ArticlePDF Available

AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN MESLEKTEN TEMSİLCİLERI: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’

Authors:

Abstract

Anadolu’da İslâm konusu herhâlde en çok İslâmî farklılaşma boyutuyla dikkat çeker. Fuad Köprülü’den beri araştırmacıların üzerinde epey mesai harcadığı konu bilhassa söz konusu farklılaşmanın temsilcileri, ayırt edici özellikleri ve kökenleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Farklılığı karakterize etmek için uygun görülen kavramlar üzerindeki tartışmalar da hâlen canlılığını muhafaza etmektedir. Ahmet Yaşar Ocak konunun hemen her boyutuyla ilgilenen ve eserler veren bir araştırmacı olarak bahse konu tartışmaların hemen hepsine muhatap konumundadır. Ocak konuyu hem tasavvufî hem de ilim ehli temsilcileri üzerinden ele alırken İslâmî farklılığın bir tipolojisini de oluşturur. Meslekten temsilciler olarak ele aldığı Kalenderileri marjinal sufilik şeklinde kavramsallaştırırken, Melâmîler, Hamzavîler, Gülşenîler ve ulemadan bazı bireysel çıkışları da Osmanlı döneminin kendi terminolojisiyle, zındıklık ve mülhidlik kapsamında değerlendirir. Bu nitelemelerin temel dayanağı olarak da Kalenderîlerde şeriat ve örf dışı tutum ve davranışları hatta toplum karşıtlığını, yine Melamilerde şeriata mesafeli duruşu, fakat hemen hepsinde ise farklı boyutlarda da olsa aşırı panteizmi çağrıştıran inanç ve düşüncelerini öne çıkarır. Söz konusu ayırt edici özelliklerin nereden kaynaklandığı meselesini de hem İslâm öncesi inanışların tesiri üzerinden hem de İslâmî dönemdeki uzantıları ile birlikte ve zaman içerisindeki yeni şekillenmeler çerçevesinde ele alır.
69
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103
TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY


*



**
Öz

          

          
  



 
         


    
           
   

         



       
          




           









*
** 

SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
70 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ
RESUL AY

       
         
       
  

          



  
       



        
       
  

         

         



       
          


         






        
        
          


      




71
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY
AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
        
       
           
        
         
 
          





  


         

   
       


          
        


        






         


           



        
            
         
         

SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
72 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ

        
       
 

        
  

 
          

        
           



  
         
          


        
           
         
           

       
        



  


        



   



 
    
RESUL AY
73
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY
       
   

          




      
      
          
        
      

 
   
         



    
         
        



          
           
          
   
 
    

 

         


       
        

     

         
AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
74 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ
        
       
  


         

   
           


 

   
       



       


          

         

           
  

  
        


      
   
  
          

       
        
      

   
        


RESUL AY
75
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY
         



         





        

        

         
 









   
 
         

          
         
         

        

    

         
 
           
          
      


AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
76 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ

         

   





       
           
            
 

         
          
            
   
          
     
        


          





          

        
 







        

         
         
RESUL AY
77
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY
       
 


        

       
         
       
         

 



          
          
  
  
 
        
 





      


         
           
          
        
         
  
   
  
  
          

      

     
 

AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
78 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ







       




 





  






          
          








      
           


          
   
    

       
RESUL AY
79
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY
       


    



 
        



 
   

    
        
 
   
      



   




       
          

           
    

   kalandara   

         
         
    
        
        
         


AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
80 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ












           
 


        
         
        
        






 




       
  


          
  




        
        
         
      
RESUL AY
81
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY



          
       
  
           

 
       

           
           


       
           

        
        
         
         
 
          
        




     
    


         


 



  
  
  
          
     
AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
82 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ



     


        
       


   

         
        
         




          
   

        
 
  
       
          

        

        
         



   




         


RESUL AY
83
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY
        
          

        


       



        
          

 
         
         
   
          
         



       

           
        
  
         
        
        
  
          

         




    

 

          

AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
84 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ

      
       
       
        
        

          




         



          


 
















 
           



      









RESUL AY
85
AUTUMN - SEPTEMBER 2022 / ISSUE 103TURKISH CULTURE AND HACI BEKTAS VELI RESEARCH QUARTERLY




          



         
  
        

   
  
     






       

         

       













   





AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN
MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’
SAYI 103 / GÜZ - EYLÜL 2022
86 TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELÎ ARAŞTIRMA DERGİSİ

     

 



 




RESUL AY
ResearchGate has not been able to resolve any citations for this publication.
Article
Full-text available
Sosyal tarihçilik açısından bakıldığında, Türkiye tarihinin Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki tasavvuf düşüncesi ve hareketlerinin bugüne kadar yeterince biliniyor sanılan, veya daha önce dikkati çekmemiş pek çok konu ve meselesinin aslında pek de iyi bilinmediği veya hiç bilinmediği görülür. Bu çerçevede tarikatların sırf bir tasavvufi teşekkül olmayıp dönemlerinin yalnız dini değil, siyasal, sosyal ve kültürel hayatında önemli roller icra ettikleri, hatta bazılarının bizzat baş rolü oynadıkları dikkati çekmekte gecikmez. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de bazı tarikatların, bir takım sebeplerle diğerlerine nazaran bu yönleriyle öne çıktıkları bir gerçektir. İşte Vefai tarikatı bunların en eskisidir ve her iki dönemde de önemli bir rol oynamıştır(2).
Anadolu'nun İslamlaşması Bağlamında Aleviliğin Oluşumu
  • Ahmet T Karamustafa
Karamustafa, Ahmet T., "Anadolu'nun İslamlaşması Bağlamında Aleviliğin Oluşumu", Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik: Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel. Der. Yalçın Çakmak-İmran Gürtaş. 43-54. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015. Köprülü, Fuad. Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu. Ankara: TTK Yayınları, 1991.
İstanbul: İnsan Yayınları, 1996. Mélikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları
  • Fuad Köprülü
  • Anadolu'da
Köprülü, Fuad. Anadolu'da Iṡlamiyet. Yay. Mehmet Kanar. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996. Mélikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınevi, 1994.
Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe
  • Irène Mélikoff
Mélikoff, Irène. Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet yayınları, 1998.
Bektaşî-Alevîler'de Ali'nin Tanrılaştırılması
  • Irène Mélikoff
Mélikoff, Irène. "Bektaşî-Alevîler'de Ali'nin Tanrılaştırılması", Tarihten Teolojiye Iṡlam Iṅançlarında Hz. Ali. Haz..
İstanbul: Demos Yayınları
  • Irène Mélikoff
  • Kırkların Ceminde
  • T Çev
  • Alptekin
Mélikoff, Irène. Kırkların Ceminde. Çev. T. Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları, 2007. Ocak, Ahmet Yaşar. Babaîler İsyanı: Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu'da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergah Yayınları, 1996a.
Türk Kültüründe Ahmed-i Yesevî: Hayatı, Şahsiyeti, Mesajı ve Etkileri
  • Ahmet Ocak
  • Yaşar
Ocak, Ahmet Yaşar. "Türk Kültüründe Ahmed-i Yesevî: Hayatı, Şahsiyeti, Mesajı ve Etkileri", Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996b.
Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları
  • Ahmet Ocak
  • Yaşar
Ocak, Ahmet Yaşar. Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
Yeniçağlar Anadolu'sunda İslâm'ın Ayak İzleri
  • Ahmet Ocak
  • Yaşar
Ocak, Ahmet Yaşar. Yeniçağlar Anadolu'sunda İslâm'ın Ayak İzleri, Osmanlı Dönemi. İstanbul: Kitap yayınevi, 2011b.