileri duyurma
1
0.79
0
0
7
5.56
47
37.3
71
56.35
4.48
Kişisel tutum
3
2.38
0
0
1
0.79
44
34.92
78
61.90
4.54
Satış ve pazarlama
konusunda bilgiler sunma
14
11.11
2
1.59
60
47.62
32
25.4
18
14.29
3.30
Sulama konularında
bilgiler sunma
15
11.9
5
3.97
45
35.71
38
30.16
23
18.25
3.39
Tarım alet ve makineleri
konusunda bilgiler sunma
12
9.52
3
2.38
54
42.86
40
31.75
17
13.49
3.37
Tarımdaki yeni
uygulamalar konusunda
bilgilendirme
6
4.76
0
0
22
17.46
57
45.24
41
32.54
4.01
Ürün değerlendirilme
konusunda bilgilendirme
12
9.52
2
1.59
59
46.83
32
25.4
21
16.67
3.38
Gübreleme konusunda
bilgilendirme
13
10.32
0
0
22
17.46
66
52.38
25
19.84
3.71
İlaçlama konusunda
bilgiler sunma
14
11.11
3
2.38
25
19.84
63
50.00
21
16.67
3.59
Alternatif başka ürün
yetiştiriciliği konusunda
önerilerde bulunma
15
11.9
1
0.79
45
35.71
44
34.92
21
16.67
3.44
Kooperatifleşme
konusunda bilgiler sunma
14
11.11
0
0
28
22.22
44
34.92
40
31.75
3.76
Toprak tahlili konusunda
bilgilendirme
18
14.29
2
1.59
37
29.37
42
33.33
27
21.43
3.46
Sertifikalı tohum
kullanımı konusunda
bilgilendirme
18
14.29
0
0
32
25.4
46
36.51
30
23.81
3.56
Organik tarım hakkında
bilgilendirme
41
32.54
1
0.79
41
32.54
30
23.81
13
10.32
2.79
Çevre ve sürdürülebilir
tarım konusunda
bilgilendirme
28
22.22
0
0
27
21.43
47
37.3
24
19.05
3.31
İyi tarım uygulamaları
hakkında bilgilendirme
41
32.54
0
0
29
23.02
38
30.16
18
14.29
2.94
Hayvan bakım besleme
konularında bilgilendirme
58
46.03
8
6.35
17
13.49
12
9.52
31
24.6
2.60
Hayvan hastalıkları ve
tedavi konularındaki
yeterlilik
58
46.03
9
7.14
16
12.7
13
10.32
30
23.81
2.59

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 284
Tablo 3 incelendiğinde, çiftçilerin genel olarak memnuniyet içerisinde oldukları ifade
edilebilir. Memnuniyet dereceleri, dört konu haricinde orta, iyi ve çok iyi olarak
belirlenmiştir. Memnuniyetsizlik duyulan hizmetler ise, organik tarım konusunda, iyi tarım
uygulamaları, hayvan bakım besleme ve hayvan hastalıkları ve tedavi konusunda
bilgilendirme olarak görülmüştür. Söz konusu memnuniyetsizlik duyulan hizmetlerin
hayvancılık faaliyetleriyle daha az ilgilenen işletmelerin vermiş olduğu cevaplardan kaynaklı
olduğu ifade edilebilir. Literatürde, yapılan benzer çalışmalar incelendiğinde çiftçilerin
%80.00’ inin tarım danışmanlarının hastalık ve zararlı yönetiminden memnun oldukları
görülmüştür (Artık,2012). Başka bir çalışmada yine çiftçilerin %55.00’ i tarım
danışmanlarının hastalık ve zararlılara yönelik mücadele için doğru zamanda hareket
ettiklerini ifade etmişlerdir (Kızılaslan ve Çakmak 2012). Kayabaş (2016)’ nın çalışmasında
da, teknik bilgi ve hastalık zararlı ile mücadelede üreticilerin tam anlamıyla memnuniyet
içerisinde oldukları belirlenmiştir.
4. Sonuç
Sonuç olarak, Türkiye’de özellikle tarla ürünleri ziraatının ve hayvancılık faaliyetlerinin
yoğun yapıldığı Konya’da, üreticilerin büyük bir çoğunluğu yeni görüşlere açık olup
danışmanlarla çalışmanın faydasını görmekteler ve bu hizmetten memnunlar. Hizmetin daha
fazla desteklenerek hizmet veren danışmanların sayısının arttırılmasını ve uygulamalı olarak
faaliyetlerin verilmesini beklemektedirler. Aynı zamanda hizmetin ücretsiz olarak şu an ki
haliyle odalar, birlikler kanalıyla ve serbest olarak görevini yapan danışmanlarla yapılmasını
ve bu hizmetinde Tarım Bakanlığının sorumluluğunda devam ettirilmesini istemektedirler.
Bunların yanında tarımsal yayım ve danışmanlık sisteminin gelişim seyrinin ülke genelinde
olduğu gibi Konya’da yavaş yol aldığı söylenebilir. Burada, üreticilerin konuyu ve hizmeti
tam anlamıyla bilmemeleri, üretici örgütlerinin ve odalarının hem sayı olarak hem de nitelik
olarak yeterli düzeyde olmaması, genç üreticilerin tarım alanında yeterince bulunmaması,
alanda uygulamalı eğitimlerin azlığı gibi faktörlerin etkisinin olduğu söylenebilir. Konya’da
tarımsal işletme sayısına oranla danışmalık hizmeti alan çiftçi düzeyi tatmin edici düzeyde
değildir. Bu oranın ilerletilmesi ve danışmanlık sisteminin daha etkin ve verimli bir yapıya
dönüştürülmesi için;
Tarımsal danışmanlık sisteminin izlenebilir, ölçülebilir ve geliştirilebilir bir metodoloji
içerisinde mevuzatla buluşturulması önemli görülmektedir. Özellikle serbest tarım
danışmanlığı sisteminin daha yaygın hale getirilmesi, nitelikli ve tüm aşamaları kayıtlı
işletmelerin varlığı yönünde önemli bir adım olabileceği gibi, sistem diğer yönüyle de ilgili
mühendis/veteriner hekim gibi meslekler için önemli bir faaliyet alanı oluşturabilecektir. Bu
durum hedeflenen noktada kırsalın kalkınması, çevrenin korunması, kar maksimizasyonu,
maliyet minimizasyonu, etkin kaynak kullanımı vb konularda yarar sağlayabilecektir. Bunun
için, araştırma bulgularına da yansıyan, çiftçinin ziraat odalarına olan eğilimi de göz önünde
bulundurularak tarımsal danışmanlık sisteminin geliştirilmesine bu alandan başlanabilir.
Odalar desteklenerek danışman sayısı arttırılabilir ve süreç boyu eğitim faaliyetleriyle
danışmanların nitelikleri artırılabilir. Ayrıca, tarımsal danışmanlık desteklemelerinin
yelpazesi sadece danışmanlık boyutunda değil, üretici özelinde genişletildiğinde çiftçi-
danışman etkileşiminin daha rasyonel ve geniş bir zemine oturacağı ifade edilebilir.

DOĞAN ve AKDENİZ/GBAD, 2022, 11(2), 277-285 285
5. Kaynaklar
Anonim, 2013. Tarım ve Orman Bakanlığı.
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=10633&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim.
28.07.2022).
Artık, A. 2012. Paydaş Görüşlerden Hareketle Adana İlinde Serbest Tarım Danışmanlığı Sisteminin
Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
Aydoğdu, M. H., Altun, M. 2019. Mısır Ekimi Yapan Çiftçilerin Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetleri
İçin Ödemeye Yönelik Tutumları: Şanlıurfa Örneklemesi. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler
Dergisi, 3(2), 109-115.
Benor, D., Harrison, J. Q., Baxter, M. 1988. Tarımsal Yayım, Eğitim ve Ziyaret Sisitemi (çeviri: M. Küçükkurt).
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, İzmir.
Cengiz, N. 2018. Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetlerinin Etkililiği Üzerine Bir Araştırma: Antalya İli
Örneği. Doktora Tezi, Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
Çınar, G. 2009. “Üreticilerin Tarımsal Yayım ve Üretim Sistemi İçin Ödemeye İstekli Oldukları Ücretlerin
Belirlenmesi: Aydın ili Örneği”. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım
Ekonomisi anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çiçek, A., O. Erkan, 1996. Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri. Gaziosmanpaşa
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:12, Ders Notları Serisi No:6, Tokat.
Gürel, A., 1996. "Tekirdağ Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri Çiftçi Eğitim ve Yayım Şubesinde Görev Yapan
Yayım Elamanlarının Etkinlikleri Üzerine Bir Araştırma".T.Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi No: 246,
Araştırma No: 93, Tekirdağ.
İmamoğlu, H., Çobanoğlu, F. 2018. Balıkesir ilinde tarımsal danışmanlık hizmetinin etkisinin
değerlendirilmesi. Harran Tarım ve Gıda Bilimler Dergisi, 22(2): 263- 274
Kayabaş, Z. 2016. İstanbul İli Silivri İlçesinde Tarımsal Üretim ve Yayım Yaklaşımlarının Analizi Üzerine Bir
Araştırma, Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ.
Kepenek, Y., Yentürk, N. 1995. Türkiye Ekonomisi. Remzi Kitapevi. 480s. Türkiye.
Kızılaslan, H, Çakmak, E. 2012. Tarımsal Yayım Geliştirme Projesi Kapsamında Tarım Danışmanlığı
Sisteminin Değerlendirilmesi; Tokat İli Örneği. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi,
2, 73-84.
Kızılaslan, N., Erdemir, S. 2013. Tarım Danışmanlarının Tarımsal Yayım Ve Danışmanlık Sistemindeki
Rolleri Ve Sisteme Bakış Açıları (Tokat İli Merkez İlçe Araştırması). Gaziosmanpaşa Bilimsel
Araştırma Dergisi, (6):67-84.
Van den Ban, A. W., Hawkins, H. S. 1996. Agricultural Extension. Second Edition. Blackwell Science, p. 294.
USA
Yılmaz, H., Demircan, V., Gül, M. 2009. Üreticilerin Kimyasal Gübre Kullanımında Bilgi Kaynaklarının
Belirlenmesi ve Tarımsal Yayım Açısından Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Dergisi, 4, 31-44.