Content uploaded by Yılmaz Ari
Author content
All content in this area was uploaded by Yılmaz Ari on Sep 19, 2022
Content may be subject to copyright.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE
ALEVİLİKTE DİNÎ OTORİTE
Dr. Yılmaz ARI
2. Baskı
Copyright © 2021, Talebe Yayın Dağıtım Ar-Ge San. ve Tic. Ltd. Şti
Bu çalışmanın tamamı veya her hangi bir kısmı, telif sahibinin yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi, sesli veya görüntülü kayıt, tarama, veri
tabanı üzerinde ve/ya hiç bir formda amacına bakılmaksızın depolanamaz, yeniden üretilemez, çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Söz konusu talepler, Talebe
Yayın Dağıtım Ar-Ge San. ve Tic. Ltd. Şti, Niğde Teknopark, Ömer Halisdemir Yerleşkesi, (532) 133 58 25 adres ve telefonlarına iletilmelidir.
No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical,
photocopying, recording, scanning, or otherwise, except as permitted under Copyright Act, without either the prior written permission of the Publisher, or
authorization through payment of the appropriate per-copy fee, Requests to the Publisher for permission should be addressed to the Permissions Department,
Talebe Yayın Dağıtım Ar-Ge San. ve Tic. Ltd. Şti, Niğde Teknopark, Ömer Halisdemir Yerleşkesi, (532) 133 58 25.
Yükümlülük ve Garanti Sınırlaması: Yazar ve Yayımevi, bu çalışmanın hazırlanmasında elinden gelenlerin tamamını yapmış olmakla birlikte, çalışmanın
Yazar ve Yayınevi amaçlarına uygunluğu ve ticari dağıtılabilirliği dışında bu çalışmanın kesinliği, içeriğin her yönüyle tamamlanmışlığı ve tek doğruluğu
üzerinden hiç bir yükümlülük almazlar. Aynı sınırlılık, bu çalışmanın satışına aracılık eden kişi veya kurumlar için de bağlayıcıdır. Bu çalışmanın içeriği,
sunulan öneriler ve/ya stratejiler sizin özel durumunuza herhangi bir gerekçe ile uygun düşmeyebilir. Uygunluğu konusu bir başka profesyonel destek konu-
sudur. Bu anlamıyla Yazar ve Yayınevi, hiç bir koşul altında oluşacak menfii durumlardan sorumlu tutulamaz.
Limit of Liability/Disclaimer of Warranty: While the publisher and author have used their best efforts in preparing this book, they make no representations or
warranties with respect to the accuracy or completeness of the contents of this book and specifically disclaim any implied warranties of merchantability or
fitness for a particular purpose. No warranty may be created or extended by sales representatives or written sales materials. The advice and strategies conta-
ined herin may not be suitable for your situation. You should consult with a professional where appropriate. Neither the publisher nor author shall be liable
for any loss of profit or any other commercial damages, including but not limited to special, incidental, consequential, or other damages.
Genel bilgi ve diğer ürünlerimiz hakkında lütfen (532) 133 58 26 – kitap@talebe.com üzerinden müşteri temsilcilerimiz ile temasa geçiniz.
For general information on our other products and services please contact our Customer Care Department with (532) 133 58 26 – kitap@talebe.com.
Yayın Kataloglama Verisi-Cataloging-in-Publication Data
Değişim Sürecinde Alevilikte Dini Otorite-Adıyaman Dedeleri Örneği
Religious Authority in Alevism in the Process of Change: The Example of Adıyaman Dedeleri- Yılmaz Arı
İLMİ Yayınları & Asitan Yayınları
İLMİ Publications & Asitan Publications
İlmi ISBN: 978-605-71078-9-3
Asitan ISBN: 978-605-73194-1-8
Yayın Editörü: Ayşe AKYAYLA
Editör: Prof. Dr. Bayram DALKILIÇ
Anahtar Kelimeler: 1. Alevilik. 2. Dini Otorite
Keywords: 1. Alevism . 2. Religious Authority
Türkiye'de Basıldı-Printed in TURKEY.
İstanbul, 2022
facebook.com/TalebeCom twitter.com/TalebeCom instagram.com/talebecom
Dr. Yılmaz ARI
Editörden
:
Anadolu ve Balkan coğrafyasında hâlen sürmekte olan Alevîliğin, ken-
dine has bir kültürel yaşam biçimi, gelenek ve görenekleri, değer ve inanç mo-
tifleri bulunmakta ve tüm bu yönleriyle yerli-yabancı birçok araştırmacı tara-
fından da inceleme konusu edinilmektedir.
Dr. Yılmaz ARI’nın kaleme aldığı bu çalışma, Türkiye’de Adıyaman
özelinde yaşatılan Anadolu Alevîliğini ve bu kültürün temel karakteristik özel-
liklerini araştırma alanındaki dede ve talip profillerinin görüşleri doğrultusunda
ortaya koyan değerli bir eserdir. Çalışmada, Alevî topluluğun dini otoritesi me-
sabesinde bulunan dedelerin temsil ettiği dedelik kurumunun icra ettiği işlevler
ve bu kurumda geçmişten günümüze değin meydana gelen değişimler incelen-
mektedir.
Eserde Adıyaman kent merkezinde ikamet eden Alevîlerin dini otoriteleri
olarak fonksiyon icra eden dedeler ve bu dedelerin Alevî sosyo-dini ve kültürel
yaşamındaki etki ve katkıları, değişim ve süreklilik boyutlarıyla incelenmiştir.
Çalışmanın yapıldığı Adıyaman yöresinde de Alevî kültürünün kısmen
de olsa canlı olarak yaşatıldığı altı ocak bulunduğunu belirten yazar, dini ve
kültürel merasimleri yönetmek, dargın olanları barıştırmak, hastaların şifa bul-
maları adına umut kapısı olmak ve bir kısım dinen kusur sayılan işlere girişen-
leri düşkün ilan etmek gibi rol ve fonksiyonlar icra etmekte olan alevî dedelik
kurumunda, sekülerleşme ve laikleşme olarak da ifadesini bulan değişim süre-
cinde, içtimaî değerler gibi dini değerlerde de işlevsel ve niteliksel boyutta
gözle görünür değişimler yaşandığı, süreç içerisinde dedeliğin arka plana itilmiş
olduğu ve yüzeyselleşmekten kendini kurtaramadığı tespitini yapmaktadır.
Dr. Arı, dedelerin anlatımını da mesned alarak ayrıca kendi gözlemleri
sonucunda, modern kent yaşamına geçmeden evvel Alevîlerin, inanç, kültür ve
dedelerine etkin bir şekilde bağlı olduklarını, dede ve talipleri arasında sıkı ve
etkin bir irtibatın mevcut olduğunu, kırsal kesimde yaşam süren Alevî taliplerin,
karşı karşıya kaldıkları muhtelif sorunlara karşı çözüm mercii olarak öncelikle
dini otoriteleri olarak benimsedikleri dedelere başvurduklarını, kente gerçekleş-
tirilen göçlerle birlikte taliplerin okur-yazarlık oranının artmaya başladığını,
eğitim düzeyinin yükseldiğini ve bu durumun kaçınılmaz bir sonucu olarak de-
delerin daha çok kırsala hitap eden dini otoritesinde de güç kaybının yaşandığını
belirtmektedir.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
Dedelerle talipleri arasındaki irtibatın, şehir yaşamının türlü iş, alışkanlık
ve sosyal ağları neticesinde hızlı ve zamana güdümlü akışından dolayı giderek
zayıflamaya başladığı ve bu duruma bağlı olarak dini törenlerin sayısında ve bu
gibi merasimlere katılım düzeyinde de azalmalar olduğu çalışmada vurgulan-
maktadır.
Yazarın tespitlerine göre günümüzde şehir hayatının da bir neticesi ola-
rak genç alevi kuşaklar, dedelerin dini otoritesinden ciddi anlamda bir uzak-
laşma eğilimine girmiştir. Bunun gerekçeleri olarak da; Alevî dedelerin modern
yaşam standartlarına ve bilgi düzeylerine göre kendilerini yenileyememeleri,
genç kuşağın yaşlı Alevi kuşağa nazaran daha eğitimli olması ve daha özgür
düşünebilmesi, özellikle büyük kentlerde ulaşım, erişim ve iletişim problemleri,
Alevî taliplerin ve dâhi dini otorite sayılan dedelerin de temel inanç ve kültürel
ritüellerine düzenli bir şekilde katılamayışları söylenebilir. Yine de Alevîlik
kültürünün güç kaybetmesiyle beraber, mutat periyotlarda dini-kültürel ritüel-
lerin planlı olarak devam etmesi, Alevî taliplerin sahip olduğu kimliklerini canlı
tutma ve muhafaza etme ihtiyacı, kimi ziyaret ve türbe gibi mekanlara yapılan
geziler vb., anılan kültür ve inancın yanı sıra dedelerin otoritesinin hâlen kimi
işlev ve fonksiyonlarıyla sahada görünür olduğunu göstermesi açısından önem-
lidir.
Dr. Yılmaz ARI’nın kaleme aldığı bu çalışma Alevîlik kültür ve inancına,
Alevîlikteki dedelik müessesesine bizâtihi Alevî taliplerin gözüyle bakma
imkânını okuyucuya sunması açısından özgün ve değerlidir.
Bu çalışma ile umumiyetle sözlü kültüre dayanan Alevîlik kültür ve inan-
cının önemli temel hususları ve etkin dini kurumları olan dedelik hakkındaki
düşünceler, bizzat yaşayanların penceresinden literatüre kazandırılmıştır. Çalış-
manın bu anlamda oldukça önemli bir boşluğu doldurduğu ve alan yayın bağla-
mında ilmî yazına büyük katkı sağladığı söylenebilir.
Çalışma, mevcut literatür ve saha deneyimleri ışığında Anadolu Alevîli-
ğini ve bu kültürdeki dedelik kurumunu geçmişi ve bugünüyle tahlil etmiş,
muhtelif zaviyelerden değişen ve süreklilik arz eden yönlerini örneklerle değer-
lendirmiştir. Dedeler ve taliplerinin anlatımlarından sunduğu önemli pasajlarla
okuyucuya bizzat bu kültürün takipçilerinin penceresinden bakış açıları sun-
muştur. Sonrasında ise yaptığı yorum ve mülahazalarla okuyucularına
Alevîlik, ocak ve dedelik kurumunu Adıyaman özelinde detaylı olarak anlama
ve inceleme imkânı sağlamıştır. Bunu yaparken de yazar, oldukça sade ve
anlaşılır bir dil kullanmıştır.
Dr. Yılmaz ARI
Sonuç olarak bu araştırma, Alevîlik, ocak sistemi ve dedelik kurumu ko-
nularında değişim ve süreklilik boyutlarıyla derinlemesine yapılacak olan ince-
lemelere ve başka araştırmalara zemin hazırlaması, yazarının alanı ve dedelik
kurumunu bizzat tanıması ve ayrıntılı fikirler vermesi açısından önemli olduğu
kadar ayrıca bu nadide eser sadece akademisyenler, araştırmacılar ve düşünce
kuruluşları için değil; alevîliğin serüveni, temel kurumları ve Anadolu Alevîliği
konularına ilgi duyan bütün okuyucuların da istifade edeceği önemli bir veri
kaynağıdır. Nitel araştırma deseni ile yapılan çalışmada Dr. Arı’nın, yansız, ta-
rafsız, empatik saha tecrübelerinin izlerini ve dış gözlem, iç gözlem ve ziyaret-
lerindeki ve görüşmelerindeki deneyimlerinin izleri ve yansımaları, okuyucu-
lara keyifli bir okuma deneyimi sağlayacaktır.
Prof. Dr. Bayram DALKILIÇ
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
“Dr. Yılmaz Arı'nın "Değişim Sürecinde Alevilikte Dini Otorite" başlıklı bu
çalışmasında, Alevilikte dedelerin daha çok kırsal kesimlerde birtakım ritüeller yo-
luyla bir otorite temsilcileri olarak nasıl işlev gördükleri ve bu yolla sosyal ilişki-
lerin düzenlenmesine katkıları özenle vurgulanmıştır. Bunun yanında, kentleşme sü-
reciyle birlikte dedelik kurumu ve dedelerin rollerindeki farklılaşmalar din sosyo-
lojisi bakış açısından değerlendirilip tartışılmıştır.”
Prof. Dr. Abdulvahap Taştan
“Dr. Yılmaz Arı bu eserinde bir tez için gereken hassasiyeti sonuna kadar
göstermiş olup, modern dünyada geleneksel dini otoritenin değişimini Adıyaman Ale-
vileri üzerinden göstermeye çalıştı. Kanaatimce bu eseri değerli kılan en önemli özel-
liklerden biri, Dr. Arı'nın canlı ve değerli bir saha tecrübesiyle bütünleşmesidir.”
Prof. Dr. Celaleddin Çelik
“Dr. Yılmaz ARI’nın bu nadide eseri, ülkemizde varlığını yüzyıllardır devam
ettiren Anadolu Alevîliğinin inanış ve kültürü bağlamında temayüz eden temel karak-
teristik hususiyetlerini, Adıyaman özelinde ortaya koyduğu değerli bir eserdir. Ana-
dolu Aleviliği sosyolojik olduğu kadar, Türk-İslam düşüncesi açısından da önemli ve
vazgeçilmez bir yapıdır. Bu nev-i şahsına münhasır yapının incelendiği bu değerli
eserin, alanında yapılacak diğer çalışmalara da öncülük edeceği kanaatindeyim.”
Prof. Dr. Kamil SARITAŞ
“Sosyolojik olarak alana inilerek, yoğun bir emeğin karşılığı olan bu çalışma
Alevilik ve Bektaşilik üzerine büyük bir eksikliği gidererek bilim dünyasına çok de-
ğerli katkılar sağladığı aşikârdır. Geleneksel Anadolu Aleviliğinin en önemli kurum-
larından olan dedelik kurumunun yaşadığı değişim, bütün ayrıntıları ile kaleme alın-
mıştır. Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Arı hocamıza akademik çalışmalarında başarılar dile-
rim.”
Doç. Dr. Fevzi RENÇBER
Dr. Yılmaz ARI
Dr. Yılmaz ARI
1977 yılında Adıyaman / Kahta ilçesinde doğdu. 1996’da Kahta İmam-Hatip
Lisesi’ni bitirdi. 2002 yılı Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi mezunu olup, 2005-
2008 yılları arasında D.İ.B. Selçuk Dini Yüksek Eğitim ve İhtisas Merkezi’nde ihti-
sas eğitimi aldı. Din Sosyolojisi alanında; 2011 yılı Dicle Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Din Sosyolojisi Bilim
Dalı’nda Kahta Yöresi Alevilerinde Dini ve Sosyal Hayat: Bağlar Mahallesi ve
Ortanca Köyü Örneği başlıklı teziyle yüksek lisans, 2019 yılında ise Erciyes
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı,
Din Sosyolojisi Bilim Dalı’nda Alevilikte Dini Otorite: Değişim ve Süreklilik -
Adıyaman Örneği- başlıklı teziyle doktorasını tamamladı. Evli ve üç çocuk babası
olan yazar, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Dr. Öğretim
Üyesi olarak görev yapmaktadır. Din Sosyolojisi alanında çalışmalarına devam eden
yazarın, muhtelif eserleri şunlardır:
•Hz. Muhammed (sav)'den Hayat Ölçüleri-Dersler&İbretler, Damla Ofset,
Konya 2008.
•Samsat’ta Bir Yıldız-Sahâbe Safvân B. Muattal, Damla Ofset, Konya 2010.
•Sekülerizm ve Din, TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi:
DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041
•Karl Mannheim’in Bilgi Sosyolojisi, International Social Sciences Studies
Journal: DOI: http://dx.doi.org/10.26449/sssj.1323
•Değişim Sürecinde Alevilikte Dini Otorite-Adıyaman Dedeleri Örneği, Be-
rikan Yayınevi, Ankara 2020.
•Adıyaman İlinin İnanç ve Kültür Mozaiği-Adıyaman Alevileri Örneği- “Ta-
rihte Adıyaman, Devlet, Toplum ve Kültür, Edit. Kazım Kartal vd.” Sonçağ
Akademi Yay. Ankara 2020.
•Ali Büyükşahin Dede ile Alevilik ve Dini Otorite Üzerine, International Jo-
urnal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, Yıl: 2021,
7(38):578-591 DOI: http: //dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.578
•Salgın Döneminde İbadetler, Covid 19 Örneği, Sosyal Mesafe Döneminde
Din, Edit. H. Türkyılmaz, Çizgi Yy. Konya 2021. ss.219-241.
•Samsat Yöresi Halk İnanışları, International Academic Social Resources Jo-
urnal, (e-ISSN: 2636-7637), Year: 2021, 6/24: 643-657. DOI:
http://dx.doi.org/10.31569/ASRJOURNAL.230
•Din Ve Otorite Kavramları Bağlamında Sünnilikte Dini Otorite, İlahiyat
Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler, Edit. F. Rençber, Y. ARI vd.,
2021/Mayıs, Ankara: Gece Kitaplığı ss. 163-188.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
•Toplumsal Değişim ve Din, Asya Studies 5 / 16 (Haziran 2021): 131-142 .
DOI: https://doi.org/10.31455/asya.958362
•Sivil Toplum Kuruluşlarının Sosyo-Kültürel ve Dini Hayattaki Rolü, Inter-
national Social Mentality and Researcher Thinkers Journal 7/49 (Ağustos
2021): 2004-2013. DOI: http://dx.doi.org/10.31576/smryj.1018
•Adıyaman Yöresi Halk İnanışları: Sihir, Büyü ve Cin İnanışları Örneği, Halk
İnanışları Ve Uygulamaları, Akyüz Niyazi - Çapcıoğlu İhsan, Editör, NO-
BEL, Ankara, ss.589-608, 2021.
Dr. Yılmaz ARI
ÖNSÖZ
Bu çalışmada Adıyaman yöresinde yaşayan Alevilerin dini ve sosyal hayatının
merkezinde yer alan dini otorite mekanizmasının işleyişi ve bu otoritenin süreç içerisinde
uğradığı değişim/süreklilik ilişkisi incelenmiştir. Alevilerin inanç ve yaşayış bakımından
dini önderlik pozisyonunda bulunan dedelik kurumu, bu kurumu temsilen bir dini otorite
tipi olarak dedenin topluluk üzerindeki etkileri, denetleme ve uzlaştırma fonksiyonları
temel bir problem olarak ele alınmıştır. Bunun yanı sıra, genel sosyal değişme bağla-
mında, topluluk üyeleri arasında özellikle de kentlerde yaşayan gençlerin dedelere karşı
tutumları ve onları bir otorite olarak görüp görmedikleri tartışılmıştır.
Alevilik, yer yer İslam öncesi geleneksel Türk inanç ve pratikleriyle, İslamlaşma
sonrası kazanılan İslami inanç, değer ve pratiklerin adeta bir sentezini sunmaktadır. Bu-
rada daha çok sözlü kültüre özgü dini anlatılar, efsaneler ve pratikler öne çıkmaktadır.
Dedelik kurumu da bu inanç sisteminin merkezinde yer almaktadır. Dedelik kurumu,
ocak kültü ve musahiplik gibi asli kuruluşlarla hem dedelerin rolünü ve etkinliğini meş-
rulaştıran hem de topluluk üzerinde otorite ve denetleme gücü kazandıran bir mekanizma
olarak çalışmaktadır.
Toplumsal değişme sürecinde araştırma alanındaki dedelerin rolünde ve etkinli-
ğinde bir farklılaşmanın olduğu görülmüştür. Kırsal alanlarda bu etkiler daha çok sosyal
alanlarda uzlaştırıcı bir rol oynarken, kentlerde ve eğitim düzeyi yüksek kesimlerde de-
delerin dini bir otorite olarak görülmesi geleneksel Alevi kimliği için sembolik bir değer
taşımaktadır. Bunun yanında, araştırma alanına yansıyan şekliyle, özellikle genç kuşak-
larda geleneksel alevi kültürüne ve ritüellerine bir eğilim görülmekle birlikte, dedelerin
küresel çağda ‘kendilerini yenileyememiş’ olmalarına atfedilen bir otorite kaybından da
söz edilebilir. Araştırmada nitel yöntem esas alınmış, veri toplama tekniklerinden katı-
lımlı gözlem, derinlemesine görüşme ve literatür incelemesi kullanılmıştır.
Çalışmalarımı yönlendirmesinde, araştırmalarımın her aşamasında bilgi, öneri ve
yardımlarını esirgemeyerek katkıda bulunan hocam Prof. Dr. Abdulvahap Taştan başta
olmak üzere, çalışma sürecindeki yardımlarından dolayı hocalarım Prof. Dr. Celalettin
Çelik ve Prof. Dr. Koray Değirmenci’ye, yapıcı katkılarından dolayı Prof. Dr. Abdullah
Özbolat ve Dr. Öğr. Üyesi Harun Akkaya’ya, ikinci baskı için kitabı titizlikle inceleyip
olgunlaşmasına büyük katkıda bulunan kıymetli editörümüz Prof. Dr. Bayram Dalkılıç'a,
alanda bana kapılarını açan Alevi dinî otoriteleri olan dedeler ve taliplerine,
çalışmalarım süresince birçok fedakârlık gösterip beni destekleyerek her an yanımda
olan değerli eşim, çocuklarım ve kıymetli aileme en derin duygularla teşekkür
ederim.
Dr. Yılmaz ARI
12.09.2022 / Eskişehir
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
Bu kitap 07.01.2019 tarihinde Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Din
Sosyolojisi Ana Bilim Dalı'na bağlı doktora programı kapsamında Prof. Dr. Abdul-
vahap Taştan'ın danışmanlığında savunulan Alevilik'te Dinî Otorite Değişim ve Sü-
reklilik -Adıyaman Örneği- başlıklı çalışmanın gözden geçirilerek kitaplaştırılmış
hâlidir.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ .....................................................................................................................
1. Araştırmanın Konusu ............................................................................... 1
2. Problem ve Alt Problemler ....................................................................... 2
3. Amaç ve Önem ......................................................................................... 3
4. Kapsam ve Sınırlılıklar ............................................................................. 3
5. Yöntem ve Teknikler ................................................................................ 4
6. İlgili Literatür ve Kaynak Kişiler ............................................................. 4
a. Literatür Değerlendirmesi ......................................................................... 5
b. Kaynak Kişiler .......................................................................................... 8
BİRİNCİ BÖLÜM .............................................................................................. 11
KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE .................................................. 11
A. ALEVİLİKTE TEMEL KAVRAMLAR ...................................................... 11
1. Alevilik ................................................................................................... 13
2. Kızılbaşlık .............................................................................................. 14
3. Ehl-i Beyt ............................................................................................... 18
4. On İki İmam ........................................................................................... 19
5. Seyyidlik-Şerîflik ................................................................................... 20
6. Dört Kapı-Kırk Makâm .......................................................................... 22
7. Musahiplik-Yol Kardeşliği ..................................................................... 23
8. Din .......................................................................................................... 25
B. KURAMSAL ÇERÇEVE .............................................................................. 27
1. Toplumsal Değişimin Doğası ve Dinamikleri ........................................ 27
2. Toplumsal Değişimin Koşulları ............................................................. 28
3. Toplumsal Değişim Etkenleri ................................................................. 30
3.1. Din Etkeni ............................................................................................ 30
Dr. Yılmaz ARI
3.2. Demografya Unsuru ............................................................................ 31
3.3. Ekonomik Etmen ................................................................................. 31
3.4. Eğitim Etmeni ...................................................................................... 31
3.5. Kültürel, Teknik ve Bilimsel Etmenler ............................................... 32
4. Toplumsal Değişim ve Din İlişkisi ......................................................... 32
4.1. Yapısal İşlevselci Bir Yaklaşım .......................................................... 32
4.2. Anlayıcı Yaklaşım ............................................................................... 38
4.3. Geleneksel Toplum .............................................................................. 41
4.4. Modern Toplum ................................................................................... 42
4.5. Postmodern Toplum ............................................................................ 43
C. OTORİTE ve DİNİ OTORİTE ..................................................................... 45
1. Otorite ..................................................................................................... 45
1.1. Otorite Nedir? ...................................................................................... 45
1.2. Hukûki Açıdan Otorite ........................................................................ 49
1.3. Demokratik Olarak Otorite .................................................................. 49
1.4. Yönetsel Olarak Otorite ....................................................................... 50
2. Meşru Otoritenin Temelleri .................................................................... 51
2.1. Rasyonel Temeller ............................................................................... 51
2.2. Geleneksel Temeller ............................................................................ 52
2.3. Karizmatik Temeller ............................................................................ 52
3. Karizma .................................................................................................. 53
3.1. Karizmatik Lider Özellikleri ............................................................... 55
3.2. Karizmanın Rutinleşmesi .................................................................... 56
4. Dini Otorite ............................................................................................. 57
4.1. Dini Otorite Tipleri .............................................................................. 58
4.1.1.Din Kurucusu .................................................................................... 58
4.1.2. Reformcu .......................................................................................... 59
4.1.3. Peygamber ........................................................................................ 60
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
4.1.4. Haberci ............................................................................................. 62
4.1.5. Büyücü .............................................................................................. 65
4.1.6. Kâhin ................................................................................................ 67
4.1.7. Veli-Aziz .......................................................................................... 68
4.1.8. Rahip ................................................................................................ 69
5. Alevilikte Dini Otorite Tipleri ................................................................ 71
5.1. Pîr ........................................................................................................ 71
5.2. Mürşid (Dede) ..................................................................................... 74
5.3. Rehber ................................................................................................. 76
6. İslam’da Dini Otoritenin Temelleri ........................................................ 77
6.1. Sünnî Otorite Temelleri: Karizmanın Rutinleşmesi ............................ 77
6.2. Şii Otorite Temelleri: Karizmanın Daimî Kılınması ........................... 83
6.3. Harici Otorite Temelleri: Karizmanın Yayılması ................................ 92
İKİNCİ BÖLÜM ................................................................................................ 99
ADIYAMAN’DA DEDELİK KURUMUNUN TARİHİ ve KÜLTÜREL
ARKA PLANI: OCAK KÜLTÜ ........................................................................ 99
A. Adıyaman Alevilerinin Demografik Yapısı ............................................... 101
1. Merkez İlçenin İdari, Genel ve Alevi Nüfus Bilgileri .......................... 102
B. Adıyaman Aleviliğinde Ocak Kültü ............................................................ 103
1. Anadolu’da Bilinen Yaygın Alevi Ocakları ......................................... 105
2. Adıyaman Yöresinde Mevcut Alevi Ocakları ...................................... 106
2.1. Üryan Hızır Ocağı ............................................................................. 106
2.2. Kureyşan Ocağı ................................................................................. 108
2.3. Ağu İçen (Ağuçan) Ocağı .................................................................. 112
2.4. Seyyid Derviş Cemal Ocağı .............................................................. 116
2.5. Derviş Gevr (Seyyid Derviş Beyaz) Ocağı ....................................... 119
2.6. Mem-i Heciyan Ocağı ....................................................................... 122
Dr. Yılmaz ARI
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .......................................................................................... 125
ADIYAMAN ALEVİLİĞİ ÖRNEĞİNDE BİR DİNİ OTORİTE KURUMU
OLARAK DEDELİK: DEĞİŞİM ve SÜREKLİLİK ....................................... 125
A. DİNİ OTORİTE KURUMU OLARAK DEDELİK .................................... 127
1. Alevilikte Bir Dini Otorite Tipi Olarak “Dede” ................................... 127
2. Alevilikte Dede Benzeri Kavramlar ..................................................... 129
B. DEDELİK KURUMUNUN TARİHİ SEYRİ ............................................. 130
1. Eski Türk İnancı ve Dedelik ................................................................. 130
2. Kam/Şaman, Baba/Dede ...................................................................... 131
3. İslamiyet Sonrası Dedelik Kurumu ...................................................... 134
4. Cumhuriyet Arefesinde ve Akabinde Babalık/Dedelik ........................ 136
C. DEDELERİN NİTELİKLERİ ..................................................................... 140
D. DEDELİK KURUMUNUN İŞLEVLERİ ................................................... 141
1. Önderlik ve Dini Rehberlik .................................................................. 142
2. Sohbet ve Dernek Topluluğu ................................................................ 143
3. Dini Törenleri Yönetmek ..................................................................... 143
3.1. Cem Âyinini Yönetmek ..................................................................... 143
3.1.1. Dedenin Otoritesinin Caydırıcı Yönü: Cem Törenine Kimler
Alınmaz? .................................................................................................. 145
3.2. Dini Törenlerde On İki Hizmetin Sevk ve İdaresini Sağlamak ......... 147
4. Dede-Cem İlişkisinde Değişim ............................................................ 153
5. Küs ve Dargın Olanların Barıştırılması ................................................ 155
6. Suçluları Düşkün İlan Etmek ............................................................... 157
7. Alevilikte Geçiş Ayinleri ve Dedelerin Rolü ....................................... 160
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
E. DEĞİŞİM SÜRECİNDE DEDELİK KURUMUNDA YAŞANAN
DEĞİŞİMİN BOYUTLARI ......................................................................... 165
1. Niteliksel Değişim ................................................................................ 169
2. İşlevsel Değişim ................................................................................... 173
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................................................... 177
KAYNAKÇA ................................................................................................... 183
I- ESERLER ................................................................................................. 183
II- İNTERNET SİTELERİ ........................................................................... 202
III- KAYNAK KİŞİLER .............................................................................. 204
a-Dedeler .................................................................................................. 204
b-Talipler .................................................................................................. 204
c-Sünniler ................................................................................................. 207
EKLER ............................................................................................................. 208
Ek 1- Görüşme Formu .................................................................................. 208
Ek 2- Cem Ritüelinde Okunan Bir Deyiş ..................................................... 210
Ek 3- Cem Ritüelinde Okunan Cem Birleme Gülbangı ............................... 211
Ek 4- Cem Ritüelinde Âşığın Duası ............................................................. 212
Ek 5- Cem Ritüelinde Okunan Postçu ve Dede Duası ................................. 213
Ek 6- Mürşid’in Kurban Duası ..................................................................... 214
Ek 7- Ölüye Okunan Bir Telkin Örneği ....................................................... 215
Dr. Yılmaz ARI
201
KAYNAKÇA
I- ESERLER
Adıvar, A. Adnan, Bilim ve Din, İstanbul 1980.
Adıyaman Üniversitesi, 20 Yıllık Gelişme Planı 2008-2027, Adıyaman 2008.
Adil Ali Atalay, Erzurumlu Halk Ozanı Noksanî Baba, İstanbul 1997.
Akdoğan, Ali, Dini Hayat Açısından İlahiyat Fakülteleri ve Diyanet Teşki-
latı’nın Fonksiyonu, Diyanet İlmi Dergi, c. 44, sayı 3, Ankara 2008.
Akkaya, Ümit Harun, (2022). Ölümsüzlük Arzusu ve Dijital Çağda Yeni Açı-
lımlar: “Upload” Televizyon Dizisi Örneği, Medya ve Din Araştırma-
ları Dergisi, 5 (1) , 201-226. DOI: 10.47951/mediad.1124761
Aksüt, Hamza, Aleviler, Yurt Kitap Yayıncılık, Ankara 2009.
Aktay, Yasin - Köktaş, M. Emin, Din Sosyolojisi, Vadi Yayınları, 3. Baskı,
Ankara 2007.
_______ “Sosyo-Kültürel ve Politik Yönleriyle Alevilik Üzerine Notlar”, Mi-
lel ve Nihâl Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, 2007. ss.57-76.
Aktürk, Hamit, Toplumsal Değişme Ve Alevi Dernekleri -Adıyaman Örneği-
Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-
tüsü, Kayseri 2013.
Akın, Bülent, Alevilikte “Ocak”: Kavramsal Çerçeveye ve Tarihî Arka Plana
Yeni Bir Bakış, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish
World Studies 17/2 Kış –Winter 2017, ss. 239-264.
Akyüz, Niyazi, Dinlerin Teşekkülünde Dini Liderlerin Karizması, Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2000, c:XLI, ss.275-291.
Akyüz, Vecdi, Mukâyeseli ibadetler İlmihâli, I-IV, İz Yayınları, İstanbul
1995.
Akyüz, Niyazi-Çapçıoğlu, İhsan (edit.), Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi,
Gündüz Eğitim ve Yay. Ankara 2008.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
202
Akyüzoğlu, İlyas, İslam Toplumunda Siyasal Otoritenin Oluşum Süreci, Ya-
lova Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, Altı Aylık Hakemli Dergi,
Yıl:1 s: 1, Temmuz-Aralık 2015, ss. 55-72.
Algül, Rıza, Geçmiş ve Gelecek Gözüyle Alevilik, “İnsandan Başka İnsandır”,
Can Yayınları, İstanbul 1999.
Altın, Kader, Şamanizmin Anadolu’ya Yansıması: Erzincan İl Örneğinde De-
delik Kurumu, Geçmişten Günümüze I. Uluslarası Alevilik Sempoz-
yumu, II. Cilt, Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl 2014.
Altınok, Baki Yaşa, Hızırnâme Alevi Bektaşî Âdab ve Erkânı (Buyruk), TDV,
Ankara 2007
Altıntaş, Ramazan, “Alevi Geleneğinde Dini Otorite: Dede Profili”, Dini Oto-
rite, Ensar Neşriyat, İstanbul 2006.
Alıcı, Mustafa, “Yahudi-Hristiyan Geleneğinde Dini Otorite”, Dini Otorite,
Ensar Neşriyat, İstanbul 2006.
Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Minhacü'l-Fukarâ, İstanbul 1286.
Arabacı, Fazlı, Alevi-Sünnî Farklılaşması, Ensar Yayınları, İstanbul 2015.
Arendt, Hannah, Geçmişle Gelecek Arasında: Otorite Nedir? (Çeviren: B.
Sina Şener), İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
Arı, Yılmaz, Kahta Yöresi Alevilerinde Dini ve Sosyal Hayat-Bağlar Mahal-
lesi ve Ortanca Köyü Örneği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, D.Ü.
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2011.
Arıkan, Semra, Kadın Yöneticilerin Liderlik Davranışları ve Bankacılık Sek-
töründe Bir Uygulama, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, SBE,
Ankara 1997.
Arpaguş, Safi, Pîr, DİA, C. 34.
Arslantürk, Zeki; M. Tayfun Amman, Sosyoloji (Kavramlar, Kurumlar, Sü-
reçler, Teoriler, Kaknüs Yayınları, 1. Basım, İstanbul 2000.
Âşık Kul Semâî Baba, Dîvânı-Nefesleri, İstanbul 1991.
Dr. Yılmaz ARI
203
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türkçe Sözlük, Türk Dil Ku-
rumu Yayınları, Yeni Baskı, Ankara 1988, C. 2.
Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, Din Bilimleri Yayınları, Konya 1996.
Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi, İzmir 1987.
Aytekin, Sefer, Buyruk, Emek Basım-Yayınevi, Ankara, 1958.
Bahadır, İbrahim, Bilgi Toplumunda Alevilik, Bielefeld Alevi Kültür Merkezi
Yayınları, Genç Ofset, Ankara 2003.
Bal, Hüseyin, Alevi Bektaşî Köylerinde Toplumsal Kurumlar, Ant Yayınları,
İstanbul 1997.
Balkız, Ali, “Diyanetin Kapısında Kul Olmak”, Pîr Sultân Abdal Kültür Sanat
Dergisi, sayı 1, İstanbul 1992.
Barthold, V.V. İslam’da İktidarın Serüveni, Halife ve Sultan, (Orijinal Adı:
Halife i Sultan) Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2006.
Baş, Eyüp, Ahmet Yesevi’nin Bektâşîlik, Alevilik Üzerindeki Etkileri ve Os-
manlı Dini Hayatındaki İzleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, 52/2, 2011.
Berger, Peter L. Dini Kurumlar, Toplumbilimi Yazıları (çev. A. Çiftçi), Ana-
dolu Yay. İzmir 1999.
Bey, Baha Said, Türkiye’de Alevi-Bektaşî, Ahi ve Nusayri Zümreleri, Yayına
Hazırlayan: İsmail Görkem, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
Bird, John, Din Sosyolojisi Nedir, (Çeviren: Abdulvahap Taştan-M. Derviş
Dereli), Lotus Yayınları, İstanbul 2017.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-i İslamiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamûsu, c.
IV İstanbul 1986.
Bozçalı, Mahmut, Alevi Bektâşî Nefeslerinde Dini Muhteva, Horasan Yayın-
ları, İstanbul 2006.
Bozkurt, Fuat, Aleviliğin Toplumsal Boyutları, Tekin Yayınları, İstanbul 1993.
Bozkuş, Metin, Tarihten Günümüze Sivas Yöresinde Alevilik, Vizyon Matba-
ası, Sivas 2000.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
204
_______ “Sivas Yöresi Aleviliğinden Türkiye’deki Alevilik Tartışmaları Üze-
rine Bir Analiz”, Dini Araştırmalar Dergisi, C.XII. Ankara, 2010.
Birdoğan, Nejat, Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi; Ocaklar-Dede-
ler-Soyağaçları, Mozaik Yayınları, İstanbul 1995.
_______ Anadolu'nun Gizli Kültürü Alevilik, Kaynak Yayınları, İstanbul
2003.
_______ Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi; Ocaklar-Dedeler-Soya-
ğaçları, Mozaik Yayınları, İstanbul 1992.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Gelişim Yayınları, C.I, İstanbul
1986.
Câfer, İmam, Buyruk, Komisyon, Ankara 1959.
Cılaz, Demet, Çorum İlinde Yaşayan Aleviler Üzerine Bir Araştırma, Sivas,
2006.
Clarke, Gloria Lucille, “Bir Dedenin Kimliğinde Müziğin Yeri Ne Kadardır?”,
Seçkinlerin Müzik Eğitimi: Türkiye Alevilerinin Manevi Liderlerinin
Yetişmesinde Müziğin Rolü, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 1998.
Coşkun, İbrahim, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakiltesi Dergisi, c. VII, s. I, Di-
yarbakır 2005. ss. 27-57.
Çalış, Halit, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi,
‘Düşünceler ve Kavramlar’ semineri-8.
http://iif.kmu.edu.tr/bilgi.aspx?ayrinti=88 (Erişim Tarihi
27.06.2015)
Çamuroğlu, Reha, Değişen Koşullarda Alevilik, Kapı Yayınları, İstanbul
2005.
Çelik, Celaleddin, Türk Halk Dindarlığında Değişim ve Süreklilik: Ziyaret Fe-
nomeni Örneği, Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Ocak-
Haziran 2004.
Dr. Yılmaz ARI
205
Çelik, Hasan; Kırteke, Seda, Alevî/Kızılbaşlık’ta Ocak Kültü, Türk Kültürü ve
Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Bahar 2017, s. 81, ss. 115-132.
Çiçek, Murat, Gürgentepe (Ordu) Yöresinde Yaşayan Alevilerde Dini ve Sos-
yal Hayat, Elazığ 2007.
Cürcânî, Seyit Şerif, et-Ta’rîfât, İstanbul 1253.
Dabaşî, Hamid, İslam’da Otorite, İnsan Yayınları, İstanbul 1995.
Dedebaba, Bedri Noyan, Bütün Yönleriyle Bektâşilik ve Alevilik, c. II, Ardıç
Yayınları, İstanbul 1999.
Demirci, Mehmet, Tarihten Günümüze Ahmet Yesevi, Türk Yurdu Dergisi,
sayı 88, Alevilik Özel Sayısı, Ankara 1994.
Dikici, Mehmet, Türklerde İnançlar ve Din, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005
Doğan, D. Memet, Büyük Türkçe Sözlük, Vadi Yayınları, Ankara 2003.
Doğan, İsmail, Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar, Pegem A Yayınları, Ankara
2007.
Doja, Albert, A Political History Of Bektashism From Otoman Anatolia to
Contemporary Turkey, Journal of Church and State 48 (2) 2006: 423-
450.
Dönmezer, Sulhi, Sosyoloji, Savaş Yayınları, Ankara 1982.
Duran, Hamiye, Hacı Bektaş
-
ı Veli, Velâyetnâme, Haz. TDVY, Ankara 2007.
Durkheim, Emile, Din Hayatının İbtidai Şekilleri, (Çeviren: H. Cahit), İstan-
bul 1923.
_______ Education et Sociologie, Presses Universitaires de France (PUF), Pa-
ris 1968.
_______ The Elementary Forms of the Religious Life, Translated by J. Ward,
Swain, The Free Press, New York, 1965.
Düzdağ, M. Ertuğrul, Ebu’s Suud Efendinin Fetvaları Işığında 16. Asır Türk
Hayatı, Erdem Yayınları, İstanbul 1993.
Er, İzzet, Din Sosyolojisi, Ankara 1988.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
206
Eren, Selim, Sosyolojik Açıdan Ordu Yöresi Aleviliği, A.Ü. Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2002.
Erdem, Hüsameddin, Din-Felsefe Münasebeti, Sebat Ofset, Konya 1997.
Erdoğan, Kutluay, Alevilik Bektâşîlik, İletişim Yayınları, İstanbul 1993.
Erdoğan, Seher Kont, Tarihi Gelişim Sürecinde Alevilikte Dedelik Kurumu
(Tunceli ve Erzincan Örneği), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eazığ 2012.
Ergun, Sadeddin Nüzhet, Hatâyî Dîvânı-Şâh İsmâil Safevî Edebî Hayatı ve
Nefesleri, Maarif Kitaphanesi Yayınları, İstanbul 1956.
Ergun, Doğan, Sosyoloji ve Tarih, Yar Yayınları, İstanbul 1973.
Erk, Hasan Basri, Tarih Boyunca Alevilik, İstanbul 1954.
Eröz, Mehmet, Türkiye’de Alevilik-Bektâşîlik, Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara 1990.
_______ Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik-Bektâşîlik, 3. Baskı,
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1992.
_______ Türkiye’de Alevilik-Bektâşîlik, Otağ Matbaacılık, İstanbul 1977.
Erzen, Afif, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tarihi, Anatolia and Urar-
tions, Ankara 1984.
Eş’arî, Ebû’l Hasen, el-Luma’ Fî’r Reddi Alâ Ehl-i’z –Zeyğ ve’l –Bid’a, Kâhire
1955.
Ezer, Sabahattin, Bereketli Hilal’in Kuzeyinde Yeni Araştırmalar: Adıyaman
Bölgesi, Hitit Üniversitesi S.B.E.D. ANARSAN Sempozyumu Özel
Sayısı, Ekim 2018, c. 11, s.2, ss. 1265-1280.
Freyer, Hans, Din Sosyolojisi, Çev: T. Kalpsüz, AÜİF Yayınları, Ankara 1964.
Freund, İulien “Max Weber Zamanında Alman Sosyolojisi”, (Bottomore, Tom
ve Nisbet (ed.), Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi (Çeviri: K. Tuncer),
içinde) Verso Yayınları, Ankara 1990.
Fığlalı, Ethem Ruhi, “Ali”, DİA, TDV Yayınları, c. II, s. 371, İstanbul 1989.
_______ Türkiye’de Alevilik-Bektâşîlik, Selçuk Yayınları, İstanbul 1990.
Dr. Yılmaz ARI
207
_______ Türkiye’de Alevilik Bektâşîlik, Selçuk Yayınları, İstanbul 1994.
_______ “Gadir-i Hum”, DİA, TDV Yayınları, C. XIII, s. 278-279.
Genç, Reşat, Türk İnanışları ile Millî Geeneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı
Yeşil, AKM Yayınları, Ankara 1997.
Gert, H.H. – Mill, C. W. From Max Weber: Essay in Sociology, London 1970.
Gök, İlknur, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi / 2012 / 63,
s.423-426.
Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman, Kelam, 5. Bsk. Tekin Kitabevi, Konya
2001.
_______ Kelâm, Tekin Kitabevi, Konya 1996.
Gölpınarlı, Abdulbâki, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İnkılap ve Aka Koll. Şti Ya-
yınları, İstanbul 1963.
Grace Davie, Din Sosyolojisi: Gelişimi ve Teorik Çalışmalar, Din Sosyolojisi,
Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar, Editörler: B. Solmaz ve İ. Çapçıoğlu,
Çizgi Kitabevi, Konya 2006.
Güler, Celal, Anadolu’daki Alevi Bektâşîlerin İnanç ve Yaşam Biçimi, Cem
Matbaası, Ankara 2007.
Gülşan, Hasan, Anadolu Alevi Müslümanlığı, Derin Yayınları, İstanbul 2004.
Günay, Ünver, Din Sosyolojisi, İnsan Yayınları, İstanbul 1998.
_______ Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Din, Türk Yurdu Dergisi C. 17,
sayfa: 80-89, Ankara 1997.
Gülcan, Durmuş Ali, Karaman Mevlevihanesi, Mevlevilik ve Karamanlı Mev-
levi Velileri, Karaman 1976.
Gürer, Yunus, Kuluncak’ta Yaşayan Alevilerde Dini Hayat ve Yaygın Halk
İnanışları, Elazığ, 2008.
Gürsoy, Şahin-KILIÇ, Recep, Türkiye Aleviliği, Sosyo-Kültürel, Dinsel Yapı
Çözümlemesi, Platin Yayınları, Ankara 2008.
Habermas, Jürgen, Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine, (Çeviri: M. Tüzel), Ka-
balacı Yayınları, İstanbul 1998.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
208
Harman, Ömer Faruk, Bel’am b. Bâûrâ, DİA, c. 5, s. 389-390.
_______ Kâhin, DİA, c. 24, s. 171.
Hira, İsmail, Max Weber’in Yöntem Anlayışı, Bilgi (2), 2000/1: s. 45-58.
Hughes, H. Stuart, Toplum ve Bilinç: Avrupa’da Toplumsal Bilincin Şekille-
nişi (Çeviri: G. Özkan), Metis Yayınları, İstanbul 1985.
Işık, Harun, İbadet, Şia’dan Kızılbaşlığa Türklerde Alevilik (içinde), Editör:
Yasin İpek, Bizim Kitaplar Yayınları, İstanbul 2022.
İbn Manzûr, Ebû’l Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ifrikî,
Lisânü’l Arab, c. IV, Dâru’l Maârif, Mısır 1300.
İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TDK Yayınları, 3. Baskı, An-
kara, 1986.
_______ Eski Türk Dini Tarihi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1976.
_______ Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara
1987.
İpek, Yasin, Alevilikteki Düşkünlük ile Bahailikteki Tard Anlayışının Mukaye-
sesi, Route Educational And Social Science Journal, 6/3, ss 170-179,
2019.
_______ Mersin Tahtacıları Üzerine Gözlemler, Folklor Edebiyat, 8/29, ss.
21-28, 2002.
_______ Kaçarlar Dönemi İran Coğrafyasında Din ve Din Adamları, Modern
İran Tarihi (içinde), Editör: Osman Karacan, Selenge Yayınları, İstan-
bul 2021a.
_______ Tahtacılarda Alevi Terminolojisinden Kimi Örnekler, Alevilik
(içinde), Editörler: İsmail Engin ve Havva Engin, Kitap Yayınevi, İs-
tanbul 2004.
_______ Tarikçe, Şia’dan Kızılbaşlığa Türklerde Alevilik (içinde), Editör:
Yasin İpek, Bizim Kitaplar Yayınları, İstanbul 2022.
_______ Yeni Bir Dini Hareket Olarak Satanizm ve Türkiye'de Satanistler,
Kimlik Yayınları, Kayseri 2021b.
Dr. Yılmaz ARI
209
İrat, Ali Murat, Aleviliğin ABC’si, Profil Yayınları, İstanbul 2012
Kalafat, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Babil Yayı-
nevi, Ankara 2005.
Kaleli, Lütfi, Kimliğini Haykıran Alevilik, Habora Kitabevi Yayınları, İstan-
bul, 1990.
Kaptan, Remzi, Cem ve Cemde Okunan Gülbânklar, Deyişler, Mersiyeler, Du-
azlar, pdf, 1-67.
Kara, İsmail, Modernleşme Döneminde Dini Otorite Meselesinin Ele Alınışı
ve Problemleri veya İslam’da Ruhbanlık Vardır, Dini Otorite, Ensar
Neşriyat İstanbul 2006.
Karamustafa, Ahmet, Anadolu’nun İslamlaşması Bağlamında Aleviliğin Olu-
şumu, Kızılbaşlık, Alevilik, Bektaşilik Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, Der-
leyen: Yalçın Çakmak-İmran Gürtaş. İletişim Yay. İstanbul 2015.
Kâşifî, Hüseyin Vâiz-i, Fütüvvetnâme-i Sultânî (Neşreden: M. Ca'fer Mah-
cûb), Tahran 1350.
Kaygusuz, İsmail, Musahiblik, Alev Yayınları, İstanbul 1991.
Keskin, Yahya Mustafa, Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği Elazığ Sün-
köy Örneği, Avrasya Yayınları, Ankara, 2004.
_______ “Kentleşme ve Modernleşme Sürecinde Alevilikte Dedelik Kurumu”,
Ekev Akademi Dergisi, Sayı 41, Güz-2009.
Kehl-Bodrogi, Krisztina, “On the Significance of Musahiplik Among the Ale-
vis of Turkey: The Case Of Tahtacı”, Synrecretistic Religious Commi-
nunities in the Near East, Collected Papers of the International Sypo-
sium “Alevism in Turkeyand Comparable Synrecretistic Religious
Comminunities in the Near East in the Past and Present” Berlin, 14-17
April 1995, Ed. By: Krisztina Kehl-Bodrogi, Barbara Kellner-Hein-
kele, Anke Otter- Beaujean, Brill, 1997, p. 119-137.
Kılıç, Rüya, Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, İstanbul 2005.
Kırkıncı, Mehmed, Alevilik Nedir, 12. Baskı, Zafer Yayınları, İstanbul 2009.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
210
Kızılçelik, Sezgin, Yaşar Erjem; Açıklamalı Sosyoloji Terimler Sözlüğü,
Konya 1992, s. 240,
_______ Sosyoloji Teorileri, C. 1, 2. Baskı, C.1, Emre Yayınları, Konya 1994.
Kirman, M. Ali, Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul
2011.
Kocadağ, Burhan. “Anadolu Alevileri’nin İnanç Önderleri (Ocaklar-Dedeler
ve Babalar)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Velî Araştırma Dergisi,
XVIII, 2001, s. 281-290.
Kocatürk, Vasfi Mahir, Tekke Şiiri Antolojisi, Edebiyat Yayınevi, Ankara
1968.
Komisyon (İbrahim Mustafâ, Ahmed Hasanü`z-Zeyyat, Hamid Abdülkadir,
Muhammed Aliyyü`n-Neccar), El-Mu’cemu’l Vasît, c.I, Darü’l Fikr,
Beyrut 1988.
Korkmaz, Esat, Alevilik ve Bektasilik Terimleri Sözlüğü, Kaynak Yayınları,
İstanbul 2005.
_______ Ansiklopedik Alevilik Bektâşîlik Terimleri Sözlüğü, Kaynak Yayın-
ları, İstanbul 2003.
Kutlu, Haşim, Alevi Kimliğini Tartışmak-1, Belge Yayınları, İstanbul, 1997.
Kurt, Abdurrahman, Sosyolojik Din Tanımları ve Dine Teolojik Bakış Sorunu,
Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 17, Sayı: 2, s. 73-
93, 2008.
Kurtkan, A. Köy Sosyolojisi, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1968.
Küçük, Metin, Seyyid Derviş Beyaz Ocağı Şeceresi, Alevilik, Kültür Ajans
Yayınları, Ankara 2011.
Küçükaşçı, M. Sabri, Seyyid Maddesi, DİA, c. 37 s. 40-43.
Lukes, Steven, İktidar ve Otorite, Verso Yayınları, Ankara 1990.
_______ İktidar ve Otorite- Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi. (Çeviren: Sabri
Tekay, Derleyen: Tom Bottamare, Robert Nisbet), Ayraç Yayınları An-
kara 2002.
Dr. Yılmaz ARI
211
Mardin, Şerif, Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, İstanbul 1992.
Melikoff, İréne, Uyur İdik Uyardılar, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları, (Çev.
T. Alptekin), Cem Yayınevi, İstanbul 1993.
_______ Kırklar’ın Cem’inde, Demos Yayınları, İstanbul 2007.
_______ Geçmişten Günümüze Alevi-Bektâşî Kültürü, Kültür ve Turizm Ba-
kanlığı Yayınları, Ankara 2009.
_______ Hacı Bektaş, Efsaneden Gerçeğe, Cumhuriyet Kitapları Yayınları,
İstanbul 1998.
Menekşe, Ömer, Ehl-i Beyt Sevgisi, D.İ.B. Yayınları, Ankara, 2006.
Mendel, Gerard (2005-a). Bir Otorite Tarihi: Süreklilikler ve Değişiklikler.
(Çev: Işık Ergüden) İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
_______ (2005-b). Son Sömürge Çocuk: Sosyo-Psikanaliz Açıdan Otorite,
(Çeviren: Hüsen Portakal), Cem Yayınları, İstanbul 2005.
Metin, H. Gazi, Alevilikte Cem, Uyum Yayınları, Ankara 1997.
Noyan, Bedri, Bektâşîlik Alevilik Nedir, Ankara 1987.
Ocak, Ahmet Yaşar, “Alevi”, D.İ.A. C.II, İstanbul 1989.
_______ Alevi ve Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim Ya-
yınları, İstanbul 2009.
_______ Türk Sufiliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
_______ Geçmişten Günümüze Alevi-Bektâşî Kültürü, Kültür ve Turizm Ba-
kanlığı Yayınları, Ankara 2009.
_______ Türkler, Türkiye ve İslam, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
Okumuş, Ejder, Toplumsal Değişim ve Din, Din Sosyolojisi El Kitabı (içinde),
Ankara 2012.
_______ Toplumsal Değişim ve Din, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.8
S.30 s.323-347, Güz-2009.
Ortiz, Renato, “Din ve Küreselleşme Üzerine Notlar”, Küreselleşme, Ulus-
Devlet ve Din (içinde), çev. Ş. Gürsoy, İ. Çapcıoğlu, Platin Yay. An-
kara 2007.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
212
Önlüer, Siraceddin, Ehl-i Beyt İmamları, Semerkand Yayınları, İstanbul 2011.
Öz, Baki, Aleviliğe İftiralara Cevaplar, Can Yayınları, İstanbul 1997.
_______ Kurtuluş Savaşı’nda Alevi-Bektâşîler, Can Yayınları, 7. Baskı, İstan-
bul 1995.
Öz, Mustafa, “Takiyye”, DİA, TDV Yayınları, c. 39, s. 453-454.
Özalp, Ahmet, “Kitaplara İman”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Akit Yayınları,
İst. 2000.
Özarslan, Selim, Şia’nın Dini Otorite Anlayışı ve Günümüze Yansımaları, Ke-
lam Araştırmaları 3:1 (2005), ss.41-60.
Özbolat, Abdullah, Toplumsal Fonksiyonları Bağlamında Dini Otorite: Tipo-
lojik Bir Deneme, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20:2
(2015), SS. 1-24
Özlem, Doğan, Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji, Ara Yayınları İstanbul
1990.
Özlük, Halit, Aleviliğin Doğuşu Gelenek Görenekleri, Karahan Yayınları,
Adana 2007.
Pazarbaş, Murat, Liderlik Ve Otorite: Lise Öğrencilerinin Liderlik ve Otorite
Algısı Üzerine Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-
titüsü, Konya 2012.
Peyâm, Ferhunde, Fütüvvetnâme-i Âhengerân (nşr. Îrec Efşâr), Meşhed 1360.
Rençber, Fevzi, 40 Soruda Adıyaman’da Geleneksel Alevilik, Türk Kültürü ve
Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2010, sayı: 56, Alevilik özel sa-
yısı, s. 395-405.
_______ “Adıyaman'da Alevilik”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal
Bilimler Ensitüsü, İstanbul 2012a.
_______ Alevi Geleneğinde “Cemevinin” Tarihsel Kökeni, Dini Bilimleri
Akademik Araştırma Dergisi, 2012b, c. 12 Sayı 3, ss: 73-86.
_______ Adıyaman Yöresi Alevi Ocakları, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İla-
hiyat Fakültesi Dergisi, 2013a, Sayı 35.
Dr. Yılmaz ARI
213
_______ Alevî Ocakzâdelerin Problemleri ve Çözüm Önerileri, The Journal
of Academic Social Science Studies, 2013b, cilt: VI, sayı: 4, s. 681-
692.
_______ Niyazi Arslan Dede ile Adıyaman’da Alevilik Üzerine, The Journal
of Academic Social Science Studies, 2013c, cilt: VI, sayı: 3, s. 547-
569.
_______Anadolu Aleviliğinde Görgü Cemi: Adıyaman Örneği, Ondokuz Ma-
yıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013d, sayı: 34, s. 197-231.
_______ Adıyaman Alevilerinin Coğrafi Dağılımları ve Demografik Yapısı,
e-makâlât Mezhep Araştırmaları, VII/1 (Bahar), 2014a, ss. 7-18.
_______ Adıyaman Alevîlerinde Türbe veya Yatır Ziyareti, Türk Kültürü ve
Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2014b, sayı: 71, s. 209-220
_______ “Adıyaman Alevileri”, Gece Kitaplığı, Ankara 2016.
_______ İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalında Alevîlik Üzerine Yapılan
Alan Çalışmalarının Bilim Üretimine Etkisi, e-Makâlât Mezhep Araş-
tırmaları, 2017a, cilt: X, sayı: 2, s. 455-470.
_______The Erkân of Dârdan Indirme in Alevi-Bektashi Tradition: Adıyaman
Example, Contemporary Issues in Social Sciences and Humanities,
2017b, s. 381-383.
_______ “Oryantalistlere Göre Alevilik ve Bektaşilik”, Ankara: Gece Kitap-
lığı, 2018a.
_______ Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilikte Cem Ve Cem Evleri,
Mardin: Şırnak Üniversitesi, 2018b.
Rocher, Guy, Le Changement Social, Paris 1968.
Rumî, Mevlâna Celâleddîn, Mesnevi (Trc. Veled Çelebi İzbudak), Konya
2004.
Said, Baha, Türkiye’de Alevi-Bektâşî, Ahi ve Nusayri Zümreleri, Hazırlayan:
İsmail Görkem, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
214
Shankland, David, Türkiye’de Aleviler, Bektâşîler, Nusayriler, Ensar Yayıncı-
lık, İstanbul 2004.
_______ “Günümüz Türkiye’si Alevilerinde dede ve “Talip” Arasındaki De-
ğişen Bağ”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler
Bektaşiler Nusayriler, Ensar Neşriyat, İstanbul 1999, ss. 319-327.
Saler, Benson, Coceptualizing Religion: Immanent Anthropologists, Trans-
cendent Natives, and Unbounded Categories, Oxford: Berghahn Bo-
oks, New York 2000.
Saltık, Veli, İz Bırakan Erenler ve Alevi Ocakları, Kuloğlu Matbaacılık, An-
kara 2004.
_______ Tunceli’de Alevi Ocakları, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araş-
tırma Dergisi 2009/52 s. 146-147.
Sarıtaş, Kamil, “Hak Halîlî Dergâhı’nın Bilgi Kaynakları”. Türk Kültürü ve
Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi/102 (Haziran 2022): 119-142.
Sarrâf, Murtaza, Resa'il-i Civanmerdan, Tahran 1370.
Selçuk, Ali, Tahtacılar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2004.
Seloğlu, Ayşegül, Seyyid Derviş Beyaz Ocağı Ve Şeceresi, Türk Kültürü Ve
Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2011/60. S. 461-462.
Sennett, Richard, Otorite, Çv. Kamil Durand, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2011
Sezen, Yümni, İslam’ın Sosyolojik Yorumu, Birleşik Yay. İstanbul 2000.
Sezer, Baykan, Sosyolojide Yöntem Tartışmaları, Sümer Kitabevi yayınları,
İstanbul 1993.
Sezgin, Abdulkadir, “Türkiye Aleviliği, Alevilerde Liderlik ve Kavram So-
runu”, 2023 Dergisi, 44. Sayı, 15 Aralık 2004.
_______ Osmanlı ve Cumhuriyetin Kuruluşunda Bektâşîler ve Günümüzde
Bektâşîlik, Köprü Dergisi, Sayı 62, Bahar-1998.
Sorokin, Pitirim A. Çağdaş Sosyoloji Kuramları, c.2, (çev. M. M. R. Öymen),
Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1994.
Soyyer, Yılmaz, Sosyolojik Açıdan Alevi-Bektâşî Geleneği, İstanbul 1996.
Dr. Yılmaz ARI
215
Subaşı, Necdet, Sırrı Fâş Eylemek-Alevi Modernleşmesi, Ufuk Çizgisi Yayın-
ları, İstanbul 2008.
Şahin, Haşim, Ocak Maddesi, DİA, C 33, TDV Yayınları, Ankara 2007.
Şahin, İlkay, Online Alevi Topluluklar Ritüel Desenli Bir Gruptan Mit Desenli
Bir
İnanç Topluluğuna, Çizgi Yayınları, Konya 2013.
Şener, Cemal, Şamanizm-Türklerin İslamiyet’ten Önceki Dini, Etik Yayınları,
İstanbul, 2003.
_______ Atatürk ve Alevilik, 5. Baskı, Ant Yayınları, İstanbul 1994.
_______ Alevilerin Etnik Kimliği, Doğan Ofset, İstanbul, Tarihsiz.
_______ Alevilik Olayı, Etik Yayınları, İstanbul 2001.
_______ Aleviler Ne Yapmalı? Ant Yayınları, İstanbul 1998.
Şentürk, Lütfi-Yazıcı, Seyfettin, İlmihal, DİB. Yayınları, İstanbul 2013.
Şeşen, Ramazan, Türklerin İslamlaşması ve Ortaçağ Arap Dünyasındaki Rolü
(İbn Fazlan Seyahatnamesi içinde), İstanbul 1995.
Şişman, Mehmet, Postmodernizm Tartışmaları ve Örgüt Kuramındaki Yansı-
maları, Eğitim Yönetimi Yıl 2, Sayı 3, Yaz 1996, ss. 451-464.
Taş, Kemalettin, Sosyolojik Din Tanımları, Din Sosyolojisi El Kitabı (içinde),
Editörler: Niyazi Akyüz-İhsan Çapçıoğlu, Grafiker Yayınları, Ankara
2012.
Taftazânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer, Şerhu’l Makâsıd, c. II, İstanbul 1305.
Tanyu, Hikmet, Türklerde Ateşle İlgili İnanışlar, I. Uluslarası Türk Folklor
Kongresi Bildirileri, IV, 287-292, Ankara 1976.
_______ Büyü, DİA, c. 6, s. 505.
TDV, İlmihal, TDV, Ankara 2005.
Taşğın, Ahmet, Diyarbakır ve Çevresindeki Türkmen Alevilerinde Dini Hayat,
Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Spsyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
2003.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
216
Taştan, Abdulvahap, Günay Ü. Güngör H. Sayım H. Ziyaret Fenomeni Üze-
rine Bir Din Bilimi Araştırması-Kayseri Örneği, Erciyes Üniversitesi
Yayınları No: 132, Kayseri 2001.
Tehânevî, Muhammed A’la, Keşşâfu Istılâhâti’l Fünûn ve’l-Ulûm.
Tekin, Nergishan, Türklük ve Alevilik-Bektâşîlik, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık,
İstanbul, 2011.
Toker, İhsan, Sosyolojik Bakış Açılarından Peygamberlik, Journal of Islamic
Research, Islamic University Europe, s. 28-38, 2011.
Tunç, Cihat, “İslam’da Dini Otorite” Dini Otorite, Ensar Neşriyat İstanbul
2006.
Türkdoğan, Orhan, Bilimsel Değerlendirme ve Araştırma Metodolojisi, İstan-
bul 1995.
Harabî, Ayyıldız Yayınları, Ankara, Tarihsiz.
Uçar, Ramazan, Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektâşîlik Abdal Musa Tekkesi
Üzerine Bir Araştırma, Aziz Andaç Yayınları, Ankara 2006.
Uludağ, Süleyman, dede, DİA, IX/76.
_______ Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2001.
Uluslararası Bektaşîlik ve Alevilik Sempozyumu -I-, Süleyman Demirel Üni-
versitesi İlahiyat Fakültesi, Isparta 2005.
Ulusoy, Ali Celalettin, Hünkâr Hacı Bektaş Veli ve Alevi-Bektâşî Yolu, Aka-
demi Matbaası, Ankara 1986.
Uhri, Ahmet, Ateşin Kültür Tarihi, Dost Kitapevi, Ankara 2003.
Üçer, Cenksu, Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik, Ankara Okulu Yayınları,
Ankara, 2010.
Ünlü, İhsan, Alevilikte Dedelik Kurumu Oluşumu ve İşlevleri, (Geçmişten Gü-
nümüze Alevilik Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu 1. Cilt) Bingöl
Üniversitesi Yayınları, 2014.
_______ Alevilikte Dedelik ve Ocak Anlayışı “Tercan Örneği”, Cumhuriyet
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2013.
Dr. Yılmaz ARI
217
Üzüm, İlyas, “Kızılbaş” maddesi, D.İ.A, Ankara 2002.
_______ Günümüz Aleviliği, TDV. İsam Yayınları, İstanbul 1997.
_______ Kültürel Kaynaklarına Göre Alevilik, Horasan Yayınları, İstanbul
2004.
_______ Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik, İsam Yayınları, İstanbul
2008.
_______ Türkiye’de Aleviler, Bektâşîler, Nusayriler, İstanbul, 2004.
Velî, Hacı Bektaş, Makalat, Çev. Mehmet Yaman, Ayyıldız Yayınları, Ankara
1998.
Vergin, Nur, Toplumsal Değişme ve Dinsellikte Artış, Toplum ve Bilim, 29/30,
9-28. İstanbul 1985.
Yaman, Ali, Kızılbaş Alevi Dedeleri, Şâhkulu Sultân Dergâhı Vakfı Yayınları,
İstanbul 1998.
_______ Geçmişten Günümüze Alevi Ocaklarında Değişime Dair Sosyo-Ant-
ropolojik Gözlemler, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma
Dergisi / 2012 / 63 S:17-38 (2012 b).
_______ Alevilikte Dedelik Kurumu ve İşlevleri, İ.Ü. Sosyal Bilimler Ensti-
tüsü, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1996.
_______ Anadolu Alevilerinde Otoritenin El Değiştirmesi: Dedelik Kurumun-
dan Kültürel Organizasyonlara, (Bilgi Toplumunda Alevilik içeri-
sinde, Hazırlayan: İbrahim Bahadır), Bielefeld Alevi Kültür Merkezi
Yayınları, Genç Ofset, Ankara 2003. ss. 329-352.
_______ Geçmişten Günümüze Kızılbaş Alevi Dedeleri, (I. Türk Kültürü ve
Hacı Bektâş-ı Velî Sempozyumu Bildirileri içinde), Ankara 1999.
_______ Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, İstanbul, 2004.
_______ Alevilik-Kızılbaşlık Tarihi, Nokta Yayınları, İstanbul 2012).
_______ Alevilik ve Kızılbaşlığın Gizli Tarihi, Nokta Kitap, İstanbul 2011).
_______ Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam Ve Tarihsel Arka Plan, Türk Kül-
türü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi/2011/60. s.43-64.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
218
_______ Kızılbaş Alevi Ocakları, Elips Yayınları, Ankara 2006.
_______ Geçmişten Günümüze Dedelerin Misyonu ve Değişim, Dem Dergi,
Yıl 2, Sayı 6, ss. 30-38. 2009.
Yaman, Mehmet, Alevilikte Cem, Ufuk Reklamcılık & Matbaacılık, İstanbul
1998.
_______ Alevilikte Cenaze Hizmetleri, Can Yayınları, İstanbul 2012.
Yardımcı, Mehmet, Âşıkların Dilinde ve Telinde Pîr-Mürşit-Rehber Kavram-
ları, Ç.Ü. Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi 2009.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Kur’ân-ı Kerîmde Dini Otorite”, Dini Otorite, Ensar
Neşriyat İstanbul 2006.
Yavuz, Hakan, “Değişim Sürecindeki Alevi Kimliği”, Aleviler/Alewiten, Edi-
tör: İsmâil Engin,Erhard Franz, Hamburg: Deutsches Orient-İnstitut,
cilt: I, Hamburg 2000.
Yavuzer, Hasan, Dini Otorite ve Teşkilatların Sosyolojik Analizi (Diyanet İş-
leri Başkanlığı Örneği), Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, Sosyal Bi-
limler Enstitüsü, Kayseri, 2005.
Yıldız, Harun, Anadolu Aleviliği: Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme,
Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2004.
_______ Amasya Yöresinde Alevi Ocakları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar
Dergisi, Cilt: 4 Sayı: 19, Güz 2011, s. 228-242.
_______ Alevilerde Dedelik Kurumu, Kitap Yayınları, İstanbul 2004.
Yılmaz, Nail, Kentin Alevileri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005.
Yiğitceoğlu, Emel, Türk Örgüt Kültüründe Otorite ve Otorite İlişkileri, Mersin
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı, Mer-
sin 2013.
Yörükan, Yusuf Ziya, Turhan, Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm;
Şamanizm’in Diğer Dinler ve Alevilik Üzerindeki Etkileri, Ötüken Ya-
yınları, İstanbul, 2006.
Dr. Yılmaz ARI
219
________ Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, Hazırlayan: Turhan
Yörükan, Yol yayınları, Ankara 2005.
________ Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar, TC Kültür Bakanlığı, Ankara
1998.
Yukl, Gary, Leadership In Organizations, New Jersey: Prentice Hall Publica-
tion, 1989.
Yusuf Ziya, Tahtacılar, Tahtacılarda Dini ve Sırri Hayat, Ayine Hazırlık,
D.F.İ.F. Mecmuası, 1930, Sene: 5, Sayı: 19, s. 66-80.
Yürükoğlu, Rızâ, Okunacak En Büyük Kitap İnsandır: Tarihte ve Günümüzde
Alevilik, Alev Yayınevi, İstanbul 1990.
Wach, Joachim, Din Sosyolojisi (Çeviren: Ünver Günay), Erciyes Üniversitesi
Yayınları, Kayseri 1990.
Wallace, Ruth A.-Wolf, Alison, Çağdaş Sosyoloji Kuramları, (Çeviren: Leyla
Elburuz-M. Rahmi Ayas), Punto Yayıncılık, İzmir 2004.
Watt, W. M. İslam’da Siyasal Düşüncenin Oluşumu, (orijinal adı: Islamic Po-
litical Thought, Çev. Ulvi Murat Klavuz), Birey Yayıncılık, İstanbul
2001.
__________ The Majesty That Was Islam, Sidgwickt & Jackson, London
1974.
Weber, Max, Bürokrasi ve Otorite, (Çeviren: H. Bahadır Akın), Adres Yayın-
ları, Ankara 2013.
__________ Sosyoloji Yazıları, (Çeviren: Taha Parla), 3. Baskı, Hürriyet
Vakfı Yayınları, İstanbul 1993.
__________ Economy and Society, (Vol.1), Universty of California Press,
1978.
__________The Theory of Social and Economic Organisation, Free Press,
New York 1964
Zelyut, Rıza, Öz Kaynaklarına Göre Alevilik, Yön Yayıncılık, İstanbul 1992.
DEĞİŞİM SÜRECİNDE ALEVİLİKTE DİNİ OTORİTE - Adıyaman Dedeleri Örneği -
220
__________ Türk Aleviliği, Anadolu Aleviliğinin Kültürel Kökeni, Kripto Ya-
yınevi, Ankara 2015.
II-İNTERNET SİTELERİ
http://iif.kmu.edu.tr/bilgi.aspx?ayrinti=88 22.03.2018
http://turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/mehmet_yardimci_asi-
klarin_dilinde_pir_mursit_rehber_kavramlari.pdf 25.03.2018
http://www.uryanhizir.com/?pnum=36&pt=%C3%9CRYAN+HI-
ZIR+VE+OCAK+HAKKINDA 21.02.2018
https://kureysantalibi.tr.gg/KU-
REY%26%23350%3BANOCA%26%23286%3BI.htm# 27.02.2018
https://www.uludivan.de/KaradonluCanBa-
baOca%26%23287%3B%26%23305%3B.htm 03.03.2018
http://turbelerimiz.blogspot.com.tr/2016/02/karadonlu-can-baba-turbesi.html
04.03.2018
https://www.uludivan.de/KaradonluCanBa-
baOca%26%23287%3B%26%23305%3B.htm 03.03.2018
https://www.uludivan.de/KaradonluCanBa-
baOca%26%23287%3B%26%23305%3B.htm 03.03.2018
http://www.asikremzani.net/makale/Ocaklar_Dervis_Cemal_Ocagi
.html
04.03.2018
http://www.asikremzani.net/makale/Ocaklar_Dervis_Cemal_Ocagi.html
04.03.2018
http://alevierenler.blogcu.com/seyyid-dervis-cemal-ocagi/2887940
04.03.2018
https://www.munzur.edu.tr/etkinlikdetay.aspx?News_ID=1126 04.03.2018
http://ayhanaydin.info/soylesiler/dedeler/68-metin-kuecuek 14.03.2018
http://seyyidhacikureys.com/about/ 08.03.2018
Dr. Yılmaz ARI
221
http://dersim-manihizim.blogcu.com/mani-nin 12havarisivedigerunluizley-
icileri-1/8296582 09.03.2018
http://ayhanaydin.info/soylesiler/dedeler/68-metin-kuecuek 14.03.2018
http://www.uryanhi-
zir.com/?Syf=22&Mkl=951212&pt=Veli%20B%C3%BCy%C3%BCk%C5
%9Fahin&ADIYAMAN-ALEV%C4%B0LER%C4%B0 27.03.2018
http://www.aabf-inanc-kurumu.com/Alevilik/Alevilikte-duskunluk/
27.05.2011
http://www.veliturkarslan.com/ob.html 27.05.2011
http://www.kuranmeâli.com/âyetkarsilastirma.asp?sure=4&âyet=59
28.06.2015
http://www.kuranmeâli.com/âyetkarsilastirma.asp?sure=3&âyet=104
28.06.2015
http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=130279
08.10.2018
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 05.06.2018
http://turbelerimiz.blogspot.com/2016/02/karadonlu-can-baba-turbesi.html
03.03.2018
https://www.jestpic.com/p/BnW8VHaB_Mc/ 23.12.2018
