Content uploaded by Miranda Snoeren
Author content
All content in this area was uploaded by Miranda Snoeren on Oct 17, 2022
Content may be subject to copyright.
De sleutel naar grensoverstijgend
samenwerken in learning communities
Jeroen Bovens
Sofie Moresi
Nard van den Langenberg
Miranda Snoeren
De rol van bruggenbouwer
Voortdurende maatschappelijke veranderingen en uitdagingen vragen om samenwerking en een leven
lang ontwikkelen. Vaak gebeurt dit in learning communities (innovatieve leerwerkomgevingen) waar
organisaties grensoverstijgend samenwerken aan complexe vraagstukken. Bruggenbouwers (brokers)
hebben een sleutelpositie in het ontwikkelen van deze learning communities om mensen en organisa-
ties met elkaar te verbinden. Een veelzijdige rol die zich moeilijk laat definiëren. Bovendien voorzien or-
ganisaties niet altijd bewust in ondersteuning en ontwikkeling van deze bruggenbouwers. Op basis van
een mixed-methodsbenadering voorziet dit onderzoek in de behoefte van een generieke rolbeschrijving
met zeven vaardigheden. Hierbij wordt de invloed van kennis, ervaring en persoonskenmerken belicht.
Bruggenbouwers werken intersectoraal over grenzen van organisaties heen en ondersteunen betrokken
professionals en organisaties in hun samenwerking door politiek bewust en strategisch te handelen.
Zij stimuleren kennisdeling en vertalen kennis naar diverse betrokkenen en contexten en onderzoeken
daarbij de beroepspraktijk systematisch. Deze rolbeschrijving en de gewenste ondersteuning hierin biedt
concrete handvatten om bruggenbouwers beter te selecteren, te waarderen en ook gerichter te investe-
ren in hun professionele ontwikkeling. Deze investering is van cruciaal belang omwille van de katalyse-
rende werking van de rol als bruggenbouwer om het voortdurend leren en ontwikkelen bij organisaties
mogelijk te maken.
Trefwoorden: bruggenbouwer, sleutelpositie, learning communities, leven lang ontwikkelen
85
Auteurs zijn verbonden aan Fontys Hogescholen. Jeroen Bovens als senior onderzoeker, Sofie Moresi als
programmaleider Docentprofessionalisering en senior onderzoeker, Nard van den Langenberg als do-
cent-onderzoeker en Miranda Snoeren als lector Professionele Werkplaatsen.
Tijdschrift voor HRM
Editie 3 2022
Doi: 10.5117/THRM2022.3.003.BOVE
Inleiding
Het voortdurend leren en ontwikkelen is een essentieel onderdeel van de toe-
komstige arbeidsmarkt. Werkgevers spelen een belangrijke rol als het gaat
om werkenden in staat te stellen zich te ontwikkelen en te (blijven) leren.
Echter ontbreekt het in veel organisaties aan een leercultuur en aan onder-
steuning en stimulans voor voortdurend leren en ontwikkelen (SER, 2019;
86
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
Thunnissen & Pen, 2021). Daarbij is de bereidheid en interesse van een pro-
fessional cruciaal. Het vraagt dus om flexibiliteit en wendbaarheid vanuit
zowel het individu als vanuit de organisatie.
Naast de urgentie van een leven lang ontwikkelen, vraagt de complexiteit
van de maatschappelijke en economische uitdagingen ook om intersectorale
samenwerking (Kalinauskaite et al., 2021; Klijn, 2008; Moresi et al., 2019).
Er wordt dan ook steeds vaker ingezet op het integreren van werken, leren
en innoveren (Topsectoren, 2019) door middel van learning communities
(Schipper et al., 2022). Hieronder verstaan we samenwerkingsverbanden
en leeromgevingen zoals bijvoorbeeld living labs (Van Geenhuizen, 2018) en
centres of expertise (Fadeeva & Mochizuki, 2010; Reiner et al., 2019), Regional
Learning Environment (Oonk, 2016) en Professionele Werkplaatsen (Moresi
et al., 2019). Deze verrijken enerzijds het leren van alle professionals (van de
betrokken organisaties en de professionals in opleiding). Anderzijds draagt
het onderwijs bij aan de ontwikkeling van de regio. Wat kan leiden tot orga-
nisaties die zich beter en sneller aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en
zich ontplooien tot lerende en innoverende regio’s. Dergelijke meervoudige
samenwerkingen kennen een grote mate van complexiteit. Uit onderzoek
(Snoeren, 2021) is gebleken dat zogeheten bruggenbouwers een sleutelpo-
sitie hebben in de ontwikkeling van deze learning communities en dat deze
rol het succes van de samenwerkingen sterkt lijkt te beïnvloeden (Bos et al.,
2021; Corporaal et al., 2021). Dit artikel beschrijft onderzoek naar de rol van
de bruggenbouwer.
Rol van de bruggenbouwer
Professionals vanuit meerdere organisaties, die fungeren als bruggenbou-
wer, hebben specifiek de taak om mensen en organisaties met elkaar te ver-
binden en het lerend en onderzoekend samenwerken te versterken (Moresi
et al., 2019; Swennenhuis et al., 2021). Met als doel dat alle actoren, omge-
ving en dienstverlening zich voortdurend ontwikkelen (Snoeren, 2021). Dit
blijkt echter geen gemakkelijke opgave, zeker niet voor beginnende bruggen-
bouwers (Snoeren et al., 2012; Van Lieshout, 2013). Het vraagt om aanvullen-
de competenties ten opzichte van hetgeen professionals in voorgaande, tradi-
tionele situaties nodig hadden (Bakker et al., 2016). In toenemende mate is
er landelijke aandacht voor deze rol die verschillende benamingen kent zo-
als: grenswerkers (HAN, 2020), facilitators (Corporaal et al., 2021), webbers
(Scholte, 2020), bewegingsmakers (Verdonschot, 2020), brokers (Kirkels &
Duysters, 2010; Oonk, 2020) of kenniswerkers (Meurs, 2021). Allen bestem-
pelen ze de rol als cruciaal in enerzijds het vergroten van wederzijds vertrou-
wen en positieve relaties tussen betrokkenen en anderzijds het behalen van
de doelen van de meervoudige samenwerking (Schruijer, 2021).
Deze geïdentificeerde rollen en werkzaamheden verschillen in abstractieni-
veau en kennen verschillende accenten, al lijkt consensus te bestaan over
het verbindende en faciliterende karakter van de rol en de uiteenlopende
competenties waar deze rol om vraagt. Het blijkt dat de rol van de bruggen-
87
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
bouwer een veelzijdige rol is, waardoor deze zich moeilijk laat definiëren.
Organisaties voorzien bovendien niet altijd bewust in de ondersteuning en/
of ontwikkeling van bruggenbouwers. Daar waar dit wel gebeurt, bestaan er
verschillen in het aanbod en de inhoud en wordt ‘het wiel opnieuw uitge-
vonden’. Een betere rolduiding kan leiden tot een sterkere positionering van
deze rol binnen organisaties. Daarnaast geeft dit organisaties en HR-pro-
fessionals concrete(re) handvatten voor het selecteren en ondersteunen van
bruggenbouwers. Het onderzoek dat in dit artikel wordt beschreven komt
hierin tegemoet.
Vraagstelling
Er is behoefte aan meer inzicht in de kenmerken van deze rol. Welke vaar-
digheden (zowel uit het arbeidssysteem als het onderwijssysteem) past deze
bruggenbouwer in de praktijk toe en hoe kunnen organisaties hierin onder-
steunen zodat bruggenbouwers, en daarmee de partijen aan weerszijden van
de brug, kunnen groeien en excelleren in deze cruciale en verbindende rol?
De onderzoeksvragen hierbij luiden:
1. Welke vaardigheden past een bruggenbouwer toe in de praktijk?
2. Hoe omschrijven bruggenbouwers zelf de werkzaamheden die ze in de
praktijk uitvoeren?
3. Wat heeft een bruggenbouwer nodig om zich verder te ontwikkelen?
Methode
In het onderzoek naar de rol van de bruggenbouwer werd een mixed-me-
thodsbenadering gehanteerd. Alle data is verzameld in learning commu-
nities verbonden aan Fontys Hogeschool (hbo-instelling in het zuiden van
Nederland). Eerst werd op kwantitatieve wijze via een vragenlijst onderzocht
welke vaardigheden door een bruggenbouwer worden ingezet. In het tweede
kwalitatieve gedeelte werd middels focusgroepen en zelfreflecties verdieping
aangebracht en verdere betekenis gegeven aan de verkregen resultaten. Te-
vens werd daarin antwoord gezocht op de tweede en derde onderzoeksvraag.
Vragenlijst
De vragenlijst gaf antwoord op de vraag welke vaardigheden de bruggen-
bouwer toepast en welke behoefte aan ondersteuning gewenst is. In de tot-
standkoming van de vragenlijst zijn onderzoeks- en praktijkexperts overeen-
gekomen welke vaardigheden relevant zijn en de rol van de bruggenbouwer
weerspiegelen. In een eerste fase vond een rolverkenning plaats binnen het
sociale en gezondheidsdomein (Moresi et al., 2020). Daar deelden in vier op-
eenvolgende dialoogsessies bruggenbouwers van Fontys Hogeschool (n=8)
onderling informatie over hun werkzaamheden en ervaringen uit de prak-
tijk. Geïnspireerd door Williams (2012) en op basis van Bannink en Bosselaar
(2018), kaderdocumenten uit dit domein (Cardiff & van Lieshout, 2006) en
opgehaalde resultaten (reflecties) vanuit de deelnemers, werden zeven vaar-
digheden geïdentificeerd. De verkregen inzichten werden in een tweede fase
88
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
(2021) in een iteratief proces gespiegeld met recente literatuur en voorgelegd
aan zowel onderzoeks- als praktijkexperts (n=10). Dit gaf geen aanleiding
tot aanvullende vaardigheden. Wel werden vaardigheden aangescherpt. Deze
operationalisatie van vaardigheden is via items gebundeld in de vragenlijst.
Deze vragenlijst werd uitgezet onder bruggenbouwers, werkzaam in allerlei
sectoren, die actief betrokken zijn bij een learning community (n=86). Van
de respondenten werkte ruim 80% bij een onderwijsorganisatie, 17,4% bij
een publieke organisatie en 1,2% bij een private organisatie. 12,8% had min-
der dan twee jaar werkervaring in deze rol, bijna 40% had twee tot vijf jaar
werkervaring, en 38,4% had meer dan vijf jaar werkervaring in de rol van
bruggenbouwer. Kenmerkend voor deze learning communities was dat er al-
tijd minimaal één onderwijspartner betrokken is, en er dus ook professionals
in opleiding betrokken zijn. Via enkele vragen werd gecheckt of de bruggen-
bouwer zich herkende in de algemene beschrijving van een bruggenbouwer
zoals deze in de inleidende tekst is gegeven, te weten;
• betrokken in de uitvoering, ontwerp of ontwikkeling van een learning
community waar studenten, docenten en beroepsbeoefenaars uit het
werkveld samen leren, werken en onderzoeken/innoveren ten behoeve
van echte vraagstukken die in de praktijk of samenleving spelen
• werkt grensoverstijgend samen en bevordert het leren en samenwerken
op individueel en collectief niveau in een leerwerkomgeving
Allereerst werd open bevraagd welke vaardigheden het belangrijkst zijn in de
rol als bruggenbouwer waarbij de respondent maximaal drie vaardigheden
kon benoemen. Vervolgens werd per item voorgelegd in hoeverre de respon-
dent deze vaardigheid in de praktijk toepast alsook hoe belangrijk de respon-
dent het vindt om deze vaardigheid toe te passen in de rol als bruggenbouwer
(vijfpunts-Likertsschaal, waarbij 1 = nooit/zeer onbelangrijk en 5 = altijd/zeer
belangrijk). Nadien kon de respondent aangeven of en welke vaardigheden
werden gemist.
Focusgroepen
Respondenten, die via de vragenlijst kenbaar maakten dat ze wilden deelne-
men aan de focusgroepen, werden benaderd. Via drie focusgroepen (n=12)
werden bruggenbouwers gevraagd om hun werkzaamheden te omschrijven.
Hiertoe zijn onderliggende vragen voorgelegd: (1) Welke uitdagende eigen-
schappen heeft de rol van bruggenbouwer? (2) Waar loop je het meeste te-
genaan in de roluitvoer? (3) Wat heb je nodig om jezelf te kunnen ontwikke-
len in de rol?
Tijdens de focusgroepen werden eerst op een continuüm enkele uitvoeren-
de activiteiten aan de linkerkant (o.a. rol als kartrekker) en enkele strategi-
sche activiteiten aan de rechterkant (o.a. realiseren van randvoorwaarden)
getoond. De deelnemers positioneerden zich op deze lijn en lichtten vervol-
gens toe in hoeverre ze hun rol in deze activiteiten herkenden en hoe zij deze
89
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
rol vormgaven. Vervolgens werd deelnemers gevraagd om concrete praktijk-
voorbeelden te beschrijven waarin ze hun rol goed (+) en minder goed (-)
konden uitvoeren. Deze individuele reflecties werden uitvoerig met elkaar
besproken. Zo konden de onderzoekers doorvragen via een vooraf vastge-
stelde topiclijst (vaardigheden, ondersteuning, kennis, ervaring, persoonlijke
eigenschappen). Wederom kwamen de uitdagende eigenschappen en de ge-
wenste ondersteuning naar boven via gezamenlijke bespreking en reflectie.
Tot slot was er ruimte om ervaringen of ideeën met elkaar te delen die nog
niet aan bod waren gekomen.
Zelfreflecties
Parallel aan het onderzoek liep een ontwikkeltraject voor bruggenbouwers,
geïnitieerd en gefaciliteerd door het onderzoeksteam met als doel om colle-
ga-bruggenbouwers uit diverse contexten de mogelijkheid te bieden te groei-
en in hun rol en hun netwerk met andere bruggenbouwers te verstevigen. In
de laatste bijeenkomst werd gevraagd aan de deelnemers om een pitch voor
te bereiden en te reflecteren op het programma in relatie tot hun eigen rol
als bruggenbouwer. In deze zelfreflecties (n=11) werden verkregen inzichten
gedeeld. Ook werd besproken hoe deelnemers deze inzichten zouden toepas-
sen en wat de gemiste of gewenste ondersteuning hierin is. Omdat dit goed
aansloot bij het onderzoek zijn deze zelfreflecties geïncludeerd.
Data-analyse
Voor de vragenlijst werd er een betrouwbaarheidsanalyse uitgevoerd via de
Cronbach’s Alpha test en vastgesteld op α ≥ .70 Bij alle vaardigheden waren
deze .70 en hoger, hetgeen de samenhang tussen de items (vaardigheden)
bevestigt. De overige data van de vragenlijst betroffen open tekstbestanden
die door de onderzoekers afzonderlijk gecodeerd en geanalyseerd werden.
Hierna werden deze analyses met elkaar vergeleken waarbij de onderzoekers
tot een gezamenlijke interpretatie kwamen.
De transcripten van de focusgroepen en de zelfreflecties werden deductief
geanalyseerd waarin de vaardigheden het analysekader vormden. Deze re-
sultaten werden per construct geïnterpreteerd door twee onderzoekers. Ver-
kregen inzichten en suggesties uit zowel de vragenlijst als de transcripten
werden voorgelegd aan de andere onderzoekers (n=4) in een analysesessie.
In dialoog werden interpretaties en inzichten verder verkend om allereerst
consensus te bereiken over de essentiële vaardigheden van een bruggenbou-
wer, en de inhoud of omschrijving van iedere vaardigheid. Vervolgens kwa-
men de onderzoekers samen tot een verdiepend inzicht in hoe vaardigheden
samenhangen en zich tot elkaar verhouden, en welke ondersteuning hierin
gewenst is. Op basis van deze gezamenlijke analyse werden geen nieuwe
vaardigheden toegevoegd. Wel vonden nadere aanvullingen en aanscherpin-
gen van de vaardigheden en de rolbeschrijving van de bruggenbouwer plaats
en werd de gewenste ondersteuning hierin vastgesteld.
90
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
Kwaliteitsprocedures en ethische aspecten
Bij de opzet en uitvoering van het onderzoek zijn de principes voor integer
onderzoek, te weten eerlijkheid, zorgvuldigheid, transparantie, onafhanke-
lijkheid en verantwoordelijkheid conform de Nederlandse gedragscode we-
tenschappelijke integriteit (2018), in acht genomen. Deelnemers werden
vooraf geïnformeerd over doel en aanpak van het onderzoek. De gesprekken
werden opgenomen met audioapparatuur, getranscribeerd en ter correctie
van feitelijke onjuistheden voorgelegd aan de respondenten. Verzamelde ge-
gevens werden gecodeerd en anoniem verwerkt, zodat deze niet herleidbaar
zijn naar personen of organisaties.
Resultaten
De resultaten van het onderzoek geven inzicht in de vaardigheden die de
bruggenbouwer toepast, welke uitdagingen dat met zich meebrengt en wat
de bruggenbouwer nodig heeft om zich in deze rol verder te ontwikkelen.
Vaardigheden
Uit de vragenlijst kwam naar voren dat ‘afstemmen’, ‘begeleiden’, ‘verbin-
den’ en ‘ondernemen’ – op een schaal van 1 = nooit/zeer onbelangrijk en
5 = altijd/zeer belangrijk – gemiddeld ≥ 4 scoorden op de vraag in hoever-
re de bruggenbouwer deze vaardigheden toepassen in de praktijk (zie ta-
bel 1). ‘coördineren’, ‘ontwerpen’ en ‘onderzoeken’ scoorden iets lager. Bij
de vraag hoe belangrijk het is om deze vaardigheid toe te passen in de rol
als bruggenbouwer, waardeerden de respondenten ‘ontwerpen’ en ‘onder-
zoeken’ met een gemiddelde van respectievelijk 3,79 en 3.74. Alle andere
vaardigheden werden gewaardeerd met een gemiddelde van ≥ 4 met als
uitschieter ‘afstemmen’ (4,56) en ‘verbinden’ (4,81). Ook in de open vragen
kwamen ‘verbinden’, ‘afstemmen’ en ‘ondernemen’ als meest belangrij-
ke en gebruikte vaardigheden naar voren, waarbij ook soortgelijke termen
werden gegeven zoals inspireren, netwerken of draagvlak creëren. Deze ter-
men hebben verdere kleuring gegeven aan de definiëring van vaardigheden.
Vaardigheid
(vijfpunts-
schaal)
In hoeverre pas je deze vaardig-
heid toe in de praktijk (N=86)
Hoe belangrijk vind je het dat je
deze vaardigheid toepast (N=86)
Gemiddelde SD Gemiddelde SD
Ondernemen 4,16 ,49 4,10 ,70
Verbinden 4,03 ,45 4,81 ,42
Begeleiden 4,01 ,54 4,20 ,72
Afstemmen 4,00 ,42 4,56 ,52
Coördineren 3,88 ,54 4,00 ,69
Onderzoeken 3,53 ,69 3,74 ,80
Ontwerpen 3,38 ,59 3,79 ,77
Tabel 1. Resultaten vragenlijst toepassing praktijk en mate van belangrijkheid van toepassing zeven vaardig-
heden.
91
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
Uit de kwalitatieve analyses blijkt dat deze zeven vaardigheden in te delen zijn
naar twee categorieën. De eerste categorie vaardigheden betreft vaardigheden
gericht op het bevorderen van samenwerken en transformatie in de learning
community. Onder transformatie wordt verstaan het creëren van een bewe-
ging in de samenwerking, of het innoveren van producten of dienstverlening.
Hiervoor zet de bruggenbouwer vooral de vaardigheden ‘verbinden’, ‘afstem-
men’ en ‘ondernemen’ in. De focus van de andere vaardigheden, te weten
‘coördineren/organiseren’, ‘begeleiden’, ‘ontwerpen’ en ‘onderzoeken’, ligt
op het faciliteren van het leren en ontwikkelen op zowel individueel als col-
lectief niveau met en tussen verschillende belanghebbenden. De zeven vaar-
digheden worden beschreven in tabel 2 en vervolgens per vaardigheid nader
geïllustreerd aan de hand van praktijkvoorbeelden uit de kwalitatieve data.
Bevorderen van samenwerken en
transformatie
Faciliteren van leren en ontwikkelen
1. Verbinden
Als bruggenbouwer ben je in staat om
mensen en organisaties te inspireren en
met elkaar te verbinden. Je bent organisa-
tie- en omgevingssensitief en weet op basis
daarvan te handelen.
4. Organiseren
Als bruggenbouwer organiseer je het pro-
ces van leren en ontwikkelen. Hierbij werk
je projectmatig, resultaat- en procesgericht,
en borg je de kwaliteit van samenwerken.
2. Afstemmen Als bruggenbouwer ben je
in staat om het samenwerkingsproces en
eventuele belemmeringen hierin te analy-
seren. Je voelt aan wat er speelt en stemt
de wijze van communiceren hierop af door
verkregen kennis en inzicht te vertalen
tussen actoren.
5. Begeleiden
Als bruggenbouwer begeleid je professio-
nals (in opleiding) om het leren en ontwik-
kelen op zowel individueel als collectief
niveau mogelijk te maken. Je creëert en
onderhoudt hiermee een veilig en open
leerklimaat waarin gezamenlijk gereflec-
teerd wordt op meerdere niveaus.
3. Ondernemen
Als bruggenbouwer zet je jouw aanpas-
singsvermogen in door oplossingsgericht
en grensoverstijgend te handelen. Je neemt
hierin het initiatief en je durft te innoveren.
6. Ontwerpen
Als bruggenbouwer draag je bij aan het
(her-) ontwerp en de ontwikkeling van de
leerwerkomgeving en hanteer je hierbij
bestaande methodieken.
7. Onderzoeken
Als bruggenbouwer heb je een kritische on-
derzoekende houding. Je past jouw onder-
zoekend vermogen toe en handelt evidence
informed.
Tabel 2. Beschrijving vaardigheden aan de hand van twee categorieën.
Verbinden
Bruggenbouwers kennen een groot belang toe aan de vaardigheid ‘verbin-
den’ waarin ze zowel formele als informele activiteiten bewust inzetten om
relaties aan te gaan en hun professionele netwerk te versterken en te ver-
duurzamen. Voorbeelden werden genoemd voor het creëren van draagvlak,
verhelderen van belangen en ambities en het bepalen van een gezamenlijke
visie op samenwerken. Kenmerkend hierin is de uitnodigende en ontvanke-
lijke houding van bruggenbouwers waarmee ze makkelijk contact leggen, be-
naderbaar zijn, empathisch vermogen bezitten en een appel durven te doen
92
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
op anderen. Ondanks deze opstelling, ervaren bruggenbouwers een sterke
verantwoordelijkheid om de belangen van de organisatie te dienen waarvoor
zij werkzaam zijn. Het dienen van dit belang van de eigen organisatie werkt
soms belemmerend voor de verbindende positie die ze innemen in de sa-
menwerking.
Afstemmen
Afstemmen is een belangrijk aspect voor de bruggenbouwer. Hij kan het
proces analyseren door behoeftes in kaart te brengen, verwachtingen te ver-
helderen, verschillende perspectieven op te halen en daar (gezamenlijk) een
middenweg/best passende oplossing in te vinden. De respondenten geven
aan dat ze veel aandacht besteden aan het goed luisteren naar de ander om
elkaars taal beter te leren begrijpen/spreken en zo boven tafel te krijgen wat
de ander echt (belangrijk) vindt. De bruggenbouwer treedt hiervoor regel-
matig in dialoog met actoren/betrokken professionals en gaat, waar nodig
op constructieve wijze om met conflicten. Van de bruggenbouwer vraagt dit
een flexibele, ruimdenkende houding waarin hij het vermogen heeft om de
andere kant te kunnen/willen zien. Tegelijkertijd balanceert hij tussen mee-
bewegen en standvastig zijn.
Ondernemen
Bruggenbouwers gaan proactief te werk als het gaat om het ophalen van idee-
en en benutten van kansen in de samenwerking. Dit gebeurt door anderen
gericht te bevragen, te luisteren, mee te kijken in andermans praktijk en
anderen in de gelegenheid te stellen om ideeën in te brengen. Hierbij geven
respondenten aan te werken vanuit een positieve houding (‘can do mentali-
teit’) en te denken en handelen vanuit kansen en mogelijkheden. Kenmer-
kend is een pragmatische (en oplossingsgerichte) aanpak die hierin vaak ge-
hanteerd wordt, wat creativiteit vraagt van de bruggenbouwer.
Organiseren
Uit voorbeelden die gedeeld werden, blijkt dat activiteiten in de samenwer-
king doorgaans vertrekken vanuit een project, vraagstuk of een opdracht.
Bruggenbouwers faciliteren het vertalen van complexe problemen naar uit-
voerbare processen door ze op te delen in concrete stappen die te overzien,
beheersbaar en uitvoerbaar zijn. Respondenten gaven aan zich verantwoor-
delijk te voelen voor de voortgang van projecten en deze gaande te houden,
waarbij ze zich bezighouden met plannen, overzicht houden en vooruitzien.
Begeleiden
Uit focusgroepen blijkt het aspect van begeleiden in de bruggenbouwersrol
meerdere lagen te bevatten. Het meest aan de oppervlakte ligt het begelei-
den van studenten in de werkcontext. Zij zoeken hierin samenwerking met
andere beroepsprofessionals om begeleiding van studenten in gezamenlijk-
heid vorm te geven. Naast studentbegeleiding1 gaat begeleiden met name
1 Deze vaardigheid is sterk gekoppeld aan het feit dat alle respondenten
betrokken zijn bij learning communities waar er altijd een onderwijsorganisatie
betrokken was.
93
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
over faciliteren van betrokkenen in de samenwerking, om samen beweging
te creëren in de richting van de gestelde gezamenlijke doelen. En tot slot het
faciliteren van een omgeving waarin leren en ontwikkelen als hoger doel van
de samenwerking voorop staat.
Ontwerpen
Respondenten brachten nadrukkelijk uitdagingen naar voren waarmee zij
zich geconfronteerd voelen in het ontwerpen van leeromgevingen met en
in de beroepspraktijk. Bij het inrichten van structuren vergt het de nodige
inspanning om randvoorwaarden te scheppen, zodat processen rondom le-
ren en werken samen opgaan in de praktijk. Voorbeelden hadden veelal be-
trekking op facilitering in tijd voor diverse actoren, rolverduidelijking van
actoren en de bereidheid om aanpassingen te doen aan ieders zijde van de
samenwerking (zoals het verleggen van prioriteiten of aanpassen van struc-
turen). Het inzetten van tools en kennis over ontwerpen van leerwerkomge-
vingen helpen volgens de bruggenbouwers bij het inrichten, analyseren en
evalueren van learning communities.
Onderzoeken
De onderzoeksactiviteiten die in de focusgroepen naar voren kwamen, con-
centreren zich veelal rondom vraagstukken die centraal staan in de learning
community. De bruggenbouwer nodigt actoren uit om vraagstukken in te
brengen, ondersteunt hen deze te operationaliseren en analyseren en betrekt
desgewenst andere relevante stakeholders in het onderzoeksproces. Daar-
naast houden zij zich bezig met het verduurzamen van onderzoeksactivitei-
ten en laten terugvloeien van resultaten naar zowel kennis- als arbeidsorga-
nisaties. In gesprekken typeren respondenten zich gedreven door ‘gezonde
nieuwsgierigheid’ en de wil om impactvol bezig te zijn, aangevuld met een
open kritische blik.
De rol van bruggenbouwer is echter omvangrijker dan enkel het inzetten of
combineren van vaardigheden. In antwoord op de onderzoeksvraag wordt
onderstaand dieper ingegaan op de veelzijdigheid van de rol als bruggen-
bouwer, welke uitdagingen dat met zich meebrengt en welke ondersteuning
hierin gewenst is.
Veelzijdige rol van de bruggenbouwer
Uit de verkregen data kwam naar voren dat de rol van de bruggenbouwer een
rol betreft waar veel, zo niet alles in samenkomt. Het bleek soms moeilijk om
het ‘vele praten’ of beter afstemmen met andere actoren concreet te maken.
Maar alle respondenten waren het erover eens dat het geen rol is die je er zo
maar bij doet. Het uitdagende van de rol zit voor bruggenbouwers met name
in het (samen)werken over organisaties heen, en betrokken professionals of
andere stakeholders bij elkaar brengen om samen te (blijven) werken aan het
gestelde doel en ambitie. Dit brengt voor de bruggenbouwer een bepaalde dy-
namiek met zich mee waarin je snel moet kunnen schakelen. Respondenten
94
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
gaven aan dat ze dit leuk vinden, ‘een extra uitdaging in het werk’. Maar dit
werd soms ook als complex ervaren. Het vereist, naast de eerdergenoemde
vaardigheden van een bruggenbouwer, ook een bepaalde achtergrond in ken-
nis en ervaring om zowel inhoudelijk als procesmatig de juiste taal te kun-
nen spreken om iets voor elkaar te krijgen, alsook om de relatie met elkaar
hierin te kunnen op- of uitbouwen. Om de rol van bruggenbouwer goed uit
te kunnen voeren, zijn diverse kwaliteiten en (persoonlijke) eigenschappen
nodig, zoals wendbaar en flexibel zijn, een open houding hebben en reflec-
tief vermogen bezitten om kritisch te kijken naar de eigen rol in situaties en
in de samenwerking. Zoals geïllustreerd in deze quote:
‘als bruggenbouwer ben je gewoon op verschillende facetten bezig. Dus je hebt best
een divers palet nodig aan een soort van kwaliteiten, of dat wat je moet kunnen.
Je moet een relatie kunnen onderhouden, je moet kunnen netwerken, je moet
strategisch kunnen denken. Dan het empathische; je moet jezelf kunnen bewegen
binnen een speelveld dat elke dag weer anders is, en daarin exibel handelen bin-
nen die kaders.’
Uitdagingen in de rol als bruggenbouwer
De veelzijdige rol van de bruggenbouwer brengt de nodige uitdagingen met
zich mee. Een voorname uitdaging, die door respondenten vaak werd ge-
noemd, is het regelmatig tegen muren lopen, vaak van de eigen organisa-
tie. Een proces dat tijdrovend is en veelal remmend werkt door de huidige
ingerichte systemen, structuren en processen. Door beperkte professionele
bewegingsruimte of inflexibiliteit van de organisatie(eenheid) is er vaak wei-
nig wendbaarheid om op urgente en relevante vraagstukken of ontwikkelin-
gen vanuit de werkcontext in te spelen. Tevens geven respondenten aan dat
samenwerking met andere organisatie-eenheden moeizaam verloopt door
(inter)culturele verschillen tussen bijvoorbeeld afdelingen en de strategische
koers van een organisatie. Ze worden hierin geconfronteerd met conserva-
tieve, dan wel tegenstrijdige opvattingen over samenwerken, het vasthouden
aan eigen werkwijzen, het verschillen van inzicht met betrekking tot het ont-
wikkeltempo of de beoogde gezamenlijke waarde.
De bruggenbouwer zet in dit speelveld zijn vaardigheden in om (kleine) stap-
pen te maken in de samenwerking. Dit vraagt een grote mate van autonomie,
hetgeen respondenten als prettig ervaren in hun rol. Ze doen dit door initi-
atief te nemen en buiten de gestelde kaders te gaan. Echter beperken nor-
meringen van taken in het primaire proces van een organisatie en/of onvol-
doende facilitering in tijd en ruimte deze autonomie. Respondenten voelen
daarbij vaak te weinig erkenning voor hun rol binnen hun eigen organisatie.
Ze ervaren daarnaast ook niet altijd de mogelijkheid om met andere brug-
genbouwers te sparren over vraagstukken. Bovendien benoemen ze dat ze
hun rol betekenisvol ervaren in het samenwerkingsproces, maar dat het niet
95
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
altijd zichtbaar is wat dit proces oplevert of wat hun bijdrage daarin concreet
is geweest. Dit alles leidt tot frustraties, maakt de rol kwetsbaar en kan zelfs
leiden tot het neerleggen van deze rol. Uit de gesprekken met responden-
ten kwam naar voren dat bruggenbouwers hiermee worstelen en handvatten
zoeken hoe hiermee om te gaan.
Gewenste ondersteuning
Bruggenbouwers hebben daarom behoefte aan activiteiten die ondersteu-
nend werken om deze uitdagingen aan te gaan. Doel daarbij is dat ze hun rol
beter kunnen duiden en uitvoeren, en zich zo ‘al doende’ ontwikkelen. Ont-
moeting tussen bruggenbouwers is de basis van deze activiteiten, waarbij er
ruimte is voor het uitwisselen van ervaringen en reflectie, middels intervisie.
Dit werd bevestigd doordat respondenten, uit het ontwikkeltraject, de ont-
moeting met een hoge diversiteit aan bruggenbouwers in context, kennis
en ervaring enorm waardeerden. Door zo samen te leren en te reflecteren
over de muren van hun eigen organisatie-eenheden, leerden deelnemers op
zowel het proces als de inhoud van de samenwerkingen van elkaar, zoals
beaamd in deze quote:
‘Een ander aspect is denk ik dat we als bruggenbouwers onderling met elkaar heb-
ben ervaren dat we weerstand moeten overbruggen. Dat we elkaar daarvoor nodig
hebben, ook zoals in dit soort sessies, om naar elkaar uit te spreken en eigenlijk te
constateren dat je soortgelijke ervaringen hebt.’
Conclusie
Op basis van de resultaten van deze studie is onderstaande rolbeschrijving
gegeven (Tabel 3). Onderdeel van deze beschrijving zijn zeven vaardigheden
die bruggenbouwers inzetten in de praktijk, en waarover zij idealiter beschik-
ken. Typerend voor deze rol is de verdeling in twee categorieën (bevorderen
van samenwerken en transformatie, én faciliteren van leren en ontwikkelen),
waarlangs de vaardigheden zich verdelen. Het onderzoek gaf inzicht in de
uitdagingen die de veelzijdigheid van de rol met zich meebrengen en in de
afhankelijkheid en invloed van de persoon die de rol vervult, evenals in de
context waarin dit gebeurt.
96
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
Bruggenbouwers hebben een sleutelpositie in het ontwikkelen van innovatieve leerwer-
komgevingen. In hun rol ligt de focus enerzijds op het bevorderen van samenwerken en
transformatie. Anderzijds faciliteren zij het leren en ontwikkelen op zowel individueel
als collectief niveau met en tussen verschillende belanghebbenden. Beiden met als doel
actoren en organisaties beter in staat te stellen om samen te (blijven) werken aan maat-
schappelijke en regionale vraagstukken.
Hiertoe werken zij intersectoraal over grenzen van organisaties en ondersteunen ze acto-
ren/betrokken professionals en organisaties in hun samenwerking door politiek bewust
en strategisch te handelen. Zij stimuleren kennisdeling en vertalen kennis naar diverse
betrokkenen en contexten en onderzoeken daarbij de beroepspraktijk systematisch.
De rol van de bruggenbouwer omvat zeven vaardigheden. Om deze goed in te kunnen
zetten, maakt de bruggenbouwer gebruik van zijn eigen arsenaal aan opgedane kennis,
ervaring en persoonlijke eigenschappen. Deze vaardigheden hoeven niet vertegenwoor-
digd te zijn in één persoon, maar kunnen verdeeld zijn over (meerdere personen in) het
team dat actief is in de samenwerking. Hierbij is een onderverdeling gemaakt tussen
vaardigheden gericht op bevorderen van samenwerken en transformatie, en vaardighe-
den gericht op faciliteren van het leren en ontwikkelen.
Tabel 3. Rolbeschrijving van de bruggenbouwer.
Implicaties voor de HR-praktijk
Deze bovenstaande rolbeschrijving en de zeven vaardigheden kunnen ge-
bruikt worden in werving van bruggenbouwers. De verkregen inzichten
bieden organisaties de mogelijkheid om bruggenbouwers te selecteren, be-
ter in positie te brengen en gericht(er) te investeren in hun professionele
ontwikkeling. Vanuit de HR-praktijk is het erkennen en waarderen van de
rol belangrijk, ook omdat er vanuit een HR(D)-perspectief meegedacht kan
worden aan de positionering en ontwikkeling van de rol, en de gewenste
ondersteuning van personen in deze rol. Zo zou HR(D) handvatten kunnen
bieden voor professionals (bruggenbouwers maar ook leidinggevenden) om
de dialoog verder met elkaar aan te gaan over deze rol en de ontwikkeling
hierin. We geven hiervoor enkele praktische aanbevelingen.
1. Inzetten op rol en creëren van professionele ruimte
Om de rol als bruggenbouwer beter te positioneren kan deze rol worden
opgenomen in loopbaanpaden en kan passende facilitering in tijd en ruimte
toegekend worden aan de rol. Dit betekent een andere manier van waarderen
alsook anders kijken naar het invullen van rollen. Dit kan bijvoorbeeld door
vanuit HR andere richtlijnen te stellen aan de uitvoering van de rol (contact-
tijd); door te kijken naar contacttijd met samenwerkende partners in plaats
van (enkel) contacttijd met studenten/klanten. Dit biedt ruimte voor het ma-
ken van andere afspraken tussen leidinggevenden en professionals in de rol
van bruggenbouwer.
2. Zichtbaarheid van de rol vergroten
Aanvullend hierin is het van belang om de zichtbaarheid te vergroten van
de rol van bruggenbouwers binnen organisaties. Dit kan bijvoorbeeld door
succesverhalen van bruggenbouwers onder de aandacht te brengen of in de
schijnwerpers te plaatsen. Of door explicieter aandacht te besteden aan de rol
van de bruggenbouwer in de HR-cyclus. Dit onderzoek biedt een concrete
97
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
rolbeschrijving, zeven vaardigheden en inzichten over de gewenste onder-
steuning. Hiermee kan men rekening houden bij het selecteren van brug-
genbouwers, maar deze inzichten kunnen juist ook door de bruggenbouwer
of leidinggevende ingebracht worden in het ontwikkelgesprek (persoonlijk
leiderschap en ontwikkelwensen) (Thunnissen & Bos, 2019). Tevens zouden
betrokkenen (bruggenbouwers en leidinggevende samen) het netwerk van
de bruggenbouwer in kaart kunnen brengen met instrumenten (Talmar et
al., 2018). Dit om het netwerk zichtbaar te maken binnen de organisatie, be-
ter te kunnen duiden waar de bruggenbouwer impact heeft en welke kansen
er nog in het netwerk zitten.
3. Community building
Een buddy-systeem kan mogelijk helpen bij uitdagingen waar een brug-
genbouwer mee te maken krijgt. Denk hierbij aan een bruggenbouwer met
ruime ervaring de gekoppeld wordt aan een professional die start in de rol
van bruggenbouwer. Dit zorgt er ook voor dat de kwetsbaarheid van deze rol
niet beperkt wordt tot één persoon binnen de learning community. Tevens
zijn reflectie en intervisie met andere bruggenbouwers aan te bevelen. Deze
professionals hebben er behoefte aan ervaringen met elkaar uit te wisselen
(Scholte, 2020). HR(D) zou deze ontmoetingen (waarbij ruimte is voor in-
houdelijke verdieping op de rol, voor het toepassen van praktische tools en
voor het delen van ervaringen door bruggenbouwers met een diversiteit aan
context, ervaring of niveau) kunnen aanjagen en faciliteren.
4. Ontwikkeltraject voor bruggenbouwers
Dit kan middels een (interprofessioneel) ontwikkeltraject dat de gelegenheid
biedt om via reflectie en helicopterview los te komen van de dagelijkse prak-
tijk en stil te staan bij het eigen handelen en de persoonlijke ontwikkeling
in deze rol. Dit kan HR(D) aanjagen door een community of practice (Wenger,
2000) van bruggenbouwers in te richten en te borgen. Kennisinstellingen
hebben hier een gezamenlijke uitdaging in om deze rol door te ontwikkelen,
zodat professionals van verschillende organisaties en contexten samen van
deze ontwikkeltrajecten kunnen leren.
Discussie
Dit onderzoek heeft zich met name gericht op samenwerkingsverbanden
met een (hoger) onderwijsorganisatie en kent daardoor een aantal beperkin-
gen. Het aantal en de afkomst van de respondenten alsook het gebruik van
zelfrapportage in de vragenlijst beperkt de generaliseerbaarheid van de on-
derzoeksresultaten. Wel werkten respondenten in een diversiteit aan learn-
ing communities, zoals professionele werkplaatsen, hybride leeromgevingen
en living labs. Ook zijn uitkomsten in lijn met andere onderzoeksresultaten
rondom dit thema (HAN, 2020; Meurs, 2021, Kirkels & Duysters, 2010).
Conclusies, aanbevelingen en gegeven implicaties voor de HR-praktijk vor-
men daarmee een bevestiging, uitbreiding en integratie van eerdere kennis.
Verder onderzoek is gewenst om de rolbeschrijving en vaardigheden van
98
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
bruggenbouwers in meerdere soorten learning communities te toetsen en de
generaliseerbaarheid te vergroten. Onderstaand worden tot slot drie vraag-
stukken bediscussieerd die daarin meegenomen kunnen worden.
1. Rolbeschrijving
Uit de resultaten kwam naar voren dat de vaardigheden duiding geven aan
de rol, maar aspecten zoals kennis, ervaring en persoonlijke eigenschappen
ook van invloed zijn op de wijze waarop een bruggenbouwer acteert. Eer-
dere studies bevestigen dit beeld (Bannink & Bosselaar, 2018; Vink et al.,
2018; Williams, 2012). Bij kennis gaat het om specifieke en algemene kennis
over samenwerken, die helpt het speelveld met zijn valkuilen en processen te
herkennen. Professionalisering hiervan is goed te realiseren maar kost tijd.
Bij ervaring gaat het over bepaalde mate van senioriteit door geruime tijd
werkzaam te zijn binnen de beroepscontext of in de rol als bruggenbouwer
(Kirkels & Duysters, 2010). Het blijkt dat in de meeste contexten deze kennis
en ervaring een vereiste is om de juiste positionering te krijgen in de rol als
bruggenbouwer om mensen en organisaties met elkaar te verbinden. Naast
de genoemde persoonlijke eigenschappen benoemden veel bruggenbouwers
hun persoonlijke drijfveren en motivatie om deze rol te vervullen. Het is eer-
der ‘een rol die bij je past en niet zozeer waar je jezelf tot kan ontwikkelen’.
Waar kennis en ervaring veelal goed te ontwikkelen zijn, is gedrag (persoons-
kenmerken) moeilijker te veranderen (Moresi et al., 2020). Vanuit deze be-
vindingen is meer inzicht gewenst in hoe kennis, ervaring en persoonlijke
eigenschappen zich tot elkaar verhouden om deze vaardigheden goed in te
kunnen zetten. Tevens is meer inzicht nodig in wat de professionele identi-
teit (Ruijters, 2021) van een bruggenbouwer kenmerkt.
2. De bruggenbouwer: één persoon of een team?
De onderverdeling van vaardigheden op basis van de categorieën in de rol-
beschrijving roept de vraag op of de bruggenbouwer alle vaardigheden moet
bezitten of dat deze vaardigheden verdeeld kunnen worden over (meerdere
personen in) het team dat actief is in de samenwerking. Een vraag zonder
eenduidig antwoord, omdat enerzijds vanuit talentperspectief (Thunnissen
& Bos, 2019) het totale pakket aan gewenste talenten verdeeld kan zijn over
het team. Anderzijds is de rol van de bruggenbouwer een dergelijk uniek
karakter dat niet door iedereen ingevuld kan worden (Kirkels & Duysters,
2010). Zo dient een bruggenbouwer, naast het bevorderen van kennisdeling
en -implementatie, adequaat om te kunnen gaan met machtsissues en het
actornetwerk te ondersteunen in de ontwikkeling (Crosby & Bryson, 2005).
In de praktijk zijn er vele voorbeelden waarbij zowel vanuit het onderwijs-
als het arbeidssysteem, professionals specifiek deze rol van bruggenbouwer
samen invullen om verbindingen te leggen binnen één learning communi-
ty. Op basis van dit onderzoek lijkt het aannemelijk dat deze sleutelfiguren
vooral dienen te beschikken over de vaardigheden ‘verbinden’, ‘afstemmen’
en ‘ondernemen’ om het samenwerken en de transformatie te bevorderen
(Bannink & Bosselaar, 2018; Kirkels & Duysters, 2010). Elke bruggenbouwer
dient over een basis te beschikken van deze grensoverstijgende vaardigheden
99
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
waarbij ze in tweetallen (of meer) elkaar kunnen aanvullen en versterken
(Schruijer, 2011). De andere vaardigheden voor het faciliteren van het leren
en ontwikkelen behoren ook tot de rol van de bruggenbouwer (Oonk, 2020),
maar kunnen mogelijk ook door anderen in het team opgepakt worden. Hoe
taken verdeeld kunnen worden over één of meerdere bruggenbouwers krijgt
ook weinig expliciete aandacht in de literatuur (Snoeren, 2021). Het is daar-
om interessant om bovenstaande stelling verder te verkennen en te explore-
ren hoe deze vaardigheden verdeeld worden over het team van een learning
community. Uiteraard is dit ook afhankelijk van het doel, de fase (volwas-
senheid), het niveau (multilevel) van de samenwerking en de context waarin
bruggenbouwers werken.
3. Legitimering van de rol zorgt voor (meer) waardering
Zowel vanuit het perspectief van een leven lang ontwikkelen als ook de ka-
talyserende werking die uitgaat van een bruggenbouwer is het slim om te
investeren in deze rol. De grensoverstijgende en verbindende aard van de
werkzaamheden vraagt om een hoge mate van autonomie en professionele
ruimte (Vink et al., 2018) en om beslechting van systemen en organisatie-
structuren die deze vrijheid inperken. Zo kan de bruggenbouwer zijn sleu-
telpositie in het ontwikkelen van learning communities verstevigen. Hierin
vormt de bruggenbouwer een ondersteunende en stimulerende factor voor
het voortdurend leren en ontwikkelen en draagt hij bij aan een sterkere leer-
cultuur (Ros & Swennenhuis, 2021; SER, 2019; Thunnissen & Pen, 2021).
Het is daarom van belang dat binnen organisaties deze rol (meer) erkend
wordt. Scholte (2020) bevestigt dit beeld en spreekt over een ‘licence to opera-
te’. Verdere legitimering van de rol behoeft daarnaast nog meer kennis over
de impact van een bruggenbouwer op de resultaten van de samenwerking
en de wijze waarop deze impact zichtbaar gemaakt kan worden. Onderzoek
náár, en meer aandacht vóór deze rol kan daarin ondersteunen. Want brug-
genbouwers zijn immers dé sleutel naar grensoverstijgend samenwerken in
learning communities.
100
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
SUMMARY
Ongoing social changes and challenges require collaboration and lifelong
development. This is often done in learning communities (innovative learn-
ing/work environments) in which organisations collaborate across borders
on complex issues. Boundary crossers (brokers) have a key position in de-
veloping these learning communities to connect people and organisations.
A multifaceted role that is difficult to define and for which organisations
do not always consciously provide the support and development of these
boundary crossers. Based on a mixed-methods approach, this research ad-
dresses the need for a generic role description and skills. Apart from that
the influence of knowledge, experience and personal characteristics is hig-
hlighted. Boundary crossers work inbetween sectors across organisatio-
nal boundaries. They support engaged professionals and organisations in
their collaboration by being politically aware and acting strategically. Fu-
rthermore they encourage the sharing of knowledge and translate know-
ledge to various stakeholders and contexts, while systematically examining
professional practice. This role description (with seven skills) and the de-
sired support offer concrete tools to better select and value boundary cros-
sers, and also to invest more deliberately in their professional development.
This investment is critical due to the catalytic effect of the role of boun-
dary crossers in enabling organisations to continuously learn and develop.
Literatuur
Bakker, A., Zitter, I., Beausaert, S., & Bruijn, E. de. (2016). Tussen opleiding en beroepsprak-
tijk. Het potentieel van boundary crossing. Koninklijke van Gorcum.
Bannink, D., & Bosselaar, H. (2018). Het probleem samenwerken. Duiden en verbinden:
ironische uitwegen voor een vastgelopen samenwerking. Boom Bestuurskunde.
Bos, P., Ros, A., Snoeren, M., & unnissen, M. (2021). Interorganisationele samenwerking
in hybride leeromgevingen. [Manuscript in voorbereiding]. Fontys University of Ap-
plied Sciences.
Cardi, S., & van Lieshout, F. (2006). Lecturer Practitioner: Overbrugger van de theorie -
praktijk kloof? Tijdschri voor verpleegkundigen, 4, 12–19.
Corporaal, S., Disberg – van Geloven, M., Endedijk, M., & Hubers, M. (2021). Gas Erop!
Ontwerpprincipes van learning communities als aanjager voor de energietransitie.
TechYourFuture
Crosby, B., & Bryson, J. (2005). A leadership framework for cross-sector collaboration. Public
Management Review, 7(2), 177–201. https://doi.org/10.1080/14719030500090519
101
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
Fadeeva, Z., & Mochizuki, Y. (2010). Roles of regional centres of expertise on education for
sustainable development. Journal of Education for Sustainable Development, 4(1),
51–59. https://doi.org/10.1177/097340820900400112
HAN. (2020). Grenswerkers in labs en werkplaatsen. HAN University of Applied Sciences.
https://www.han.nl/nieuws/2020/12/grenswerkers-in-labs-en-werkplaatsen/Basista-
ken-Grenswerkers-Labs-en-Werkplaatsen-def-HR.pdf
Kalinauskaite, I., Brankaert, R., Lu, Y., Bekker, T., Brombacher, A., & Vos, S. (2021). Facing
societal challenges in living labs: Towards a conceptual framework to facilitate trans-
disciplinary collaborations. Sustainability (Switzerland), 13(2), 1–14. https://doi.
org/10.3390/su13020614
Kirkels, Y., & Duysters, G. (2010). Brokerage in SME networks. Research Policy, 39(3), 375–
385. https://doi.org/10.1016/j.respol.2010.01.005
Klijn, E. (2008). Governance and Governance Networks in Europe: An Assessment of 10
years of research on the theme. Public Management Review, 10(2), 505–525.
KNAW; NFU; NWO; TO2-federatie; Vereniging Hogescholen; VSNU. (2018). Nederlandse
gedragscode wetenschappelijke integriteit. https://doi.org/10.17026/dans-2cj-nvwu
Meurs, T. (2021). Tussen de liniesWerken aan kennisintensieve en verbindende (politie)pro-
fessionaliteit [Doctoral dissertation].
Moresi, S., Duinkerke, M., Swennenhuis, P., & Snoeren, M. (2019). Professionele werkplaat-
sen: lerend en onderzoekend samenwerken. OnderwijsInnovatie, 21(4). https://on-
derwijsinnovatie.ou.nl/oi-december19/professionele-werkplaatsen-lerend-en-on-
derzoekend-samenwerken/
Moresi, S., van der Voort, C., van Herk, J., & Snoeren, M. (2020). Boundary crossers. Een
praktijkgericht onderzoek naar de competenties en professionalisering. https://fon-
tys.nl/Over-Fontys/Nieuws-tonenop/LS-presentatie-Boundary-Crossers.htm
Oonk, C. (2016). Learning and teaching in the Regional Learning Environment. Enabling
students and teachers to cross boundaries in multi-stakeholder practices. [Docto-
ral dissertation, Wageningen University & Research] https://www.wur.nl/en/project/
Learning-and-teaching-in-the-Regional-Learning-Environment.-Enabling-stu-
dents-and-teachers-to-cross-boundaries-in-multi-stakeholder-practices-2.htm
Oonk, C. (2020). Teachers as brokers : adding a university-society perspective to higher
education teacher competence proles. Higher Education. 701–718. DOI:10.1007/
s10734-020-00510-9
102
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
Reiner, C., Bekke, H., Hooghiemstra, E., Van Mil, T., De Ruiter, H., & Rullens, L. (2019). Cen-
tres of Expertise: groeibriljant voor excellente samenwerking in het hbo. Vereniging
Hogescholen. https://www.vereniginghogescholen.nl/system/knowledge_base/at-
tachments/les/000/001/074/original/085_039_CENTRES_OF_EXPERTISE_WEB.
pdf?1571832857
Ros, A., & Swennenhuis, P. (2021). De lerende organisatie. In A. Ros, M. unnissen, & H.
van Beelen (Red.), Duurzaam leren en werken in een veranderende samenleving.
Praktijk gericht onderzoek en tools voor praktijk en onderzoek (pp. 26–32). Fontys
University of Applied Sciences.
Ruijters, M. (2021). Manifest voor de beroepsidentiteit : over de achterkant van personalise-
ren en exibiliseren van beroepsopleidingen. Wageningen : Aeres Hogeschool.
Schipper, T., Vos, M., & Wallner, C. (2022). Landelijk position paper Learning Communities
(in opdracht van NWO). Zwolle: hogeschool Windesheim.
Scholte, S. (2020). Webbers veranderen het leven van “de grote verbouwing”. Een verhaal
gebaseerd op praktijkervaringen van drie initiatiefnemers van een learning commu-
nity. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland https://www.topsectorenergie.nl/
sites/default/les/uploads/theme/Webbers veranderen het leren van ‘De Grote Ver-
bouwing’.pdf
Schruijer, S. (2011). De betekenis van interorganisationeel leiderschap. Tijdschri voor Ma-
nagement en Organisatie, 4, 76–90.
Schruijer, S. (2021). e group dynamics of interorganizational collaboration. Ox-
ford Research Encyclopedia of Psychology. https://doi.org/10.1093/acrefo-
re/9780190236557.013.512
SER. (2019). Leven Lang Ontwikkelen Voortgangsrapportage. SER actie-agenda. Sociaal-Eco-
nomische Raad. https://www.ser.nl/-/media/ser/downloads/thema/scholing-ontwik-
keling/voortgangsrapp_levenlangontwikkelen.pdf?la=nl&hash=545E69355E03BD-
F1345202E95D5BA539
Snoeren, M. (2021). Professionele Werkplaatsen Als Lerende Ecosystemen : De Complexiteit
Van Meervoudige Samenwerkingen. Fontys Hogescholen.
Snoeren, M., Niessen, T., & Abma, T. (2012). Engagement enacted:essentials of initi-
ating an action research project. Action Research, 10(2), 189–204. https://doi.
org/10.1177/1476750311426620
Swennenhuis, P., Moresi, S., Duinkerke, M., & Bovens, J. (2021). Lerend en onderzoekend
samenwerken in professionele werkplaatsen: de ontwikkeling van een theoretisch
model. Pedagogische Studiën , 98(2), 112–131.
103
Tijdschrift voor HRM 3 2022 De rol van bruggenbouwer
Talmar, M., Walrave, B., Podoynitsyna, K. S., Holmström, J., & Romme, A. G. L. (2018).
Mapping , analyzing and designing innovation ecosystems : e Ecosystem Pie Mo-
del. Long Range Planning, September, 0–1. https://doi.org/10.1016/j.lrp.2018.09.002
unnissen, M., & Bos, P. (Red.). (2019). Talent mobiliseren. Het identiceren, ontwikkelen
en benutten van talent in organisaties. Alphen aan den Rijn: Vakmedianet.
unnissen, M., & Pen, C.-J. (2021). Een Leven Lang Ontwikkelen: van praten naar doen.
In A. Ros & M. unnissen (Red.), Duurzaam leren en werken in een veranderende
samenleving. Praktijk gericht onderzoek en tools voor praktijk en onderzoek (pp.
11–18). Fontys University of Applied Sciences.
Topsectoren. (2019). Advies meerjarig onderzoeksprogramma learning communities. Top-
sectoren. https://www.topsectorenergie.nl/sites/default/les/uploads/Algemeen/Ad-
vies%20meerjarig%20onderzoeksprogramma%20Learning%20Communities.pdf
van Geenhuizen, M. (2018). A framework for the evaluation of living labs as boundary span-
ners in innovation. Environment and Planning C: Politics and Space, 36(7), 1280–
1298. https://doi.org/10.1177/2399654417753623
van Lieshout, F. (2013). Taking action for action. A study of the interplay between contex-
tual and facilitator characteristics in developing an eective workplace culture in a
Dutch hospital setting, through action research. [Doctoral dissertation, University
of Ulster]. http://www.proefschrienverpleegkunde.nl/wp-content/uploads/gravi-
ty_forms/6-e9dc63308c2d8e347e8c9e1a28bb67ce/2016/06/esis-Famke-van-Lies-
hout.pdf?TB_iframe=true
Verdonschot, S. (2020). Van kleine doorbraak naar grootschalige vernieuwing. Een onder-
zoek naar mogelijkheden om innovaties in de praktijk te versterken. Foundation
for Corporate Education. https://www.kessels-smit.com/les/2020_Verdonschot_-_
Van_kleine_doorbraak_naar_grootschalige_vernieuwing-111937992982.pdf
Vink, R., van der Neut, I., & Nieuwenhuis, L. (2018). Leergemeenschappen van hogescholen
met het werkveld. Den Haag: Zestor/Vereniging Hogescholen.
Wenger, E. (2000). Communities of Practice and Social Learning Systems. Organization, 7,
225–246. https://doi.org/10.1177/135050840072002
Williams, P. (2012). e competent boundary spanner. Public Administration, 80(1), 103–
124.
