Content uploaded by Ethem Merdan
Author content
All content in this area was uploaded by Ethem Merdan on Oct 07, 2022
Content may be subject to copyright.
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
http://dergipark.org.tr/ueip 2022, 6 (2), 371-396
Araştırma Makalesi / Research Article
LAISSEZ-FAIRE LİDERLİK: ALANIN BİR HARİTASI VE
BİBLİYOMETRİK BİR ANALİZ
Esra ULUKÖK
1
Ethem MERDAN
2
Öz
Laissez-faire liderlik üzerine araştırmalar henüz yeterli düzeyde değildir. Bu çalışmada,
1990-2021 yılları arasında WoS veri tabanında yayınlanan ve başlığında laissez-faire
liderlik, pasif liderlik veya kaçınmacı liderlik kelimeleri yer alan 58 makale analizlere dahil
edilmiştir. Bu çalışmada, alanın yıllar içindeki gelişimi, alandaki en önemli yayınlar, dergiler,
yazarlar ve ülkeler belirlenerek haritalandırılmıştır. Ardından, ortak anahtar kelime analizi
ve bibliyografik eşleşme analizleri uygulanmıştır. Sonuçlar en fazla makalenin 2021 yılında
yayınlandığını, en üretken dergilerin Work And Stress ve Frontiers in Psychology, en üretken
yazarın Skogstad, A., en üretken ülkenin ise ABD olduğunu göstermiştir. Bibliyometrik analiz
sonuçlarına göre, en yoğun kullanılan anahtar kelimeler; laissez-faire liderlik, pasif liderlik,
liderlik, dönüşümcü liderlik, etkileşimci liderlik, laissez-faire, güvenlik iklimi, pasif kaçınmacı
liderlik ve işyeri zorbalığıdır. Bibliyografik eşleşme gücü en yüksek olan yazar, Skogstad, A.;
dergi, Work and Stress; ülke ise ABD’dir. Sonuçlar, araştırmacılara alandaki mevcut
yönelime ilişkin anlayışı geliştirmeleri ve yeni trendleri tespit etmeleri için güçlü bir temel
sağlayabilir.
Anahtar Kelimeler: Laissez-Faire Liderlik, Bibliyometrik Analiz, Bibliyografik Eşleşme,
Ortak Varlık Analizi
LAISSEZ-FAIRE LEADERSHIP: A MAP OF THE FIELD AND A
BIBLIOMETRIC ANALYSIS
Abstract
Research on laissez-faire leadership is not yet sufficient. In this study, 58 articles that were
published in the WoS database between 1990-2021 and whose titles included the words
laissez-faire leadership, passive leadership or avoidant leadership were included in the
analysis. In this study, the development of the field over the years has been mapped by
identifying the most important publications, journals, authors and countries in the field. Then
co-occurrence of keywords analysis and bibliographic coupling analyzes were applied. The
results showed that the most articles were published in 2021, the most productive journals
were Work And Stress and Frontiers in Psychology, the most productive author was
Skogstad, A., the most productive country was the USA. According to the bibliometric analysis
results, the most frequently used keywords are laissez-faire leadership, passive leadership,
leadership, transformational leadership, transactional leadership, laissez-faire, safety
climate, passive avoidant leadership and workplace bullying. The author with the highest
bibliographic coupling strength is Skogstad, A., the journal Work and Stress, and the country
is USA. The results can provide researchers with a strong basis to develop understanding of
the current direction in the field and identify new trends.
Keywords: Laissez-Faire Leadership, Bibliometric Analysis, Bibliographic Coupling, Co-
Occurrence Analysis
1
Arş. Gör. Dr., Kırıkkale Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü,
esraulukok@kku.edu.tr, orcid.org/0000-0002-4839-2491
2
Öğr. Gör. Dr., Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Kaman Meslek Yüksekokulu, Yönetim ve Organizasyon
Bölümü, ethem.merdan@ahievran.edu.tr, orcid.org/0000-0003-2528-2326
Geliş Tarihi / Received:29.06.2022 Kabul Tarihi / Accepted:04.10.2022
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
372
Extended Abstract
Aim: Traditionally, research on leadership has drawn more attention to the
constructive aspects of leadership. Although laissez-faire leadership is an
important component of the Multi-Factor Leadership Questionnaire, it has not
received as much attention as other types of leadership. However, the interest in
the concept of laissez faire leadership is increasing, as studies have proven that
this type of leadership is negatively associated with various attitudes and
behaviors (Hinkin & Schriesheim, 2008). In line with this increasing interest, the
need to review the content of the research area related to laissez-faire leadership,
which has multidimensional effects, has emerged. Although there are meta-
analysis studies (Eagly et al., 2003; Judge and Piccolo, 2004) that put different
emphasis on the field, these studies are insufficient to focus only on laissez-faire
leadership and deal with transformational and transactional leadership. In this
context, there is no study that uses bibliometric tools and provides a more
representative and up-to-date picture of laissez-faire leadership research. In this
research, it is aimed to explore the boundaries and intellectual structure of laissez
faire leadership research and to reveal the evolution of the field over the years by
focusing on the following research questions. For this purpose, in addition to
descriptive analyses, co-occurence analysis of author keywords and bibliographic
coupling analyzes of authors, countries and journals are evaluated through
scientific maps including network analysis.
1. How has laissez-faire leadership research evolved over time?
2. Which journals have published research on laissez-faire leadership?
3. Who are the most prolific writers on laissez-faire leadership?
4. Which countries are the most productive in laissez-faire leadership
research?
5. What are the most influential (most cited) articles on laissez-faire
leadership?
6. What are the most frequently used keywords (most prominent themes) in
laissez-faire leadership research?
7. What is the structure of the bibliographic coupling of authors, sources,
and countries of laissez-faire leadership studies?
Methods: Although various databases such as Scopus, PubMed, and Google
Scholar are used in science mapping, the acceptance of Web of Science as a gold
standard database to measure the performance of academicians (Maseda et al.,
2021: 4), the breadth of publication coverage of social sciences ( Most et al., 2018),
containing much more consistent and reliable records for researching
publications in many different disciplines (Kasavan et al., 2021), having relatively
stricter quality threshold criteria (Broström & Karlsson, 2017) and other research
(Akyıldız & Yılmaz, 2020; Hota et al., 2020; Maseda et al., 2021; Most et al., 2018;
Öztürk & Gök, 2020) were frequently used, the WoS database was preferred as
the main material for the literature review in this study.
In order to identify publications on laissez-faire leadership, keywords were
derived as a basis for the literature review. On February 10, 2022, publications
with keywords containing three combinations in the title "laissez-faire leadership"
OR "passive leadership" OR "avoidant leadership" are listed. As a result of the first
search without using any chronological filter, 68 publications were reached.
Therefore, these keywords constitute the first inclusion criterion of this research.
To ensure sample homogeneity, conference papers, revision and meeting
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
373
summary were not taken into account. After excluding 3 conference papers, 1
revision, and 1 meeting abstract after this exclusion criterion, the remaining 63
articles were identified.
In the next stage, 62 articles were determined as a result of the exclusion of
the article titled “Age and Active-Passive Leadership-Style” published in the field
of Government and Law, as it was not suitable for the subject. Since the last
exclusion criterion was the language of publication, a total of 58 articles were
included in the analysis after the publications in English were scanned.
In this study, co-occurrence of keywords analysis and bibliographic coupling
analysis, which are bibliometric analysis methods, were used to identify trends in
laissez-faire leadership research and to explore the intellectual structure of the
research. In this study, bibliographic coupling methods of authors, countries and
sources from bibliographic match analyzes were used. All bibliometric analyzes
were performed via VOSviewer 1.6.16 software (Van Eck & Waltman, 2010), which
is frequently used in bibliometric analyses. With VOSviewer, keywords defining
the field, important themes, bibliographic coupling links between author and
journals are visualized with network maps.
Findings: This study first uses the total number of articles and citations per
article at year and journal scale to measure productivity in laissez-faire leadership
publications through descriptive analysis. Although studies on the field of laissez-
faire leadership have not developed enough so far, researchers have begun to show
increasing interest in this subject in recent years. Research on laissez-faire
leadership began in 1990 and represented a sparse body of knowledge until 2017.
It has continued to shape its framework since 2017 and has gained momentum
after this process to include 50% of the total number of publications (29 articles).
Mapping laissez-faire leadership research has revealed that the most
productive journals in this field are Frontiers in Psychology (4 articles) and Work
and Stress (4 articles), Journal of Management Development and Personnel
Review (3 articles), respectively. A major contributor to laissez-faire leadership
research, Skogstad, A. is the most influential and best-known author in the field.
10% (6 articles) of 58 articles in the field belong to Skogstad, and 6 of the author's
articles were cited 449 times. The author is followed by Hetland, J. (4 articles and
82 citations), Einarsen, S. (3 articles and 421 citations), respectively. According to
the map of the field, the country that contributed the most to the development of
laissez-faire leadership publications is the USA with 14 articles. The second
highest contribution to the field is made by Norway (10 articles) and the third
highest contribution by Canada (7 articles). On the other hand, it was determined
that there were 2 articles originating in Turkey. In general, it is possible to say
that the continents with the highest output in laissez-faire leadership publications
are America and Europe.
Citation analysis was used to identify the 10 most influential articles in the
field. It was determined that 58 articles received a total of 1,471 citations, and the
most cited articles were published in journals specialized in health psychology
rather than in well-known journals in the field of organizational behavior and
human resources. The most cited article is Skogstad et al. (2007), the article titled
“The destructiveness of laissez-faire leadership behavior” was published in the
Journal of Occupational Health Psychology and received 328 citations. The second
most influential article (225 citations) is the article titled “Divergent effects of
transformational and passive leadership on employee safety” written by Kelloway
et al. (2006) and published in the Journal of Occupational Health Psychology. The
third highest-cited article was written by Hinkin & Schriesheim, (2008) and
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
374
published in the Journal of Applied Psychology with the title "An examination of
"nonleadership": From laissez-faire leadership to leader reward omission and
punishment omission”.
According to the results of the co-occurrence of keywords analysis which is
one of the bibliometric analyzes used in this study, 24 thematic clusters emerged.
The most frequently repeated keywords in 58 articles were laissez-faire leadership,
passive leadership and leadership. These are followed by transformational
leadership, transactional leadership. The words laissez-faire, safety climate,
passive avoidant leadership and workplace bullying were repeated 3 times each.
According to the results of the Bibliographic coupling analysis, Skogstad,
A., Hetland, J., Einarsen, S.V., Agotnes, K.W. and Einarsen, S. have the highest
bibliographic coupling link. The journals with the highest bibliographic links are
Work and Stress, Frontiers in Psychology, Personnel Review, Journal of
Management Development. The bibliographic coupling analysis also reveals that
the top three countries with stronger competence in laissez-faire leadership are
the USA, Norway and Canada.
Conclusion: The bibliometric method was used in this study, which aims to
provide insights to map the laissez-faire leadership field and identify research gaps
and produce new avenues. Drawing the conceptual framework of the laissez-faire
leadership field with a scientific map, exploring the relevant paradigms, analyzing
the current issues and revealing the networks between certain elements will help
us develop a holistic view of the laissez-faire leadership field.
1. Giriş
Geleneksel olarak liderlik üzerine araştırmalar, liderliğin yapıcı yönlerine
daha fazla dikkat çekmektedir. Literatürde dönüşümcü ve etkileşimci liderlik gibi
yapıcı liderlik davranışlarına artan bir ilgi vardır (Bass, 1999). Dönüşümcü ve
etkileşimci liderliğin performans etkinliği, iş tatmini, örgütsel bağlılık ve yaratıcılık
gibi çıktılar ile pozitif ilişkisi (Afshari ve Gibson, 2016; Barling vd., 1996;
Dumdum vd., 2013; Gumusluoglu ve Ilsev, 2009), araştırmacıları bu alana daha
fazla yönlendirmektedir.
Dönüşümcü ve etkileşimci liderlik davranışları, liderlik araştırmalarının
temel odak noktası olurken; yıkıcı liderlik davranışları çalışma yaşamında oldukça
yaygın olmasına rağmen, literatürde daha az ilgi görmüştür (Buch vd., 2015).
Laissez-faire liderlik, çok faktörlü liderlik anketinin önemli bir bileşeni olmasına
rağmen, diğer liderlik türleri kadar ilgi görmemiş ancak, yapılan araştırma
sonuçlarının bu liderlik türünün çeşitli tutum ve davranışlar ile olumsuz ilişki
göstermesi nedeniyle laissez-faire liderlik kavramına olan ilgi giderek artış
göstermektedir (Hinkin ve Schriesheim, 2008). Artan bu ilgi doğrultusunda, çok
boyutlu etkileri olan laissez-faire liderlik ile ilgili araştırma alanının içeriğinin
gözden geçirilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Alanla ilgili farklı vurgularda bulunan
meta analiz çalışmaları (Eagly vd., 2003; Judge ve Piccolo, 2004) mevcut olsa da,
ilgili araştırmalar yalnızca bu konuya odaklanmakta yetersiz olup, dönüşümcü ve
etkileşimci liderlik ile birlikte ele almıştır. Bu çerçevede, hem bibliyometrik
araçları kullanan hem de laissez-faire liderlik araştırmalarının daha temsili ve
güncel bir resmini sunan bir araştırmanın varlığına rastlanılmamıştır. Bu
çalışmada, laissez-faire liderlik ile ilgili araştırmaları incelemek için bilim
haritalama tekniklerinin kullanılması önerilmektedir. Bibliyometrik analizler,
modern araştırma değerlendirme süreçlerinde önemli bir yapı taşı olup
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
375
(Bornmann vd., 2018: 428), en etkili yazarların belirlenmesi, yazarlar arasındaki
ilişkilerin ortaya çıkarılması ve bilimsel yayınların değerlendirilmesine izin
vermesi sayesinde, alanın mevcut konumunu açığa çıkarmak ve gelecek
araştırmalar için yeni yönelimleri belirlemede temel oluşturma açısından çok
önemlidir (Ferreira, 2018: 349).
Araştırmacılar metin madenciliği ve bilim haritalamada büyük ölçüde ortak
atıf analizini kullanma eğiliminde olup, özellikle yazar düzeyinde bibliyografik
eşleşme ile ilgili nispeten daha az çalışma bulunmaktadır (Ma, 2012). Bu
araştırmada, aşağıdaki araştırma sorularına odaklanılarak, laissez faire liderlik
araştırmalarının sınırlarını ve entelektüel yapısını keşfetmek ve alanın yıllar
içindeki evrimini ortaya koymak amacıyla, betimsel analizlere ek olarak yazar
anahtar kelimelerinin ortak varlık analizi ile yazar, ülke ve dergilerin bibliyografik
eşleşme analizleri, ağ analizini içeren bilimsel haritalar aracılığıyla
değerlendirilmektedir.
1. Laissez-faire liderlik araştırmaları zaman içinde nasıl gelişmiştir?
2. Laissez-faire liderlik ile ilgili araştırmaları hangi dergiler yayınlamıştır?
3. Laissez-faire liderlik konusunda en üretken yazarlar kimlerdir?
4. Laissez-faire liderlik araştırmalarında en üretken ülkeler hangileridir?
5. Laissez-faire liderlik ile ilgili en etkili (en çok atıf alan) makaleler
hangileridir?
6. Laissez-faire liderlik araştırmalarında en yoğun kullanılan anahtar
kelimeler (en belirgin temalar) nelerdir?
7. Laissez-faire liderlik araştırmalarının yazarları, kaynakları ve ülkelerinin
bibliyografik eşleşmesi nasıl bir yapı göstermektedir?
2. Laissez-Faire Liderlik Kavramı
Liderler, örgüt üyelerine ilham vererek onları etkileyen kişiler olarak
tanımlanabilir (Al-Malki ve Juan, 2018: 30). Liderlik ise, bir bireyin örgüt ve grup
içindeki davranışları ve ilişkileri etkilediği sosyal etki sürecidir (Ukaidi, 2016: 26).
Laissez-faire liderlik, Çok Faktörlü Liderlik Anketi’nin lidersizliği ölçen bir boyutu
olmasına rağmen, dönüşümcü ve etkileşimci liderlik kadar ilgi görmemiştir
(Hinkin ve Schriesheim, 2008). Bass vd. (2003: 208) laissez-faire liderliği,
anlaşmalar belirlemekten, beklentileri netleştirmekten ve takipçiler tarafından
ulaşılacak hedef ve standartları sağlamaktan kaçınan pasif liderler şeklinde
tanımlamaktadır. Skogstad vd.’ne (2007: 81) göre, laissez-faire liderlik tarzı,
yalnızca liderin yokluğu ve sıfır liderlik anlamına gelmeyip, aynı zamanda astların
ve/veya üstlerin meşru beklentilerini karşılamamayı da ifade eden yıkıcı bir
liderlik davranışıdır.
Laissez-faire liderlik, başkalarının sorunlarının umursanmadığı, çalışanlar
ile bir ilişkinin kurulmadığı, gerekli kararların alınmadığı, eylemlerin ertelendiği,
sorumlulukların yerine getirilmediği, yetkilerin kullanılmadığı, sorunların
çözümünü önemsemeyen liderlik tarzını ifade etmektedir (Gopal ve Chowdhury,
2014: 3).
Müdahale etmekten ve liderlik yapmaktan kaçınan laissez-faire liderler
(Taslak, 2008: 127), astlarına önemli ölçüde hareket özgürlüğü verirler ve böylece
onların güçlerini ve etkilerini en üst düzeye çıkarırlar (Chaudhry ve Javed, 2012:
259; Deluga, 1990: 192). Bu liderler, çalışanları çok az yönlendirirler veya hiç
yönlendirmezler, çalışanların bireysel hareket etmelerine izin verirler (Tarsik vd.,
2014: 3). Laissez-faire liderler, astları kendi kararlarını kendilerinin vermeleri
konusunda serbest bırakırlar, çalışanlar ile bir sorunu çözme ve tartışma
konusunda kayıtsız kalırlar (Jony vd., 2019: 30; Sitthiwarongchai vd., 2020: 51).
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
376
Laissez-faire liderler, astların amaçlarını da kendilerinin belirlemelerine izin
verirler, grup üyelerinin çalışmalarına karışmazlar, yetki gruptadır ve bu nedenle
grubu yönlendirmezler, aksine grup lideri yönlendirir, kararlar grup tarafından
alınır ve böylece lider, alınan kararları uygular (Öztekin, 1996: 190).
Laissez-faire liderlikte doğrudan çalışanları denetleme söz konusu olmayıp,
çok sıkı kontrole ihtiyaç duyulmaz ve geribildirim yetersizdir. Bu liderlik tipinde,
çalışanlar deneyimli ve eğitimli ise denetime de çok ihtiyaç yoktur. Ancak tüm
çalışanlar aynı özelliklere sahip değildir. Bu liderlik davranışı, denetim yapılan
çalışanların üretimini engellemektedir. Bu yüzden laissez-faire liderlikte düşük
üretim, kontrol eksikliği ve artan maliyetleri önlemeye yönelik çabalar söz konusu
değildir. Aynı zamanda geribildirim yetersiz olduğu için belirlenen hedeflere
ulaşılmasında gecikmeler yaşanabilmektedir (Amini vd., 2019: 46; Al-Malki ve
Juan, 2018: 31).
Laissez-faire liderin etkileme düzeyinin düşük olması ve sorumluluktan
kaçması sebebiyle, işgörenin başarılı olması, öğrenme hızının sürmesi ve işinde
gelişmesi beklenemez (Iqbal vd., 2021: 673). Ilımlı bir liderlik türü olan laissez-
faire liderlikte çalışanlar sorumluluklarını iyi anladıklarında ancak performansları
artmaktadır. Bu durum liderin örgüt üyelerine çok güvendiği, hatalar için
birbirlerini suçlamadıkları durumlarda mümkündür (Basit vd., 2017: 125).
Bu liderlik tarzında, üretkenlik genellikle düşüktür ve yapılan işler
özensizdir. Örgüt üyelerinin moralleri düşük olup, bu liderin ekip çalışmasına
ilgisi de azdır (Ukaidi, 2016: 27). Laissez-faire liderlik, ihtiyaç duyulduğunda
ulaşılmaması, yardım taleplerini takip etmemesi, görüşlerini ifade etmekten
kaçınması ve karar verme sürecinde kontrolü örgüt üyelerine bırakması
nedeniyle, liderlik dışı bir tarz olarak ifade edilebilir. Laissez-faire liderler, örgüt
üyelerinin içsel olarak motive olduklarını, görev ve hedeflerini gerçekleştirmek için
kendi hallerine bırakılmaları gerektiğini, onları yönlendirmeye ve rehberlik etmeye
gerek görmediklerini savunmaktadır (Jones ve Rudd, 2008: 92).
Jdetawy (2018: 24347), laissez-faire liderliğin özelliklerini şu şekilde
sıralamıştır:
• Lider çalışanlara çok az rehberlik eder,
• Çalışanların karar vermesi konusunda tam özgürlük söz konusudur,
• Liderler çalışanların ihtiyaç duyduğu araçları ve kaynakları sağlamaktadır,
• Çalışanların sorunları kendi başlarına çözmeleri beklenir,
• Yetki çalışanlara devredilir.
Laissez-faire liderlikte, çalışanlar zamanlarını iyi yönetemedikleri için bir
rehbere ihtiyaç duyarlar ve lideri taklit etme eğilimindedirler. Liderin iş süreçlerine
katılım eksikliği nedeniyle çalışanların işe olan ilgisi de azdır (Mihai vd., 2017: 7).
Bu nedenle çalışanlar daha az bilgi, beceri ve özsaygıya sahip olduklarından,
örgütün amacına ulaşması daha zordur. Liderin çalışanlara rehberlik etmesi
gerekirken, çalışanların lidere tavsiyeleri ve yönlendirmeleri söz konusudur.
Çalışanlar ne yaptığının bilincinde olup, aldığı sorumluluğun ve sahip olduğu
yetkilerin farkındadır (Jaafar vd., 2021: 4).
Laissez-faire liderlik tarzının avantajları: seçme özgürlüğünün olması, iş
yükünün olmaması, bağımsız ve özgür hareket edebilme, iş süreçlerine hazırlık
süresi gerektirmemesi ve popüler olma isteğinin olmaması şeklinde sıralanabilir.
Bu liderlik tarzının dezavantajları ise, çalışanların yetki sınırlarını aşabilmesi,
herkesin liderden memnun olmaması, çalışanlar arasındaki hoşgörüye zarar
vermesi, kuralların kötüye kullanılması, çalışanların sorumluluktan kaçınması,
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
377
daha zayıf çalışanların geri çekilebilmesi, istifaların artması ve insiyatif yokluğu
(Khan vd., 2015: 89-90) şeklinde sayılabilir.
Laissez-faire liderliğin teorik olarak yıkıcı ve olumsuz bir liderlik tarzını
temsil etmesi nedeniyle, bu liderlik tarzının iş tutum ve davranışlarına olumsuz
yansıması şüphesizdir. Örneğin, Judge ve Piccolo (2004), laissez-faire liderlik ile
takipçi motivasyonu arasında negatif ilişki; Barbuto (2005) ise, laissez-faire
liderlik ile liderlerin dışsal motivasyonu arasında pozitif bir ilişki tespit etmiştir.
Yine hem Chaudhry ve Javed (2012) varsayımlarının aksine hem de Zareen vd.
(2015), laissez-faire liderliğin çalışan motivasyonu üzerinde pozitif etkiye sahip
olduğunu bulmuştur.
Bučiūnienė ve Škudienė (2008) ile Robert ve Vandenberghe (2021), laissez-
faire liderliğin duygusal örgütsel bağlılık ile negatif ilişkili olduğunu belirlemiştir.
Bu araştırmaların sonuçları; çalışanların, yöneticilerinin laissez-faire liderlik
davranışlarına karşı duygusal bağlılıklarını azaltarak tepki verdiklerini
vurgulamaktadır. Benzer şekilde Silva ve Mendis (2017), laissez-faire liderlik ile
örgütsel bağlılık arasında negatif ilişkinin varlığını doğrulamıştır. Bu yıkıcı liderlik
tarzı, çalışanların yalnızca örgütsel bağlılıklarına zarar vermekle kalmayıp, örgüt
içi güvenin sarsılmasına da yol açabilmektedir. Örneğin Tosunoglu ve Ekmekci
(2016), bir çalışanın ilk kademe amiri tarafından laissez-faire liderliği
deneyimlemesinin örgüte duyulan güveni azalttığını ortaya koymuştur.
Buch vd. (2015), laissez-faire liderliğin ekonomik lider-üye etkileşimi ile
pozitif ilişkili olduğunu bulmuşlardır. Dahası bu araştırmada, ekonomik lider-üye
etkileşiminin, laissez-faire liderliğin duygusal bağlılık, örgütsel vatandaşlık ve
çalışma çabası ile olumsuz ilişkisine aracılık ettiği ortaya çıkmıştır. Skogstad vd.
(2007), laissez-faire liderliğin rol belirsizliği, rol çatışması, iş arkadaşları ile
çatışma, işyeri zorbalığı ve stres ile pozitif ilişkili olduğunu tespit ederek, bu
liderlik tarzının iş tutum ve davranışları için olumsuz etkilere sahip olduğunu
doğrulamıştır. Bu araştırma ile tutarlı olarak, Ågotnes vd. (2018), iş arkadaşı
çatışmasının sonradan işyerinde zorbalık kurbanı olduğunu bildirme riskini
artırdığı ve laissez-faire liderliğin bu pozitif ilişkiyi daha da güçlendirdiğini
göstermiştir. Öte yandan, Lundmark vd. (2021) tarafından yürütülen
araştırmanın sonuçlarına göre, laissez-faire liderlik 9 ay sonra rol açıklığı ile
negatif ilişkili olarak belirlenmiştir. Ayrıca rol açıklığının, laissez-faire liderlik tarzı
ile çalışan iyi oluşu arasındaki ilişkide aracı rolü olduğu saptanmıştır.
Usman vd. (2020), laissez-faire liderliğin hem doğrudan hem de işe
yabancılaşma aracılığıyla tükenmişlik ile pozitif ilişkili ve bu ilişkide politik
becerinin düzenleyici rolü olduğunu tespit etmiştir. Donkor ve Zhou (2020)
tarafından yürütülen bir araştırmada, yüksek devam bağlılığının laissez-faire
liderlik tarzı ile çalışan performansı arasındaki ilişkiye aracılık ettiği
bulunmuştur.
Khan vd. (2012), Çok Faktörlü Liderlik Anketi’nin bileşenlerinden olan
dönüşümcü ve etkileşimci liderlik tarzının yenilikçi iş davranışını pozitif olarak
etkilemesine rağmen, laissez-faire liderliğin negatif yönde etkilediğini ortaya
koymuştur. Bir diğer araştırmada, Aboshaiqah vd. (2014), laissez-faire liderliğin,
etkililik, ekstra çaba ve memnuniyeti içeren liderlik çıktıları ile negatif ilişkili
olduğunu doğrulamıştır. Literatür taraması, genel itibariyle laissez-faire liderliğin
hem bireysel hem de iş ile ilgili çıktılara olumsuz etkilerinin olduğunu
göstermektedir.
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
378
3. Yöntem
3.1. Yayınların Taranması ve Yayın Seçimi
Bilim haritalamada Scopus, PubMed, Google Scholar gibi çeşitli veri tabanları
kullanılmasına rağmen, Web of Science’ın, akademisyenlerin performansını
ölçmek için altın bir standart veri tabanı olarak kabul edilmesi (Maseda vd., 2021:
4), sosyal bilimlere ait yayın kapsamının genişliği (Most vd., 2018), çok farklı
disiplinlerde yayınları araştırmak için çok daha tutarlı ve güvenilir kayıtlar
içermesi (Kasavan vd., 2021), nispeten daha katı kalite eşiği kriterlerine sahip
olması (Broström ve Karlsson, 2017) ve diğer araştırmalarda da (Akyıldız ve
Yılmaz, 2020; Hota vd., 2020; Maseda vd., 2021; Most vd., 2018; Öztürk ve Gök,
2020) sıklıkla kullanılması nedeniyle, bu araştırmada literatür taraması için ana
materyal olarak WoS veri tabanının kullanılması tercih edilmiştir.
Tablo 1: WoS’da Dizinlenen Araştırmalara Yönelik Bibliyometrik Analiz Özeti
Kaynak
WoS
Çalışma Sayısı
Dönem
Tüm yıllar
Anahtar Kelime
“laissez-faire leadership” or “passive leadership” or
“avoidant leadership”
68
Doküman Türü
Toplam katkı
68
Makale
63
Konferans bildirisi
3
Düzeltme
1
Toplantı özeti
1
Dil
İngilizce
62
Kaynak: Web of Science Core Collection veri tabanı
Laissez-faire liderlik ile ilgili yayınları belirlemek için literatür taramasına
esas olmak üzere anahtar kelimeler türetilmiştir. 10 Şubat 2022 tarihinde,
başlığında “laissez-faire leadership” OR “passive leadership” OR “avoidant
leadership” şeklinde üç kombinasyonu içeren anahtar kelimelerin yer aldığı
yayınlar listelenmiştir. Herhangi bir kronolojik filtre kullanılmadan yapılan ilk
tarama neticesinde 68 yayına ulaşılmıştır. Dolayısıyla bu araştırmanın ilk dahil
etme kriterini bu anahtar kelimeler oluşturmaktadır. Örneklemin homojenliğini
sağlamak için, konferans bildirileri, raporlar vs. dikkate alınmamıştır. Bu hariç
tutma kriterinden sonra 3 konferans bildirisi, 1 düzeltme ve 1 toplantı özeti hariç
tutulduktan sonra geriye kalan 63 makale belirlenmiştir.
Bir sonraki aşamada, Government ve Law alanında yayınlanan “Age and
Active-Passive Leadership-Style” başlıklı makalenin konu açısından uygun
olmamasından dolayı hariç tutulması neticesinde 62 makale belirlenmiştir.
Sonuncu hariç tutma kriterinin yayın dili olması sebebiyle, İngilizce dilinde
yayınlar tarandıktan sonra toplam 58 makale bu kriteri karşılayarak analizlere
dahil edilmiştir.
3.2. Bibliyometrik Analiz
Bu çalışmada, laissez-faire liderlik araştırmalarındaki trendleri belirlemek
ve araştırmaların entelektüel yapısını keşfetmek için, bibliyometrik analiz
yöntemlerinden yazar düzeyinde anahtar kelime analizi ve bibliyografik eşleşme
analizi kullanılmıştır. Belli bir araştırma alanının entelektüel yapısını açığa
çıkarmak, mevcut temaları belirlemek ve ağlar arasındaki ilişkileri
değerlendirebilmek amacıyla nicel bir yöntem olarak kullanılan (Biancone vd.,
2020; Hota vd., 2020) bibliyometrik yöntemler; çevresel konular (Gao vd., 2019;
Kasavan vd., 2021), teknoloji (Guo vd., 2020), sağlık (Kurutkan ve Orhan, 2018),
eğitim (Gülmez vd. 2020) alanlarının yanı sıra, yönetim ve işletme
araştırmalarında (Block vd., 2020; Ferreira, 2018; García-Lillo vd., 2017; Gundolf
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
379
ve Filser, 2013; Hota vd., 2020; Kraus vd., 2012) bilimsel araştırmaların yapısını
keşfetmek için sıklıkla kullanılmaktadır.
Laissez-faire liderlik ile ilgili araştırmalara genel bir bakış sağlamak için bu
çalışmada kullanılan ilk bibliyometrik yöntem; yazar anahtar kelimelerinin
birlikte oluşumunu içeren konu haritalama analizinden oluşmaktadır. Anahtar
kelimelerin bir arada bulunması, belli bir araştırma alanında en sık kullanılan
kelimeleri ölçer (Block vd., 2020: 596). Ortak anahtar kelime analizi sayesinde,
araştırma yazarları tarafından en sık kullanılan anahtar kelimeler arasındaki
ilişkilerin gücüne dayanarak, ortak temaların bir sentezi yapılmaktadır (Chandra,
2018). Ortak anahtar kelime analizi, aynı zamanda, belli bir araştırma alanındaki
spesifik konu alanlarını ve paradigmaları sınıflandırması ve özetlemesi açısından
(Backaus vd., 2011) bilimsel literatürde önemli görülmektedir.
Bu çalışmada kullanılan bibliyometrik yöntemlerinden ikincisi ise,
bibliyografik eşleşme analizidir. Her bir bibliyometrik analizin belli avantajlara
sahip olmasından dolayı (Chang vd., 2015) bu çalışmada farklı bibliyometrik
analizlerin birleştirilmesine karar verilmiştir. Bibliyografik eşleşme analizi, çeşitli
disiplinlerin entelektüel yapısını keşfetmek için nadiren kullanılsa da, bu
yaklaşımın kullanılması giderek daha fazla gözlenmektedir (Chang vd., 2015).
Bibliyografik eşleşme ve ortak atıf analizlerinin her biri, bilimin %92’sinden
fazlasını kümeleyebilmesi sebebiyle, en yaygın kullanılan atıf tabanlı tekniklerdir
(Maseda vd., 2021). İki teknik atıf tabanlı olmasına rağmen, temelde farklıdırlar.
Şekil 1: Bibliyografik Eşleşme Yöntemi
Kaynak: Most vd., 2018, s. 233.
Ortak atıf analizi, önceki makalelerin kaynakçasında birlikte atıf yapılan
makaleleri ilişkilendirdiği için, bir araştırma alanının kökenini belirlemeye
yardımcı olur iken (Maseda vd., 2021); bibliyografik eşleşme ise Şekil 1’de
görüldüğü gibi, atıf sıklığından bağımsız olarak belgeler arasındaki benzerlikleri
vurguladığı için, A ve B yayınlarının her ikisinin referans listesinde C ve D
yayınlarına atıf yapılmaktadır. Ortak atıf analizinde bilgiler geriye dönük olup,
bilimsel çıktı tüketimini ele alan alıntılanan belgelere atıfta bulunmak esas iken;
bibliyografik eşleşme analizinde, yeni ortaya çıkan literatürü keşfetmek ve bilimsel
çıktı üretimini ele alan alıntı yapan belgelere atıfta bulunmak esastır (Most vd.
2018: 232).
Bu çalışmada bibliyografik eşleşme analizlerinden yazar, ülke ve
kaynakların bibliyografik eşleşme yöntemleri kullanılmıştır. İki doküman
arasındaki bibliyografik eşleşme gücü, bu iki dokümanın paylaştığı referans sayısı
olarak tanımlandığından, iki yazar arasındaki bibliyografik eşleşme gücü, ilgili
yapıtlarının referans setleri arasındaki örtüşme olarak hesaplanmaktadır (Zhao
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
380
ve Strotmann, 2008: 2072). Yazar bibliyografik eşleşmesinin varsayımına göre, iki
yazarın eserlerinde ne kadar çok ortak referansı varsa, araştırmaları o kadar
benzerdir ve dolayısıyla bu iki yazara eş yazarlar denir (Ma, 2012). Bu çalışmada
yazar bibliyografik eşleşmesinin yanı sıra kullanılan diğer yöntemler ise, dergilerin
ve ülkelerin bibliyografik eşleşme analizidir. Tüm bibliyometrik analizler,
bibliyometrik analizlerde sıklıkla kullanılan VOSviewer 1.6.16 yazılımı (Van Eck
ve Waltman, 2010) aracılığıyla yapılmıştır. VOSviewer ile alanı tanımlayan
anahtar kelimeler, önemli temalar, yazarlar, ülkeler ve dergiler arasındaki
bibliyografik eşleşme bağlantıları ağ haritaları ile görselleştirilmiştir.
4. Bulgular
4.1. Laissez-faire Liderlik Araştırmalarına Genel Bir Bakış: Yayın Yılı,
Dergiler, Yazarlar ve Makaleler
Bu bölümde, “laissez-faire leadership”, “passive leadership” ve “avoidant
leadership” anahtar kelimeleri kullanılarak gerekli dahil etme kriterleri
neticesinde, 58 makaleye ilişkin betimleyici istatistikler sunulmaktadır. Laissez-
faire liderlik araştırmalarına açıklayıcı bir bakış sunabilmek açısından,
makalelerin yıllar içindeki gelişimini, en verimli dergileri, en üretken yazarları ve
en çok atıf alan makaleleri haritalamak önemlidir.
Şekil 2: 1990-2021 Yılları Arasındaki Yayın Trendi
Kaynak: Web of Science Core Collection veri tabanı kullanılarak yazar tarafından
oluşturulmuştur.
Şekil 2, laissez-faire liderlik üzerine yapılan yayınların yıl bazında sayısını
göstermektedir. Laissez-faire liderlik araştırmaları taranırken herhangi bir yayın
yılı kısıtlamasına gidilmemiştir. Konu ile ilgili ilk çalışma 1990 yılında yayınlanmış
olup, 2022 yılına kadar hali hazırda çevrim içi olan 58 makale yayınlanmıştır.
Sonuçlar, 1990’dan 2017 yılına kadar laissez-faire liderliğin küçük ve yetersiz bir
çalışma alanı olduğunu göstermiştir. 1990 yılında 1 adet çalışma yayınlanmış
olup, 1990-2006 döneminde herhangi bir çalışmanın olmadığı göze çarpmaktadır.
2006 ve 2007 yıllarında 1 makale yayınlanmış olup, 2008 ve 2012 yılında 2; 2013
yılında ise 5 makale yayınlanmıştır. 2017 yılından sonraki dönemde kayda değer
bir artış gözlenmiştir. Özetle, 2018 yılından 2022 yılına kadar artan bir yayın
eğilimi olduğu ve en yüksek yayın sayısının 2021 yılında (11 yayın) gerçekleştiğini
söylemek mümkündür.
Tablo 2, yayınların alındığı kaynakları ve toplam yayın sayısını
göstermektedir. Çalışmanın nihai örneklemi, 41 dergide yayınlanan 58 makaleyi
içermektedir. Yayınlar, dergiler arasında oldukça geniş bir dağılım
sergilemektedir. Frontiers in Psychology (dergi etki faktörü: 3.618) ve Work and
Stress (dergi etki faktörü: 6.867) 4 makale ile en üretken dergiler listesinde ilk
sırada yer almaktadır. Bu dergileri sırasıyla 3’er makale ile Journal of
11 10
8
5 5 5
332 2 1 1 11
2021 2020 2018 2013 2015 2019 2016 2017 2008 2012 1990 2006 2007 2014
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
381
Management Development ve Personnel Review izlemektedir. European Journal
of Work and Organizational Psychology, Journal of Business Ethics, Journal of
Leadership Organizational Studies, Journal of Occupational Health Psychology,
Leadership Organization Development Journal, Safety Science, Stress and Health
isimli kaynaklarda ise 2 makale yayınlanmıştır.
Tablo 2: Laissez-Faire Liderlik ile İlgili En Fazla Makale Yayınlayan Dergilerin Listesi
Dergiler
Makale Sayısı
Frontiers in Psychology
4
Work And Stress
4
Journal of Management Development
3
Personnel Review
3
European Journal of Work And Organizational Psychology
2
Journal of Business Ethics
2
Journal of Leadership Organizational Studies
2
Journal of Occupational Health Psychology
2
Leadership Organization Development Journal
2
Safety Science
2
Stress And Health
2
Basic And Applied Social Psychology
1
Behavioral Ecology And Sociobiology
1
Canadian Journal of Administrative Sciences
1
Construction Management And Economics
1
Educational Management Administration Leadership
1
European Journal of Investigation in Health Psychology And Education
1
European Management Journal
1
European Review of Applied Psychology
1
German Journal of Human Resource Management
1
Human Resource Development Quarterly
1
Human Resource Management Journal
1
International Journal of Environmental Research And Public Health
1
International Journal of Human Rights In Health Care
1
International Journal of Organizational Leadership
1
Journal of Applied Psychology
1
Journal of Business And Psychology
1
Journal of Hospitality Tourism Education
1
Journal of Management
1
Journal of Managerial Psychology
1
Journal of Nursing Management
1
Journal of Nursing Scholarship
1
Journal of Occupational And Organizational Psychology
1
Journal of Organizational Behavior
1
Journal of Psychology in Africa
1
Journal of Safety Research
1
Journal of Surgical Research
1
Journal of Vocational Behavior
1
St Theresa Journal of Humanities And Social Sciences
1
Tpm Testing Psychometrics Methodology in Applied Psychology
1
Turkish Journal of Business Ethics
1
Kaynak: Web of Science Core Collection veri tabanı
Özetle, laissez-faire liderlik araştırmalarına dayanan tüm makalelerde en
büyük paya genel psikoloji, mesleki psikoloji ve sağlık psikolojisi alanındaki
dergilerin sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, makalelerin önemli bir kısmı ise,
liderlik, yönetim, insan kaynakları, güvenlik gibi diğer disiplinlerde sınıflandırılan
dergilerde yayınlanmıştır. Daha ayrıntılı bilgi için okuyucular Tablo 2’yi
inceleyebilirler.
Tablo 3, Laissez-faire liderlik konusunda en üretken yazarları, bu yazarların
konu ile ilgili Web of Science veri tabanında yer alan atıf sayılarını ve h indeksi
verilerini göstermektedir. Örneklemdeki 58 makaleye toplam 170 yazar katkıda
bulunmuştur. Sıralamaya, konu ile ilgili 2 ve daha fazla yayın yapan yazarlar dahil
edilmiştir. Laissez-faire liderlik araştırmalarına en fazla katkıda bulunan yazar
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
382
Skogstad, A.’dır. Alandaki 58 makalenin %10’u ( 6 makale) Skogstad’a ait olup,
yazarın 6 makalesi 449 atıf almıştır. Yazarın en çok atıf aldığı eser, 2007 yılında
yazdığı “The destructiveness of laissez-faire leadership behavior” başlıklı
makaledir. Yazarı sırasıyla Hetland, J. 4 makale ve 82 atıf, Einarsen, S. 3 makale
ve 421 atıf, Vandenberghe, C. 3 makale ve 33 atıf, Einarsen. S.V. 3 makale ve 28
atıf ve Olsen, O.K. 3 makale ve 14 atıf ile takip etmektedir. 2 makale ile alana
katkıda bulunan yazarlar arasında en fazla atıfa sahip olanlar Holtz, B.C. ve
Barling, J. isimli yazarlardır. Tablo 3’den h-indeksi en yüksek olan yazarların
sırasıyla Barling, J., Einarsen, S., Jiang, L.X., Hetland, J. ve Skogstad, A., olduğu
anlaşılmaktadır. Bu yazarların h-indeksi 20’nin üzerindedir.
Tablo 3: Laissez-Faire Liderlik Alanında En Etkili Yazarlar
Yazarlar
Makale Sayısı
h-index
WoS Atıf Sayısı
Skogstad, A.
6
23
449
Hetland, J.
4
33
82
Einarsen, S.
3
46
421
Vandenberghe, C.
3
5
33
Einarsen, S.V.
3
4
28
Olsen, O.K.
3
14
14
Holtz, B.C.
2
14
62
Barling, J.
2
50
50
Jiang, L.X.
2
43
36
Zhou, Z.Q.E.
2
12
29
Che, X.X.
2
7
29
Chenevert, D.
2
12
28
Agotnes, K.W.
2
1
18
Ali, M.
2
8
10
Bakker, A.B.
2
12
2
Espevik, R.
2
10
2
Kaynak: Web of Science Core Collection veri tabanı kullanılarak, yazar tarafından
oluşturulmuştur.
Tablo 4, laissez-faire liderlik makalelerinin ülkelerdeki çıktısını
göstermektedir. Konu ile ilgili toplam 25 ülkenin alana katkısı bulunmaktadır. En
büyük katkı %24 oranı ile ABD kaynaklı araştırmacılar tarafından yapılmıştır (14
makale). İkinci en yüksek katkı Norveç (10 makale) ve üçüncü en yüksek katkı ise
Kanada’da görev yapan araştırmacıların katkısıdır (7 makale). Genel itibariyle,
laissez-faire liderlik konusunda en yüksek çıktıya sahip kıtaların Amerika ve
Avrupa olduğunu söylemek mümkündür.
Tablo 4: Laissez-Faire Liderlik Makalelerinin Ülkelere Göre Dağılımı
Ülke
Makale Sayısı
Ülke
Makale Sayısı
ABD
14
Avustralya
1
Norveç
10
Avusturya
1
Kanada
7
Belçika
1
Hollanda
6
Danimarka
1
Pakistan
6
İngiltere
1
Çin
5
Fransa
1
Almanya
3
Endonezya
1
İtalya
2
İsrail
1
Malezya
2
Lihtenştayn
1
Güney Afrika
2
Lüksemburg
1
İsveç
2
Yeni Zelenda
1
Türkiye
2
Rusya
1
Tayvan
1
Kaynak: Web of Science Core Collection veri tabanı
Türkiye kaynaklı 2 makalenin mevcut olduğu belirlenmiştir. Bu
çalışmalardan biri Uymaz’a aittir. Uymaz (2020), örneklemini 362 otel çalışanının
oluşturduğu araştırma sonucunda, beklenenin aksine, laissez-faire liderlik tarzı
ile örgüt yararına ahlaki olmayan davranış arasında ilişki olmadığını tespit
etmiştir. Türkiye kaynaklı ikinci çalışma ise Ekmekci vd.(2021) tarafından
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
383
gerçekleştirilmiştir. Yazarlar, bu çalışmada dönüşümcü ve pasif-kaçınmacı
liderlik tarzlarının çalışanların örgütsel bağlılıkları üzerindeki etkisinde algılanan
stresin aracılık rolünü test etmişlerdir. Sonuç olarak, hem dönüşümcü liderliğin
hem de pasif kaçınmacı liderliğin algılanan stres aracılığıyla duygusal ve normatif
bağlılık üzerindeki dolaylı etkileri anlamlıdır.
Tablo 5, 36 ve 328 atıf arasında değişen en etkili ilk 10 makaleyi,
yayınlandığı dergileri ve atıf sayılarını göstermektedir. 58 makale toplam 1.471
atıf almıştır. Laissez-faire liderlik ile ilgili çok sayıda dergi olmasına rağmen, en
çok atıf yapılan makalelerin örgütsel davranış ve insan kaynaklarında tanınmış
olan dergilerde değil, sağlık psikolojisi alanında uzman dergilerde yayınlandığı
görülmektedir.
Tablo 5: Yüksek Atıf Sayısına Göre Alandaki En Etkili 10 Makale
Yazarlar
Başlık
Dergi
WoS
Atıf
Sayısı
Skogstad vd.
(2007)
The destructiveness of laissez-faire leadership
behavior
Journal of
Occupational
Health Psychology
328
Kelloway vd.
(2006)
Divergent effects of transformational and
passive leadership on employee safety
Journal of
Occupational
Health Psychology
225
Hinkin ve
Schriesheim
(2008)
An examination of "Nonleadership": From
laissez-faire leadership to leader reward
omission and punishment omission
Journal of Applied
Psychology
113
Wong ve Giessner
(2018)
The thin line between empowering and laissez-
faire leadership: An expectancy-match
perspective
Journal of
Management
63
Skogstad vd.
(2014)
Is avoidant leadership a root cause of
subordinate stress? Longitudinal relationships
between laissez-faire leadership and role
ambiguity
Work And Stress
63
Harold ve Holtz
(2015)
The effects of passive leadership on workplace
incivility
Journal of
Organizational
Behavior
53
Smith vd. (2016)
Safety-specific transformational and passive
leadership influences on firefighter safety
climate perceptions and safety behavior
outcomes
Safety Science
51
Barling ve Frone
(2017)
If only my leader would just do something!
Passive leadership undermines employee well-
being through role stressors and psychological
resource depletion
Stress And Health
50
Jiang ve Probst
(2016)
Transformational and passive leadership as
cross-level moderators of the relationships
between safety knowledge, safety motivation,
and safety participation
Journal of Safety
Research
36
Furtner vd.
(2013)
Leading yourself and leading others: Linking
self-leadership to transformational,
transactional, and laissez-faire leadership
European Journal
of Work And
Organizational
Psychology
36
Not: Atıf sayıları 10 Şubat 2022 tarihinde WoS veri tabanından elde edilmiştir.
Bugüne kadar en fazla atıf alan makale Skogstad vd. (2007) tarafından
yazılan “The destructiveness of laissez-faire leadership behavior” başlıklı makale
Journal of Occupational Health Psychology’de yayınlanmış ve 328 atıf almıştır. Bu
makale, laissez-faire liderliğin bir lider yokluğu anlamına gelmediğini, işyeri stres
kaynakları, işyerinde zorbalık ve psikolojik sıkıntıya sebep olan yıkıcı bir liderlik
tarzı olduğunu ileri sürmüştür. Skogstad vd. (2007), Norveçli çalışanlar arasında,
laissez-faire liderlik ile rol belirsizliği, rol çatışması ve iş arkadaşlarıyla çatışmanın
pozitif ilişkili olduğunu, dahası bu stres faktörlerinin laissez-faire liderliğin
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
384
işyerinde zorbalık üzerindeki etkisine aracılık ettiğini ve tüm bu değişkenlerin
psikolojik sıkıntıya etkisinde aracı rolü olduğunu tespit etmiştir.
İkinci en yüksek atıfa sahip makale (225 atıf) Kelloway vd. (2006) tarafından
Journal of Occupational Health Psychology’de yayınlanan “Divergent effects of
transformational and passive leadership on employee safety” başlıklı makaledir.
Yazarlar, pasif liderliğin, güvenlik iklimi ve güvenlik bilinci üzerinde negatif etkili
olduğunu ortaya koymuştur. Üçüncü en yüksek atıf alan makale (Hinkin ve
Schriesheim, 2008) “An Examination of "Nonleadership": From Laissez-Faire
Leadership to Leader Reward Omission and Punishment Omission” başlığı ile
Journal of Applied Psychology’de yayınlanmış ve 113 atıf almıştır. Yazarlar,
performansa bağlı pekiştirme eksikliğini, liderin astın iyi (ödül ihmali) ve kötü
performansını (cezanın ihmal edilmesi) pekiştirmemesi olarak iki şekilde
incelemiştir. Bu ihmalin, lider etkinliği, takipçi memnuniyeti, rol açıklığı ve ast
performansı ile ilişkili olduğu belirlenmiştir.
En yakın tarihli makaleler arasında en fazla atıf alan çalışma Barling ve
Frone (2017) tarafından yazılan “If Only my Leader Would just Do Something!
Passive Leadership Undermines Employee Well-being Through Role Stressors and
Psychological Resource Depletion” başlıklı makaledir. Bu makale Stress And
Health dergisinde yayınlanmış ve 50 atıf almıştır. İlgili araştırmada yazarlar, pasif
liderliğin çalışan iyi oluşuna etkilerini test etmişlerdir. Kaynakların korunması
teorisi ve rol stresi teorisi çerçevesinde, ABD örnekleminde, rol stres kaynaklarının
(rol belirsizliği, rol çatışması ve aşırı rol yüklenmesi) ve psikolojik iş
yorgunluğunun, pasif liderlik ile çalışan iyi oluşu arasındaki negatif ilişkiye
aracılık ettiği tespit edilmiştir.
Okuyucular en çok atıf alan makaleler ve kaynaklarının detayları için Tablo
5’e başvurabilirler. Ancak özetle ifade etmek gerekirse, laissez faire liderlik ile ilgili
araştırmaların çok önemli bir kısmının, bu liderlik türünün, çalışan tutum ve
davranışları ile zihinsel sağlık üzerindeki yıkıcı etkilerine odaklandığını söylemek
mümkündür.
4.2. Bibliyometrik Analiz Bulguları
Bu bölümde yazarların kullandığı anahtar kelimelerin ortak varlığını içeren
anahtar kelime analizi ile bibliyografik eşleşme analizi bulgularını içeren ağ ve
yoğunluk haritaları sunulmaktadır. Ağ görselleştirme tekniğinde, her bir öge
etiketleriyle ve bir daire ile temsil edilmektedir. Bir ögenin ağırlığı arttıkça, ögeyi
temsil eden etiketin ve dairenin boyutu büyümektedir. Bu bölümde yapılacak tüm
analizlerde görülebileceği gibi, ögelerin ait olduğu kümeye göre dairelerin rengi
farklılaşmaktadır.
4.2.1. Yazar Anahtar Kelimelerinin Ortak Varlık Analizi (Co-occurrence
of Keyword Analysis)
Bu bölümde, konu haritalama aracılığıyla laissez-faire liderlik makalelerinin
anahtar kelimelerinde en sık hangi terimlerin geçtiği analiz edilecektir. Bu analiz,
alandaki en belirgin konuların tespit edilmesine imkân vermektedir. VOSviewer
aracılığıyla, araştırmanın örneklemini oluşturan 58 makalede kullanılan 201
anahtar kelime tespit edilmiştir. Bir anahtar kelimenin 1 kez kullanılmış olması
yeterli görülmüştür. Dolayısıyla, minimum eşik 1 olarak belirlenmiştir. 1 tekrar
eşiğinin kullanılmasının sebebi, veri görselleştirmedeki dağınıklığı azaltmaktır.
Toplamda, 201 anahtar kelimenin ortak varlık analizi sonucunda oluşan harita
Şekil 3’deki gibidir.
Anahtar kelimelerin birlikte bulunma sıklığına göre oluşturulan haritada 24
tematik küme ortaya çıkmıştır. 58 makalede en sık tekrarlanan anahtar kelimeler
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
385
laissez-faire liderlik (16 tekrar), pasif liderlik (15 tekrar) ve liderliktir (10 tekrar).
Bunları sırasıyla, dönüşümcü liderlik (8 tekrar), etkileşimci liderlik (5 tekrar)
izlemektedir. Laissez-faire, güvenlik iklimi, pasif kaçınmacı liderlik ve işyeri
zorbalığı 3’er kez tekrarlanan anahtar kelimelerdir.
Laissez-faire liderlik, sarı renkli daire ile gösterilmekte olup, 16. kümede yer
almaktadır. Laissez-faire liderliğin toplam bağlantı gücü, 59’dur. 16. Kümede
laissez-faire liderlikle birlikte bağlam, ekonomik lider-üye değişim ilişkisi, bağlı
olmama, katılmama terimleri yer almaktadır. İkinci en sık tekrarlanan anahtar
kelime olan kahverengi dairede yer alan pasif liderlik, 9 anahtar kelime ile birlikte
8. Kümede yer almaktadır. Pasif liderliğin toplam bağlantı gücü 58’dir. Turuncu
daire içerisinde gösterilen liderlik anahtar kelimesi ise, 7. kümede sınıflandırılmış
ve toplam bağlantı gücü 39’dur.
Dördüncü en büyük kümeyi kırmızı dairede yer alan dönüşümcü liderlik
(toplam bağlantı gücü=35), etkileşimci liderlik (toplam bağlantı gücü=22) ve
devamsızlık anahtar kelimelerinin yer aldığı küme 1 oluşturmaktadır. Şekilde net
olarak görülmese de Kanada, liderliğin bilişsel öncülleri, iş tatmini, liderin
inançları, aracılık, ihmal, güçlendirme, öz liderlik, temel öz değerlendirmeler, tam
kapsamlı liderlik modeli, resmi olmayan devamsızlık, resmi devamsızlık, ihmal ve
güçlendirme anahtar kelimeleri de bu kümede sınıflandırılmıştır.
Şekil 3: Laissez-Faire Liderlik Araştırmalarında Yazarlar Tarafından Kullanılan Anahtar
Kelimeler
Kaynak: VOSviewer aracılığıyla oluşturulmuştur.
4.2.2. Yazarlar, Kaynaklar ve Ülkeler Arasındaki Bibliyografik Eşleşme
(Bibliographic Coupling)
Bibliyografik eşleşmeye dayalı kümeleme ve haritalamada, iki yayın, ortak
bir üçüncü yayına atıfta bulunduğunda, bu iki makalenin benzer tartışmaları
vurguladığı varsayılmaktadır (Donthu vd. 2020). Bu bölümde, bibliyografik
eşleşme kullanılarak, yazarlar, dergiler ve ülkeler arasındaki bağlantıların bir
görseli sunulmuştur.
Yazarların bibliyografik eşleşmesine ilişkin ağ görselleri Şekil 4’de
sunulmuştur. Bir yazarın minimum doküman sayısı 2, alıntılanma sayısı ise 0
olarak belirlenmiştir. 170 yazardan 15’i belirlenen minimum eşik değeri
karşılamaktadır. Yazarlar doküman sayısı ve toplam bağlantı gücüne göre
listelenmiştir.
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
386
Şekil 4’de 170 yazarın tam listesinin ayrıntılı bir analizi görülmese de,
önemli yazarların bibliyografik eşleşmenin en yüksek indeksleri görülmektedir. 15
yazarın her biri için, diğer yazarlar ile bibliyografik eşleşme bağlantısının toplam
gücü hesaplanmıştır. En yüksek toplam bağlantı gücüne sahip yazarlar
listelenmiştir.
Ağ görselleştirme sonucunda, laissez-faire liderlik yazarlarının bibliyografik
eşleşmesini gösteren 3 farklı küme ortaya çıkmıştır. Yazarların mesafe yakınlığı,
onların birbirleriyle entelektüel yakınlıklarını ortaya çıkarır. Küme 1’de Barling,
J., Che, X.X., Chenevert, D., Holtz, B.C., Jiang, L., Vandenberghe, C., Zhou, Z.E.
isimli yazarlar yer almaktadır. Küme 2, Agotnes, K.W., Bakker, A.B., Einarsen,
S.V., Espevik, R., Hetland, J. isimli yazarları kapsamaktadır. Küme 3 ise,
Einarsen, S. ve Skogstad, A.’dan oluşmaktadır.
Şekil 4: Yazarların Bibliyografik Eşleşmesinin Ağ Haritası
Kaynak: VOSviewer aracılığıyla oluşturulmuştur.
Doküman sayısı (6 makale) ve toplam bağlantı gücü (TBG=2007) en yüksek
olan yazar mavi kümede yer alan Skogstad, A.’dır. Skogstad, A., hem kendi
kümesinde yer alan yazarlar ile hem de yeşil ve kırmızı renkli kümelerdeki yazarlar
ile bağlantılıdır. Bu yazarı sırasıyla toplam bağlantı gücü açısından Hetland, J.
(TBG=1493), Einarsen, S.V. (TBG=1243), Agotnes, K.W. (TBG=990) ve Einarsen,
S. (TBG=926) izlemektedir.
Şekil 5: Dergilerin Bibliyografik Eşleşmesinin Ağ Haritası
Kaynak: VOSviewer aracılığıyla oluşturulmuştur.
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
387
Küme 3’de yer alan Skogstad, A.’nın en yüksek bağlantı gücünün olduğu
yazarlar aynı kümede sınıflandırılan Einarsen, S. ve Küme 2’de yer alan Einarsen,
S.V. olmuştur. Küme 1’de en fazla doküman sayısına sahip olan Vandenberghe,
C.’dir. Küme 2’de ise, Hetland, J. isimli yazar, en yüksek doküman sayısına
sahiptir. Hetland, J.’den en büyük bağlantı gücü Einarsen, S.V. isimli yazara
doğru gitmektedir. Hetland, J.’nin diğer kümeler arasındaki en büyük bağlantısı
alan Skogstad, A. ile gerçekleşmiştir.
58 makalenin yayınlandığı kaynakları analiz ederken minimum 2 doküman
eşiği dikkate alınmıştır. Toplam 40 dergiden 12’si, bu kriteri karşılamıştır. 12
derginin her biri için, diğer dergiler ile bibliyografik eşleşme bağlantısının toplam
gücü hesaplanmıştır. En yüksek toplam bağlantı gücüne sahip dergiler
listelenmiştir. Şekil 6, dergilerin bibliyografik eşleşmesi ile ilgili ağ haritasını
sunmaktadır.
Şekil 6: Yazarların Bağlı Olduğu Ülkelerin Bibliyografik Eşleşmesinin Ağ Haritası
Kaynak: VOSviewer aracılığıyla oluşturulmuştur.
Listenin en üstünde yer alan dergiler, her biri 4 makale ile Work and Stress
(atıf sayısı: 125 ve TBG= 331) ve Frontiers in Psychology’dir (atıf sayısı: 10 ve TBG=
210). Bu iki dergiyi sırasıyla, Personnel Review (3 makale, 28 atıf, 220 TBG),
Journal of Management Development (3 makale, 36 atıf, 203 TBG), Journal of
Leadership ve Organizational Studies (2 makale, 27 atıf, 194 TBG), Stress and
Health (2 makale, 50 atıf, 171 TBG), Journal of Occupational Health Psychology
(2 makale, 553 atıf, 141 TBG), Journal of Business Ethics (2 makale, 28 atıf, 129
TBG), Leadership ve Organizational Development Journal (2 makale, 30 atıf, 117
TBG), Journal of Management (2 makale, 62 atıf, 100 TBG), European Journal of
Work and Organizational Psychology (2 makale, 55 atıf, 92 TBG) ve Safety Science
(2 makale, 52 atıf, 54 TBG) izlemektedir.
Dergilerin bibliyografik eşleşme analizi sonucunda 2 küme ortaya çıkmıştır.
Dergiler, 6’da yer alan ağ haritasında yeşil ve kırmızı renkli daireler şeklinde
kümelenmiştir. Work and Stress dergisinden Personnel Review ve Frontiers in
Psychology dergilerine yüksek bağlantı gücü ile önemli bir bibliyografik eşleşme
indeksi bulunmaktadır. Kırmızı kümeyi ifade eden Küme 2’de Journal of
Management Development dergisinden en yüksek bağlantı Journal of
Occupational Health Psychology iledir. Küme 1’de yer alan Work and Stress
dergisinin Küme 2’de en yüksek bibliyografik eşleşme indeksine sahip olduğu
dergi Journal of Occupational Health Psychology’dir.
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
388
Şekil 6, laissez-faire liderlik yazarlarının bağlı olduğu ülkelerin bibliyografik
eşleşmesini sunmaktadır. Eşleşme eşiği en az 2 yayın ve 0 atıf şeklinde
belirlenmiştir. 24 ülkeden 12’si bu eşiği karşılamıştır. ABD, haritanın merkezinde
yer almaktadır. Bulgular, laissez-faire liderlik yazarlarının en yüksek bulunduğu
ülkelerin ilk üçünü ABD (makale sayısı=13, atıf sayısı=390), Norveç (makale
sayısı=10, atıf sayısı=539) ve Kanada (makale sayısı=7, atıf sayısı=335)
oluşturmaktadır.
Kırmızı renkli dairelerin yer aldığı ülkelerin oluşturduğu Küme 1’de,
Kanada, İtalya, Malezya, Pakistan, Çin, İsveç, Türkiye ve ABD ülkeleri
sınıflandırılmıştır. ABD’nin kırmızı kümede en yüksek bibliyografik eşleşme gücü,
Kanada ve Çin iledir. ABD yazarlarının Küme 2’de en yüksek eşleşme bağlantısı
Norveç ve Hollanda ile kurulmuştur.
Yeşil renkli Küme 2 ise, Almanya, Hollanda, Norveç ve Güney Afrika’dan
meydana gelmektedir. Norveç’in kendi kümesinde bibliyografik eşleşme gücünün
en yüksek olduğu ülke Hollanda’dır. Ağ haritasının geneline yönelik bir
değerlendirme yapılacak olursa, Küme 2’nin Küme 1 ile bibliyografik eşleşme
gücünün Küme 1’den Küme 2’ye giden bağlantılara kıyasla daha yüksek
olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca Türkiye (atıf sayısı=0), Malezya (atıf
sayısı=0) ve Güney Afrika (atıf sayısı=2) en düşük atıf sayısına sahip olan
ülkelerdir. Bibliyografik eşleşme açısından toplam bağlantı gücü en düşük olan
ülkeler sırasıyla, İtalya, İsveç, Türkiye ve Malezya’dır.
5. Sonuç, Öneriler ve Sınırlılıklar
Laissez-faire liderlik alanının haritasını çıkarmak ve araştırma boşluklarını
belirleyerek yeni yollar üretmek için içgörüler sağlamayı amaçlayan bu çalışmada
bibliyometrik yöntem kullanılmıştır. Bibliyometrik analiz, gerek akademisyenlerin
gerekse işletme yöneticilerinin laissez-faire liderlik ile ilgili araştırma bulgularını
ortaya koyan yazarların, dergilerin ve ülkelerin katkıları ile araştırma alanındaki
belirgin temalar hakkında fikir edinebilecekleri bir veri ortaya çıkarmıştır.
Araştırma sonucunda elde edilen göstergeler, alandaki araştırma çıktılarının
mevcut değerlendirmesi ve gelecek yönelimi için bir temel sağlayabilir.
Bu çalışma ilk olarak, betimsel analiz yoluyla laissez-faire liderlik
yayınlarındaki üretkenliği ölçmek için yıl ve dergi ölçeğinde toplam makale sayısı
ile makale başına atıf sayısını kullanmaktadır. Çalışmanın bibliyometrik verileri,
WoS Core Collection veri tabanından elde edilmiştir. Araştırmanın örneklemini,
58 makale oluşturmaktadır. Şimdiye kadar laissez-faire liderlik alanına ilişkin
çalışmalar yeterince gelişmemiş olsa da, son yıllarda araştırmacılar bu konuya
artan düzeyde ilgi göstermeye başlamış olup, 2017 yılından bu yana çerçevesini
şekillendirmeye devam etmiştir. Bu çalışma, laissez-faire liderlik ile ilgili
araştırmaların gelecekte bilim adamları ve yöneticiler tarafından ilgi çekecek hızlı
bir büyüme alanı olduğuna atıfta bulunmaktadır.
Laissez-faire liderlik araştırmalarının haritalanması, bu alanda en üretken
dergilerin psikoloji ve yönetim alanında makaleleri yayınlayan dergiler olduğunu
göstermektedir. Ayrıca alanın haritası, laissez-faire liderlik yayınlarının gelişimine
en fazla katkı sağlayan ülkelerin ABD, Norveç ve Kanada olduğunu ve yalnızca
belirli yazarların alana katkı sağladığını göstermektedir. Öte yandan, Türkiye
kaynaklı 2 makalenin mevcut olduğu belirlenmiştir. Daha önce yapılan
araştırmalar laissez-faire liderliğin çalışma yaşamında kayda değer bir şekilde
yaygınlığına vurgu yapmış olsa da (Aasland vd., 2010), genel itibariyle laissez-faire
liderlik konusunda en yüksek çıktıya sahip kıtaların Amerika ve Avrupa olduğunu
söylemek mümkündür. Bu veriler, ilgili ülkelerin gelecekte araştırma
verimliliğinin ilerlemesini göstermede önemli bir gösterge olarak kullanılabilir.
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
389
Alandaki en etkili 10 makaleyi belirlemek için kullanılan atıf analizi, 58
makalenin toplam 1471 atıf aldığını ve en çok atıf yapılan makalelerin örgütsel
davranış ve insan kaynaklarında tanınmış olan dergilerden ziyade sağlık
psikolojisi alanında uzman dergilerde yayınlandığı görülmektedir. En fazla atıf
alan laissez-faire liderlik makalesinin yazarı Skogstad vd. (2007)’dir. Alandaki en
etkili ilk üç makale, laissez-faire liderliği olumsuz etkilere sahip bir liderlik tarzı
olarak ele almıştır. Nitekim konu ile ilgili en yüksek etkiye sahip olan makaleler,
yönetim ve insan kaynakları açısından önemli faktörleri irdelemektedir. Bu
çerçevede, laissez-faire liderlik ile ilgili öne çıkan ilk üç yayında rol çatışması, rol
belirsizliği, iş arkadaşları ile çatışma, işyeri zorbalığı, güvenlik iklimi, güvenlik
bilinci, ödül ve ceza ihmali gibi değişkenler ile ilişkili çalışmalar yapıldığı tespit
edilmiştir. Alandaki en etkili 10 makalenin diğer yedisinde ise, yine rol stres
faktörleri ve güvenlik iklimine ek olarak işyeri nezaketsizliği, çalışan iyi oluşu, öz
liderlik ve güçlendirici liderlik üzerine odaklanıldığı göze çarpmaktadır.
Dolayısıyla, laissez-faire liderlik ile ilgili literatürde en çok ilgi gören yönelimin
liderin karar verme tarzının yalnızca işyerindeki kişilerarası ilişkilere olumsuz
etkilerinin olmadığını aynı zamanda işyeri koşullları ile birey merkezli çıktılara
etkisi üzerine olduğunu söylemek mümkündür.
Laissez-faire liderlik alanının kavramsal çerçevesini bilimsel bir harita ile
çizmek, konu ile ilgili paradigmaları keşfetmek, gündemde olan konuları analiz
etmek ve belli ögeler arasındaki ağları açığa çıkarmak; laissez-faire liderlik alanına
ilişkin bütüncül bir bakış geliştirebilmemize yardımcı olacaktır. Yazarların
kullandığı ortak anahtar kelimelerin sentezi, araştırma eğilimleri ve son
zamanlardaki önemli konuların ipuçlarını verir. Bu çerçevede, bu çalışmada
kullanılan bibliyometrik analizlerden yazar ortak anahtar kelime analizi
sonuçlarına göre, laissez-faire liderlik yayınlarının anahtar kelime analizinden
(bkz. Şekil 3) genellikle olumsuz liderlik türlerinden yararlandığına dair
göstergeler bulunmuştur. Çalışma, hem işletme yöneticilerine hem de
araştırmacılara laissez-faire liderliğin bireysel ve örgütsel açıdan zarar verici,
maliyetli bir liderlik davranışı olduğunu göstermektedir. Liderliğin en temel
işlevlerini yerine getirmeyen laissez-faire liderler, ödül ve cezaları düzenlemekte
yetersiz kalarak, yetki ve sorumlulukları belirlemekten kaçınıp çalışanları
desteklemeyerek, çalışan performansına ve barışçıl bir işyeri iklimine zarar
verebilmektedir (Ulukök ve Merdan, 2022). Ayrıca bu çalışmada kullanılan
bibliyometrik yöntemlerden ikincisi olan bibliyografik eşleşme kümeleri
aracılığıyla, laissez-faire liderlik araştırmalarının şu an nerede, hangi yazarlar ve
hangi dergiler tarafından yürütüldüğü gösterilmekle birlikte, araştırmacıların
araştırmalarını konumlandırmalarına imkân sağlanmaktadır. Bibliyografik
eşleşme analizi sonuçları ise, laissez-faire liderliğin yıkıcı etkilerine odaklanan
yazarlara atıfta bulunmaktadır (en yüksek bibliyografik eşleşme endeksi
açısından; Skogstad, A., Hetland, J., Einarsen, S.V., Agotnes, K.W. ve Einarsen,
S.). Bu çalışma aynı zamanda en yüksek bibliyografik bağlantıya sahip
kaynakların Work and Stress, Frontiers in Psychology, Personnel Review, Journal
of Management Development olduğunu göstermiştir. Dahası bibliyografik eşleşme
analizi, laissez-faire liderlik alanında çalışma sayısı bakımından öne çıkan
kurumların ABD’den olduğunu da ortaya koymaktadır. ABD, kendi kümesinde
Kanada ve Çin ile, diğer kümede ise Norveç ile aynı kaynaklara atıfta bulunması
sebebiyle bibliyografik olarak yüksek eşleşme gücüne sahiptir. Buradan
hareketle, ortak literatüre atıfta bulunmalarından dolayı bu ülkelerin yazarları
tarafından yayınlanan araştırmaların içerik olarak birbirine benzediğini, başka bir
ifadeyle benzer temaları vurguladıklarını söylemek mümkündür.
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
390
Bibliyometrik araştırmanın bulguları, literatürün laissez-faire liderlik ile
ilgili belirli değişkenlere odaklanma eğiliminde olduğuna işaret etmektedir.
Literatürde laissez-faire liderliğin yıkıcı etkileri sıklıkla doğrulanmış olsa da, sınır
koşullar ve bu etkilerin altında yatan mekanizmalar üzerine araştırmaların sayısı
hâlâ yetersizdir. Gelecekteki araştırmalarda psikolojik sözleşme ihlali başta olmak
üzere, işyeri nezaketsizliği, etik olmayan örgüt iklimi gibi değişkenlerin aracılık
etkisi araştırılabilir. Dahası, şu ana kadar yapılan araştırmalarda, laissez-faire
liderliğin iş tutum ve davranışları üzerindeki olumsuz etkilerini yumuşatma
gücüne sahip moderator değişkenlerin kullanımı oldukça sınırlıdır. Bundan
sonraki çalışmalarda araştırmacıların, kişilik, yaş, eğitim, kültürel değerler, iş
etiği değerleri (örneğin, Protestan iş etiği ve İslam iş etiği gibi) ve algılanan destek
gibi düzenleyici değişkenlerin etkisini araştırmaları, alternatif içgörüler sağlaması
bakımından önemlidir. Bu çabalar, laissez-faire liderlik gibi henüz olgunlaşmamış
bir alan için değerli bulgular sunacaktır. Son olarak, laissez-faire liderlik
alanındaki bilgi birikiminin haritalanmasının teorik açıdan araştırmalar için yeni
temaların belirlenmesine izin vereceği, uygulama açısından ise, yöneticilerin
araştırma sonuçları ile ortaya çıkan bilg birikimini uygulamaya dönüştürmek için
bir politika izlemelerine yardımcı olacağı umulmaktadır.
Bu çalışmanın literatüre katkılarının yanı sıra bazı sınırlılıkları da
bulunmaktadır. İlk olarak, bu çalışmanın bibliyometrik verileri, Web of Science
veri tabanı ile kısıtlanmıştır. WoS, sosyal bilimlerde sıklıkla kullanılması ve geniş
bir yayın potansiyeline sahip olmasından dolayı seçilmiş olsa da, diğer veri
tabanlarında taranan önemli yayınları gözden kaçırma olasılığı bulunmaktadır.
Bundan sonraki çalışmalarda, araştırmacılar kapsamı genişletmek amacıyla
Scopus, Google Akademik ve PubMed gibi veri tabanlarını ayrı ayrı
kullanabilecekleri gibi, birden çok veri tabanından aynı anda da yararlanabilirler.
İkincisi, bu makale, bilimdeki üstünlükleri nedeniyle İngilizce dilinde
yazılmış yayınlar ile sınırlıdır. Ancak, diğer dillerde önemli laissez-faire liderlik
makaleleri mevcuttur. Örneğin, Türkçe yazılmış ancak alana önemli katkısı olan
ve aynı zamanda kültürel farklılaşmaları yansıtan makalelerin gözden kaçırılması,
araştırma bulgularının ve yöneliminin genelleştirilebilirliğini azaltmaktadır. Diğer
bir sınırlama, yalnızca hakemli makalelerin örnekleme dahil edilmiş olmasıdır.
Makaleler, her ne kadar akademik olarak kalitesi yüksek çıktılar olsa da,
gelecekteki araştırmalar, laissez-faire liderliğe daha geniş bir açıdan bakabilmek
için konferans bildirilerini, toplantı tutanaklarını, kitap bölümü ve kitap
incelemelerini kapsam dahilinde tutabilirler.
Araştırmanın dördüncü kısıtı, tercih edilen bibliyometrik yöntemle ilgilidir.
Atıf analizi sonucunda elde edilen atıf sayısının, daha eski bir tarihte yayınlanan
makalelere yönelik olması muhtemeldir. Bu nedenle, atıf analizinin daha eski
tarihte yayınlanan makalelerin lehine görülse de, yakın tarihte yayınlanan
alandaki önemli makaleleri gözden kaçırma ihtimali vardır. Öte yandan, bu
makalenin yazarları tarafından literatür taraması için belirlenen anahtar
kelimeler, yazarların kendi müdahalesini gerektirdiği için tamamen nesnel
değildir. Bu çalışmada kullanılan ikinci bibliyometrik yöntem, bibliyografik
eşleşmedir. Bilgi birikiminin sınırlarını genişletebilmek amacıyla gelecekteki
araştırmacılara, alanın geçmiş bilgi birikiminin açığa çıkarılmasına izin verdiği
için ortak atıf analizini kullanmaları önerilmektedir. Dahası, araştırmacılar, ortak
yazarlık analizi ve makale özetlerinin analizi yolu ile alana önemli bir katkıda
bulunabilirler.
Son olarak, bu çalışmada, laissez-faire liderlik yayınlarındaki eğilimlerin
belirlenmesi amaçlanmış olup, makalelerin ve diğer göstergelerin derinlemesine
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
391
içerik analizi yapılmamıştır. Gelecekteki araştırmalarda, laissez-faire liderlik
yayınlarının içeriği ayrıntılı bir şekilde analiz edilebilir.
Sonuç olarak, bu makale, laissez-faire liderlik araştırmalarının entelektüel
bir haritasını sunarak, sonuçların hem araştırmacıların gelecek araştırma
konularını yönlendirmeleri konusunda bir yol haritası çizmelerine hem de
yöneticilerin kendi liderlik stillerini ve olası sonuçlarını anlamalarına olanak
sağlaması beklenmektedir.
Destek ve Teşekkür Beyanı: Bu araştırmanın hazırlanmasında herhangi bir dış destek
alınmamıştır
Araştırmacıların Katkı Oranı Beyanı: Birinci yazarın katkı oranı %70, ikinci yazarın katkı
oranı %30’dur.
Çatışma Beyanı: Araştırmanın yazarları olarak herhangi bir çıkar çatışma beyanımız
bulunmamaktadır.
Araştırma ve Yayın Etiği Beyanı: Bu araştırmanın her aşamasında “Yükseköğretim
Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi”nde belirtilen tüm kurallara uyulmuştur.
Yönergenin “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden
hiçbiri gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışmanın yazım sürecinde etik kurallarına uygun alıntı yapılmış ve
kaynakça oluşturulmuştur. Çalışma intihal denetimine tabi tutulmuştur.
Kaynakça
Aasland, M. S., Skogstad, A., Notelaers, G., Nielsen, M. B. and Einarsen, S. (2010).
The Prevalence of Destructive Leadership Behaviour. British Journal of
management, 21, 438-452.
Aboshaiqah, A. E., Hamdan-Mansour, A. M., Sherrod, D. R., Alkhaibary, A. and
Alkhaibary, S. (2014). Nurses’ Perception of Managers’ Leadership Styles
and Its Associated Outcomes. American Journal of Nursing Research, 2(4),
57-62.
Afshari, L. and Gibson, P. (2016). How to Increase Organizational Commitment
through Transactional Leadership. Leadership ve Organization Development
Journal, 37(4), 507-519.
Ågotnes, K. W., Einarsen, S. V., Hetland, J. and Skogstad, A. (2018). The
Moderating Effect of Laissez‐Faire Leadership on The Relationship Between
Co‐Worker Conflicts and New Cases of Workplace Bullying: A True
Prospective Design. Human Resource Management Journal, 28, 555-568.
Akyıldız, S. ve Yılmaz, K. G. (2020). Sosyal Medya Konulu Araştırmaların Bilim
Haritalama Tekniği ile Bibliyometrik Analizi. OPUS–Uluslararası Toplum
Araştırmaları Dergisi, 16(28), 1416-1451.
Al-Malki, M. and Juan, W. (2018). Impact of Laissez-Faire Leadership on Role
Ambiguity and Role Conflict: Implications for Job Performance. International
Journal of Innovation and Economic Development, 4(1), 29-43.
Amini, M. Y., Mulavizada, S., and Nikzad, H. (2019). The Impact of Autocratic,
Democratic and Laissez-Faire Leadership Style on Employee Motivation and
Commitment: A Case Study of Afghan Wireless Communication Company
(Awcc). IOSR Journal of Business and Management, 21(6), 45-50.
Backaus, K., Lügger, K. and Koch, M. (2011). The Structure and Evolution of
Business-to-Business Marketing: A Citation and Co-Citation Analysis.
Industrial Marketing Management, 40, 940-951.
Barbuto, J. E. (2005). Motivation and Transactional, Charismatic and
Transformational Leadership: A Test of Antecedents. Journal of Leadership
and Organizational Studies, 11(4), 26-40.
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
392
Barling, J., and Frone M. R. (2017). If Only my Leader Would just Do Something!
Passive Leadership Undermines Employee Well-being Through Role
Stressors and Psychological Resource Depletion. Stress Health, 33(3), 211-
222.
Barling, J., Weber, T. and Kelloway, E. K. (1996). Effects of Transformational
Leadership Training on Attitudinal and Financial Outcomes: A Field
Experiment. Journal of Applied Psychology, 81, 827–832.
Basit, A., Sebastian, V. and Hassan, Z. (2017). Impact of Leadership Style on
Employee Performance (A Case Study on a Private Organization in Malaysia).
International Journal of Accounting ve Business Management, 5(2), 112-130.
Bass, B. M. (1999). Two Decades of Research and Development in
Transformational Leadership. European Journal of Work and Organizational
Psychology, 8(1), 9-32.
Bass, B. M., Avolio, B. J., Jung, D. I. and Berson, Y. (2003). Predicting Unit
Performance by Assessing Transformational and Transactional Leadership.
Journal of Applied Psychology, 88(2), 207–218.
Biancone, P. P., Saiti, B., Petricean, D. and Chmet, F. (2020). The Bibliometric
Analysis of Islamic Banking and Finance. Journal of Islamic Accounting and
Business Research, 11(10), 2069-2086.
Block, J., Fisch, C. and Rehan, F. (2020). Religion and Entrepreneurship: A Map
of The Field and a Bibliometric Analysis. Management Review Quarterly, 70,
591–627.
Bornmann, L., Haunschild, R. and Hug, S. E. (2018). Visualizing the Context of
Citations Referencing Papers Published by Eugene Garfield: A New Type of
Keyword Co-Occurrence Analysis. Scientometrics, 114, 427-437.
Broström, A. and Karlsson, S. (2017) Mapping Research on R&D, Innovation and
Productivity: A Study of an Academic Endeavour. Economics of Innovation
and New Technology, 26(1-2), 6-20.
Buch, R., Martinsen, Ø. L. and Kuvaas, B. (2015). The Destructiveness of Laissez-
Faire Leadership Behavior: The Mediating Role of Economic Leader–Member
Exchange Relationships. Journal of Leadership ve Organizational Studies,
22(1), 115-124.
Bučiūnienė, I. and Škudienė, V. (2008). Impact of Leadership Styles on Employees’
Organizational Commitment in Lithuanian Manufacturing Companies.
South East European Journal of Economics and Business, 3(2), 57-66.
Chandra, Y. (2018). Mapping the Evolution of Entrepreneurship as a Field of
Research (1990-2013): A Scientometric Analysis. PLoS ONE, 13(1), 1-24.
Chang, Y. W., Huang, M. H. and Lin, C. W. (2015). Evolution of Research Subjects
in Library and İnformation Science Based on Keyword, Bibliographical
Coupling, And Co-Citation Analyses. Scientometrics, 105, 2071-2087.
Chaudhry, A.Q. and Javed, H. (2012). Impact of Transactional and Laissez Faire
Leadership Style on Motivation. International Journal of Business and Social
Science, 3(7), 258-264.
Deluga, R. J. (1990). The Effects of Transformational, Transactional and Laissez
Faire Leadership Characteristics on Subordinate Influencing Behavior.
Basic and Applied Social Psychology, 11(2), 191-203.
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
393
Donkor, F. and Zhou, D. (2020). Organisational Commitment Influences on the
Relationship between Transactional and Laissez-Faire Leadership Styles
and Employee Performance in The Ghanaian Public Service Environment.
Journal of Psychology in Africa, 30(1), 30-36.
Donthu, N., Kumar, S. and Pattnaik, D. (2020). Forty-Five Years of Journal of
Business Research: A Bibliometric Analysis. Journal of Business Research,
109, 1-14.
Dumdum, U. R., Lowe, K. B. and Avolio, B. J. (2013). A Meta-Analysis of
Transformational and Transactional Leadership Correlates of Effectiveness
and Satisfaction: An Update and Extension. Transformational and
Charismatic Leadership: The Road Ahead 10th Anniversary Edition
(Monographs in Leadership and Management, 5, (S. 39-70), Bingley:
Emerald Group Publishing Limited.
Eagly, A. H., Johannesen-Schmidt, M. C. and Van Engen, M. L. (2003).
Transformational, Transactional and Laissez-Faire Leadership Styles: A
Meta-Analysis Comparing Women and Men. Psychological Bulletin, 129(4),
569-591.
Ekmekci, O. T., Camgoz, S. M., Guney, S. and Oktem, M. K. (2021). The Mediating
Effect of Perceived Stress on Transformational and Passive-Avoidant,
Leadership-Commitment Linkages. International Journal of Organizational
Leadership, 10(4), 348-366.
Ferreira, F. A. F. (2018). Mapping The Feld of Arts-Based Management:
Bibliographic Coupling and Co-Citation Analyses. Journal of Business
Research, 85, 348–357.
Furtner, M. R., Baldegger, U. and Rauthmann, J. F. (2013). Leading Yourself and
Leading Others: Linking Self-Leadership to Transformational, Transactional
and Laissez-Faire Leadership. European Journal of Work and Organizational
Psychology, 22(4), 436-444.
Gao, Y., Ge, L. Shi, S., Sun, Y., Liu, M., Wang, B., Shang, Y., Wu, J. and Tian, J.
(2019). Global Trends and Future Prospects of e-Waste Research: A
Bibliometric Analysis. Environmental Science and Pollution Research, 26(17),
17809–17820.
García-Lillo, F., Úbeda-García, M. and Marco-Lajara, B. (2017). The Intellectual
Structure of Human Resource Management Research: A Bibliometric Study
of The International Journal of Human Resource Management. The
International Journal of Human Resource Management, 28(13), 1786-1815.
Gopal, R. and Chowdhury, R. G. (2014). Leadership Styles and Employee
Motivation: An Empirical Investigation in a Leading Oil Company in India.
International Journal of Research in Business Management, 2(5), 1-10.
Gumusluoglu, L. and Ilsev, A. (2009). Transformational Leadership, Creativity and
Organizational Innovation. Journal of Business Research, 62(4), 461-473.
Gundolf, K. and Filser, M. (2013). Management Research and Religion: A Citation
Analysis. Journal of Business Ethics, 112, 177-185.
Guo, Y., Hao, Z., Zhao, S., Gong, J. and Yang, F. (2020). Artificial Intelligence in
Health Care: Bibliometric Analysis. Journal of Medical Internet Research,
22(7), e18228.
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
394
Gülmez, D., Özteke, İ. and Gümüş, S. (2020). Uluslararası Dergilerde Yayımlanan
Türkiye Kaynaklı Eğitim Araştırmalarının Genel Görünümü: Bibliyometrik
Analiz. Eğitim ve Bilim, 46(206), 213-239.
Harold, C. M. and Holtz, B. C. (2015). The Effects of Passive Leadership on
Workplace Incivility. Journal of Organizational Behavior, 36(1), 16-38.
Hinkin, T. R. and Schriesheim, C. A. (2008). An Examination of “Nonleadership":
From Laissez-Faire Leadership to Leader Reward Omission and Punishment
Omission. Journal of Applied Psychology, 93(6), 1234-1248.
Hota, P. K., Subramanian, B. and Narayanamurthy, G. (2020). Mapping the
Intellectual Structure of Social Entrepreneurship Research: A Citation/Co-
Citation Analysis. Journal of Business Ethics, 166, 89–114.
Iqbal, Z. A., Abid, G., Arshad, M., Ashfaq, F., Athar, M. A. and Hassan, Q. (2021).
Impact of Authoritative and Laissez-Faire Leadership on Thriving at Work:
The Moderating Role of Conscientiousness. European Journal of
Investigation in Health, Psychology and Education, 11, 667–685.
Jaafar, S. B., Zambi, N. M. and Fathil, N. F. (2021). Leadership Style: Is it
Autocratic, Democratic or Laissez-Faire?. ASEAN Journal of Management
and Business Studies, 3(1), 1-7.
Jdetawy, L. F. A. (2018). The Prominent Leadership Style/s Adopted by Jordanian
Firms Managers: A Case Study of the Jordanian Private Firms. International
Journal of Development Research, 8(11), 24343-24367.
Jiang, L. and Probst, T. M. (2016). Transformational and Passive Leadership as
Cross-Level Moderators of The Relationships Between Safety Knowledge,
Safety Motivation, And Safety Participation. Journal of Safety Research, 57,
27-32.
Jones, D. and Rudd, R. (2008). Transactional, Transformational or Laissez-Faire
Leadership: An Assessment of College of Agriculture Academic Program
Leaders’ (Deans) Leadership Styles. Journal of Agricultural Education, 49(2),
88-97.
Jony, M. T. I., Alam, J., Amin, M. R. and Alam, J. (2019). The Impact of Autocratic,
Democratic and Laissez-Faire Leadership Styles on The Success of The
Organization: A Study on The Different Popular Restaurants of
Mymensingh, Bangladesh. Canadian Journal of Business and Information
Studies, 1(6), 28-38.
Judge, T. A. and Piccolo, R. F. (2004). Transformational and Transactional
Leadership: A Meta-Analytic Test of Their Relative Validity. Journal of
Applied Psychology, 89(5), 755-768.
Kasavan, S., Yusoff, S., Guan, N. C., Zaman, N. S. K. and Fakri, M. F. R. (2021).
Global Trends of Textile Waste Research from 2005 to 2020 Using
Bibliometric Analysis. Environmental Science and Pollution Research, 28(33),
44780-44794.
Kelloway, E. K., Mullen, J. and Francis, L. (2006). Divergent Effects of
Transformational and Passive Leadership on Employee Safety. Journal of
Occupational Health Psychology, 11(1), 76-86.
Khan, M. S., Khan, I., Qureshi, Q. A., Ismail, H. M., Rauf, H., Latif, A. and Tahir,
M. (2015). The Styles of Leadership: A Critical Review. Public Policy and
Administration Research, 5(3), 87-92.
Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi
International Journal of Economics, Business and Politics
2022, 6 (2), 371-396
395
Khan, M.J., Aslam, N. and Riaz, M.N. (2012). Leadership Styles as Predictors of
Innovative Work Behavior. Pakistan Journal of Social and Clinical
Psychology, 10(1), 17-22.
Kraus, S., Filser, M., Eggers, F., Hills, G. E. and Hultman, C. M. (2012). The
Entrepreneurial Marketing Domain: A Citation and Co-Citation Analysis.
Journal of Research in Marketing and Entrepreneurship, 14(1), 6-26.
Kurutkan, M. N. ve Orhan, F. (2018). Sağlık Politikası Konusunun Bilim Haritalama
(Science Mapping) Teknikleri ile Analizi. Iksad Publishing House.
Lundmark, R., Richter, A. and Tafvelin, S. (2021). Consequences of Managers’
Laissez-Faire Leadership during Organizational Restructuring. Journal of
Change Management: Reframing Leadership and Organizational Practıice,
22(1), 40-58.
Ma, R. (2012). Author Bibliographic Coupling Analysis: A Test based on a Chinese
Academic Database. Journal of Informetrics, 6, 532-542.
Maseda A., Iturralde, T., Cooper, S. and Aparicio, G. (2021). Mapping Women’s
Involvement in Family Firms: A Review based on Bibliographic Coupling
Analysis. International Journal of Management Reviews, 24, 279-305.
Mihai, L., Schiopoiu, A. B. and Mihai, M. (2017). Comparison of The Leadership
Styles Practiced by Romanian and Dutch SME Owners. International Journal
of Organizational Leadership, 6, 4-16.
Most, F., Conejo, F. J. and Cunningham, L. F. (2018). Bridging Past and Present
Entrepreneurial Marketing Research: A Co-Citation and Bibliographic
Coupling Analysis. Journal of Research in Marketing and Entrepreneurship,
20(2), 229-251.
Öztekin, A. (1996). Yönetim ve Liderlik. bilig-1, Bahar’96, 183-194.
Öztürk, M. ve Gök, S.G. (2020). Örgütsel Dedikodu Kavramına Genel Bir Bakış:
Bibliyometrik Analizi ile Kavramsal Çerçeveden Gelecek Araştırma
Yönelimlerine. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(2), 1668-1683.
Robert, V. and Vandenberghe, C. (2021). Laissez-Faire Leadership and Affective
Commitment: The Roles of Leader-Member Exchange and Subordinate
Relational Self-Concept. Journal of Business and Psychology, 36, 533-551.
Silva, S. and Mendis, B. A. K. M. (2017). Relationship between Transformational,
Transaction and Laissez-Faire Leadership Styles and Employee
Commitment. European Journal of Business and Management, 9(7), 13-21.
Sitthiwarongchai, C., Wichayanuparp, W., Chantakit, P. and Charoenboon, P.
(2020). Impact of Organization’s Leadership Style on Motivation of Its
Employees. Sys Rev Pharm, 11(3), 48-56.
Skogstad, A., Einarsen, S., Torsheim, T., Aasland, M. S. and Hetland, H. (2007).
The Destructiveness of Laissez-Faire Leadership Behavior. Journal of
Occupational Health Psychology, 12(1), 80-92.
Smith, T.D., Franklin, E. and DeJoy, D.M. (2016). Safety-Specific
Transformational and Passive Leadership Influences on Firefighter Safety
Climate Perceptions and Safety Behavior Outcomes. Safety Science, 86, 92–
97.
Esra ULUKÖK & Ethem MERDAN
396
Tarsik, N. F., Kassim, N. A. and Nasharudin, N. (2014). Transformational,
Transactional or Laissez-Faire: What Styles do University Librarians
Practice?, Journal of Organizational Management Studies, 2014, 1-10.
Taslak, S. (2008). Göreve İlişkin Çatışmalarda Etkileşimci ve Dönüşümcü Liderlik
Üzerine Etiksel Bir Değerlendirme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi, 31, 121-144.
Tosunoglu, H. and Ekmekci, O. (2016). Laissez-Faire Leaders and Organizations:
How does Laissez-Faire Leader Erode The Trust in Organizations?. Journal
of Economics Finance and Accounting, 3(1), 89-99.
Ukaidi, C. U. A. (2016). The Influence of Leadership Styles on Organizational
Performance in Nigeria. Global Journal of Human Resource Management,
4(4), 25-34.
Ulukök, E. ve Merdan, E. (2022). Tam Serbesti Tanıyan Liderliğin Kişilerarası
Çatışma ve İşe Yabancılaşma Üzerindeki Etkisi: Rol Belirsizliğinin Aracı
Rolü. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 24(42), 527-545.
Usman, M., Ali, M., Yousaf, Z., Anwar, F., Waqas, M. and Khan, M.A.S. (2020).
The Relationship between Laissez‐Faire Leadership and Burnout: Mediation
through Work Alienation and The Moderating Role of Political Skill.
Canadian Journal of Administrative Sciences, 37, 423-434.
Uymaz, A. O. (2020). Yöneticilerin Demokratik, Otokratik ve Serbesiyetçi Liderlik
Tarzlarının Sonucu Olarak Çalışanların Örgüt Yararına Ahlaki Olmayan
Davranışları: Türk Turizm Sektörü Üzerine Bir Çalışma. İş Ahlakı Dergisi,
13(2), 103-145.
Van Eck, N. J. and Waltman, L. (2010). Software Survey: Vosviewer, A Computer
Program for Bibliometric Mapping. Scientometrics, 84, 523–538.
Wong, S. I. and Giessner, S. R. (2018). The Thin Line between Empowering and
Laissez-Faire Leadership: An Expectancy-Match Perspective. Journal of
Management, 44(2), 757-783.
Zareen, M., Razzaq, K. and Mujtaba, B. G. (2015). Impact of Transactional,
Transformational and Laissez-Faire Leadership Styles on Motivation: A
Quantitative Study of Banking Employees in Pakistan. Public Organization
Review, 15, 531-549.
Zhao, D. and Strotmann, A. (2008). Evolution of Research Activities and
Intellectual Influences in Information Science 1996-2005: Introducing
Author Bibliographic-Coupling Analysis. Journal of American Society for
Information Science and Technology, 59(13), 2070-2086.
